1

„TARBONUS” Sp. z o.o. ul. Lublańska 34 31-476 KRAKÓW

– W Z O R C O W Y –

PPRROOGGRRAAMM

SSZZKKOOLLEENNIIAA WW DDZZIIEEDDZZIINNIIEE

BBEEZZPPIIEECCZZEEŃŃSSTTWWAA II HHIIGGIIEENNYY PPRRAACCYY

PPRRAACCOODDAAWWCCÓÓWW

WWYYKKOONNUUJJĄĄCCYYCCHH ZZAADDAANNIIAA

SSŁŁUUŻŻBBYY BBEEZZPPIIEECCZZEEŃŃSSTTWWAA II HHIIGGIIEENNYY PPRRAACCYY

Opracował: Zatwierdził: opracowano w „TARBONUS” Sp. z o.o. Zaopiniował: Program spełnia wymagania rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180 poz. 1860; Dz. U. z 2005 r. Nr 116, Poz. 972; Dz. U. z 2007 r. Nr 196, poz. 1420). Kopiowanie części lub całości wzbronione.

Kraków, maj 2012 r.

2

WZORCOWY PROGRAM

szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawców wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy

1. Nazwa formy kształcenia Szkolenie pracodawców wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy jest szkoleniem kur-sowym, przeznaczonym dla pracodawców, którzy na podstawie art. 237

11 § 1 Kodeksu pracy będą wykony-

wali w swoim zakładzie zadania służby BHP.

Jest kursową formą kształcenia.

2. Czas trwania i sposób organizacji tej formy kształcenia

Szkolenie trwa 64 godziny (w tym 58 godzin wykładów i 6 godzin ćwiczeń) z oderwaniem od pracy, i prowa-dzone jest w oparciu o program opracowany przez organizatora szkolenia.

Program szkolenia realizowany jest metodą wykładów i ćwiczeń oraz innymi metodami aktywizującymi uczestników, z zastosowaniem odpowiednich środków dydaktycznych, jak: prezentacje multimedialne, dvd, , plansze, flipchart, wykresy, schematy, instrukcje, obowiązujące druki itp. Zajęcia szkoleniowe odbywają się w sesjach szkoleniowych w układzie stacjonarnym według szczegółowego harmonogramu. Uczestnicy szko-lenia mogą korzystać podczas każdej sesji szkoleniowej z konsultacji prowadzonych przez wykładowców z wybranych tematów. Dopuszcza się łączenie ćwiczeń z konsultacjami i wykładami.

Układ i treści poszczególnych tematów nauczania powinny pozwolić:

— słuchaczom na przypomnienie i opanowanie niezbędnej wiedzy z przepisów prawa pracy i bezpie-czeństwa i higieny pracy, pozwalającej na wykonywanie przez pracodawcę zadań służby bhp, w sposób gwarantujący skuteczność wykrywania zagrożeń i profilaktycznego działania na rzecz poprawy warunków i bezpieczeństwa pracy;

— wykładowcom na rozszerzenie zawartego w programach kompendium zagadnień o aktualne przepisy i nowoczesne rozwiązania.

Każdy przedmiot nauczania zawiera zagadnienia, które należy w trakcie zajęć dostosować do specyficznych problemów występujących w procesie pracy słuchaczy poprzez:

— rezygnację z tych tematów, które są słuchaczom znane, a rozszerzenie tematów, które są im nieznane;

— wykorzystanie przykładów z fachowej prasy związanych z omawianą tematyką;

— wykorzystanie sprawozdań zakładowych dotyczących wypadkowości i pomiarów czynników szkodliwych i niebezpiecznych;

— skłanianie słuchaczy do aktywnego udziału w zajęciach.

3. Wymagania wstępne dla uczestników Uczestnikami szkolenia powinni być pracodawcy (lub osoby zamierzające być pracodawcami), którzy mogą wykonywać w swoim zakładzie zadania służby BHP na podstawie art. 237

11 § 1 Kodeksu pracy.

4. Cele kształcenia

Celem nauczania jest uzyskanie przez uczestników szkolenia informacji w zakresie:

identyfikacji i analizy zagrożeń zawodowych oraz oceny ryzyka związanego z tymi zagrożeniami;

prowadzenia kontroli i oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym przestrzegania przepisów i za-sad bhp;

organizowania przedsięwzięć mających na celu zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;

metod eliminowania lub ograniczania oddziaływania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych;

ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, a także określenia nie-zbędnych działań profilaktycznych;

metod i organizacji szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy;

popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy.

Dla zrealizowania ww. celu niezbędne jest zapoznanie jego uczestników z następującymi tematami:

regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z omówieniem źródeł prawa międzynarodowego;

3

zagadnienia ergonomii w kształtowaniu warunków pracy;

metody identyfikacji, analizy i oceny ryzyka zawodowego związanego z tymi zagrożeniami;

metody likwidacji lub ograniczania oddziaływania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia w procesie pracy;

wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dla budynków i pomieszczeń pracy oraz pomieszczeń higie-nicznosanitarnych;

wypadkowość i analiza przyczyn wypadków przy pracy;

zadania i uprawnienia służby BHP;

organizacja i metody szkolenia;

zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń (pożar, awaria);

udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej;

problematyka ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska naturalnego.

5. Plan nauczania określający nazwę zajęć edukacyjnych oraz ich wymiar

Lp. Nazwa zajęć edukacyjnych Liczba godzin

1 2 3

1 Regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z omówieniem źródeł prawa międzynarodowego (dyrektyw WE, konwencji MOP): a) źródła prawa pracy, w tym z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, b) prawa i obowiązki pracowników i pracodawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz od-

powiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bhp, c) ochrona pracy kobiet i młodocianych, d) profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników, e) szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, f) ogólne i szczegółowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, g) świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz z tytułu pracy w warunkach szko-

dliwych dla zdrowia i uciążliwych, h) system oceny zgodności wyrobów, z uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

pracowników, i) nadzór i kontrola warunków pracy

8

2 Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy (ergonomia koncepcyjna i korekcyjna) 5

3 Metody identyfikacji, analizy i oceny zagrożeń oraz oceny ryzyka związanego z tymi zagrożeniami: a) zagrożenia wypadkowe, b) hałas i drgania mechaniczne, c) szkodliwe czynniki chemiczne oraz pyły, d) czynniki biologiczne, e) promieniowanie podczerwone, jonizujące, nadfioletowe, f) pola elektromagnetyczne, g) energia elektryczna i elektryczność statyczna, h) mikroklimat środowiska pracy, i) oświetlenie pomieszczeń pracy i stanowisk pracy, j) zagrożenia pożarowe i wybuchowe, k) zagrożenia w transporcie wewnątrzzakładowym oraz składowaniu materiałów

10

4 Metody likwidacji lub ograniczenia oddziaływania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych i niebezpiecznych występujących w procesach pracy

15

5 Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dla budynków i pomieszczeń pracy oraz wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych

3

6 Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych 5 (w tym 2 ćwiczeń)

7 Analiza przyczyn wybranych wypadków przy pracy i chorób zawodowych i związana z nimi profilaktyka 2

8 Zadania i uprawnienia służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz metody pracy tej służby 6 (w tym 2 ćwiczeń)

9 Organizacja i metody szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz popularyzacja problema-tyki bhp

4 (w tym 2 ćwiczeń)

10 Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru, awarii), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku

3

11 Problemy ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska naturalnego 3

Razem: minimum 64 (w tym

6 ćwiczeń)

W godzinach lekcyjnych trwających 45 minut.

4

6. Treści kształcenia w zakresie poszczególnych zajęć edukacyjnych

6.1. Regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z omówie-niem źródeł prawa międzynarodowego (dyrektyw WE, konwencji MOP)

wykład — 8 godzin

6.1.1. Źródła prawa pracy, w tym z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

Omówić system tworzenia prawa, w tym prawa pracy i rolę poszczególnych organów administracji państwowej, w systemie tworzenia prawa. Zwrócić uwagę słuchaczy na źródła prawnej ochrony pracy, czyli:

— konstytucję RP;

— umowy międzynarodowe;

— ustawy;

— przepisy wykonawcze do ustaw wydawane w formie rozporządzeń Rady Ministrów oraz właściwych mini-strów.

