Przedmiotowe ocenianie - biologia filePrzedmiotowe ocenianie - biologia 1. OP obejmuje ocenę...

Przedmiotowe ocenianie - biologia

1. OP obejmuje ocenę wiadomości, umiejętności i postaw uczniów.

2. Ocenianiu podlegać będą:

a) wypowiedzi ustne uczniów (wypowiedzi przygotowane w ramach pracy domowej, wypowiedzi w trakcie lekcji dotyczące realizacji nowych

zagadnień).

Przy odpowiedzi ustnej obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji, a w przypadku lekcji powtórzeniowych - całego działu.

b) prace pisemne ( wykonywane w ramach zadania domowego lub w czasie lekcji).

c) prace klasowe- sprawdziany pisemne przeprowadzane po zakończeniu działu zapowiedziane z tygodniowym wyprzedzeniem.

d) prace pisemne- kartkówki ( obejmujące zakres trzech ostatnich tematów lekcji)

e) dwie diagnozy: wstępna, która podlega ocenie punktowej i końcowa, podlegająca ocenie cząstkowej w skali od oceny niedostatecznej do celującej.

3. Nauczyciel oddaje poprawione prace pisemne w terminie dwóch tygodni.

4. W przypadku sprawdzianów pisemnych – testowych przyjmuje się przeliczanie ocen wg kryteriów:

98 - 100 % - ocena celująca

90%- 97% - ocena bardzo dobra

74%- 89 %- ocena dobra

51% - 74% - ocena dostateczna

30% - 50% - ocena dopuszczająca

poniżej 30% - ocena niedostateczna

Dopuszcza się odchylenia od powyższych kryteriów w zależności od możliwości zespołów klasowych.

5. Poprawianie ocen:

a) Uczeń ma prawo poprawić każdą ocenę niedostateczną w terminie uzgodnionym z nauczycielem (nie dłużej niż dwa tygodnie).

b) Ocenę z poprawy wpisuje się do dziennika obok oceny uzyskanej poprzednio.

c) Poprawa jest jednorazowa.

d) Uczeń musi w ciągu roku szkolnego napisać wszystkie prace przewidziane dla danej klasy.

e) W przypadku usprawiedliwionej nieobecności uczeń pisze zaległą pracę w ciągu dwóch tygodni po powrocie do szkoły lub w terminie uzgodnionym

z nauczycielem.

f) W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności na wcześniej zapowiedzianej pracy klasowej uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną i traci prawo

do jej poprawienia.

6. Wystawienia oceny półrocznej i rocznej dokonuje się na podstawie ocen cząstkowych lekcji . Ocena końcowa nie jest średnią arytmetyczną ocen

cząstkowych.

7. Waga ocen:

4 – sprawdzian z działu

3 – egzaminy próbne, diagnozy końcowe, testy kompetencyjne, sprawdziany

2 - odpowiedź ustna, kartkówka

1 – zadanie domowe, praca na lekcji, aktywność

8. Ocena osiągnięć uczniów:

ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:

- nie opanował wiadomości i umiejętności przewidzianych programem,

- ma duże problemy z posługiwaniem się słownictwem i pojęciami typowymi dla biologii,

- nie wykonuje powierzonych mu zadań

- nie potrafi korzystać z różnych źródeł informacji

ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

- systematycznie prowadzi zeszyt przedmiotowy

- niechętnie wykonuje powierzone mu zadania

- nieefektywnie wykorzystuje informacje pochodzące z różnych źródeł

- ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności przewidzianych programem,

- spełnia szczegółowe kryteria oceny dopuszczającej.

ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:

- opanował w podstawowym zakresie umiejętności i wiadomości,

- korzysta z pomocą nauczyciela ze źródeł wiedzy,

- posługuje się terminologią typową dla biologii,

- spełnia szczegółowe kryteria oceny dostatecznej.

ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

- opanował w dużym zakresie umiejętności i wiadomości,

- korzysta samodzielnie z różnych źródeł wiedzy,

- stosuje zdobytą wiedzę samodzielnie w sytuacjach typowych,

- spełnia szczegółowe kryteria oceny dobrej.

ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

- opanował w pełnym zakresie umiejętności i wiadomości,

- umie stosować zdobytą wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów w nowych sytuacjach,

- potrafi bez pomocy nauczyciela korzystać z różnych źródeł wiedzy,

- potrafi sam planować doświadczenia biologiczne

- spełnia szczegółowe kryteria oceny bardzo dobrej.

ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

- spełnia szczegółowe kryteria oceny bardzo dobrej a ponadto,

- może posiadać wiadomości i umiejętności wykraczające poza te określone programem,

- rozwiązuje bez pomocy nauczyciela zadania o dużym stopniu trudności,

- osiąga sukcesy w konkursach biologicznych szczebla wyższego niż szkolny.

- w przypadku sprawdzianów obejmujących materiał z całego działu otrzymuje 100% punktów możliwych do zdobycia.

Wymagania z biologii dla klasy I gimnazjum.

Dział programu Materiał nauczania Wymagania podstawowe

uczeń poprawnie:

Wymagania ponadpodstawowe

uczeń poprawnie:

I. Organizm

człowieka. Skóra –

powłoka organizmu

Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

• dziedziny biologii zajmujące się budową

i funkcjonowaniem ciała człowieka

• miejsce człowieka w przyrodzie

• współdziałanie układów narządów w organizmie

człowieka

• funkcje układów narządów

• stopnie uorganizowania budowy organizmu

człowieka (komórka, tkanka, narząd, układ

narządów)

