pwd. Olga Krasodomska

Praca podharcmistrzowska

Gry i zagadki logiczne w pracy drużyny

wielopoziomowej

Hufiec Gdańsk Wrzeszcz-Oliwa

Chorągiew Gdańska ZHP

2009

2

Spis treści:

Wstęp 3

1. Zagadki 5

1.1 Jako przerywnik 5

1.2 Na biegu harcerskim 5

1.2.1 Sudoku 6

1.2.2 Obrazki logiczne 6

1.2.3 Łamigłówki 7

1.2.4 Zagadki z zapałek 8

1.3 Jako część fabuły 11

2. Gry logiczne 11

2.1 Koza, wilk, kapusta 11

2.2 Ważenie 13

2.3 Przelewanie 14

3. Fabuła logiczna 15

3.1 LARP 16

Podsumowanie 17

3

Wstęp

Zagadki i gry logiczne pełnią bardzo ważną rolę w rozwoju człowieka

w każdym wieku. Często traktowane jako codzienny wypełniacz czasu gimnastykują

umysł- jeden z najważniejszych elementów nas. Dla nas, instruktorów harcerskich,

stanowią doskonały środek, by wytworzyć w młodych ludziach wiele pozytywnych

cech.

Przyjrzyjmy się zwyczajnym zagadkom logicznym. Wiele z nich uczy

wytrwałości- koncentracji na postawionym sobie celu (którym w tym przypadku jest

rozwiązanie). Dla przykładu Zagadka Einsteina, która wymaga uporządkowania

szeregu danych, sprawdzenia różnych kombinacji tylko w celu ich wyeliminowania.

Dodatkowo zagadki logiczne wymuszają na człowieku dogłębną analizę problemu,

ponieważ nigdy nie wiadomo, które słowa stanowią klucz. W celu rozwiązania

wszystkich zagadek logicznych w stylu „Kto zabił?” należy prześledzić wszystkie

możliwe ścieżki, a jeśli to nie daje rezultatu, dokładnie przeanalizować każde zdanie

zagadki. Jeśli młody człowiek dostrzeże skuteczność takiego postępowania, da to

nadzieję, że również w przyszłości nie podejmie decyzji pochopnie ani nie załamie się

problemami, tylko usiądzie i spokojnie przeanalizuje sytuacje w poszukiwaniu

najlepszego rozwiązania.

Nie wymagajmy jednak za wiele. Do pewnego wieku człowiek nie potrafi się za

długo skoncentrować na jednej rzeczy, w związku z czym analiza jest dla niego

kompletnie niewykonalna. Do ok. 10-12. roku życia w odpowiedzi na zagadkę harcerz

poda nam odpowiedź bardzo wydumaną i prawdopodobnie absurdalną. Nie oznacza

to jednak, że do tego wieku zagadki są bezużyteczne. Wręcz przeciwnie! Wystarczy

spojrzeć jakiej wyobraźni i pomysłowości wymagało wymyślenie takiego rozwiązania.

Nie da się zaprzeczyć, że część rozwiązań zagadek odgadywana jest, bo ktoś

„już kiedyś coś podobnego słyszał”. Nie należy się tym martwić. Przecież

wygrzebywanie czegoś głęboko zakopanego w pamięci, czy kojarzenie faktów

również są elementami wielce przydatnymi w życiu codziennym.

Zastosowanie zagadek logicznych pośród prowadzonych przez nas zajęć ma

jeszcze jedno ważne uzasadnienie. Na rozwiązanie zagadki może przecież wpaść

każdy, nawet najmniej doceniany w zastępie harcerz. I nie ma znaczenia, czy

4

rozwiązanie wymyślił, wpadł na nie przypadkiem, czy zagadkę zwyczajnie znał-

najważniejsze, że pomógł zastępowi.

Widać zatem, że zwykłe zagadki logiczne mogą być doskonałym, owocnym

elementem zajęć. A przecież to tylko zagadki! Dodatkowo mamy cały wachlarz gier

logicznych, które również możemy wykorzystać. Niniejsza praca ma na celu

przedstawienie przykładowych zajęć związanych z grami i zagadkami logicznymi.

