Przymierze i droga do Kanaanu(Wj 19 i Lb)

Najważniejszy epizod – Przymierze Przymierze – centralne wydarzenie w Pięcioksięgu

[22 rozdziały Wj, cała (20 rozdz.) Kpł i 1 rozdział Lb]

Były wcześniejsze Przymierza

- tradycje J i E znały przymierze z Abrahamem (Rdz 15), odnowione z Izaakiem (Rdz 26), Jakubem (Rdz 28) i ostatecznie przypieczętowane z Mojżeszem i ludem (Wj 3 i 24)

- lecz P patrzy na serię obietnic, błogosławieństw i warunków, które doprowadzając o wypełnienia na Synaju (Adam i Ewa, Noe, Abraham, Mojżesz)

- księga Pwt (D) – narodowa ceremonia odnowienia Przymierza

Biblijna historia to teologia Przymierza. (Pięcioksiąg to Prawo Przymierza; wyjaśnia przeszłość [patriarchowie] i pozwala ocenić przyszłość [królowie, wygnanie i niewola])

Historia Izraela – historia wierności Przymierzu

Charakter Przymierza

Co znaczy słowo „Przymierze”?

- hbr. berit („łańcuch”, „kajdany”, „ogniwo”), ważna umowa (Jakub i Labam Rdz 31,44; Dawid i Jonatan 1 Sm 18,3; układ pokojowy pomiędzy Abrahamem i Amorytami Rdz 14,13; małżeństwo Prz 2,17; umowa między władcami Salomon i Hiram z Tyru 1 Krl 5; itp. - ale najczęściej pomiędzy YHWH a Izraelem)

- słowo berit wyraża sedno wiary i religii Izraela:

tworzy jedność ludu Izraela (nie związki krwi),

YHWH obrońcą,

YHWH osobistym Bogiem (wymóg osobistej lojalności),

strony Przymierza nie są równe (YHWH jest Panem - władcą).

BT Wj 34:5-8 5 A Pan zstąpił w obłoku, i Mojżesz zatrzymał się koło Niego, i wypowiedział imię Jahwe. 6 Przeszedł Pan przed jego oczyma i wołał: «Jahwe, Jahwe, Bóg miłosierny i litościwy, cierpliwy, bogaty w łaskę i wierność, 7 zachowujący swą łaskę w tysiączne pokolenia, przebaczający niegodziwość, niewierność, grzech, lecz nie pozostawiający go bez ukarania, ale zsyłający kary za niegodziwość ojców na synów i wnuków aż do trzeciego i czwartego pokolenia». 8 I natychmiast skłonił się Mojżesz aż do ziemi i oddał pokłon,

Synteza JEiP

Scena z powtórnego nadanie tablic przymierza

Góra Mojżesza (2285 m)

Starożytne formy przymierza

Dwa główne teksty w BH Wj 19-24 i Pwt

Dwa starożytne źródła przykładów:

1) układy hetyckie (XV-XIII w. p.n.e.)2) układy asyryjskie (VIII-VII w. p.n.e.)

Dwa główne rodzaje:

1) równe strony (np. Ramzes II i Hattusilis ok. 1290 r.) - jednakowa odpowiedzialność

2) wasalne (np. potężny władca i słaby naród) - „pan” nie ma zobowiązań, wiąże go jedynie jego łaskawość i obietnica, wypowiada wiele roszczeń (zobowiązań) wobec drugiej strony.

Schemat układu hetyckiego

1) preambuła

2) prolog historyczny

3) roszczenia

4) złożenie układu w świątyni i nakaz publicznego odczytywania go w wyznaczonym czasie.

5) lista świadków

6) przekleństwa i błogosławieństwa

Tudhaliya IV lub Tuthalijas IV - król Hetytów, rządził w latach 1237 p.n.e.-1209 p.n.e.

Układ asyryjski

Czasami brakuje w nich preambuły i prologu, ale lista przekleństw i kar jest bardziej rozbudowana

Król Esarhaddon (681-669) i wasalni książęta

Przymierze (Wj 19-24)

1) Preambuła (Wj 19,3-6 i 20,2)

Wj 19:3-6 3 Mojżesz wstąpił wtedy do Boga, a Pan zawołał na niego z góry i powiedział: «Tak powiesz domowi Jakuba i to oznajmisz Izraelitom: 4 Wyście widzieli, co uczyniłem Egiptowi, jak niosłem was na skrzydłach orlich i przywiodłem was do Mnie. 5 Teraz jeśli pilnie słuchać będziecie głosu mego i strzec mojego przymierza, będziecie szczególną moją własnością pośród wszystkich narodów, gdyż do Mnie należy cała ziemia. 6 Lecz wy będziecie Mi królestwem kapłanów i ludem świętym. Takie to słowa powiedz Izraelitom».

Wj 20:2 2 «Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.

