Psychodrama jako samodzielna forma leczenia grupowego.

Jakub Moreno, psychiatra, założył teatr psychodramatyczny jako miejsce leczenia pacjentów. Obecnie psychodrama najczęściej jest włączana jako

dodatkowa metoda w psychoanalizie grupowej dorosłych i w terapii dzieci.

Koncepcja powstawania problemów emocjonalnych i ich leczenia.

• U podstaw problemów emocjonalnych leżą blokowane emocje i potrzeby, • które powstały w sytuacjach interpersonalnych jako wynik doświadczeń z

rodzicami, rodzeństwem lub rówieśnikami. • Działanie lecznicze spontanicznego odgrywania ról polega na stymulowaniu

emocjonalnej ekspresji. • Spontaniczne odgrywanie zdarzeń, przeżyć i ról stymuluje wyrażenie

blokowanych emocji i potrzeb i wyrażenie doświadczenia z przeszłości. • Odgrywanie ról ujawnia konflikty emocjonalne (dzięki ekspresji przeżyć), i

uwalnia od nich (dzięki ekspresji przeżyć) i (2) uczy nowych zachowań (dzięki korektywnemu doświadczeniu emocjonalnemu = treść informacji zwrotnych stanowi przyzwolenie, aby zachować się w nowy sposób).

• Grupa terapeutyczna tworzy sytuacje interpersonalne, w których można odgrywać role.

• Gra jest świadomie i celowo zainspirowana i ukierunkowana przez terapeutę.• Z punktu widzenia pacjenta gra jest improwizowana, spontaniczna, z użyciem

słów, ruchów ciała, gestów. • Zakłada się, że odgrywanie ról przenosi się na sytuacje społeczne i osoba

odgrywa podobną rolę poza grupą. •

Spotkania wstępne z terapeutą Przygotowanie do psychoterapii grupowej

• Przed przyjęciem na psychoterapię pacjent proszony jest o odgrywanie zdarzeń i przeżyć w celach diagnostycznych.

• Odgrywanie to pomaga terapeucie zrozumieć problem i sprawdzić motywację pacjenta do zmiany.

• Np. pacjent ma za zadanie odegrać rozmowę z wybraną osobą z własnego otoczenia.

• Odgrywanie to przygotowuje pacjenta do odgrywania podczas procesu psychoterapii i uzmysławia mu, że będzie musiał się koncentrować na konfliktach emocjonalnych.

Organizacja psychoterapii

• Rola psychodramatysty głównego – planuje dla pacjentów psychodramy nastawione na wyrażenie doświadczenia emocjonalnego i korektywne doświadczenie emocjonalne i kieruje ich przebiegiem.

• Zadaniem psychodarmatysty jest wytworzyć spójność w grupie, która stanowi warunek do odgrywania ról. Dlatego śledzi stopień spójności w grupie i intensyfikuje.

• Spójność wytwarza za pomocą analizy statusu socjometrycznego członków grupy (i zmienia zbiór jednostek w grupę). Chodzi tu przyciąganie i odpychanie , które określają pozycję członka grupy w grupie. Celem analizy socjometrycznej jest doprowadzenie do tego, że osoba otrzyma zainteresowanie i akceptację od grupy i wyjdzie ze stanu izolacji i wyobcowania.

• Wniosek badania nad psychodramą wobec dzieci: Im wyższy status socjometryczny dziecka w grupie, tym chętniej angażuje się w odgrywanie psychodram.

• Na przemian planuje psychodramy dotyczące grupy jako całości i dotyczące indywidualnych problemów pacjentów.

• Psychodramatysta zna pacjentów - wczuwa się i rozumie. Inspiruje do odegrania roli, przewiduje, jak rolę postrzega i w związku z tym, jak ją odegra.

Organizacja psychoterapii

• Rola psychodramatystów pomocniczych - Odrywają role, które są użyteczne dla pacjenta, aby mógł wyrazić doświadczenia emocjonalne i uzyskać doświadczenie korektywne.

• Znają pacjentów – wczuwają się w ich przeżycia i starają zrozumieć. Inspirują do odegrania roli przez własna grę, przewidują, jak pacjent reaguje i w związku z tym, jak rolę odegra.

• Warunki odgrywania psychodramy w sensie organizacji przestrzeni: pośrodku pomieszczenia jest scena; pacjenci siedzą wokół.

Organizacja psychoterapii c.d.

• Psychodrama jest ciągłym procesem grania ról, złożonym z wielu epizodów • Odgrywanie poszczególnych epizodów o odmiennych tematach składa się

na proces leczenia. • Każda psychodrama jest omówiona przez terapeutę głównego a uczestnicy

dzielą się spostrzeżeniami i refleksjami.• W psychodramie odgrywanej w grupie występuje ścisły związek widowni z

aktorem. Każdy epizod psychodramy można traktować jako wspólne dzieło. • Odgrywanie odbywa się w kilkunastosobowej grupie, aby osoby mogły czuć

się bezpiecznie. Grupa jest formalna, bo ma określony cel, którym jest leczenie i terapeuta kieruje przebiegiem spotkania. Zarazem jest grupą nieformalną, w której istnieją więzi przyjacielskie .

• Osoby w grupie przez pewien czas nie zmieniają się, aby pacjent skoncentrował się na odgrywaniu a nie na poznawaniu nowych osób.

• Czas jest potrzebny na nabranie zaufania i wtedy improwizacja dyrektywna zamienia się w spontaniczną.

• Skuteczność psychodramy zbiorowej zależy od stopnia poczucia wspólnoty w grupie. Poczucie wspólnoty czyni zbiorową dyskusję środkiem oddziaływania. Wtedy można odgrywać epizody psychodramatyczne jeden za drugim bez przeszkód.

Faza pierwsza sesji wspólna psychodrama

proces grupowy

• ►Początek sesji – pacjenci siedzą w kręgu i mają za zadanie podzielić się spostrzeżeniami na temat grupy. Z ich wypowiedzi wyłania się wspólny temat grupy, np. istnienie podgrup w grupie lub brak zaufania w postaci milczenia w grupie.

• Wtedy aranżowana jest sytuacja dotycząca wszystkich członków grupy, np. „klasa szkolna” lub sytuacja – „zjazd rodzinny w celu podziału spadku” lub „organizujemy królestwo według naszych wyobrażeń”.

• Psychodrama, którą odgrywa cała grupa pokazuje aktualną strukturę socjometryczną grupy.

• ►Analiza socjometryczna struktury grupy ukazuje pozycję jednostek w grupie. Ujawnia, którzy członkowie się „przyciągają”, a którzy się „odpychają”

• Polega na badaniu interakcji, czyli kto, kogo lubi a kogo nie lubi; miedzy kim a kim są konflikty a miedzy kim a kim sympatia. Taka analiza ujawniania pozycje i role w grupie.

• 1. Analiza socjometryczna struktury grupy ma cel dotyczący całej grupy - pokazuje spójność grupy. Na przykład, jeśli ktoś pełni rolę kozła ofiarnego, oznacza to brak spójności.

• Na podstawie oceny socjometrycznej struktury terapeuta główny planuje kolejną psychodramę i tak nią kieruje i kontroluje jej przebieg, aby zlikwidować np. rolę kozła ofiarnego i doprowadzić do spójności.

• 2. Analiza struktury grupy dostarcza informacji zwrotnych poszczególnym pacjentom. Pomaga im zrozumieć, z jakimi osobami popadają w konflikt, z jakimi się przyjaźnią, jakie ich zachowania prowadzą do zdobycia przyjaźni i szacunku, a jakie odpychają od nich ludzi.

Faza druga sesji ujawnienie się problemów emocjonalnych indywidualnych pacjentów

proces terapii indywidualnego pacjenta

• Po odegraniu wspólnie psychodramy następuje dyskusja w grupie o doświadczeniach członków grupy – dzielenie się uczuciami i skojarzeniami , jakie wywołała odgrywana wspólnie scena.

• Na podstawie tej dyskusji wyłania się indywidualny temat , któregoś z członków grupy. Ten temat jest odgrywany.

• Indywidualni pacjenci ujawniają problemy emocjonalne Np. pacjent mówi o sytuacji, która wydarzyła się w kontakcie z innymi członkami grupy lub rodziną bądź pracodawcą.

• W psychodramach grupowych pacjent osiąga stan gotowości do indywidualnej pracy. Czuje, że same słowa mu nie wystarczą do wyrażenia tego, co chce wyrazić. Wtedy sam proponuje, aby odegrać sytuację doświadczenia emocjonalnego z pomocą członków grupy lub z terapeutą pomocniczym.

•

Indywidualna praca wyrażenie doświadczenia emocjonalnego

i uzyskanie korektywnego doświadczenia emocjonalnego

• Pacjent pod kierunkiem terapeuty głównego i z pomocą terapeuty pomocniczego odgrywa sytuacje w rodzinie lub w pracy, w których przejawia się problem lub swoje wyobrażenia i fantazje, doświadczenia i postawy.

• ►1. Pacjent wyraża doświadczenia emocjonalne w kontakcie z osobą znaczącą. Terapeuta pomocniczy odgrywa rolę osoby znaczącej.

• Rolę osoby znaczącej do odegrania dla terapeuty pomocniczego planuje psychodramatysta główny, na podstawie znajomości problemu pacjenta.

• Albo pacjent sam określa, jak terapeuta pomocniczy ma odegrać rolę osoby znaczącej, aby mógł wyrazić doświadczenie emocjonalne związane z tą osobą. Wtedy terapeuta pomocniczy wciela się w osobę, z którą pacjent chce wejść w relację; dostosowuje się do oczekiwań pacjenta, jak ma się zachować w tej roli.

• Jeśli terapeuta pomocniczy dobrze odegra rolę, wtedy pacjent dobrze odegra swoją rolę, czyli dobrze pokaże własne doświadczenia w kontakcie z tą osobą.

• Główny terapeuta wspomaga ten proces, włączając inne osoby do psychodramy lub sam się włączając.

•

Indywidualna praca wyrażenie doświadczenia emocjonalnego

i uzyskanie korektywnego doświadczenia emocjonalnego c.d.

• ►2. Gdy już pacjent wyrazi doświadczenie emocjonalne w kontakcie z osobą znaczącą, zadaniem terapeuty pomocniczego jest dostarczyć pacjentowi doświadczenia korektywnego. (które ma zmienić negatywne skutki doświadczenia w kontakcie z osobą znaczącą determinujące zachowanie).

• Koterapeuta pod kierunkiem terapeuty głównego odgrywa taką rolę, aby stworzyć sytuację, w której pacjent uzyska korektywne doświadczenie emocjonalne. W efekcie korektywnego doświadczenia emocjonalnego pacjent zmienia zachowanie w kontaktach społecznych; zachowuje się w nowy sposób.

• Terapeuta główny i pomocniczy muszą poznać potrzeby i nieświadome dążenia pacjenta. Wtedy wiedzą, odgrywanie jakich zachowań stworzy sytuację, w której pacjent uzyska nowe, terapeutyczne doświadczenie.

• Na przykład pacjent miał oschłą matkę, która nie zaspokajała jego potrzeb emocjonalnych. Stworzył halucynację matki zaspokajającej potrzeby. (W wyobraźni widział i słyszał matkę, która reagowała tak, jak tego pragnął).

• Gra pomocniczego terapeuty miała na celu dostarczenie mu doświadczenia zaspokojenia potrzeb emocjonalnych. Wtedy pacjent mógł porzucić halucynacyjny substytut matki. Z doświadczenia zaspakajania potrzeb przez terapeutę pomocniczego wyprowadził wniosek, że „możliwe jest zaspokojenie moich potrzeb przez drugą osobę”.

• Pacjent musi akceptować pomocniczego terapeutę, aby chcieć z nim współpracować. Moreno był zdania, że kontakt fizyczny, jak przytulenie lub żartobliwe szturchnięcie pomaga w nawiązaniu więzi.

•

Przykładowe tematy psychodram

• Tematami psychodram są zarówno realistyczne sytuacje z życia, jak i fantazje marzenia, halucynacje, jeśli mają wpływ na postępowanie pacjentów w życiu.

• Przykłady tematów psychodram pomocnych w ekspresji emocjonalnej i uświadomieniu sobie problemów interpersonlanych i intrapsychicznych

• Pacjent przedstawia własne zachowanie w relacjach z mężem, żoną lub pracodawcą – celem ujawnienie zachowania, które jest źródłem konfliktu w relacjach.

• Odgrywa z kimś jakieś zdarzenie i od czasu do czasu dzieli się z widownią przeżyciami – celem jest uświadomić sobie, na ile to co czuje jest zgodne z zachowaniem w interakcjach.

• Pacjent wypowiada monolog -to, co mu do głowy przychodzi w związku z jakimś problemem i ustosunkowuje się do tych wypowiedzi, aby lepiej uświadomić sobie własne przeżycia. Np. wygłasza monolog „Byłbym szczęśliwy, gdybym nie miał objawów; wyobraża sobie swoje życie bez objawów, i dochodzi do wniosku, że nie wie, jak rozwiązać życiowe problemy. Np. wygłasza monolog na temat „opis partnera życiowego” lub „opis matki” i uświadamia sobie dziecięce potrzeby, które nie są możliwe do spełnienia.

Przykładowe tematy psychodram

• Pacjent wygłasza monolog a jego alter ego (pomocniczy terapeuta) stoi za

nim i po każdej wypowiedzi pacjenta wypowiada jego ukryte myśli i motywy zachowania – celem uzmysłowienie mu ukrytych motywów zachowania.

• Pacjent jest w sytuacji, gdy dwie osoby ciągną go za ręce w przeciwnych kierunkach i wypowiadają sprzeczne racje – celem jest uświadomienie mu konfliktu wewnętrznego; sytuacja ta odzwierciedla konflikt; wewnętrzny dialog sprzecznych tendencji staje się uzewnętrzniony.

• Pacjent, jest w sytuacji zamiany ról i odgrywa rolę partnera – celem jest ułatwić mu zrozumienie punktu widzenia partnera. Żona gra role męża a mąż role zony. Matka gra rolę syna a syn gra role matki. Koterapeuta gra rolę ojca, pacjent siebie; następuje zamian ról; pacjent gra role ojca. Pacjent wówczas lepiej rozumie punkt widzenia ojca, a także widzi z większym dystansem własne zachowanie w rozmowie z ojcem i może je zmienić. Np. scena, w której syn chce wejść do pokoju i porozmawiać z ojcem, który śpi. Matka gra rolę chłopca i upiera się, by obudzić ojca. Następnie syn gra rolę matki i nie chce dopuścić do obudzenia ojca.

• Pacjent odgrywa sytuacje w przyszłości na przykład odgrywa rozmowę z żoną i synem sprawiającym trudności obecnie, która będzie miała miejsce za 20 lat; zauważa wtedy, że zachowuje się w tej rozmowie, jak własny ojciec i uświadamia sobie identyfikację z ojcem.

Przykładowe tematy psychodram

• Pacjent odgrywa jakaś rolę i tę samą rolę odgrywa dubler - celem jest pomoc mu zauważyć własne pragnienia i emocje. Pacjent ma możliwość porównania, czy pragnienia i emocje wyrażone przez dublera są zgodne z jego pragnieniami i emocjami.

• Koterapeuta portretuje pacjenta; wypowiada jego ukryte myśli i naśladuje jego typowe zachowania – celem jest ujawnienie ukrytych motywów zachowania. Pacjent ustosunkowuje się do tych wypowiedzi i zachowań.

• Terapeuta pomocniczy ustosunkowuje się do osób w grupie i sytuacji, zgodnie ze sposobem myślenia pacjenta używając jego mimiki i gestów. Cel- pacjent może lepiej zrozumieć swój stosunek do innych, a zarazem lepiej zrozumieć reakcję innych na jego zachowanie.

• Kilka osób na scenie odgrywa aspekty osobowości pacjenta . Np. pacjent jako dziecko; pacjent obecnie; pacjent w przyszłości. Cel - pacjent lepiej rozumie ambiwalentne przeżycia i wewnętrzne konflikty.

Przykładowe tematy psychodram

• Pacjent odgrywa ważne osoby ze swojego życia. Pacjent wybiera znaczące osoby, z którymi się identyfikuje i je odgrywa. Cel- ułatwić wyrażenie pragnień lub problemów związanych z osobami znaczącymi oraz zobaczyć, jakie się przyjęło od nich postawy.

• Przykłady technik pomocnych w redukcji lęku • Odgrywanie snu. Pacjent za pomocą koterapeutów rekonstruuje sen . Np. pacjentka

miała sen minionej nocy, w którym spotkała się z diabłem i boi się, ze dojdzie do spotkania następnej nocy. Sen ma podtekst seksualny. Zastosowano hipnotyczny trans i odegranie sytuacji rozmowy z diabłem przy pomocy terapeuty pomocniczego.

• Odgrywanie halucynacji. Pacjent odgrywa własną halucynację lub robi to za niego koterapeuta.

• Odgrywanie sytuacji budzącej lęk, która może zdarzyć się w przyszłości. • Odgrywanie sytuacji spełnienia pragnień. Cel redukcja lęku związanego

pragnieniami – przy czym lęk może dotyczyć spełnienia lub niespełnienia. • Techniki uzupełniające psychodramę • (1) Pantomima. Cel - rozładowanie napięcia emocjonalnego w niewerbalny sposób.• (2) Odegranie sytuacji z dzieciństwa, w której tworzyło się obecne zachowanie

problemowe. Cel pomoc pacjentowi w zrozumieniu źródła zachowania problemowego, aby uzmysłowić mu, ze w dzieciństwie było przystosowawcze, a obecnie jest nieadekwatne.

• (3) Tworzenie świata iluzji w leczeniu psychotyków. Tworzenie sytuacji dopasowanych do iluzji pacjenta, np. warunków, w jakich funkcjonował Hitler, Napoleon, lub Chrystus.

Czynniki leczące w psychodramie

• (1) Poczucie wspólnoty z innymi. „Czuje się podobnie”, „Nie tylko ja cierpię”. Pacjent w grupie zauważa, ze jego doświadczenia są uniwersalne, że dzieli je z innymi ludzmi. Czuje się członkiem wspólnoty, która podobnie myśli i czuje .

• (2) Lecznicze oddziaływanie grupy zależy od spójności . Spójność tworzy się , gdy członkowie grupy okazują sobie zrozumienie i wparcie. Jednostka otrzymując zainteresowanie i wsparcie przestaje czuć się wyizolowana i wyobcowana.

• (4) Korektywne doświadczenie emocjonalne. Spontaniczne odgrywanie roli stymuluje wyrażenie blokowanych emocji i potrzeb – następuje wyrażenie przeżycia z przeszłości , które leży u podstaw problemu. Wyrażenie tego przeżycia jest związane z lekiem przed karą np. dezaprobatą. Pacjent oczekuje dezaprobaty. Grupa reaguje aprobatą i daje informacje zwrotne wykazujące bezpodstawność lęku przed wyrażeniem tego doświadczenia. Np. pacjentka w psychodramie ujawnia erotyczne uczucia i zaprzecza im z powodu lęku , a grupa reaguje aprobatą.

• Aprobata grupy jest wzmocnieniem dla okazywania blokowanych do tej pory emocji lub potrzeb. Pacjent stosuje intelektualny proces zrozumienia powodów, dla których blokował uczucia i potrzeby np. z powodu lęku przed dezaprobatą. Następuje generalizacja wyrażania ich poza sytuacją psychoterapii. Korektywne doświadczenie może nastąpić u widzów, jeśli maja podobne problemy.

• (5) Odreagowanie emocji związanych z wewnętrznym konfliktem lub napięcia związanego z utrzymywaniem konfliktu, aby go nie wyrazić; To ostatnie daje tymczasową ulgę.

• (6) Uczenie się nowych zachowań przez odgrywanie ich na scenie . Pacjent odgrywa zachowania, których bał się przejawiać. Są to zachowania przeciwne do dotychczas przejawianych. Otrzymuje informacje zwrotne , jakie budzi to reakcje członków grupy. Ich informacje zwrotne stanowią wzmocnienie.

• (7) Ćwiczenie nowych zachowań na scenie. To ćwiczenie stanowi przygotowanie do odgrywania tego zachowania w życiu

• (8) Umiejętność przejawiania nowego zachowania przez odegranie roli na scenie generalizuje się na inne sytuacje poza terapią ; pacjent przejawia je w interakcjach z osobami spoza grupy terapeutycznej.