Wskazać na rolę nauki (prac naukowo-badawczych) w tworzeniu prawa pracy i ochrony pracy. Powiązanie krajo-wego systemu tworzenia prawa pracy z systemem unijnym oraz działalnością Międzynarodowej Organizacji Pra-cy. Wskazać najważniejsze konwencje MOP dotyczące ochrony pracy, a także dyrektywy WE dotyczące tej te-matyki i ich wdrożenie na szczeblu przepisów krajowych. Dokonać ogólnego omówienia najważniejszych ustaw dotyczących ochrony pracy — jaki jest ich zakres i jakich problemów dotyczą.

6.1.2. Prawa i obowiązki pracowników i pracodawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz od-powiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bhp

6.1.2.1. Prawa i obowiązki pracowników w zakresie bhp

Pracownik ma prawo:

— powstrzymać się od wykonywania pracy (zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego), w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają zagrożenie dla zdrowia lub życia, albo gdy wykonywana praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom;

— oddalić się z miejsca zagrożenia (zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego), jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia;

— powstrzymać się od wykonywania pracy (po uprzednim zawiadomieniu przełożonego) wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bez-piecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

Ww. prawa nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pra-cy. W szczególności pracownik jest obowiązany:

— znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach z tego okresu oraz pod-dawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;

— wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stoso-wać się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;

— dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz ład i porządek w miejscu pracy;

— stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej, oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;

— poddawać się wymaganym i zalecanym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;

— niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagro-żenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;

— współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i h i-gieny pracy.

6.1.2.2. Prawa i obowiązki pracodawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawca ma prawo do stosowania kar za naruszenie przez pracownika przepisów i zasad bezpieczeń-stwa i higieny pracy oraz niewypełnianie przez pracownika swoich obowiązków.

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy w dziedzinie bhp jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych i hi-gienicznych warunków pracy, a w szczególności:

— organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;

— zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

— wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie;

5

— kontrolować wykonanie tych poleceń;

— zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;

— zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Ponadto omówić obowiązki pracodawców dotyczące różnych obszarów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, a mianowicie:

— szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

— terminowego powiadomienia PiP i PiS o rozpoczęciu działalności i zakończeniu;

— przeciwdziałania mobbingowi,

— wypadków w czasie pracy i chorób zawodowych;

— oceny ryzyka zawodowego;

— środków ochrony zbiorowej i ochron indywidualnych oraz obuwia roboczego;

— obiektów, maszyn i urządzeń oraz narzędzi;

— wykonywania pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych,

— profilaktycznej ochrony zdrowia;

— organizacji stanowisk pracy;

— konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy;

— służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

6.1.2.3. Odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

Odpowiedzialność porządkowa (wszyscy pracownicy):

— upomnienie;

— nagana;

— kara pieniężna.

Odpowiedzialność wykroczeniowa (pracodawcy i osoby kierujące pracownikami).

Odpowiedzialność karna (wszyscy pracownicy).

6.1.3. Ochrona pracy kobiet i młodocianych

Przybliżyć słuchaczom zagadnienia ochrony pracy kobiet i młodocianych poprzez:

— wykazanie, na czym polega ochrona pracy kobiet i młodocianych;

— zdefiniowanie pracownika młodocianego;

— określenie warunków zatrudnienia kobiet, szczególnie kobiet w ciąży i opiekujących się dziećmi oraz obowiązki pracodawcy w tym zakresie;

— określenie warunków zatrudnienia młodocianych i obowiązków pracodawcy w tym zakresie;

— omówienie szczególnej ochrony zdrowia młodocianych.

Omówić wykazy prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet oraz prac wzbronionych młodocianym i warunki ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

6.1.4. Profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników

Przypomnieć obowiązki pracodawcy w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników. Wykazać, na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników — omówić rodzaje badań lekarskich: wstępne, okresowe i kontrolne.

Wykonywanie prac, przy których istnieje szczególne zagrożenie życia i zdrowia — omówienie wykazu prac wykonywanych przez co najmniej dwie osoby. Praca w warunkach występowania na stanowiskach pracy czynników szkodliwych dla zdrowia.

Ocenianie, dokumentowanie ryzyka zawodowego i podejmowanie działań zmniejszających istniejące ryzyko zawodowe – informowanie pracowników w tym zakresie.

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia i podejmowanie działań eliminujących lub ograniczają-cych te czynniki.

Zapewnienie pracownikom zatrudnianym w warunkach szczególnie uciążliwych nieodpłatnie posiłków, napo-jów, jeżeli to jest niezbędne ze względów profilaktycznych.

6.1.5. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

Omówić rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy wraz ze zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 28 czerwca 2005 r. oraz rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 paź-dziernika 2007 r., zwracając uwagę na formy i rangę szkolenia w dziedzinie bhp.

6

6.1.6. Ogólne i szczegółowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

Omówienie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w oparciu o rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w tej sprawie (J.t.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).

W skrócie omówić najważniejsze przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

— urządzeń elektrycznych;

— urządzeń objętych dozorem Urzędu Dozoru Technicznego;

— urządzeń transportu bliskiego;

— robót geologicznych i górniczych;

— robót budowlanych;

— transportu wewnątrzzakładowego;

— maszyn i urządzeń.

Szczegółowe omawianie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy będzie kontynuowane w dalszych przedmiotach nauczania.

6.1.7. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz z tytułu pracy w warun-kach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych

Omówienie ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

— podstawy prawne ubiegania się o świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;

— dokumenty wymagane przy ubieganiu się o świadczenia;

— rodzaje i składniki świadczeń;

— tryb wypłacania świadczeń;

— postępowanie o podwyższenie świadczeń;

— rozpatrywanie sporów dotyczących świadczenia — tryb odwoławczy;

— przedawnienie roszczeń o świadczenia.

Omówić rodzaje świadczeń nieodpłatnie zapewnianych pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, np. odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych – wska-zać na przepisy regulujące te zagadnienia.

6.1.8. System oceny zgodności wyrobów, z uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników

Ogólne omówienie ustawy o systemie oceny zgodności i przepisów wykonawczych do tej ustawy dotyczące wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, a mianowicie zasadniczych wymagań, np. rozpo-rządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228, z późn. zm.) i inne.

6.1.9. Nadzór i kontrola warunków pracy

Omówić rodzaje organów nadzoru nad warunkami pracy:

— państwowe organy nadzoru;

— związkowe organy nadzoru;

— administracyjne organy nadzoru.

Zadania i obowiązki poszczególnych organów nadzoru oraz formy sprawowania tego nadzoru.

Zwrócić uwagę szczególnie na obowiązki państwowych organów nadzoru, a mianowicie:

— udzielanie pomocy podmiotom gospodarczym przy wykonywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higie-ny pracy;

— dokonywanie co najmniej raz w roku oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w nadzorowanych pod-miotach gospodarczych i określanie kierunków poprawy;

— inicjowanie i prowadzenie badań naukowych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy;

Omówić sposób prowadzenia kontroli warunków pracy przez poszczególne organy – wskazać tryb odwoław-czy od nakazów, decyzji, wystąpień, zarządzeń itp. postanowień organów nadzoru wydanych w związku z prowadzonymi kontrolami.

6.2. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy (ergonomia koncepcyjna i korekcyjna)

wykład — 5 godzin

Zwrócić uwagę słuchaczy na zagadnienia, czym zajmuje się ergonomia jako nauka interdyscyplinarna, czyli kompleksowa. Należy podać słuchaczom, co jest przedmiotem ergonomii i na czym polega dostosowanie środ-ków i warunków środowiska pracy do psychofizycznych możliwości człowieka, mając na uwadze zwiększenie

7

efektywności pracy, z zachowaniem warunków bezpieczeństwa tej pracy najbardziej optymalnym kosztem. In-terdyscyplinarny charakter ergonomii – powiązanie z charakterem ergonomii – powiązanie z organizacją pracy, metod i działań, które mają na celu zespolenie siły roboczej, środków i przedmiotów pracy w procesie pracy oraz ukształtowanie stosunków wewnętrznych między uczestnikami pracy.

