54 www.chemiaibiznes.com.plChemia i Biznes 4/2015

Przemysł gumowy

Globalna produkcjaKauczuki syntetyczne należą do najważniej-szych surowców chemicznych. Istnieje ponad 200 ich typów, jednak najważniejsze znacze-nie przemysłowe ma kauczuk butadienowo-styrenowy (SBR). W Europie jego największym wytwórcą jest Grupa Synthos (zdolności pro-dukcyjnej 295 tys. ton rocznie), wyprzedza-jąc w tej klasyfikacji niemiecki koncern Trin-seo (290 tys. ton) oraz włoski Versalis (225 tys. ton). W Ameryce Północnej do czołowych wy-twórców kauczuku SBR należy Goodyear Tire & Rubber (400 tys. ton rocznie), American Syn-thetic Rubber (200 tys. ton) oraz Lanxess (195 tys. ton), natomiast w Azji – Korea Kumho Pe-trochemical Co (KKPC) (560 tys. ton) i Japan Synthetic Rubber Corporation (315 tys. ton). Kauczuki butadienowo-styrenowe używane są do produkcji opon, dętek, taśm przenośni-kowych, obuwia, kabli, węży i innych wyro-bów technicznych. Pozostałe typy omawianego surowca to kauczuki izoprenowe (IR), butylowe (IIR), etylenowo-propylenowe (EPDM, EPM), chloroprenowe (CR) i nitrylowe (NBR).

RynekKauczuki syntetyczne wykorzystywane są głównie w przemyśle oponiarskim. Najwięk-

szymi ich odbiorcami są światowi producen-ci opon: Bridgestone, Continental, Goody-ear, Michelin, Pirelli, jak również Nokian Ty-res, Trelleborg oraz Vredestein. Pozostali od-biorcy to producenci technicznych wyro-bów gumowych, pasów transmisyjnych, wy-kładzin, dywanów, spodów do obuwia oraz różnych mieszanek kauczukowych, np. Kra-iburg, Metso, Fenner Dunlop, Semperit.W ostatnich trzech latach europejski rynek kauczukowy znalazł się pod presją sporych zmian wpływających na wymagania stawia-ne producentom. W listopadzie 2012 r. Unia Europejska wprowadziła nowe wymagania dotyczące obowiązku etykietowania opon pod względem przyczepności na mokrej nawierzchni, efektywności paliwowej oraz hałasu. Celem zmian jest promowanie tzw. „zielonych opon”. Obowiązek umieszcza-

nia etykiet na oponach jako pierwsza wpro-wadziła Japonia w 2010 r., a później Korea Południowa. Po UE w kolejce czeka Brazy-lia, która zrobi to w przyszłym roku. Zmiany planują też Chiny i Stany Zjednoczone. Ryn-kowym efektem nowych uregulowań jest wzrost popytu na kauczuki SSBR oraz po-libutadienowe na katalizatorze neodymo-wym (NdBR), które są używane do produk-cji nowoczesnych opon, zarówno letnich, jak i zimowych („performance tires”), o lep-szych właściwościach w zakresie odporno-ści na ścieranie, oporów toczenia i lepszej przyczepności do mokrej nawierzchni. Kau-czuk SSBR wykorzystywany jest głównie jako składnik bieżnika ekologicznych opon, podczas gdy kauczuk NdBR stosuje się tak-że do produkcji ścian bocznych.Firmy, chcąc sprostać stawianym sobie wy-

W 2014 r. światowa produkcja kauczuków syntetycznych i zapotrzebowanie na nie były na zbliżonym poziomie i wyniosły odpowiednio 16,7 mln ton i 16,8 mln ton. Największe ilości tego surowca zużywają firmy azjatyckie – w minionym roku było to 10,3 mln ton. Są one także największym globalnym producentem kauczuków.

