PRZYDATNOŚĆ WSKAŹNIKÓW FUNKCJI TURYSTYCZNEJ W …woiz.polsl.pl/znwoiz/z87/Art_11_Hendel.pdf ·...

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2016

Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 87 Nr kol. 1947

Marek HENDEL 1

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 2

Wydział Ekonomii, Zarządzania i Turystyki 3

[email protected] 4

PRZYDATNOŚĆ WSKAŹNIKÓW FUNKCJI TURYSTYCZNEJ 5

W OCENIE ROZWOJU TURYSTYCZNEGO OBSZARU 6

NA PRZYKŁADZIE GMINY USTROŃ 7

Streszczenie. Artykuł stanowi próbę wykorzystania podstawowych 8

wskaźników funkcji turystycznej (wskaźnik: Baretje’a-Deferta, Deferta, 9

Schneidera, Charvata oraz gęstości bazy noclegowej) jako narzędzi w ocenie 10

rozwoju turystycznego obszaru. Omówienie wskaźników i ich analiza, 11

na podstawie przeprowadzonego badania, pozwoliły autorowi odnieść się 12

krytycznie do zasadności ich wykorzystywania, wskazując na problemy 13

z interpretacją wartości wskaźników oraz wiarygodności danych potrzebnych 14

do ich wyliczeń. 15

Słowa kluczowe: rozwój turystyki, rozwój lokalny, wskaźniki funkcji 16

turystycznej. 17

APPLICABILITY OF TOURIST FUNCTION INDEXES IN EVALUATION 18

OF TOURISM AREA DEVELOPMENT ON THE EXAMPLE OF USTROŃ 19

COMMUNE 20

Summary. The article is the attempt to use basic tourist function indexes 21

(Baretje–Defert’s index, Charvat’s index, Schneider index, Defert’s index and the 22

density of accomodation index) as an instruments in the evaluation of tourism area 23

development. Discussion of the indicators and their analysis based on research, 24

allowed the author to refer critically to the validity of their use, pointing to 25

problems with interpretation of value the indicators and reliability of data for their 26

calculations. 27

Keywords: tourism development, local development, tourist function indexes. 28

29

158 M. Hendel

1. Wprowadzenie 1

Miejsce turystyki w rozwoju lokalnym zmieniło się wraz z postępem badań, związanych 2

z określeniem jej wpływu na obszar recepcji turystycznej. Wiedza na temat skutków rozwoju 3

turystyki, przedstawiona w pracach wielu badaczy polskich i zagranicznych1, umożliwiła 4

oparcie polityki rozwoju lokalnego również na turystyce. W wielu przypadkach to właśnie 5

większa świadomość podmiotów zarządzających turystyką o możliwych korzyściach 6

wynikających z jej rozwoju2, przyczyniła się do rozpoczęcia działań prowadzących do jej 7

wzrostu na wyznaczonych przez nich obszarach. 8

Jak podkreśla M. Zdon-Korzeniowska, turystykę „[…] coraz częściej traktuje się jako 9

istotny czynnik rozwoju, nie tylko miejscowości i regionów atrakcyjnych pod względem 10

turystycznym, ale również jako efektywne narzędzie aktywizacji obszarów, na których 11

funkcja turystyczna nie odgrywała dotychczas istotnej roli bądź w ogóle nie występowała”3. 12

Rozwój funkcji turystycznej, przez którą rozumie się „[…] wszelką działalność 13

społeczno-ekonomiczną w miejscowości lub regionie, skierowaną na obsługę turystów, 14

z której wynika jej (jego) zdolność do zaspokajania określonych potrzeb turystycznych”4, 15

zaczął być coraz częściej utożsamiany z rozwojem lokalnym. Funkcja turystyczna, uznana w 16

miejscowościach czy regionach za funkcję podstawową, zaczęła prowadzić do przekształceń 17

całej gospodarki w celu jak najlepszej jej realizacji5. 18

A. Szromek przestrzega jednak przed zbyt jednoznacznym określeniem obszaru jako 19

wyłącznie realizującego funkcję turystyczną. Mogą to być bowiem obszary polifunkcyjne 20

z dominującą funkcją turystyczną lub obszary, na których funkcja turystyczna nie dominuje 21

bądź nie występuje wcale6. Ważne jest więc oszacowanie poziomu rozwinięcia funkcji 22

turystycznej, możliwe przez zastosowanie wskaźników funkcji turystycznej. Zwykle dotyczą 23

one ograniczonego obszaru, np. określonego podziałem administracyjnym (gmina, powiat, 24

województwo)7. 25

1 Archer B., Cooper C., Ruhanen L.: The Positive and Negative Impacts of Tourism, [in:] William F. Theobald

(ed.): Global Tourism, Elsevier Inc., Routledge 2005; King B., Pizam A., Milman A.: Social impacts of tourism:

Host perceptions, [in:] Annals of Tourism Research, Volume 20(4), 1993; Alejziak W.: Turystyka w obliczu

wyzwań XXI wieku, Wydawnictwo Albis, Kraków 2000, s. 165-186; Gaworecki W.W.: Turystyka, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 89-113. 2 Jacobsen D., Carson D., Sharma P., Macbeth J.: A Guide to Assessing the Economic Value of Tourism

in Regions, Occasional Paper Number 7, Centre for Regional Tourism Research, Lismore 2003, s. 9. 3 Zdon-Korzeniowska M.: Jak kształtować regionalne produkty turystyczne? Teoria i praktyka, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 7. 4 Kurek W., Mika M.: Turystyka jako przedmiot badań naukowych, [w:] W. Kurek (red.): Turystyka,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 40. 5 Zdon-Korzeniowska M.: op.cit., s. 21. 6 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej i ich współzależność z innymi wskaźnikami ekonomicznymi

na przykładzie polskiej gospodarki w latach 2000-2010, [w:] Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego

we Wrocławiu nr 304, Wrocław 2013, s. 336. 7 Szromek A.: Pomiar funkcji turystycznej obszarów za pomocą wskaźników funkcji turystycznej na przykładzie

obszarów państw europejskich, [w:] Studia Ekonomiczne/Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach nr 132,

Katowice 2013, s. 92.

Przydatność wskaźników funkcji turystycznej… 159

Niniejszy artykuł stanowi próbę wykorzystania podstawowych wskaźników funkcji 1

turystycznej jako narzędzi w ocenie rozwoju turystycznego obszaru gminy. Jako studium 2

przypadku posłużyła gmina Ustroń, położona w południowej części województwa śląskiego, 3

w paśmie górskim Beskidu Śląskiego. Miasto Ustroń jest jedynym miastem Beskidu 4

Śląskiego, mającym status uzdrowiska. 5

2. Wskaźniki funkcji turystycznej gminy Ustroń 6

Stopień rozwoju funkcji turystycznej danego obszaru wymaga określenia oznak tego 7

rozwoju. W podstawowym zakresie wykazywany jest on w wielkości i rodzaju bazy 8

noclegowej oraz intensywności ruchu turystycznego8. Wielkość i rodzaj bazy noclegowej 9

wiążą się z zaspokojeniem podstawowej potrzeby bytowej turystów, którą jest nocleg. 10

Wchodzi on w skład funkcji turystycznej definiowanej jako „[…] zdolność (regionu, rejonu 11

lub miejscowości) do przyjęcia i zaspokojenia potrzeb określonej liczby turystów”9. Druga 12

oznaka to ruch turystyczny. Zachodzi tu pewna zależność, mówiąca o tym, że „[…] im 13

większy jest ruch turystyczny, tym istotniejszą rolę odgrywa turystyka w systemie 14

gospodarczym miejscowości i tym silniej rozwija się jej funkcja turystyczna”10. 15

Opierając się na obu podstawowych oznakach rozwoju funkcji turystycznej, w celu 16

dokonania oceny rozwoju owej funkcji, zawężając obszar badawczy do gminy Ustroń, 17

wykorzystano wskaźniki: 18

- wskaźnik Baretje’a-Deferta (zwany wskaźnikiem funkcji turystycznej miejscowości), 19

wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclegowych, przypadających na 100 mieszkańców 20

stałych, 21

- wskaźnik Deferta (wskaźnik funkcji turystycznej), wyrażony liczbą korzystających 22

z noclegów turystów przypadających na 1 km2 obszaru, 23

- wskaźnik Schneidera (wskaźnik intensywności ruchu turystycznego), wyrażony liczbą 24

turystów korzystających z noclegów, przypadającą na 100 mieszkańców obszaru, 25

- wskaźnik Charvata (wskaźnik nasycenia bazą turystyczną), wyrażony liczbą udzielonych 26

noclegów przypadających na 100 mieszkańców obszaru, 27

- wskaźnik gęstości bazy noclegowej, wyrażony liczbą miejsc noclegowych, zaofero-28

wanych turystom, przypadających na 1 km2 obszaru. 29

30

8 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej. Koncepcja wskaźnika funkcji turystycznej i uzdrowiskowej,

Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012, s. 56-57. 9 Pawlikowska-Piechotka A.: Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne, Wydawnictwo Novae Res, Gdynia

2009, s. 18. 10 Kurek W., Mika M.: op.cit., s. 40-41.

160 M. Hendel

Tabela 1 prezentuje wskaźniki funkcji turystycznej gminy Ustroń w latach 2008–2012. 1

Bazę danych do obliczania wskaźników funkcji turystycznej oraz dalszej analizy stanowiły 2

publikacje Głównego Urzędu Statystycznego, wydawane w poszczególnych latach 3

związanych z zakresem czasowym badań oraz Bank Danych Lokalnych, zawierający 4

szczegółowy zbiór informacji o jednostkach samorządu terytorialnego. 5

Tabela 1 6

Wskaźniki rozwoju funkcji turystycznej gminy Ustroń w latach 2008–2012 7

Wskaźnik

Rok

Baretje’a-

Deferta

(WBD)

Deferta

(WD)

Schneidera

(WS)

Charvata

(WCH)

Gęstości

bazy

noclegowej

2008 37,86 3127,80 1192,97 6309,48 99,27

2009 35,86 3153,25 1200,89 6486,67 94,17

2010 37,36 3011,22 1115,13 6099,12 100,88

2011 37,04 2715,32 1002,84 6154,22 100,30

2012 37,17 2654,47 978,71 6121,67 100,81

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 8

2.1. Wskaźnik Baretje’a-Deferta 9

Analiza wskaźnika Baretje’a-Deferta wymaga krótkiego odniesienia do interpretacji jego 10

wartości, która przez wielu autorów postrzegana jest w odmienny sposób. W. Kurek oraz 11

