5. Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe ludności

Ludzie różnią się między sobą pod wieloma względami, m.in.:wyglądem zewnętrznym,

wiekiem,

płcią.

Mają również odmienne upodobania, zainteresowania i poglądy.

Wiele z tych różnic wynika z przynależności do określonej społeczności, danego narodu czy wyznania.

RASY ludzkie wyodrębnia się głównie na podstawie:barwy skóry,

kształtu włosów,

nosa,

warg,

oprawy oczu,

profilu twarzy,

cech serologicznych osobników – zwłaszczagrupy krwi.

Najpowszechniej uznawany jest podział przedstawiony w 1798 r. przez francuskiego paleontologa i anatoma G.Cuviera na TRZY GEOGRAFICZNE RASY LUDZKIE (nazywane zwykle ODMIANAMI):

białą,

żółtą,

czarną,

W każdej z odmian wyróżnia się RASY LOKALNE, czyli mniejsze ugrupowania osobników charakteryzujących sięspecyficznymi cechami.

ODMIANA BIAŁA (geograficzna rasa EUROPEIDALNA) zasiedlała niegdyś:

Europę,

Bliski Wschód i północne Indie

północną Afrykę.

W wyniku migracji, a zwłaszczakolonialnej ekspansji Europejczykówrasa ta rozprzestrzeniła sięna obszarze:

Ameryki,

południowej Afryki,

Australii i Nowej Zelandii.

W jej obrębie wyróżniamy odmianę:

EUROPEJSKĄ – występującą w Europie,obu Amerykach, RPA, Australii, Nowej Zelandii, oraz Rosji,

SEMICKO-CHAMICKĄ – stanowią ją głównie Arabowiew północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie,

INDYJSKO-IRAŃSKĄ – obejmuje ludność AzjiPołudniowo-Zachodniej (np. Turcy, Irańczycy) i północnych Indii.

Mieszkanka Europy

Hinduska

Arabskie kobiety

Przedstawiciele odmiany białej charakteryzują się następującymi cechami:

skóra jasna różnych odcieni (na południu Europy i Azji – oliwkowa),

oczy różne, lecz często jasne,

włosy lekko faliste lub proste, jasne (blond na północy Europy) lub ciemne (czarne w basenie MorzaŚródziemnego),

owalny lub kwadratowy nos.

nos wąski (szczególnie na północy Europy), wystający,

silne (szczególnie na północy Europy) lub rzadkie owłosienie ciała (na południu, np. w basenie MorzaŚródziemnego),

wysoki lub średni wzrost,

mała zawartość melanin.

Typy europeidalne - ilustracja pochodząca z Meyers Blitz-Lexikon (Lipsk, 1932)

ODMIANA ŻÓŁTA (geograficzna rasa MONGOLOIDALNA) zamieszkuje:MONGOLOIDZI AZJATYCCY – południowo-wschodnią Azję, Syberię oraz część środkową i zachodnią Azji;

ESKIMOSI – wyspy Archipelagu Arktycznego;

MONGOLOIDZI AMERYKAŃSCY – Indianie – cały obszar Ameryki,Indianie, ulegając presji Europejczyków, wycofali się do najmniej dostępnych dla białego człowieka enklaw:

w płn. Kanadzie i w Górach Skalistych (a także do rezerwatów utworzonych dla nich przez białych),

w głąb tropikalnego lasu deszczowego na Nizinie Amazonki;

MONGOLOIDZI OCEANII – Polinezję i Mikronezję.

Polinezyjka Indianka z Meksyku Mnich tybetański

Przedstawiciele odmiany żółtej charakteryzują się następującymi cechami:

skóra o odcieniu żółtym;

czarna tęczówka oka;

czarne, grube, proste włosy;

skośny otwór oczny;

mongolska fałda;

płaska twarz;

słabe owłosienie ciała.

Odmiana żółtaEskimoska

Odmiana żółtaPolinezyjka

Odmiana żółtaChinka

Odmiana żółtaSyberyjczyk

ODMIANA CZARNA (geograficzna rasa NEGROIDALNA)obecnie występuje:

NEGROIDZI WŁAŚCIWI – Murzyni i Buszmeni– głównie w międzyzwrotnikowej i południowej Afryce;

w wyniku zniewalania Murzynów i ich wywożenia do pracy naplantacjach bawełny, trzciny cukrowej i kawy w Ameryce,występują na obszarze:

Brazylii,

Stanów Zjednoczonych,

Ameryki Środkowej;

NEGROIDZI OCEANII:

Aborygeni – w Australii,

obecnie pierwotne ludy Australiispotkać możemy w suchymwnętrzu tego kontynentu;

Melanezyjczycy – w Melanezji,

Papuasi – na Nowej Gwinei.