• pojęcie homeostazy

• wymienia dziedziny biologii zajmujące się

budową i funkcjonowaniem człowieka

• wskazuje komórkę jako element budulcowy

ciała człowieka

• klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt

• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych

układów

• wylicza układy narządów człowieka

• opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt

• wyjaśnia, na czym polega homeostaza

• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

• wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości,

współzależność poszczególnych układów w organizmie

człowieka

Budowa i funkcje skóry

• funkcje skóry i warstwy podskórnej

• budowa skóry i warstwy podskórnej

• budowa i rola wytworów skóry

• rola receptorów skóry

• podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej

• wymienia wytwory naskórka

• wylicza warstwy skóry

• wykazuje na konkretnych przykładach zależność

funkcji skóry od jej budowy

• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

• planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest

narządem zmysłu

Higiena i choroby skóry

• zasady higieny skóry

• czynniki powodujące uszkodzenia skóry

• wpływ słońca na zdrowie skóry

• dolegliwości i choroby skóry oraz ich objawy

• rodzaje oparzeń i odmrożeń

• pierwsza pomoc przedlekarska w wypadku

oparzeń

• wymienia choroby skóry

• podaje przykłady dolegliwości skóry

• omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

• wyjaśnia konieczność dbania o skórę

• klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w

wypadku oparzeń

• omawia objawy dolegliwości skóry

• wyjaśnia, czym są alergie skórne

• proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej

• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w

wypadku oparzeń

II. Aparat ruchu

Budowa szkieletu

• funkcje szkieletu

• ruch jako efekt działania biernego i czynnego

aparatu ruchu

• budowa szkieletu

• kształty kości

• wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu

ruchu

• podaje nazwy wskazanych elementów budowy

szkieletu

• wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu

szkielet osiowy, obręczy i kończyn

• rozpoznaje różne kształty kości

• wskazuje obręcz barkową i miedniczną na

• wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu

ruchu

• wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej

• porównuje kości o różnych kształtach

modelu lub schemacie

Budowa i rola szkieletu osiowego

• skład szkieletu osiowego: czaszka, kręgosłup,

klatka piersiowa

• funkcje elementów szkieletu osiowego

• wylicza elementy szkieletu osiowego

• wymienia elementy budujące klatkę piersiową

• podaje nazwy odcinków kręgosłupa

• wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu

lub ilustracji

• wymienia narządy chronione przez klatkę

piersiową

• wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu

elementy szkieletu osiowego

• wymienia kości budujące szkielet osiowy

• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez

nią funkcjami

• omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej

• wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z

pełnionymi przez nie funkcjami

Szkielet kończyn oraz ich obręczy

• budowa i funkcjonowanie kończyn

• budowa obręczy barkowej i miednicznej

• rodzaje połączeń kości

• rodzaje stawów, ich budowa i zakres ruchów

• wymienia elementy budowy obręczy barkowej

i miednicznej

• wskazuje kości kończyny górnej i kończyny

dolnej na modelu lub schemacie

• wymienia rodzaje połączeń kości

• opisuje budowę stawu

• rozpoznaje rodzaje stawów

• odróżnia staw zawiasowy od kulistego

• wymienia kości tworzące obręcze barkową

i miedniczną

• porównuje budowę kończyn górnej i dolnej

• wykazuje związek budowy kończyny dolnej z pełnioną

funkcją

• wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z

pełnioną przez nią funkcją

• charakteryzuje połączenia kości

• wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu

kończyny

Kości – elementy składowe szkieletu

• budowa fizyczna i chemiczna kości

• szpik kostny

• opisuje budowę fizyczną kości

• wskazuje miejsce występowania szpiku

kostnego

• omawia doświadczenie wykazujące skład

chemiczny kości

• charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym

wraz z wiekiem

• omawia znaczenie składników chemicznych w budowie

kości

• opisuje rolę szpiku kostnego

• planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny

kości

Budowa i znaczenie mięśni

• położenie i funkcje poszczególnych mięśni

szkieletowych

• budowa mięśnia szkieletowego

• antagonistyczne działanie mięśni

• rodzaje i cechy tkanki mięśniowej

• higiena pracy mięśni

• negatywny wpływ środków dopingujących na

zdrowie człowieka

• wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie

szkieletowe przy pomocy nauczyciela

• wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

• wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej

i poprzecznie prążkowanej szkieletowej

• podaje warunki niezbędne do prawidłowego

funkcjonowania mięśni

• określa funkcje wskazanych mięśni

szkieletowych

• opisuje budowę tkanki mięśniowej

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla

• rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji

• opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie

• rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki

mięśniowej

• wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni

• analizuje przyczyny urazów ścięgien

• wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej

• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój

muskulatury ciała

• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń

gimnastycznych

prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i

gęstości masy kostnej

• wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod

mikroskopu

• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne

działanie mięśni

• przedstawia negatywny wpływ środków

dopingujących na zdrowie człowieka

Choroby aparatu ruchu

• naturalne krzywizny kręgosłupa – lordozy i kifozy

• wady postawy

• wady budowy stóp

• krzywica i osteoporoza – choroby aparatu ruchu

• urazy mechaniczne aparatu ruchu

• pierwsza pomoc i rehabilitacja w wypadku złamań

• profilaktyka wad postawy

• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa

• opisuje przyczyny powstawania wad postawy

• przewiduje skutki przyjmowania

nieprawidłowej postawy ciała

• wymienia choroby aparatu ruchu

• rozpoznaje na ilustracji wady postawy

• wskazuje ślad stopy z płaskostopiem

• opisuje urazy kończyn

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

w wypadku urazów kończyn

• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa

• wyjaśnia przyczyny wad postawy

• omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu

• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój

muskulatury ciała

• podaje przyczyny chorób aparatu ruchu

• omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie

kostnym na skutek osteoporozy

• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania

płaskostopiu

• wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach

• planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w

wypadku urazów kończyn

III. Układ

pokarmowy

Pokarm – budulec i źródło energii

• niezbędne składniki pokarmowe

• znaczenie węglowodanów, białek i tłuszczów

• pokarm jako źródło energii i budulec organizmu

• najważniejsze pierwiastki budujące ciała

organizmów

• kluczowa rola węgla w istnieniu życia

• podstawowe grupy związków chemicznych

występujących w organizmach (węglowodany,

białka, tłuszcze)

• wymienia podstawowe składniki pokarmowe

• wymienia produkty spożywcze zawierające

białko

• podaje źródła węglowodanów

• wylicza pokarmy zawierające tłuszcze

• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe

i energetyczne

• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe

białek

• omawia rolę składników pokarmowych w organizmie

• określa znaczenie błonnika w prawidłowym

funkcjonowaniu układu pokarmowego

• uzasadnia konieczność systematycznego spożywania

owoców i warzyw

• porównuje pokarmy pełnowartościowe

i niepełnowartościowe

• charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie

• wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów

białkowych a wzrostem ciała

• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i

tłuszczów

• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała

organizmów

• wykazuje kluczową rolę węgla w istnieniu życia

• identyfikuje najważniejsze składniki pokarmowe

z podstawowymi grupami związków chemicznych

występujących w organizmach

Witaminy, sole mineralne, woda

• rola wody w organizmie

• witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie

• znaczenie wody i witamin

• skutki niedoboru witamin

• makroelementy i mikroelementy

• przedstawia znaczenie wody dla

funkcjonowania organizmów

• omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w

wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach

• omawia rolę dwóch makroelementów

• wymienia po trzy makroelementy i

mikroelementy

• rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie

i w tłuszczach

• opisuje rolę wody w organizmie

• charakteryzuje rodzaje witamin

• omawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B6, B12,

D oraz kwasu foliowego

• przedstawia rolę i skutki niedoboru składników

mineralnych (Mg, Fe, Ca)

• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie

• omawia znaczenie makro- i mikroelementów

• analizuje skutki niedoboru witamin, makro-

i mikroelementów

Budowa i rola układu pokarmowego

• etapy trawienia pokarmu

• budowa zęba i rodzaje zębów

• budowa poszczególnych odcinków przewodu

pokarmowego

• trawienie w poszczególnych odcinkach przewodu

pokarmowego

• funkcja gruczołów trawiennych

• gruczoły trawienne

• wyjaśnia, na czym polega trawienie

• wymienia rodzaje zębów człowieka

• omawia funkcje wątroby i trzustki

• podaje nazwy procesów zachodzących

w poszczególnych odcinkach przewodu

pokarmowego

• opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów

• wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na

planszy lub modelu

• rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie

• lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele

• charakteryzuje rodzaje zębów człowieka

• omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu

pokarmowego

• lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując

odpowiednie miejsca na powierzchni ciała

• omawia znaczenie procesu trawienia

• wykazuje związek budowy żołądka z jego funkcją

• omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu

pokarmowego

• opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach

przewodu pokarmowego

Higiena i choroby układu pokarmowego

• znaczenie prawidłowej diety

• czynniki wpływające na zapotrzebowanie

energetyczne

• piramida żywieniowa

• higiena odżywiania się

• choroby układu pokarmowego

• zaburzenia w odżywianiu (anoreksja i bulimia)

• pierwsza pomoc w przypadku zakrztuszenia

• wymienia czynniki, od których zależy rodzaj

diety

• określa zasady zdrowego żywienia

• wymienia choroby układu pokarmowego

• wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy

pokarmów

• przewiduje skutki złego odżywiania się

• wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę

zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb

organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia,

aktywność fizyczna, pora roku itp.)

• objaśnia pojęcie „wartość energetyczna pokarmu”

• wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją

warunkują

• charakteryzuje choroby układu pokarmowego

• wykazuje zależność między higieną odżywiania się

a profilaktyką chorób układu pokarmowego

• przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych

z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii

• demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy

w przypadku zakrztuszenia

• określa przyczyny chorób układu pokarmowego

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

w przypadku zakrztuszenia

IV. Układ krążenia

Budowa i funkcje krwi

• krew jako tkanka płynna

• skład krwi

• proces krzepnięcia krwi

• grupy krwi

• zasady transfuzji krwi

• konflikt serologiczny (czynnik Rh)

• podaje nazwy składników morfotycznych krwi

• wymienia grupy krwi

• wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu

krwi

• omawia funkcje krwi

• wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę

• przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa

• omawia znaczenie krwi

• charakteryzuje składniki morfotyczne krwi

• omawia rolę hemoglobiny

• omawia zasady transfuzji krwi

• wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi

• rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie

obserwacji mikroskopowej

• opisuje konflikt serologiczny

Krwiobiegi

• narządy układu krwionośnego

• krwiobiegi duży i mały

• budowa naczyń krwionośnych

• funkcje układu krwionośnego

• wymienia elementy, w których przemieszcza się

krew

• omawia na ilustracji mały lub duży obieg krwi

• omawia funkcje wybranego naczynia

krwionośnego

• porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz

naczyń włosowatych

• opisuje funkcje zastawek żylnych

• porównuje krwiobiegi mały i duży

• charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym

krwiobiegu

• rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na

ilustracji

• wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych

z pełnionymi funkcjami

Budowa i działanie serca

• funkcje serca

• budowa serca

• cykl pracy serca

• mierzenie tętna i ciśnienia

• wskazuje na sobie położenie serca

• wymienia elementy budowy serca

• rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia

krwionośnego na schemacie (ilustracji

z podręcznika)