2) Warunki [Dekalog (Wj 20,3-17) i Kodeks Prawa Przymierza (Wj 20,22-23,19)]

3) depozyt układu [kamienne tablic,e czy 2x2 ?]

4) przekleństwa i blogosławieństwa [boscy świadkowie – siły przyrody] (Wj 19,16-19; 20,18-20)

2) Warunki [Dekalog (Wj 20,3-17) i Kodeks Prawa Przymierza (Wj 20,22-23,19)]

Dekalog: BTP Wj 20:1 Wtedy mówił Bóg wszystkie te słowa: 2 «Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. 3 Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! 4 Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią! 5 Nie będziesz oddawał im pokłonu i nie będziesz im służył, ponieważ Ja Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze występek ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia względem tych, którzy Mnie nienawidzą. 6 Okazuję zaś łaskę aż do tysiącznego pokolenia tym, którzy Mnie miłują i przestrzegają moich przykazań. 7 Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy. 8 Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. 9 Sześć dni będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia. 10 Dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci Pana, Boga twego. Nie możesz przeto w dniu tym wykonywać żadnej pracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, ani cudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram. 11 W sześciu dniach bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morze oraz wszystko, co jest w nich, w siódmym zaś dniu odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i uznał go za święty. 12 Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie. 13 Nie będziesz zabijał. 14 Nie będziesz cudzołożył. 15 Nie będziesz kradł. 16 Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek. 17 Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego». 18 Wtedy cały lud, słysząc grzmoty i błyskawice oraz głos trąby i widząc górę dymiącą, przeląkł się i drżał, i stał z daleka.

3) depozyt układu [kamienne tablice - 2x2 ?]

4) przekleństwa i błogosławieństwa [boscy świadkowie – siły przyrody] (Wj 19,16-19; 20,18-20)

Wj 20:18-20 18 Wtedy cały lud, słysząc grzmoty i błyskawice oraz głos trąby i widząc górę dymiącą, przeląkł się i drżał, i stał z daleka. 19 I mówili do Mojżesza: Mów ty z nami, a my będziemy cię słuchać! Ale Bóg niech nie przemawia do nas, abyśmy nie pomarli! 20 Mojżesz rzekł do ludu: «Nie bójcie się! Bóg przybył po to, aby was doświadczyć i pobudzić do bojaźni przed sobą, żebyście nie grzeszyli».

cd. Przymierze (Pwt)

Cała księga Pwt przypomina swoim układem schemat przymierza (klasyczny układ hetycki)

Opis odnowienia Przymierza Joz 24 nawiązuje do Pwt (wspomina świadków, błogosławieństwa i przekleństwa)

Co więcej cały układ Pięcioksięgu jest inspirowany formą przymierza [stworzenie oraz historia patriarchów to prolog i preambuła, reszta to warunki układu]

Ceremonia przymierza

Ofiary (rozcinanie zwierząt na pół) [np. Mari XVIII w. p.n.e. - ratyfikacja układu, której towarzyszy przecięcie osła na pół; Sefire w Syri do przeciętych polówek dołączano przekleństwa], por. Abraham w Rdz 15 formuła hbr. karat berit dosłownie „uciąć przymierze” (jako zawrzeć przymierze)

Tablice (dwie kopie) z tekstem układu

por. dwie tablice Prawa Mojżeszowego

Świątynia jako miejsce depozytu

por. plan budowy przybytku, ustanowienie klasy kapłańskiej, liturgia.

Cykliczne odnawianie w ramach święta.

por. Pascha (Wyjście), Pięćdziesiątnica (otrzymanie Przymierza - Prawa)

Nadanie Przymierza (Wj 19-24 i 32-34)

Dwie tradycje i dwa opisy, a jedno wydarzenie (?).

Pierwszy opis Wj 19-24 (E 19; 20-24: sam Mojżesza [jak prorok] bez kapłanów i starszych, cały lud uczestniczy w zawarciu przymierza, prawo wymaga sprawiedliwości [etyczne zasady] a nie rytuałów - )

Drugi opis Wj 31-34 (J 19;33-34: Mojżesz pośrednikiem, uprzywilejowana pozycja starszych i klasy kapłańskiej, kultyczne aspekty zawarcia przymierza [spożywanie mięsa], akcent na rytualne aspekty prawa – świątynia)

Późniejszy redaktor kapłański P dopasowuje te tradycje do siebie przez fabułę podwójnej ceremonii. Podkreśla znaczenie Aarona pierwszego arcykapłana, dęcie w rogi pod góra przypomina ceremonie liturgiczną, itd.

Arka Przymierza i Namiot Spotkania(Wj 25-31 i 35-40)

Dwie instytucje i dwie tradycje (?).

Arka

Najstarsze wyobrażenie - Kafarnaum (synagoga)

Etiopia

Gdzie jest Arka przymierza dzisiaj?

Jerozolima – wzgórze świątynne

Egipt

Rzymianie

Starożytni Arabowie

Beduini

Co było w Arce?

???