Racjonalność w ekonomii

Racjonalność w ekonomii

Opracowała Marta Aderek

na podstawie: M. Blaug „Założenie o racjonalności”

B. Dzik i T. Tyszka „Czy zachowania ludzi są racjonalne?”

Miklaszewska „Dylematy racjonalności”

Racjonalność w ekonomii 2

Wstęp

Znaczenie terminu racjonalność Rozwój hipotezy o racjonalności Racjonalność jako świętość Krytyka postulatu racjonalności Racjonalność ograniczona H. Simona Zakwestionowanie ekonomii

neoklasycznej?


Racjonalność

Racjonalność

– zachowanie jednostki zmierza zawsze do maksymalizacji własnej satysfakcji, czyli do maksymalizacji funkcji użyteczności, w sytuacji, gdy istnieją ograniczenia w postaci technologii czy wielkości posiadanych zasobów

Założenie o racjonalności

– jest fundamentalnym założeniem przyjmowanym w ekonomii neoklasycznej

– jest definicyjną cechą ekonomii (Becker)


Znaczenie terminu racjonalność

Potoczne rozumienie terminu racjonalność – Działanie, za którym stoją dobre racje, czyli konsekwentne

stosowanie odpowiednich środków aby osiągnąć określone cele

Ekonomiczne znaczenie– dokonywanie wyboru zgodnego z uporządkowanym zbiorem

preferencji, które są zgodne i tranzytywne, w warunkach doskonałego dostępu do bezpłatnej informacji

• Postulat spójności• Postulat zachłanności• Postulat przechodniości


Rozwój hipotezy o racjonalności – wspólny motyw

Powstanie terminu – lata 30. XX w.– nawiązanie do ewolucji marginalistycznej z lat 70. XIX w.

Ekonomiści klasyczni – racjonalność oznacza dążenie do zaspokajania własnego

interesu, czyli preferowanie większej ilości niż mniejszej, wybór najwyższej stopy zysku i minimalizacja kosztów

Teoria utylitarystyczna– homo economicus maksymalizuje ogólną szczęśliwość, czyli

użyteczność (J.S. Mill)


Rozwój hipotezy o racjonalności c.d.

Teoria oczekiwanej użyteczności– jeśli występuje niepewność co do przyszłych wyników

działania, racjonalność oznacza maksymalizację oczekiwanej użyteczności (Neuman, Morgenstorm)

– oczekiwana użyteczność to użyteczność wyniku razy prawdopodobieństwo jego pojawienia się

Nowa klasyczna makroekonomia– reinterpretacja doskonałej informacji w warunkach

niepewności jako doskonałe poinformowanie o rozkładzie prawdopodobieństwa przyszłych cen

Teoria racjonalnych oczekiwań– Ludzie nie opierają swych działań na własnym

doświadczeniu, lecz na wszelkiej dostępnej informacji


Gałęzie ekonomii nie wywodzące się z maksymalizacji użyteczności

Ekonomia keynesowska Popyt na pieniądz Ekonomia marksistowska Ekonomia radykalna Instytucjonalizm amerykański


Racjonalność jako świętość Robbins i von Mises (szkoła neoaustriacka) – założenie o

racjonalności to kantowskie syntetyczne twierdzenie a priori – twierdzenie prawdziwe poprzez sposób sformułowania

Ekonomiści neoklasyczni:

– prawdziwość założenia jest wynikiem konwencji i dlatego nie jest możliwe jego empiryczne obalenie

– lakatosiański „twardy rdzeń” programu badawczego (Popper)

Boland – krytyka postulatu jest bezskuteczna, bo sama w sobie jest pozbawiona sensu – metafizyczne założenie programu neoklasycznego


Racjonalność jako świętość c.d.

Caldwell – założenie o racjonalności nie poddaje się testowaniu, a wszelkie próby weryfikacji to „ultra-empiryzm”, czyli niechęć do zaakceptowania jakiegokolwiek pomysłu teoretycznego, który nie poddaje się bezpośredniej obserwacji

Lucas i Sargent – jakiekolwiek wprowadzenie do modelu parametrów nie motywowanych optymalizacją są typu „ad hoc”, czyli bezzasadne; „grzech adhokerii” Handsa

Becker, Elster, Caplan – nawet pozornie irracjonalne działania są w istocie racjonalne i dają się w ten sposób wyjaśnić


Krytyka postulatu racjonalności

Sen – definicja racjonalności jako taka może być niepodważalna – można zdefiniować racjonalność jako spójność wyborów i wtedy irracjonalne z pozoru działania mogą okazać się racjonalne

Istotą jest zakwestionowanie nie założenia o racjonalności jako takiego, a założenia o niezmiennym dążeniu jednostki do realizacji własnego interesu, przejawiającym się w każdym jej czynie


Krytyka postulatu racjonalności c.d.

Racjonalność (maksymalizacja użyteczności) nie odnosi się do wszelkich działań ekonomicznych:

• zachowanie impulsywne• zachowanie nawykowe• zachowanie motywowane ciekawością• skłonność do zapominania• współodczuwanie i zobowiązanie (Sen)

Paradygmat „socjologiczny” (Hofstede) Samokontrola i emocje


Zasada maksymalizacji użyteczności

– postulaty i obiekcje Warunek spójności – wybory są często

niestabilne, przypadkowe

Warunek zachłanności • Motywacja altruizmu – poczucie sprawiedliwości• Nasycenie dobrem

Warunek przechodniości – zmienne kryteria porównawcze


Ograniczona racjonalność H. Simona

Simon jako pierwszy skrytykował założenie o racjonalności (1975)

Wprowadził pojęcie racjonalności ograniczonej – jednostki nie dysponują nieograniczonymi możliwościami przetwarzania informacji, koniecznymi od osiągnięcia pełnej racjonalności


Decydenci nie są zdolni do wyborów optymalnych

3 ograniczenia racjonalności procesu podejmowania decyzji:

• mnogość realizowanych celów • brak pełnej informacji o alternatywach• brak zdolności idealnego przetwarzania

informacji

Zasada wyboru to zasada satysfakcji, czyli poszukiwania takiej opcji, która satysfakcjonuje decydenta


Odpieranie krytyki

Zwolennicy założenia o racjonalności odpierają krytykę poprzez:– negatywną heurystykę („grzech adhokerii”)– ultra-empiryzm– ignorowanie lub bagatelizowanie

empirycznych dowodów


„Anomalie” a racjonalność

Eksperymenty laboratoryjne (zachowania jednostek) - anomalie to rezultat sztuczności warunków laboratoryjnych

Rzeczywiste zbiorowe zachowanie gospodarcze - anomalie mają rozkład przypadkowy i niwelują się wzajemnie, bo procesy masowe; albo eliminowane są przez konkurencyjne rynki (walka o byt)

Obserwacje empiryczne temu przeczą! – przykład rynków finansowych


Podsumowanie Obrona założenia o racjonalności traci na swojej sile

• Nurty ekonomii nie wywodzące się z hipotezy o racjonalności

• Empiryczne obserwacje kwestionujące założenie o racjonalności

Czy należy więc odrzucić całą ekonomię neoklasyczną? Problem naiwnego falsyfikacjonizmu – brak alternatyw Obecne alternatywy nie prezentują lepszego rozwiązania:

• Teoria perspektywy Tversky’ego-Kahnemana

• Teoria postępowania zadowalającego Simona

• Ekonomia behawioralna Sfera emocjonalna czy duchowa w człowieku nie jest już

lekceważona w ekonomii

Dziękuję za uwagę

Racjonalność w ekonomii

Documents

Transcript of Racjonalność w ekonomii