Mieszkanka Ruandy

Aborygen

Wojownik z Nowej Gwinei

Przedstawiciele odmiany czarnej charakteryzują się następującymi cechami:

odcień skóry od czarnego do brunatnego;

wysoki wzrost;

czarna tęczówka oka;

włosy czarne, wełniste – mocnoskręcone (odmiana afrykańska)lub faliste (odmiana oceaniczna);

nos szeroki, płaski;

szerokie usta i grube wargi;

słabe owłosienie ciała.

Odmiana czarna – Buszmeni

Odmiana czarna – Aborygen (na tle Uluru) Odmiana czarna – Amerykanin (50 Cent)

Poza rasami głównymi występują formy specjalne, których przynależność do określonych odmian czy raslokalnych nie została jeszcze ustalona.

W strefach kontaktów głównych ras powstały RASY POŚREDNIE, przede wszystkim:

METYS (fr.metis - mieszaniec) – potomek:

białej kobiety i Indianina

białego mężczyzny i Indianki.

MULAT (od łac. mulus - muł) –potomek:

białej kobiety i Murzyna

białego mężczyzny i Murzynki.

ZAMBO - mieszaniec mongoloidalno-negroidalny.

Rasa pośredniaMetyska

Rasa pośredniaMulatka

Rasa pośredniaZambos

W wyniku intensywnych migracji ludności w XX w. granice pomiędzy odmianami i rasami lokalnymi stały sięjeszcze mniej wyraźne, a przedstawicieli niektórych ras można spotkać w większości krajów.

Warunki przyrodnicze miały największy, choć pośredni wpływ na ukształtowanie się specyficznych cech rasczłowieka.

Cecha korzystna dla funkcjonowania organizmu w danych warunkach była przekazywana z pokolenia napokolenie, aż wreszcie większość populacji została w nią wyposażona.

W przeszłości mechanizmy selekcji naturalnej były bardzo silne.

Trudne warunki środowiskowe eliminowały z populacji organizmy nieprzystosowane.

Obecnie mechanizm selekcji prawie nie występuje.

Wyjaśnienie środowiskowych przyczyn powstania niektórych cech ludzkich przedstawiono w tabeli nanastępnym slajdzie.

CECHACZYNNIK

ŚRODOWISKOWY

PRZYPUSZCZALNE ZNACZENIE

ADAPTACYJNE CECHY

ciemna pigmentacja skóryu ludów ze stref o silnym usłonecznieniu

duże natężenie promieniowania słonecznego, szczególnie w zakresie ultrafioletu (UV)

znajdująca się w głębszych warstwach skóry melanina (ciemny barwnik) chroni organizm przed niekorzystnym działaniempromieni UV

jasna pigmentacja skóryu ludów ze stref o słabym usłonecznieniu

niedostatek światła słonecznegoniewielkie ilości melaniny w skórze zwiększają

przenikanie promieni UV, co ułatwia syntezę witaminy D, zapobiegającej na przykład krzywicy

wąski nosu ludów ze stref chłodnych lub suchych

zimne, suche powietrzezapobiega wysychaniu błony śluzowej nosa, ułatwia

nagrzewanie i nawilżanie wdychanego powietrza

skośny fałd skóry wokół oczu (tzw. skośne oczy)

mroźne powietrze, oślepiający blask światła słonecznego, odbijającego się od ośnieżonych powierzchni

silnie rozwinięta podściółka tłuszczowa chroni gałkę oczną przed zimnem, wąska szpara oczna zabezpiecza siatkówkę oka przed rażącym blaskiem

wełniste włosyu ludów Afryki subsaharyjskiej

ostre światło słoneczne i gorące powietrze

powietrze między silnie skręconymi włosami tworzy warstwę izolacyjną

włosy typu fil-filu Buszmenów i innych ludów afrykańskich

wysoka temperatura powietrzaprzez nieosłonięte włosami fragmenty skóry głowy

następuje utrata ciepła i parowanie potu

kompleksy cech fizjologicznych zapewniających funkcjonowanie układu oddechowego i układu krążenia

zawartość tlenu w powietrzuna obszarach wysokogórskich przy mniejszej

zawartości tlenu w powietrzu osobnicy są drobni, o dużej pojemności płuc i układu krwionośnego

Rasizm – zespół bezpodstawnych poglądów, opartych przede wszystkim na pseudonaukowej tezie onierówności odmian ludzkich.