• wyjaśnia, czym jest puls

• opisuje mechanizm pracy serca

• omawia fazy pracy serca

• mierzy puls koledze

• podaje prawidłowe ciśnienie krwi zdrowego człowieka

• wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca

• porównuje wartości ciśnienia skurczowego

i rozkurczowego

Choroby i higiena układu krwionośnego

• przyczyny i profilaktyka najczęstszych chorób

układu krwionośnego

• choroby układu krwionośnego

• krwawienia i krwotoki

• pierwsza pomoc w przypadku krwawień

i krwotoków

• wymienia choroby układu krwionośnego

• omawia pierwszą pomoc w przypadku

krwotoków

• odczytuje wyniki badania laboratoryjnego

• wymienia czynniki wpływające korzystnie na

funkcjonowanie układu krwionośnego

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej

i prawidłowej diety dla właściwego

funkcjonowania układu krążenia

• analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego

• charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego

• przygotowuje portfolio na temat chorób układu

krwionośnego

• demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków

• przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia

na temat chorób układu krwionośnego

Układ limfatyczny

• funkcje układu limfatycznego

• powstawanie chłonki

• narządy układu limfatycznego

• wymienia cechy układu limfatycznego

• wymienia narządy układu limfatycznego

• opisuje budowę układu limfatycznego

• omawia rolę węzłów chłonnych

• opisuje rolę układu limfatycznego

• omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków

• porównuje układ limfatyczny i krwionośny

Odporność organizmu

• rodzaje odporności

• antygeny

• rodzaje leukocytów i ich funkcje

• reakcja obronna organizmu

• szczepienia, surowice

• HIV – AIDS

• wymienia elementy układu odpornościowego

• definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki

odpowiadające za odporność nabytą

• wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą,

czynną i bierną, naturalną oraz sztuczną

• wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez

HIV

• wyjaśnia, na czym polega transplantacja

narządów

• podaje przykłady narządów, które można

przeszczepiać

• omawia rolę elementów układu odpornościowego

• charakteryzuje rodzaje odporności

• wyjaśnia sposób namnażania się HIV

• wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej

• opisuje rodzaje leukocytów

• odróżnia działanie szczepionki od surowicy

• podaje przykłady szczepień obowiązkowych

i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie

• przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na

transplantację narządów po śmierci

• omawia zalety przeszczepów rodzinnych

V. Układ

oddechowy

Budowa i rola układu oddechowego

• budowa i funkcje dróg oddechowych

• budowa płuc

• mechanizm powstawania głosu

• wymienia odcinki układu oddechowego

• definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej

• omawia funkcje elementów układu

oddechowego

• opisuje rolę nagłośni

• wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej

• wykazuje związek budowy elementów układu

oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami

• odróżnia głośnię i nagłośnię

• demonstruje mechanizm modulacji głosu

Mechanizm wymiany gazowej

• mechanizm wentylacji płuc

• regulacja tempa oddechów

• mechanizm wymiany gazów w pęcherzykach

płucnych i naczyniach włosowatych krwiobiegu

dużego

• wymienia narządy biorące udział w procesie

wentylacji

• demonstruje na sobie mechanizm wdechu i

wydechu

• oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po

wysiłku

• wskazuje różnice w ruchu klatki piersiowej i

przepony podczas wdechu i wydechu

• przedstawia rolę krwi w transporcie gazów

oddechowych

• wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania

komórkowego

• wyjaśnia zależność między ilością oddechów a

wysiłkiem

• opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach

płucnych

• interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2

w wydychanym powietrzu

• analizuje proces wymiany gazowej w płucach i

tkankach

Oddychanie wewnątrzkomórkowe

• mitochondria – organelle oddychania

wewnątrzkomórkowego

• ATP – nośnik energii

• definiuje mitochondrium jako miejsce

oddychania wewnątrzkomórkowego

• wskazuje ATP jako nośnik energii

• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej

przedstawiające utlenianie glukozy

• omawia zawartość gazów w powietrzu

wdychanym i wydychanym

• omawia znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego

• zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji

chemicznej

• omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego

• opisuje zależność między ilością mitochondriów

a zapotrzebowaniem narządów na energię

• przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu

wdychanym i wydychanym

Higiena i choroby układu oddechowego

• sposoby unikania chorób układu oddechowego

• choroby bakteryjne, wirusowe i wywołane

zanieczyszczeniem powietrza

• zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku

zatrzymania oddechu

• wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg

układu oddechowego

• określa sposoby zapobiegania chorobom układu

oddechowego

• definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne

organizmu

• wymienia trzy choroby układu oddechowego

• opisuje przyczyny astmy

• omawia zasady postępowania przy zatrzymaniu

oddechu

• podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego

• wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez

nos a profilaktyką chorób układu oddechowego

• wykazuje zależność między skażeniem środowiska

a zachorowalnością na astmę

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy

w wypadku zatrzymania oddechu

VI. Układ

wydalniczy

Budowa i działanie układu wydalniczego

• wydalanie a defekacja

• budowa i funkcje układu wydalniczego

• rodzaje substancji wydalanych przez organizm

• budowa i funkcje nefronu

• etapy powstawania moczu

• mechanizm wydalania moczu

• wymienia przykłady substancji, które są

wydalane przez organizm człowieka

• wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce

powstawania moczu pierwotnego

• wyjaśnia pojęcia „wydalanie” i „defekacja”

• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów

przemiany materii

• porównuje wydalanie i defekację

• opisuje budowę i funkcje głównych struktur układu

wydalniczego

• omawia na ilustracji przebieg procesu powstawania

moczu

• rozpoznaje warstwy budujące nerkę na modelu lub

materiale świeżym

• omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu

homeostazy organizmu

Higiena układu wydalniczego

• sposoby zapobiegania chorobom układu

wydalniczego

• najczęstsze choroby układu wydalniczego i ich

objawy

• wymienia choroby układu wydalniczego

• określa dzienne zapotrzebowanie człowieka na

wodę

• uzasadnia konieczność regularnego opróżniania

pęcherza moczowego

• wskazuje sposoby zapobiegania infekcjom

układu moczowego

• omawia na ilustracji przebieg dializy

• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego

• uzasadnia konieczność picia dużej ilości wody podczas

leczenia schorzeń nerek

• ocenia rolę dializy w ratowaniu życia

VII. Regulacja

nerwowo-

-hormonalna

Układ hormonalny

• hormony – produkty wydzielania gruczołów

dokrewnych

• klasyfikacja gruczołów na gruczoły

zewnątrzwydalnicze i dokrewne

(wewnątrzwydalnicze)

• lokalizacja gruczołów dokrewnych w ciele

człowieka

• swoiste działanie hormonów

• rola poszczególnych hormonów w organizmie

• wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane

przez nie hormony

• wskazuje na ilustracji lokalizację

najważniejszych gruczołów dokrewnych

• klasyfikuje gruczoły na gruczoły wydzielania

zewnętrznego i wewnętrznego

• wyjaśnia pojęcie „gruczoł dokrewny”

• wyjaśnia, czym są hormony

• określa cechy hormonów

• przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych

przez nie hormonów

• przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu,

tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu,

estrogenów

• omawia znaczenie swoistego działania hormonów

człowieka

Działanie układu hormonalnego

• równowaga hormonalna

• antagonistyczne działanie hormonów

• rola podwzgórza w regulacji hormonalnej

• rytm dobowy a działanie hormonów

• skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu

wzrostu

• wyjaśnia pojęcie „równowaga hormonalna”

• podaje przyczyny cukrzycy

• omawia antagonistyczne działanie hormonów: insuliny

i glukagonu

• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

• tłumaczy rolę regulacji nerwowo-

-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy

• uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

Budowa i rola układu nerwowego

• porównanie działania układu nerwowego

i hormonalnego

• funkcje układu nerwowego

• budowa komórki nerwowej

• ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

• somatyczny i autonomiczny układ nerwowy

• kierunek i sposób przekazywania impulsów

• wymienia funkcje układu nerwowego

• wymienia elementy budowy ośrodkowego

układu nerwowego i obwodowego układu

nerwowego

• rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy

układ nerwowy

• opisuje elementy budowy komórki nerwowej

• wskazuje przebieg bodźca nerwowego na

ilustracji neuronu

• wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ

nerwowy

• opisuje funkcje układu nerwowego

• porównuje działanie układu nerwowego

i hormonalnego

• wykazuje związek budowy komórki nerwowej z

pełnioną funkcją

• omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu

nerwowego

• wyjaśnia sposób działania synapsy

• charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego

układu nerwowego

• porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej

części autonomicznego układu nerwowego

Ośrodkowy układ nerwowy

• nadrzędna rola ośrodkowego układu nerwowego

• budowa mózgowia

• rozmieszczenie ośrodków odpowiedzialnych za

odbiór zróżnicowanych impulsów

• budowa i funkcje rdzenia kręgowego

• wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy

mózgowia

• wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako

narządy ośrodkowego układu nerwowego

• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną

w stosunku do pozostałych części układu

nerwowego

• wskazuje na ilustracji elementy budowy rdzenia

kręgowego

• opisuje budowę rdzenia kręgowego

• objaśnia budowę mózgowia na ilustracji

• uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do

pozostałych części układu nerwowego

Obwodowy układ nerwowy. Odruchy

• włókna czuciowe i ruchowe

• nerwy czaszkowe i rdzeniowe

• łuk odruchowy

• odruchy warunkowe i bezwarunkowe

• wymienia rodzaje nerwów obwodowych

• podaje po trzy przykłady odruchów

warunkowych i bezwarunkowych

• wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe

• opisuje na podstawie ilustracji łuk odruchowy

• wyjaśnia różnice między odruchem

warunkowym a bezwarunkowym

• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe

• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w

łuku odruchowym

• dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka

• przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie

uczenia się

• odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe

Choroby i higiena układu nerwowego

• przykłady pozytywnego i negatywnego działania

stresu

• sposoby radzenia sobie ze stresem

• choroby układu nerwowego

• postępowanie z chorym na padaczkę

• wymienia czynniki powodujące stres

• podaje przykłady trzech chorób

spowodowanych stresem

• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem

• wymienia przykłady chorób układu nerwowego

• przyporządkowuje charakterystyczne objawy

chorobom układu nerwowego

• wyjaśnia dodatnie i ujemne znaczenie stresu dla

funkcjonowania organizmu

• opisuje przyczyny nerwic

• rozpoznaje cechy depresji

• analizuje przyczyny chorób układu nerwowego

• analizuje związek pomiędzy prawidłowym

wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu.

