1

Propozycja planu wynikowego – „Chemia Nowej Ery” – klasa 3 gimnazjum

Tytuł rozdziału w podręczniku

Temat lekcji

Treści nauczania

Wymagania edukacyjne Uwagi podstawowe

(P) ponadpodstawowe

(PP) Dział V. Sole 5. Poznajemy sole 5.1. Wzory i nazwy soli

73. Budowa i nazwy soli • budowa soli • ustalanie wzorów

sumarycznych soli • wzór ogólny soli • nazewnictwo soli

Uczeń: • omawia budowę soli (B) • wyróżnia metal i resztę

kwasową (B) • zapisuje wzór ogólny soli

(B) • podaje nazwy soli

pochodzących od podanego kwasu (C)

• podaje nazwy kwasów, od których pochodzą podane sole (C)

• ustala rodzaj wiązania między metalem a resztą kwasową (B)

Uczeń: • wyjaśnia, na czym polega

wiązanie jonowe w solach (C)

74. Ustalanie wzorów soli na podstawie nazwy i odwrotnie

• wzory i nazwy soli

Uczeń: • wie, że sole występują

w postaci kryształów, a nie pojedynczych cząsteczek (A)

• podaje nazwy soli oraz zapisuje ich wzory sumaryczne i strukturalne (C)

• identyfikuje sole w zbiorze różnych substancji (C)

Uczeń: • zapisuje wzory i podaje nazwy

soli (trudniejsze przykłady) (C)

5.2. Dysocjacja jonowa soli

75. Dysocjacja jonowa soli • dysocjacja jonowa soli • jony:

− kationy metalu − aniony reszty

Uczeń: • opisuje dysocjację soli (B) • dostrzega związek ładunku

jonu metalu, reszty

Uczeń: • zapisuje i odczytuje równania

reakcji dysocjacji (C)

2

kwasowej kwasowej z wartościowością (C)

• zapisuje i odczytuje proste równania reakcji dysocjacji (C)

6. Poznajemy sposoby otrzymywania soli 6.1. Reakcje zobojętniania

76. Reakcja zobojętniania jako jeden ze sposobów otrzymywania soli

• reakcja zobojętniania − jeden ze sposobów otrzymywania soli

• cząsteczkowy, jonowy, jonowy skrócony zapis równania reakcji chemicznej

Uczeń: • definiuje reakcję

zobojętniania (A) • wie, że sole można

otrzymywać w reakcji zobojętniania (B)

• wyjaśnia rolę wskaźnika w reakcji zobojętniania (B)

• podaje zapis ogólny przebiegu reakcji zobojętniania (A)

• wie, jaki zapis reakcji nazywa się cząsteczkowym, jonowym, skróconym jonowym (B)

• zapisuje proste równania (3 formy) reakcji zobojętniania (C)

Uczeń: • zapisuje i odczytuje równania

reakcji (3 formy) zobojętniania (C)

• proponuje substraty reakcji zobojętniania potrzebne do otrzymania danej soli (D)

• przeprowadza zaproponowaną przez siebie reakcję chemiczną (D)

• wyjaśnia zmianę odczynu roztworu w reakcji zobojętniania (B)

6.2. Reakcje metali z kwasami

77. Otrzymywanie soli w reakcji metali z kwasami

• reakcja metalu aktywnego z kwasem – jeden ze sposobów otrzymywania soli

• wodór i sól – produkty reakcji metalu aktywnego z kwasem

• sprawdzanie, czy metale nieaktywne, np. miedź, reagują z kwasami

• szereg aktywności metali

Uczeń: • podaje zapis ogólny

przebiegu reakcji metalu aktywnego z kwasem (A)

• wie, że można ją stosować do otrzymywania soli (B)

• zapisuje i odczytuje prostsze równania reakcji metali z kwasami (C)

• wyjaśnia, co to jest szereg aktywności metali (B)

• podaje zastosowanie szeregu aktywności metali (B)

Uczeń: • zapisuje i odczytuje równania

reakcji kwasów z metalami (C) • wyjaśnia istotę reakcji kwasów

z metalami (B) • wie, które metale reagują

według omawianego schematu (B)

• korzysta z szeregu aktywności metali (C)

• przewiduje, czy dana reakcja chemiczna zachodzi (D)

• przeprowadza reakcję kwasów z metalami (C)

3

• identyfikuje gazowy produkt reakcji chemicznej (C)

6.3. Reakcje tlenków metali z kwasami

78. Otrzymywanie soli w reakcji tlenków metali z kwasami

• reakcja tlenków metali z kwasami − jeden ze sposobów otrzymywania soli

Uczeń: • podaje zapis ogólny

przebiegu reakcji tlenków metali z kwasami (A)

• wie, że reakcje tlenków metali z kwasami można zastosować do otrzymywania soli (B)

• zapisuje i odczytuje proste równania reakcji chemicznych (C)

Uczeń: • zapisuje i odczytuje równania

reakcji tlenków metali z kwasami (C)

• opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji, potrafi je przeprowadzić (C)

• proponuje i przeprowadza reakcję otrzymywania danej soli tą metodą (D)

6.4. Inne sposoby otrzymywania soli

79. Inne sposoby otrzymywania soli

• inne sposoby otrzymywania soli: − reakcja metalu

z niemetalem − reakcja tlenku

zasadowego z tlenkiem kwasowym

− reakcja tlenku kwasowego z zasadą

Uczeń: • zna jedną z omawianych

metod i potrafi ją zastosować w zadaniach (C)

• zapisuje równania reakcji (C)

• odróżnia tlenki kwasowe od tlenków zasadowych (C)

• definiuje bezwodnik kwasowy (A)

Uczeń: • wymienia poznane sposoby

otrzymywania soli (B) • wymienia produkty

omawianych reakcji chemicznych (B)

• zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli podanymi metodami (C)

• proponuje sposób otrzymania podanej soli (D)

• projektuje doświadczenie do podanej propozycji (D)

• wykonuje zaprojektowane doświadczenie (D)

4

80. Otrzymywanie soli trudno rozpuszczalnych

• sole trudno rozpuszczalne • powstawanie soli trudno

rozpuszczalnych jako łączenie się odpowiednich jonów

• cząsteczkowy, jonowy, jonowy skrócony zapis równania reakcji powstawania soli trudno rozpuszczalnej

• analiza tabeli rozpuszczalności

Uczeń: • podaje podział soli (A) • wyjaśnia, co to są sole

trudno rozpuszczalne (B) • korzysta z tabeli

rozpuszczalności (C) • definiuje reakcję

strąceniową (A) • zapisuje i odczytuje proste

równania reakcji strąceniowych (C)

Uczeń: • swobodnie korzysta z tabeli

rozpuszczalności (C) • przewiduje wynik reakcji

chemicznej na podstawie informacji z tabeli rozpuszczalności (D)

• proponuje reakcję otrzymywania danej soli trudno rozpuszczalnej (D)

• projektuje doświadczenie do podanej propozycji (D)

• wykonuje zaprojektowane doświadczenie (D)

• zapisuje równania reakcji (zapis cząsteczkowy, jonowy, jonowy skrócony) (C)

• podaje zastosowania reakcji strąceniowych (C)

5.3. Elektroliza soli 81. Elektroliza wodnych roztworów soli

• elektroliza soli: − mechanizm elektrolizy − reakcje elektrodowe − produkty elektrolizy

• zastosowania elektrolizy

Uczeń: • definiuje elektrolizę, katodę,

anodę, kation i anion (A) • wyjaśnia, na czym polegają

reakcje elektrodowe (B) • ustala produkty elektrolizy

wodnego roztworu CuCl2 (C)

• wymienia najważniejsze zastosowania elektrolizy (A)

Uczeń: • zapisuje i omawia równania

reakcji elektrodowych (C) • określa zastosowania

elektrolizy (C)

7. Poznajemy zastosowania soli

82. Podsumowanie wiadomości. Sole wokół nas

• zastosowania wybranych soli

• sole szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka

• utrwalenie wiadomości o solach

Uczeń: • podaje przykłady

występowania i zastosowania najważniejszych soli (B)

Uczeń: • wymienia przykłady

występowania i zastosowania soli (A)

• identyfikuje sole na podstawie podanych informacji (D)

• wymienia sole szkodliwe dla zdrowia człowieka (C)

8. Obliczenia chemiczne tematy

5

nadobowiązko- we

8.1. Pojęcie mola 8.2. Masa molowa 8.3. Obliczenia stechiometryczne

83. Pojęcie mola i masy molowej

• mol • masa molowa

Uczeń: • definiuje mol i masę

molową (A) • podaje masę molową (C) • wykonuje proste obliczenia

(C)

Uczeń: • korzysta z poznanych pojęć

przy obliczeniach (C)

tematy nadobowiązko-we

Podsumowanie działu

84.−85. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

Dział VI. Surowce i tworzywa 9. Poznajemy surowce pochodzenia mineralnego 9.1. Skład chemiczny skorupy ziemskiej

86. Skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej

• skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej

• porównanie składów pierwiastkowych skorupy ziemskiej, Ziemi i Wszechświata

• surowce mineralne

Uczeń: • definiuje skorupę ziemską,

minerały, skały i surowce mineralne (A)

• wymienia nazwy najważniejszych pierwiastków chemicznych występujących w skorupie ziemskiej, Ziemi i we Wszechświecie (A)

• dokonuje podziału surowców mineralnych (B)

• podaje przykłady surowców każdego rodzaju (B)

Uczeń: • porównuje skład

pierwiastkowy skorupy ziemskiej, Ziemi i Wszechświata (C)

9.2. Skały wapienne, ich właściwości i zastosowania

87. Skały wapienne

• skały wapienne: − wapień − kreda − marmur

• węglan wapnia – główny składnik skał wapiennych

• reakcja charakterystyczna wapieni

• zastosowania wapieni

Uczeń: • wymienia nazwy skał

wapiennych (A) • podaje nazwę i wzór

głównego składnika skał wapiennych (B)

• zapisuje reakcję charakterystyczną wapieni (C)

• wyjaśnia, co to są: wapno palone, gaszone, zaprawa

Uczeń: • zapisuje i objaśnia równania

reakcji od skał wapiennych do zaprawy murarskiej (C)

• wyjaśnia, na czym polega twardnienie zaprawy murarskiej, zapisuje równanie reakcji (C)

• projektuje doświadczenie udowadniające, że skały wapienne zawierają węglan

6

murarska (wapienna) (B) • zapisuje wzory wapna

palonego i gaszonego (C) • wymienia najważniejsze

właściwości wapna palonego i gaszonego (A)

• zapisuje równanie reakcji otrzymywania wapna palonego i wapna gaszonego (C)

• wyjaśnia, na czym polega twardnienie zaprawy murarskiej (B)

• wymienia najważniejsze zastosowania wapieni (A)

wapnia (D) • projektuje doświadczenie,

udowadniające, że mamy do czynienia ze „starym” tynkiem (zawiera CaCO3) (D)

• wymienia zastosowania omawianych substancji (A)

9.3. Skały gipsowe, ich właściwości i zastosowania

88. Skały gipsowe

• skały gipsowe • siarczan(VI) wapnia

− główny składnik skał gipsowych

• hydraty – sole uwodnione • gips krystaliczny i gips

palony • zastosowania gipsu

palonego

Uczeń: • wymienia nazwy skał

gipsowych (A) • podaje nazwę i wzór

głównego składnika skał gipsowych (B)

