Przedsiębiorstwo oparte na wiedzy

redakcja naukowa

Adam P. Balcerzak

Instytut Badań Gospodarczych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu

Toruń 2014

Recenzja dr hab. Aldona Glińska-Neweś, prof. UMK

Projekt okładki Jarosław Cholewiński

© Copyright by Instytut Badań Gospodarczych & Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu

ISBN 978-83-937843-2-5

Instytut Badań Gospodarczych e-mail: biuro@badania-gospodarcze.pl

www.badania-gospodarcze.pl

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu e-mail: pte@umk.pl

www.pte.umk.pl

ul. Kopernika 21 87-100 Toruń

Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS

ul. Wybickiego 46 31-302 Kraków

Spis treści

Wprowadzenie (Adam P. Balcerzak) ........................................................... 9

Część I

Wiedza jako źródło przewagi konkurencyjnej

Rozdział 1

Agnieszka Skoczylas-Tworek

Zarządzanie informacją i wiedzą jako determinanty stymulowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa w dobie kryzysu ekonomicznego ........................................................... 17

Wprowadzenie ............................................................................................... 17

Informacja i wiedza – ujęcie definicyjne ........................................... 18

Wiedza i informacja jako źródło przewagi konkurencyjnej organizacji ........................................................................................................ 20

Świadomość zarządzania informacją i wiedzą w przedsiębiorstwach w oparciu o dane statystyczne .............. 25

Błędy popełniane w zarządzaniu wiedzą i informacją .............. 28

Zakończenie ..................................................................................................... 32

4 Spis treści

Rozdział 2

Andrzej Masiarek

Wykorzystanie wiedzy chronionej w twórczości innowacyjnej ....................................................................................................... 35

Wprowadzenie ............................................................................................... 35

Wiedza chroniona w przedsiębiorstwie a poziom nowoczesności rozwiązań ........................................................................ 36

Istota zarządzania wiedzą chronioną w twórczości innowacyjnej ................................................................................................... 43

Nowe formy organizacyjne w zarządzaniu wiedzą chronioną w twórczości innowacyjnej .............................................. 49

Zakończenie ..................................................................................................... 53

Rozdział 3

Dorota Chmielewska-Muciek

Wpływ kultury organizacyjnej na proces zarządzania wiedzą ...................................................................................................................... 57

Wprowadzenie ............................................................................................... 57

Kultura organizacyjna sprzyjająca zarządzaniu wiedzą........... 60

Wyniki badań .................................................................................................. 64

Wnioski z badań ............................................................................................ 65

Zakończenie ..................................................................................................... 70

Spis treści 5

Część II

Uwarunkowania zarządzania strategicznego w warunkach globalnej gospodarki wiedzy

Rozdział 4

Tomasz Galewski

Przedsiębiorstwa reagujące w czasie rzeczywistym jako współczesna koncepcja firmy..................... 77

Wprowadzanie ............................................................................................... 77

Przedsiębiorstwo przyszłości. „Informacyjne” teorie przedsiębiorstwa .......................................................................................... 79

Przedsiębiorstwo w naukach o zarządzaniu. Elastyczność organizacji ........................................................................................................ 84

Zarządzanie informacją. System informacyjny firmy ................ 86

Przedsiębiorstwo działające w czasie rzeczywistym ................. 90

Zakończenie ..................................................................................................... 93

Rozdział 5

Tomasz Kopczyński

Podejście systemowe w zarządzaniu projektami na tle zmieniających się uwarunkowań otoczenia przedsiębiorstw ................................................................................................ 95

Wprowadzenie ............................................................................................... 95

Współczesne tendencje w otoczeniu przedsiębiorstw ............. 96

Istota i znaczenie myślenia systemowego w zarządzaniu.... 103

Zarządzanie projektami w kontekście myślenia systemowego ............................................................................................... 107

Zakończenie .................................................................................................. 115

6 Spis treści

Rozdział 6

Tomasz Kroenke

Zarządzanie strategiczne w realiach turbulentego otoczenia przedsiębiorstwa ........................................................................................... 117

Wprowadzenie ............................................................................................ 117