W szczególności omawia wpływ snu na procesy

uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność

organizmu

VIII. Narządy

zmysłów

Budowa i działanie narządu wzroku

• oko narządem wzroku

• elementy i rola aparatu ochronnego oka

• budowa gałki ocznej

• powstawanie obrazu

• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka

• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i

gałkę oczną

• wymienia elementy stanowiące aparat ochronny

oka

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

• omawia funkcje elementów budowy oka

• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego

oka

• wyjaśnia pojęcie „akomodacja”

• omawia znaczenie adaptacji oka

• określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej

• wykazuje związek budowy elementów oka

z pełnionymi funkcjami

• opisuje drogę światła w oku

• omawia za pomocą prostego rysunku drogę światła w

oku

• wskazuje lokalizację receptorów wzroku

• omawia powstawanie obrazu na siatkówce

• planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na

różne natężenie światła

Ucho – narząd słuchu i równowagi

• ucho narządem słuchu

• budowa i funkcje elementów budowy ucha

• narząd zmysłu równowagi

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha

• wymienia funkcje poszczególnych odcinków

ucha

• wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i

wewnętrzne

• wskazuje położenie narządu równowagi

• charakteryzuje funkcje elementów budowy ucha

• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego

i wewnętrznego

• wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi

• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania

dźwięków

• wyjaśnia zasadę działania zmysłu równowagi

Higiena oka i ucha

• krótkowzroczność i dalekowzroczność

• korekcja wad wzroku

• higiena oczu

• przyczyny i objawy zapalenia spojówek, zaćmy

oraz jaskry

• wpływ hałasu na zdrowie człowieka

• wymienia wady wzroku

• omawia przyczyny powstawania wad wzroku

• omawia zasady higieny oczu i uszu

• wymienia choroby oczu

• rozpoznaje krótkowzroczność

i dalekowzroczność na ilustracji

• definiuje hałas jako czynnik powodujący

głuchotę

• charakteryzuje wady wzroku

• wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm

• charakteryzuje choroby oczu

• omawia sposób korygowania wad wzroku

• rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku

• analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może

spowodować uszkodzenie słuchu

Zmysły powonienia, smaku i dotyku • omawia rolę zmysłu smaku, powonienia i • wskazuje miejsce położenia kubków smakowych

• rozmieszczenie komórek węchowych

• znaczenie węchu, smaku i dotyku

• kubki smakowe narządem smaku

• różnorodność bodźców odbieranych przez skórę

dotyku

• wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku,

smaku i powonienia

• wymienia podstawowe smaki

• wylicza bodźce odbierane przez skórę

• opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd

smaku

• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w

skórze

IX. Rozmnażanie

i rozwój człowieka

Męski układ rozrodczy

• męskie cechy płciowe

• funkcje i budowa narządów męskiego układu

rozrodczego

• budowa gamety męskiej – plemnika

• wymienia męskie narządy rozrodcze i ich

funkcje

• wymienia męskie cechy płciowe

• wskazuje narządy męskiego układu rozrodczego

na ilustracji

• rysuje schematycznie i opisuje plemnika

• omawia proces powstawania nasienia

• omawia funkcję testosteronu

• charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo-

i trzeciorzędowe cechy płciowe

• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą

męską

• wykazuje zależność między produkcją hormonów

płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele

mężczyzny

Żeński układ rozrodczy

• żeńskie cechy płciowe

• funkcje narządów żeńskiego układu rozrodczego

• budowa komórki jajowej

• budowa wewnętrznych narządów płciowych

• budowa zewnętrznych narządów płciowych

• wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze

• wskazuje wewnętrzne narządy żeńskiego układu

rozrodczego na ilustracji

• wylicza żeńskie zewnętrzne narządy płciowe

• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

• charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo-

i trzeciorzędowe cechy płciowe

• opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

• tworzy prezentację w dowolnej formie na temat

dojrzewania

• wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną

przez nią funkcją

Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

• żeńskie hormony płciowe

• przebieg cyklu miesiączkowego

• wymienia żeńskie hormony płciowe

• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne

i niepłodne

• definiuje jajnik jako miejsce powstawania

komórki jajowej

• interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego

• omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy

zachodzące w czasie cyklu miesiączkowego

• analizuje rolę ciałka żółtego

Higiena układu rozrodczego.

Planowanie rodziny

• zapobieganie chorobom przenoszonym drogą

płciową

• czynniki chorobotwórcze i choroby przez nie

wywoływane

• naturalne i sztuczne metody antykoncepcji

• wymienia choroby układu rozrodczego

• wymienia naturalne i sztuczne metody

planowania rodziny

• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne

źródło zakażenia układu rozrodczego

• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a

chorobą AIDS

• wymienia drogi zakażenia HIV, HBV i HCV

oraz HPV i omawia zasady profilaktyki chorób

wywoływanych przez te wirusy

• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa

• przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne

objawy

• porównuje naturalne i sztuczne metody planowania

rodziny

• wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia

HIV

• ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji

• przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia

wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki

chorób przenoszonych drogą płciową

Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin

• proces zapłodnienia

• rozwój zarodka

• funkcje błon płodowych

• etapy rozwoju płodowego

• wymienia nazwy błon płodowych

• podaje, jak długo trwa rozwój płodowy

• porządkuje etapy rozwoju zarodka od

zapłodnienia do zagnieżdżenia

• wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie”

• charakteryzuje funkcje błon płodowych

• charakteryzuje okres rozwoju płodowego

• analizuje funkcje łożyska

Ciąża i poród

• zmiany w organizmie kobiety podczas ciąży

• higiena kobiety ciężarnej

• fazy porodu

• ciąża bliźniacza

• wymienia zmiany zachodzące w organizmie

kobiety podczas ciąży

• omawia zasady higieny zalecane kobietom

ciężarnym

• podaje czas trwania ciąży

• omawia wpływ różnych czynników na

prawidłowy rozwój zarodka i płodu

• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie

kobiety podczas ciąży

• charakteryzuje etapy porodu

• uzasadnia konieczność przestrzegania przez kobiety

w ciąży zasad higieny

• omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i

mnogiej

Okresy rozwojowe człowieka

• zmiany zachodzące w różnych okresach

rozwojowych człowieka (noworodkowy,

niemowlęcy, poniemowlęcy, dzieciństwo,

dojrzewanie, dorosłość, przekwitanie, starość)

• wylicza etapy życia człowieka

• wymienia rodzaje dojrzałości

• wymienia różnice w tempie dojrzewania

dziewcząt i chłopców

• określa zmiany rozwojowe swoich rówieśników

• opisuje objawy starzenia się organizmu

• charakteryzuje wybrane okresy rozwojowe

• przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego

i społecznego dojrzewania człowieka

• analizuje różnice między przekwitaniem a starością

• przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany

zachodzące w organizmie

X. Zdrowie

a cywilizacja

Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

• definicja zdrowia

• ochrona zdrowia

• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia

• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i

społeczne

• podaje przykłady wpływu środowiska na życie

i zdrowie ludzi

• omawia znaczenie aktywności fizycznej dla

prawidłowego funkcjonowania organizmu

• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie

• przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba”

• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

• wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie

Choroby zakaźne i cywilizacyjne

• przyczyny chorób zakaźnych

• metody zapobiegania chorobom zakaźnym

• rodzaje chorób cywilizacyjnych

• przyczyny chorób cywilizacyjnych

• nowotwory

• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych

i czynników, które je wywołują

• wymienia choroby cywilizacyjne

• wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

• omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób

nowotworowych

• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób

cywilizacyjnych lub zakaźnych

• omawia znaczenie szczepień ochronnych

• wymienia najważniejsze choroby człowieka

wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty

zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych

chorób

• podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i

cywilizacyjne

• podaje przykłady szczepień obowiązkowych

i nieobowiązkowych

• wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

• oblicza własne BMI

• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia

środowiska

• wskazuje metody zapobiegania chorobom

cywilizacyjnym

• dowodzi, że nadmierny stres jest przyczyną chorób

cywilizacyjnych

• uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi

• uzasadnia konieczność okresowego wykonywania

podstawowych badań kontrolnych

• wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby

przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego

antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie

z zaleceniami lekarza

Uzależnienie

• szkodliwość palenia tytoniu

• skutki działania alkoholu

• zagrożenie narkotykami

• profilaktyka uzależnień

• podaje przykłady używek

• omawia negatywny wpływ na zdrowie

człowieka niektórych substancji

psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny

i niektórych leków

• opisuje MONAR jako miejsce leczenia

uzależnień od narkotyków

• opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie

• omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie

organizmu

• wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień

• wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

• wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień

• wykazuje zależność między przyjmowaniem używek

a powstawaniem nałogu

• wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat

profilaktyki uzależnień

Wymagania z biologii dla klasy II gimnazjum.