Ergonomia jako przystosowanie człowieka do pracy oraz przystosowanie pracy do człowieka, zachowując jego bezpieczeństwo, higienę i ochronę pracy.

Podział ergonomii na ergonomię koncepcyjną, którą charakteryzuje aspekt konstrukcyjny i ergonomia korekcyjna, którą charakteryzuje aspekt organizacyjny (modernizacja i usprawnienie istniejących maszyn, organizacja stanowi-ska pracy, stan bhp i humanizacja pracy). Powiązanie pomiędzy ergonomią koncepcyjną i ergonomią korekcyjną.

Etap projektowania i czynniki ergonomiczne w projektowaniu – struktura przestrzenna stanowiska pracy, urządze-nia sterownicze (ich kształt i wielkość), urządzenia sygnalizacyjne (sygnalizatory ilościowe, jakościowe i sygnaliza-tory przebiegu).

Etap organizacji i czynniki ergonomiczne w organizacji pracy – badanie procesu pracy i stanowiska pracy, kom-pleksowa ocena warunków pracy, efektywność ruchowa podczas pracy oraz rytm pracy.

Etap oceny maszyn, urządzeń i warunków pracy – czynniki ergonomiczne na tym etapie (ocena układów ergono-micznych, ocena ergonomiczna maszyn i urządzeń, ocena warunków pracy, uwzględniając czynniki ergonomiczne i ich obszary znaczeniowe.

Wykorzystanie wniosków w poszczególnych etapach w ergonomii koncepcyjnej i ergonomii korekcyjnej.

6.3. Metody identyfikacji, analizy i oceny zagrożeń oraz oceny ryzyka związanego z tymi zagrożeniami

wykład — 10 godzin

6.3.1. Zagrożenia wypadkowe

Zwrócić uwagę słuchaczy na układ „człowiek — maszyna — praca — cel pracy” i zawodność tego układu. W układzie tym występują strefy oddziaływania: człowieka, maszyny i organizatora pracy, które wyznaczają obszary, w których należy szukać zagrożeń wypadkowych, będących często przyczyną wypadków.

Wśród zagrożeń wypadkowych jedno z głównych miejsc zajmują czynniki mechaniczne, które można podzie-lić na następujące grupy:

— przemieszczające się maszyny oraz transportowane materiały lub przedmioty;

— ruchome elementy maszyn, wirujące części maszyn;

— ostre, wystające elementy;

— spadające przedmioty;

— śliskie powierzchnie;

— ograniczone dojścia, przejścia;

— położenia stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża.

Omówić analizę przyczyn wypadków będących następstwem zagrożeń wypadkowych, a mianowicie:

— zagrożenia mające swe źródło w technice;

— zagrożenia mające swe źródło w organizacji pracy;

— zagrożenia mające swe źródło w tzw. czynniku ludzkim;

czyli „technika – organizacja – ludzie”. Podać schemat postępowania przy analizie wypadkowości oraz mier-niki wypadkowości w zakładzie, np. współczynniki ciężkości i częstotliwości.

Analiza wypadkowa i wnioski wynikające z tej analizy wyznaczają działanie profilaktyczne w zakresie ogran i-czenia lub likwidacji zagrożeń wypadkowych.

6.3.2. Hałas i drgania mechaniczne

Podstawowe pojęcia i wielkości dotyczące hałasu (hałas, ciśnienie akustyczne, poziom dźwięku, hałas impul-sowy, infradźwiękowy i ultradźwiękowy) oraz podstawowe pojęcia i wielkości drgań mechanicznych (drgania określone i losowe, prędkość drgań, amplituda przemieszczenia, częstotliwość, przyspieszenie, widmo drgań). Podział drgań ze względu na ich przebieg w funkcji czasu.

Wzajemne relacje pomiędzy hałasem a drganiami mechanicznymi. Główne źródła hałasu: maszyny, narzę-dzia i silniki pneumatyczne, maszyny do rozdrabniania, kruszenia, młyny, maszyny do obróbki plastycznej, obrabiarki do metalu i obrabiarki do drewna, urządzenia przepływowe (zawory, wentylatory) oraz urządzenia transportu bliskiego. Skutki działania hałasu na organizm ludzki. Pomiar i ocena wielkości charakteryzujących hałas w środowisku pracy. Dopuszczalne wartości hałasu (natężenie hałasu) ze względu na ochronę słuchu i dopuszczalne wartości hałasu ze względu na możliwość realizacji przez pracownika jego podstawowych za-dań. Metody pomiaru hałasu i ocena wyników pomiaru.

Podstawowe źródła drgań w środowisku pracy — źródła drgań w oddziaływaniu przez kończyny górne oraz źródła drgań o oddziaływaniu ogólnym. Wielkości charakteryzujące intensywność drgań mechanicznych. Od-działywanie drgań mechanicznych na organizm ludzki.

Zmiany w organizmie wywołane działaniem drgań mechanicznych przenoszonych przez kończyny górne – zmiany w układzie krążenia krwi, zmiany w układzie kostno-stawowym. Zmiany w organizmie wywołane działaniem drgań mechanicznych przenoszonych przez inne części ciała (zmiany w układzie kostnym – krę-gosłup) oraz zaburzenia narządów wewnętrznych.

Kryteria oceny oraz metody pomiaru drgań mechanicznych, analiza wyników i oceny zagrożenia.

8

W oparciu o rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne, omówić ochronę zdrowia pracowników zawodowo narażonych na hałas i drgania mechaniczne, a także środki ochrony indywi-dualnej, które winny być stosowane na stanowiskach, gdzie występują hałas i drgania mechaniczne.

6.3.3. Szkodliwe czynniki chemiczne oraz pyły

Zapoznać słuchaczy z podstawowymi przepisami dotyczącymi substancji chemicznych i ich mieszanin (usta-wami i przepisami wykonawczymi do tych ustaw). Kryteria i sposób klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin. Dokonać charakterystyki tylko tych substancji chemicznych i ich mieszanin, które stosowane są w technologii zakładów, z których są uczestnicy szkolenia.

Drogi przenikania substancji chemicznych i ich mieszanin oraz pyłów do organizmu ludzkiego oraz działanie tych czynników na organizm. Zwrócić uwagę na czynniki rakotwórcze i mutagenne.

Obowiązki pracodawców wynikające z Kodeksu pracy oraz ustawy o substancjach chemicznych i ich mie-szaninach w związku występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. Zapoznać słuchaczy z pod-stawowymi pojęciami i definicjami, takimi jak: szkodliwa substancja chemiczna, mieszanina substancji che-micznych, dawka, NDS (najwyższe dopuszczalne stężenie), NDSCh (najwyższe dopuszczalne stężenie chwi-lowe), NDSP (najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe).

Skutki narażenia zawodowego na szkodliwe substancje chemiczne i pyły (skutki: miejscowe, układowe, dzia-łanie toksyczne, uczulające, rakotwórcze, gonadotoksyczne, embriotoksyczne oraz działanie odległe).

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia (substancji chemicznych i pyłów) w środowisku pracy – ocena narażenia na te czynniki – wartości dopuszczalne czynników chemicznych i pyłów.

Magazynowanie substancji chemicznych i ich mieszanin w magazynach podręcznych oraz pomieszczeniach produkcyjnych – sposób oznakowania tych miejsc (nazwa substancji i zagrożenia ze strony tych substancji).

W oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych, omówić ochronę zdrowia pra-cowników zawodowo narażonych na takie czynniki, a także środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, które winny być stosowane na stanowiskach, gdzie występują te czynniki.

6.3.4. Czynniki biologiczne

Podział biologicznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie pracy:

— mikroorganizmy (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki), i wytwarzane przez nie substancje (tok-syny, alergeny);

— mikroorganizmy (rośliny, zwierzęta).

W oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki, omówić szkodliwe czynniki biologiczne dla zdrowia w środowisku pracy oraz szczegółowe warun-ki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez te czynniki, w tym rodzaje środków nie-zbędnych do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie tych czynników, za-kres stosowania tych środków oraz warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia narażonych pracowników.

6.3.5. Promieniowanie podczerwone, jonizujące i nadfioletowe

Promieniowanie podczerwone i nadfioletowe jako niewidzialna cześć promieniowania optycznego. Oznako-wanie poszczególnych rodzajów promieniowania: podczerwone (IR-A, IR-B, IR-C), nadfioletowe (UV-C, UV-B, UV-A).

Źródła promieniowania podczerwonego i nadfioletowego — elektryczne źródła światła, łuk elektryczny otwar-ty (spawanie i cięcie metali), promienniki podczerwieni, promienniki nadfioletowe. Zagrożenia promieniowania podczerwonego i nadfioletowego – działa na organizm ludzki przez oczy i skórę, dlatego może dojść do opa-rzenia nieosłoniętych części skóry oraz uszkodzenia oczu.

Promieniowanie jonizujące: promieniowanie X (wytwarzane w aparatach rentgenowskich), promieniowanie α, β, γ, (wysyłane przez substancje promieniotwórcze), promieniowanie neutronowe (powstające w reaktorze jądrowym).

Źródła promieniowania jonizującego.

Ocena narażenia na promieniowanie jonizujące: narażenie zewnętrzne (gdy źródło zagrożenia znajduje się poza organizmem człowieka) i narażenie wewnętrzne (gdy źródło zagrożenia znajduje się wewnątrz organ i-zmu). Skutkiem tych narażeń jest napromieniowanie. Wykrywanie promieniowania jonizującego. Dawki pro-mieniowania jonizującego i ich jednostki – dopuszczalne dawki promieniowania jonizującego. Środki ochrony indywidualnej przed promieniowaniem podczerwonym, nadfioletowym i jonizującym.

9

6.3.6. Pola elektromagnetyczne

Podstawowe pojęcia z zakresu pól i fal elektromagnetycznych. Oddziaływanie pola elektrycznego na człowie-ka i pola magnetycznego na człowieka oraz łączne oddziaływanie tych pól na człowieka – zagrożenia wynika-jące z tego oddziaływania. Źródła promieniowania wewnętrznego oraz źródła promieniowania zewnętrznego. Strefy ochronne wokół źródeł promieniowania elektromagnetycznego i dopuszczalny czas przebywania w po-szczególnych strefach – oznakowanie poszczególnych stref znakami ostrzegawczymi. Przepisy określające dopuszczalne narażenie na działanie zagrożeń pól elektromagnetycznych.

Obowiązki pracodawcy w związku z eksploatacją urządzeń wytwarzających pola elektromagnetyczne. Obo-wiązki producenta urządzeń będących źródłem pól elektromagnetycznych.

6.3.7. Energia elektryczna i elektryczność statyczna

6.3.7.1. Energia elektryczna

Podstawowe pojęcia dotyczące energii elektrycznej (natężenie, napięcie, rezystancja, moc). Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki. Mechanizm rażenia prądem elektrycznym.

Źródła zagrożeń. Zagrożenia ze strony energii elektrycznej, zagrożenia dla człowieka oraz zagrożenia poża-rowe i wybuchowe. Wartości napięć bezpiecznych i rażeniowych. Zasady bezpiecznej pracy przy urządze-niach elektrycznych oraz urządzeniach zasilanych energią elektryczną. Eksploatacja urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach, gdzie występuje lub może wystąpić atmosfera wybuchowa.

Wymagania kwalifikacyjne dla osób dozoru oraz osób zajmujących się eksploatacją urządzeń elektrycznych. Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Prace na instalacjach i urządze-niach elektrycznych – rodzaje prac oraz sposób ich wykonania. Prace remontowe na instalacjach, urządze-niach elektrycznych.

Ochrona przeciwporażeniowa podstawowa (przed dotykiem bezpośrednim) oraz dodatkowa (przed dotykiem pośrednim). Sprzęt ochronny używany przy pracach eksploatacyjnych i remontowych na instalacjach i urzą-dzeniach elektrycznych.

6.3.7.2. Elektryczność statyczna

Podstawowe pojęcia dotyczące elektryczności statycznej. Mechanizmy powstawania, gromadzenia i rozła-dowywania nagromadzonych ładunków elektrostatycznych oraz skutki tego rozładowywania.

Mechanizmy ładowania obiektów materialnych. Zagrożenia powodowane przez elektryczność statyczną: za-grożenia rażeniowe, pożarowe i wybuchowe.

Ochrona antyelektrostatyczna w pomieszczeniach oraz przestrzeniach zewnętrznych zagrożonych pożarem lub wybuchem oraz w miejscach niezagrożonych ani pożarem, ani wybuchem. Środki przeciwdziałające gromadzeniu się ładunku elektrostatycznego na ciele człowieka.

6.3.8. Mikroklimat środowiska pracy

Podstawowe pojęcia i definicje dotyczące mikroklimatu środowiska pracy (mikroklimat gorący, mikroklimat zimny, komfort cieplny, wydatek energetyczny, aklimatyzacja, bilans wymiany ciepła, obciążenie termiczne ustroju itp.).

Wskaźniki dla oceny:

— obciążenia termicznego ustroju w środowisku gorącym WBGT;

— wielkości obciążenia ustroju ludzkiego mikroklimatem zimnym – WET.

Zaburzenia i skutki nadmiernego obciążenia cieplnego w mikroklimacie gorącym – udar cieplny, wyczerpanie cieplne, kurcze cieplne, omdlenie cieplne, zmiany w skórze.

Zaburzenia i skutki środowiska zimnego — wychłodzenie całego ciała, czyli hipotermia — czas ekspozycji w zależności od wskaźnika siły chłodzącej powietrza.

6.3.9. Oświetlenie pomieszczeń pracy i stanowisk pracy

Podstawowe określenia i definicje jednostek dotyczące oświetlenia pomieszczeń i stanowisk pracy. Mecha-nizm widzenia. Funkcje i rodzaje oświetlenia wnętrz i stanowisk pracy:

— funkcje: bezpieczeństwo ludzi, wygoda widzenia, uzupełnienie właściwego otoczenia świetlnego pomiesz-czenia lub stanowiska pracy;

— rodzaje: oświetlenie ogólne, miejscowe i złożone.

Podstawowe parametry oświetlenia: natężenie, równomierność, rozkład iluminacji, olśnienie itp. Zasady i normy oświetleniowe. Ocena oświetlenia stanowisk pracy: metody oceny oświetlenia stanowisk pracy i po-mieszczeń w zależności od rodzaju wykonywanej pracy. Skutki niewłaściwego oświetlenia stanowisk pracy i pomieszczeń pracy.

6.3.10. Zagrożenia pożarowe i wybuchowe

Podstawowe pojęcia dotyczące procesu spalania oraz czynniki niezbędne do jego powstania. Źródła i przy-czyny powstawania pożarów i wybuchów, granice wybuchowości. Materiały niebezpieczne pożarowo i wybu-chowo. Ryzyko powstania pożaru i wybuchu.

10

Zasady prowadzenia prac niebezpiecznych pożarowo.

Instrukcje bezpieczeństwa dla stanowisk, na których może wystąpić lub występuje atmosfera wybuchowa. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach, na któ-rych może wystąpić atmosfera wybuchowa.

6.3.11. Zagrożenia w transporcie wewnątrzzakładowym oraz przy składowaniu materiałów

Ręczne przemieszczanie materiałów – dopuszczalne parametry ręcznego przemieszczania materiałów. Transport mechaniczny pionowy i poziomy, przepisy regulujące obsługę urządzeń transportu bliskiego.

Drogi wewnątrzzakładowe, oznakowanie dróg komunikacyjnych, oznakowanie pojazdów. Transport materia-łów niebezpiecznych na terenie zakładu pracy.

Wymogi kwalifikacyjne osób zatrudnionych przy eksploatacji urządzeń transportu bliskiego. Zagrożenia w transporcie wewnątrzzakładowym.

Zasady składowania materiałów w magazynach oraz na stanowiskach pracy; zasady składowania substancji i preparatów chemicznych szkodliwych i niebezpiecznych, materiałów sypkich, łatwozapalnych, wybucho-wych. Zagrożenia wynikające ze składowania ww. materiałów.

6.3.12. Ocena ryzyka zawodowego

Definicja ryzyka zawodowego — obowiązki pracodawcy w tym zakresie. Nawiązać do obowiązków pracodawcy zawartych w Kodeksie pracy (art. 226), z których wynika obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodo-wym, podać definicję ryzyka zawodowego oraz podać podstawę do oceny stopnia szkodliwości, uciążliwości i niebezpieczeństwa czynników środowiska pracy. Zapoznać słuchaczy z terminami obowiązującymi w tematyce zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz ryzyka zawodowego. Zapoznać słuchaczy z metodami oceny ryzyka zawodowego. Podać słuchaczom schemat postępowania przy ocenie ryzyka za-wodowego.

Zapoznać słuchaczy z postanowieniami Polskiej Normy PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeń-stwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

Omówić również obowiązki pracodawcy dotyczące oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach, gdzie wy-stępują czynniki chemiczne.

Omówić rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych.

Omówić schemat ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami wyeksponowanymi w pozycjach 6.3.1÷6.3.11. Szczególną uwagę zwrócić na omówienie ryzyka zawodowego związanego z występowaniem na stanowisku pracy czynników chemicznych oraz szkodliwych dla zdrowia czynników biologicznych.

Osobnego omówienia wymaga omówienie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej wszystkie zagrożenia występujące na stanowisku pracy.

6.4. Metody likwidacji lub ograniczenia oddziaływania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych i niebezpiecznych, występujących w procesach pracy

wykład — 15 godzin

6.4.1. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń wypadkowych

Likwidacja lub ograniczenie czynników szkodliwych i niebezpiecznych powinno być realizowane przede wszystkim na etapie projektowania (poprzez wyeliminowanie czynników niebezpiecznych, a także ogranicze-nie kontaktu człowieka z tymi czynnikami), a następnie na etapie użytkowania maszyn i urządzeń.

Na etapie użytkowania maszyn i urządzeń należy zwrócić uwagę na:

— informacje dotyczące użytkowania maszyn i urządzeń (DTR, instrukcje itp.):

— stosowanie bezpiecznych metod obsługi maszyn i urządzeń;

— utrzymanie maszyn i urządzeń we właściwym stanie technicznym;

— stosowanie środków ochrony indywidualnej;

— kształtowanie bezpiecznych postaw pracowników (szkolenia, właściwa postawa dozoru w zakresie egze-kwowania bezpiecznych metod pracy podległych pracowników itp.);

Kolejnym etapem działania powinno być wykorzystywanie wniosków z:

— analizy wypadkowości;

— przeglądu warunków pracy (Komisja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy);

— wniosków z oceny stanu bhp;

— terminowego realizowania zamierzeń dotyczących poprawy warunków pracy, wynikających z własnego programu naprawczego oraz nakazów, decyzji, zarządzeń lub wystąpień organów nadzoru nad warunkami pracy.

11

6.4.2. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń hałasu i drgań mechanicznych

6.4.2.1 Hałas

Eliminacja zagrożeń hałasu powinna się odbywać w wieloraki sposób, a mianowicie:

a) ograniczenie natężenia hałasu u źródła powstawania;

b) stosowanie środków ochrony zbiorowej;

c) stosowanie środków ochrony indywidualnej;

d) wykorzystywanie zamierzeń o charakterze organizacyjnym.

ad. a)

Przy nowo produkowanych urządzeniach eliminowanie hałasu należy rozpocząć na etapie projektowania, uwzględniając wymagania dotyczące emisji hałasu przez te urządzenia. Przy eksploatowanych urządzeniach eliminacja hałasu powinna nastąpić poprzez zrealizowanie przedsięwzięć, które spowodują spełnienie min i-malnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pra-cowników podczas pracy w aspekcie emisji hałasu oraz przestrzeganie procedur oceny zgodności z wymo-gami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

ad. b)

Stosowanie tłumików akustycznych (refleksyjnych i absorpcyjnych). Wykorzystanie komputerów do progno-zowania poziomu hałasu w halach przemysłowych i projektowanie urządzeń ograniczających hałas.

ad. c)

Należy omówić indywidualne ochrony słuchu (wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe, inne ochronniki słuchu) oraz właściwy ich dobór zgodnie z wymogami przepisów w tym zakresie.

ad. d)

Działania organizacyjne mające na celu ograniczenie czasu ekspozycji na pracownika poprzez przerwy w pracy, lub okresowe przesuwanie pracownika na stanowiska, na których nie ma hałasu. Działania organi-zacyjne powinny być stosowane równolegle z innymi zamierzeniami o charakterze technicznym.

6.4.2.2. Drgania mechaniczne

Likwidacja lub ograniczenie szkodliwości drgań poprzez: zmniejszenie wibroaktywności źródeł (ingerencja w wewnętrzną konstrukcję maszyny, sposób mocowania maszyny do podłoża, zmiany parametrów siły wy-muszającej drgania lub dołączenie dodatkowego układu), wibroizolację źródeł (szczeliny dylatacyjne, stoso-wanie materiałów wibroizolacyjnych itp.), odsunięcie obsługi od źródeł drgań (automatyzacja procesów tech-nologicznych, zdalne sterowanie maszyn i urządzeń) oraz zmniejszanie czasu narażenia poprzez odpowied-nią organizację pracy.

6.4.3. Ograniczenie lub likwidacja zagrożeń czynnikami chemicznymi i pyłami

6.4.3.1. Czynniki chemiczne — w tym rakotwórcze i mutagenne

Działania w zakresie likwidacji lub ograniczenia zagrożeń czynnikami chemicznymi powinny być realizowane w następującej kolejności:

1) wyeliminowanie uwalniania się do środowiska pracy poprzez właściwe projektowanie procesów pracy i kontrolę techniczną tych procesów oraz stosowanie odpowiedniego wyposażenia i materiałów;

2) ograniczenie uwalniania do środowiska pracy stwarzającego zagrożenie czynnika chemicznego poprzez właściwe projektowanie, właściwą organizację procesów pracy, stosowanie odpowiedniego wyposażenia, systematyczne kontrole stanowisk pracy pod kątem stanu bezpieczeństwa i higieny pracy uwzględniające-go organizację procesów pracy, stan techniczny maszyn, urządzeń i instalacji oraz ustalenie sposobów re-jestracji nieprawidłowości i metod ich usuwania;

3) stosowanie środków ochrony zbiorowej, takich jak odpowiednia wentylacja i odpowiednie działania organi-zacyjne;

4) stosowanie środków ochrony indywidualnej;

5) monitoring i systematyczne pomiary stężeń czynników chemicznych na stanowiskach pracy;

6) procedury działania w przypadku awarii lub wypadku, mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.

6.4.3.2. Pyły

Działania w zakresie likwidacji lub ograniczenia zapylenia winny uwzględniać szkodliwość pyłów (pyły zawie-rające wolną krystaliczną krzemionkę oraz pyły azbestu) oraz ich stężenie. Eliminowanie pyłów ze środowiska pracy winno być realizowane poprzez stosowanie odpowiednich środków ochrony zbiorowej czyli systemów wentylacji ogólnej i miejscowej wyposażonych w odpowiednie filtry powietrza o odpowiedniej sku-teczności. Ostatnim działaniem, jakie należy podjąć to ochrona pracownika przed szkodliwymi pyłami i wła-ściwy dobór ochron indywidualnych oraz egzekwowanie ich stosowania.

12

6.4.4. Likwidacja lub ograniczenie szkodliwego działania czynników biologicznych

Główne kierunki działania zmierzające do likwidacji lub ograniczenia szkodliwego działania czynników biolo-gicznych to: szczepienia ochronne (szczególnie grup o wysokim stopniu narażenia), stała opieka lekarska, badania profilaktyczne, indywidualne środki ochrony, zapobieganie rozwojowi drobnoustrojów i roztoczy w składowanych surowcach, zniszczenie drobnoustrojów metodami chemicznymi i fizycznymi, doskonalenie systemów wentylacyjnych w środowisku pracy, hermetyzacja i automatyzacja procesu produkcyjnego oraz oświata zdrowotna.