• definiuje hydraty (A) • podaje różnice między

gipsem krystalicznym a gipsem palonym (B)

• opisuje sposób otrzymania gipsu palonego z gipsu krystalicznego (B)

• wyjaśnia, na czym polega twardnienie gipsu palonego (B)

• podaje najważniejsze zastosowania gipsu (A)

Uczeń: • zapisuje równania reakcji

otrzymywania gipsu palonego (C)

• zapisuje i omawia równanie reakcji twardnienia zaprawy gipsowej (C)

• omawia zastosowania gipsu (A)

9.4. Tlenek krzemu(IV), jego odmiany i zastosowania 9.5. Szkło

89.Tlenek krzemu(IV), zastosowanie w produkcji szkła

• tlenek krzemu(IV) jako składnik minerałów

• właściwości i zastosowania krzemionki

• budowa wewnętrzna szkła

Uczeń: • zapisuje wzory tlenku

krzemu(IV) (C) • wymienia minerały,

w których występuje tlenek

Uczeń: • omawia dokładnie produkcję

szkła (C) • porównuje substancje

krystaliczne i bezpostaciowe

9.6. Gleba i jej właściwości − w przypadku 5 godzin w cyklu

7

• rodzaje i zastosowania szkła

krzemu(IV) (A) • wymienia właściwości

i zastosowania krzemionki (A)

• podaje cechy substancji bezpostaciowej (B)

• zna podstawowe surowce do produkcji szkła (A)

• opisuje przebieg produkcji szkła (B)

• wymienia właściwości i zastosowania szkła (A)

(C) • wymienia rodzaje szkła

i podaje ich zastosowania (C)

nauczania

9.7. Metale 90. Metale

• wspólne i różniące właściwości metali

• metody otrzymywania metali

• korozja metali • stopy metali

Uczeń: • wymienia postaci metali

występujące w przyrodzie (A)

• definiuje rudy i stopy metali (A)

• podaje przykłady rud i stopów metali (C)

• wyjaśnia, na czym polega korozja metali (B)

• wymienia właściwości metali (B)

• podaje sposób otrzymywania metali z ich rud (B)

• zapisuje proste równania reakcji chemicznych (C)

Uczeń: • określa istotę otrzymywania

metali z ich rud – znaczenie reakcji redukcji (C)

• porównuje właściwości różnych metali (C)

• objaśnia proces wielkopiecowy (C)

• zapisuje równania reakcji otrzymywania metali z ich związków chemicznych (C)

• analizuje problem − dlaczego częściej zamiast czystych metali używane są ich stopy (D)

10. Poznajemy surowce energetyczne 10.1. Węgle kopalne 10.2. Ropa naftowa i gaz ziemny

91. Surowce energetyczne − węgle kopalne, gaz ziemny, ropa naftowa

• powstawanie złóż węgla • podział węgli kopalnych • zastosowania węgli

kopalnych • powstawanie ropy

naftowej i gazu ziemnego • produkty destylacji

frakcjonowanej ropy

Uczeń: • określa, jak powstają złoża

węgli kopalnych, gazu ziemnego i ropy naftowej (C)

• podaje właściwości ropy naftowej (A)

• wyjaśnia podział węgli

Uczeń: • bada właściwości fizyczne

ropy naftowej i jej palność (C) • omawia proces destylacji ropy

naftowej (B) • porównuje frakcje ropy

naftowej (C) • określa zastosowania

8

naftowej • zastosowania ropy

naftowej i gazu ziemnego

kopalnych (C) • wyjaśnia pojęcie destylacji

frakcjonowanej (B) • definiuje węglowodory (A) • wymienia produkty

destylacji ropy naftowej (A) • wymienia zastosowania

omawianych surowców (B)

produktów destylacji frakcjonowanej ropy naftowej (C)

10.1. Węgle kopalne 10.2. Ropa naftowa i gaz ziemny 10.3. Alternatywne źródła energii

92. Węgiel kamienny. Alternatywne źródła energii

• węgiel kamienny jako paliwo

• produkty suchej destylacji węgla kamiennego

• wyczerpywanie się zasobów surowców energetycznych i ochrona środowiska przyrodniczego

• przykłady alternatywnych źródeł energii

Uczeń: • wyjaśnia, na czym polega

sucha destylacja węgla kamiennego (B)

• wymienia produkty suchej destylacji węgla kamiennego i niektóre ich zastosowania (A)

• podaje przykłady wpływu na środowisko przyrodnicze działalności człowieka związanej z wykorzystywaniem surowców energetycznych (C)

• podaje przykłady rozwiązań mających na celu ochronę środowiska przyrodniczego przed wpływem działalności człowieka (C)

• wymienia alternatywne źródła energii (A)

Uczeń: • wymienia produkty suchej

destylacji węgla kamiennego i ich niektóre zastosowania (C)

• omawia zasoby surowców energetycznych (C)

• analizuje skutki wykorzystywania ich przez człowieka (D)

• wyjaśnia przyczyny poszukiwania nowych źródeł energii (C)

• przedyskutowuje problemy ekologiczne związane z wydobywaniem i wykorzystywaniem surowców energetycznych (D)

• omawia alternatywne źródła energii (C)

Podsumowanie działu

93.−94. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu.