M. Mika podkreślają, że za wysoko rozwiniętą funkcję turystyczną na ogół przyjmuje się 12

wartość równą 100 tego wskaźnika, co oznacza, że liczba miejsc w bazie noclegowej jest 13

równa liczbie mieszkańców stałych11. I. Bąk uważa, że wartość wskaźnika na poziomie 100 14

oznacza, iż rzeczywista funkcja turystyczna dopiero zaczyna się wykształcać, a dobrze 15

rozwinięta funkcja turystyczna to wartość wskaźnika na poziomie 100-50012. J. Warszyńska, 16

dostosowując wskaźnik do obszarów polski, obniża do 50 wartość świadczącą o dobrze 17

rozwiniętej funkcji turystycznej13. Z kolei obniżoną interpretację wskaźnika w stosunku 18

do gmin stosuje M. Boyer, interpretując wartość wskaźnika 10-40, jako „gminę z istotną, ale 19

niedominującą funkcją turystyczną”, natomiast wartość 40-100, jako „gminę z dominującą 20

funkcją turystyczną”14. Jak słusznie więc zauważa A. Szromek „[…] interpretacja wartości, 21

11 Kurek W., Mika M.: op.cit., s. 41. 12 Bąk I.: Ocena stopnia atrakcyjności turystycznej podregionów w Polsce, [w:] Folia Pomeranae Universitatis

Technologiae Stetinensis. Oeconomica 62, Szczecin 2011, s. 11. 13 Warszyńska J.: Funkcja turystyczna Karpat Polskich, [w:] Folia Geographica, Series Geographica–

Oeconomica, nr 18, 1985, s. 88. 14 Pearce D.: Tourism today. A geographical analysis, Longman Publishing Group, Essex 1995, [za:] Szromek

A.:, Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 64-65.


jakie przyjmuje wskaźnik Baretje’a-Deferta, często jest zależna od kryteriów przyjętych przez 1

badacza, a zatem jest arbitralna”15. 2

Uzyskane wartości wskaźnika Baretje’a-Deferta w gminie Ustroń dostosowano do skali 3

zaproponowanej przez M. Boyer. W latach 2008–2012 wskaźnik określa gminę Ustroń jako 4

„gminę z istotną, ale niedominującą funkcją turystyczną”. Do uzyskania wartości „gminy 5

z dominującą funkcją turystyczną” na przestrzeni analizowanych lat brakuje kilku punktów, 6

o czym świadczy średnia, wynosząca 37,05 dla tego wskaźnika. Najwyższą wartość 7

wskaźnika zanotowano w 2008 roku (37,86), natomiast najniższą w 2009 roku (35,86). Tak 8

znaczny spadek jest wynikiem mniejszej liczby miejsc noclegowych, która w 2008 roku 9

wynosiła 5857, natomiast 5556 w 2009 roku, w stosunku do nieznaczącego, ale ciągłego 10

wzrostu liczby ludności gminy (liczba ludności gminy Ustroń wynosiła 15469 mieszkańców 11

w 2008 roku natomiast w 2009 roku 15492). 12

2.2. Wskaźnik Deferta 13

Interpretacja wskaźnika Deferta, choć istnieją próby określenia kryterium jego oceny, 14

przykładem jest interpretacja wskaźnika przez J. Warszyńską, dla której obszar o wartości 15

wskaźnika Deferta przekraczającej 1000 uznaje za obszar dobrze rozwinięty pod względem 16

turystycznym16, zasadna staje się w momencie dokonania analizy porównawczej17. W tym 17

celu porównano wartości wskaźników gmin współpracujących z gminą Ustroń w obrębie 18

klastra turystycznego „Beskidzka Piątka”, zrzeszającego pięć gmin na obszarze Beskidu 19

Śląskiego, a którego liderem jest gmina Ustroń18. 20

Analizowany obszar został wybrany ze względu na swe cechy wspólne, m.in. usytuo-21

wanie w centrum Beskidu Śląskiego, podobny punkt widzenia rozwoju gospodarczego, 22

opartego na turystyce, podejmowanie działań partnerskich w celu rozwoju turystyki. Obszar 23

gmin Szczyrk, Wisła, Ustroń oraz Istebna uznany również został przez mieszkańców Polski 24

w 2013 roku za najważniejszy powód do dumy województwa śląskiego oraz najważniejszą 25

atrakcję turystyczną, zachęcającą do odwiedzania województwa (zarówno obecnie, 26

jak i z potencjałem na przyszłość)19. 27

Wyniki obliczeń wskaźnika Deferta dla gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” 28

przedstawiono na rys. 1. 29

15 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 63. 16 Warszyńska J.: op.cit., s. 88. 17 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 67. 18 Staszewska J.: Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, Wydawnictwo

DIFIN, Warszawa 2009, s. 100. 19 Badanie wizerunku województwa śląskiego. Raport z badania TNS Polska Oddział Katowice dla DEMO

Effective Launching, 2014, s. 23-25.