Rynek kauczuku utrzymuje tempo wzrostu

Tabela 1. Europejskie zdolności produkcyjne kauczuku butadienowo-styrenowego

Fot. Depositphotos_ worytko_pawel Źródło: ICIS

nazwa producenta lokalizacja zdolności produkcyjne, tys. t

Carom Oneski, Rumunia 150

Dynasol Elastomeros Santander, Hiszpania 120

FSK Elemir Zrenjanin, Serbia 45

HIP-PetroHemija Elemir, Serbia 34,5

Korfez Petrochemicals Yarmica, Turcja 33

Lanxess

Le Wantzenau, Francja 80

Port Jerome, Francja 40

Flago, Włochy 16

Lukoil Burgas, Bułgaria 35

Michelin Bassens, Francja 40

SynthosOświęcim, Polska

295 Kralupy, Czechy

SIBUR Woroneż, Rosja 160

Total Antwerpia, Belgia 25

Trinseo (dawniej Styron) Schkopau, Niemcy 290

Versalis (dawniej Polimeri Europa)

Rawenna, Włochy 120

Hythe, W. Brytania 75

Grangemouth, W. Brytania 30

razem 1,59 mln ton

54 www.chemiaibiznes.com.plChemia i Biznes 4/2015

55www.chemiaibiznes.com.pl Chemia i Biznes 4/2015

maganiom, rozbudowują zdolności produkcyjne dla obu rodzajów kauczuków. Przykładowo, węgierski koncern chemiczny MOL utwo-rzył spółkę joint venture z japońską spółką JSR Corporation w celu budowy instalacji o mocach 60 tys. t/r. kauczuku SSBR w Tiszau-jvaros na Węgrzech. Otwarcie zakładu planowane jest na koniec 2017 r. Budowa konkurencyjnej instalacji kauczuku SSBR o zdolności produkcyjnej 90 tys. ton realizowana jest także w Polsce; Synthos po-winien ją zakończyć jeszcze w tym roku. Technologia produkcji kau-czuku SSBR z Oświęcimia oparta została na licencji firmy Goodyear.Producenci kauczuków syntetycznych rozbudowują również zdolno-ści produkcyjne kauczuku polibutadienowego na katalizatorze neo-dymowym (NdBR) lub dokonują konwersji produkcji. Grupa Synthos, po tym jak kilka lat temu uruchomiła produkcję kauczuków NdBR o rocznych zdolnościach ok. 80 tys. ton na podstawie licencji Michelin, zapowiedziała także budowę zakładów w Brazylii. Koncern Lanxess, globalny lider w dziedzinie produkcji kauczuków, kończy budo-wę największego na świecie zakładu NdBR w Singapurze o mocach 140 tys. t/r. W połowie ub.r. koncern Trinseo (dawniej Styron) rozpo-czął zamianę produkcji kauczuku akrylonitrylo – butadienowego na kauczuk NdBR w zakładach w Schkopau w Niemczech. Instalacja peł-ne zdolności przerobowe osiągnąć ma pod koniec tego roku. Rozwijane są nie tylko zdolności produkcyjne dla wspomnianych kauczuków SSBR i NdBR. W połowie 2014 r. Lanxess ukończył roz-budowę do 63 tys. ton rocznie zakładu produkcji twardego kau-czuku chloroprenowego w innowacyjnej technologii suchego wy-kańczania w Dormagen w Niemczech. Po tego typu kauczuk sięga się w ramach produkcji wycieraczek do szyb, przewodów, pasów, uszczelek, pianek izolacyjnych i amortyzatorów gazowych. Materiał zapobiega też ucieczce powietrza z pływaków do pontonów i chro-ni przed hipotermią i obrażeniami ciała, jako składnik skafandrów wykorzystywanych w sportach wodnych.