Dział VII. W ęgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy odmiany węgla pierwiastkowego

95. Węgiel pierwiastkowy

• właściwości węgla jako pierwiastka chemicznego

• występowanie węgla

Uczeń: • wyjaśnia, czym się zajmuje

chemia organiczna (B)

Uczeń: • analizuje budowę diamentu

i grafitu i wyjaśnia jej

9

w przyrodzie w stanie wolnym, w związkach nieorganicznych i organicznych

• podaje informacje o węglu na podstawie jego położenia w układzie okresowym (C)

• definiuje zjawisko alotropii (A)

• wymienia odmiany alotropowe węgla (A)

• podaje właściwości odmian alotropowych węgla (B)

• wykrywa węgiel w substancjach organicznych (C)

konsekwencje (D) • podaje informacje na temat

fulerenów (B) • wykrywa węgiel i wodór

w związkach organicznych (C)

2. Poznajemy węglowodory nasycone 2.2. Metan 96. Metan – główny składnik

gazu ziemnego

• metan jako składnik gazu ziemnego

• właściwości metanu • zależność przebiegu

spalania metanu od ilości tlenu

Uczeń: • wyjaśnia, jakie związki

chemiczne nazywa się węglowodorami (B)

• zna skład i zastosowania gazu ziemnego (A)

• rozumie zasady obchodzenia się z gazem ziemnym (B)

• zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny metanu (B)

• buduje model cząsteczki metanu (C)

• wymienia właściwości i zastosowania metanu (A)

• wie, na czym polega spalanie całkowite i niecałkowite (B)

• zapisuje i odczytuje równania reakcji spalania dla metanu (C)

Uczeń: • bada doświadczalnie rodzaje

produktów spalania metanu (C)

2.1. Szereg homologiczny alkanów 2.3. Właściwości

97. Szereg homologiczny węglowodorów nasyconych (alkanów)

• węglowodory nasycone • szereg homologiczny • alkany:

− nazewnictwo

Uczeń: • wyjaśni pojęcia:

węglowodory nasycone, alkany i szereg

Uczeń: • zapisuje równania reakcji

spalania dowolnego alkanu (C) • analizuje zmiany właściwości

10

alkanów − wzory sumaryczne, półstrukturalne i strukturalne

− wzór ogólny • zastosowania alkanów • szereg homologiczny

węglowodorów nasyconych: − zmiany właściwości

fizycznych w szeregu homologicznym

homologiczny (B) • zapisuje wzór ogólny

alkanów (B) • rozróżnia wzory

sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne (B)

• podaje nazwy, wzory sumaryczne, półstrukturalne i strukturalne alkanów (C)

• buduje model cząsteczki podanego alkanu (C)

w szeregu homologicznym (D)

3. Poznajemy węglowodory nienasycone 3.1. Szeregi homologiczne alkenów i alkinów

98. Węglowodory nienasycone (alkeny i alkiny)

• węglowodory nienasycone

• alkeny: − wzór ogólny − wzory − nazewnictwo

• alkiny: − wzór ogólny − wzory − nazewnictwo

Uczeń: • wyjaśnia, co to są

węglowodory nienasycone (B)

• definiuje alkeny, alkiny (A) • podaje wzory ogólne

alkenów i alkinów (B) • zapisuje wzory alkenów

i alkinów (C) • stosuje zasady nazewnictwa

(C) • oblicza masy cząsteczkowe

węglowodorów (C)

Uczeń: • buduje model cząsteczki

dowolnego alkenu i alkinu (C)

3.2. Eten 99. Eten (etylen) − przedstawiciel alkenów

• eten: − budowa cząsteczki − otrzymywanie − właściwości fizyczne

i chemiczne − zastosowania

Uczeń: • zapisuje wzory sumaryczny

i strukturalny etenu (C) • buduje model cząsteczki

etenu (C) • wie, jak otrzymać eten (B) • wymienia właściwości etenu

(A) • wyjaśni pojęcia monomer,

polimer, reakcje polimeryzacji i reakcja przyłączania (B)

• zapisuje równania reakcji

Uczeń: • otrzymuje eten i bada jego

właściwości (C) • zapisuje równania reakcji

otrzymywania etenu, reakcji przyłączania i polimeryzacji (C)

• analizuje właściwości i budowę cząsteczki etenu (D)

11

spalania etenu (C) • wie, jak doświadczalnie

odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych (B)

• podaje zastosowania etenu (A)

3.3. Etyn 100. Etyn (acetylen) − przedstawiciel alkinów

• etyn (acetylen): − budowa cząsteczki − otrzymywanie − właściwości fizyczne

i chemiczne − zastosowania

Uczeń: • zapisuje wzory etynu (C) • wie, jak otrzymać etyn (B) • wymienia właściwości

etynu (A) • zapisuje równania reakcji

spalania etynu (C) • podaje zastosowania etynu

(A)

Uczeń: • otrzymuje etyn i bada jego

właściwości (C) • zapisuje równania reakcji

otrzymywania etynu (C) • zapisuje równania reakcji

przyłączania i polimeryzacji etynu (D)

• analizuje budowę cząsteczki etynu i jej konsekwencje (D)

3.2. Eten 3.5. Tworzywa sztuczne

101. Polietylen jako przedstawiciel tworzyw sztucznych

• tworzywa sztuczne: − przykłady − otrzymywanie

w procesie polimeryzacji

Uczeń: • wymienia przykłady

tworzyw sztucznych (A) • podaje, w jakiej reakcji

chemicznej można niektóre z nich otrzymać (B)

• wyjaśni pojęcia monomer, polimer (B)

• podaje przykłady zastosowania tworzyw sztucznych (B)

Uczeń: • określa, jakie substancje mogą

ulegać polimeryzacji (C) • omawia budowę polimeru (B) • analizuje zalety i wady

tworzyw sztucznych (D)

2.3. Właściwości alkanów 3.4. Właściwości alkenów i alkinów

102. Porównanie budowy cząsteczek i właściwości alkanów, alkenów i alkinów

• porównanie budowy cząsteczek alkanów, alkenów, alkinów

• porównanie aktywności chemicznej węglowodorów

• najważniejsze zastosowania węglowodorów

Uczeń: • zapisuje wzory ogólne

węglowodorów (B) • zapisuje wzory prostszych

węglowodorów (sumaryczne, strukturalne, półstrukturalne) i podaje ich nazwy (C)