6.4.5. Likwidacja lub ograniczenie zagrożenia promieniowaniem podczerwonym, jonizującym i nadfio-letowym

Najbardziej pewnym sposobem likwidacji zagrożenia promieniowaniem podczerwonym i nadfioletowym jest wyłączenie z pracy źródła promieniowania, a w dalszej kolejności stosowanie przysłon ograniczających kąt bryłowy rozprzestrzeniania się promieniowania. Skuteczną ochroną oczu i skóry jest stosowanie środków ochrony indywidualnej, takich jak: okulary ochronne, maski na twarz, fartuchy i rękawice oraz ekrany przysła-niające źródła promieniowania. Ekrany powinny być koloru czarnego o matowej powierzchni w celu pochła-niania promieniowania. Przy dużym natężeniu promieniowania podczerwonego stosuje się ekrany odbijające ten rodzaj promieniowania i rozproszenia go. W przypadku promieniowania jonizującego zwrócić uwagę na obowiązkowe stosowanie zasady ALARA, która polega na takim planowaniu i organizowaniu pracy z promie-niowaniem jonizującym, aby otrzymane dawki były możliwie jak najmniejsze, z rozsądnym uwzględnieniem czynników technicznych i ekonomicznych.

Bezwzględnie należy wspomnieć o działaniach będących obowiązkiem pracodawców, czyli: szkolenie pra-cowników, zapewnienie opieki lekarskiej, środków ochrony indywidualnej, sprzętu dozymetrycznego, prowa-dzenie kontroli środowiska pracy i dawek indywidualnych oraz zatrudnienie inspektora ochrony radiologicz-nej.

6.4.6. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń ze strony pola elektromagnetycznego

Ograniczenie zagrożeń falami elektromagnetycznymi można uzyskać przez następujące działania:

— egzekwować obowiązki producenta urządzeń będących źródłem zagrożeń m.in. obowiązek dostarczenia in-strukcji obsługi, w której winien podać warunki bezpiecznej eksploatacji urządzenia wraz z podaniem zasięgu stref ochronnych;

— wyznaczenie oraz oznakowanie znakami ostrzegawczymi stref ochronnych i określenie zasad przebywa-nia pracowników w poszczególnych strefach;

— systematyczne badania lekarskie pracowników;

— monitoring pól elektromagnetycznych;

— ekranowanie urządzeń będących źródłem pól elektromagnetycznych.

6.4.7. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń elektrycznych

6.4.7.1. Energia elektryczna

Likwidację, a przede wszystkim ograniczenie zagrożeń elektrycznych, można osiągnąć poprzez:

— techniczne środki ochrony przeciwporażeniowej w zakresie ochrony podstawowej oraz ochrony dodatkowej;

— równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim;

— ochrona przez samoczynne wyłączenie zasilania;

— stosowanie w urządzeniach elektrycznych izolacji o parametrach ograniczających do minimum możliwość po-rażenia prądem elektrycznym;

— izolowanie stanowiska roboczego;

— zastosowanie nieuziemionych połączeń wyrównawczych;

— stosowanie separacji elektrycznej;

— stosowanie uziemień ochronnych;

— właściwe i zgodne z przepisami prowadzenie prac w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego;

— stosowanie sprzętu ochronnego przy pracach wymagających stosowania takiego sprzętu.

6.4.7.2. Elektryczność statyczna

Ograniczenie zagrożeń elektrycznością statyczną powinno być osiągnięte poprzez:

— środki mające na celu przeciwdziałanie powstawaniu naładowania;

— środki ułatwiające odprowadzenie ładunków;

— stosowanie antystatyków;

— stosowanie ubrań ochronnych i obuwia wykonanego z odpowiednich materiałów;

— środki neutralizujące zgromadzone ładunki;

— ochrona elektrostatyczna w pomieszczeniach oraz przestrzeniach zagrożonych wybuchem.

13

6.4.8. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń wynikających z niewłaściwych parametrów mikroklimatu

Znaczne ograniczenie obciążenia cieplnego spowodowane mikroklimatem gorącym można osiągnąć po-przez:

— odpowiednie zabezpieczenie przegród nieprzeźroczystych (ściany, dachy);

— odpowiednie zabezpieczenie przegród oszklonych;

— instalowanie wyposażenia o wysokiej temperaturze na zewnątrz pomieszczeń, gdzie przebywają ludzie;

— automatyzacja stanowisk pracy;

— izolowanie maszyn i urządzeń będących źródłem ciepła;

— uzupełnianie ubytków izolacji termicznej maszyn i urządzeń;

— stosowanie ekranów;

— stosowanie odzieży ochronnej zabezpieczającej przed nadmiernym ogrzaniem ciała oraz odzieży ochron-nej wentylowanej;

— klimatyzacja pomieszczeń.

W przypadku mikroklimatu zimnego stosowanie odpowiedniej odzieży ciepłochronnej.

6.4.9. Ograniczenie zagrożeń powodowanych przez nieprawidłowe oświetlenie

Poprawę oświetlenia stanowisk pracy można uzyskać poprzez kontrolę oświetlenia, pomiary natężenia i rów-nomierności oświetlenia oraz dostosowanie oświetlenia do wymagań szczegółowych wynikających z rodzaju prac wykonywanych na stanowisku lub w pomieszczeniu pracy.

6.4.10. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń pożarowych i wybuchowych

Ograniczenie, a nawet likwidację zagrożeń pożarowych i wybuchowych można osiągnąć poprzez odpowied-nie środki techniczne:

— klasyfikacja pożarowo-wybuchowa pomieszczeń pracy i dostosowanie urządzeń do wymagań wynikających z tej klasyfikacji;

— usuwanie materiałów palnych ze strefy zagrożeń;

— właściwe magazynowanie materiałów;

— wyposażenie pomieszczeń w sprzęt gaśniczy i odpowiednie jego rozmieszczenie;

— instrukcje pożarowo-techniczne;

oraz środki organizacyjne:

— szkolenie załogi;

— wyznaczenie dróg ewakuacyjnych;

— właściwe przygotowanie i prowadzenie prac niebezpiecznych pożarowo;

— kontrola stanowisk pracy pod kątem przestrzegania przepisów ochrony przeciwpożarowej.

6.4.11. Likwidacja lub ograniczenie zagrożeń w transporcie wewnątrzzakładowym oraz składowaniu materiałów

Likwidację lub ograniczenie zagrożeń w transporcie wewnątrzzakładowym można osiągnąć poprzez:

— utrzymanie środków transportu we właściwym stanie technicznym;

— oznakowanie dróg komunikacyjnych i niebezpiecznych miejsc na tych drogach;

— obsługę urządzeń i pojazdów transportu wewnątrzzakładowego przez wykwalifikowanych pracowników ma-jących odpowiednie upoważnienia do obsługi tych urządzeń;

— oznakowanie pojazdów przewożących towary niebezpieczne;

— przestrzeganie przepisów prawa o ruchu drogowym i przepisów wykonawczych do tego prawa;

— przestrzeganie zasad składowania materiałów:

— na stanowiskach pracy;

— sypkich i materiałów w opakowaniach, przedmiotów o zróżnicowanych kształtach;

— o właściwościach toksycznych, żrących, łatwopalnych, i wybuchowych;

— oznakowanie miejsc składowania z informacją o składowanych materiałach

(szczególnie dotyczy to substancji i preparatów chemicznych).

6.5. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dla budynków i pomieszczeń pracy oraz wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych

wykład — 3 godziny

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, jakim powinny odpowiadać budynki i związane z nimi urządze-nia, ich usytuowanie na działce budowlanej oraz zagospodarowanie działek, ustalone są w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowia-dać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z późn. zm.) oraz w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w rozdziale II pt. Obiekty budowlane, teren zakładu pracy.

14

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dla pomieszczeń pracy, procesów pracy oraz pomieszczeń h i-gienicznosanitarnych określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (J.t.: Dz. U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).

Omawiając ww. zagadnienia zwrócić uwagę słuchaczy na urządzenia oraz instalacje wymagane innymi szczegółowymi przepisami, np. instalacje wentylacyjne, alarmowe, centralnego ogrzewania, sprężonego po-wietrza, tlenowe, awaryjne itp.

Ponadto podać parametry pomieszczeń towarzyszących pomieszczeniom i stanowiskom pracy, takie jak: szatnie, łaźnie, umywalnie, suszarnie, palarnie, stołówki, pomieszczenia wypoczynku, pomieszczenia do spożywania posiłków, pralnie, pomieszczenia pierwszej pomocy przedlekarskiej itp.