Mam nadzieję, że będzie ona źródłem wielu kolejnych pomysłów na wykorzystanie

tego środka.

5

1. Zagadki

Same zagadki logiczne można wykorzystać na wiele sposobów i nigdy nie

tracą one na swojej atrakcyjności. Wszystkie poniższe sposoby nadają się do

zastosowanie w każdej grupie wiekowej. Problem polega jedynie na doborze

odpowiedniej zagadki.

1.1 Jako przerywnik

Wiemy, że często na biwakach dajemy harcerzom zadania do wykonania za

bonusowe punkty w wolnym czasie. Uczą one dobrego gospodarowania czasem

i efektywności. Pielęgnują w młodych ludziach ducha walki.

Zagadki logiczne świetnie nadają się do tego celu. Nie angażują fizycznie,

zatem pozwalają odpocząć po wysiłku, a przy tym można je rozwiązywać wykonując

inne czynności wymagające użycia rąk (np. przygotowywanie scenografii do

przedstawienia na kominek, czy w przypadku innych zadań bonusowych krzywdzącej

służby w kuchni). Harcerz, któremu uda się wymyślić rozwiązanie ma szansę zauważyć,

że, nieprzerwanie szukając wyjścia z jakiejś kłopotliwej sytuacji, naprawdę można je

znaleźć.

1.2 Na biegu harcerskim

Zagadki logiczne bez żadnej dodatkowej obwódki można również wykorzystać

jako część biegu harcerskiego. Jednym ze sposobów jest zadanie rozwiązania kilku

jako zadanie międzypunktowe. Mamy gwarancję, że rozwiązywanie ich zajmie myśli

harcerzy na czas przejść pomiędzy punktami, a zajęte umysły nie myślą o zmęczeniu.

Dodatkowo można stworzyć punkty bezosobowe, na których, oprócz zadań, będą

podpowiedzi do zadanych zagadek. To sprawi, że harcerze będą bardziej

zmotywowani do przejścia kilku dodatkowych kilometrów.

Z kolei łamigłówki (sudoku, obrazki logiczne, łamigłówki drewniane bądź

metalowe) są dobrym pomysłem na punkt osobowy (jak również na element innych

gier).

6

1.2.1 Sudoku

Sudoku jest łamigłówką

bardzo łatwą do zdobycia. W każdym

kiosku można dostać książeczki

pełne przykładów na różnych

poziomach trudności. Zasady Sudoku

i przykładowe plansze dostępne są

również w internecie. W zależności

od poziomu trudności rozwiązanie

jednej łamigłówki może zająć

człowiekowi od 5 minut do kilku

godzin, w związku z tym należy

wybierać raczej te łatwiejsze.

Oczywista jest również poprawka,

jaką należy wziąć na wiek.

Sudoku można bezpiecznie używać wśród harcerzy od ok. 6 klasy szkoły

podstawowej.

1.2.2 Obrazki logiczne

Obrazki logiczne są ciekawą formą łamigłówki logicznej. Możemy tworzyć je

sami na potrzebę chwili. Na obrazku możemy przekazać informację, której harcerze

potrzebują. Rozwiązanie z kolei przysparza radości, gdy się widzi powoli pojawiający

się obrazek i można zgadywać co będzie dalej.

Rysunek 2 Przykładowa plansza do obrazka logicznego i jej rozwiązanie.

Rysunek 1 Przykładowa plansza Sudoku,

7

1.2.3 Łamigłówki

Łamigłówki druciane bądź drewniane są doskonałym zadaniem dla każdej grupy

wiekowej, ponieważ w czasie ich rozwiązywania bardzo wiele zależy od szczęścia.

Oczywiście nie jest tak, że tylko ono się liczy. Przez analizę problemu i dochodzenie

po nitce do kłębka zawsze jesteśmy w stanie dojść do rozwiązania. Takie łamigłówki

są dobrym przykładem zadania, które może rozwiązać każdy- nawet najbardziej

niepozorna osoba w zastępie.

Wadą takiego punktu jest trudność przewidzenia czasu potrzebnego do jego

realizacji. Każda łamigłówka dla losowej osoby może okazać się czymś trywialnym,

a dla innych zadaniem absolutnie niewykonalnym. Mając to na uwadze dobrym

rozwiązaniem wydaje się być przygotowanie kilku łamigłówek i danie zastępowi

określonego czasu na rozwiązanie jak największej ich ilości. Spowoduje to

zaangażowanie wszystkich osób. Pamiętajmy jednak, że w takim wypadku, dla danej

grupy konkretnych łamigłówek można użyć tylko raz.

Łamigłówki takie można dostać w sklepach z zabawkami, grami bądź sklepach

internetowych. Koszt jednej waha się pomiędzy 10 a 30zł.

Rysunek 3 Pozornie prosta łamigłówka polegająca na rozdzieleniu 2 elementów potrafi zająć dużo czasu i dać jeszcze więcej satysfakcji

8

1.2.4 Zagadki z zapałek

Zagadki z zapałek są kolejnym zadaniem, do rozwiązania którego można dojść

nie tylko poprzez wysiłek umysłowy, ale również używając szczęścia w metodzie prób

i błędów. Są absolutnie proste do przygotowania, angażują wiele osób w zastępie

i stymulują pomysłowość. Niezliczoną ich ilość można znaleźć w Internecie. Poniżej

prezentuję kilka przykładów tych mniej lub bardziej serio.

- Dla ułożenia jednego trójkąta równobocznego potrzebne są 3 zapałki

(łamać zapałek nie wolno). Sześć trójkątów równobocznych jednakowej

wielkości można jednak ułożyć już z 12 zapałek. W jaki sposób? Po ich

ułożeniu, przełóż 4 zapałki w ten sposób, aby powstały 3 trójkąty

równoboczne, z których tylko dwa będą sobie równe.

- Każda zapałka ma długość 4,5 cm. Jak ułożyć z 14 zapałek metr?

9

- Jak do powyższej figury dołożyć 3 zapałki tak, by figura przedstawiała

sześcian?

- W jaki sposób przesunąć w niej 2 zapałki i dołożyć jedną tak, żeby

otrzymać 2 romby?

10

- Przełóż tylko 1 zapałkę tak, by równanie się zgadzało. Przekreślenie znaku

równości nie jest dobrym rozwiązaniem. Nie wolno dokładać, zabierać ani

łamać zapałek.

Rozwiązanie:

Zagadek takich, jak to z równaniem znaleźć i stworzyć można

szczególnie wiele dostosowanych do różnych grup wiekowych. Inne przykłady

dostępne są choćby w Internecie na specjalnych stronach czy forach

dyskusyjnych.

Większość z zagadek z zapałek wymaga abstrakcyjnego myślenia,

w związku z czym warto ich używać dopiero wśród harcerzy starszych.

11

1.3 Jako część fabuły

Zajęcia z rozwiązywania zagadek logicznych wydają się być dobrym

elementem stałym dnia na wyjeździe dla harcerzy o fabule np. Akademia

Policyjna. Instruktor prowadzi szkolenie z podążania tropem poszlak

i analizowania dowodów i śladów.

Zajęcia polegają na wspólnym rozwiązywaniu zagadek logicznych, przy

czym osoba prowadząca zadaje pytania pomocnicze naprowadzające na

rozwiązanie. Zajęcia takie nie powinny trwać dłużej niż 45 minut i nie powinny

być prowadzone dla więcej niż 10 osób, a i przy takiej ilości trzeba zwrócić

uwagę, żeby instruktor prowadzący bardzo dobrze znał biorących w nich

udział harcerzy.

Po 2-3 dniach wśród harcerzy powinna być zauważalna poprawa

umiejętności wyciągania z treści ważnych informacji, czy analizowania faktów.

2. Gry logiczne

Oczywistą zależnością jest, że, im bardziej jest cos namacalne, tym

bardziej absorbuje uwagę i zapada w pamięć. Wśród gier i zagadek logicznych

przekłada się to na fakt, że, jeśli harcerz będzie mógł rozwiązać zagadkę

„dotykając” jej (tak, jak np. w przypadku zapałek), to uparcie, metodą prób

i błędów będzie próbował dojść do rozwiązania. Można to wykorzystać, dając

harcerzom do rozwiązania nie po prostu zagadkę logiczną, ale zagadkę

w praktyce.

Poniżej przedstawione sposoby wykorzystania zagadek nadają się dla

każdej grupy wiekowej. Należy tylko zadbać o poziom trudności samej w sobie

zagadki.

2.1 Koza, wilk, kapusta

Świetnym przykładem zagadki, którą można dać do rozwiązania

w praktyce jest tzw. zadanie mnicha Alkuina.

Wieśniak musi przewieźć przez rzekę wilka, kozę i kapustę. Łódka

jednak jest za mała i może się w niej zmieścić tylko jedno z trojga. Wilk, jeśli

12

się go zostawi razem z kozą, to ją pożre, jeśli zostawi się kozę i kapustę na

jednym brzegu, to koza zje kapustę.

Jak poradzi sobie wieśniak z transportem?

Rozwiązanie:

Wieśniak przewozi kozę, następnie wraca po wilka, a przeprawiwszy go

na drugą stronę rzeki zabiera kozę z powrotem, zostawia ją na brzegu, odwozi

kapustę i wreszcie wraca po kozę.

Zadanie, które dajemy

harcerzom (w tym przypadku

zastępowi) polega na

zademonstrowaniu rozwiązania

powyższej zagadki przy użyciu

np. kajaka i fragmentu jeziora.

Oczywiście może to być również każdy

inny środek transportu i inna

przestrzeń do przebycia (na zbiórce

choćby deskorolka i szkolne boisko).

Zauważmy, że taki sposób rozwiązywania zagadki rozwija harcerzy nie tylko

intelektualnie.

Inna wersja zagadki do wykorzystania w analogiczny sposób:

Przeprowadź 3 misjonarzy i 3 kanibali na drugą stronę rzeki. Jeżeli na

jednym brzegu będzie więcej kanibali niż misjonarzy, to ci drudzy zostaną

zjedzeni.

Jakiś czas temu pojawiła się w Internecie jeszcze jedna wariacja na ten

temat.

Mamy matkę, ojca, 2 synów, 2 córki, policjanta i więźnia. Ojciec nie

może zostać z żadną z córek pod nieobecność matki. Matka nie może zostać

z żadnym z synów pod nieobecność ojca. Policjant musi być zawsze przy

więźniu. Jedynie matka, ojciec i policjant umieją sterować tratwą. Wszyscy

muszą się przedostać na drugą stronę.

Jest ona najtrudniejsza z tu przedstawionych. Jej poziom nadaje się

zdecydowanie jedynie dla pionu wędrowniczego. Niemniej jednak, łatwo

13

zauważyć, że zagadki tego typu można tworzyć w różnych wersjach na

poziomie dostosowanym do naszych potrzeb. Pamiętajmy również, aby

dostosować dystans przeprawy do ilości potrzebnych ruchów!

2.2 Ważenie

Poniżej przedstawiam 3 wersje

zagadek nt. ważenia na wadze szalkowej.

Waga taka jest bardzo prosta do

stworzenia, w związku z czym zrobienie

jej można zlecić zastępom, które później

będą z niej korzystały w czasie

rozwiązywania zagadek- wiadomo, że dla

harcerzy dużo bardziej rozwijające od

samego konstruowania jest

konstruowanie urządzeń, z których się później będzie używało. Do ważenia

zamiast przedmiotów występujących w zagadkach można oczywiście użyć

czegokolwiek, co znajduje się w naszym zasięgu.

Łatwe:

Mamy 21 jednakowo wyglądających monet. Waga jednej z nich różni

się do pozostałych. Za pomocą 2 ważeń wyjaśnij, czy fałszywa moneta

jest lżejsza czy cięższa.

Rozwiązanie:

Odkładamy jedną monetę, resztę dzielimy na 2 części i kładziemy na

wagę. Jeśli żadna ze stron nie przeważy, wiemy, że fałszywa jest ta

odłożona- aby odpowiedzieć na pytanie, wystarczy porównać jej wagę

z którąkolwiek z pozostałych. Jeśli jednak któraś ze stron przeważy,

bierzemy leżące na cięższej szalce monety i dzielimy znów na 2 części,

które kładziemy na wadze. Jeśli teraz okaże się, że ich waga jest

równa, znaczy to, że fałszywa moneta jest lżejsza. Jeśli któraś strona

przeważy, to moneta jest cięższa.

14

Trudne:

Mamy 8 identycznie wyglądających kul. Jednak jedna z nich jest cięższa

od pozostałych. Znajdź ją, mając do dyspozycji tylko 2 ważenia.

Rozwiązanie:

2 kule zostawiamy w ręku. Pozostałe kładziemy po 3 na każdej szalce.

W tym momencie, jeśli żadna ze stron nie przeważy, oznacza to, że

szukaną kulę mamy w ręku- wystarczy porównać je w drugim ważeniu.

W przeciwnym wypadku zajmujemy się tymi 3 kulami, które

przeważyły. Jedną z nich odkładamy na bok, dwie pozostałe

porównujemy. Teraz albo waga wskaże nam cięższą kulę, albo okaże

się, że przed chwilą odłożyliśmy ją na bok.

Bardzo trudne:

Analogicznie do zagadki powyżej wersja z 12 kulami i 3 dostępnymi

ważeniami.

Aby odrobinę przyspieszyć, bądź zdynamizować wykonanie zadania,

można zastępom dać określony czas, aby znaleźli sposób na rozwiązanie

problemu nie w określonej liczbie ważeń, lecz w jak najmniejszej. Pozwoli nam

to zróżnicować wyniki, wzbudzić w harcerzach kreatywność i kto wie- może

mamy w drużynie ukrytego geniusza, który znajdzie nowe, lepsze sposoby.

Więcej zagadek tego typu można oczywiście znaleźć w Internecie.

2.3 Przelewanie

Kolejną serią zagadek, które można wykorzystać w ten sposób, są te

związane z uzyskiwaniem określonej objętości wody przy pomocy naczyń

o innych pojemnościach. Poniżej przedstawiam jedną z nich.

Mamy do dyspozycji dwa naczynia o pojemności 3 i 5 litrów. Za ich

pomocą trzeba odmierzyć 4 litry wody.

Rozwiązanie:

Napełniamy 5 litrowe naczynie. Z niego napełniamy pojemnik 3 litrowy.

W większym mamy teraz 2 l. Opróżniamy mniejszy, a następnie przelewamy

do niego pozostałą zawartość 5 litrowego, który z kolei napełniamy ponownie.

15

Teraz odlewamy z niego wodę tak, by do pełna uzupełnić pojemnik 3 litrowy.

W ten sposób w większym naczyniu zostają nam 4 litry wody.

(To jest tylko jedno z kilku rozwiązań)

3. Fabuła logiczna

Rozbudowaną zagadkę logiczną można użyć również jako motyw

przewodni dla harcerzy bądź zuchów na kilkudniowym wyjeździe o fabule

np. detektywistycznej.

Przypuśćmy, że uczestnicy mają za zadanie rozwiązać zagadkę

kryminalną. Nowe informacje uzyskują z wycinków prasowych, które są 2 razy

dziennie wywieszane na drzwiach komendy i z luźnych wiadomości

podawanych przez kadrę. Zbieranie poszlak można również wpleść w inne

zajęcia z biegiem harcerskim na czele. Sprawi to, że harcerze zaczną żyć tą

zagadką i na pewno nie spoczną póki jej nie rozwikłają. Biegiem akcji należy

pokierować tak, by dojście do rozwiązania było możliwe dopiero ostatniego

dnia.

Fabuła taka może się wydawać trudna do zbudowania, jest to jednak

bardzo mylne. Wystarczy tylko stworzyć rozbudowaną zagadkę (można to

zrobić na podstawie seriali kryminalnych, adaptując je do naszych potrzeb-

np. nie ukradziono ładunku broni, lecz transport słodyczy), a następnie

zdecydować się, w jaki sposób dawkować informacje. Można oczywiście

wprowadzać też wiadomości nie nakierowujące na rozwiązanie, ale to już tylko

u harcerzy.

Bardzo ważny jest wielki finał związany z rozwiązaniem zagadki.

Pamiętajmy, że jest to rzecz, którą nasi podopieczni żyli ostatnie kilka dni

w związku z czym liczą na coś szczególnego. Może to być nocna gra

związana z pościgiem i schwytaniem podejrzanego. Warto też (przynajmniej

w przypadku harcerzy) zrobić swojego rodzaju podsumowanie- rozprawę

w sądzie. Sprawi to, że wiadomości zaczną tworzyć jedną całość,

a ewentualne wątpliwości się rozwieją.

16

3.1 LARP

Szczególnym przypadkiem fabuły logicznej są LARPy. Uczestnicy

LARPów wcielają się w szczególne role nadające się do świata, w którym

dzieje się gra. Celem gry jest wykonanie zadania (nie musi być ono takie samo

dla każdej grupy biorącej udział). Aby to zrobić należy wykonać szereg

mniejszych zadań u różnych napotkanych osobników. Do rozwiązania każdego

zadania powinna również prowadzić więcej niż jedna droga.

Fabuła gry jest zazwyczaj stworzona na tyle piętrowo, że zanim

ktokolwiek będzie w stanie znaleźć drogę prowadzącą do celu upłynie sporo

czasu i prawdopodobnie wykona wiele, jak się później okaże, nieprzydatnych

zadań. Często droga ta zaczyna się w najmniej oczekiwanym momencie, co

powinno uczyć uczestników, żeby w każdej chwili dawać z siebie wszystko.

Ze względu na piętrową fabułę, LARPy nadają się głównie dla harcerzy

starszych i wędrowników. Oczywiście, da się stworzyć taką grę, która

zaangażuje również młodszych, lecz nie będzie to dla nich wciągające ze

względu na wysiłek intelektualny, a raczej z powodu imponujących postaci

spotykanych w czasie gry i ogólnej magii świata, w której będzie się ona

działa.

Stworzenie i przygotowanie dopracowanego LARPa jest dużym

przedsięwzięciem, które niektórym środowiskom wędrowniczym zabiera nawet

kilka miesięcy. Z tego powodu ciężko byłoby nam go tworzyć tylko dla naszej

drużyny. Warto jednak skorzystać z możliwości wzięcia udziału w tych, które

już się dzieją w naszym bliższym, bądź ciut dalszym otoczeniu.

Dobrym pomysłem wydaje się być zorganizowanie czegoś, co jest

LARPem w mniejszym wymiarze z historii harcerstwa. Wysiłek włożony w jego

przygotowanie zostanie zrekompensowany satysfakcją z tego, że nasi harcerze

nareszcie zapamiętali kilka nazwisk czy wydarzeń z historii ZHP. W dodatku,

nie zrobili tego za karę, lecz świetnie się bawiąc.

17

Podsumowanie

Warto korzystać z tych możliwości, aby wyrobić wśród naszych harcerzy

chęć do pokonywania intelektualnych wyzwań. Warto sprawić, by dawały im

one radość. Może dzięki temu w przyszłości będą z uśmiechem stawiali czoła

wyzwaniom.

Każdą z przedstawionych w tej pracy form można użyć w każdej grupie

wiekowej. Należy ją tylko dostosować poprzez dobranie zagadki, czy problemu

odpowiedniej trudności.

Praca oczywiście nie wyczerpuje możliwości, które dają nam zagadki

i gry logiczne. Wszystko zależy od naszej pomysłowości. Wierzę, że na tej

bazie można stworzyć setkę nowych zajęć.