Zarządzanie strategiczne a potrzeby współczesnych przedsiębiorstw .......................................................................................... 118

Skuteczne zarządzanie strategiczne ................................................ 121

Zakończenie .................................................................................................. 130

Cześć III

Efektywna komunikacja z klientem przedsiębiorstwa opartego na wiedzy

Rozdział 7

Katarzyna Żak

Budowanie relacji z klientem w warunkach gospodarki opartej na wiedzy .......................................................................................... 135

Wprowadzenie ............................................................................................ 135

Gospodarka oparta na wiedzy – konceptualizacja zagadnienia ................................................................................................... 136

Rola kapitału intelektualnego w GOW ............................................ 138

Technologie informacyjno-komunikacyjne jako katalizator relacji z klientem ........................................................................................ 143

Diagnoza i prognoza wykorzystania ICT w kreowaniu relacji z klientem w Polsce .................................................................... 145

Zakończenie .................................................................................................. 152

Spis treści 7

Rozdział 8

Anna Lenart

Współtworzenie wartości z klientem jako nowy kierunek rozwoju marketingu .................................................................................... 155

Wprowadzenie ............................................................................................ 155

Rola marketingu i współtworzenie wartości z klientem....... 156

Zakończenie .................................................................................................. 165

Rozdział 9

Zbigniew Bentyn

Fotokod QR jako narzędzie komunikacji przedsiębiorstwa z klientem ........................................................................................................... 167

Wprowadzenie ............................................................................................ 167

Fotokod QR.................................................................................................... 168

Fotokod jako źródło informacji dla klienta .................................. 172

Wzrost zainteresowania fotokodem ................................................ 174

Nowe zastosowania fotokodu ............................................................. 182

Zakończenie .................................................................................................. 187

Literatura .............................................................................................................. 191

Nota o autorach ................................................................................................. 205

Wprowadzenie Pierwsza dekada XXI wieku rozpoczęła epokę gospodarki opartej na wiedzy, w której kluczowym determinantem indywidualnego sukce-su menedżera oraz rozwoju i powodzenia całego przedsiębiorstwa staje się efektywne zarządzanie wiedzą. Zasadniczym elementem skutecznego zarządzania wiedzą jest ciągłe doskonalenie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstwa w obliczu turbulentnego otoczenia, co stanowi podstawę utrzymania przewag konkurencyjnych. W tej sytuacji truizmem staje się stwierdzenie, iż w warunkach gospodarki opartej na wiedzy tylko przedsiębiorstwa oparte na wiedzy mają szanse sprostania tak zdefiniowanemu wyzwaniu.

Przedsiębiorstwo oparte na wiedzy jest często definiowane jako podmiot, który integruje kluczowe zasoby wiedzy w ramach całego procesu zarządzania oraz rozwoju. Spełnienie takich kryteriów wy-maga nie tylko nowoczesnego i wysoce wydajnego systemu informa-tycznego zarządzania danymi, ale jest wyłącznie możliwe pod wa-runkiem stworzenia swoistego wielopoziomowego kontinuum in-formacja-wiedza-interesariusz. Kluczem do zbudowania przedsię-biorstwa opartego na wiedzy oraz skutecznego zarządzania wiedzą staje się tym samym tworzenie kontekstu organizacyjnego, który będzie wspierał proces tworzenia wiedzy, jej gromadzenia oraz od-powiedniego zakresu jej dyfuzji. Będzie się to przekładało na utrzy-manie pozycji rynkowej przedsiębiorstwa oraz w sprzyjających oko-licznościach umożliwi jego ekspansję.

10 Wprowadzenie

W związku z powyższym celem książki jest próba zmierzenia się z kwestiami, które istotnie wpływają na funkcjonowanie współcze-snego przedsiębiorstwa opartego na wiedzy. W niniejszej pracy po-stawiono następujące pytania badawcze: 1. W jaki sposób efektywne gospodarowanie wiedzą może stanowić

źródło przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa? 2. Jak nowe uwarunkowania związane z rozwojem gospodarki wie-

dzy wpływają na skuteczność zarządzania strategicznego przed-siębiorstwa opartego na wiedzy?