6.6. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych

wykład — 3 godziny

6.6.1. Wypadki przy pracy

Podstawy prawne w zakresie ustalania okoliczności powypadkowych i procedury stwierdzania choroby za-wodowej.

Definicja wypadku przy pracy oraz choroby zawodowej. Procedura postępowania po uzyskaniu informacji o zdarzeniu wypadkowym i dochodzenia powypadkowego.

Omówienie dokumentacji powypadkowej – co zawiera dokumentacja powypadkowa i zasady sporządzania lub pozyskiwania poszczególnych załączników do protokołu powypadkowego – rola służby BHP w tym zakre-sie.

Obowiązki pracodawcy w związku z wypadkiem przy pracy – wypadkiem śmiertelnym, ciężkim uszkodzeniem ciała, zbiorowym, zaistniałym przy urządzeniach podlegających dozorowi technicznemu lub zakładzie górn i-czym.

Należy podać słuchaczom przykłady prawidłowego i negatywnego postępowania pracodawcy, zespołu powy-padkowego, poszkodowanego, rodziny poszkodowanego i innych osób uprawnionych w związku z zaistnia-łym wypadkiem.

6.6.2. Choroby zawodowe

Obowiązki pracodawcy w związku z podejrzeniem choroby zawodowej i choroby zawodowej oraz dokumenty, które winny być sporządzone w związku z tymi zdarzeniami i kto winien je sporządzić.

Procedury postępowania w przypadku podejrzenia choroby zawodowej i choroby zawodowej. Rola pracown i-ków służby BHP w tych procedurach.

ćwiczenia – 2 godziny

Cel ćwiczenia: praktyczne opanowanie umiejętności sporządzania protokołu powypadkowego, zarządzenia

powypadkowego wdrażającego ustalenia zespołu powypadkowego.

Założenia:

1) Przygotować dla każdego szkolonego druk protokołu powypadkowego.

2) Opis zdarzenia wypadkowego przy pracy.

3) Przypomnieć w skrócie zasady postępowania w zakresie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pra-cy.

W trakcie ćwiczenia prowadzący udziela ćwiczącym konsultacji w sprawach wątpliwych dla ćwiczących.

Prowadzący ćwiczenia ocenia dokumenty opracowane przez ćwiczących, wystawia oceny. Wyniki ocen wraz z uwagami prowadzący podaje słuchaczom w formie komentarza na każdej pracy uczestnika szkolenia.

6.7. Analiza przyczyn wybranych wypadków przy pracy i chorób zawodowych i związana z nimi profilak-tyka

wykład – 2 godziny

Metody i zasady oraz cel analizy wypadkowości i zachorowalności na choroby zawodowe. Bezpośrednie i po-średnie przyczyny wypadków przy pracy jako następstwo:

— techniki (stanu technicznego maszyn i urządzeń, urządzeń zabezpieczających, narzędzi itp.);

— organizacji (szeroko rozumianej organizacji pracy, kwalifikacji pracowników, sprawowania dozoru nad pra-cami i pracownikami;

— postępowania ludzi, czyli czynnika ludzkiego (nieprzestrzegania przepisów instrukcji oraz zasad dyscypliny pracy).

Analiza realizacji postanowień zarządzeń powypadkowych, wniosków, zaleceń, poleceń organów nadzoru nad warunkami pracy wydanych w związku z wypadkami.

Profilaktyka związana z wypadkowością i zachorowalnością na choroby zawodowe – systemy motywacyjne dla ograniczenia wypadkowości i zachorowalności na choroby zawodowe. Rola osób dozoru i służby BHP

15

w kształtowaniu właściwych postaw w ograniczaniu zagrożeń wypadkowych w konsekwencji wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

6.8. Zadania i uprawnienia służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz metody pracy tej służby

wykład – 4 godziny

Zwrócić uwagę słuchaczy na następujące akty normatywne:

— Kodeks pracy, dział dziesiąty, rozdział dziesiąty Służba bezpieczeństwa i higieny pracy, regulujący obo-

wiązki pracodawcy w zakresie powoływania służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub przekazywania za-dań tej służby innym pracownikom, w tym pracodawcy oraz uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy w tworzeniu służby bhp;

— rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pra-cy, wraz ze zmianą wprowadzoną rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r.

Zadania i uprawnienia służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Omawiając ww. akty normatywne szczególną uwagę zwrócić na następujące zagadnienia:

— zadania służby bhp i zakres jej działania — § 2 ust. 1 rozporządzenia RM w sprawie służby bezpieczeń-stwa i higieny pracy;

— uprawnienia służby bhp i osób wykonujących zadania tej służby — § 3 ww. rozporządzenia w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy;

— kto może być pracownikiem służby bhp wg stanu prawnego na dzień 1 lipca 2005 r.

6.8.1. Metody pracy służby bhp

Przy realizowaniu zadań kontrolnych – opracowanie planu kontroli wg opracowanej wcześniej listy pytań, a na-stępnie przygotowanie się do kontroli, sposób jej przeprowadzenia, oraz sporządzanie wniosków pokontrolnych i sprawdzanie ich realizacji.

Okresowa ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie – zakres tematyczny oceny, sposób groma-dzenia informacji tematycznych, analiza tych informacji, opracowanie oceny i wniosków do poprawy istniejącego stanu.

Doradztwo — zgromadzenie odpowiednich przepisów, kompleksowe zapoznanie się z wymaganiami przepisów w zakresie tematyki będącej przedmiotem doradztwa i interpretacja tej tematyki dla potrzeb osób, komórek lub innych podmiotów zlecających dany problem.

Uczestnictwo w różnych komisjach zajmujących się problematyką warunków oraz bezpieczeństwa i higieny pra-cy — aktywny udział w pracach tych komisji, preferując wymagania przepisów w określonej tematyce.

Współpraca z komórkami organizacyjnymi w zakładzie – metody tej współpracy na zasadzie partnerstwa, prefe-rując wymagania przepisów ochrony oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Dochodzenia powypadkowe – dbanie o wnikliwe ustalenie przyczyn i okoliczności danego zdarzenia oraz jakość dokumentacji powypadkowej i wdrożenie wniosków zespołu powypadkowego.

Inicjowanie form popularyzacji zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy.

ćwiczenia — 2 godziny

Tematem ćwiczeń są następujące zagadnienia:

1. Kontrola badań lekarskich pracowników.

2. Kontrola szkoleń pracowników w zakresie bhp.

Przy tematach 1 i 2 należy opracować program kontroli – co należy kontrolować, na co zwrócić szczególną uwagę i jak skutecznie usunąć ewentualne nieprawidłowości albo sporządzenie listy pytań do kontrolowanego, w celu uzyskania informacji o aktualnym stanie w tych tematach.

Prowadzący dokona podziału uczestników szkolenia na zespoły wg własnego uznania, wyznaczy tematy i dokona oceny prac, nanosząc swoje uwagi na opracowaniach.

6.9. Organizacja i metody szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz popularyzacja problematyki bhp

wykład — 2 godziny

Omówienie rozporządzenia w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształce-nia ogólnego dorosłych oraz rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pra-cy.

Opracowanie programu szkolenia (nazwa formy kształcenia, czas trwania i sposób jej organizacji, wymagania wstępne dla uczestników, cele kształcenia, plan nauczania określający nazwę zajęć edukacyjnych oraz ich wymiar, treści kształcenia w zakresie poszczególnych zajęć edukacyjnych, wykaz literatury oraz niezbędnych środków i materiałów dydaktycznych, sposób sprawdzania efektów kształcenia).

Realizacja programu szkolenia – dobór wykładowców do określonego przedmiotu (tematu) nauczania.

Metody popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy – opracowanie planu działania, a następ-nie wdrożenie tego planu z wykorzystaniem programów komputerowych, plansz, szkoleń, udziału w różnych komisjach, naradach itp.