• wymienia różnice w budowie alkanów,

Uczeń: • wyjaśnia od czego zależy

rodzaj produktów spalania węglowodorów (B)

• zapisuje wzory dowolnego węglowodoru (C)

• zapisuje dla dowolnego węglowodoru równania reakcji: − spalania (C)

12

alkenów, alkinów (B) • doświadczalnie wykrywa

węgiel w węglowodorach (C)

• opisuje doświadczalny sposób odróżnienia węglowodorów nienasyconych od nasyconych (C)

• zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego węglowodorów (proste przykłady) (C)

• porównuje aktywność chemiczną węglowodorów z obecnością w ich cząsteczce wiązań wielokrotnych (C)

• wie, dla jakich węglowodorów zachodzi reakcja polimeryzacji i przyłączania (B)

• wymienia zastosowania węglowodorów (A)

− przyłączania, polimeryzacji (C)

• doświadczalnie odróżnia węglowodory nasycone od nienasyconych (C)

• analizuje zależność właściwości chemicznych węglowodorów od ich budowy (D)

Podsumowanie działu

103.−104. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

Dział VIII. Pochodne węglowodorów 4. Poznajemy alkohole 4.1. Szereg homologiczny alkoholi

105. Szereg homologiczny alkoholi jako pochodnych węglowodorów

• pochodne węglowodorów • grupa węglowodorowa i

grupa hydroksylowa • alkohole:

− szereg homologiczny − nazewnictwo − wzór ogólny

Uczeń: • rozumie pojęcie

pochodnych węglowodorów (B)

• wyjaśnia budowę pochodnych (rodnik – grupa węglowodorowa, grupa

Uczeń: • wyjaśnia, dlaczego alkohole

nazywa się pochodnymi węglowodorów (B)

• zna nazwy alkili (B) • zapisuje wzory i podaje nazwy

alkoholi (C)

13

funkcyjna) (B) • opisuje budowę alkoholi (B) • zna zasady tworzenia nazw

systematycznych alkoholi (B)

• zapisuje wzór ogólny alkoholi (B)

• zapisuje wzory (sumaryczne, strukturalne, półstrukturalne) czterech pierwszych alkoholi w szeregu homologicznym i podaje ich nazwy (C)

• dowodzi, że alkohole tworzą szereg homologiczny (D)

4.2. Metanol 4.3. Etanol 14. Substancje silnie działające na organizm człowieka

106. Metanol i etanol

• metanol i etanol − właściwości i zastosowania

• fermentacja alkoholowa • alkoholizm – choroba

społeczna

Uczeń: • zapisuje wzory metanolu

i etanolu (C) • wskazuje rodnik i grupę

hydroksylową (C) • opisuje fermentację

alkoholową (B) • wymienia podstawowe

właściwości etanolu i metanolu (A)

• wie, że metanol jest trucizną (A)

• zna najważniejsze zastosowania etanolu (A)

• zapisuje równania reakcji spalania etanolu i metanolu (C)

Uczeń: • określa właściwości fizyczne

i chemiczne metanolu i etanolu (C)

• wyjaśnia, dlaczego, mimo obecności grupy –OH, roztwór etanolu ma odczyn obojętny (C)

• zapisuje równanie reakcji fermentacji alkoholowej i spalania (C)

• zanalizuje zastosowania etanolu, powiąże je z jego właściwościami (D)

• opisuje i samodzielnie wykonuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C)

• wykrywa obecność etanolu (D)

4.4. Glicerol 4.5. Właściwości alkoholi

107. Glicerol (propanotriol).

• alkohole mono- i polihydroksylowe

• glicerol: − wzory sumaryczne,

półstrukturalne i strukturalne

− właściwości

Uczeń: • dzieli alkohole na mono-

i polihydroksylowe (A) • zna kryteria podziału

alkoholi (B) • podaje przykłady alkoholi

mono- i

Uczeń: • zna nazwy systematyczne

glicerolu i glikolu etylenowego, wyjaśnia ich pochodzenie (C)

• dostrzega związek właściwości glicerolu z jego

14

i zastosowania polihydroksylowych (B) • zapisuje wzory glicerolu

i glikolu etylenowego (C) • wymienia właściwości

i zastosowania glicerolu (A)

zastosowaniami (C) • zapisuje równania reakcji

spalania glicerolu (C)

5. Poznajemy kwasy karboksylowe 5.1. Szereg homologiczny kwasów karboksylowych

108. Szereg homologiczny kwasów karboksylowych.

• kwasy karboksylowe: − grupa węglowodorowa

i grupa karboksylowa − reszta kwasowa − szereg homologiczny − nazewnictwo − wzór ogólny

Uczeń: • rozumie, że kwasy

karboksylowe są pochodnymi węglowodorów (B)

• zna budowę kwasów karboksylowych (B)

• opisuje zasady nazewnictwa systematycznego (B)

• zna nazwy zwyczajowe najważniejszych kwasów karboksylowych (A)

• zapisuje wzór ogólny kwasów karboksylowych (B)

• zapisuje wzory czterech pierwszych kwasów karboksylowych w szeregu homologicznym (C)

• wskazuje we wzorze rodnik, grupę karboksylową i resztę kwasową (C)

Uczeń: • zna nazwy zwyczajowe

kwasów karboksylowych (A) • udowadnia, że kwasy

karboksylowe tworzą szereg homologiczny (D)

• zapisuje wzór dowolnego kwasu karboksylowego i jego nazwę systematyczną (C)

• porównuje budowę kwasów organicznych i nieorganicznych (C)