Przeczy on przyjętym badaniom antropologicznym, psychologicznym i biologicznym, zgodnie z którymwszystkie odmiany ludzkie reprezentują ten sam poziom rozwoju intelektualnego i fizycznego.

Tym samym żadna z ras nie jest lepsza od innych.

Od 1966 roku, zgodnie z konwencją ONZ, rasizm uznajemy za zbrodnię przeciwko ludzkości, co nie znaczy żewszyscy chcą uznać bezsprzeczne argumenty i przeinaczają lub fałszują prawdę.

Do czego prowadzą takie wypaczenia to każdy z nas wie – najlepszym przykładem jest II wojna światowa i nazizm (nazistowskie teorie Hitlera i III Rzesza – konsekwencja Holocaust) lub początek XX wieku w USA i Ku Klux Klan (organizacja rasistowska najsilniej działająca w latach 1915 -1944).

NARÓD – zbiorowość ludzi wyznających wspólne idee, czyli ukształtowaną historycznie wspólnotąkulturową, której członkowie mają wykształconą świadomość narodową i są w stanie podporządkowywaćswoje działania interesom ogólnonarodowym.

JĘZYK jest jego najbardziej powszechnym i oczywistym atrybutem, chociaż niektóre wspólnoty mająukształtowaną świadomość narodową, mimo że składają się z grup posługujących się różnymi językami, np.:

Szwajcarzy (niemiecki, francuski, włoski, retoromański),

Kanadyjczycy (angielski i francuski),

Belgowie (np.: niderlandzki i francuski),

Luksemburg (niemiecki, francuski i luksemburski).

Proces ich konsolidacji był bowiem rezultatemdługotrwałego zajmowania wspólnego terytoriumi uznawania jednej władzy państwowej.

Język narodowy stanowi ważny element kultury,spajający mieszkańców danego obszarui jednocześnie dający im poczucie odrębności.

Dialekt – regionalna odmiana „języka mówionego”, cechująca się posiadaniem pewnych, dość specyficznychcech fonetycznych i leksykalnych.

Odmienności wynikają z niezbyt odległej czasowo genezy historycznej, sięgającej zwykle „okresuplemiennego”,

np. mazowiecki, małopolski, śląski, wielkopolski a także różne rodzaje pomorskich.

Wśród dialektów wyszczególnia się tzw. gwary, którymi posługuje się ludność wiejska z niewielkiego terytorium(nawet zaledwie kilku wsi),

Oczywiście muszą być różnice języka i mowyw stosunku do sąsiednich okolic, przede wszystkimfonetyczne i leksykalne (jednak są one stosunkowoniewielkie aby uznać je za odmienny dialekt).

Gwary można także podzielić ze względu na:

specyfikę miejsca, np.:

gwara miejska,

gwara wiejska,

specyfiki zawodu (socjolekt – gwara zawodu), np.:

gwara robotnicza (posiada ona swój slang lub żargon).

Etnolekt – jest pośrednim terminem między językiem narodowym a dialektem.

Taki język jest używany zwykle przez określoną grupę etniczną.

Łączy on pojęcia języka narodowego i dialektu regionalnego.

Do niedawna za taki język uznawana była kaszubszczyzna (dziś klasyfikowana jako język regionalny).

Za etnolekty uważane są odmiany języka chińskiego.

Język regionalny – to język używany na terenie państwaprzez mniejszość narodową (nie może być on jednakdialektem języka oficjalnego).

Przykładem takiego języka jest kaszubszczyzna.

Tablica informacyjna w dwóch językach: polskim i kaszubskim

Ustalenie dokładnej liczby używanych języków nie jest możliwe ze względu na ciągłe modyfikacje orazzanikanie niektórych z nich.

Obecnie ponad połowa języków świata jest zagrożonych z powodu zachodzących zmian obyczajowych,zanikania tożsamości etnicznej czy represji.

Językoznawca profesor Jerzy Bralczyk podkreśla, że w polszczyźnie niepokojące jest używanie tak wieluzapożyczeń – przede wszystkim z języka angielskiego.