3. Jakie nowe sposoby komunikacji z klientem przedsiębiorstwa występują w warunkach gospodarki opartej na wiedzy? Monografia składa się z trzech równych części, które są ściśle

związane z wskazanymi powyżej pytaniami badawczymi. Pierwsza część została zatytułowana Wiedza jako źródło przewagi konkuren-cyjnej.

Celem autorki pierwszego rozdziału było zaprezentowanie roli i znaczenia informacji oraz wiedzy w zarządzaniu firmą oraz ich wpływu na racjonalność podejmowanych decyzji menedżerskich, a tym samym kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębior-stwa opartego na wiedzy. W rozdziale tym wykorzystano interesują-ce wyniki badania przeprowadzonego przez Polską Agencją Rozwo-ju Przedsiębiorczości wśród polskich przedsiębiorstw w odniesieniu do znaczenia zarządzania wiedzą, a także kryteriów decydujących o przekształceniu przedsiębiorstwa w tzw. organizację inteligentną (Agnieszka Skoczylas-Tworek).

W drugim rozdziale monografii zatytułowanym Wykorzystanie wiedzy chronionej w twórczości innowacyjnej główna uwaga została poświęcona wpływowi wiedzy chronionej na tworzenie nowych rozwiązań służących utrzymaniu przewagi technologicznej, a tym

Wprowadzenie 11

samym kreujących zdolność konkurencyjną przedsiębiorstwa. Autor przedstawia tu szereg praktycznych rad i strategii, które stanowią podstawę efektywnego zarządzania wiedzą chronioną (Andrzej Ma-siarek).

Z kolei w trzecim rozdziale autorka koncentruje się na zasobach i czynnikach bardziej nieformalnych, a w szczególności na znaczeniu kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa dla procesów efektywnego zarządzania wiedzą. W rozdziale tym postawiono tezę, zgodnie z którą między kulturą organizacyjną przedsiębiorstwa a procesem zarządzania wiedzą istnieje związek, którego identyfikacja umożli-wić może podnoszenie skuteczności zarządzania wiedzą poprzez kształtowanie kultury organizacyjnej. Diagnoza teoretycznych roz-ważań oraz analiza wyników badań empirycznych pozwoliły autorce rozdziału na wyłonienie kilkudziesięciu pożądanych atrybutów kul-tury sprzyjającej zarządzaniu wiedzą (Dorota Chmielewska-Muciek).

Druga część monografii została zatytułowana Uwarunkowania zarządzania strategicznego w warunkach gospodarki wiedzy.

W rozdziale czwartym autor przedstawia koncepcję firmy jako przedsiębiorstwa reagującego w czasie rzeczywistym. Celem tego rozdziału jest omówienie koncepcji przedsiębiorstwa, według której zmuszone jest ono do maksymalnego skracania swoich procesów biznesowych, by poprzez szybszą reakcję uzyskać przewagę konku-rencyjną na rynku. Zgodnie z argumentacją autora przedsiębiorstwo reagujące w czasie rzeczywistym to koncepcja, która może zainicjo-wać proces unifikacji teorii przedsiębiorstwa, ponieważ jest wspól-nym mianownikiem współczesnych teorii przedsiębiorstwa powsta-łych na gruncie ekonomii i nauk o zarządzaniu. Ma to nie tylko zna-czenie na gruncie akademickim, może być także źródłem wskazówek

12 Wprowadzenie

dla efektywnego zarządzania przedsiębiorstwem opartym na wiedzy (Tomasz Galewski).

W kolejnym rozdziale autor skupił się na kwestiach podejścia systemowego w zarzadzaniu projektami w obliczu szybko zmienia-jących się uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej. W rozdziale tym zostały przedstawione cztery obszary: metodologia, organizacja, ludzie i systemy informatyczne, które składają się na systemowe ujęcie zarządzania projektami, na tle zmieniających się uwarunkowań otoczenia przedsiębiorstw (Tomasz Kopczyński).

Głównym celem szóstego rozdziału była próba wskazania naj-ważniejszych zasad w zarządzaniu strategicznym oraz próba udo-wodnienia wpływu zarządzania strategicznego na osiąganie przez przedsiębiorstwa stałego i zrównoważonego rozwoju w wieloletniej perspektywie czasowej w obliczu zmian wywoływanych przez pro-ces powstawania gospodarki opartej na wiedzy. Ponadto, w rozdziale opisane zostały trzy najistotniejsze procesy składające się na zarzą-dzanie strategiczne: a) Proces planowania strategicznego; b) Proces realizacji strategii; c) Proces weryfikacji z realizacji strategii. W rozdziale tym autor próbuje odpowiedzieć na pytanie jak powinno funkcjonować zarządzanie strategiczne, aby zagwarantować przed-siębiorstwom opartym na wiedzy trwałą wartość dodaną oraz jakie znaczenie mają wspomniane trzy najistotniejsze procesy w zarządza-niu strategicznym, aby strategie przyjęte przez zarządy firm dotyczy-ły najważniejszych problemów (Tomasz Kroenke).

Trzecia cześć monografii została poświęcona problematyce efek-tywnej komunikacji z klientem przedsiębiorstwa opartego na wiedzy.

Autorka siódmego rozdziału podjęła próbę przeanalizowania zna-czenia strategii budowania relacji z klientami dla sukcesu firmy. W rozdziale tym dowiedziono, iż w przypadku przedsiębiorstwa

Wprowadzenie 13

opartego na wiedzy tworzenie i dostarczanie wartości to już nie tylko relacja jednostronna (B2B lub B2C), ale relacja opierającą się na układzie „konsument – firma – konsument” (C2B2C). W rezultacie ogromną rolę w nowej koncepcji tworzenia i dostarczania wartości odgrywa obecnie proces stałego komunikowania się w układzie „konsument – firma – konsument” wsparty nowoczesnymi technolo-giami informacyjno-komunikacyjnymi. Empiryczną ilustracją roz-ważań przedstawionych w rozdziale jest prezentacja wybranych aspektów rozwoju e-handlu w Polsce na tle Europy i świata (Kata-rzyna Żak).

Celem rozdziału ósmego było przedstawienie nowych koncepcji marketingowych dotyczących współtworzenia wartości z klientem. Autorka rozdziału odnosi się do dwóch koncepcji – service-dominant logic oraz współtworzenia wartości z klientem. W rozdziale tym zawarty został przegląd najciekawszych badań dotyczących powyż-szych teorii oraz została uwzględniona analiza przypadku firmy Nike (Anna Lenart).

W ostatnim rozdziale monografii autor podjął próbę przedstawie-nia kodu QR jako narzędzia umożliwiającego nawiązanie i podtrzy-manie komunikacji przedsiębiorstwa z klientem. Rosnąca popular-ność teleinformatycznych urządzeń mobilnych sprawia, że coraz liczniejsze grupy klientów są przygotowane technicznie do korzysta-nia z zalet kodu QR. Przedsiębiorstwa zaś zaczynają doceniać moż-liwości takiego kodowania informacji, które otwierają dotychczas niedostępne funkcje informowania oraz podtrzymania komunikacji zwrotnej pomiędzy klientem a przedsiębiorstwem. W rozdziale zo-stały zaprezentowane badania wskazujące na najbardziej doceniane funkcje dostępne dzięki wykorzystaniu fotokodu, które zawierają istotne aspekty budowania relacji z klientami (Zbigniew Bentyn).

14 Wprowadzenie

Powstanie niniejszej monografii nie byłoby możliwie bez efek-tywnej współpracy pomiędzy Wydziałem Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Torunia a Pol-skim Towarzystwem Ekonomicznymi Oddziałem w Toruniu oraz Instytutem Badań Gospodarczych, za co serdecznie dziękuję dzieka-nowi profesorowi Józefowi Stawickiemu oraz prodziekanowi ds. rozwoju i współpracy z zagranicą dr. hab. Jerzemu Boehlke, prof. UMK. Wdzięczny jestem recenzentowi publikacji dr hab. Aldonie Glińskiej-Neweś, prof. UMK za wszystkie uwagi, które pomogły podnieść poziom merytoryczny przekazywanej czytelnikowi książki.

Adam P. Balcerzak