162 M. Hendel

2008 2009 2010 2011 2012

Brenna 34,78 101,7 77,43 67,29 109,27

Istebna 133,53 127,49 159,06 191,27 136,43

Szczyrk 1963,74 2051,56 2270,92 2150,61 2333,69

Wisła 1870,18 1884,15 1974,69 1852,45 1882,77

Ustroń 3127,8 3153,25 3011,22 2715,32 2654,47

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

Wa

rto

ść w

ska

źnik

a

Brenna Istebna Szczyrk Wisła Ustroń

1 Rys. 1. Wskaźnik Deferta dla gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” w latach 2008–2012 2 Fig. 1. Defert’s index for communes that are part of a tourism cluster „Beskidzka 5” 2008–2012 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 4 5

Spośród analizowanych gmin, wysoki wskaźnik Deferta wykazują gminy Szczyrk, Wisła 6

oraz Ustroń. Warto jednak podkreślić, że nie zachodzi zależność między najwyższą wartością 7

wskaźnika w analizowanych gminach a liczbą turystów, korzystających z noclegów. Przykład 8

stanowi gmina Wisła, której średnia liczba turystów korzystających z noclegów na lata 9

20082012 wynosi 208 tys., natomiast gmina Ustroń o najwyższej wartości wskaźnika 10

we wszystkich latach wykazuje średnią 173 tys. Zależność ta wynika z różnicy drugiej 11

składowej, wymaganej do obliczenia wskaźnika, a więc powierzchni (powierzchnia gmin 12

Ustroń wynosi 59 km2, a Wisła 110 km2). 13

2.3. Wskaźnik Schneidera 14

Dzięki pierwszej składowej wskaźnika, którą jest liczba turystów, korzystających 15

z noclegów, wskaźnik ten określa się mianem podobnego do miary Deferta. W porównaniu 16

jednak do wskaźnika Deferta, interpretacja wskaźnika Schneidera jest możliwa dzięki 17

przyjętemu kryterium. Za obszar dobrze rozwinięty pod względem turystycznym, uznaje się 18

ten, dla którego wartość wskaźnika Schneidera osiąga liczbę 50020. 19

Wartość wskaźnika Schneidera dla gminy Ustroń wskazuje jednoznacznie na 20

występowanie zjawiska ruchu turystycznego w gminie na przestrzeni analizowanych lat. Od 21

2009 roku, kiedy wartość wskaźnika wykazywała udział około 1200 turystów, korzystających 22

z noclegu przypadających na 100 mieszkańców stałych gminy, do 2012 roku wartość ta 23

zmalała o 222 jednostki. Tendencja spadkowa wskaźnika wynika przede wszystkim ze 24

20 J. Warszyńska: Funkcja turystyczna…: op.cit., s. 88; A. Szromek, Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit.,

s. 68.


zmniejszającej się od 2009 roku liczby turystów korzystających z noclegów. W latach 1

20092012 spadek tej liczby wyniósł 29428. 2

Jeśli porównać wartości wskaźnika Schneidera gminy do powiatu cieszyńskiego, do 3

którego przynależy ww. gmina Ustroń, najwyższa wartość wskaźnika gminy w 2009 roku 4

wynosiła 1200,89 przy wartości 272,90 dla powiatu cieszyńskiego. W 2012 roku wartość 5

wskaźnika wynosiła 978,71, przy wartości 260,45 dla powiatu cieszyńskiego. Analiza 6

porównawcza ukazuje bardzo dużą przewagę wskaźnika gminy do powiatu, co wskazuje na 7

zjawisko nierówności w pozostałych gminach pod względem występowania zjawiska ruchu 8

turystycznego. Ponadto, tendencja spadkowa wskaźnika, zarówno w gminie, jak i w powiecie, 9

stanowić może podstawy do dalszej weryfikacji badawczej powstałego problemu 10

malejącego ruchu turystycznego analizowanego obszaru. 11

2.4. Wskaźnik Charvata 12

Interpretacja wskaźnika Charvata, podobnie jak wskaźnika Deferta, wymaga dokonania 13

analizy porównawczej określonego obszaru. Warto jednak podkreślić, że wskaźnik ten, 14

będący jedną z głównych miar stosowanych w badaniach funkcji turystycznej obszaru, 15

ma istotną wadę. Badana intensywność ruchu turystycznego wskaźnikiem Charvata, opiera 16

się na liczbie udzielonych noclegów na danym obszarze. Dotyczy więc turystów sensu stricto, 17

nie obejmując wycieczkowiczów, którzy odwiedzają dany obszar, a których liczba nie jest 18

włączana w powstałą wartość21. Niezmiennym problemem są również miejsca noclegowe 19

poza ewidencją Głównego Urzędu Statystycznego, które szerzej opisano w dalszej części 20

artykułu. 21

Rysunek 2 przedstawia wartości wskaźnika Charvata dla gmin klastra turystycznego 22

„Beskidzka Piątka”. 23

Dominującą gminą, pod względem wartości wskaźnika Charvata, jest Ustroń wykazująca 24

średnią wartość wskaźnika dla analizowanych lat na poziomie 6234,23. Najwyższą wartość 25

wskaźnika zanotowano w 2009 roku – na 100 mieszkańców stałych gminy Ustroń przypadała 26

liczba 6486 udzielonych noclegów. Tak wysoka wartość wskaźnika wynika przede wszystkim 27

z ogólnej liczby udzielonych noclegów, która w analizowanych latach przekroczyła tylko raz 28

liczbę 1mln (1004915) w 2009 roku. 29

Przy analizie wskaźnika Charvata warto również podkreślić nierówny wzrost i wahania 30

liczby miejsc noclegowych (LMN) oraz liczby udzielonych noclegów (LUN) w większości 31

z analizowanych gmin. Zjawisko ukazuje tabela 2. 32

21 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 69.

164 M. Hendel

2008 2009 2010 2011 2012

Brenna 173,36 240,52 230,49 277,4 364,86

Istebna 349,79 270,55 328,28 347,15 290,98

Szczyrk 3873,88 4116,01 4524,05 4556,35 4974,01

Wisła 4611,02 4800,55 4986,46 4678,46 4764,14

Ustroń 6309,48 6486,67 6099,12 6154,22 6121,67

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000W

arto

ść w

skaź

nik

a

Brenna Istebna Szczyrk Wisła Ustroń

1 Rys. 2. Wskaźnik Charvata dla gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” w latach 2008–2012 2 Fig. 2. Charvat’s index for communes that are part of a tourism cluster „Beskidzka 5” 2008–2012 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 4

Tabela 2 5

Stosunek liczby udzielonych noclegów do ogólnej liczby miejsc noclegowych 6

gmin klastra turystycznego „Beskidzka Piątka” w latach 2008–2012 7

Rok

Gmina

2008 2009 2010 2011 2012

Brenna Liczba udzielonych noclegów 18160 25574 24831 30131 39854

Liczba miejsc noclegowych 151 282 460 406 622

Istebna Liczba udzielonych noclegów 39684 30992 38602 41026 34493


Szczyrk Liczba udzielonych noclegów 223833 238646 262712 263767 286503


Wisła Liczba udzielonych noclegów 522106 540014 565764 531052 539920


Ustroń Liczba udzielonych noclegów 976014 1004915 971712 983137 979590


Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 8 9

Analizując dane zawarte w tabeli, dokonując porównania pomiędzy latami 2008 i 2012, 10

większość gmin zwiększyła LMN (wyjątek stanowi gmina Istebna, której LMN w 2012 roku 11

była o 42 niższa niż w 2008 roku) oraz zwiększyła LUN (wyjątek stanowi gmina Istebna, 12

w której w 2012 roku zanotowano mniejszą o 5191 LUN w stosunku do 2008 roku). Warto 13

zwrócić jednak uwagę na zachodzącą zależność pomiędzy wzrostem LMN a LUN, przykładem 14

jest gmina Szczyrk, której LMN od 2008 do 2012 roku wzrosła o 406, notując jednocześnie 15

16


wzrost o 62670 LUN. Podobną zależność wykazuje gmina Brenna. Pod tym względem gmina 1

Ustroń od 2008 roku zwiększyła zarówno LMN (o 91), jak i LUN (o 3576), zauważalne jest 2

jednak duże wahanie ich liczby oraz odmienna korelacja. 3

W 2009 roku gmina Ustroń zanotowała wzrost LUN w stosunku do 2008 roku o 28901 4

jednostek, przy znaczącym spadku o 301 LMN. W 2010 roku LMN wzrosła w porównaniu 5

z 2009 rokiem o 396, nastąpił jednak znaczny spadek LUN o 33203. Co ważne, nastąpił 6

znaczny wzrost LUN w sąsiadującej z gminą Ustroń – gminie Wisła, o 25750 jednostek 7

w latach 2009–2010. Kolejne lata ukazują podobne zjawisko, przedstawia je rys. 3. 8

0 200000 400000 600000 800000 1000000 1200000

2008

2009

2010

2011

2012

Lata

2008 2009 2010 2011 2012

Ustroń 976014 1004915 971712 983137 979590

Wisła 522106 540014 565764 531052 539920

Ustroń Wisła

9 Rys. 3. Liczba udzielonych noclegów w gminach Ustroń oraz Wisła w latach 2008–2012 10 Fig. 3. Number of nights in Ustroń commune and Wisła commune 2008–2012 11 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych. 12 13

Wzrost udziału gminy Wisła w LUN wynika przede wszystkim ze wzrostu ogólnej LMN. 14

W 2008 roku LMN wynosiła 4477, w 2009 roku – 4952. Najwyższy wzrost LUN zanotowano 15

w 2010 roku, przy jednoczesnym wzroście LMN o 373 jednostek. Kolejny rok to spadek 16

o 366 LMN i spadek o 34712 LUN. Odwrotność wykazuje 2012 rok, który wraz wzrostem LMN 17

notuje wzrost LUN. Gmina Ustroń w 2010 roku notuje spadek LUN przy wzroście ogólnej LMN, 18

by w 2011 roku zanotować wzrost LUN, przy spadku ogólnej LMN. Wahania te wykazują 19

bardzo znaczący dla gminy Wisła wzrost ogólnej LMN, który pozwala zanotować wzrost LUN 20

a spadek ich liczby dla gminy Ustroń. 21

2.5. Wskaźnik gęstości bazy noclegowej 22

Jednym z podstawowych wskaźników oceniających zagospodarowanie turystyczne 23

obszaru jest wskaźnik gęstości bazy noclegowej. Zostaje on określony w swej podstawowej 24

formie przez zestawienie liczby miejsc noclegowych obszaru z jego powierzchnią. Poza 25

podstawową formą tegoż wskaźnika, istnieją jego różne modyfikacje. Zamiast powierzchni 26

166 M. Hendel

stosuje się do jego wyliczenia liczbę mieszkań stałych mieszkańców obszaru lub zestawia się 1

powierzchnię obszaru z liczbą turystów22. 2

Gmina Ustroń zanotowała znaczny wzrost wartości wskaźnika od 99,27 w 2008 roku 3

do 100,81 w 2012 roku. Stosując kryterium J. Warszyńskiej, która do gmin rozwiniętych pod 4

względem turystycznym klasyfikuje gminy przekraczające próg wartości 50 wskaźnika23, 5

gmina Ustroń we wszystkich analizowanych latach przekracza określony próg prawie 6

dwukrotnie. W porównaniu do gminy Wisła, średnia dla lat 2008–2012 wynosiła 102,74, przy 7

średniej w tychże latach dla gminy Ustroń na poziomie 99,08. 8

3. Zastosowanie wskaźników funkcji turystycznej w ocenie rozwoju 9

turystycznego obszaru 10

Na możliwość zastosowania wskaźników funkcji turystycznej w ocenie rozwoju turystyki 11

na danym obszarze wskazuje wielu autorów. A. Szromek stwierdza: „[…] analizując postać 12

poszczególnych wskaźników, można stwierdzić, iż fragmentaryczne ujęcie wieloaspektowego 13

zjawiska w postaci funkcji turystycznej obszaru daje jedynie przybliżoną ocenę poziomu 14

rozwoju turystyki na badanym obszarze, która jednak jest akceptowalna przez założenie 15

użycia kilku miar oceny tego samego zagadnienia, jako noty ogólnej, pełniącej rolę miary 16

wypadkowej uzyskiwanych wskazań”24. W innej pracy badacz ten podkreśla, że wskaźniki 17

funkcji turystycznej są „cennym narzędziem analizy rozwoju obszarów turystycznych”25. 18

Pomimo stanowisk wskazujących na możliwość zastosowania miar w ocenie rozwoju 19

turystycznego obszaru, warto również odnieść się krytycznie do zastosowanych w pracy miar 20

funkcji turystycznej. 21

Jedną ze składowych miar wskaźników funkcji turystycznej jest liczba miejsc 22

noclegowych. Dane do obliczeń składowej, uzyskane z urzędów statystycznych, nie są jednak 23

w pełni wiarygodne. Jak zauważa M. Derek, dane gromadzone przez Główny Urząd 24

Statystyczny nie uwzględniają tak ważnego elementu bazy noclegowej, jakim są „drugie 25

domy”. Autorka podaje, iż korzystają z nich „[…] setki tysięcy (jeśli nie miliony) 26

mieszkańców w Polsce”26, a mimo tego nie występują one w Polsce w żadnych oficjalnych 27

statystykach27. Problem stanowi również baza agroturystyczna, statystyka Głównego Urzędu 28

22 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 70. 23 Warszyńska J.: op.cit., s.80. 24 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 75. 25 Szromek A.: Przegląd wskaźników funkcji turystycznej i ich zastosowanie w ocenie rozwoju turystycznego

obszaru na przykładzie gmin województwa śląskiego, [w:] Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja

i Zarządzanie, z. 61, Gliwice 2012, s. 296. 26 Derek M.: Funkcja turystyczna jako czynnik rozwoju lokalnego w Polsce. Rozprawa doktorska, Uniwersytet

Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa 2008, s. 67. 27 Ibidem, s. 67.


Statystycznego nie podaje bowiem dokładnych danych jej wielkości28. D. Dryglas poza 1

obiektami nierejestrowanymi, nieobjętymi sprawozdawczością Głównego Urzędu 2

Statystycznego, zwraca również uwagę na problem wiarygodności danych. Mogą być one 3

bowiem obarczone znacznym marginesem błędu, wynikającym z braku wywiązywania się 4

przez podmioty gospodarcze z obowiązku statystycznego29. 5

Również interpretacja poszczególnych miar funkcji turystycznej budzi dużą wątpliwość 6

co do ich zastosowania – wskaźnik Baretje’a-Deferta jest tego trafnym przykładem. Ilość 7

interpretacji miary Baretje’a-Deferta jest tak duża, że zastosowanie którejś z nich przez 8

badacza jest kwestią wyłącznie arbitralną30. Wątpliwość budzi również duża rozbieżność 9

w interpretacjach kryterium oceny. Na podstawie własnych badań, w odniesieniu do polskich 10

warunków rozwoju funkcji turystycznej gmin, A. Szromek uważa, że „graficzna interpretacja 11

wskaźnika Baretje’a-Deferta”, po raz pierwszy przedstawiona w polskiej literaturze przez 12

J. Warszyńską i A. Jackowskiego jest przeszacowana31. Szacunkowa wartość wskaźnika dla 13

uzdrowisk w tej interpretacji wynosi od 100 do 1000, tymczasem wartość wskaźnika w latach 14

1995-2009 dla większości polskich uzdrowisk nie osiągnęła 5032. 15

Warto zwrócić jednak uwagę na funkcję poznawczą zastosowanych wskaźników funkcji 16

turystycznej. Szczegółowa analiza wyników zastosowanych miar pozwoliła na określenie 17

przyczyn zachodzących zmian na danym obszarze lub wskazała na kierunki badań, które 18

pomogłyby wskazać takowe przyczyny – przykładów w pracy jest kilka. Po pierwsze, ciągły 19

spadek wartości wskaźnika Baretje’a-Deferta w analizowanych latach wskazał na 20

zmniejszającą się liczbę miejsc noclegowych w stosunku do ciągłego wzrostu liczby ludności 21

gminy. W przypadku wskaźnika Schneidera, uzyskane wartości dla gminy Ustroń, porównane 22

do wartości powiatu cieszyńskiego, ujawniły występowanie zjawiska nierówności 23

pozostałych gmin powiatu pod względem ruchu turystycznego. Ciągły spadek wartości tego 24

wskaźnika, zarówno w gminie, jak i powiecie, stanowić może podstawy do dalszych badań 25

nad ruchem turystycznym w tymże regionie. 26

W wyniku wahań wartości wskaźnika Charvata oraz w wyniku zestawienia składowej 27

jego miary ze składową wskaźnika Baretje’a-Deferta, wykazano nierówny wzrost i wahania 28

liczby miejsc noclegowych (LMN) oraz liczby udzielonych noclegów (LUN) między gminami 29

Ustroń a Wisła. Przyczyn powstałego wahania można się doszukiwać w charakterze 30

uzdrowiskowym gminy Ustroń, której wysokie obłożenie w skali roku wynika głównie 31

z dofinansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia pobytów kuracjuszy. Mniejsza liczba 32

28 Sikora J.: Agroturystyka. Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa

2012, s. 79. 29 Dryglas D.: Wielkość i struktura ruchu turystycznego w gminach uzdrowiskowych województwa

małopolskiego jako miernik rozwoju funkcji turystycznej, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.

Ekonomiczne problemu turystyki nr 1(21), Szczecin 2013, s. 67. 30 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 63. 31 Warszyńska J., Jackowski A.: Podstawy geografii turyzmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979,

s. 209. 32 Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej…: op.cit., s. 64.

168 M. Hendel

skierowań na pobyt w uzdrowisku doprowadzić może do spadku udzielonych noclegów, 1

a w konsekwencji do spadku liczby miejsc noclegowych. Drugą przyczyną może być 2

nierówny udział wydatków budżetowych na turystykę w budżetach gmin w analizowanych 3

gminach, których znaczny spadek zanotowano w latach 2011–2012. Udział wydatków 4

budżetowych na turystykę w latach 2011–2012, w budżetach obu gmin spadł dla gminy 5

Wisła z 0,57% w 2011 roku do 0,29% w 2012 roku, przy jednoczesnym spadku udziału 6

w gminie Ustroń z 4,25% w 2011 roku do 0,01% w 2012 roku. 7

4. Podsumowanie 8

Wskaźniki funkcji turystycznej wciąż stanowią jedną z metod możliwych do zastosowania 9

w ocenie rozwoju turystycznego obszaru. Ogólnodostępne dane statystyczne, umożliwiają 10

obliczenie miar, a ich wyniki, dzięki opisanej w literaturze interpretacji wartości, stanowią 11

podstawę do formułowania wniosków. 12

Przy zastosowaniu wskaźników funkcji turystycznej wymaga się jednak wykazania dużej 13

dozy krytycyzmu w interpretowaniu ich wartości. Przyjęte w literaturze różne interpretacje 14

wyników miar funkcji turystycznej są bardzo rozbieżne, a ich dostosowanie do poziomu 15

rozwoju turystyki na danym obszarze może wzbudzać wiele wątpliwości, choćby co do 16

słuszności ich wyboru. 17

Ze względu na złożoność zjawisk turystycznych, trudności w interpretacji danych, które 18

dotyczą przedsiębiorstw turystycznych oraz zatrudnienia w turystyce, dane statystyczne 19

do obliczania miar nie zawsze są wiarygodne. Dlatego w studiach poświęconych dużym 20

obszarom stosuje się prostsze miary, oparte na dostępnych statystykach, łatwych również 21

do zastosowania w trakcie studiów terenowych. 22

Przedstawione w artykule mierniki funkcji turystycznej określić można jako najczęściej 23

stosowane wśród badań obszaru w ujęciu ekonomicznym. W ocenie rozwoju turystycznego 24

obszaru, badania powinny zostać jednak uzupełnione o inne rozbudowane wskaźniki pomiaru 25

funkcji turystycznej (szeroko opisane m.in. w pracach M. Derek33, M. Durydiwki34). 26

Bibliografia 27

1. Alejziak W.: Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku. Wydawnictwo Albis, 28

Kraków 2000. 29

33 Derek M.: op.cit. 34 Durydiwka M.: Czynniki rozwoju i zróżnicowanie funkcji turystycznej na obszarach wiejskich w Polsce,

Uniwersytet Warszawski Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa 2012.