Bardzo często, gdy nas coś poruszy lub zdziwi, zamiast „ojej” mówimy „wow”.

Nawet życzenia „miłego dnia” – choć sympatyczne – są też obcego pochodzenia.

Zdaniem profesora „warto poszukiwać polskich odpowiedników”.

Szacuje się, że mieszkańcy naszej planety porozumiewają się za pomocą ok. 7 tys. JĘZYKÓW lubDIALEKTÓW (regionalnych odmian języka).

W związku z tak ogromną różnorodnością w kontaktach międzynarodowych, głównie gospodarczych ipolitycznych, używa się tzw. JĘZYKÓW OFICJALNYCH.

W ramach ONZ należą do nich:

angielski,

chiński,

rosyjski,

francuski,

hiszpański,

arabski.

Języki urzędowe – mające „wyjątkowy status prawny” na terenie państwa lub regionu administracyjnego (wstrukturach ustawodawczych oraz zwykle także w urzędach).

Stosowane są one na podstawie zapisów wynikających zwykle z konstytucji.

Językiem takim jest:

najczęściej główny język narodowy,

często także, szczególnie w obecnych lub byłych koloniach, język niebędący ich faktycznym językiem narodowym(lub najczęściej używanym) a język należący do obecnych lub byłych kolonizatorów, np.:

angielski, np.:

Indie (gdzie jest on tzw. językiem pomocniczym),

Zambia, Zimbabwe, RPA (wraz z językami afrikaans i innymi), Sudan, Sudan Pd., Nigeria, Gambia, Ghana, Liberia, Namibia,

portugalski, np.:

Brazylia, Mozambik, Angola,

hiszpański, np.:

Meksyk, Argentyna, Boliwia, Wenezuela, Peru, Kolumbia, Urugwaj, Kuba, Chile, i większość pozostałych państw Ameryki Południowej, poza Brazylią),

francuski, np.:

Gabon, Burkina Faso, Benin, Kongo, Mali, Niger, Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, Republika Środkowoafrykańska).

Na przestrzeni dziejów pewne języki pełniły funkcje ponadetniczne, będąc nośnikami informacji i kulturymiędzy narodami.

Dawniej JĘZYKIEM PONADETNICZNYM była łacina, później j. francuski.

Obecnie językiem ponadetnicznym jest język angielski.

Znany jest on obecnie przez ponad 1,3 mld mieszkańców naszej planety.

powszechnie używany w Wielkiej Brytanii i jej terytoriach zależnych, Stanach Zjednoczonych, Irlandii, Kanadzie,RPA, Australii i Nowej Zelandii.

Używa się go niejednokrotnie podczas kontaktów pomiędzy różnymi krajami.

Określany jest ona jako pierwszy uniwersalny język ludzkości.

Kolor ciemnoniebieski –państwa gdzie językiem angielskim posługuje się większość społeczeństwa.

Kolor jasnoniebieski – państwa w których angielski jest językiem oficjalnym mimo posługiwania się nim przez mniejszość społeczeństwa

Ze względu na liczbę i rodzaj użytkowników języki dzielimy na:

języki żywe – stosowane obecnie w życiu codziennym przez grupę członków określonej grupy ludności, zwykleod momentu urodzenia,

np. język polski, język niemiecki, język francuski i wiele innych;

języki martwe – jeżeli kiedyś były używane, zaś obecnie nie mają one swoich użytkowników, posługujących sięnimi od urodzenia i są one wykorzystywane jedynie w specyficznych sytuacjach, np. w obrzędach religijnych (wformie zarówno ustnej jaki i pisanej),

np. język łaciński, sanskryt (uważany czasem jednak za język wegetujący) i starogrecki;

języki wymarłe – obecnie nikt w praktycznie żadnej sytuacji ich nie wykorzystuje w życiu codziennym,

np. egipski, staropruski, wedyjski i etruski;

języki odrodzone – dotyczą rzadkich sytuacji, kiedy język już uznany za wymarły lub martwy się odradza, np.:

w wyniku podniesienia jego rangi (np. hebrajski),

wskutek walki lokalnej ludności o zachowanie jakiegoś języka (np. bretoński).

Języki sztuczne – opracowane zostały przez ludzi w celu usprawnienia w prowadzeniu komunikacjiwerbalnej i niewerbalnej pomiędzy członkami określonych społeczności lub jako zabieg literacki,eksperyment lingwistyczny, czy w celu szyfrowania, projektowania i programowania.

Ich słownictwo, fonologia i gramatyka została wymyślona sztucznie przez ludzi (nie kształtowały się onenaturalnie).

Są one zwykle dość uproszczone.

Przykładami języków sztucznych są:

język esperanto – najpopularniejszy język pomocniczy na świecie (został opracowany w celu stworzenianeutralnego i łatwego do nauki języka),

język ido,

język migowy,

Języki programowania (np. C, C++, Java, PHP, Python, JavaScript i in.).

Języki, które są ze sobą spokrewnione, rodziny językowe (czasem podrodziny), wśród których rozróżniamy poszczególne grupy językowe lub języki.

Zalicza się do niej kilkaset spokrewnionych ze sobą języków współczesnych, używanych od kilku tysięcy latw Europie, Indiach (stąd przymiotnik indoeuropejski) i południowo-zachodniej Azji.

W czasach nowożytnych języki indoeuropejskie rozprzestrzeniły się na wszystkie kontynenty, głównie zasprawą angielskiego, hiszpańskiego i portugalskiego.

Językami z tej grupy posługuje się około 3,5 mld osób,

czyli około 45% mieszkańców Ziemi.

Dzieli się ona na grupy językowe:

indyjską,

germańską,

słowiańską,

romańską,

irańską,

ormiańską,

grecką,

celtycką,

albańską,

bałtycką.

Wśród 20 najczęściej używanych języków

świata, 10 z nich należy do języków indoeuropejskich: angielski, hindi, hiszpański,

francuski, rosyjski, portugalski, bengalski,

niemiecki, urdu i perski.

Językami z tej grupy posługuje się około 1,7 mld osób;

ponad 20% mieszkańców Ziemi.

Dzieli się ona na grupy językowe:

chińską i tybeto-birmańską.

Zasięg geograficzny języków rodziny chińsko-tybetańskiej

Posługuje się prawie 400 mln osób.

Złożona z grup językowych:

semickiej (głównie Płw. Arabski),

językami tymi mówi ponad 300 mln osób,

najważniejszymi językami tej grupy są: arabski, etiopski i hebrajski;

kuszyckiej:

głównie w rejonie Somalii;

berberskiej:

od Gór Atlas po Algierie i Niger;

egipskiej;

czadyjskiej.

Zasięg geograficzny języków rodziny afroazjatyckiej

Językami z tej grupy mówi ok. 160 mln osób.

Złożona z grup językowych:

tureckiej (150 mln z obszaru Turcji, południowych republik b. ZSRR, np.:

język turecki, tatarski, uzbecki, turkmeński i azerski;

mongolskiej;

tungusko-mandżurskiej, np.:

język tunguski,

wschodnia Syberia,

język mandżurski,

północno-wschodnie Chiny.

Wg części podziałów w tejrodzinie znajdują się grupyjapońska i koreańska(na mapce oznaczonekolorem fioletowym),

wówczas jej liczebnośćosiągnęłaby około 350 mlnosób;

Zasięg geograficzny języków rodziny ałtajskiej

RODZINA AUSTRONEZYJSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się ponad 300 mln osób z obszaru:

Oceanii,

Azji Południowo-Wschodniej, głównie w Indonezji na wyspie Jawa,

Madagaskaru.

RODZINA NIGERO-KONGIJSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się ponad 450 mln osób (6% ludzi na Ziemi) z:

Afryki Środkowej i Wschodniej;

Rodzina tych języków jest b. liczna i skomplikowana, lecz mało w niej powiązań.

Wiele dialektów zachowało pradawne cechy języka w wymowie i gramatyce.

Wśród tej rodziny występuję podrodzina języków bantu, wśród której wyróżnić można ponad 400 języków (np. suahili, rwanda, zulu,tonga, szona i bemba):

posługuje się nimi około200 mln osób z rejonutzw. Czarnej Afryki.

RODZINA DRAWIDYJSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się ponad 220 mln osób.

Ważniejsze języki to: Tamilski, Telugu.

Występuje na obszarze:

południowych Indii, Sri Lanki.

RODZINA URALSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się około 25 mln osób.

Zalicza się do niej języki dwóch grup językowych:

ugrofińskie – występujące na terenie Europy, m.in. języki:

węgierski (należący do j. ugryjskich), fiński i estoński (należące do j. fińskich);

samodyjskie – obejmujące swoim zasięgiem języki powoli wymierające, używane na terenach północnej Rosji,

np. język juracki,

Języki poza formą ustną mają także formę pisaną, czyli symbole graficzne tworzące alfabet – mającyuporządkowany zbiór liter, np.:

alfabet łaciński – najpopularniejszy na świecie, używany m.in. przez Polaków,

alfabet grecki (np. w Grecji),

cyrylica – (np. w Rosji, Ukrainie, Białorusi, Serbii, Macedonii i Bułgarii),

alfabet hebrajski(np. w Izraelu),

alfabet arabski(używanyw państwacharabskich),

alfabet chiński(funkcjonujący|w Chinach),

alfabet japoński(wykorzystywanyw Japonii).

Mimo postępu cywilizacyjnego niemal miliard ludzi nie potrafi czytać i pisać.

ANALFABETYZM jest ogromnym problemem wielu krajów Afryki i Azji.

W znacznym stopniu ogranicza ich rozwój gospodarczy.

Wskaźnik analfabetyzmu w wielu KSR wynosi nawet kilkadziesiąt procent.

W Afryce prawie połowa ludzi nie potrafi czytać i pisać.

Na przykład w Nigrze czytać i pisać nie potrafi ponad 70% społeczeństwa.

Główną przyczyną tego problemu jest słaby (lub nawet brak) dostęp do edukacji.

Analfabetyzm dotyka w Afryce częściej kobiet (60%) niż mężczyzn (40%),

Podobnie źle wypadają niektóre, szczególnie biedniejsze kraje arabskie, gdzie znacznie rzadziej także posyła siędziewczynki do szkół (lub wcześniej kończą one naukę).

Naród – historycznie ukształtowana, trwała wspólnota ludzi posiadająca świadomość narodową i cechującasię posiadaniem wspólnej historii, kultury, języka (lub języków w przypadku niektórych narodów – jakwspomniano wcześniej), tradycji, terytorium (choć są narody nie posiadające swojego oficjalnego terytorium,np. Kurdowie, Palestyńczycy) oraz innych cech, m.in. z zakresu warunków społeczno-gospodarczych.

Generalnie jest to jedna z wielu definicji.

Pojęcie te tym samym jest wieloznaczne, zaś problematyka jest częstobardzo złożona, dyskusyjna, a nawet często stanowi przedmiot sporów.

W przeszłości np. bardzo była popularna definicja Romana Dmowskiegoz 1907 roku:

„Naród jest wytworem życia państwowego. Wszystkie istniejące narodymają swoje własne państwa albo je niegdyś miały i bez państważaden naród nie powstał. Fakt istnienia państwa daje początek ideipaństwowej, która jest jednoznaczna z ideą narodową (...), naród jestniezbędną treścią moralną państwa, państwo zaś jest niezbędną formąpolityczną narodu”.

Roman Dmowski

W celu wyróżnienia narodu można wziąć pod uwagę następujące kryteria:

czynnik etniczny i historyczny (np. Polacy, Niemcy) – wspólne pochodzenie oraz wydarzenia jakie zaszły wprzeszłości (potrafią one jednoczyć narody),

Obecnie bierze się także pod uwagę uwarunkowany czynnikiem historycznym styl życia (np. Amerykanie,cechujący się różnorodnością etniczną),

czynnik językowy – wspólność językowa (dotyczy narodów w których obowiązuje praktycznie tylko jedenjęzyk, np. Polacy),

czynnik gospodarczy – wspólność interesów ekonomicznych (np. Brytyjczycy),

czynnik kulturowy – poczucie wspólnoty kulturowej oraz dziedzictwa kulturowego (np. Szkoci, Walijczycy),

czynnik terytorialny – wspólnota terytorialna, dotycząca np. narodów posługujących się kilkoma językami (np.Kanadyjczycy, Szwajcarzy i Belgowie),

Mniejszość narodowa – grupa ludzi zamieszkujących na obszarze danego państwa, należąca do innegonarodu (stanowią oni mniejszość w danym państwie, np. w Polsce – mniejszość niemiecka), który co bardzoistotne posiada swoje własne państwo.

Mniejszość etniczna – jest w odróżnieniu od mniejszości narodowej, zbiorowością ludzi, także będącejmniejszością ale nie posiadającą swojego państwa (np. w Polsce są to: Tatarzy, Romowie, Karimi i Łemkowie).

Społeczność etniczna – to mniejszość nie posiadająca swojego państwa oraz występująca jedynie na tereniejednego państwa (np. w Polsce są to: Ślązacy, Kaszubi, Górale, Wielkopolanie, Kociewiacy).

Romowie Karaimi

Kraj homogeniczny – występujewówczas gdy dominującanarodowość stanowipowyżej 95% ludności.

W Europie takimi krajamisą m.in.:

Polska,

Węgry,

Dania,

Norwegia,

Portugalia,

Grecja,

Malta,

Albania;

na świecie:

Korea Pd.,

Japonia,

Mongolia.

Kraj wielonarodowy – jest wówczas gdy kraj zamieszkiwany jest przez kilka różnych narodów z stosunkowodużym udziale w ogólnej liczbie ludności.

W Europie takimi krajami są m.in.:

Wielka Brytania,

Francja,

Hiszpania,

Belgia,

Luksemburg,

Szwajcaria,

Bośnia i Hercegowina,

Łotwa,

Ukraina;

na świecie (większość państw będących niegdyś koloniami):

Stany Zjednoczone,

Kanada,

Brazylia,

Argentyna,

Turcja,

Irak.

Wśród najważniejszych skutków zróżnicowania narodowościowego należy podać zarówno:

pozytywne:

wzbogacenie kultury – następujące wskutek mieszania się różnych tradycji i zwyczajów;

negatywne:

konflikty wewnętrzne pomiędzy narodami i mniejszościami narodowymi lub mniejszościami etnicznymi czyspołecznościami etnicznymi,

ich skutkiem z kolei mogą być wojny domowe (np. w b. Jugosławii, na Ukrainie, w Sudanie, Rwandzie, Iraku, Syrii i wielu innych krajach),

to z kolei rujnuje kraje (stają się one zniszczone w wyniku działań wojennych), niszczy gospodarkę (zapaść gospodarki), przyczynia się do śmierci ludności cywilnej, wzrostu przestępczości, obniżenia poziomu edukacji i opieki medycznej, itd.

działania separatystyczne związane z dążeniem do uzyskania niepodległości przez mniejszości zamieszkujące danykraj,

prowadzi to do zwiększania autonomii regionów zamieszkujących przez inne narodowości (dla nich jest to skutkiem korzystnym – uzyskują oni np. możliwość funkcjonowania drugiego języka urzędowego), co nie jest zwykle zbyt korzystne dla interesów całego państwa,

w Europie dotyczy to obecnie m.in. Katalończyków i Basków w Hiszpanii.

Przed II wojną światową Polska była państwem wielonarodowościowym.

Aż 1/3 obywateli stanowili przedstawiciele mniejszości narodowych, głównie:

Ukraińcy (14%),

Żydzi (9%),

Białorusini (3%),

Niemcy (2,5%).

Obecnie nasz kraj jest uznawany za jednolity narodowościowo i wyznaniowo.

Jest to efekt zmian, które zaszły podczas II wojny światowej oraz tuż po jej zakończeniu.

Najważniejszymi z nich są:

eksterminacja ludności żydowskiej podczas okupacji,

powojenna zmiana granic (wyłączenie wschodnich terenów),

przesiedlenia ludności niemieckiej.

Grupa narodowa/etniczna

Liczba ogółem

Zadeklarowana wspólnie z polską

Ślązacy 817 tys. 423 tys.

Kaszubi 228 tys. 212 tys.

Niemcy 109 tys. 52 tys.

Ukraińcy 48 tys. 20 tys.

Białorusini 47 tys. 15 tys.

Romowie 16 tys. 6 tys.

Rosjanie 13 tys. 7 tys.

Amerykanie 11 tys. 10 tys.

Łemkowie 10 tys. 3 tys.

Anglicy 10 tys. 8 tys.

Zdecydowana większość polskiego społeczeństwa (aż 97,6% wierzących) to katolicy, głównie wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego.

W naszym kraju mieszkają także osoby:

prawosławne – przede wszystkim Białorusini i Polacy przesiedleni na obszar województwa podkarpackiego oraz północnowschodni fragment państwa,

wierni Kościoła Ewangelicko Augsburskiego – szczególnie na Górnym Śląsku i Śląsku Opolskim,

muzułmanie – głównie na wschodzie kraju,

wyznawcy judaizmu,

świadkowie Jehowy – zamieszkujący zwykle duże miasta.

Materiały pomocnicze do naukiOpracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir DmowskiKontakt: kontakt@geografia24.eu

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE- KOPIOWANIE ZABRONIONE -