16

ćwiczenia – 2 godziny

Tematami ćwiczeń są następujące zagadnienia:

1. Instruktaż ogólny w zakresie bhp.

2. Instruktaż stanowiskowy w zakresie bhp na określonym stanowisku.

Prowadzący ćwiczenia dzieli uczestników szkolenia na zespoły (ilość członków w zespole ustala prowadzą-cy), każdemu zespołowi wręcza rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (jeżeli w dostarczonych materiałach dydaktycznych nie posiadają tego rozporządzenia) i podaje zakres opracowania, a mianowicie:

— opracować zwięzły konspekt do wybranych przedmiotów nauczania zawartych w wybranym przez prowa-dzącego programie szkolenia;

— określić wskazówki dydaktyczne;

— określić pomoce dydaktyczne.

Prowadzący dokona oceny prac i określi swoje uwagi na każdym opracowaniu.

6.10. Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń (pożaru, awarii), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku

wykład — 3 godziny

6.10.1. Postępowanie w razie wypadku

Podstawowym obowiązkiem pracownika, który zauważył wypadek, jest udzielenie pierwszej pomocy poszko-dowanemu, zawiadomienie przełożonego oraz ostrzeżenie innych pracowników.

Obowiązki pracodawcy w razie zaistnienia wypadku: podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczają-ce zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, ustalić okoliczności i przy-czyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym zagrożeniom (wdrożyć do re-alizacji ustalenia zespołu powypadkowego).

Omawiając zagadnienie udzielenia pierwszej pomocy zwrócić uwagę na czas udzielania tej pomocy, tj. do momentu przybycia pomocy medycznej oraz podać na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku.

6.10.2. Postępowanie w sytuacjach zagrożeń

Zatrzymanie pracy urządzenia lub urządzeń, ostrzeżenie współpracowników i zgłoszenia awarii przełożone-mu, włączenie się do działań zmierzających do bezpiecznego usunięcia awarii.

W przypadku pożaru – podjęcie próby ugaszenia pożaru w zarodku, ostrzeżenie współpracowników, zgło-szenie pożaru do straży pożarnej, podając: co się pali, gdzie się pali, czy zagrożone jest życie ludzkie, drogi dojazdowe, imię i nazwisko składającego meldunek i nr telefonu skąd pochodzi meldunek.

Telefony alarmowe.

6.10.3. Zasady udzielania pierwszej pomocy

Zapoznać uczestników szkolenia z ogólnymi zasadami udzielania pierwszej pomocy oraz pojęciem pierwszej pomocy przedlekarskiej.

Omówić przebieg czynności ratowniczych na miejscu wypadku, czyli tzw. łańcucha ratunkowego (czynności doraźne, wezwanie pomocy, pierwsza pomoc, transport, pomoc).

Zasady udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej w poszczególnych rodzajach obrażeń:

— zranienia,

— złamania,

— krwotoki,

— oparzenia,

— urazy oczu,

— utrata przytomności, omdlenia,

— zatrucia.

Meldunek o zdarzeniu wypadkowym — telefon alarmowy.

6.11. Problemy ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska naturalnego

wykład — 3 godziny

6.11.1. Ochrona przeciwpożarowa

Ogólne omówienie ustawy o ochronie przeciwpożarowej i wybranych przepisów wykonawczych do tej ustawy (dotyczących danego zakładu).

Źródła zagrożeń pożarowych w danym zakładzie, zasady oznakowania miejsc niebezpiecznych pożarowo. Wyposażenie obiektów w sprzęt gaśniczy. Profilaktyka w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Wymagania przepisów dotyczące stanowisk pracy, na których występuje lub może wystąpić atmosfera wybuchowa.

17

Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego (zakres instrukcji, sposób opracowania), instrukcje prowadzenia prac pożarowo niebezpiecznych.

Organizacja ochrony przeciwpożarowej w zakładzie. Szkolenie pracowników w zakresie ochrony przeciwpo-żarowej.

6.11.2. Ochrona środowiska naturalnego

Ogólne omówienie ustaw: prawo ochrony środowiska i o odpadach oraz podanie przepisów wykonawczych do tych, które dotychczas (tzn. do daty określonego szkolenia) się ukazały.

Warunki rozpoczęcia działalności gospodarczej w aspekcie ww. przepisów o ochronie środowiska naturalne-go i o odpadach.

Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony środowiska naturalnego, opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, w tym kary za przekroczenie dopuszczalnych parametrów pozwolenia wodnoprawnego, emisji gazów do atmosfery itp.

Ochrona środowiska przed hałasem.

7. Wykaz literatury oraz niezbędnych środków i materiałów dydaktycznych 7.1. Wykaz literatury

Bezpieczeństwo i higiena pracy z bieżącą aktualizacją, Wyd. X, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

Bezpieczeństwo i higiena pracy z bieżącą aktualizacją, (CD), Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy, CIOP, Warszawa 1997.

M. Gałusza, Poradnik BHP dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami, Wyd. XXXVI, Tarbo-nus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

M. Gałusza, W. Langer, Wypadki i choroby zawodowe – dokumentacja, postępowanie, orzecznictwo, Wyd.

IV, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2011.

M. Gałusza, K. Werner, M. Śmidowski, Wymagania i ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakła-dzie. Poradnik. Wyd. VI, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2010.

G. Gałuszka, Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach, Wyd. III, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2011.

D. Koradecka, Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, CIOP, Warszawa 1997.

Kodeks pracy z bieżącą aktualizacją, Wyd. XIII, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

T. Nycz, Kodeks pracy z komentarzem, Wyd. V, Tarbonus 2011.

Ochrona przeciwpożarowa z bieżącą aktualizacją, Wyd. XI, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

Ochrona środowiska z bieżącą aktualizacją, Wyd. VI, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

Ochrona środowiska i budownictwo z bieżącą aktualizacją, (CD) Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

PEN-Asystent – złoty, (pendrive) Tarbonus, maj 2012.

Prawo pracy z bieżącą aktualizacją, (CD) Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

I. Romanowska-Słomka, A. Słomka, Ocena ryzyka zawodowego, Wyd. II, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

J. Ślęzak, Ochrona pracy. Poradnik dla służby bhp , Wyd. V, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2012.

P. Żukowski, S. Wieczorek, Organizacja bezpiecznej pracy, Wyd. II, Tarbonus, Kraków-Tarnobrzeg 2011.

7.2. Wykaz niezbędnych środków i materiałów dydaktycznych

(podane przykładowo do wykorzystania przy realizacji szkolenia)

schematy technologiczne procesów produkcyjnych realizowanych w zakładzie;

instrukcja bezpieczeństwa pożarowego w zakładzie;

protokół powypadkowy;

karta wypadku przy pracy;

zakładowy wykaz stanowisk pracy, na których wymagane są dodatkowe wymagania

kwalifikacyjne dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń i instalacji energetycznych;

instrukcja prowadzenia prac niebezpiecznych w zakładzie;

instrukcja technologiczno-ruchowa;

znaki ewakuacyjne, pożarowe i bezpieczeństwa;

wykaz prac niebezpiecznych;

wykaz prac, dla których wymagane są wysokie predyspozycje psychofizyczne;

18

wykaz prac wykonywanych co najmniej przez dwie osoby;

karty pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowiskach pracy;

Polskie Normy dotyczące określonej tematyki;

rzutnik multimedialny i ekran;

telewizor, odtwarzacz DVD;

prezentacje multimedialne dotyczące omawianych zagadnień;

zbiór przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

8. Sposób sprawdzenia efektów kształcenia

Efekty sprawdzane są poprzez:

a) ocenę prac kontrolnych sporządzonych przez słuchaczy, dotyczących następujących tematów:

— opracowanie dokumentacji powypadkowej w zakresie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków, spo-rządzenia protokołu powypadkowego oraz karty statystycznej wypadku i wdrożenia do realizacji wniosków zespołu powypadkowego;

— praca kontrolna z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

b) pisemny sprawdzian testowy, realizowany po zakończeniu szkolenia,

c) egzamin ustny z tematyki objętej szkoleniem — na zakończenie szkolenia.

Ocena końcowa stanowi średnią ocenę z prac kontrolnych, sprawdzianu testowego i egzaminu końcowego ustnego. Obowiązkowe uczestnictwo w zajęciach szkoleniowych i pozytywny wynik egzaminu po zakończeniu szkolenia, stanowi podstawę do zaliczenia szkolenia i wystawienia zaświadczenia o jego ukończeniu (wzór zaświadczenia w załączeniu).

19

20