5.2. Kwas metanowy 5.3. Kwas etanowy

109.−110. Kwas mrówkowy i octowy

• kwas mrówkowy i kwas octowy: − wzory sumaryczne,

półstrukturalne i strukturalne

− fermentacja octowa − właściwości

i zastosowania

Uczeń: • zapisuje wzory omawianych

kwasów karboksylowych (C)

• opisuje fermentację octową (B)

• wymienia najważniejsze właściwości kwasów mrówkowego i octowego (A)

Uczeń: • określa właściwości

omawianych kwasów karboksylowych (C)

• wyjaśnia, odczyn roztworu kwasów mrówkowego i octowego (B)

• powiąże zastosowania kwasu octowego z jego właściwościami (C)

15

• wie, że kwas mrówkowy jest trucizną (A)

• zapisuje równania reakcji kwasów mrówkowego i octowego, np. z: Mg, CuO, NaOH (C)

• podaje nazwy soli tych kwasów (C)

• zapisuje równania dysocjacji kwasów mrówkowego i octowego (podaje nazwy anionów) (C)

• wymienia zastosowania wybranych kwasów karboksylowych (A)

• zapisuje równania reakcji: − fermentacji octowej − spalania − z innymi substancjami (C)

• analizuje właściwości omawianych kwasów i kwasów nieorganicznych (D)

• opisuje i samodzielnie wykonuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C)

• proponuje sposób otrzymania podanej soli (D)

5.4. Wyższe kwasy karboksylowe

111. Wyższe kwasy karboksylowe (stearynowy, oleinowy)

• niższe i wyższe kwasy karboksylowe

• wzory kwasów palmitynowego, stearynowego i oleinowego

• właściwości kwasów stearynowego i oleinowego

• mydła • mechanizm mycia i prania

Uczeń: • dokonuje podziału kwasów

karboksylowych na niższe i wyższe, nasycone i nienasycone (B)

• podaje przykłady odpowiednich kwasów karboksylowych (C)

• zapisuje wzory sumaryczne kwasów: − palmitynowego − stearynowego − oleinowego (B)

• wskazuje rodnik, grupę karboksylową i resztę kwasową w cząsteczce kwasu karboksylowego (C)

• wymienia najważniejsze właściwości kwasów stearynowego i oleinowego (A)

• opisuje doświadczalny sposób odróżnienia kwasu

Uczeń: • wyjaśnia, dlaczego wyższe

kwasy karboksylowe nazywane są kwasami tłuszczowymi (B)

• wie, gdzie znajduje się wiązanie podwójne w cząsteczce kwasu oleinowego (A)

• wyjaśnia, na czym polega utwardzanie tłuszczu ciekłego (B)

• zapisuje równania reakcji: − kwasu oleinowego

z bromem − otrzymywania stearynianu

sodu − dla kwasu stearynowego

(C) • określa, jaką wodę nazywa się

wodą twardą (C) • wyjaśnia mechanizm mycia

i prania (D)

16

nasyconego od nienasyconego (C)

• definiuje mydła (A) • zna sposób otrzymywania

mydeł (B) • opisuje zachowanie się

mydła w wodzie twardej (C)

• analizuje zachowanie mydła (stearynian sodu) w wodzie twardej (D)

• opisuje i samodzielnie wykonuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji (C)

5.5. Właściwości kwasów karboksylowych

112. Porównywanie właściwości kwasów karboksylowych

• porównywanie: − budowy cząsteczek

poznanych kwasów karboksylowych

− właściwości

Uczeń: • wie, że właściwości kwasów

karboksylowych zależą od długości łańcucha węglowego (A)

• podaje zmiany niektórych właściwości w szeregu homologicznym (B)

• wie, że na właściwości kwasów karboksylowych ma wpływ stan nasycenia (A)

• porównuje właściwości kwasów oleinowego i stearynowego (C)

Uczeń: • porównuje właściwości

kwasów karboksylowych w szeregu homologicznym (C)

• zapisuje równania reakcji, projektuje doświadczenia dotyczące właściwości chemicznych kwasów karboksylowych (D)

6. Poznajemy estry 113. Estry

• estry: − produkty reakcji

cząsteczek kwasów karboksylowych z cząsteczkami alkoholi

− mechanizm i warunki, w jakich zachodzi reakcja estryfikacji

− budowa cząsteczek − właściwości

i zastosowania

Uczeń: • definiuje reakcję

hydrolizy, estry (A) • wyjaśnia pojęcie reakcji

estryfikacji (B) • zapisuje wzór ogólny estrów

(wskazuje grupę funkcyjną i podaje jej nazwę) (B)

• podaje przykłady występowania estrów w przyrodzie oraz ich zastosowania (B)

• wie, jak otrzymać np. octan etylu (B)

• zapisuje równanie reakcji otrzymywania octanu etylu

Uczeń: • wyjaśnia mechanizm reakcji

estryfikacji (B) • podaje warunki, w jakich

zachodzi estryfikacja (B) • zapisuje równania reakcji

otrzymywania estrów, hydrolizy estrów (C)

• nazywa estry (C) • zapisuje wzory estrów (C) • udowadnia różnicę między

reakcją zobojętniania a estryfikacją (D)

• przeprowadza reakcję estryfikacji (C)

17

(C) • podaje właściwości octanu

etylu (A) • podaje nazwy prostych

estrów (C) 7. Poznajemy inne pochodne węglowodorów 7.1. Aminy 7.2. Aminokwasy

114. Inne pochodne węglowodorów – aminy, aminokwasy

• aminy i aminokwasy: − budowa, − wzory − właściwości − występowanie

Uczeń: • wie, co to są aminy,

aminokwasy (A) • zapisuje wzory ogólne amin

i aminokwasów (B) • wskazuje i nazywa grupy

funkcyjne (B) • podaje występowanie amin

i aminokwasów (A) • wymienia właściwości amin

i aminokwasów (A) • zapisuje wzór najprostszej

aminy (C)