Dział programu Materiał nauczania

(zapis w nowej podstawie programowej)

Wymagania podstawowe

uczeń poprawnie:


uczeń poprawnie:

I. Biologia – nauka

o życiu Biologia jako nauka (III.4, V.1)

• biologia jako nauka

• wybrane dziedziny biologii

• główne źródła informacji biologicznej

• poziomy organizacji życia

Komórkowa budowa organizmów (II.1, II.2, II.3)

• organelle komórkowe i ich funkcje

• budowa komórki zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i

grzybowej

Systematyczny podział organizmów (III.1, III.2)

• pierwsze próby porządkowania organizmów

• jednostki klasyfikacji biologicznej organizmów

• obowiązujący system podziału świata żywego

• określa przedmiot badań biologii jako nauki

• podaje przykłady dziedzin biologii

• wymienia źródła wiedzy biologicznej

• wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze

• wymienia cechy organizmów żywych

• korzysta z poszczególnych źródeł wiedzy

• rozróżnia próbę kontrolną i badawczą

• wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę

organizacji życia

• wymienia struktury budowy komórki roślinnej,

zwierzęcej, grzyba i bakterii

• posługuje się mikroskopem

• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy

organizmów na podstawie obserwacji preparatów

• podaje funkcje poszczególnych organelli

• wykonuje proste preparaty mikroskopowe

• wymienia nazwy najwyższych jednostek

klasyfikacji biologicznej organizmów

(królestwa)

• wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka

• podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw

• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy

biologicznej podczas rozwiązywania

problemów

• objaśnia zasadę stopniowego

komplikowania się poziomów organizacji

życia

• wykorzystuje atlasy do rozpoznawania

pospolitych gatunków organizmów

• odróżnia pod mikroskopem, na schemacie,

zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki

komórki

• rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów

komórki

• porównuje budowę komórek bakterii, roślin,

zwierząt i grzybów

• omawia budowę i funkcje organelli

komórkowych

• analizuje różnice między poszczególnymi

typami komórek

• charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji

organizmów

• omawia zasady systemu klasyfikacji

biologicznej

• ocenia sztuczne i naturalne systemy

podziału organizmów

• uzasadnia potrzebę klasyfikowania

organizmów

II. Jedność

i różnorodność

organizmów

Sposoby odżywiania się organizmów (I.4, I.5, III.4,

V.1)

• odżywianie – organizmy autotroficzne i heterotroficzne

• fotosynteza i chemosynteza

• organizmy cudzożywne (roślinożerne, mięsożerne,

wszystkożerne, pasożyty, saprobionty)

• określa, czym jest odżywianie

• wymienia podstawowe sposoby odżywiania się

organizmów

• omawia różnice między organizmami

samożywnymi a cudzożywnymi

• wymienia czynniki niezbędne do życia

organizmów samożywnych i cudzożywnych

• charakteryzuje różne strategie odżywiania

• wykazuje różnorodność odżywiania się

organizmów cudzożywnych

• wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu

pokarmów u różnych organizmów

• określa warunki przebiegu fotosyntezy

• ocenia, czy dany organizm jest samożywny,

Sposoby oddychania organizmów (I.4, III.4, V.1)

• oddychanie – tlenowe i beztlenowe

• oddychanie wewnątrzkomórkowe

• wymiana gazowa a oddychanie komórkowe

• znaczenie rozmnażania

Sposoby rozmnażania się organizmów (III.4, V.1)

• sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki,

zarodniki, pączkowanie, fragmentacja)

• rozmnażanie płciowe (typy rozrodu, obojnactwo,

rozdzielnopłciowość, dymorfizm płciowy, typy rozwoju

zarodka, partenogeneza)

• przemiana pokoleń

• wymienia substraty i produkty fotosyntezy

• wyjaśnia, na czym polega fotosynteza

• określa, czym jest oddychanie

• wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa

• wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym

zachodzi utlenianie

• przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację

jako procesy dostarczające energii

• omawia różne sposoby oddychania

• wymienia przykłady organizmów ilustrujących

różne sposoby oddychania

• rozróżnia wymianę gazową i oddychanie

wewnątrzkomórkowe

• określa, czym jest rozmnażanie

• wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe

• podaje przykłady płciowego i bezpłciowego

rozmnażania się organizmów

• rozpoznaje sposoby rozmnażania się

organizmów

• wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie

bezpłciowe

• rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane

pod mikroskopem

• omawia różnice między rozwojem prostym a

złożonym

czy cudzożywny

• wyjaśnia, na czym polega chemosynteza

• uzasadnia, że oddychanie jest procesem

niezbędnym do życia

• wykazuje zależność między środowiskiem

życia a budową narządów wymiany gazowej

• porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe

• omawia znaczenie fermentacji

• zapisuje słownie równanie reakcji

oddychania tlenowego

• charakteryzuje rodzaje rozmnażania

• ocenia znaczenie przemiany pokoleń

• charakteryzuje typy rozwoju zarodka

• potrafi zastosować w praktyce wiadomości

dotyczące rozmnażania wegetatywnego

• wykazuje związek między sposobem

zapłodnienia a środowiskiem życia

organizmów

• ocenia znaczenie samozapłodnienia

III. Bakterie i wirusy.

Organizmy

beztkankowe

Bakterie a wirusy (III.3, III.4, III.6, VII.3, VII.8)

• charakterystyka bakterii i wirusów

• znaczenie bakterii i wirusów w przyrodzie oraz

gospodarce człowieka

• choroby wywoływane przez baterie i wirusy

• wymienia miejsca występowania bakterii i

wirusów

• rozpoznaje i podaje nazwy form

morfologicznych bakterii widocznych na

preparacie mikroskopowym lub ilustracji

• podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii

i wirusów

• wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od

organizmów

• podaje przykłady bakterii i wirusów

• charakteryzuje wybrane czynności życiowe

bakterii

• wymienia choroby bakteryjne i wirusowe

• rysuje kształty bakterii obserwowane pod

mikroskopem

• ocenia znaczenie bakterii i wirusów

• określa warunki tworzenia się

przetrwalników

• ocenia rolę bakterii jako symbiontów i

destruentów

Protisty (III.4, III.5, III.6, VII.3)

• charakterystyka protistów

• znaczenie protistów w przyrodzie i życiu człowieka

• choroby wywoływane przez organizmy należące do

protistów

Glony – przedstawiciele trzech królestw (III.8, III.11)

• znaczenie glonów

• cechy przedstawicieli różnych królestw, które pozwalają

na zaliczenie ich do wspólnej grupy ekologicznej –

glonów

• zależność miedzy głębokością a występowaniem

określonych grup glonów

Grzyby i porosty (III.7, III.11)

• charakterystyka grzybów

• znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka

• choroby wywoływane przez grzyby

• budowa i wybrane czynności życiowe porostów

• znaczenie porostów

• określa znaczenie bakterii w przyrodzie i


• wymienia miejsca występowania protistów

• wymienia grupy organizmów należących do

protistów

• omawia czynności życiowe poszczególnych grup

protistów

• wskazuje środowisko życia glonów

• podaje przykłady organizmów należących do

glonów

• wymienia wspólne cechy organizmów

zaliczanych do glonów

• omawia znaczenie glonów w przyrodzie i


• podaje przykłady grzybów i porostów

• opisuje budowę grzybów

• rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie

mikroskopowym

• wymienia sposoby rozmnażania się grzybów

• rozpoznaje porosty wśród innych organizmów

• omawia czynności życiowe grzybów

• podaje przykłady znaczenia grzybów w

przyrodzie i gospodarce człowieka

• rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z

grzybni i glonu

• wyjaśnia, co to jest grzybica

• charakteryzuje poszczególne grupy

protistów

• wykazuje chorobotwórcze znaczenie

protistów

• porównuje czynności życiowe

poszczególnych grup protistów

• wymienia choroby wywoływane przez

protisty

• rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i

opisuje budowę przedstawicieli protistów

• wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do

której należą przedstawiciele trzech królestw

• omawia wybrane czynności życiowe glonów

• analizuje wpływ zakwitów glonów na inne

organizmy w środowisku

• ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i


• wyjaśnia zależność między głębokością a

występowaniem określonych grup glonów

• charakteryzuje budowę grzybów

owocnikowych

• omawia sposoby rozmnażania się grzybów

• analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i


• wykonuje i opisuje rysunek wskazanych

grzybów

• wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i

rośliny

• określa znaczenie poszczególnych

komponentów w budowie plechy porostu

• proponuje sposób badania czystości

powietrza, znając wrażliwość porostów na

zanieczyszczenia

• rozpoznaje i podaje nazwy różnych form

morfologicznych porostów

IV. Świat roślin Tkanki roślinne (V.3)

• klasyfikacja tkanek roślinnych na twórcze i stałe

• budowa, funkcje i rozmieszczenie w roślinie

poszczególnych rodzajów tkanek

• wyjaśnia, czym jest tkanka

• podaje przykłady tkanek roślinnych

• wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę

• charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i

funkcje poszczególnych tkanek roślinnych

Budowa i funkcje korzenia (V.2, V.3)

• funkcje korzenia

• budowa zewnętrzna korzenia

• budowa wewnętrzna korzenia i jego przyrost na długość

• systemy korzeniowe i ich modyfikacje

Budowa i funkcje łodygi (V.2, V.3)

• funkcje łodygi

• budowa zewnętrzna i wewnętrzna łodygi

• rodzaje łodyg

• modyfikacje łodygi

Liść – wytwórnia pokarmu (V.1, V.2,V.3)

• funkcje liści

• budowa zewnętrzna i wewnętrzna liści

• typy ulistnienia łodygi

• modyfikacje liści

Mszaki (III.8, III.11, V.1)

• występowanie mszaków

• budowa mszaków

• cykl rozwojowy mszaków

• znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce

człowieka

• dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze

i stałe

• wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek

roślinnych

• opisuje funkcje wskazanych tkanek

• wymienia podstawowe funkcje korzenia

• rozpoznaje systemy korzeniowe

• omawia budowę zewnętrzną korzenia

• rozpoznaje modyfikacje korzeni

• rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące

korzeń

• rozróżnia typy ulistnienia łodygi

• omawia funkcje łodygi

• podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej

łodygi

• rozpoznaje tkanki budujące łodygę

• rozróżnia rodzaje łodyg

• wymienia funkcje liści

• rozpoznaje elementy budowy liścia

• rozpoznaje liście pojedyncze i złożone

• rozpoznaje różne modyfikacje liści

• rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki

budujące liść

• wymienia miejsca występowania mszaków

• podaje nazwy organów mszaków

• rozpoznaje mszaki wśród innych roślin

• omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i


• wykonuje preparat ze skórki cebuli i

rozpoznaje w nim tkankę okrywającą

• wykazuje związek budowy wskazanej

tkanki z jej funkcją

• rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na

przekrojach organów roślinnych

• analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako

funkcjonalnej całości

• charakteryzuje przyrost korzenia na długość

• rysuje różne systemy korzeniowe

• wyjaśnia sposób pobierania wody przez

roślinę

• projektuje doświadczenie świadczące o

przewodzeniu wody z korzenia do łodygi

• charakteryzuje modyfikacje korzeni

• rysuje różne typy ulistnienia łodygi

• rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i

podłużny łodygi

• analizuje związek budowy

zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami

• rozpoznaje rodzaje unerwienia liści

• omawia funkcje poszczególnych

modyfikacji liści

• analizuje funkcje poszczególnych

elementów budowy anatomicznej liścia

• analizuje cykl rozwojowy mszaków

• rysuje mech i podpisuje jego organy

• wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi

roślinami lądowymi

• analizuje cykl rozwojowy paproci

• charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie

• rozpoznaje przy pomocy atlasów 5

gatunków rodzimych paprotników

Paprotniki (III.8, III.11, V.1)

• podział paprotników

• cykl rozwojowy paproci

• charakterystyka paproci, skrzypów i widłaków

Rośliny nagonasienne (III.8, III.11, V.1)

• charakterystyczne cechy roślin nagonasiennych

• cykl rozwojowy sosny

• znaczenie nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce

człowieka

• gatunki roślin nagonasiennych występujących w Polsce

Rośliny okrytonasienne (III.4, III.8, III.11, V.1, V.2,

V.4, V.5, V.6)

• budowa kwiatu

• cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych

• sposoby zapylenia

• sposoby rozsiewania nasion

• rodzaje kwiatostanów

• typy owoców

• znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i


• gatunki drzew okrytonasiennych występujących w

Polsce

• wymienia miejsca występowania paprotników

• rozpoznaje organy paproci

• rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin

• wyjaśnia rolę poszczególnych organów

paprotników

• wymienia miejsca występowania roślin

nagonasiennych

• rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych

roślin

• wymienia przystosowania roślin nagonasiennych

do warunków życia

• omawia znaczenie roślin nagonasiennych w


• wymienia miejsca występowania roślin

okrytonasiennych

• podaje nazwy elementów budowy kwiatu

• rozróżnia kwiat i kwiatostan

• rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych

roślin

• wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców

• rozróżnia owoce pojedyncze i złożone

• omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w


• analizuje cykl rozwojowy sosny

• rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych

• określa, z jakiego gatunku drzewa lub

krzewu pochodzi wskazana szyszka

• dowodzi związku budowy roślin

nagonasiennych ze środowiskiem ich życia

• omawia funkcje poszczególnych elementów

budowy kwiatu

• analizuje cykl rozwojowy roślin

okrytonasiennych

• ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w


• wykazuje związek budowy kwiatu ze

sposobem zapylania

• charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i

owoców, wykazując związek z ich budową

• rozpoznaje 5 gatunków drzew

okrytonasiennych występujących w Polsce

V. Świat bezkręgowców Tkanki zwierzęce (VI.2)

• budowa i funkcje tkanki nabłonkowej, łącznej,

mięśniowej i nerwowej

• wyjaśnia, czym jest tkanka

• wymienia podstawowe rodzaje tkanek

zwierzęcych

• określa najważniejsze funkcje tkanek

zwierzęcych

• wymienia rodzaje tkanki łącznej

• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek

zwierzęcych w organizmie

• charakteryzuje budowę poszczególnych

tkanek zwierzęcych

• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje

poszczególne elementy jej budowy

• rozpoznaje pod mikroskopem lub na

ilustracji rodzaje tkanek

• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej

• charakteryzuje rolę poszczególnych

składników morfotycznych krwi

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe

gąbek i parzydełkowców

• wyjaśnia mechanizm ruchu

Gąbki i parzydełkowce (III.9, III.10, III.11)

• budowa gąbek i parzydełkowców

• środowisko życia gąbek i parzydełkowców

• znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie

Płazińce i nicienie (III.9, III.10, III.11, VII.3, VII.8)

• środowisko życia płazińców i nicieni

• budowa i czynności życiowe płazińców oraz nicieni

• przystosowania płazińców i nicieni do pasożytniczego

trybu życia

• znaczenie płazińców i nicieni w życiu człowieka

Pierścienice (III.9, III.10, III.11)

• środowisko życia pierścienic

• budowa i czynności życiowe pierścienic

• znaczenie pierścienic w przyrodzie

Stawonogi (III.9, III.10, III.11)

• środowiska życia stawonogów

• budowa i czynności życiowe skorupiaków, owadów i

pajęczaków

• rozwój owadów

• wyjaśnia, co to są gąbki

• podaje miejsca występowania gąbek

i parzydełkowców

• wymienia charakterystyczne cechy gąbek i

parzydełkowców

• omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w

przyrodzie

• wymienia charakterystyczne cechy płazińców i

nicieni

• rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie

• charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty

układu pokarmowego

• omawia drogi zakażenia pasożytniczymi

płazińcami i nicieniami

• wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez

zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i

nicieniami

• wskazuje na ilustracji elementy budowy

tasiemca

• rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt

• wymienia charakterystyczne cechy pierścienic

• rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt

• rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i

niezupełne owadów

• wymienia charakterystyczne cechy budowy

skorupiaków, owadów i pajęczaków

parzydełkowców

• wykazuje związek budowy gąbek

i parzydełkowców ze środowiskiem ich

życia

• wyjaśnia sposób działania parzydełka

• dowodzi, że tasiemce są przystosowane do

pasożytniczego trybu życia

• omawia różnice między płazińcami a

nicieniami


płazińców i nicieni

• charakteryzuje symetrię ciała płazińców

• charakteryzuje układ krwionośny pierścienic


pierścienic

• wykazuje związek budowy pijawki z

pasożytniczym trybem jej życia

• dowodzi, że pierścienice są bardziej

rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i

nicienie

• projektuje doświadczenie wykazujące

znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby

• wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego

układu krwionośnego

• porównuje budowę ślimaków, małży i

głowonogów

• wykazuje związek budowy mięczaków ze

środowiskiem ich życia

• charakteryzuje sposoby poruszania się

poszczególnych grup mięczaków

Mięczaki (III.9, III.10, III.11)

• środowisko życia mięczaków

• budowa i czynności życiowe ślimaków, małży i

głowonogów

• wymienia charakterystyczne cechy mięczaków

• rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród

innych zwierząt

• wymienia części ciała ślimaków, małży i

głowonogów

• wymienia narządy oddechowe mięczaków

• wskazuje małże jako organizmy produkujące

perły


mięczaków


stawonogów

• dowodzi, że owady są przystosowane do

życia w środowisku lądowym

• dowodzi istnienia związku między

środowiskiem życia a narządami wymiany

gazowej

VI. Świat kręgowców Porównanie bezkręgowców i kręgowców

(III.9, III.10)

• porównanie budowy (pokrycia ciała, szkieletu, ułożenia

narządów, budowy układu nerwowego i krwionośnego)

bezkręgowców i kręgowców

• regulacja temperatury ciała

Ryby – kręgowce wodne (III.9, III.10, III.11)

• przystosowanie ryb do życia w wodzie

• wymiana gazowa ryb

• rozmnażanie i rozwój ryb

• wędrówki ryb

Płazy – zwierzęta dwuśrodowiskowe (III.9, III.10,

III.11)

• pokrycie ciała płazów

• określa pokrycie ciała bezkręgowców

i kręgowców

• podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców

• wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców

• podaje przykłady szkieletów bezkręgowców

• wymienia elementy budowy układu nerwowego


• charakteryzuje ryby

• podaje nazwy płetw ryby

• rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany

gazowej

• wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie

• określa rodzaj zapłodnienia u ryb

• określa środowiska życia płazów

• charakteryzuje płazy

• wymienia stadia rozwojowe żaby

• podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i

bezogonowych

• wymienia przystosowania płazów do życia w

• charakteryzuje poszczególne elementy

szkieletu kręgowców

• porównuje budowę układu nerwowego


• porównuje budowę układu krwionośnego


• omawia wybrane czynności życiowe ryb

• określa charakterystyczne cechy

rozmnażania ryb

• wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb

• rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje

ich specyficzne cechy

• charakteryzuje wymianę gazową ryb

• porównuje układ krwionośny ryby i

dżdżownicy

• omawia wybrane czynności życiowe płazów

• rozpoznaje przedstawicieli płazów i

wskazuje ich specyficzne cechy

• wykazuje związek budowy płazów ze

środowiskami ich życia

• przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach

• wymiana gazowa płazów

• cykl rozwojowy żaby

• charakterystyka płazów beznogich, ogoniastych i

bezogonowych

• wpływ zmiennocieplności na tryb życia płazów

Świat gadów (III.9, III.10, III.11)

• przystosowania gadów do życia na lądzie

• rozmnażanie i rozwój gadów

• charakterystyka jaszczurek i węży

Ptaki – kręgowce latające (III.9, III.10, III.11)

• przystosowania ptaków do lotu

• rodzaje piór

• wymiana gazowa u ptaków

• związek budowy dzioba z rodzajem pobieranego

pokarmu

• związek budowy nóg ze środowiskiem i trybem życia

ptaków

• rozmnażanie i rozwój ptaków

• migracje ptaków

Świat ssaków (III.9, III.10, III.11)

• budowa i rola skóry ssaków

• wymiana gazowa u ssaków

• różnorodność ssaków

wodzie i na lądzie

• wyjaśnia, na czym polega hibernacja

• omawia cykl rozwojowy żaby

• określa środowisko życia gadów

• charakteryzuje gady

• podaje cztery przykłady gadów występujących w

Polsce

• wymienia przystosowania gadów do życia na

lądzie

• omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju

gadów

• wymienia narządy zmysłów gadów

• charakteryzuje ptaki

• wymienia ptaki różnych środowisk

• rozpoznaje rodzaje piór ptaków

• wymienia elementy budowy jaja

• wyjaśnia konieczność migracji ptaków

• wymienia przystosowania budowy ptaków do

lotu

• omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i

zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady

• omawia charakterystyczne cechy ssaków

• podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez

ssaki

• rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt

• wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w

• wykazuje związek trybu życia płazów z ich

zmiennocieplnością

• charakteryzuje płazy ogoniaste

i bezogonowe

• omawia wybrane czynności życiowe gadów

• charakteryzuje funkcje poszczególnych błon

płodowych

• rozpoznaje przedstawicieli gadów

i wskazuje ich specyficzne cechy

• analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie

ochrony przed utratą wody

• wykazuje związek budowy gadów ze

środowiskiem ich życia

• wykazuje związek między sposobem

rozmnażania i typem rozwoju a

środowiskiem życia gadów

• określa środowisko życia ptaka na

podstawie budowy jego kończyn

• określa rodzaj pobieranego przez ptaka

pokarmu na podstawie budowy jego dzioba

• wykazuje związek między przebiegiem

wymiany gazowej u ptaków a ich

przystosowaniem do lotu

• charakteryzuje poszczególne elementy

budowy jaja

• omawia wybrane czynności życiowe ptaków

• rozpoznaje przedstawicieli ptaków i

wskazuje ich specyficzne cechy

• charakteryzuje funkcje skóry

• omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc

• projektuje doświadczenie wykazujące

wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry

• porównuje budowę ssaków wodnych i

lądowych

• ocenia znaczenie ssaków w życiu

i gospodarce człowieka

• wykazuje związek między

funkcjonowaniem poszczególnych narządów

• rozmnażanie i rozwój ssaków

• budowa zewnętrzna ssaków oraz jej związek ze

środowiskiem i trybem życia

• znaczenie ssaków w życiu człowieka

termoregulacji

• podaje przykłady gatunków ssaków

• rozróżnia ssaki wodne i lądowe

• wymienia narządy zmysłów ssaków

• rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy

• wymienia przystosowania ssaków do

zajmowania różnych siedlisk

zmysłów a trybem życia ssaków

Wymagania z biologii dla klasy III gimnazjum.

Dział

programu

Materiał nauczania


uczeń poprawnie:


uczeń poprawnie:

I. G

enet

yka

Czym jest genetyka?

• genetyka jako nauka o dziedziczeniu cech

oraz zmienności organizmów

• cechy dziedziczne i niedziedziczne

• cechy gatunkowe i cechy indywidualne

• dziedziczenie cech i zmienność organizmów

• zastosowanie genetyki w różnych

dziedzinach

• zmienność wśród ludzi

Nośnik informacji genetycznej – DNA

• DNA jako materiał genetyczny

• budowa DNA

• rodzaje zasad azotowych

• komplementarność zasad azotowych

• gen i genom

• jądro jako miejsce lokalizacji DNA

i chromosomów

• budowa chromosomu

• kariotyp

• replikacja

• budowa i funkcje RNA

Przekazywanie materiału genetycznego

• chromosomy homologiczne

• komórki diploidalne i haploidalne

• przebieg podziałów komórkowych

• znaczenie mitozy i mejozy

• rekombinacja genetyczna

Odczytywanie informacji genetycznej

• gen

• sposób zapisu informacji genetycznej w DNA

• budowa kodu genetycznego

• znaczenie kodu genetycznego

• uniwersalność kodu genetycznego

• proces powstawania białka

• definiuje pojęcia: „genetyka”, „zmienność organizmów”

• rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne

• wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych

organizmów oraz podaje przykłady tych cech

• wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest

wynikiem dziedziczenia

• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach:

medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii

• uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi

• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej

• wylicza elementy budujące DNA

• przedstawia budowę nukleotydu

• wymienia nazwy zasad azotowych

• wyjaśnia regułę komplementarności zasad

• definiuje pojęcia: „gen” i „genom”

• wskazuje na ilustracji komórki miejsce występowania DNA

• przedstawia budowę chromosomu

• definiuje pojęcie „kariotyp”

• omawia proces replikacji

• porównuje budowę DNA z budową RNA

• rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA

• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych

• definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki

haploidalne”, „komórki diploidalne”

• podaje liczbę chromosomów w komórce somatycznej i

komórce płciowej człowieka

• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając

liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego

organizmu

• wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w

organizmie człowieka

• omawia znaczenie mitozy i mejozy

• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon”

• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA

• omawia budowę kodonu i genu

• omawia znaczenie kodu genetycznego

• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów

potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania

płciowego i bezpłciowego

• wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych

oraz podaje przykłady tych cech

• wskazuje różnice między cechami gatunkowymi

a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech

• dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki ich

dziedziczeniu oraz w wyniku wpływu środowiska

• wykonuje portfolio ukazujące własne podobieństwo

do dziadków i rodziców

• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad

• wykazuje konieczność związania DNA przez białka

i powstania chromatyny w jądrze komórkowym

• wykonuje model DNA

• przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad

azotowych

• określa różnice między genem a genomem

• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji

DNA przed podziałem komórki

• omawia przebieg mitozy i mejozy

• omawia różnice między mitozą a mejozą

• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej

• planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału

komórki

• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego

• omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji

• odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych

przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego

• interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici

kwasu nukleinowego

Dział

programu

Materiał nauczania

L.g.


uczeń poprawnie:

Kat.


uczeń poprawnie:

Kat.

I. G

enet

yka

Dziedziczenie cech

• badania Mendla

• homozygota i heterozygota

• genotyp i fenotyp

• prawo czystości gamet

• cechy dominujące i recesywne

• krzyżówki genetyczne

Dziedziczenie płci u człowieka

• chromosomy płci i autosomy

• mechanizm dziedziczenia płci

• cechy sprzężone z płcią

• nosicielstwo chorób sprzężonych z płcią

• znaczenie wiedzy o położeniu genów na

chromosomach

Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka

• dziedziczenie grup krwi (układ AB0)

• dziedziczenie czynnika Rh

• konflikt serologiczny

• cechy zależne od wielu genów

• cechy zależne od wpływu środowiska

Mutacje

• rodzaje mutacji

• czynniki mutagenne

• znaczenie mutacji zachodzących

w komórkach diploidalnych i haploidalnych

• mutacje a zmienność organizmów

• choroby genetyczne

• badania prenatalne i ich znaczenie

• omawia badania Mendla

• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne

• zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz

heterozygoty

• na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz

określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego

• wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia

jednego genu

• podaje liczbę chromosomów występujących w komórce

diploidalnej człowieka

• rozpoznaje kariogram człowieka

• wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci

• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci

• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych

z płcią

• określa cechy chromosomów X i Y

• wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi

• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób

• omawia sposób dziedziczenia grup krwi

• omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh

• określa konsekwencje wystąpienia konfliktu

serologicznego

• wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów

oraz od środowiska

• wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na

rozwój osobowości

• wyjaśnia pojęcie „mutacja”

• wylicza czynniki mutagenne

• rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe

• omawia skutki wybranych mutacji genowych

• wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych

mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi

(zespół Downa)

• charakteryzuje wybrane choroby genetyczne

C

B

C

C

C

A

B

B

B

A

B

A

C

C

C

B

A

B

A

A

C

C

A

C

• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki

• interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń

„homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”,

„cecha recesywna”

• omawia prawo czystości gamet

• przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa

czystości gamet

• tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia

określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy

potomstwa

• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych

sprzężonych z płcią

• interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą

dziedziczenia daltonizmu

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą

dziedziczenia hemofilii

• ocenia znaczenie znajomości ludzkiego DNA

• ustala grupy krwi dzieci na podstawie grup krwi ich

rodziców

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup

krwi

• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego

• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech

• przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia

na powstawanie chorób genetycznych

• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem

zmienności organizmów

• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych

• dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów

do zmieniającego się środowiska

• ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka

D

C

C

D

D

B

C

C

D

B

C

B

D

D

D

C

D

D

Dział

programu

Materiał nauczania

L.g.


uczeń poprawnie:

Kat.


uczeń poprawnie:

Kat.

II. E

wolu

cja

życi

a

Ewolucja i jej dowody

• ewolucja

• bezpośrednie dowody ewolucji:

skamieniałości, ogniwa pośrednie, relikty

• pośrednie dowody ewolucji: narządy

szczątkowe, jedność budowy i funkcjonowania,

rozmieszczenie organizmów na kuli ziemskiej,

struktury homologiczne

i analogiczne, konwergencja

Mechanizmy ewolucji

• główne założenia teorii ewolucji Darwina

• endemity

• powstawanie gatunków

• dobór naturalny i jego działanie

• dobór sztuczny

• syntetyczna teoria ewolucji

Pochodzenie człowieka

• stanowisko systematyczne człowieka

• podobieństwa i różnice między człowiekiem a

innymi naczelnymi

• przebieg ewolucji człowieka

3 • definiuje pojęcie „ewolucja”

• wymienia dowody ewolucji

• wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości

• omawia etapy powstawania skamieniałości

• definiuje pojęcie „relikt”

• wymienia przykłady reliktów

• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie

człowieka

• definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”, „struktury

analogiczne” oraz „konwergencja”

• wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych

• omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina

• definiuje pojęcie „endemit”

• wymienia przykłady endemitów

• omawia ideę walki o byt

• wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i

dobór sztuczny

• ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i

doboru sztucznego

• wymienia przykłady organizmów należących do rzędu

naczelnych

• wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się

ewolucja naczelnych

• wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do

poszczególnych jednostek systematycznych

• wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi

• określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy

człowiekiem a innymi naczelnymi

• wymienia cechy człowieka rozumnego

A

A

A

C

A

A

B

A

A

C

A

A

C

B

C

A

B

A

B

B

A

• klasyfikuje dowody ewolucji

• określa warunki powstawania skamieniałości

• rozpoznaje rodzaje skamieniałości

• przedstawia w formie graficznej etapy powstawania

skamieniałości

• rozpoznaje ogniwa pośrednie

• wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup

systematycznych

• omawia przykłady potwierdzające jedność budowy

i funkcjonowania organizmów

• ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako

dowodów ewolucji

• wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi

do powstawania nowych gatunków

• określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych

gatunków

• omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a

doborem sztucznym

• ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru

sztucznego

• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię

ewolucji

• określa stanowisko systematyczne człowieka

• wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję

człowieka

• opisuje przebieg ewolucji człowieka

• porównuje różne formy człowiekowatych

B

B

C

C

B

B

C

D

B

B

C

D

C

B

A

C

C

Dział

programu

Materiał nauczania

L.g.


uczeń poprawnie:

Kat.


uczeń poprawnie:

Kat.

III.

Ekolo

gia

Nieantagonistyczne zależności

między gatunkami

• rodzaje nieantagonistycznych zależności

międzygatunkowych

• charakterystyka mutualizmu i komensalizmu

• przykłady występowania zależności

dodatnich w przyrodzie

Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie

• biotop i biocenoza jako składniki ekosystemu

• ekosystemy sztuczne i naturalne

• struktura piętrowa lasu

• typy lasów

• równowaga dynamiczna w ekosystemie

• sukcesja ekologiczna, rodzaje sukcesji

Materia i energia w ekosystemie

• łańcuch pokarmowy

• poziomy pokarmowe

• producenci, konsumenci, destruenci

• sieć pokarmowa

• piramida ekologiczna

• zależności pokarmowe a krążenie materii i

przepływ energii

• skład chemiczny organizmów

• obieg węgla w ekosystemie

• rozkład martwej materii organicznej

Różnorodność biologiczna

• różnorodność biologiczna

• poziomy różnorodności biologicznej:

różnorodność ekosystemowa, gatunkowa,

genetyczna

• zagrożenia różnorodności biologicznej

• określa warunki współpracy między gatunkami

• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe

• definiuje pojęcia: „mutualizm”, „komensalizm”

• wymienia przykłady wybranej zależności nieantagonistycznej

• omawia budowę korzeni roślin motylkowatych

• przedstawia składniki biotopu i biocenozy

• wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego

ekosystemu

• rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne

• wymienia piętra lasu

• wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych

piętrach lasu

• wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna

ekosystemu

• wskazuje w terenie miejsca zachodzenia sukcesji wtórnej

• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych

• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego

• przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw

łańcucha pokarmowego

• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w

wybranych ekosystemach

• rysuje schemat prostej sieci pokarmowej

• wskazuje różnice między producentami a konsumentami

• omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną

• wykazuje, że materia krąży w ekosystemie

• wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem

• podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie

• wymienia nekrofagi jako organizmy przyczyniające się

do krążenia materii

• definiuje termin „różnorodność biologiczna”

• wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów

• wymienia przykłady działalności człowieka,

przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej

• wymienia poziomy różnorodności biologicznej

• wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami

różnorodności biologicznej

• uzasadnia konieczność zachowania różnorodności

biologicznej

B

A

A

A

C

A

C

C

A

A

B

C

B

A

B

C

C

B

C

D

D

A

A

A

A

A

A

B

D

• określa warunki występowania dodatnich relacji między

organizmami różnych gatunków

• omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem

• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących

w glebie

• charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu

• charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną

motylkową a bakteriami brodawkowymi

• wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy

• analizuje zależności między biotopem a biocenozą

• omawia różnice między ekosystemami sztucznymi

i naturalnymi

• wykazuje zależność między warunkami, w jakich powstał

dany las a jego strukturą piętrową

• charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej

• omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu

• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we

wskazanym ekosystemie

• charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha

pokarmowego

• planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej

• przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa

we wskazanym łańcuchu pokarmowym dla ekosystemu

• porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych

w ekosystemie naturalnym i sztucznym

• interpretuje zależności między poziomem pokarmowym

a biomasą i liczebnością populacji

• analizuje informacje przedstawione w formie piramidy

ekologicznej

• omawia znaczenie wybranych pierwiastków dla organizmów

• omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie

• wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku

różnorodności biologicznej

• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych

• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej

• porównuje poziomy różnorodności biologicznej

B

C

D

C

C

B

D

C

D

C

C

D

C

D

D

C

C

D

C

C

B

D

C

C

Dział

programu

Materiał nauczania


uczeń poprawnie:


uczeń poprawnie:

Kat.

IV. C

złow

iek i

śro

dow

isko

Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery

• zagrożenia atmosfery

• podział zanieczyszczeń atmosfery

• skutki zanieczyszczeń atmosfery: kwaśne opady,

globalne ocieplenie, dziura ozonowa, smog

• skala porostowa

• ochrona atmosfery

• odnawialne źródła energii

Wpływ człowieka na stan czystości wód

• zanieczyszczenia wód słonych

• wpływ wycieków ropy naftowej na stan

ekosystemów morskich

• wpływ zakwitów glonów na stan wód

• zanieczyszczenia wód słodkich

• klasy czystości wód

• sposoby ochrony wód

• regulacja rzek

• metody oczyszczania ścieków

Zagrożenia i ochrona gleb

• rola gleby w ekosystemie

• wpływ próchnicy na żyzność gleby

• czynniki przyczyniające się do dewastacji

gleby

• erozja gleby

• metody rekultywacji gleby

Ochrona środowiska na co dzień

• działania wpływające na poprawę stanu

środowiska

• biodegradacja

• odpady komunalne jako źródło zanieczyszczenia

środowiska

• unieszkodliwianie odpadów

• kompostowanie

• postawa świadomego konsumenta

• znaczenie recyklingu

• surowce poddawane recyklingowi

• wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie

atmosfery

• wymienia przykłady naturalnych zanieczyszczeń atmosfery i

zanieczyszczeń powstałych w wyniku działalności ludzi

• omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko

• omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury

ozonowej i smogu

• omawia przyczyny ocieplania się klimatu

• wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliższej

okolicy

• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich

• wylicza klasy czystości wód

• wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych

• podaje metody oczyszczania wód

• omawia sposoby ochrony wód

• charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w

nowoczesnych oczyszczalniach

• wymienia funkcje gleby w ekosystemie

• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby

• wylicza czynniki wpływające na degradację gleby

• wymienia przykłady czynników prowadzących

do wyjałowienia gleby

• omawia metody rekultywacji gleby

• określa czas biodegradacji wskazanego produktu

• wyjaśnia pojęcie „recykling”

• rozpoznaje surowce wtórne

• wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów

• przyporządkowuje odpady do odpowiednich

pojemników przeznaczonych do segregacji

• ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania

odpadów na środowisko

• analizuje problem dzikich wysypisk

• analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie

atmosfery

• klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i

powstałe w wyniku działalności ludzi

• wykazuje negatywny wpływ spalania surowców naturalnych

na stan atmosfery

• wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza

• przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy

za pomocą skali porostowej

• dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie

z globalnym ociepleniem

• przewiduje skutki globalnego ocieplenia

• określa sposób wykorzystania wody w zależności

od klasy jej czystości

• wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód

• analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce

na podstawie wykresu

• wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza

a zanieczyszczeniem wód gruntowych

• ocenia znaczenie regulacji rzek

• opisuje metody oczyszczania wód

• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego

funkcjonowania ekosystemu

• charakteryzuje proces powstawania próchnicy

• omawia czynniki degradujące glebę

• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby

• planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb

w najbliższej okolicy

• prezentuje postawę świadomego konsumenta

• ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych

• planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony

środowiska na co dzień

• uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych

na rzecz opakowań wielokrotnego użytku

D

B

D

B

D

D

D

B

B

D

D

D

C

D

C

C

D

D

D

D

D

D

Przedmiotowe ocenianie - biologia filePrzedmiotowe ocenianie - biologia 1. OP obejmuje ocenę...

Documents

Transcript of Przedmiotowe ocenianie - biologia filePrzedmiotowe ocenianie - biologia 1. OP obejmuje ocenę...