Zmiany na świecieWszystkie inwestycje, co oczywiste, przyczyniają się do zmian na globalnym rynku kauczuków syntetycznych. W ubiegłym roku światowa produkcja wszystkich odmian wyniosła 16,7 mln ton (15,5 mln ton w 2013 r.). Największym wytwórcą byli producen-ci z Azji i Pacyfiku – 9,76 mln ton. Kolejne miejsca zajęły kraje le-żące na obszarze Europy, Bliskiego Wschodu oraz Afryki (EMEA) – 3,90 mln ton oraz obydwu Ameryk – 2,96 mln ton. W porównaniu z 2013 r. produkcja kauczuków syntetycznych zwiększyła się o 7,8%, zaś największą dynamikę wzrostu zanotowano w regionie azjatyckim (+16,8%). W samej Europie nastąpił natomiast spadek o niemal 5%.Za szybkie tempo wzrostu odpowiadają przede wszystkim chińscy producenci. Na koniec ubiegłego roku w państwie ze stolicą w Peki-nie uruchomiono nowe instalacje o mocy 702 tys. t/r. Pozwolą one w znacznej ilości ograniczyć import do Chin. W 2013 r. chińscy pro-ducenci wyrobów gumowych sprowadzili bowiem 1,6 mln ton kau-czuku syntetycznego. Wydaje się jednak, że zdolności produkcyjne w Chinach znacznie przekroczyły faktyczne zapotrzebowanie tam-tejszego rynku. Z tego powodu Pekin może podejmować działania zmierzające do eksportu swoich produktów, m.in. na rynek UE po konkurencyjnych cenach. Nadmiar zdolności produkcyjnych w Chi-nach może mieć negatywny wpływ na ekonomiczny wynik euro-pejskich producentów, w tym Synthosu.Sytuacja na rynku wpływa też na zachowanie największych firm. W sierpniu 2014 r. Lanxess rozpoczął trójfazowy program naprawczy, po tym jak 2013 r. zakończył stratą 159 mln euro. Dzięki wdrożeniu planu ratunkowego ubiegłoroczny zysk netto koncernu wyniósł 47 mln euro, a sprzedaż była mniejsza jedynie o 3,5% w porównaniu do 2013 r. i kształtowała się na poziomie ok. 8 mld euro. ►

REKL

AM

A

56 www.chemiaibiznes.com.plChemia i Biznes 4/2015

Przemysł gumowy

Już teraz silna konkurencja sprawia także, że liderzy branży intensyfikują badania nad no-woczesnymi technologiami, m.in. we współ-pracy z producentami opon oraz firmami biotechnologicznymi. Synthos kontynuuje kooperację z francuską firmą biotechnolo-giczną nad rozwojem procesu bezpośred-niej syntezy biobutadienu z glukozy. Nieza-leżnie od tego prowadzi też badania nad po-zyskaniem biobutadienu z biomasy i planu-je, aby w przyszłości wszystkie rodzaje kau-czuku powstawały na bazie biobutadienu.Według szacunków IRSG, światowy popyt na kauczuk syntetyczny wyniósł w 2014 r. 16,8 mln ton i był wyższy o 8,3% w porówna-niu z 2013 r. Największe zużycie surowca no-towano na kontynencie azjatyckim – 10,3 mln ton i zarazem tam istniała najwyższa rocz-na dynamika wzrostu – 14,5%. Krótkotermi-nowa prognoza popytu opublikowana przez IRSG wskazuje, że światowe zapotrzebowanie na kauczuki syntetyczne pozostanie w 2015 r. na podobnym poziomie, co rok wcześniej, a w 2016 r. osiągnie poziom 17,5 mln ton. Długo-terminowa prognoza zakłada z kolei wzrost zużycia do 21,5 mln ton w 2023 r.

Ceny kauczukuCeny kauczuku syntetycznego uzależnio-ne są od sytuacji w branży oponiarskiej, zaś popyt na opony jest determinowany sprzedażą pojazdów. Ważnym czynnikiem są także notowania ropy naftowej. Spadek jej cen bezpośrednio wpływa na ceny bu-tadienu, który jest podstawowym surow-cem do produkcji kauczuków. Niższe ceny butadienu powodują, że producenci kau-czuków uzyskują gorsze marże i słabsze wyniki finansowe. Spadek cen kauczuków syntetycznych sprawia jednak, że automa-tycznie stają się one bardziej konkurencyj-ne w stosunku do kauczuków naturalnych. Wysokie ceny butadienu obniżają marże producentów kauczuków syntetycznych. Aby uniezależnić się od wahań cenowych butadienu, wytwórcy kauczuków inwestu-ją w budowę własnych instalacji lub pro-wadzą badania nad innowacyjnymi tech-nologiami jego produkcji. Przykładowo, dostawy butadienu do nowego zakładu kauczuku SSBR na Węgrzech zapewnić ma

nowa instalacja o mocy 130 tys. t/r., która należy do Tiszai Vegyi Kombinát, spółki za-leżnej MOL.

Handel zagranicznyKrajowe zapotrzebowanie na kauczuk synte-tyczny przekracza 200 tys. ton. W ciągu deka-dy obecności Polski w UE popyt wzrósł o 44%. W 2005 r. krajowi przedsiębiorcy zużywali po-nad 140 tys. ton surowca. Najintensywniej ro-sło zapotrzebowanie w okresie pierwszych pięciu lat od przystąpienia do UE. Import kauczuku butadienowo-styrenowe-go do Polski zamknął się w 2014 r. w ilości 87 tys. ton i wart był 159 mln euro. Głów-nym dostawcą była Francja (20,5 tys. ton), Rosja (17,8 tys. ton), USA (12,7 tys. ton) oraz Czechy (11,1 tys. ton). Jeśli chodzi z kolei o kauczuk butadienowy, to w ubiegłym roku sprowadziliśmy do kraju blisko 50 tys. ton o wartości 81,9 mln euro, głównie z Rosji (26,5 tys. ton). W podobnej ilości importo-wany był kauczuk izoprenowy (45,7 tys. ton o wartości 70,4 mln euro), głównie z Rosji

Tabela 3. Porównanie wielkości polskiego importu i eksportu kauczuków synte-tycznych oraz saldo, 2014 r.

(45,5 tys. ton). Import pozostałych rodza-jów kauczuków syntetycznych do Polski był mniejszy niż 21 tys. ton i nie przekroczył wartości 40 mln euro. W 2014 r. całkowity import kauczuków syntetycznych wyniósł 228,75 tys. ton o wartości 417,5 mln euro i był tylko niewiele niższy niż w 2013 r., gdy to sięgnął 231,155 tys. ton. Biorąc z kolei pod uwagę wielkość pol-skiego eksportu, to w minionym roku był on minimalnie mniejszy niż import w uję-ciu wagowym i kształtował się na poziomie 215,3 tys. ton. Natomiast wartość ekspor-tu (275,3 mln euro) była aż o 50% niższa niż wartość importu (417,5 mln euro). Je-dynie w przypadku kauczuku SBR eksport był większy niż import i to zarówno wago-wo, jak i wartościowo. Głównymi odbior-cami tego rodzaju kauczuku były Chiny (29,7 tys. ton), Indie (28,8 tys. ton) oraz Bra-zylia (18 tys. ton). W przypadku pozostałych rodzajów kauczuków syntetycznych import znacznie przewyższał eksport. ■

GRAŻYNA SKUPIŃSKA

* kauczuki wytwarzane w Polsce Źródło: GUS

kauczuk syntetyczny import, t eksport, t saldo, t

butadienowo-styrenowy SBR* 86772 164125 77353

butadienowy BR* 49111 10482 -38629

izoprenowy IR 45668 27453 -18215

etylenowo-propylenowo-dienowy EPDM 20593 3615 -16978

halo-izobutenowo-izoprenowy CIIR lub BIIR 14932 5567 -9365

butadienowo-akrolonitrylowy NBR* 6165 3034 -3131

chloroprenowy (chlorobutadienowy) CR 3216 10 -3206

izobutenowo-izopropenowy (butylowy) IIR 2293 1056 -1237

razem 228750 215342 -13408

Tabela 2. Produkcja i popyt na kauczuki syntetyczne na świecie, lata 2013-2014

Źródło: International Rubber Study Group

2013 r. 2014 r.

produkcja, tys. t popyt, tys. t produkcja, tys. t popyt, tys. t

Azja i Pacyfik 8357 8965 9760 10268

EMEA 4158 3686 3952 3558

Ameryka Płn. i Płd. 2960 2815 2972 2931

razem 15475 15466 16683 16757

Tabela 4. Bilans kauczuku syntetycznego* w Polsce, lata 2005-2014

* w formach podstawowych Źródło: GUS

2005, t 2010, t 2011, t 2012, t 2013, t 2014, t 2010/2005, % 2014/2010, %

produkcja 108461 168248 186708 192992 196789 192000 55,2 14,1

import 125553 171702 196994 223941 231155 228750 36,7 33,2

eksport 88822 164857 185620 216974 222371 215342 85,6 16,0

zapasy -2935 +1536 -1004 -3545 +3191 - - -

popyt 142257 176629 197078 196414 208764 205408 24,2 16,3