Uczeń: • dowodzi, że aminy można

traktować jako pochodne węglowodorów, a także amoniaku (D)

• zapisuje wzory poznanych amin i aminokwasów (C)

• analizuje konsekwencje obecności dwóch grup funkcyjnych w aminokwasach (D)

• zapisuje równanie reakcji chemicznej i wyjaśnia tworzenie się dipeptydu (D)

Podsumowanie działu

115.−116. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

Dział IX. Zwi ązki chemiczne w życiu codziennym 8. Poznajemy składniki chemiczne żywności

117. Podstawowe składniki żywności i ich rola w organizmie

• skład chemiczny organizmu człowieka

• składniki pokarmowe: budulcowe, energetyczne, regulujące – ich źródła i rola w organizmie człowieka

• zasady prawidłowego żywienia

Uczeń: • wymienia główne składniki

organizmów (A) • wymienia podstawowe

składniki żywności i ich źródła (B)

• określa rolę składników żywności w organizmie (C)

• wie, co to są makro- i mikroelementy (B)

• określa zasady prawidłowego żywienia (C)

9. Poznajemy 118. Tłuszcze • podział tłuszczów ze Uczeń: Uczeń:

18

tłuszcze 9.1. Rodzaje tłuszczów i ich otrzymywanie 9.2. Właściwości tłuszczów

względu na pochodzenie i stan skupienia

• właściwości fizyczne tłuszczów

• tłuszcze – estry glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych

• reakcja zmydlania tłuszczu

• wymienia skład pierwiastkowy tłuszczów (A)

• wykrywa węgiel w tłuszczach (C)

• dzieli tłuszcze i podaje ich przykłady (C)

• wymienia właściwości fizyczne tłuszczów (A)

• definiuje hydrolizę (A) • określa, czym są tłuszcze

(B) • zapisuje słownie przebieg

reakcji: − otrzymywania tłuszczu − hydrolizy tłuszczu − zmydlania tłuszczu (B)

• opisuje zachowanie oleju roślinnego wobec wody bromowej (B)

• zapisuje wzór ogólny tłuszczu i wzór jednego tłuszczu (C)

• wykonuje doświadczenie − badanie składu pierwiastkowego tłuszczów (C)

• udowadnia, że tłuszcze są estrami (D)

• zapisuje poznane równania reakcji: − hydrolizy tłuszczu − otrzymywania tłuszczu (C)

• przeprowadza reakcję zmydlania tłuszczu (C)

• zapisuje równanie przeprowadzonej reakcji zmydlania tłuszczu (C)

• analizuje różnice w budowie tłuszczów stałych i olejów roślinnych (D)

• odróżnia doświadczalnie tłuszcze nasycone od nienasyconych (C)

10. Poznajemy białka 10.1. Występowanie, skład i budowa białek 10.2. Właściwości białek

119. Białka

• białka: − skład pierwiastkowy − podział na proste

i złożone − reakcje

charakterystyczne − biuretowa i ksantoproteinowa

• wpływ różnych czynników na białka

Uczeń: • wymienia skład

pierwiastkowy białek (A) • dzieli białka (B) • wie, z czego powstają białka

(B) • wykrywa węgiel w białkach

(C) • podaje przykłady

występowania białek (B) • zalicza białka do związków

wielkocząsteczkowych (B) • bada wpływ niektórych

czynników na białka (C) • definiuje denaturację

Uczeń: • wie, w jaki sposób zbadać

skład pierwiastkowy białek (C) • określa wiązanie peptydowe

(C) • wyjaśnia, na czym polega

denaturacja i peptyzacja białek (B)

• wyjaśnia pojęcia zolu i żelu (B)

• opisuje doświadczenia wykonane na lekcji (C)

• wykrywa obecność białka w próbce (C)

• bada wpływ różnych

19

i koagulację białek (A) • wymienia reakcje

charakterystyczne dla białek (B)

• potrafi wykryć białko w próbce (C)

• zapisuje słownie przebieg hydrolizy białek (B)

czynników na białko (C)

11. Poznajemy sacharydy 11.1. Skład pierwiastkowy i podział sacharydów 11.2. Monosacharydy

120. Glukoza jako przykład monosacharydu (cukru prostego)

• sacharydy: − skład pierwiastkowy − podział − właściwości fizyczne

• glukoza – przykład monosacharydu: − właściwości − reakcje

charakterystyczne − spalanie glukozy

w organizmie człowieka

Uczeń: • wie, co to są węglowodany

(A) • podaje skład pierwiastkowy

sacharydów (A) • identyfikuje doświadczalnie

pierwiastki chemiczne wchodzące w skład sacharydów (C)

• dzieli sacharydy i podaje ich przykłady (C)

• podaje występowanie glukozy (A)

• zapisuje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy (B)

• wymienia właściwości fizyczne glukozy (A)

• określa reakcje charakterystyczne dla glukozy (C)

• przypisuje glukozie właściwości redukujące (B)

Uczeń: • wyjaśnia, dlaczego sacharydy

nazywane są węglowodanami (B)

• opisuje doświadczenia na wykrywanie glukozy (C)

• przeprowadza reakcje charakterystyczne glukozy (C)

• udowadnia, że glukoza ma właściwości redukujące (D)

• zapisuje równania reakcji: − spalania glukozy − dotyczące właściwości

redukujących − fermentacji alkoholowej

(C)

11.3. Disacharydy 121. Sacharoza – przykład disacharydu (dwucukru)

• sacharoza: − przykład disacharydu − właściwości

Uczeń: • zapisuje wzór sumaryczny

sacharozy (B) • podaje właściwości

sacharozy (A) • zapisuje równanie reakcji

hydrolizy sacharozy (C)