2. Archer B., Cooper C., Ruhanen L.: The Positive and Negative Impacts of Tourism, 1

[in:] William F. Theobald (ed.): Global Tourism, Elsevier Inc., Routledge 2005. 2

3. Badanie wizerunku województwa śląskiego. Raport z badania TNS Polska Oddział 3

Katowice dla DEMO Effective Launchong, 2014. 4

4. Bąk I.: Ocena stopnia atrakcyjności turystycznej podregionów w Polsce, [w:] Folia 5

Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis. Oeconomica 62, Szczecin 2011. 6

5. Chudy-Hyski D.: Ocena wybranych uwarunkowań rozwoju funkcji turystycznej obszaru, 7

[w:] Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, nr 2/1/2006, PAN, Kraków 2006. 8

6. Derek M.: Funkcja turystyczna jako czynnik rozwoju lokalnego w Polsce. Rozprawa 9

doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, 10

Warszawa 2008. 11

7. Dryglas D.: Wielkość i struktura ruchu turystycznego w gminach uzdrowiskowych 12

województwa małopolskiego jako miernik rozwoju funkcji turystycznej, [w:] Zeszyty 13

Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne problemu turystyki nr 1(21), 14

Szczecin 2013. 15

8. Durydiwka M.: Czynniki rozwoju i zróżnicowanie funkcji turystycznej na obszarach 16

wiejskich w Polsce, Uniwersytet Warszawski Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, 17

Warszawa 2012. 18

9. Gaworecki W.W.: Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. 19

10. Jacobsen D., Carson D., Sharma P., Macbeth J.: A Guide to Assessing the Economic 20

Value of Tourism in Regions, Occasional Paper Number 7, Centre for Regional Tourism 21

Research, Lismore 2003. 22

11. King A., Pizam A., Milman A.: Social impacts of tourism: Host perceptions, [in:] Annals 23

of Tourism Research. Vol. 20(4), 1993. 24

12. Kurek W., Mika M.: Turystyka jako przedmiot badań naukowych, [w:] W. Kurek (red.): 25

Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. 26

13. Pawlikowska-Piechotka A.: Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne, Wydawnictwo 27

Novae Res, Gdynia 2009. 28

14. Sikora J.: Agroturystyka. Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich, Wydawnictwo C.H. 29

Beck, Warszawa 2012. 30

15. Staszewska J.: Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, 31

Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 2009. 32

16. Szromek A.: Pomiar funkcji turystycznej obszarów za pomocą wskaźników funkcji 33

turystycznej na przykładzie obszarów państw europejskich, [w:] Studia 34

Ekonomiczne/Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach nr 132, Katowice 2013, s. 92. 35

17. Szromek A.: Przegląd wskaźników funkcji turystycznej i ich zastosowanie w ocenie 36

rozwoju turystycznego obszaru na przykładzie gmin województwa śląskiego, [w:] Zeszyty 37

Naukowe, s. Organizacja i Zarządzanie, Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012. 38

170 M. Hendel

18. Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej i ich współzależność z innymi wskaźnikami 1

ekonomicznymi na przykładzie polskiej gospodarki w latach 2000-2010, [w:] Prace 2

Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 304, Wrocław 2013. 3

19. Szromek A.: Wskaźniki funkcji turystycznej. Koncepcja wskaźnika funkcji turystycznej 4

i uzdrowiskowej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012. 5

20. Warszyńska J.: Funkcja turystyczna Karpat Polskich, [w:] Folia Geographica. Series 6

Geographica-Oeconomica, nr 18, 1985. 7

21. Warszyńska J., Jackowski A.: Podstawy geografii turyzmu, Wydawnictwo Naukowe 8

PWN, Warszawa 1979. 9

22. Zdon-Korzeniowska M.: Jak kształtować regionalne produkty turystyczne? Teoria 10

i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009. 11

Abstract 12

The article is the attempt to indication possibility of the evaluation of tourism area 13

development by using basic tourist function indicators (Baretje–Defert’s index, Charvat’s 14

index, Schneider index, Defert’s index and the density of accomodation index). The author 15

chose Ustroń commune to the area of analysis which distinguishes by a high intensity of the 16

tourist traffic – mainly due to its location (southern part of the province of Silesia in the 17

mountain range of the Silesian Beskid) and status of health resort by the Ustroń town – only 18

one this type of status in the Silesian Beskid. The author evaluate development of tourism at 19

the turn of 2008–2012 based on choice of indicators and their analysis. The research showed 20

several dependence between neighbouring communes and Ustroń commune which are 21

resulting from the calculation of indicators. Values of indicators in majority were compared 22

with communes that are part of a tourism cluster „Beskidzka 5” – the leader is Ustroń 23

commune. 24

PRZYDATNOŚĆ WSKAŹNIKÓW FUNKCJI TURYSTYCZNEJ W …woiz.polsl.pl/znwoiz/z87/Art_11_Hendel.pdf ·...

Documents

Transcript of PRZYDATNOŚĆ WSKAŹNIKÓW FUNKCJI TURYSTYCZNEJ W …woiz.polsl.pl/znwoiz/z87/Art_11_Hendel.pdf ·...