Uczeń: • wyjaśnia, dlaczego sacharozę

nazywa się disacharydem (dwucukrem) (B)

• udowadnia, że sacharoza jest polisacharydem (cukrem złożonym) (D)

20

• podaje nazwy produktów hydrolizy sacharozy (C)

• wymienia zastosowania sacharozy (A)

• przeprowadza hydrolizę sacharozy (C)

• ustala, czy sacharoza ma właściwości redukujące czy też nie (B)

• wykonuje doświadczenie potwierdzające tezę o właściwościach redukujących sacharozy (D)

11.4. Polisacharydy 122. Polisacharydy (wielocukry) – skrobia i celuloza

• skrobia: − występowanie − właściwości − znaczenie

• celuloza (błonnik): − występowanie − właściwości − znaczenie

Uczeń: • zalicza skrobię i celulozę do

polisacharydów (B) • zapisuje wzory sumaryczne

skrobi i celulozy (C) • podaje występowanie skrobi

i celulozy (A) • wymienia właściwości

skrobi i celulozy (A) • wymienia produkty

hydrolizy skrobi i celulozy (B)

• wykrywa skrobię w badanej próbce (C)

• określa znaczenie oraz zastosowania skrobi i celulozy (C)

Uczeń: • wyjaśnia, dlaczego skrobię

i celulozę zalicza się do polisacharydów (wielocukrów) (B)

• porównuje budowę skrobi i celulozy (C)

• wykrywa obecność skrobi w badanej próbce (C)

• zapisuje równania reakcji hydrolizy skrobi i celulozy (C)

12. Poznajemy włókna

123. Włókna naturalne i syntetyczne

• włókna naturalne, sztuczne i syntetyczne: − właściwości − identyfikacja

Uczeń: • dokonuje podziału włókien

(B) • podaje przykłady i niektóre

zastosowania włókien (C) • wymienia właściwości

najważniejszych włókien (A)

• doświadczalnie odróżnia włókno wełniane od bawełnianego (C)

Uczeń: • omawia kryterium podziału

włókien (B) • podaje właściwości

i zastosowania różnych włókien (C)

• określa sposoby identyfikacji włókien (C)

• identyfikuje doświadczalnie niektóre włókna (C)

Podsumownie działu 124.−125. Sprawdzian

21

wiadomości. Omówienie sprawdzianu

13. Zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego

126.−127. Zanieczyszczenie środowiska

• rodzaje zagrożeń środowiska przyrodniczego

• zanieczyszczenia: − atmosfery − hydrosfery − litosfery

Uczeń: • wyjaśnia, czym zajmuje się

ekologia (B) • definiuje zanieczyszczenia

(A) • dzieli zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego (B)

• wymienia najważniejsze zagrożenia dla środowiska przyrodniczego (B)

• podaje źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery (B)

• opisuje wpływ niektórych zanieczyszczeń na środowisko przyrodnicze (C)

• charakteryzuje najpoważniejsze zagrożenia (C)

• definiuje eutrofizację (A) • dzieli odpady na rodzaje i

podaje ich źródła (B) • opisuje negatywny wpływ

odpadów na stan środowiska przyrodniczego (C)

• omawia niektóre sposoby zmniejszenia zagrożeń dla środowiska przyrodniczego lub ich całkowitej likwidacji (C)

Uczeń: • charakteryzuje dokładnie

poszczególne zagrożenia (C) • charakteryzuje zachowanie

tlenków węgla, azotu, siarki w atmosferze (C)

• analizuje przyczyny powstawania efektu cieplarnianego i jego konsekwencje (D)

• analizuje wpływ działalności człowieka na glebę oraz podaje wybrane sposoby usuwania zanieczyszczeń gleby (D)

• charakteryzuje problemy, jakie stwarzają odpady (C)

1 godzina lekcyjna lub 2

14. Substancje silnie działające na organizm człowieka

128. Negatywne skutki działania niektórych substancji na organizm człowieka

• alkoholizm • narkomania • lekomania

Uczeń: • wyjaśnia pojęcia nałogu,

uzależnienia (B)

22

• nikotynizm • inne nałogi

• opisuje szkodliwość omawianych substancji (C)

• opisuje zasady używania niektórych substancji, np. leków (C)

• wie, że alkoholizm jest chorobą społeczną (B)

• opisuje wpływ omawianych środków na organizm człowieka, jego zachowanie (C)

Propozycje norm ocen dla testu dwustopniowego (P + PP)1

Ocena Poziom wymagań Opis wymagań Normy ocen*/** niedostateczny

podstawowe (P)

uczeń nie opanował nawet połowy wymagań podstawowych (najbardziej elementarnych)

0%–49% P**

dopuszczający uczeń opanował większą część wymagań podstawowych 50%–74% P** dostateczny uczeń opanował wymagania podstawowe 75%–100% P* dobry ponadpodstawowe

(PP) uczeń opanował wymagania podstawowe i większą część wymagań ponadpodstawowych

75% P + (50%–74%) PP**

bardzo dobry uczeń opanował pełne wymagania − podstawowe i ponadpodstawowe

75% P + (75%–100%) PP*

1Ochenduszko Julian: Pomiar dydaktyczny w mierzeniu jakości pracy szkoły. Materiały edukacyjne Niepublicznej Placówki Doskonalenia Nauczycieli EKO-TUR, Warszawa 2001. www.archiwum.literka.pl *Ocenianie wg norm wymagań – oceny reprezentują odpowiednie wymagania. ** Ocenianie mieszane – wg norm wymagań i pseudonorm %.

Taksonomia celów nauczania: A – zapamiętanie wiadomości B – zrozumienie wiadomości C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych