Program Ochrony �rodowiska

dla miasta Sosnowca

Zał�cznik do Uchwały nr 244/XIX/03

Rady Miejskiej w Sosnowcu

z dnia 18 grudnia 2003 roku

Sosnowiec, 2003

SOSNOWIEC

2

PA�STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

00-975 WARSZAWA, ul. Rakowiecka 4

Program Ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca

Zamawiaj�cy: Wykonawca:

Urz�d Miasta Sosnowca Pa�stwowy Instytut Geologiczny

ul. Al. Zwyci�stwa 20 ul. Rakowiecka 4

41-200 Sosnowiec 00-975 Warszawa

Zespól autorski:

dr Stanisław Wołkowicz - koordynator

dr Joanna Fajfer

mgr Włodzimierz Krieger

mgr Anita Barszcz

mgr Janusz Jureczka

mgr Tomasz Nał�cz

dr doc. hab. Izabela Bojakowska

dr Anna Pasieczna

dr Małgorzata Sikorska - Maykowska

Sosnowiec, 2003

3

Spis tre�ci:

str. 1. Wprowadzenie....................................................................................................................7 2. Metodyka opracowania programu i główne uwarunkowania Programu...............................7 3. Charakterystyka analizowanego obszaru.............................................................................8

3.1. Informacje ogólne........................................................................................................8 3.2. Poło�enie geograficzne i administracyjne.....................................................................9 3.3. Otoczenie terytorialne i powi�zania z innymi o�rodkami..............................................9 3.4. Analiza zagospodarowania przestrzennego miasta .....................................................11 3.5. Demografia miasta i procesy społeczne......................................................................15

3.5.1 Analiza struktury wiekowej.................................................................................16 3.5.2 Aktywizacja zawodowa.......................................................................................16 3.5.3 Procesy demograficzne .......................................................................................16

3.6. Struktura rozwoju przemysłu .....................................................................................17 3.7. Infrastruktura techniczno-in�ynieryjna miasta ............................................................18

3.7.1 Układ kolejowy...................................................................................................18 3.7.2 Infrastruktura drogowa........................................................................................18 3.7.3 Zaopatrzenie miasta w energi� elektryczn�..........................................................18 3.7.4 Zaopatrzenie miasta w gaz ziemny ......................................................................18 3.7.5 Zaopatrzenie miasta w energi� ciepln� ................................................................19 3.7.6 Gospodarka wodno-�ciekowa..............................................................................19

3.8. Zabytki kultury materialnej ........................................................................................25 4. Zało�enia wyj�ciowe programu ........................................................................................26

4.1. Uwarunkowania zewn�trzne opracowania Programu Ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca..................................................................................................................26

4.1.1 Polityka ekologiczna pa�stwa..............................................................................26 4.1.2 Priorytety cz��ci �rodowiskowej Funduszu Spójno�ci (2004 - 2006) ...................28 4.1.3 Polityka i strategia województwa �l�skiego .........................................................29 4.1.4 Program Ochrony �rodowiska województwa �l�skiego .......................................30 4.1.5 Obowi�zuj�ce akty prawne w zakresie ochrony �rodowiska ................................31 4.1.6 Projektowane zmiany w ustawodawstwie ............................................................34

4.2. Uwarunkowania wewn�trzne wynikaj�ce z istniej�cych dokumentów i opracowa� dla miasta Sosnowca.......................................................................................................38

4.2.1 Strategia Rozwoju Wspólnoty Zagł�biowskiej do 2010 roku ...............................38 4.2.2 Studium Uwarunkowa� i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy

Sosnowiec. ..........................................................................................................39 4.2.3 Strategia Rozwoju Miasta Sosnowca do 2015 r. ..................................................40 4.2.4 Ocena dotychczasowej polityki ochrony �rodowiska w mie�cie...........................40

5. Zało�enia ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca do 2015 roku ...................................42 5.1 Nadrz�dny cel programu ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca............................43 5.2 Priorytety ekologiczne i proekologiczne przedsi�wzi�cia priorytetowe .......................43

6. Poprawa jako�ci �rodowiska i bezpiecze�stwa ekologicznego...........................................44 6.1. Jako�� wód i stosunki wodne .....................................................................................44

6.1.1. Stan aktualny .....................................................................................................44 6.1.2. Tendencje zmian ................................................................................................51 6.1.3. Cele długoterminowe: ........................................................................................52 6.1.4. Kierunki działa� w zakresie ochrony zasobów wodnych: ...................................52 6.1.5. Kierunki działa� w zakresie jako�ci wód: ...........................................................52 6.1.6. Działania w latach 2004-2006: ...........................................................................53

4

6.2. Gospodarowanie odpadami ........................................................................................53 6.2.1. Stan aktualny .....................................................................................................53 6.2.2. Cele krótkookresowe 2003-2006 ........................................................................54 6.2.3. Cele długookresowe 2007-2015 .........................................................................56 6.2.4. Kierunki działa� i zadania w gospodarce odpadami:...........................................57

6.3. Powietrze atmosferyczne ...........................................................................................58 6.3.1. Stan aktualny .....................................................................................................58 6.3.2. Cele długoterminowe: ........................................................................................64

6.3.2.1. Ograniczanie niskiej emisji...........................................................................64 6.3.2.2. Ograniczanie wielko�ci emisji zanieczyszcze� komunikacyjnych .................64 6.3.2.3. Ograniczanie emisji pyłowo-gazowej z sektora przemysłowego ...................65 6.3.2.4. Zarz�dzanie ochron� powietrza ....................................................................65

6.3.3. Działania w latach 2004-2006 ............................................................................67 6.4.Hałas ..............................................................................................................................67

6.4.1 Stan aktualny ......................................................................................................68 6.4.2 Cele długoterminowe: .........................................................................................71

6.4.2.1 Zintegrowane działania zmierzaj�ce do spełnienia obowi�zuj�cych standardów.................................................................................................................................71 6.4.2.2 Zarz�dzanie ochron� przed hałasem...............................................................72

6.4.3 Działania w latach 2004-2006 .............................................................................72 6.5. Promieniowanie elektromagnetyczne.............................................................................72

6.5.1 Stan aktualny ...........................................................................................................72 6.5.2 Cel długoterminowy:...........................................................................................74 6.5.3 Kierunki działa�:.................................................................................................74

6.6. Awarie przemysłowe.....................................................................................................74 6.6.1 Stan aktualny ......................................................................................................74 6.6.2 Kierunki działa�:.................................................................................................75 6.6.3 Działania w latach 2004-2006: ............................................................................77

6.7. Ochrona przyrody i krajobrazu .......................................................................................77 6.7.1 Geomorfologia i rze�ba terenu ............................................................................77 6.7.2 Warunki klimatyczne ..........................................................................................77 6.7.3 Zmiany w rze�bie terenu .....................................................................................78 6.7.4 Charakterystyka dominuj�cych w mie�cie zbiorowisk ro�linnych........................79 6.7.5 Cele długoterminowe ..........................................................................................84 6.7.6 Kierunki działa�:.................................................................................................84 6.7.7 Działania w latach 2004-2006 .............................................................................84

6.8. Ochrona gleb .............................................................................................................84 6.8.1 Stan aktualny ......................................................................................................84 6.8.2 Cele długoterminowe ..........................................................................................86 6.8.3 Kierunki działa�:.................................................................................................86

6.9. Lasy...........................................................................................................................87 6.9.1 Stan aktualny ......................................................................................................87 6.9.2 Cele długoterminowe: .........................................................................................88 6.9.3 Kierunki działa�:.................................................................................................88

6.10. Ochrona zasobów kopalin ............................................................................................89 6.10.1 Budowa geologiczna .........................................................................................89 6.10.2 Zło�a kopalin ....................................................................................................90 6.10.3 Cele długoterminowe: .......................................................................................95 6.10.3 Kierunki działa�:...............................................................................................95

6.11. Tereny poprzemysłowe ................................................................................................96

5

6.11.1 Charakterystyka terenów poprzemysłowych......................................................96 6.11.2 Cele długoterminowe ......................................................................................100 6.11.3 Kierunki działa� ..............................................................................................101

6.12. Zrównowa�one wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii...................101 6.12.1 Zrównowa�one wykorzystanie wody...............................................................101

6.12.1.1 Cel długoterminowy: .................................................................................102 6.12.1.2 Kierunki działa�: .......................................................................................102

6.12.2 Zrównowa�one wykorzystanie energii.............................................................102 6.12.2.1 Cel długoterminowy: .................................................................................102 6.12.2.2 Kierunki działa�: .......................................................................................102

6.12.3 Wykorzystanie energii ze �ródeł odnawialnych ...............................................103 6.12.3.1 Cele długoterminowe:................................................................................103 6.12.3.2 Kierunki działa�: .......................................................................................103

6.12.4 Zrównowa�one wykorzystanie materiałów......................................................103 6.12.4.1 Cele długoterminowe:................................................................................104 6.12.4.2 Kierunki działa�: .......................................................................................104

6.13. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi�........................................104 6.13.1 Stan aktualny...................................................................................................104 6.13.2 Cele długoterminowe: .....................................................................................105

7. Zagadnienia systemowe..................................................................................................105 7.1. Wł�czanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych....................................105

7.1.1 Energetyka ........................................................................................................106 7.1.2 Przemysł ...........................................................................................................106 7.1.3 Transport...........................................................................................................107 7.1.4 Gospodarka komunalna i budownictwo.............................................................107 7.1.5 Le�nictwo .........................................................................................................108

7.2. Przyszło�ciowy rozwój miasta Sosnowca w aspekcie ochrony �rodowiska .........................108 7.2.1 System transportowy.........................................................................................108 7.2.2 Turystyka i rekreacja.........................................................................................108 7.2.3 Rolnictwo i jego rozwój ....................................................................................109 7.2.4 Energetyka zawodowa i przemysł .....................................................................109

7.3. Aktywizacja rynku do działa� na rzecz �rodowiska .........................................................110 7.3.1 Kierunki działa�:...............................................................................................110

7.4. Program edukacji ekologicznej .....................................................................................110 7.4.1 Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) i pozaszkolna.................................110

7.4.2 Kierunki działa�:...............................................................................................111 8. Analiza mo�liwych do zastosowa� rozwi�za� w oparciu o ocen� infrastruktury miasta,

organizacj� wewn�trzn� i zarz�dzanie ochron� �rodowiska w mie�cie oraz sytuacj� finansow� miasta. ............................................................................................................111

9. Lista podmiotów do których kierowane s� obowi�zki ustalone w programie...................112 10. Dodatkowe obowi�zki podmiotów korzystaj�cych ze �rodowiska zwi�zane z

ograniczeniem oddziaływania tych podmiotów na �rodowisko ........................................113 11. Obowi�zki organów administracji, polegaj�ce na przekazywaniu organowi

przyjmuj�cemu program informacji o wydanych decyzjach maj�cych wpływ na realizacj� programu. ........................................................................................................................113

12. Aspekty finansowe realizacji programu ........................................................................114 12.1 Fundusze własne województwa, powiatu i gminy ...................................................114

12.1.1 Fundusze ochrony �rodowiska i gospodarki wodnej ........................................115 12.2 Fundacje i programy pomocowe .............................................................................117 12.3 Banki wspieraj�ce inwestycje ekologiczne ..............................................................118

6

12.4 Fundusze inwestycyjne ...........................................................................................118 12.5 Leasing ...................................................................................................................118 12.6 �rodki pochodz�ce z Unii Europejskiej - Fundusze Strukturalne, Fundusz Spójno�ci

oraz Programy operacyjne.......................................................................................119 13. Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji zada� ..................................................121 14.Zarz�dzanie w Programie Ochrony �rodowiska`............................................................128

14.1. Struktura zarz�dzania �rodowiskiem............................................................................128 14.2. Struktura zarz�dzania Programem ...............................................................................129

15. Sposób kontroli oraz dokumentowania realizacji programu...........................................129 16. Literatura......................................................................................................................134 Spis tabel: Tabela 1. Powierzchnia geodezyjna i kierunki wykorzystania gruntów w Sosnowcu na dzie� 31 grudnia 2002 roku 11 Tabela 2. Klasyfikacja rzek metod� Nesmeraka W=90 w roku 2001 – zlewnia Wisły 45 Tabela 3. Udokumentowane ło�a na terenie miasta Sosnowca wg stanu na 31.12.2001 r. 91 Tabela 4. Składowiska na terenie miasta Sosnowca 96 Tabela 5. Tereny do rekultywacji na obszarze miasta Sosnowca 97 Tabela 6. ródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony �rodowiska i gospodarki odpadami 119 Tabela 7. Wska�niki do oceny realizacji programu 130-131

7

1. Wprowadzenie

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, �e Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron� �rodowiska, kieruj�c si� zasad� zrównowa�onego rozwoju. Wskazane zostało równie�, �e ochrona �rodowiska jest obowi�zkiem administracji, która poprzez swoj� polityk� powinna zapewni� bezpiecze�stwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom.

Dodatkowym wyzwaniem jest przyszłe członkostwo w Unii Europejskiej oraz zwi�zane z nim wymogi. Trudnym zadaniem, czekaj�cym powiat jest wdro�enie tych przepisów i osi�gni�cie standardów UE w zakresie m.in. ochrony �rodowiska.

Efektywno�� działa� w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zale�y od polityki i rozwi�za� przyj�tych na szczeblu lokalnym oraz – przede wszystkim - pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczno�ci lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, musz� by� prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporz�dzonym na podstawie wnikliwej analizy aktualnej sytuacji dla danego rejonu. Zadanie takie ma spełnia� program ochrony �rodowiska.

Ustawa Prawo ochrony �rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.(art. 17.1) i ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001r. (art. 14.) obliguj� Zarz�d Powiatu do sporz�dzenia powiatowego programu ochrony �rodowiska, którego cz��ci� składow� jest powiatowy plan gospodarki odpadami.

Program ochrony �rodowiska okre�la hierarchi� niezb�dnych działa�, umo�liwia koordynacj� decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez ró�ne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem ingeruj�cym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rz�dowej i samorz�dowej oraz podmiotów u�ytkuj�cych �rodowisko. Nale�y jednak oczekiwa�, �e poszczególne jego wytyczne i postanowienia b�d� respektowane i uwzgl�dniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony �rodowiska.

Cele i działania proponowane w programie ochrony �rodowiska posłu�� do tworzenia warunków dla takich zachowa� ogółu społecze�stwa miasta Sosnowca, które słu�y� b�d� poprawie stanu �rodowiska przyrodniczego na jego terenie. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodowa� polepszenie warunków �ycia mieszka�ców przy zachowaniu walorów �rodowiska naturalnego na terenie miasta.

2. Metodyka opracowania programu i główne uwarunkowania Programu

ródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urz�du Miasta w Sosnowcu, �l�skiego Inspektoratu Ochrony �rodowiska, Wojewódzkiego Urz�du Statystycznego, Urz�du Marszałkowskiego Województwa �l�skiego, a tak�e prace instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony �rodowiska oraz gospodarki odpadami, jak równie� dost�pna literatura fachowa.

Zgromadzone informacje zostały zweryfikowane poprzez ankietyzacj�, wywiady i sonda�e. Do podmiotów gospodarczych z terenu miasta rozesłane zostały ankiety uwzgl�dniaj�ce szerok� problematyk� ochrony �rodowiska, z których wnioski zostały uwzgl�dnione w Programie.

Jako punkt odniesienia dla programu ochrony �rodowiska przyj�to aktualny stan �rodowiska oraz stan infrastruktury ochrony �rodowiska na dzie� 31.12.2001 z uwzgl�dnieniem dost�pnych danych za okres 2002 roku.

Dla potrzeb Programu zostało wykorzystane Studium Uwarunkowa� i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sosnowiec, Strategia rozwoju miasta Sosnowca, a tak�e inne dokumenty o charakterze planistycznym.

Koncepcja Programu oparta jest o zapisy nast�puj�cych dokumentów:

1. Prawo ochrony �rodowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony �rodowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin.

2. Polityka ekologiczna pa�stwa na lata 2003 – 2006 z uwzgl�dnieniem perspektywy na lata 2007 –

2010”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiowa�:

8

• cele �redniookresowe do 2010 roku • zadania na lata 2003 – 2006 • monitoring realizacji Programu • nakłady finansowe na wdro�enie Programu

Cele i zadania uj�te w kilku blokach tematycznych, a mianowicie:

• cele i zadania o charakterze systemowym, • ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u�ytkowanie zasobów przyrody, • zrównowa�one wykorzystanie surowców, • jako�� �rodowiska i bezpiecze�stwo ekologiczne. 3. Program ochrony �rodowiska województwa �l�skiego do roku 2004 oraz cele długoterminowe do

roku 2015. W dokumencie tym okre�lono długoterminow� polityk� ochrony �rodowiska dla województwa �l�skiego, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, okre�lono sposoby zarz�dzania �rodowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu.

Wytyczne do sporz�dzania programów ochrony �rodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które

podaj� sposób i zakres uwzgl�dniania polityki ekologicznej pa�stwa w programach ochrony �rodowiska oraz wskazówki, co do zawarto�ci programów. W powiatowym programie powinny by� uwzgl�dnione:

• zadania własne powiatu (pod zadaniami własnymi nale�y rozumie� te przedsi�wzi�cia, które b�d� finansowane w cało�ci lub cz��ciowo ze �rodków bud�etowych i pozabud�etowych b�d�cych w dyspozycji powiatu),

• zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi nale�y rozumie� pozostałe zadania zwi�zane z ochron� �rodowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s� finansowane ze �rodków przedsi�biorstw oraz ze �rodków zewn�trznych, b�d�cych w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, b�d� instytucji działaj�cych na terenie powiatu, ale podległych bezpo�rednio organom centralnym)

Niniejszy dokument b�dzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi

obecnie aktami wykonawczymi do ustawy „Prawo ochrony �rodowiska” i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których tre�� powinna by� uwzgl�dniana w Programie.

3. Charakterystyka analizowanego obszaru

3.1. Informacje ogólne

Sosnowiec – miasto na prawach powiatu – jest jednym z najwa�niejszych i najwi�kszych o�rodków przemysłowych w Górno�l�skim Okr�gu Przemysłowym. Obszar miasta wynosi 91,2 km2 i jest zamieszkały przez ok. 240 tys. mieszka�ców, co plasuje miasto pod wzgl�dem liczby mieszka�ców na 3 miejscu w województwie �l�skim i na 14 miejscu w kraju. Prawa miejskie uzyskał Sosnowiec w czerwcu 1902 roku, w którym car Mikołaj II wydał ukaz nakazuj�cy przemianowanie osiedla Sosnowiec na miasto niepowiatowe. Obejmowało ono wówczas ok. 19 km2 i liczyło ok. 60 tys. mieszka�ców.

Na przestrzeni ostatnich lat Sosnowiec z o�rodka przemysłu wydobywczego zwi�zanego z eksploatacj� w�gla kamiennego oraz przemysłu hutniczego i maszynowego, przeobraził si� w o�rodek handlowo-usługowo-przetwórczy. Obecnie gospodarka w mie�cie jest ró�norodna, a w jej strukturze dominuj� małe i �rednie firmy prywatne. Du�� rol� w zainteresowaniu inwestorów krajowych i zagranicznych odegrała utworzona w mie�cie Specjalna Strefa Ekonomiczna. Sosnowiec to jednak nie tylko przemysł, handel i usługi. To tak�e miasto uniwersyteckie w którym działaj�: - Uniwersytet �l�ski (Wydziały: Filologiczny, Nauk o Ziemi, Techniki), - Nauczycielskie Kolegium J�zyków Obcych,

9

- �l�ska Akademia Medyczna (Wydział Farmacji), - Politechnika �l�ska (Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki) - prywatna Wy�sza Szkoła Marketingu i Zarz�dzania.

Na terenie miasta swoj� siedzib� maj� równie� Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia �rodowiskowego oraz Oddział Górno�l�ski Pa�stwowego Instytutu Geologicznego. Ponadto swoj� siedzib� maj� tu liczne placówki kultury m.in. ponad 100-letni Teatr Zagł�bia, Sosnowieckie Centrum Sztuki – Zamek Sielecki i Muzeum Miejskie w XIX-wiecznym Pałacu Schoena.

3.2. Poło�enie geograficzne i administracyjne

Administracyjnie Sosnowiec nale�y do województwa �l�skiego, poło�ony jest w jego wschodniej cz��ci. Graniczy z Katowicami, B�dzinem, Czeladzi�, D�brow� Górnicz�, Sławkowem, Jaworznem i Mysłowicami, miasta te równie� nale�� do województwa �l�skiego, cz��� z nich (D�browa Górnicza, Sławków, Jaworzno) graniczy z województwem małopolskim. Na mocy ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku Sosnowiec jest od dnia 1 stycznia 1999 roku powiatem grodzkim.

Geograficznie Sosnowiec poło�ony jest na Wy�ynie �l�skiej u zbiegu rzek: Brynicy, Przemszy i Białej Przemszy nale��cych do dorzecza Wisły. W szczegółowym podziale na mezoregiony fizycznogeograficzne obszar Sosnowca le�y w obr�bie trzech jednostek – Wy�yny Katowickiej, Pagórów Jaworznickich i Garbu Tarnogórskiego, wchodz�cych w skład Wy�yny �l�skiej, stanowi�cej jednostk� wy�szego rz�du.

Sosnowiec jest jednym z miast Górno�l�skiego Okr�gu Przemysłowego lub w szerszym uj�ciu – Górno�l�skiego Zagł�bia W�glowego i jest poło�ony w północno-wschodniej cz��ci tego zagł�bia.

3.3. Otoczenie terytorialne i powi�zania z innymi o�rodkami Otoczenie terytorialne miasta Sosnowca istotnie wpływa na warunki jego funkcjonowania.

Sosnowiec jest poło�ony we wschodniej cz��ci Górno�l�skiego Okr�gu Przemysłowego i graniczy z innymi miastami tej przemysłowej aglomeracji: od zachodu z Mysłowicami i Katowicami, od północy z B�dzinem, Czeladzi� i D�brow� Górnicz�, od południa z Jaworznem. S� to silnie uprzemysłowione o�rodki miejskie o ró�nej liczbie ludno�ci od stosunkowo małej 35-tysi�cznej Czeladzi do 330-tysi�cznych Katowic, poł�czone z Sosnowcem – z wyj�tkiem Jaworzna – zwart� zabudow� miejsk� lub terenami przemysłowymi. Jedynie od wschodu Sosnowiec graniczy z niewielkim miastem Sławkowem (niecałe 7 tys. ludno�ci), le��cym na obrze�ach GOP-u; miasto to ma równie�, cho� w mniejszym stopniu znaczenie przemysłowe i jest do�� silnie zwi�zane z D�brow� Górnicz�. Z wymienionymi miastami (za wyj�tkiem Sławkowa) Sosnowiec jest poł�czony dobrym układem komunikacyjnym (miejskim, kolejowym i drogowym), co znacznie wzmaga wzajemne relacje pomi�dzy tymi miastami, w tym mo�liwo�ci codziennego przemieszczania si� ludno�ci np. do szkół lub zakładów pracy poło�onych w miejscowo�ciach s�siednich.

Poza wymienionymi miastami GOP-u, które bezpo�rednio granicz� z Sosnowcem, szereg kolejnych miast aglomeracji le�y w niedalekiej kilku-kilkunastokilometrowej odległo�ci od granic miasta w kierunku zachodnim i północno-zachodnim. S� to Siemianowice �l., Chorzów, Wojkowice, oraz cz��� dzielnic Piekar �l., i Bytomia. Znajduj� si� one w zasi�gu stosunkowo dogodnych poł�cze� komunikacji miejskiej (bezpo�rednich lub ł�czonych) oraz drogowych i cz��ciowo kolejowych.

Do innych o�rodków miejskich, poło�onych w dalszym s�siedztwie Sosnowca nale��: Siewierz, Zawiercie, Olkusz, Chrzanów, Trzebinia i Tychy. Nale�y te� wspomnie� o poło�onym w odległo�ci ok. 70 km pot��nym o�rodku miejskim o charakterze metropolitalnym – Krakowie. Wymienione o�rodki miejskie z Sosnowca s� stosunkowo łatwo osi�galne dobr� – jak na warunki polskie – sieci� dróg krajowych, w tym niektóre z nich autostrad� A-4, oraz – z wyj�tkiem Siewierza – poł�czeniami kolejowymi.

W niewielkiej odległo�ci od Sosnowca w kierunku północnym (ok. 20 km) znajduje si� lotnisko w Pyrzowicach nabieraj�ce w ostatnich latach znaczenia mi�dzynarodowego, natomiast na wschód ok. 60 km odległo�ci mi�dzynarodowe lotnisko w Balicach pod Krakowem szybko osi�galne

10

autostrad� A-4. Ponadto Sosnowiec posiada dobre i szybkie poł�czenia kolejowe i drogowe z Warszaw�, a w jego s�siedztwie (w Sławkowie) znajduje si� stacja przeładunkowa na zako�czeniu linii kolejowej biegn�cej w gł�b Rosji (tzw. szerokich torów), która w przyszło�ci ma szans� sta� si� mi�dzynarodowym terminalem towarowym. Na otoczenie terytorialne Sosnowca i jego powi�zania z innymi o�rodkami istotne jest spojrzenie z historycznego punktu widzenia. W okresie rozbiorów do I Wojny �wiatowej obszar Sosnowca le�ał w politycznych granicach Rosji (Królestwo Polskie) i graniczył od zachodu z Niemcami (Prusy), a od południa z Austro-W�grami (Galicja). Skutki tej przynale�no�ci otoczenia Sosnowca do trzech ró�nych organizmów pa�stwowych widoczne s� do dzisiaj. Na obszarze dawnego zaboru rosyjskiego Sosnowiec zwart� zabudow� miejsk� ł�czy si� bezpo�rednio z Czeladzi�, B�dzinem i D�brow� Górnicz�, a centra tych miast le�� w odległo�ci kilku kilometrów od siebie (praktycznie, obecnie miasta te tworz� jeden organizm miejski). Z le��cymi na obszarze dawnych Niemiec Katowicami i Mysłowicami Sosnowiec ł�czy si� rozległymi terenami o charakterze przemysłowym lub poprzemysłowym, lecz bez zwartej zabudowy miejskiej (wyj�tkiem jest dzielnica Sosnowca Modrzejów bezpo�rednio granicz�ca przez Przemsz� z centrum Mysłowic, ale te� z niezabudowanym pasem wzdłu� rzeki). Pomimo stosunkowo bliskiej odległo�ci centrów tych miast (i dobrej komunikacji) wyra�nie widoczna jest ich niezale�no�� od Sosnowca. Natomiast z poło�onym w zaborze austriackim Jaworznem Sosnowiec graniczy obszarami nie maj�cymi charakteru miejskiego lub przemysłowego, cz��ciowo zalesionymi (w stosunkowo nieodległych czasach na du�ej cz��ci tych obszarów wzdłu� Białej Przemszy powstała rozległa kopalnia piasku „Maczki-Bór”). Centra obu miast s� znacznie od siebie oddalone i słabo powi�zane komunikacyjnie.

Omawiany wpływ historii politycznej Sosnowca i jego otoczenia wyra�nie te� wida� w ekspansji terytorialnej miasta, które ograniczone granicami pa�stwowymi od zachodu i południowego-zachodu (a w momencie znikni�cia tych granic – silnymi o�rodkami miejskimi), a tak�e ograniczone od północy wcze�niej powstałymi miastami, ekspandowało wył�cznie na wschód i południowy-wschód przył�czaj�c na przestrzeni XX wieku szereg ró�nych miejscowo�ci poczynaj�c od �roduli, a sko�czywszy na Maczkach.

Niew�tpliwie wspomniane wy�ej czynniki polityczne, w tym przez pewien czas graniczne poło�enie, wywarły du�y wpływ na rozwój miasta w trakcie XX wieku, w czasie którego Sosnowiec stał si� nieformaln� stolic� Zagł�bia D�browskiego obejmuj�cego miasta dawnego zaboru rosyjskiego. Przez okres ostatniego stulecia Sosnowiec stopniowo uniezale�niał si� administracyjne od innych o�rodków miejskich Zagł�bia D�browskiego (w tym takich jak B�dzin od kilkuset lat pełni�cych funkcje administracyjne), jednocze�nie dla niektórych z nich staj�c si� jednostk� nadrz�dn�. Wyra�nie ten proces jest widoczny w ilo�ci i zasi�gu jednostek administracyjnych, których siedzib� jest Sosnowiec. Wypełniaj� one podstawowe funkcje dla miasta (wodoci�gi i kanalizacja, s�d, prokuratura, policja, stra� po�arna, biuro pracy, słu�ba zdrowia, urz�d skarbowy, inspektorat sanitarny), a cz��� z nich obejmuje swym zasi�giem oprócz Sosnowca jedno lub kilka miast s�siedzkich (delegatura kuratorium, telekomunikacja, poczta, urz�d miar i wag, a kilka lat temu tak�e urz�d górniczy). Najcz��ciej Sosnowiec tworzy wspóln� jednostk� terytorialn� z Czeladzi�, B�dzinem i Wojkowicami rzadziej z Siewierzem, Sławkowem, Bukownem, Olkuszem i D�brow� Górnicz�. Z kolei w Sosnowcu nie ma siedzib jednostek administracji energetyki cieplnej (D�browa Górnicza), gazownictwa (Zabrze), lasów pa�stwowych (Siewierz, Chrzanów), lasów prywatnych (Sławków), Wojskowej Komendy Uzupełnie� (Mysłowice), dozoru technicznego (D�browa Górnicza).

Nadrz�dna rola Sosnowca jest wyra�nie widoczna w stosunku do miast z jego otoczenia poło�onych w dawnym zaborze rosyjskim, stanowi�cym tzw. Zagł�bie D�browskie. Dla mieszka�ców tych miast Sosnowiec pełni znacz�c� rol� ze wzgl�du na obecno��: rozwini�tego szkolnictwa szczebla �redniego i – w mniejszym stopniu tak�e – wy�szego, specjalistycznych jednostek opieki zdrowotnej, wi�kszych ni� w miejscu zamieszkania mo�liwo�ci komunikacyjnych, rozwini�tej sieci handlowej, sektora usług i bankowo�ci, potencjalnych miejsc pracy. Najwi�kszy wpływ Sosnowiec wywiera na Czelad� i B�dzin, znacznie mniejszy na D�brow� Górnicz� i dalsze miejscowo�ci. Wpływ Sosnowca w kierunku miast �l�skich jest nieznaczny i wyst�puje tylko w bezpo�rednio przylegaj�cych do Sosnowca dzielnicach Mysłowic i Katowic. Niew�tpliwie wynika to z pozycji Katowic, które z samej racji stolicy województwa pełni� rol� metropolitaln�, do tego s� o�rodkiem o najwi�kszym w regionie potencjale ludno�ciowym, gospodarczym, naukowym, kulturalno-o�wiatowym oraz komunikacyjnym.

11

Wpływ Sosnowca w kierunku południowo-wschodnim, czyli miast dawnego zaboru austriackiego, jest niewielki i obserwuje si� tylko dla Jaworzna.

Obok opisanego wy�ej wpływu Sosnowca na jego otoczenie, wyst�puje równie� trend odwrotny. Cz��� mieszka�ców Sosnowca jest zwi�zana z o�rodkami o�ciennymi, głównie w zakresie miejsc pracy i szkolnictwa, dotyczy to zwłaszcza mieszka�ców dzielnic: - Zagórza i Kazimierza Górniczego granicz�cych z D�brow� Górnicz� w pobli�u jej centrum i

poło�onych w stosunkowo w niewielkiej odległo�ci od najwi�kszego w naszym regionie zakładu prac pracy jakim jest Huta Katowice wraz z zakładami towarzysz�cymi,

- Niwki-Modrzejowa granicz�cych z centrum Mysłowic - Pogoni granicz�cej z Czeladzi� i B�dzinem. Bardzo silnie na Sosnowiec, podobnie jak na pozostałe miasta aglomeracji, oddziałuj� Katowice; głównie w zakresie szkolnictwa wy�szego, ochrony zdrowia, miejsc pracy oraz komunikacji. Pewien wpływ, pomimo znacznej odległo�ci, wywiera równie� Kraków, głównie w zakresie pot��nie rozwini�tego w tym mie�cie szkolnictwa wy�szego oraz dost�pu do dóbr kultury (liczne zabytki, muzea, teatry, itp.).

3.4. Analiza zagospodarowania przestrzennego miasta Formy u�ytkowania terenów

Według danych Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami Urz�du Miejskiego w Sosnowcu na dzie� 31.12.2002 r. powierzchnia geodezyjna miasta wynosi 91,26 km2 (9126 ha). Przewa�aj� grunty zabudowane i zurbanizowane (34,00%) oraz u�ytki rolne (29,42%), znaczny jest te� udział gruntów le�nych oraz zadrzewie� i zakrzewie� (21,04%). Kierunki u�ytkowania gruntów w Sosnowcu szczegółowo przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Powierzchnia geodezyjna i kierunki wykorzystania gruntów w Sosnowcu na dzie� 31 grudnia 2002 roku

Kierunek wykorzystania Powierzchnia (ha) % powierzchni miasta U�ytki rolne 2685 29,42

grunty orne 1365 14,96 sady 210 2,30 ł�ki trwałe 307 3,36 pastwiska trwałe 364 3,99

w tym:

grunty rolne zabudowane 358 3,92 rowy 81 0,89 Grunty le�ne, oraz zadrzewienia i zakrzewienia 1920 21,04

lasy 1792 19,64 w tym: zadrzewienia i zakrzewienia 128 1,40

Grunty pod wodami 120 1,18 pod wodami płyn�cymi 102 1,12 w tym: pod wodami stoj�cymi 18 0,20

Grunty zabudowane i zurbanizowane 3194 34,00 tereny mieszkalne 1247 13,66 tereny przemysłowe 466 5,11 inne tereny zabudowane 81 0,89 zurbanizowane niezabudowane 152 1,67 rekreacji i wypoczynku 281 3,08 u�ytki kopalne 1 0,01 drogi 576 6,32 koleje 376 4,12

w tym:

inne tereny komunikacyjne 14 0,15 Tereny ró�ne 819 8,97 Nieu�ytki 389 4,27

12

Kierunek wykorzystania Powierzchnia (ha) % powierzchni miasta RAZEM 9126 100,00 �ródło: Wydział Geodezji i Gospodarki Gruntami Urz�du Miejskiego w Sosnowcu

Sosnowiec charakteryzuje si� znacznym udziałem terenów zainwestowanych w ogólnej powierzchni miasta. Grunty zabudowane i zurbanizowane stanowi� 34 % powierzchni. Do najbardziej zainwestowanych jednostek nale�� dzielnice: �ródmie�cie, Pogo�, Stary Sosnowiec, �rodula, D�bowa Góra i Da�dówka. S� to jednostki praktycznie nie posiadaj�ce terenów niezainwestowanych lub niewielkie ich zasoby. Do jednostek najludniejszych nale�� Pogo�, Zagórze, �ródmie�cie, a nast�pnie �rodula, Stary Sosnowiec i Niwka-Modrzejów. Natomiast w wielko�ci terenów usługowych przoduj� �ródmie�cie, Stary Sosnowiec, Pogo� i Zagórze. Tereny wytwórcze koncentruj� si� głównie w Zagórzu, na Pogoni, dzielnicy Ludmiła-Staszic w Maczkach (ze wzgl�du na kopalni� piasku podsadzkowego) oraz w Kazimierzu Górniczym i Niwce-Modrzejów.

W strukturze u�ytkowania terenów znacz�c� pozycj� zajmuj� tereny komunikacyjne – około 10,6% - a w�ród nich: - tereny kolejowe, ze wzgl�du na rozbudowany układ szlaków kolejowych i stacji towarowo-

rozrz�dowych oraz linii przemysłowych i bocznic, - tereny dróg i ulic, ze wzgl�du na przebieg dróg krajowych oraz wewn�trzny układ uliczny, o

rozbudowanych, w wi�kszo�ci zgodnych z obowi�zuj�cymi standardami głównych tras miejskich, parametrach technicznych.

Wi�kszo�� terenów niezainwestowanych koncentruje si� na obrze�ach miasta – w dzielnicach: Maczki, Bobrek, Ostrowy Górnicze, Por�bka i J�zor. Odr�bn� pozycj� zajmuje jednostka Północ w rejonie DK 94, stanowi�ca rezerw� terenow� (wybudowano tam cztery hipermarkety).

W�ród terenów zainwestowanych wi�kszo�� (81%) stanowi� tereny o ustalonym sposobie u�ytkowania wymagaj�cym jedynie wła�ciwej eksploatacji zasobów lub ich remontów i modernizacji. �wiadczy to o znacznej stabilizacji sposobu u�ytkowania terenów w mie�cie. Tereny zainwestowane, które wymagałyby doinwestowania, przy utrzymaniu dotychczasowego sposobu u�ytkowania, obejmuj� 12% terenów zainwestowanych miasta. W sumie, zmianie przeznaczenia podlega� mo�e około 7% terenów zainwestowanych. Rozwój przestrzenny miasta winien polega� na intensyfikacji terenów ekstensywnie u�ytkowanych i wymagaj�cych przekształce� funkcjonalnych (około pi�ta cz��� terenów zainwestowanych) oraz na odpowiednim wykorzystaniu terenów o znaczeniu strategicznym.

U�ytki rolne zajmuj� 29,4%, w tym grunty orne 15%, reszta to sady, ł�ki, pastwiska, rowy i grunty pod stawami. Lasy zajmuj� 19,6% powierzchni terenu miasta, a 1,4% to zadrzewienia i zakrzewienia. Nieu�ytki zajmuj� 4,3% powierzchni, a wody powierzchniowe płyn�ce i stoj�ce zajmuj� 1,3%.

Jednostki strukturalne, ich funkcje oraz wzajemne relacje Zró�nicowany stopie� zainwestowania terenów dzielnic oraz ich wzajemne zwi�zki

przestrzenne i funkcjonalne sprawiaj�, �e układ jednostek strukturalnych nie jest jednolity. Wyró�niaj� si� w�ród nich obszary tworz�ce zespoły jednostek strukturalnych, wzgl�dnie samodzielne jednostki (Mapa 1. Podział miasta Sosnowiec na dzielnice). � „Wła�ciwy” Sosnowiec tworz�: �ródmie�cie (wraz z Sielcem), Pogo� oraz Stary Sosnowiec. Ten

centralny zespół jednostek osadniczych organizuje układ osadniczy Sosnowca. Posiada on znaczny potencjał ludno�ciowy (nieco mniej ni� połowa mieszka�ców miasta) rozmieszczony na stosunkowo małej powierzchni (około jedn� ósm� cz��� obszaru miasta). Tereny o utrwalonych funkcjach mieszkaniowych obejmuj� 80% terenów mieszkaniowych zespołu i 89% mieszka�. �ródmie�cie posiada najwi�ksz� g�sto�� zaludnienia w całym mie�cie wynosz�c� odpowiednio 333 M/ha oraz najwi�ksz� intensywno��. W Starym Sosnowcu wska�nik ten wynosi 275 M/ha.

Na Pogoni i w Starym Sosnowcu wyst�puj� zespoły obiektów wytwórczych w mieszanej zabudowie mieszkaniowo-przemysłowo-usługowej. Jednocze�nie jest to obszar o znacznym nasyceniu i najwi�kszej koncentracji usług. � Zespół jednostek mieszkaniowych, do którego nale�� �rodula, Zagórze i Klimontów,

13

charakteryzuje si� silnymi zwi�zkami wewn�trznymi. Liczy on ponad 80 tys. mieszka�ców. Zlokalizowana jest tam czwarta cz��� powierzchni terenów usługowych miasta oraz pi�ta cz��� terenów przemysłowych

14

�

15

W tym zespole najpełniej uformowane s� osiedla mieszkaniowe w �roduli, posiadaj�ce ukształtowany o�rodek dzielnicowy. Natomiast nie w pełni s� uformowane o�rodki usług dzielnicowych w Klimontowie i Zagórzu.

Omawiane jednostki charakteryzuj� si� znacznym utrwaleniem funkcji mieszkaniowych w wielkich zespołach mieszkaniowych, o wysokiej, ust�puj�cej jedynie �ródmie�ciu, intensywno�ci zabudowy, wzniesionych głównie w latach siedemdziesi�tych. Osiedla o utrwalonej zabudowie mieszkaniowej obejmuj� 68% terenów mieszkaniowych zespołu i 92% mieszka�. �rodula i Zagórze posiadaj� najwi�ksz� g�sto�� zaludnienia w zespole, wynosz�c� odpowiednio 295 i 275 M/ha, oraz wska�niki intensywno�ci zabudowy 0,51 i 0,44 (m2p.u./ha). Jedynie Klimontów, jako jednostka strukturalna posiada ni�sze wska�niki, co wynika ze znacznie wi�kszego udziału jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej.

Ponadto Zagórze posiada znaczne i zró�nicowane zespoły terenów przemysłowych, a w�ród nich trzy kompleksy terenów zamkni�tych kopal� w�gla kamiennego, wymagaj�ce przekształce� i powtórnego zagospodarowania, teren Sosnowieckiej Strefy Ekonomicznej i kilka znacz�cych zakładów przemysłowych. � Południowy zespół jednostek strukturalnych składa si� z Niwki i Modrzejowa, Ludmiły-Staszica

oraz ci���cej ku nim Da�dówki. Jednostki te posiadaj� charakter przemysłowy, przy jednocze�nie niewielkim zaludnieniu (około 20 tys. mieszka�ców). Tereny przemysłowe podlega� b�d� procesom transformacji oraz powtórnego, stosownego do potrzeb i mo�liwo�ci, zagospodarowania; dotyczy to terenów pokopalnianych, terenów u�ytkowanych ekstensywnie oraz nieu�ytków poprzemysłowych. W tych jednostkach znaczn� powierzchni� zajmuj� obiekty oczyszczalni �cieków oraz obiekty usług komunalnych.

� Pozostałe jednostki strukturalne tworz� lokalne układy lub wyst�puj� jako wyizolowane z zespołów dzielnic. Szczególne miejsce zajmuje Kazimierz Górniczy, który wraz z Ostrowami Górniczymi i Strzemieszycami tworzy, niezbyt mocno powi�zany, ponadgraniczny zespół z D�brow� Górnicz�. Pozostałe jednostki strukturalne funkcjonuj� samodzielnie, jak to ma miejsce w przypadku Maczek (kolonia Cie�le, kolonia W�gródka i Stare Maczki), wzgl�dnie parami, które tworz� J�zor-Bór z Bobrkiem oraz Por�bka z Zawodziem (osiedle Juliusz).

Jednostki te charakteryzuj� si� wyst�powaniem przykopalnianych osiedli mieszkaniowych (osiedle Wagowa, osiedle Juliusz), jednostek osadniczych w Ostrowach Górniczych, J�zorze i Maczkach oraz stosunkowo rozległymi terenami zabudowy jednorodzinnej o niskiej g�sto�ci zabudowy i g�sto�ci zaludnienia (około 8 mieszka�/ha i 20 mieszka�ców/ha). S� to tereny o znacznych rezerwach mieszkaniowych.

3.5. Demografia miasta i procesy społeczne

Według GUS na dzie� 31.12.2001 r. Sosnowiec jest zamieszkały przez 239 816 mieszka�ców. G�sto�� zaludnienia wynosi 2635 osób/km2. Struktura wiekowa ludno�ci miasta wg GUS 2001 r. jest nast�puj�ca: 0-2 lat 5 043 osoby 3-6 lat 7 277 osób 7-14 lat 19 890 osób 15-19 lat 19 029 osób 20-29 lat 40 569 osób 30-39 lat 29 272 osoby 40-49 lat 43 944 osoby 50-59 lat 34 409 osób 60-64 lat 11 450 osób 65 lat i wi�cej 28 933 osób

W podziale według płci wi�kszo�� stanowi� kobiety; wska�nik kobiet na 100 m��czyzn wynosi 110,1. W podziale według ekonomicznych grup wieku w roku 2001 spo�ród 239,8 tys. mieszka�ców miasta 18% (43,1 tys.) było w wieku przedprodukcyjnym, 67,4% (161,6 tys.) w wieku produkcyjnym i 14,6% w wieku poprodukcyjnym (35,1 tys.).

16

3.5.1 Analiza struktury wiekowej Analiza struktury wiekowej wskazuje, �e najwi�cej mieszka�ców Sosnowca jest w grupie

wiekowej 40-49 lat, która stanowi 18,32% ogółu mieszka�ców. Natomiast najmniejszy procent mieszka�ców reprezentuje grupa wiekowa 0-2 lat - 2,1%.

Struktura wieku ludno�ci Sosnowca cechuje si� wyra�nym wyst�powaniem par wy�ów i ni�ów demograficznych i ma regresywny charakter oznaczaj�cy mniejsz� liczebno�� pokolenia dzieci w stosunku do pokolenia rodziców. W zwi�zku z tym ludno�� Sosnowca wykazuje tendencj� starzenia si� przy wyra�nym zmniejszaniu si� ilo�ci ludzi młodych. Proces ten wygl�da ró�nie w poszczególnych dzielnicach, stosunkowo korzystnie sytuacja demograficzna przedstawia si� w dzielnicach z powstałymi w okresie ostatnich 20-25 lat osiedlami mieszkaniowymi, np. w cz��ci Zagórza, na osiedlu Naftowa. Do innych cech struktury ludno�ci nale�� obecnie: - fala ni�u demograficznego obejmuj�cego dzieci szkolne, powoduj�ca spadek obci��enia szkół

podstawowych, - wchodzenie najwi�kszego wy�u demograficznego obejmuj�cego roczniki 40-49 do wieku

przedemerytalnego, - nieco wy�szy, ni� przeci�tnie w miastach województwa katowickiego, udział osób posiadaj�cych

wy�sze wykształcenie. 3.5.2 Aktywizacja zawodowa

W Sosnowcu w 2001 r. pracowało ogółem w gospodarce narodowej 49 557 osób, w tym najwi�cej w przemy�le – 17704 osoby, co stanowi 35,72% ogółu pracuj�cych w gospodarce narodowej. Pozostałe osoby pracowały w nast�puj�cych bran�ach licz�c kolejno pod wzgl�dem ilo�ci zatrudnionych: handel i naprawy (7599); edukacja (4905); obsługa nieruchomo�ci i firm, nauka (4840); ochrona zdrowia i opieka społeczna (4628); budownictwo (3583); transport, gospodarka magazynowa i ł�czno�� (2187); administracja publiczna i obrona narodowa, obowi�zkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (1523); po�rednictwo finansowe (1068) oraz hotele i restauracje (548).

W 2001 r. wg GUS w Sosnowcu zarejestrowane było 19 362 osoby bezrobotne, co stanowiło 8,1% ogółu mieszka�ców. Stopa bezrobocia kształtowała si� na poziomie 22,1%, co lokowało miasto na dalekim 24 miejscu w województwie. Licz�c według grup wykształcenia udział bezrobotnych w poszczególnych grupach był nast�puj�cy: podstawowe i niepełne podstawowe (6894), zasadnicze zawodowe ((5793), policealne i �rednie zawodowe (4588), �rednie ogólnokształc�ce (1223), wy�sze (854). Aktywizacja zawodowa obejmowała mi�dzy innymi: prace interwencyjne, roboty publiczne, umowy absolwenckie, sta�e i szkolenia. Aktywizacja ta odbywała si� min. w ramach Programów: Pierwszy krok w zatrudnieniu, Pierwsza praca. 3.5.3 Procesy demograficzne

Od kilkunastu lat liczba ludno�ci miasta systematycznie maleje. Najwi�cej mieszka�ców liczył Sosnowiec w roku 1990 – 259.400 osób. Rok ten zako�czył dynamiczny wzrost ludno�ci Sosnowca, który rozpocz�ł si� w latach siedemdziesi�tych spowodowany: - wysokim przyrostem naturalnym, - napływem nowych mieszka�ców przyci�gni�tych szeregiem inwestycji przemysłowych, w tym

budow� Huty „Katowice”, - zmianami granic miasta w czasie reformy administracyjnej w 1975 roku (wł�czenie Zagórza,

Kazimierza Górniczego, Klimontowa). Najwi�kszy przyrost liczby ludno�ci miał miejsce w latach 1978-1979, głównie w dzielnicach,

w których powstawały nowe osiedla mieszkaniowe (m.in. Zagórze, �rodula). Od tego czasu przyrost naturalny si� zmniejszał si�gaj�c w roku 1990 warto�ci bliskiej zero. Po roku 1990 przyrost ludno�ci jest cały czas ujemny. Na przykład w 2000 r. urodziło si� 1 767 dzieci, zmarło 2 393 osób, w 2001 r. urodziło si� 1718 dzieci, zmarło 2449 osób. Ujemny przyrost naturalny wykazuje stały i pogł�biaj�cy si� charakter. Dobrze ten proces ilustruj� dane z „Rocznika statystycznego województwa �l�skiego 2002”, wg którego wska�nik urodze� �ywych na 1000 ludno�ci wynosił w 2000 r. 7,3, a w 2001 - 7,2, z kolei wska�nik zgonów na 1000 ludno�ci wynosił w 2000 r. 9,9, a w roku 2001 10,2. W sumie liczba ludno�ci spadła z 241,1 tys. w roku 2000 do 239,8 tys. w roku 2001, a ujemny przyrost naturalny pogł�bił si� z – 2,6 do –3,0. Oprócz ujemnego przyrostu naturalnego po 1990 r. wyst�puje ujemne

17

saldo migracji. W roku 2000 wynosiło ono –2,9, w roku 2001 –2,3. Zjawisko to jest szczególnie niekorzystne, poniewa� wi�kszo�� osób wyje�d�aj�cych na stałe z miasta stanowi� osoby z wy�szym i �rednim wykształceniu. Utrata przez miasto dodatniego salda migracji, w porównaniu z innymi miastami województwa jak i z krajem, jaka wyst�piła po 1990 roku, �wiadczy o przegrywaniu konkurencji Sosnowca jako miejsca zamieszkania z innymi o�rodkami.

3.6. Struktura rozwoju przemysłu Sytuacja gospodarcza miasta na przestrzeni ostatniej dekady uległa znacznym zmianom. Dominuj�ce znaczenie utraciło kilka gał�zi i dziedzin przemysłu, które rozwijały si� tu na przestrzeni ostatnich dwustu lat i które w zasadniczy sposób przyczyniły si� do powstania miasta i jego dynamicznego rozwoju. Dotyczy to górnictwa w�gla kamiennego (cz��ciowo, tak�e górnictwa innych surowców) oraz hutnictwa i przemysłu włókienniczego. Najbardziej drastyczne zmiany dotkn�ły górnictwo w�gla kamiennego. Zamkni�te zostały trzy kopalnie ("Sosnowiec", Niwka-Modrzejów", " Por�bka-Klimontów"), w tym dwie wieloruchowe, czyli składaj�ce si� z cz��ci, które w przeszło�ci były samodzielnymi kopalniami, nast�pnie poł�czonymi. Oprócz tych trzech kopal� zamkni�ta została tak�e kopalnia "Saturn" w Czeladzi, której jeden z ruchów był zlokalizowany na terenie Sosnowca w dzielnicy Milowice (w przeszło�ci tak�e była to samodzielna kopalnia) oraz kopalnia "Pary�" w D�browie Górniczej, w której zatrudnieni byli równie� mieszka�cy Sosnowca, zwłaszcza z poło�onej w pobli�u tej kopalni dzielnicy Zagórze. Obecnie w Sosnowcu czynna jest tylko jedna kopalnia w�gla kamiennego – "Kazimierz-Juliusz" Sp. z o.o., lecz równie� w okrojonej cz��ci, z zamkni�tym ruchem "Juliusz". Mniej drastyczne, ale równie� gł�bokie zmiany dotkn�ły hutnictwo oraz włókiennictwo. Likwidacja zakładów i zmiany strukturalne w tych gał�ziach przemysłu doprowadziły do znikni�cia z mapy gospodarczej miasta tysi�cy miejsc pracy. Ograniczenia ilo�ci miejsc pracy miały miejsc w zwi�zku z uruchomieniem procesów gospodarczych opartych na zasadach gospodarki rynkowej, które wyst�piły równie� w zakładach przemysłowych innych bran� oraz usługach. Obecnie stopa bezrobocia w Sosnowcu si�ga 22%; na uwag� zasługuje bardzo niekorzystny fakt, �e połow� bezrobotnych stanowi� ludzie młodzi do 35 roku �ycia. Pomimo opisanych wy�ej zmian ograniczaj�cych ilo�� miejsc w pracy, Sosnowiec jest nadal jednym z wi�kszych o�rodków przemysłowych Polski. Wymienione wy�ej bran�e (górnictwo, hutnictwo, włókiennictwo) nadal s� reprezentowane na terenie miasta, a oprócz nich zakłady przemysłu maszynowego, elektrotechnicznego, odzie�owego, materiałów budowlanych, spo�ywczego, samochodowego i inne. Zmieniła si� jednak struktura gospodarki miasta, w której znacz�c� rol� odgrywaj� obecnie usługi, w tym zwłaszcza: budownictwo, handel, gastronomia, transport. Zatrudnienie w sektorze usług przekracza ju� 50%, w zwi�zku z czym mo�na powiedzie�, �e współczesna struktura gospodarki Sosnowca posiada bardziej charakter usługowo-przetwórczy. W przyszło�ci te tendencje najprawdopodobniej b�d� si� utrzymywa�. Z mapy gospodarczej zanika sektor surowcowy (ostatnia czynna kopalnia w�gla kamiennego nie ma wi�kszych perspektyw rozwoju), a struktura bran�owa istniej�cych na terenie miasta przedsi�biorstw wskazuje na znaczny rozwój tych gał�zi przemysłu, które wykorzystuj� nowoczesne technologie i wysoko przetworzon� my�l techniczn�. Intensywny rozwój widoczny jest przede wszystkim w bran�ach elektronicznej, maszynowej, spo�ywczej i akcesoriów samochodowych. W ostatniej dekadzie zasadniczo zmieniła si� równie� struktura własno�ci podmiotów gospodarczych działaj�cych na terenie miasta. Obecnie na przeszło 24 000 zarejestrowanych podmiotów gospodarczych tylko ok. 2,3% działa w sektorze publicznym, pozostałe – w sektorze prywatnym. Warto nadmieni�, �e w przedsi�wzi�cia gospodarcze na terenie miasta swoje �rodki finansowe zainwestowało ponad 100 inwestorów zagranicznych. W przyszło�ci mo�na oczekiwa� dalszego rozwoju sektora prywatnego, w tym tak�e z udziałem kapitału zagranicznego. Istotne znaczenie ma Podstrefa Sosnowiecko-D�browska Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która oferuje atrakcyjne mo�liwo�ci inwestowania. Miasto stara si� tworzy� dobre warunki gospodarcze dla małych i �rednich przedsi�biorstw (jest to jeden z priorytetów strategii rozwoju miasta do roku 2015). W Sosnowcu działa szereg instytucji wspieraj�cych przedsi�biorczo��, min.: Agencja Rozwoju Lokalnego S.A., Stowarzyszenie Kupców Polskich, Cech Rzemiosł Ró�nych, Regionalna Izba Przemysłowo-Handlowa.

18

3.7. Infrastruktura techniczno-in�ynieryjna miasta 3.7.1 Układ kolejowy Przez Sosnowiec przebiega jeden z głównych krajowych szlaków kolejowych – linia magistralna PKP nr 1, słu��ca krajowym i zagranicznym przewozom dalekobie�nym. Miasto posiada bezpo�rednie poł�czenia mi�dzynarodowe z Wiedniem, Bratysław�, Budapesztem i Prag�, poprzez układ poł�cze� Intercity posiada ekspresowe poł�czenie z Warszaw�. Innym wa�nym szlakiem kolejowym jest linia kolejowa PKP nr 62 relacji Sosnowiec-Strzemieszyce-Wolbrom-Kielce, prowadz�ca ruch pasa�ersko-towarowy. Sosnowiec jest poza tym poło�ony na szlaku pasa�erskich poł�cze� w rejonie aglomeracji �l�skiej na linii Gliwice-Zawiercie. Jednak z powodu regresu w przewozach pasa�erskich w latach dziewi��dziesi�tych zrezygnowano z budowy Kolejowego Ruchu Regionalnego. Sosnowiec stanowi te� wa�ne ogniwo w układzie towarowych linii kolejowych. Na terenie miasta znajduje si� fragment linii PKP nr 171 relacji Gliwice - Ruda �l�ska - Katowice Ligota - Katowice Muchowiec – Sosnowiec Da�dówka – D�browa Górnicza Towarowa oraz odcinek linii kolejowej nr 180 relacji Mysłowice Brzezinka – J�zor – Dorota. Z tymi liniami zwi�zane s� liczne bocznice kolejowe oraz linie kolejowe kopalni piasku „Maczki-Bór”. Jednak znaczenie obsługi zakładów przemysłowych bocznicami kolejowymi maleje. 3.7.2 Infrastruktura drogowa W Sosnowcu układ drogowo-uliczny mo�na podzieli� na dwa rejony: silnie zurbanizowany obszar zachodni miasta, ograniczony od wschodu drog� krajow� Nr 1 oraz ekstensywny obszar poło�ony na wschód od niej. Oba te obszary charakteryzuj� si� odmienn� struktur� sieci drogowej, mimo to g�sto�� sieci drogowej w obu przypadkach jest wystarczaj�ca. Układ drogowo-uliczny Sosnowca zapewnia prawidłowe poł�czenie obszaru miasta z sieci� dróg regionaln� i mi�dzynarodow�. Bezpo�rednio przez miasto przebiegaj� DK-1 relacji Gda�sk – Cieszyn – granica pa�stwa, całkowicie bezkolizyjnie skomunikowana z miastem DK 86 relacji Wojkowice Ko�cielne – Katowice – Tychy; DK 94 relacji Krzywa - Legnica – Kraków – Balice oraz DK 79 relacji Warszawa - Bytom. Układ komunikacyjny Sosnowca jest równie� powi�zany z autostrad� A-4 na odcinku Katowice-Kraków (docelowo b�dzie to autostrada Zgorzelec – Medyka, aktualnie w znacznej cz��ci w stanie budowy lub planowanej budowy). Bardzo korzystnym zjawiskiem dla układu drogowego miasta jest praktyczny brak ruchu tranzytowego w centrum miasta. Natomiast konieczna jest modernizacja lub budowa nowych skrzy�owa� w samym mie�cie w rejonach najwi�kszego nat��enia ruchu. Przydatne byłoby równie� wybudowanie szybkiego i bezkolizyjnego poł�czenia centrum miasta z autostrad� A-4. 3.7.3 Zaopatrzenie miasta w energi� elektryczn� Przez Sosnowiec przebiegaj� linie energetyczne trzech operatorów:

- B�dzi�skiego Zakładu Elektroenergetycznego S.A. posiadaj�cego najbardziej rozbudowan� sie� elektroenergetyczn� i b�d�cego głównym dostawc� energii elektrycznej na terenie miasta, dysponuj�cego liniami 110 kV, wi�kszo�ci� GPZ oraz liniami �redniego i niskiego napi�cia,

- Polskich Sieci Elektroenergetycznych – Południe Sp. z o.o., do których nale�� cztery linie elektroenergetyczne: linia 220 kV Byczyna-Jamki, linia 220 kV Byczyna-Koksochemia; linie 400 kV Tucznawa-Tarnów i Tucznawa-Rzeszów; linie te nie s� powi�zane z systemem elektroenergetycznym Sosnowca,

- Górno�l�skiego Zakładu Elektroenergetycznego S.A. Gliwice, posiadaj�cego na obszarze miasta jedn� lini� napowietrzn� 110 kV.

Zlokalizowane na terenie miasta stacje transformatorowe GPZ 110/SN oraz liczne powi�zania sieci dystrybucyjnej 30 kV, 20 kV i 6 kV z sieci� zasilan� z s�siednich GPZ-tów zapewniaj� bardzo wysok� pewno�� i bezpiecze�stwo zasilania odbiorcom energii. Systematyczne zmniejszaj�ce si� zapotrzebowanie mocy i zu�ycie energii elektrycznej tworz� automatycznie rezerwy w przepustowo�ci sieci na ró�nych poziomach napi��. 3.7.4 Zaopatrzenie miasta w gaz ziemny Eksploatacj� sieci gazowniczej w Sosnowcu zajmuje si� Górno�l�ska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o., Grupa Kapitałowa Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A., Oddział

19

Gazowniczy w Zabrzu. Na obszarze miasta gaz rozprowadzany jest sieci� rozdzielcz� wysokiego, �redniego i niskiego ci�nienia. Miasto nie ma własnych �ródeł gazu, tak wi�c zaopatrywane jest w gaz wysokometanowy z systemu krajowego. Rozdział gazu odbywa si� za po�rednictwem 18 stacji redukcyjno-pomiarowych eksploatowanych przez Rejon Gazowniczy w Sosnowcu i 5 b�d�cych własno�ci� zakładów przemysłowych. Sie� gazownicza jest bardzo rozbudowana i wszystkie dzielnice z wyj�tkiem Maczek i J�zora-Bór posiadaj� zasilanie gazem. Zgodnie z obowi�zuj�cymi aktualnie przepisami nie okre�la si� planowanych zada� i planów w zakresie gazyfikacji, gdy� jest to uzale�nione od wyst�pie� poszczególnych potencjalnych klientów. 3.7.5 Zaopatrzenie miasta w energi� ciepln� System ciepłowniczy miasta zasilany jest głównie ze �ródeł zlokalizowanych poza jego obszarem. Jest to przede wszystkim Elektrociepłownia B�dzin. Poza terenem miasta znajduje si� równie� kotłownia ZEC Wydział Nr 11 Ruch Piaski (dawna KWK Saturn), zasilaj�ca rejon Milowic. Na obszarze miasta jest 8 kotłowni o mocy powy�ej 10 MW, opalanych w�glem kamiennym. Jest to m.in. elektrociepłownia na terenie PHS Huta Cedler S.A., wytwarzaj�ca ciepło na potrzeby własne i odbiorców zewn�trznych: Zakład Energetyki Cieplnej Katowice Sp. z o.o. maj�cy wydziały na terenie kopalni „Niwka-Modrzejów” i „Kazimierz-Juliusz”; przedsi�biorstwo „Enmech”(dawna „Silma”); przedsi�biorstwo Komech na terenie byłej kopalni „Por�bka-Klimontów”. Całkowita długo�� sieci ciepłowniczej w Sosnowcu wynosi ponad 100 km. Najbardziej rozwini�ta jest sie� zwi�zana z EC B�dzin i ona te� jest, poza nielicznymi wyj�tkami, w najlepszym stanie. Stan sieci nale��cy do pozostałych u�ytkowników nie jest najlepszy. Istotnym problemem jest zanieczyszczenie �rodowiska spowodowane produkcj� ciepła. W wyniku spalania paliw emitowanych jest do atmosfery cały szereg substancji szkodliwych dla �rodowiska m.in. dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku w�gla i pyłu. Najwi�ksza ilo�� zanieczyszcze� spowodowana jest zapotrzebowaniem ciepła przez mieszkania. Aktualnie znacz�cym emitorem zanieczyszcze� powietrza jest ogrzewanie indywidualne, opalane głównie w�glem kamiennym. Nale�y d��y� do takiego modelu, w którym kotłownie lokalne zast�powane b�d� dostaw� ciepła z systemów o znacznie ni�szej emisji. W Sosnowcu w zwi�zku z problemem emisji zwi�zanej ze spalaniem w�gla kamiennego od lat podejmowane s� działania na rzecz jej ograniczenia. Modernizuje si� kotłownie w�glowe lub je likwiduje, albo zmienia na opalane gazem czy te� olejem opałowym. Dofinansowuje si� te� zmiany ogrzewania na gazowe i olejowe u osób fizycznych. Ze wzgl�du na specyfik� regionu w przypadku palenisk domowych opalanych w�glem kamiennym celowa jest równie� wymiana starych pieców w�glowych na nowoczesne, wysokosprawne, posiadaj�ce atest przyjaznych dla �rodowiska. Konieczne jest te� dalsze doł�czanie budynków do wi�kszych dystrybutorów ciepła, w celu ograniczenia zanieczyszcze�. Istnieje równie� wi�ksza mo�liwo�� wykorzystania gazu do celów produkcji ciepła i przestawienia lokalnych �ródeł ciepła opalanych głównie w�glem kamiennym na ten rodzaj bardziej proekologicznej energii. Niestety problemem jest stały wzrost cen na gaz, przy jednoczesnym wyst�powaniu na terenie �l�ska ta�szego paliwa w postaci niskiej jako�ci w�gla kamiennego. Na terenie miasta od 2001 roku funkcjonuje uj�cie gazu wysypiskowego na terenie dawnego składowiska odpadów komunalnych przy ul. Grenadierów. Biogaz wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. 3.7.6 Gospodarka wodno-�ciekowa Gospodarka wodna

Na terenie miasta na koniec 2002 roku długo�� sieci wodoci�gowej wynosiła ogółem 543,149 km, w tym: - sie� przesyłowa to 37,191 km - sie� rozdzielcza to 369,958 km - przył�cza wodoci�gowe to 136 km

Miasto Sosnowiec zaopatrywane jest w wod� pitn� z nast�puj�cych uj�� wodnych: - SUW Maczki - SUW Goczałkowice-Czaniec - SUW Łazy

20

Woda dostarczana jest przewodami magistralnymi nale��cymi do Górno�l�skiego Przedsi�biorstwa Wodoci�gów w Katowicach. Jest to jedyne �ródło zaopatrzenia miasta w wod� dla celów konsumpcyjnych. Z uj�cia Maczki woda przesyłana jest do Sosnowca magistralami ø 800 i ø 600, natomiast ze stacji Goczałkowice-Czaniec ruroci�giem przesyłowym ø 1400. Z uj�cia wodnego w Łazach podawana jest woda ruroci�giem ø 600, ale w chwili obecnej dopływ wody z tego uj�cia jest wstrzymany. Na przył�czeniu sieci PGW Katowice z sieci� RPWiK Sosnowiec znajduj� si� 42 studnie wodomierzowe, z czego 37 jest czynnych i poprzez sieci rozdzielcze pracuj�ce w układzie pier�cieniowym i rozdzielczym woda dostarczana jest odbiorcom w Sosnowcu. W 2002 roku zostało zakupione na potrzeby miasta Sosnowca 18 330,98 tys. m3 wody. Gospodarka �ciekowa

Długo�� sieci kanalizacyjnej miasta Sosnowca (wg stanu na 31.12.2002 r.) wynosi ogółem 370,912 km, w tym: - kanalizacja ogólnospławna 166,437 km - kanalizacja deszczowa 51,629 km - kanalizacja sanitarna 88,646 km - przykanaliki 64,2 km

W mie�cie działaj� aktualnie cztery du�e oczyszczalnie �cieków: Radocha II, Zagórze, Kazimierz i Por�bka. Ilo�� odprowadzanych do nich �cieków wynosi w okresach bezopadowych �rednio 39 500 m3/d (maksymalnie 54 600 m3/d) , a w okresach opadów �rednio 70 800 m3/d (maksymalnie 109 000 m3/d). Istniej� równie� niewielkie oczyszczalnie osiedlowe. Niektóre zakłady posiadaj� własne oczyszczalnie (Mapa 3. Lokalizacja oczyszczalni �cieków na terenie miasta Sosnowca). Na mapie przedstawione zostały oczyszczalnie komunalne i przemysłowe oznaczone odpowiednimi numerami. Oczyszczalnie przemysłowe: 1. Emeres Product S.C. 2. PW ENMECH Sp. z o.o. 5. Ergom Poland Sp. z o.o. 8. Spółdzielnia Inwalidów „Naprzód” (osadnik Imhoffa) 9. PHS Huta Cedler S.A. 10. Przedsi�biorstwo Robót Kolejowo-Budowlanych Oczyszczalnie komunalne: 2. PW ENMECH Sp. z o.o. 3. RPWiK „Sosnowiec” Zagórze 4. RPWiK „Sosnowiec” Kazimierz 6. RPWiK „Sosnowiec” Por�bka 7. RPWiK „Sosnowiec” Radocha II 11. Oczyszczalnia Biała Przemsza spółdzielni Lokum 12. Oczyszczalnia spółki mieszkaniowej Niwka-Modrzejów na ul. Tuwima 13. Osadniki na osiedlu �liwki

Wokół oczyszczalni w Zagórzu wyznaczona została strefa ochronna, której zasi�g po uzyskaniu pozytywnej opinii Pa�stwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, zatwierdzony został decyzj� Wydziału Ekologii Urz�du Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 30.07.1993 r. Strefa ochronna wokół oczyszczalni Radocha II wyznaczona zostanie po przył�czeniu kolektora Bobrek.

Na terenie miasta funkcjonuje przede wszystkim kanalizacja ogólnospławna. Od roku 1975 zacz�to realizowa� sie� kanalizacyjn� rozdzielcz�: sanitarn� i deszczow�. W mie�cie istnieje równie� 15 zlewni kanalizacji deszczowej, której odbiornikami s� głównie: Bobrek, Brynica, Czarna Przemsza, Potok Zagórski i Kanał Mortimerowski. Kanalizacja sanitarna ogólnospławna odprowadza �cieki z rejonu Zagórza, Zawodzia, Kazimierza, Starego Sosnowca i zachodniej cz��ci Milowic. Jedynie osiedla na �roduli i Zagórzu posiadaj� kanalizacj� rozdzielcz�. Sieci kanalizacyjnej nie posiadaj� tereny Maczek, J�zora, Ostrów Górniczych, Kazimierza Górniczego (poza osiedlem Wagowe), Niwka w rejonie Bór-Bobrek (Mapa 2. Zasi�g kanalizacji sanitarnej, ogólnospławnej i deszczowej na terenie miasta Sosnowca).

21

22

23

Aktualnie z kanalizacji korzysta około 170 000 mieszka�ców miasta (około 72%). W celu uzyskania liczby 100% mieszka�ców korzystaj�cych z kanalizacji konieczne jest zbudowanie 100 km sieci i budowa oczyszczalni w dzielnicy Maczki.

Do planowanych inwestycji regionalnych zalicza si� budow� kolektora „Bobrek”. Jego realizacja pozwoli na przej�cie i skierowanie do oczyszczalni �cieków Radocha II �cieków z miasta, a tak�e z cz��ci Mysłowic i Katowic. Dzi�ki temu mo�na b�dzie zlikwidowa� pozostałe oczyszczalnie �cieków poza oczyszczalni� Zagórze. Budowa kolektora nie zapewni jednak mo�liwo�ci skanalizowania dzielnicy Maczki. W przyszło�ci powinno si� wybudowa� w tym rejonie lokaln� oczyszczalni�.

�cieki przemysłowe z zakładów trafiaj� do rzeki Przemszy, nale��cej do zlewni Wisły, bezpo�rednio lub przez jej dopływy – Bobrek, Brynic�, rzadziej Biał� Przemsz� (Mapa 4. Lokalizacja punktów zrzutu �cieków z terenu miasta Sosnowca). Znaczna cz��� zakładów kieruje �cieki do kanalizacji, cz��� jednak zrzuca �cieki, cz�sto po wst�pnym podczyszczeniu w zakładowych oczyszczalniach, zwykle mechanicznych, bezpo�rednio do cieków powierzchniowych. Na mapie 4 przedstawiono punkty zrzutu �cieków na terenie miasta oznaczaj�c je odpowiednimi numerami: 1 – RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 2 - RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 3 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 4 – Technlogie Buczek S.A. 5 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 6 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 7 – KWK Sosnowiec – wody dołowe 8 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 9 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 10 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 11 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 12 – Spółdzielnia Ogrodnicza „Warzywa-Owoce” – �cieki mieszane 13 - RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 14 – PHS Huta Cedler S.A. �cieki chłodnicze 15- RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 16 – Spółdzielnia Inwalidów „Naprzód”, Zakłady Urz�dze� Wiertniczych – mieszane 17 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 18 – KWK „Niwka-Modrzejów” – wody dołowe 19 – KWK „Niwka-Modrzejów” – �cieki komunalne 20 – RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 21 - RPWiK Sosnowiec – �cieki mieszane 22 – Fabryka Silników Elektrycznych Małej Mocy S.A. w upadło�ci „SILMA” – �cieki mieszane 23 – Przedsi�biorstwo Wielobran�owe „ENMECH” Sp. z o.o. – �cieki przemysłowe 24 – KWK „Por�bka-Klimontów” – wody dołowe 25 – RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 26 – PKM Sp. z o.o. – �cieki mieszane 27 – KWK „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. – �cieki mieszane 28 - RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 29 - KWK „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. – �cieki przemysłowe 30 - KWK „Por�bka-Klimontów” – �cieki mieszane 31 - KWK „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. – �cieki przemysłowe 32 - RPWiK Sosnowiec – �cieki komunalne 33 – CTL Maczki-Bór

Najwi�ksze ilo�ci wody do cieków powierzchniowych odprowadzaj� kopalnie w�gla kamiennego, zarówno czynna jak i te zamkni�te. S� to nast�puj�ce ilo�ci w roku 2002: • KWK „Kazimierz-Juliusz”Sp. z o.o. - 1,3 mln m3

24

• KWK „Sosnowiec” – 4,1 mln m3 • KWK „Por�bka-Klimontów” – 1,6 mln m3

Do zakładów odprowadzaj�cych najwi�ksze ilo�ci �cieków do wód powierzchniowych nale�� m.in. (dane za 2002 r.):

25

• Przedsi�biorstwo Wielobran�owe „Enmech” – 98 tys. m3/rok • Technologie Buczek S.A. – 18 tys. m3/rok • Spółdzielnia Inwalidów „Naprzód” – 15 tys. m3/rok • PHS Huta Cedler S.A. – 14,9 tys. m3/rok 3.8. Zabytki kultury materialnej Do rejestru zabytków s� wpisane nast�puj�ce obiekty z terenu Sosnowca: Budynek d. magazynu soli – XVIII w. Tuwima 7 Zamek Sielecki – XVII/XIX w. Zamkowa 5 Ko�ciół pw. �w. Joachima – 1898-1908 r. Popiełuszki Pałacyk klasycystyczny – 1840 r. Szpitalna 1 Pałac Dietla – przełom XIX/XX wieku eromskiego 2A Budynek dworca kolejowego – 1857 r. Maczki Budynek mieszkalny – d. dom sztygara – około 1 poł.XIX w. Starzy�skiego 2 Budynek mieszkalny Obwodowa 8 Zespół pałacowo-parkowy dwóch pałaców Schoenów Chemiczna 12-16 Cerkiew prawosławna – 1888-1889 r. Kili�skiego 37 Dom Ludowy – 1903 r. Klubowa 2 Willa Pi�tkowskiego – ok. 1918 r. Mireckiego 27 Stanowisko archeologiczne nr 5 – gródek sto�kowaty Zagórze Kamienica z przełomu XIX/XX w. Dekerta 6 Dawny pałac Schoena – 1903 r. wraz z parkiem 1 Maja 19 Budynek dawnej Sosnowieckiej Szkoły (obecnie Wydział Techniki U�l.) – 1895-1898 r. eromskiego 3 Zespół zabudowa� dawnego Banku Polskiego (obecnie Bank �l�ski) – 1922-1924 r. Małachowskiego 7 Budynek mieszkalny – pocz�tek XX wieku B�dzi�ska 41 Zespół ko�cioła katedralnego – ko�ciół pw. Wniebowzi�cia NPM wraz z budynkiem plebani i pomieszczeniami handlowymi – 1893-1906 r. Ko�cielna 1 Kompleks obiektów Banku Przemysłowo-Handlowego i Urz�du Miejskiego – 1908-1923 r. Małachowskiego 3 Budynek administracyjny d. zakładów Dietla – 1894-1896 r. wraz z terenem zakładów eromskiego 1 Ko�ciół pw. �w. Jana Chrzciciela – 1894-1899 r. Orl�t Lwowskich Ko�ciół parafialny pw. Naj�wi�tszego Serca Jezusowego – 1862 r. wraz z zespołem kaplic 3 Maja 20 Ko�ciół ewangelicko-augsburski – 1880 r. eromskiego 1 Teatr Zagł�bia Teatralna 4 Zespół przypałacowo-parkowy zwiazany z d. Pałacem Dietla eromskiego Budynek dworca 3 Maja 16 Kaplica zwi�zana z Wand� Malczewsk� Park przy ul. Mjr Hubala-

Dobrza�skiego Zespół zabudowa� Parafii Rzym. Kat. pw. Niepokalanego Pocz�cia NMP Skautów 1 Zespół dwóch budynków szkolnych S. Starzy�skiego 50, 50A W ramach sporz�dzonego „Studium urbanistyczno-architektonicznego” została mi�dzy innymi wyznaczona strefa �cisłej ochrony konserwatorskiej w skład której wchodz�: 1. Zało�enie pałacowo-parkowe Schoena oraz zakłady „Intertex” (cz��� wpisana do rejestru). 2. Zało�enie pałacowo-parkowe Dietla oraz dawne Zakłady Prz�dzalnicze Dietla (cz��� wpisana do

rejestru). 3. Park Sielecki (cz��� wpisana do rejestru).

26

4. „Kolonia Ludmiła” – ulica Mikołajczyka. 5. Cmentarz �ydowski – Modrzejów, ulica Pastewna. 6. Kolonia robotnicza – D�bowa Góra, ulice Niwecka i Targosza. 7. Zespół zabudowy – Da�dówka, ulica Wojska Polskiego. 8. Zespół zabudowy (cz��� wschodnia) – Por�bka – Pekin, ulice Ligonia i Arctowskiego. 9. Zespół stacyjny – Maczki, ulice Krakowska, Spacerowa i Skwerowa. 10. Ko�ciół pw. �w. Jana Chrzciciela wraz z otoczeniem – Niwka, ulica Wojska Polskiego. 11. Ko�ciół pw. �w. Joachima wraz z otoczeniem – Zagórze, ulica Popiełuszki. 12. Teren pałacowo-parkowy – Zagórze, ulice Braci Mieroszewskich i Dworska (cz��� wpisana do

rejestru). 13. Zespół zabudowy szybu Kazimierz III KWK „Kazimierz-Juliusz” wraz z ko�ciołem pw. NMP

Cz�stochowskiej – Kazimierz, ulica Mikołaja Reja. 14. Zespół zabudowy – Kazimierz, ulice Jasie�skiego, Ko�ciuszkowców, Armii Krajowej i Główna. 15. Dom Ludowy wraz z otaczaj�cym terenem – Ostrowy Górnicze, ulice gen. Waltera Jankego,

Gałczy�skiego, Starzy�skiego i Klubowa.

W studium wyznaczono równie� stref� obserwacji archeologicznej obejmuj�c� teren na północ od ko�cioła pw. �w. Joachima oraz stref� ochrony krajobrazu obejmuj�c�:

- zespół cmentarzy przy ulicach: Grota-Roweckiego, Gospodarczej i Smutnej - cmentarz – Niwka, ulica Wojska Polskiego - cmentarz – Klimontów-Pekin, ulica 11 Listopada - cmentarz – D�bowa Góra (Walcownia), ulica gen. Andersa - cmentarz �ydowski – Milowice, osiedle Kalety - cmentarz – �rodula-Zagórze, ulica Zuzanny.

4. Zało�enia wyj�ciowe programu

Jako zało�enia wyj�ciowe do Programu ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowiec przyj�to uwarunkowania zewn�trzne i wewn�trzne, wynikaj�ce z obowi�zuj�cych aktów prawnych, programów wy�szego rz�du oraz dokumentów planistycznych uwzgl�dniaj�cych problematyk� ochrony �rodowiska. Niezb�dne było równie� uwzgl�dnienie zamierze� rozwojowych miasta, zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powi�zaniu z aktualnym stanem �rodowiska w mie�cie były podstaw� do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony �rodowiska i racjonalnego u�ytkowania zasobów naturalnych. 4.1. Uwarunkowania zewn�trzne opracowania Programu Ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca 4.1.1 Polityka ekologiczna pa�stwa

Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania uj�te w "Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Pa�stwa na lata 2002 - 2010" oraz w dostosowanej do wymaga� ustawy Prawo ochrony �rodowiska, "Polityce ekologicznej pa�stwa na lata 2003-2006 z uwzgl�dnieniem perspektywy na lata 2007 -2010", zostały przyj�te jako podstawa niniejszego Programu.

Nadrz�dn� zasad� przedstawion� w Polityce ekologicznej pa�stwa jest zasada zrównowa�onego rozwoju.

Rozwój zrównowa�ony jest definiowany jako zbiór celów społecznie nadrz�dnych, w�ród których wymienia si� najcz��ciej: • dobrobyt materialny i społeczny, • sprawiedliwo��, • bezpiecze�stwo.

Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb

człowieka poprzez prawidłowe umiejscowienie jego stosunku do �rodowiska, a zwłaszcza poprzez utrzymanie funkcji ekologicznych �rodowiska przyrodniczego.

27

Rozwój zrównowa�ony oznacza wi�c tak� filozofi� rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, która przeciwstawia si� ekspansji opartej wył�cznie o wzrost gospodarczy.

W Polityce ekologicznej pa�stwa jako zasady szczegółowe przyj�to:

• Zasad� prewencji, oznaczaj�c� w szczególno�ci: - zapobieganie powstawaniu zanieczyszcze� poprzez stosowanie najlepszych dost�pnych

technik (BAT), - recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców

ze �cieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, - zintegrowane podej�cie do ograniczania i likwidacji zanieczyszcze� i zagro�e� zgodnie z

zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze� (tzw. dyrektywa IPPC),

- wprowadzanie pro-�rodowiskowych systemów zarz�dzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólno�wiatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyra�onymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp.

• Zasad� "zanieczyszczaj�cy płaci” odnosz�c� si� do odpowiedzialno�ci za skutki zanieczyszczenia

i stwarzania innych zagro�e�. Odpowiedzialno�� t� ponosi� powinny wszystkie jednostki u�ytkuj�ce �rodowisko a wi�c tak�e konsumenci, zwłaszcza, gdy maj� mo�liwo�� wyboru mniej zagra�aj�cych �rodowisku dóbr konsumpcyjnych.

• Zasad� integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczaj�ca uwzgl�dnienie w

politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. • Zasad� regionalizacji, oznaczaj�c� m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi

ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych).

• Zasad� subsydiarno�ci, oznaczaj�c� przekazywanie cz��ci kompetencji i uprawnie� decyzyjnych

dotycz�cych ochrony �rodowiska na wła�ciwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwi�zywany na najni�szym szczeblu, na którym mo�e zosta� skutecznie i efektywnie rozwi�zany.

• Zasad� skuteczno�ci ekologicznej i efektywno�ci ekonomicznej odnosz�c� si� do wyboru

planowanych przedsi�wzi�� inwestycyjnych ochrony �rodowiska, a oznaczaj�c� potrzeb� minimalizacji nakładów na jednostk� uzyskanego efektu.

W Polityce ekologicznej pa�stwa przedstawione zostały tak�e cele ogólne o charakterze

strategicznym i realizacyjnym, w ró�nych horyzontach czasowych. Jako oddzielne zagadnienie omówiona zostało zagadnienie wł�czania aspektów ochrony �rodowiska do polityk sektorowych takich jak: przemysł i energetyka, transport, rolnictwo, le�nictwo, budownictwo i gospodarka komunalna, zagospodarowanie przestrzenne, turystyka, ochrona zdrowia, handel i działalno�� obronna. Wskazane zostały przede wszystkim cele i działania, jakie nale�y podj�� w ramach programów sektorowych, jako konieczny udział sektorów w realizacji zrównowa�onego rozwoju. Cele ekologiczne zostały uj�te w czterech blokach tematycznych, s� to: • cele i zadania o charakterze systemowym (przyszło�ciowy rozwój gospodarczo-społeczny miasta

w kontek�cie ochrony �rodowiska, w tym systemy zarz�dzania �rodowiskowego i wł�czanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, edukacja ekologiczna i udział społecze�stwa w sprawach ochrony �rodowiska, współpraca ponadlokalna).

• ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u�ytkowanie zasobów przyrody (m.in.: ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona lasów, ochrona powierzchni ziemi),

28

• zrównowa�one wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii: wykorzystanie energii odnawialnej, kształtowanie stosunków wodnych,

• jako�� �rodowiska i bezpiecze�stwo ekologiczne: jako�� wód, w tym gospodarka wodno-�ciekowa, gospodarowanie odpadami (w oparciu o plan gospodarki odpadami), jako�� powietrza atmosferycznego, oddziaływanie hałasu, pola elektromagnetyczne, awarie przemysłowe.

Z wymienionych w Polityce ekologicznej pa�stwa celów i działa� szczegółowych wybrano

zagadnienia szczególnie istotne z punktu widzenia problemów wyst�puj�cych w mie�cie Sosnowiec. S� to:

• zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe, zmniejszenie wodochłonno�ci produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 roku, w perspektywie długookresowej osi�gni�cie wska�ników zu�ycia wody nie przekraczaj�cych warto�ci dla pa�stw OECD,

• promowanie najlepszych technik (BAT) w celu zmniejszenia materiałochłonno�ci i odpadowo�ci produkcji,

• ograniczenie zu�ycia energii o 25% do roku 2010, a do roku 2025 o 50% w stosunku do roku 2000, intensyfikacja rozwoju energetyki odnawialnej, do roku 2010 co najmniej podwojenie wykorzystania tej energii w stosunku do roku 2000 w celu zmniejszenia energochłonno�ci gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze �ródeł odnawialnych,

• ł�czenie racjonalno�ci ekonomicznej i ekologicznej w wykorzystaniu zasobów gleb, maksymalne zagospodarowanie nieu�ytków poprzemysłowych i zamkni�tych ju� składowisk odpadów przemysłowych i rekultywacja tzw. starych składowisk w celu ochrony gleb i powierzchni ziemi,

• gospodarowanie odpadami - wzrost odzysku surowców, opakowa�, recyklingu materiałów z opakowa�, do roku 2010 wtórne wykorzystywanie co najmniej 50% papieru i szkła,

• zapobieganie zanieczyszczeniu słodkich wód powierzchniowych i podziemnych, przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym wła�ciwego stanu ekologicznego (zapewnienie �ródeł poboru wody do picia),

• zmniejszenie nara�enia mieszka�ców na zanieczyszczenie powietrza i hałas, zmniejszenie intensywno�ci degradacji powierzchni ziemi, poprawa estetyki otoczenia,

• przeciwdziałanie powstawaniu zanieczyszcze� powietrza, • eliminowanie lub zmniejszanie skutków dla �rodowiska z tytułu nadzwyczajnych zagro�e�

�rodowiska, a tak�e doskonalenie istniej�cego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i kl�sk �ywiołowych,

• zwi�kszenie skali rekultywacji i renaturalizacji obszarów zdegradowanych, ochrona gatunków dzikiej flory i fauny, ochrona najbardziej zagro�onych ekosystemów oraz gatunków i ich siedlisk przez tworzenie i powi�kszanie sieci obszarów chronionych,

4.1.2 Priorytety cz��ci �rodowiskowej Funduszu Spójno�ci (2004 - 2006)

Dokument programowy ochrony �rodowiska przewiduje 6 priorytetów dla Funduszu Spójno�ci. Dla miasta Sosnowiec istotne znaczenie maj� nast�puj�ce priorytety: • Priorytet 1. Budowa i unowocze�nianie oczyszczalni �cieków i systemów kanalizacyjnych

(poprawa jako�ci wód powierzchniowych) Ochrona wód jest jednym z wa�niejszych wyzwa�, jakie stoj� zarówno przed Polsk� w celu realizacji zobowi�za� negocjacyjnych (Dyrektywa 91/271/EWG). Przewiduje si� wsparcie wsparcia dla budowy, rozbudowy i/lub modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni �cieków szczególnie w najwi�kszych aglomeracjach miejsko-przemysłowych. • Priorytet 2. Zwi�kszenie dost�pno�ci wody do picia i poprawa jej jako�ci. Priorytet ten zwi�zany jest z zapewnieniem bezpiecze�stwa i zdrowia ludno�ci. Poprawa jako�ci wody dostarczanej dla ludno�ci miast i wsi przez wodoci�gi komunalne i dostosowanie jej do zaostrzonych wymaga� prawnych wynika zarówno z prawa krajowego jak i standardów unijnych.

29

• Priorytet 4. Racjonalizacja gospodarki odpadami Plany gospodarki odpadami umo�liwi� zintensyfikowanie działa� na rzecz gospodarki odpadami przez podmioty komunalne, które b�d� mogły by� wspierane przez Fundusz Spójno�ci.

Wymogi Funduszu Spójno�ci pozwalaj� na finansowanie projektów przekraczaj�cych 10 mln EURO. Wobec tego wsparciem funduszu mog� by� obj�te projekty grupowe, polegaj�ce na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym obejmuj�cym grup� gmin oraz ł�cz�ce w jednym projekcie ró�ne zagadnienia. Inn� propozycj� mo�e by� rozwi�zywanie problemów ekologicznych w układzie zlewni lub w granicach regionalnych czy subregionalnych. 4.1.3 Polityka i strategia województwa �l�skiego

W „Strategii Rozwoju Województwa �l�skiego na lata 2000-2015”, przyj�tej uchwał�

Sejmiku Województwa �l�skiego z dnia 25.09.2000 roku jako priorytet dotycz�cy ochrony �rodowiska uznano popraw� jako�ci �rodowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwi�kszenie atrakcyjno�ci terenu.

Poprawa jako�ci �rodowiska przyrodniczego Województwa �l�skiego oznacza� ma: • zmniejszenie ilo�ci zanieczyszcze� odprowadzanych do wód i gruntów, • budow� systemu oczyszczalni �cieków, • ograniczanie zanieczyszcze� powierzchniowych gruntów.

Istotna b�dzie racjonalna gospodarka odpadami poprzez stworzenie infrastruktury do wtórnego wykorzystania odpadów, a tak�e usuwania i bezpiecznego unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Du�e znaczenie b�dzie miała budowa systemu retencji wód powierzchniowych, ograniczenie nadmiernego zasolenia, a tak�e objecie szczególn� ochron� najbardziej zasobnych zbiorników wód podziemnych. Zwi�kszeniu atrakcyjno�ci terenu województwa b�dzie tak�e sprzyja� zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz ochrona zasobów le�nych.

Dla poprawy atrakcyjno�ci terenu wa�na jest równie� ochrona istniej�cych zasobów przyrodniczych b�d�cych wyrazem bioró�norodno�ci regionu. Istotne jest tak�e podj�cie działa� dla podniesienia i utrzymania atrakcyjno�ci krajobrazu. Bogate zasoby przyrodnicze powinny słu�y� rozwojowi turystyki przyjaznej �rodowisku i kreowaniu zachowa� proekologicznych mieszka�ców.

Priorytet ten realizowany b�dzie równie� poprzez rewitalizacj� centrów miast i układów wiejskich, tworzenie wielofunkcyjnych o�rodków wiejskich, rewitalizacj� terenów poprzemysłowych, przebudow� zdegradowanych lub przeludnionych dzielnic. Przyczyni si� równie� do zmiany dotychczasowego wizerunku regionu i podniesienia jego atrakcyjno�ci.

Odnowienie i modernizacja infrastruktury urbanistycznej w celu uzyskania wielofunkcyjno�ci. rewaloryzacja zabudowy wiejskiej, rewitalizacja starych dzielnic uwzgl�dniaj�ca ich walory historyczne, nadanie nowych funkcji terenom poprzemysłowym. ochrona istniej�cych zasobów przyrodniczych powinna opiera� si� na �wiadomym kształtowaniu dziedzictwa kulturowego słu��cego nast�pnym pokoleniom mieszka�ców województwa.

W ramach priorytetu realizowane b�d� cele strategiczne, których wyodr�bniono osiem: 1. Utworzenie systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych (C1) 2. Uporz�dkowanie i wdro�enie systemu gospodarki odpadami (C2) 3. Polepszenie jako�ci powietrza (C3) 4. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych (C4) 5. Zagospodarowanie centrów miast (C5) 6. Przebudowa starych dzielnic zdegradowanych lub przeludnionych (C6) 7. Ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych(C7) 8. Kształtowanie o�rodków wiejskich (C8)

30

4.1.4 Program Ochrony �rodowiska województwa �l�skiego

Uwzgl�dniaj�c zapisy „Strategii Rozwoju Województwa �l�skiego na lata 2000-2015” oraz Polityki Ekologicznej Pa�stwa przyj�ty został „Program Ochrony �rodowiska Województwa �l�skiego do roku 2004 oraz cele długoterminowe do 2015 roku (Ochrona �rodowiska)”, gdzie zostały uj�te nast�puj�ce problemy ochrony �rodowiska w naszym województwie: 1. Ochrona zasobów wodnych

a) zarz�dzanie zasobami wodnymi • woda pitna • racjonalne zu�ycie wody • ochrona wód powierzchniowych • ochrona wód podziemnych

b) ochrona przed powodzi� i susz� 2. Ochrona powietrza atmosferycznego – zarz�dzanie ochron� powietrza

a) niska emisja • ograniczenie emisji z procesów spalania paliw • emisja komunikacyjna

b) emisja z energetyki zawodowej i przemysłowej oraz z procesów technologicznych 3. Ochrona przed hałasem 4. Ochrona przed promieniowaniem niejonizuj�cym 5. Gospodarka odpadami

a) odpady komunalne b) odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych c) odpady medyczne d) odpady przemysłowe e) odpady niebezpieczne (w tym azbestowe) f) osady �ciekowe

6. Tereny poprzemysłowe 7. Ochrona przyrody i krajobrazu

a) obszary chronione b) ochrona gatunkowa zwierz�t c) ochrona gatunkowa ro�lin

8. Ochrona zasobów kopalin a) ochrona zasobów surowców mineralnych b) ochrona zasobów wód leczniczych, mineralnych, termalnych i solanek

9. Ochrona gleb (badania gleby i wynikaj�ce z tego optymalne stosowanie nawozów, wapnowanie zakwaszonych gleb, promowanie nawozów mineralnych)

10 Zapobiegania Nadzwyczajnym Zagro�eniom �rodowiska (lista potencjalnych sprawców, transport materiałów niebezpiecznych, toksycznych).

Zarówno pola strategiczne jak i rozwi�zania strategiczne ze „Strategii ...” legły u podstaw

budowy „Programu ochrony �rodowiska województwa �l�skiego”, zwłaszcza w zakresie dotycz�cym integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi. Pola strategiczne zostały zaadaptowane dla potrzeb niniejszego Programu, przyjmuj�c równocze�nie generalne zało�enie, które mówi o konieczno�ci uwzgl�dnienia w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.

W praktyce oznacza to, �e dla poszczególnych dziedzin rozwoju województwa sformułowano cele długoterminowe (do 2015 r.) zintegrowane z ochron� �rodowiska: omówiono wpływ ka�dej dziedziny na �rodowisko i działania minimalizuj�ce presj� i/lub skutki �rodowiskowe, podejmowane w my�l zasady zrównowa�onego rozwoju. Wyszczególniono nast�puj�ce dziedziny rozwoju województwa:

- System transportowy - Przemysł

31

- Rolnictwo i rozwój terenów wiejskich - Turystyka i rekreacja - Rozwój terenów miejskich Bior�c pod uwag� ukierunkowany rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki województwa

oraz potrzeb� poprawy �rodowiska lub jego zachowania w stanie naturalnym, sformułowano długoterminow� polityk� dla poszczególnych elementów �rodowiska i uci��liwo�ci �rodowiskowych.

Główne cele w zakresie ochrony �rodowiska dla województwa �l�skiego to: • Przywrócenie wysokiej jako�ci wód powierzchniowych oraz ochrona jako�ci wód podziemnych i

racjonalizacja ich wykorzystania. • Polepszenie jako�ci powietrza atmosferycznego. • Kontrola i ograniczenie emisji promieniowania niejonizujacego do �rodowiska • Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla �rodowiska z tytułu nadzwyczajnych zagro�e� �rodowiska.

• Minimalizacja ilo�ci powstaj�cych odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów.

• Przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych województwa �l�skiego. • Racjonalne wykorzystania zasobów glebowych • Ochrona zasobów złó� poprzez ich racjonalne wykorzystywanie w koordynacji z planami rozwoju

regionu. • Ochrona i wzrost ró�norodno�ci biologicznej (genetycznej gatunkowej i siedliskowej) i

krajobrazowej oraz wzrost lesisto�ci województwa i ochrona lasów. 4.1.5 Obowi�zuj�ce akty prawne w zakresie ochrony �rodowiska

Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony przyrody s� nast�puj�ce ustawy:

• Ustawa Prawo ochrony �rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.627 z dnia 20 czerwca 2001 r.) z pó�niejszymi zmianami

• Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 pa�dziernika 1991 r. (jednolity tekst ustawy o ochronie przyrody, ogłoszonego w Dz.U. z 2001 r. Nr 99 poz. 1079)

• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i le�nych z dnia 3 lutego 1995 r. (tekst jednolity Dz. U. 95.16.78 z dnia 22 lutego 1995 r.)

• Ustawa o lasach z dnia 28 wrze�nia 1991 r. (Dz. U. 91.101.444) z pó�niejszymi zmianami • Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. 2001.115.1229 z dnia 11 pa�dziernika 2001

r.) z pó�niejszymi zmianami • Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U.94.27.96 z dnia 1 marca 1994

r.) z pó�niejszymi zmianami • Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod� i zbiorowym odprowadzaniu �cieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747) z pó�niejszymi zmianami

• Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.628 z dnia 20 czerwca 2001 r.) z pó�niejszymi zmianami

Ustawa „Prawo ochrony �rodowiska” okre�la zasady ochrony �rodowiska oraz warunki

korzystania z jego zasobów, z uwzgl�dnieniem wymaga� zrównowa�onego rozwoju, a w szczególno�ci zasady ustalania: • warunków ochrony zasobów �rodowiska, • warunków wprowadzania substancji lub energii do �rodowiska, • kosztów korzystania ze �rodowiska, • udost�pnianie informacji o �rodowisku i jego ochronie, • udział społecze�stwa w post�powaniu w sprawie ochrony �rodowiska, • obowi�zki organów administracji, • odpowiedzialno�� i sankcje.

32

„Ustawa o ochronie przyrody” okre�la cele, zasady i formy ochrony przyrody o�ywionej i nieo�ywionej oraz krajobrazu. Ma za zadanie zachowanie, wła�ciwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników, a w szczególno�ci:

• dziko wyst�puj�cych ro�lin lub zwierz�t, • siedlisk przyrodniczych, • siedlisk gatunków chronionych ro�lin lub zwierz�t, • zwierz�t prowadz�cych w�drowny tryb �ycia, • ro�lin lub zwierz�t, obj�tych ochron� na podstawie odr�bnych przepisów, • przyrody nieo�ywionej, • krajobrazu, • zieleni w miastach i wsiach.

Celem ochrony przyrody jest:

• utrzymanie procesów ekologicznych i stabilno�ci ekosystemów, • zachowanie ró�norodno�ci biologicznej, • zachowanie dziedzictwa geologicznego, • zapewnienie ci�gło�ci istnienia gatunków ro�lin lub zwierz�t wraz z siedliskami poprzez

utrzymywanie lub przywracanie ich do wła�ciwego stanu, • ochron� zieleni w miastach i wsiach, w szczególno�ci ochron� drzew oraz krzewów,

- utrzymywanie lub przywracanie do wła�ciwego stanu siedlisk przyrodniczych, a tak�e innych zasobów przyrody i jej składników,

• kształtowanie wła�ciwych postaw człowieka wobec przyrody.

„Ustawa o ochronie gruntów rolnych i le�nych” reguluje zasady ochrony gruntów rolnych i le�nych oraz rekultywacji i poprawiania warto�ci u�ytkowej gruntów. Ustawa wprowadza poj�cie gruntu rolnego i gruntu le�nego oraz okre�la zasady ich ochrony.

Ochrona gruntów rolnych polega na:

1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub niele�ne,

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstaj�cym wskutek działalno�ci nierolniczej,

3) rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze,

4) zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych.

Ochrona gruntów le�nych polega na: 1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele niele�ne lub nierolnicze,

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów le�nych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji le�nej, powstaj�cym wskutek działalno�ci niele�nej,

3) przywracaniu warto�ci u�ytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów le�nych wskutek działalno�ci niele�nej,

4) poprawianiu ich warto�ci u�ytkowej oraz zapobieganiu obni�ania ich produkcyjno�ci.

33

„Ustawa o lasach” okre�la zasady zachowania, ochrony i powi�kszania zasobów le�nych oraz zasady gospodarki le�nej w powi�zaniu z innymi elementami �rodowiska i z gospodark� narodow�. Przepisy ustawy stosuje si� do lasów bez wzgl�du na form� ich własno�ci. Ustawa definiuje poj�cie lasu i�okre�la zasady prowadzenia zrównowa�onej gospodarki le�nej według planu urz�dzenia lasu lub uproszczonego planu urz�dzenia lasu, z uwzgl�dnieniem w szczególno�ci nast�puj�cych celów:

- zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wod�, gleb�, warunki �ycia i zdrowia człowieka oraz na równowag� przyrodnicz�, - ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów le�nych stanowi�cych naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze wzgl�du na:

a) zachowanie ró�norodno�ci przyrodniczej, b) zachowanie le�nych zasobów genetycznych, c) walory krajobrazowe, d) potrzeby nauki,

- ochrony gleb i terenów szczególnie nara�onych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym, - ochrony wód powierzchniowych i gł�binowych, retencji zlewni, w szczególno�ci na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych, - produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego u�ytkowania lasu.

Ustawa „Prawo wodne” reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasad� zrównowa�onego

rozwoju, a w szczególno�ci kształtowanie i ochron� zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarz�dzanie zasobami wodnymi. Gospodarowanie wodami ma by� prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i cało�ciowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzgl�dnieniem ich ilo�ci i jako�ci oraz ma uwzgl�dnia� zasad� wspólnych interesów i realizowane ma by� przez współprac� administracji publicznej, u�ytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczno�ci, tak aby uzyska� maksymalne korzy�ci społeczne.

Zarz�dzanie zasobami wodnymi słu�y zaspokajaniu potrzeb ludno�ci, gospodarki, ochronie wód i �rodowiska zwi�zanego z tymi zasobami, w szczególno�ci w zakresie: 1)zapewnienia odpowiedniej ilo�ci i jako�ci wody dla ludno�ci, 2) ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewła�ciw� lub nadmiern� eksploatacj�, 3) utrzymywania lub poprawy stanu ekosystemów wodnych i od wody zale�nych, 4) ochrony przed powodzi� oraz susz�, 5) zapewnienia wody na potrzeby rolnictwa oraz przemysłu, 6) zaspokojenia potrzeb zwi�zanych z turystyk�, sportem oraz rekreacj�, 7) tworzenia warunków dla energetycznego, transportowego oraz rybackiego wykorzystania wód.

Instrumentami zarz�dzania zasobami wodnymi s�: 1) plany gospodarki wodnej, 2) pozwolenia wodnoprawne, 3) opłaty i nale�no�ci w gospodarce wodnej, 4) kataster wodny, 5) kontrola gospodarowania wodami.

Ustawa „Prawo geologiczne i górnicze” okre�la zasady i warunki: • wykonywania prac geologicznych, • wydobywania kopalin ze złó�, • ochrony złó� kopalin, wód podziemnych i innych składników �rodowiska w zwi�zku

z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin. Przepisy ustawy stosuje si� równie� do prowadzenia działalno�ci gospodarczej w zakresie bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, z wyj�tkiem takiej działalno�ci prowadzonej w odkrywkowych wyrobiskach górniczych.

34

„Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod� i zbiorowym odprowadzaniu �cieków” okre�la zasady i warunki zbiorowego zaopatrzenia w wod� przeznaczon� do spo�ycia przez ludzi oraz zbiorowego odprowadzania �cieków, w tym zasady działalno�ci przedsi�biorstw wodoci�gowo-kanalizacyjnych, zasady tworzenia warunków do zapewnienia ci�gło�ci dostaw i odpowiedniej jako�ci wody, niezawodnego odprowadzania i oczyszczania �cieków, a tak�e ochrony interesów odbiorców usług, z uwzgl�dnieniem wymaga� ochrony �rodowiska i optymalizacji kosztów.

„Ustawa o odpadach” okre�la zasady post�powania z odpadami w sposób zapewniaj�cy

ochron� �ycia i zdrowia ludzi oraz ochron� �rodowiska zgodnie z zasad� zrównowa�onego rozwoju, a w szczególno�ci zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilo�ci odpadów i ich negatywnego oddziaływania na �rodowisko, a tak�e odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Przepisy ustawy stosuje si� tak�e do post�powania z masami ziemnymi lub skalnymi, je�eli s� usuwane albo przemieszczane w zwi�zku z realizacj� inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin (z pewnymi wyj�tkami).

Na terenie miasta Sosnowca w zakresie ochrony �rodowiska obowi�zuje: - rozporz�dzenie Wojewody �l�skiego Nr 20/2002 z dnia 15 maja 2002 r. uznaj�ce za u�ytek ekologiczny torfowisko przej�ciowe pod nazw� „Torfowisko Bory” o powierzchni 6,68 ha, le��ce w Sosnowcu w obszarze Nadle�nictwa Siewierz. - rozporz�dzenie Wojewody �l�skiego Nr 25/2002 z dnia 10 czerwca 2002 r. uznaj�ce za u�ytek ekologiczny �ródle�ne ł�ki w dolinie rzeki Białej Przemszy pod nazw� „�ródle�ne ł�ki w Starych Maczkach” ” o powierzchni 31,28 ha na gruntach miasta Sosnowiec we władaniu Wspólnoty Le�nej Miasta Sławków. - Strategia Rozwoju Miasta Sosnowca do roku 2015, która stanowi zał�cznik do uchwały nr 816/XLIII/02 Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 28 marca 2002 r. W opracowaniu tym zawarto główne zadania, cele i kierunki w dziedzinie ochrony �rodowiska na terenie miasta. - uchwała nr 279/XIV/99 Rady Miejskiej z dnia 28 pa�dziernika 1999 r., któr� zako�czono proces opracowywania „Studium uwarunkowa� i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta”. Dokument ten stanowi podstaw� dokonywania wszelkich planów rozwojowych dotycz�cych miasta. W studium znalazły si� m.in. zapisy dotycz�ce �rodowiska przyrodniczego, zaopatrzenia w energi� elektryczn�, gaz, ciepło, w wod�. Poruszone zostały te� kwestie odprowadzania i oczyszczania �cieków oraz gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi. - uchwała Nr 634/XXXII/01 Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 24 maja 2001 roku w sprawie wprowadzenia ochrony indywidualnej za pomniki przyrody o�ywionej uznano 72 drzewa rosn�ce na obszarze miasta Sosnowca. - na sesji w dniu 28.02.1998 r. Rada Miejska przyj�ła kierunki i cele strategiczne okre�lone na podstawie opracowanej dla Wspólnoty Zagł�biowskiej strategii działania do 2010 r. Były tam równie� cele i działania dotycz�ce poprawy stanu �rodowiska naturalnego.

4.1.6 Projektowane zmiany w ustawodawstwie

Zadania w zakresie nowelizacji i rozbudowy polskiego prawa ochrony �rodowiska w celu pełnej transpozycji wymaga� prawa wspólnotowego s� znacznie zaawansowane, a na poziomie ustawowym praktycznie uko�czone. Do uzyskania pełnej gotowo�ci do członkostwa w Unii Europejskiej nale�y uzupełni� uchwalone ustawy z obszaru „�rodowisko” o konieczne przepisy wykonawcze, których ł�czna liczba wynosi około 300. Samych obligatoryjnych przepisów do ustaw ekologicznych transponuj�cych wymagania prawa wspólnotowego jest około 230, z czego około 50 to akty wykonawcze do ustawy Prawo ochrony �rodowiska. Projekt ustawy „Prawo o ochronie przyrody” okre�la cele, zasady i formy ochrony przyrody �ywej, nieo�ywionej i krajobrazu. Ochrona przyrody w rozumieniu ustawy polega na zachowaniu, wła�ciwym wykorzystaniu oraz odnawianiu zasobów przyrody, jej tworów i składników:

- dziko wyst�puj�cych ro�lin, zwierz�t, grzybów - siedlisk przyrodniczych - siedlisk zagro�onych, rzadkich, chronionych gatunków ro�lin, zwierz�t, grzybów - zwierz�t prowadz�cych w�drowny tryb �ycia

35

- ro�lin, zwierz�t, grzybów obj�tych ochron� gatunkow� - tworów przyrody �ywej, nieo�ywionej, kopalnych szcz�tków ro�lin, zwierz�t - krajobrazu - zieleni w miastach, wsiach - zadrzewie�

Celem ochrony przyrody jest: - utrzymanie procesów ekologicznych i stabilno�ci ekosystemów - zachowanie ró�norodno�ci biologicznej - zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego - zapewnienie ci�gło�ci istnienia gatunków ro�lin, zwierz�t, grzybów wraz z ich siedliskami

przez ich utrzymywanie lub przywracanie do wła�ciwego stanu - ochrona zieleni w miastach, wsiach oraz zadrzewie� - utrzymywanie lub przywracanie do wła�ciwego stanu siedlisk przyrodniczych, a tak�e

pozostałych zasobów przyrody, jej tworów i składników - kształtowanie wła�ciwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukacj�, promocj� i

informowanie w dziedzinie ochrony przyrody. Projekt rozporz�dzenia Ministra �rodowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól

elektromagnetycznych w �rodowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Projekt został opracowany na podstawie upowa�nienia zawartego w ustawie z dnia 1 marca 2001 roku Prawo ochrony �rodowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627, Nr 115, poz. 1229, z 2002 r., Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 223, poz. 1957 oraz z 2003 r. Nr 46, poz. 392 i Nr 80, poz. 717 i poz. 721).

Przepisy zawarte w projekcie dotycz� ochrony przed polami elektromagnetycznymi. Okre�lone w projekcie rozporz�dzenia zasady odnosz� si� do ogółu ludno�ci. Nie odnosz� si� do ludzi zatrudnionych przy obsłudze �ródeł pól elektromagnetycznych. Odr�bne podej�cie do tych dwóch grup ludno�ci jest stosowane w zagranicznych aktach normatywnych.

Projektowane rozporz�dzenie w praktyce zast�pi rozporz�dzenie MO�ZNiL z dnia 11 sierpnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i �rodowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mog� wyst�powa� w �rodowisku, oraz wymaga� obowi�zuj�cych przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz.U. Nr 107, poz. 676).

Okre�lone w zał�czniku do rozporz�dzenia dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, mog�ce wyst�powa� w �rodowisku, charakteryzowane poprzez warto�ci graniczne parametrów fizycznych zostały dostosowane do obowi�zuj�cych w Polsce i nowelizowanych ostatnio przepisów bezpiecze�stwa i higieny pracy.

Zgodnie z danymi naukowymi, przebywanie w polach elektromagnetycznych o poziomach dopuszczalnych do wyst�powania w �rodowisku, a wi�c ni�szych od granicznych okre�lonych w zał�czniku do rozporz�dzenia nie b�dzie poci�gało za sob� negatywnych skutków dla zdrowia ludzi.

Okre�lone w zał�czniku do rozporz�dzenia zakresy cz�stotliwo�ci pól elektromagnetycznych zostały odniesione do stosowanych w kraju urz�dze� wytwarzaj�cych takie pola o poziomach istotnych z punktu widzenia ochrony �rodowiska i nie ma potrzeby wprowadzania ogranicze� pól elektromagnetycznych o cz�stotliwo�ciach z innych zakresów.

Rozporz�dzenie Ministra �rodowiska w sprawie sporz�dzania map akustycznych w zwi�zku z eksploatacj� dróg, linii kolejowych i lotnisk. Rozporz�dzenie to stanowi wykonanie delegacji z art. 179 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony �rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, Nr 115, poz. 1229 i z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984).

Projekt rozporz�dzenia uwzgl�dnia propozycje wynikaj�ce z projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego w sprawie oceny i zarz�dzania hałasem w �rodowisku, dotycz�ce opracowania map akustycznych i planów działa� naprawczych dla "głównych" dróg, linii kolejowych i lotnisk.

Okre�lenie parametrów eksploatacyjnych obiektów komunikacyjnych, obj�tych przepisami rozporz�dzenia b�dzie przeprowadzane na podstawie nast�puj�cych materiałów: • dla dróg - w oparciu o dane z generalnego pomiaru ruchu (zgodnie z art. 20 pkt 15 ustawy z dnia

21 marca 1985 r. o drogach publicznych, zarz�dcy dróg zobowi�zani s� do dokonywania

36

okresowych pomiarów ruchu drogowego; pomiar ten odbywa si� co 5 lat i jest przedstawiany jako �redni dobowy ruch [poj/dob�]);

• dla linii kolejowych - w oparciu o dane dotycz�ce nat��enia ruchu poci�gów zbierane i przetwarzane przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. (jako kryterium nat��enia ruchu kolejowego przyjmuje si� nat��enie �rednioroczne);

• dla lotnisk - w oparciu o dane dotycz�ce ruchu statków powietrznych, gromadzone na ka�dym lotnisku, b�d�ce równie� w posiadaniu Agencji Ruchu Lotniczego (jako kryterium nat��enia ruchu przyjmuje si� nat��enie �rednioroczne).

Wyznaczone na podstawie metodyk zasi�gi izolinii równowa�nego poziomu d�wi�ku A wraz

z danymi zawartymi w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego w zakresie przeznaczenia terenów, stanowi� b�d� materiały wyj�ciowe do okre�lenia granic terenów obj�tych mapami.

Termin wej�cia w �ycie rozporz�dzenia wynika z art. 179 ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony �rodowiska, nakładaj�cego na zarz�dzaj�cych drogami, liniami kolejowymi i lotniskami obowi�zek sporz�dzenia map akustycznych terenów w terminie 1 roku od dnia, w którym obiekty te zostały zaliczone do obiektów, których eksploatacja mo�e powodowa� negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach oraz art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony �rodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, obliguj�cego wła�ciwych wojewodów do opracowania programów ochrony �rodowiska przed hałasem dla tych terenów, w terminie do dnia 30 czerwca 2005 roku. Ustawa - Prawo ochrony �rodowiska nie nakłada nowych, dodatkowych obowi�zków na zarz�dzaj�cych obiektami komunikacyjnymi, b�d�cymi przedmiotem regulacji projektu rozporz�dzenia, w porównaniu z obowi�zkami nało�onymi poprzednio ustaw� o ochronie i kształtowaniu �rodowiska. Prowadzi jedynie do ich uporz�dkowania i uszczegółowienia.

Art. 64 ustawy o ochronie i kształtowaniu �rodowiska nakładał na jednostki organizacyjne obowi�zek zapewnienia ochrony �rodowiska oraz eliminowania lub ograniczania uci��liwo�ci szkodliwych dla �rodowiska. Z kolei jej art. 66 wskazywał jednoznacznie na jednostki organizacyjne jako podmioty obowi�zane do zapewnienia ochrony �rodowiska m.in. poprzez budow� lub instalowanie oraz sprawne funkcjonowanie i eksploatacj� urz�dze� chroni�cych �rodowisko, a tak�e instalowanie aparatury kontrolno - pomiarowej oraz prowadzenie niezb�dnych pomiarów.

Tego zakresu spraw dotyczyły równie� przepisy bezpo�rednio odnosz�ce si� do ochrony przed hałasem. Art. 49 ust.2 ustawy ustalał obowi�zek zapewnienia ochrony �rodowiska przed hałasem poprzez stosowanie odpowiednich �rodków technicznych lub organizacyjnych. Zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy przebieg oraz rozwi�zania techniczne tras komunikacyjnych powinny zapewnia� mo�liwie najmniejsze uci��liwo�ci dla �rodowiska w zakresie hałasu. Nale�y tutaj równie� wskaza� przepisy aktów wykonawczych do ustawy o ochronie i kształtowaniu �rodowiska, a w szczególno�ci rozporz�dzenie Rady Ministrów z dnia 30 wrze�nia 1980 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 90). Zgodnie z § 3 przedmiotowego rozporz�dzenia prowadz�c działalno�� mog�c� przyczyni� si� do powstawania hałasu uci��liwego dla �rodowiska były obowi�zane w pierwszej kolejno�ci do stosowania rozwi�za� technicznych i technologicznych oraz zasady prowadzenia działalno�ci nie stwarzaj�cej uci��liwo�ci dla otoczenia, a w razie braku takiej mo�liwo�ci tworzenia wokół tych obiektów stref ochronnych. Nowelizacja ustawy w 1997 roku zast�piła obowi�zek tworzenia stref ochronnych obowi�zkiem tworzenia obszarów ograniczonego u�ytkowania, co wraz z wej�ciem w �ycie rozporz�dzenia Ministra �rodowiska w sprawie dopuszczalnego poziomu hałasu, urealniaj�cego warto�ci dopuszczalne poziomu hałasu komunikacyjnego w �rodowisku, było pierwszym krokiem legislacyjnym umo�liwiaj�cym skuteczne ograniczanie oddziaływania na ludzi i �rodowisko hałasu powodowanego przez komunikacj�.

Ponadto, zaznaczy� nale�y, i� mapa akustyczna nie jest merytorycznie innym opracowaniem, ni� ocena lub raport oddziaływania na �rodowisko. Ró�nica polega przede wszystkim na tym, �e nowe uregulowania wył�czaj� grup� obiektów komunikacyjnych, potencjalnie mog�cych stwarza� najwi�ksze uci��liwo�ci dla �rodowiska, i nakładaj� na zarz�dzaj�cych nimi ustawowy obowi�zek wykonania mapy akustycznej. Dla pozostałych obiektów komunikacyjnych, podobnie jak wynikało to z przepisów ustawy o ochronie i kształtowaniu �rodowiska, obowi�zek ten wynika� mo�e z decyzji wła�ciwego organu ochrony �rodowiska dot. sporz�dzenia i przedło�enia przegl�du ekologicznego.

37

Projekt rozporz�dzenia w sprawie póniejszych terminów do uzyskania pozwolenia

zintegrowanego. Podstaw� prawn� wydania niniejszego rozporz�dzenia jest delegacja zawarta w art. 19 ust. 2

ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony �rodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z 2002 r., Nr 143, poz. 1196oraz z 2003 r. Nr 7, poz. 78).

Ustawa nakłada obowi�zek uzyskania pozwolenia zintegrowanego dla istniej�cych instalacji do 1 stycznie 2004 r. z zastrze�eniem mo�liwo�ci okre�lenia przez ministra wła�ciwego do spraw �rodowiska, w porozumieniu z ministrem wła�ciwym do spraw gospodarki terminów pó�niejszych z uwzgl�dnieniem warunków ekonomicznych i technicznych w poszczególnych dziedzinach przemysłu oraz skali prowadzonej działalno�ci. Pó�niejsze terminy mog� zosta� okre�lone w zale�no�ci od terminu rozpocz�cia u�ytkowania instalacji. Ostateczny termin uzyskania pozwolenia zintegrowanego nie mo�e – zgodnie z ustaw� – przekroczy� 31 pa�dziernika 2007 r.

Rodzaje instalacji wymagaj�ce pozwolenia zintegrowanego zostały okre�lone w rozporz�dzeniu Ministra �rodowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mog�cych powodowa� znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo �rodowiska jako cało�ci (Dz. U. Nr 122, poz. 1055).

Celem wydania niniejszego rozporz�dzenia jest wskazanie ostatecznych terminów uzyskania pozwolenia zintegrowanego dla instalacji w poszczególnych sektorach gospodarki. Terminy te zostały okre�lone z uwzgl�dnieniem sytuacji ekonomicznej poszczególnych bran� oraz ich mo�liwo�ci technicznych. Uwzgl�dnienie tych czynników było bardzo istotne ze wzgl�du na zapisany w prawie (art. 365 ustawy – Prawo ochrony �rodowiska) obowi�zek wstrzymania przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony �rodowiska u�ytkowania instalacji eksploatowanej bez wymaganego pozwolenia zintegrowanego. Przy ustalaniu terminu uzyskania pozwolenia zintegrowanego brane były pod uwag� takie aspekty jak: kondycj� ekonomiczn� sektora, liczb� instalacji w danym sektorze, zakres i koszty dostosowania si� do wymaga� wynikaj�cych z najlepszej dost�pnej techniki, realizowane programy restrukturyzacji sektorów, procesy restrukturyzacji i prywatyzacji, wpływ na �rodowisko.

Zakres niniejszego rozporz�dzenia jest regulowany w prawodawstwie Unii Europejskiej w Dyrektywie Rady 96/91/WE z 24 wrze�nia 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze�, która stanowi, i� wszystkie istniej�ce instalacje musz� uzyska� pozwolenie zintegrowane w nieprzekraczalnym terminie do 30.10.2007 r. Terminy okre�lone w rozporz�dzeniu nie przekraczaj� terminu okre�lonego w Dyrektywie. W rozporz�dzeniu uwzgl�dniono te� zobowi�zania wynikaj�ce z negocjacji o członkostwo Polski w Unii Europejskiej, zgodnie z którymi wszystkie nowe instalacje w rozumieniu Dyrektywy 96/61/WE (a wi�c te, których rozpocz�cie u�ytkowania nast�piło po 29.10.1999 r.) musz� uzyska� pozwolenie zintegrowane do czasu akcesji Polski do Unii Europejskiej. Zobowi�zanie to zostało uwzgl�dnione w rozporz�dzeniu poprzez uzale�nienie terminu uzyskania pozwolenia zintegrowanego od terminu rozpocz�cia u�ytkowania instalacji, co jest zgodne z delegacj� ustawow�. Przyj�to zało�enie, �e terminem akcesji b�dzie 1 maja 2004 roku, st�d jako dat� ostateczn� uzyskania pozwolenia zintegrowanego dla instalacji, których rozpocz�cie u�ytkowania nast�piło po 29 pa�dziernika 1999 roku zapisano 30 kwietnia 2004 roku. Na terenie miasta Sosnowca zakładami przygotowuj�cymi wniosek o pozwolenie zintegrowane b�d� m.in. PPHU Duda Bis Sp. z o.o., PHS Huta Cedler S.A., Technologie Buczek S.A. i Zakłady Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. - wydział 1 Kazimierz-Juliusz i wydział 2 Niwka-Modrzejów.

Rozporz�dzenie Ministra �rodowiska w sprawie zakresu instrukcji gospodarowania wod� i instrukcji utrzymywania systemów melioracyjnych.

Opracowanie i wydanie przez Ministra �rodowiska przepisów rozporz�dzenia w sprawie zakresu instrukcji gospodarowania wod� i instrukcji utrzymania systemów melioracyjnych wynika z art. 132 ust. 10 ustawy Prawo wodne, które zobowi�zuje ministra wła�ciwego ds. gospodarki wodnej do opracowania i wydania przedmiotowych przepisów.

Rozporz�dzenie zawiera zakres, tre�� i form� sporz�dzania instrukcji gospodarowania wod� i instrukcji utrzymania systemów melioracyjnych, a w szczególno�ci: • przepisy ogólne, definicje specjalistycznych poj��, • ustalenia dotycz�ce sporz�dzania instrukcji gospodarowania wod�,

38

• ustalenia dotycz�ce utrzymania systemów melioracyjnych. Opracowane przepisy zapewniaj� wła�ciwy i jednolity sposób gospodarowania wod� na

urz�dzeniach wodnych i okre�laj� sposób utrzymania systemów melioracyjnych i s� niezb�dne dla: • u�ytkowników urz�dze� wodnych, • projektantów urz�dze� wodnych, • organów zarz�dzaj�cych gospodark� wodn� oraz wydaj�cych decyzje wodnoprawne na

korzystanie z wód, • organów zatwierdzaj�cych i uzgadniaj�cych. 4.2. Uwarunkowania wewn�trzne wynikaj�ce z istniej�cych dokumentów i opracowa� dla miasta Sosnowca 4.2.1 Strategia Rozwoju Wspólnoty Zagł�biowskiej do 2010 roku

W ramach strategii wypracowano kierunki rozwoju wspólnoty zagł�biowskiej na bazie porozumienia bezpo�rednio zaanga�owanych w proces planowania reprezentantów współpracuj�cych gmin, którymi byli wybrani we wcze�niejszej fazie liderzy Wspólnoty, pracuj�cy w ramach Rady Liderów Lokalnych (przedstawiciele urz�dów, zakładów, instytucji i stowarzysze� z: Sosnowca, B�dzina, Czeladzi, D�browy Górniczej i Sławkowa). W strategii znalazł si� równie� rozdział dotycz�cy �rodowiska naturalnego. Za cel strategiczny uznano popraw� stanu �rodowiska naturalnego. W ramach celu strategicznego wyznaczono cele operacyjne: - spadek emisji gazów i pyłów - popraw� jako�ci wód powierzchniowych i podziemnych - rekultywacj� terenów pogórniczych - popraw� gospodarki odpadami - regulacj� stosunków wodnych i racjonalizacja gospodarki wodnej - ochron� zasobów przyrodniczych Dla osi�gni�cia spadku emisji gazów i pyłów postanowiono podj�� nast�puj�ce działania:

• uaktywni� współprac� mi�dzy Zagł�biowskim Forum Współpracy a organami decyzyjno-kontrolnymi UW i administracji rz�dowej

• wprowadzi� system po�yczek i dodatków dla inwestorów (wła�cicieli nieruchomo�ci) zmieniaj�cych ogrzewanie na paliwo czyste.

• zako�czy� I etap gazyfikacji w mikroregionie. • stworzy� techniczne mo�liwo�ci korzystania z „czystych paliw” przy uzbrajaniu terenów pod

budownictwo mieszkaniowe • stworzy� i wdro�y� regionalny system podatków od �rodków transportu eliminuj�cego

pojazdy nie spełniaj�ce norm ówczesnej EWG. W celu poprawienia jako�ci wód powierzchniowych i podziemnych zaplanowano nast�puj�ce działania:

• analiz� systemów gospodarki �ciekowej pod k�tem wspólnych przedsi�wzi�� Czysta Przemsza i Czysta Brynica

• wspólne pozyskiwanie funduszy dla realizacji inwestycji zwi�zanych z transportem i oczyszczaniem �cieków

• modernizacj� istniej�cych oczyszczalni nie spełniaj�cych norm • inwentaryzacj� istniej�cych wysypisk i składowisk w rejonie uj�� wody i dora�ne działania

zmierzaj�ce do ochrony �ródeł wody.

W ramach działa� dotycz�cych terenów pogórniczych postanowiono wykona� inwentaryzacj� i program rekultywacji terenów zdegradowanych oraz rozpocz�� jego realizacj�.

W dziedzinie gospodarki odpadami zaplanowane działania były nast�puj�ce:

39

- wypracowanie koncepcji gospodarki odpadami we Wspólnocie Zagł�biowskiej na podstawie analizy systemu istniej�cego.

- znalezienie inwestora realizuj�cego koncepcje wspólnej gospodarki odpadami - wprowadzenie segregacji odpadów „u �ródła”. - opracowanie systemu zach�t do segregowania odpadów - edukacja ekologiczna społecze�stwa - wprowadzenie lokalnego prawa w zakresie segregacji odpadów - inwentaryzacja odpadów przemysłowych przez wytwarzaj�cych odpady - promocja gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłowych i jej monitoring

W celu osi�gni�cia racjonalizacji gospodarki wodnej i regulacji stosunków wodnych postanowiono podj�� nast�puj�ce działania:

- wykona� aktualizacj� i uzupełnienie istniej�cych danych dotycz�cych zasobów wodnych w mikroregionie oraz bilans potrzeb wodnych mikroregionu.

- opracowa� program racjonalnego wykorzystania zasobów wodnych w mikroregionie i jego realizacj�

- wykona� inwentaryzacj� zagro�e� zwi�zanych z odprowadzaniem wód i wykona� projekt likwidacji tych zagro�e�

W ramach ochrony zasobów przyrodniczych postanowiono: - wykona� inwentaryzacj� obiektów szczególnej warto�ci przyrodniczej i wytypowa� obiekty

przyrodnicze do utworzenia u�ytków ekologicznych, zasobów przyrodniczo-krajobrazowych i rezerwatów przyrody

- uzupełni� obowi�zuj�ce programy nauczania o tematyk� zwi�zan� z przyrod� mikroregionu. 4.2.2 Studium Uwarunkowa� i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sosnowiec.

Podstawowym celem sporz�dzenia studium uwarunkowa� i zagospodarowania przestrzennego było okre�lenie polityki rozwoju miasta w zakresie, w jakim posiada ona wpływ na kształtowanie struktury funkcjonalnej i przestrzennej miasta. Studium jest podstaw� do sporz�dzania planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego, a tak�e okre�la zasady kształtuj�ce rozwój przestrzenny miasta. W studium poza diagnoz� stanu obecnego i zbiorem uwarunkowa� zawarto te� wizj� przyszło�ci miasta w ró�norodnych aspektach: - przyrodniczym, obejmuj�cym ukształtowanie wybranych elementów przyrody oraz stan �rodowiska, - komunikacyjnym - infrastruktury technicznej - gospodarczym - kultury i nauki - infrastruktury społecznej - budownictwa mieszkaniowego - kształtu miasta.

Przyj�to jeden długookresowy, generalny cel rozwoju miasta – Sosnowiec ma by� o�rodkiem wyspecjalizowanych usług i nowoczesnej gospodarki, o czystym �rodowisku i zmodernizowanej infrastrukturze. Sformułowano grupy celów miasta – gospodarcze, infrastrukturalne, ekologiczne, mieszkaniowe i infrastruktury społecznej. Grupa celów ekologicznych to:

- zachowanie i podniesienie jako�ci układu przyrodniczego, w tym dolin rzek i potoków, zieleni miejskiej, obszarów le�nych oraz pomna�anie warto�ci �rodowiska przyrodniczego

- utrzymanie skutków działa� gospodarczych w �rodowisku w skali i jako�ci wynikaj�cej z wymaga� ekologicznych

Zaproponowano do obj�cia ochron� ogółem 53 obszary zajmuj�ce ogóln� powierzchni� około 792 ha (na dwóch z nich utworzono ju� u�ytki ekologiczne). Zaproponowano równie� obj�cie ochron� prawn� szeregu drzew (obj�to ju� ochron� 72 drzewa na terenie miasta).

40

Jako istotny obszar działa� uznano renaturalizacj� doliny Białej Przemszy i rzeki Bobrek oraz wyznaczono dwa takie obszary o powierzchni około 216 ha. Ponadto wyznaczono nowe tereny zieleni miejskiej. Bardzo istotnym składnikiem systemu zieleni miejskiej b�dzie ci�g ziele�ców i bulwarów wzdłu� Przemszy, Brynicy i Bobrka.

W dniu 28.10.1999 roku Rada Miejska przyj�ła „Studium uwarunkowa� i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Sosnowca”. Dokument ten stanowi płaszczyzn�, na której dokonuje si� koordynacji wszelkich planów rozwojowych miasta i na bazie którego mo�na sporz�dza� plany miejscowego zagospodarowania przestrzennego. 4.2.3 Strategia Rozwoju Miasta Sosnowca do 2015 r.

Dokument ten okre�la kierunki rozwoju miasta w oznaczonej perspektywie czasowej. Okre�lony został cel strategiczny – osi�gni�cie trwałego rozwoju Sosnowca. Celem jest równie� wykreowanie nowego wizerunku miasta Sosnowca jako o�rodka wyspecjalizowanych usług i nowoczesnej gospodarce, o czystym �rodowisku i zmodernizowanej infrastrukturze.

Do budowy Strategii Rozwoju Miasta Sosnowca zostało przyj�tych sze�� priorytetów oznaczonych literami od A do F. Cele i działania zwi�zane z ochron� �rodowiska zawarte zostały w strategii jako priorytet E. Zakłada on zwi�kszenie atrakcyjno�ci miasta poprzez inwestycje, modernizacje, doskonalenie funkcjonowania administracji samorz�dowej oraz popraw� �rodowiska przyrodniczego i kulturowego.

Cele po�rednie w dziedzinie ochrony �rodowiska okre�lone zostały jako:

• Rewitalizacja terenów poprzemysłowych i pogórniczych. • Ukształtowanie i ochrona miejskiego systemu obszarów ochronnych. • Rozszerzenie zakresu edukacji szkolnej o przyrod� miasta Sosnowca • Ochrona zasobów le�nych i poprawa ich kondycji przyrodniczej • Zmodernizowanie i wdro�enie systemu zagospodarowania odpadów. • Działania na rzecz poprawy jako�ci powietrza • Wspieranie wykorzystania lokalnych �ródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu

bardziej przyjaznych dla �rodowiska no�ników energii • Wspomaganie systemów kontrolno-pomiarowych oraz bada� stanu �rodowiska naturalnego,

nawi�zywanie współpracy z innymi jednostkami w tworzeniu baz danych dotycz�cych jako�ci powietrza.

• Utworzenie systemu kształtowania i korzystania z zasobów wodnych. • Poprawa jako�ci i klasowo�ci wody • Ograniczanie zanieczyszcze� powierzchniowych gruntów • Upowszechnianie oszcz�dzania wody jako zasobu strategicznego • Budowa systemu retencji wód powierzchniowych • Budowa systemu ochrony przeciwpowodziowej 4.2.4 Ocena dotychczasowej polityki ochrony �rodowiska w mie�cie Stan �rodowiska na terenie miasta ulega systematycznej poprawie, głównie w wyniku likwidacji lub ograniczeniu działalno�ci niektórych gał�zi przemysłu (przemysł wydobywczy w�gla kamiennego, hutnictwo �elaza). Wynika to równie� z zaostrzenia przepisów dotycz�cych ochrony �rodowiska i wzrostu nakładów na jego ochron�.

Restrukturyzacja przemysłu, poprzez odej�cie od dominacji przemysłu ci��kiego na rzecz przemysłu wysokiej technologii, stworzyła mo�liwo�� poprawy warunków �rodowiska naturalnego w Sosnowcu.

W ostatnich latach nast�piło zmniejszenie emisji zanieczyszcze� do powietrza, szczególnie pochodz�cej z zakładów przemysłowych. W zakładach przemysłowych na terenie miasta podejmowano działania polegaj�ce na zmianach w technologii, modernizacji lub monta�u urz�dze� słu��cych do ochrony powietrza.

41

W przypadku zanieczyszczenia powietrza o jego stanie decyduje głównie nie przemysł, ale niska emisja i motoryzacja. W zwi�zku z zagro�eniem, jaki stanowi niska emisja, od lat podejmowane s� działania na rzecz jej ograniczenia.

Od 1996 roku kontynuowane jest dofinansowanie do zmiany ogrzewania dla osób fizycznych ze �rodków Gminnego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej (istniej�cego od 1993 roku), a od roku 2002 równie� ze �rodków Powiatowego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej (istniej�cego od 1998 roku). W sumie w latach 1996-2002 rozpatrzono pozytywnie 1033 wnioski. Dotowane s� zadania modernizuj�ce system ogrzewania, takie jak: wymiana kotłów w�glowych na gazowe, olejowe lub elektryczne; wykonanie instalacji ogrzewania elektrycznego w miejsce pieców w�glowych; podł�czenie budynków do miejskiej sieci cieplnej. Ponadto z gminnego funduszu, a od 2002 roku równie� z powiatowego dotowane s� zadania z zakresu ochrony �rodowiska, równie� w ramach likwidacji �ródeł niskiej emisji. Do ko�ca roku 2002 z Gminnego i Powiatowego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej dofinansowano działania zwi�zane z ochron� powietrza, pozwolaj�ce na likwidacj� 16 kotłowni w�glowych oraz zmian� ogrzewania na gazowe lub olejowe w 21 obiektach takich jak szkoły, przedszkola, przychodnie.

Du�ym problemem dla miasta jest rekultywacja terenów poprzemysłowych, a w szczególno�ci terenów pogórniczych. Zrekultywowano ponad 140 ha, głównie w kierunku le�nym, zostało do rekultywacji ponad 220 ha.

Pomimo tego, �e obszar miasta Sosnowca charakteryzuje si� silnie zniekształconym i przeobra�onym �rodowiskiem przyrodniczym, na terenie miasta wyst�puj� gatunki flory i fauny cenne przyrodniczo, takie jak: dziewi��sił pospolity, cis pospolity, konwalia majowa, rosiczka okr�głolistna i długolistna, storczyki, wyblin jednolistny i kruszczyk rdzawoczerwony itp. oraz takie gatunki ptaków jak wilga, kuropatwa, sójka, jastrz�b.

Prowadzone w ostatnich lata działania zmierzaj�ce w kierunku poprawy jako�ci wód, maj� swoje odzwierciedlenie w zrealizowanych i kontynuowanych inwestycjach zwi�zanych z porz�dkowaniem gospodarki �ciekowej na terenie Sosnowca. Wymagaj� one ogromnych nakładów finansowych, co zwi�zane jest z konieczno�ci� pozyskania funduszy pozabud�etowych.

W roku 2000 oddano do eksploatacji oczyszczalni� �cieków „Radocha II”, spełniaj�c� aktualne wymagania w zakresie usuwania zanieczyszcze� ze �cieków, w tym równie� zwi�zków biogennych. Ponadto przygotowano do realizacji inwestycj� pn. „Uporzadkowanie gospodarki wodno-�ciekowej w zlewni rzek Bobrek i Przemsza dla Sosnowca, Mysłowic i Katowic – Kolektor Bobrek”. Swym zakresem obejmuje ona wykonanie 15.400 mb kolektora oraz obiektów towarzysz�cych.

W celu poprawy stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego odbudowano Potok Jamki i rowy melioracyjne B, C, K wraz z przepustami. �rodki finansowe na realizacj� tego zadania pochodziły z bud�etu miasta, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej oraz Banku �wiatowego.

Kopalnia „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. kontynuuje prace nad regulacj� rzeki Bobrek, które maj� na celu likwidacj� zagro�e� powodziowych dla mieszka�ców.

Wykonano projekt techniczny na regulacj� Potoku Da�dówka. Realizacja zadania zlikwiduje zagro�enie powodziowe dla mieszka�ców ulicy Traugutta oraz umo�liwi odprowadzanie wód opadowych z rejonu Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Sosnowcu-Da�dówce przy ulicy Jedno�ci.

W roku 1999 zako�czono prac� nad dokumentem pt. „Waloryzacja przyrodnicza miasta Sosnowca”, któr� na zlecenie Urz�du Miejskiego wykonało Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „PRO NATURA” – Dział Przyrody Muzeum Górno�l�skiego w Bytomiu. Opracowanie zawiera wykaz i opis terenów cennych przyrodniczo, wskazówki do prowadzenia gospodarki na tych terenach, opis warto�ciowych gatunków ro�lin i zwierz�t oraz propozycje prawnych zabezpiecze� tych terenów. Wytypowano w nim obiekty przyrodnicze do obj�cia ich ochron� prawn� i nadania im statusu pomnika przyrody. W 2000 r. Wydział Ochrony �rodowiska i Rolnictwa wspólnie w Wydziałem Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Miejskim Zakładem Usług Komunalnych dokonał oceny i weryfikacji tych obiektów. Wskazano drzewa spełniaj�ce warunki do obj�cia ich ochron� prawn� i nadania im statusu pomnika – zlecono wykonanie stosownej dokumentacji koniecznej do przeprowadzenia post�powania administracyjnego. Wykonano dokumentacj� dla 72 drzew, któr� sfinansowano ze �rodków Gminnego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej. Uchwał� Nr 634/XXXII/01 Rada Miejska w Sosnowcu uznała za pomniki przyrody wybrane 72 drzewa rosn�ce na terenie miasta. W 2001 roku na skutek stara� Urz�du Miejskiego zostało wszcz�te post�powanie

42

administracyjne przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, w wyniku którego Wojewoda �l�ski uznał za u�ytki ekologiczne dwa obszary na terenie miasta Sosnowca. S� to „Torfowisko Bory” (rozporz�dzenie Wojewody 20/02 z 15.05.02 roku) i „�ródle�ne ł�ki w Starych Maczkach” (rozporz�dzenie Wojewody 25/02 z 10.06.02 roku).

W 2000 r. wybudowano równie� nowy most w ulicy Łukasiewicza ze �rodków finansowych bud�etu miasta, bud�etu pa�stwa, Banku �wiatowego oraz Kopalni „Kazimierz-Juliusz”.

W roku 2000 rozpocz�to prace przygotowawcze dla budowy II etapu wysypiska o powierzchni 26 ha z wydzieleniem kwatery dla odpadów przemysłowych. Kontynuowano budow� instalacji i urz�dze� do uj�cia, transportu i zagospodarowania gazu wysypiskowego ze składowiska odpadów komunalnych przy ulicy Grenadierów. W czerwcu 2001 r. oddany został do eksploatacji obiekt utylizacji gazu wysypiskowego, a gaz wykorzystywany jest do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i cieplnej.

W celu ograniczenia ilo�ci niebezpiecznych odpadów w strumieniu odpadów komunalnych, bior�c pod uwag� tak�e wzgl�dy edukacyjne, od kilku lat prowadzone s� konkursy dla uczniów szkół podstawowych w zakresie zbiórki zu�ytych baterii. �rodki na zakup pojemników na zu�yte baterie oraz nagrody dla szkół pochodz� z Gminnego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej. Na nagrody w ww. konkursach przeznacza si� równie� �rodki z Gminnego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej. Z tego Funduszu przeznacza si� tak�e �rodki na: edukacj� ekologiczn� oraz propagowanie działa� proekologicznych i profilaktyk� zdrowotn� dzieci i młodzie�y, na finansowanie wyjazdów dzieci na tzw. zielone szkoły, na organizowanie imprez z okazji Dni Ziemi.

W 1998 roku rozpocz�to wdra�anie systemu gospodarki przeterminowanymi i nieu�ytecznymi �rodkami farmaceutycznymi w trzynastu wytypowanych aptekach. Zało�enia tego systemu na terenie województwa opracowane zostały przez Instytut Gospodarki Odpadami w Katowicach. Koszty zakupu pojemników na przeterminowane leki dla aptek, transportu odpadów oraz ich utylizacji pokrywane s� z Powiatowego Funduszu Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej.

We wszystkich tych działaniach przejawia si� coraz wi�ksz� dbało�� o �rodowisko przyrodnicze. Jednak ze wzgl�du na historyczne uwarunkowania (ponad 200 lat eksploatacji w�gla kamiennego, intensywny rozwój przemysłu hutniczego, zanieczyszczenia rzek itp.) doprowadzenie �rodowiska do stanu zadawalaj�cego b�dzie wymagało czasu i ogromnych nakładów finansowych. B�dzie to wymagało równie� współpracy miast s�siaduj�cych z Sosnowcem, jak i tych dalej poło�onych, poniewa� problemu zanieczyszczenia powietrza i rzek nie da si� rozwi�za� w granicach administracyjnych miasta.

Nakłady inwestycyjne w 2001 r. wg GUS na ochron� �rodowiska w Sosnowcu wyniosły 10 242,9 tys. zł (na 1 mieszka�ca 42,6 zł), a na gospodark� wodn� 5 768,1 zł (na 1 mieszka�ca 24,0 zł).

5. Zało�enia ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca do 2015 roku

Naczeln� zasad� przyj�t� w Programie ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca jest zasada

zrównowa�onego rozwoju w celu umo�liwienia lepszego zagospodarowania istniej�cego potencjału miasta (zasobów �rodowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprz�tu, jak i ludzi oraz wiedzy);

Na podstawie kompleksowego raportu o stanie �rodowiska i �ródłach jego przekształcenia

i zagro�enia przedstawiono poni�ej propozycj� działa� programowych umo�liwiaj�cych spełnienie zasady zrównowa�onego rozwoju poprzez koordynacj� działa� w sferze gospodarczej, społecznej i �rodowiskowej. Daje to mo�liwo�� planowania przyszło�ci miasta w perspektywie kilkunastu lat i umo�liwia aktywizacj� społecze�stwa miasta, zwi�kszenie inicjatywy i wpływu społeczno�ci na realizacj� działa� rozwojowych.

Cele i działania proponowane w programie ochrony �rodowiska, powinny posłu�y� do

tworzenia warunków dla takich zachowa� ogółu społecze�stwa, które polega� b�d� w pierwszej kolejno�ci na niepogarszaniu stanu �rodowiska przyrodniczego na danym terenie, a nast�pnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodowa� zrównowa�ony rozwój

43

gospodarczy, polepszenie warunków �ycia mieszka�ców przy zachowaniu walorów �rodowiska naturalnego na terenie miasta. 5.1 Nadrz�dny cel programu ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca

Nadrz�dny cel Programu ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca sformułowano

nast�puj�co:

Osi�gni�cie trwałego rozwoju Sosnowca i zwi�kszenie atrakcyjno�ci Miasta poprzez popraw� �rodowiska

Cel ten jest zbie�ny z celem strategicznym wyznaczonym w strategii miasta oraz priorytetem

E strategii wyznaczonym dla sektora ochrony �rodowiska.

5.2 Priorytety ekologiczne i proekologiczne przedsi�wzi�cia priorytetowe Kompleksowo�� zagadnie� ochrony �rodowiska wymusiła wyznaczenie celów długo

– krótkoterminowych, a tak�e przyj�cie zada� z zakresu wielu sektorów ochrony �rodowiska na terenie miasta. Spo�ród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnie�, których realizacja przyczyni si� w najbli�szej przyszło�ci do poprawy stanu �rodowiska na terenie miasta.

Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnoz� stanu poszczególnych komponentów �rodowiska na terenie Sosnowca, uwarunkowania zewn�trzne (obowi�zuj�ce akty prawne) i wewn�trzne, a tak�e inne wymagania w zakresie jako�ci �rodowiska.

Wybór priorytetowych przedsi�wzi�� ekologicznych na terenie miasta Sosnowca na lata 2004-2007 przeprowadzono przy zastosowaniu nast�puj�cych kryteriów organizacyjnych i �rodowiskowych.

Kryteria o charakterze organizacyjnym • Wymiar przedsi�wzi�cia (ponadlokalny i publiczny) • Zaawansowanie przedsi�wzi�cia w realizacji • Konieczno�� realizacji przedsi�wzi�cia ze wzgl�dów prawnych • Zabezpieczenia �rodków na realizacj� lub o mo�liwo�� uzyskania dodatkowych zewn�trznych

�rodków finansowych (z Unii Europejskiej z innych �ródeł zagranicznych lub krajowych) • Efektywno�� ekonomiczna przedsi�wzi�cia • Znaczenie przedsi�wzi�cia w skali regionalnej • Spełnianie wymogów zrównowa�onego rozwoju - zgodno�� przedsi�wzi�cia dla rozwoju

gospodarczego miasta Kryteria o charakterze �rodowiskowym

• Mo�liwo�� likwidacji lub ograniczenia najpowa�niejszych zagro�e� dla �rodowiska i zdrowia

ludzi • Zgodno�� z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zada� wynikaj�cych ze Strategii

rozwoju • Zgodno�� z celami i priorytetami ekologicznymi okre�lonymi w „Polityce ekologicznej pa�stwa

na lata 2003-2006 z uwzgl�dnieniem perspektyw na lata 2007-2010” • Zgodno�� z mi�dzynarodowymi zobowi�zaniami Polski w zakresie ochrony �rodowiska • Skala dysproporcji pomi�dzy aktualnym i prognozowanym stanem �rodowiska a stanem

wymaganym przez prawo • Skala efektywno�ci ekologicznej przedsi�wzi�cia (efekt planowany, tempo jego osi�gni�cia) • Wieloaspektowo�� efektów ekonomicznych przedsi�wzi�cia (mo�liwo�� jednoczesnego

osi�gni�cia poprawy stanu �rodowiska w zakresie kilku elementów �rodowiska)

44

• W odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodno�� proponowanych zada� z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, działa� w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów

Priorytety ekologiczne dla miasta Sosnowca

Jako zadania priorytetowe przyj�to nast�puj�ce zagadnienia:

• Zasoby wodne i jako�� wód • Gospodarka odpadami • Jako�� powietrza atmosferycznego • Hałas • Tereny poprzemysłowe • Edukacja ekologiczna społecze�stwa

W ramach ochrony wód powierzchniowych i podziemnych szczególnie wa�ne s� zadania dotycz�ce rozbudowy systemów kanalizacji i oczyszczania �cieków.

Wszystkie wy�ej wymienione priorytety s� elementami, co do których w pierwszym rz�dzie winny by� podj�te działania zmierzaj�ce do poprawy aktualnego stanu.

6. Poprawa jako�ci �rodowiska i bezpiecze�stwa ekologicznego 6.1. Jako�� wód i stosunki wodne 6.1.1. Stan aktualny Wody powierzchniowe

Obszar miasta Sosnowca nale�y do dorzecza Wisły i jest odwadniany wodami Przemszy i Białej Przemszy oraz ich dopływami – Brynic� i Bobrkiem. Ustalenie działów wodnych pomi�dzy rzekami ze wzgl�du na ogromne przekształcenia terenu jest do�� trudne. Rzeki na odcinkach o kamiennych lub wybetonowanych korytach utraciły wi�� hydrauliczn� z wodami aluwialnymi dolin. Główn� rzek� miasta jest Przemsza, która przepływa przez najbardziej zurbanizowane tereny miasta. Płynie ona całkowicie uregulowanym i szczelnie obudowanym korytem. Ko�cowe regulacje miały miejsce w latach 1957-64. Aktualnie koryto uległo zamuleniu, zaobserwowano te� p�kni�cia zabudowy rzeki. �redni roczny przepływ wynosi 4,74 m3/s. Głównym dopływem Przemszy jest Brynica. Jej koryto jest równie� całkowicie zabudowane. Prace regulacyjne zostały wykonane w latach 1948-1952 i 1967-1969 – spowodowało to skrócenie biegu rzeki o 25%. �redni roczny przepływ wynosi 5,8 m3/s. Potok Zagórski jest niewielkim dopływem Przemszy. Został uregulowany w latach 1981-86 w celu zapobie�eniu powstawaniu zalewisk na terenach osiada� górniczych. Płynie w nim niewielka ilo�� wody - około 550 l/s.

Biała Przemsza płynie w rejonie granicy z miastem Jaworzno. Koryto rzeki jest najbardziej naturalne, chocia� przeprowadzono prace hydrotechniczne odsuwaj�ce rzek� od kopalni piasku Maczki-Bór. �redni roczny przepływ wynosi 6,9 m3/s. Bobrek – prawostronny dopływ Białej Przemszy. W latach 80-tych został uregulowany w znacznej cz��ci. Przepływa przez tereny obecnej i byłej eksploatacji górniczej (KWK Kazimierz-Juliusz Sp. z o.o. oraz byłe kopalnie Por�bka-Klimontów, i Niwka-Modrzejów). W rejonie Zawodzia i Klimontowa rzeka tworzy rozlewiska o zmiennej powierzchni. �redni roczny przepływ wynosi 1,5 m3/s. Ogólna długo�� sieci hydrograficznej na terenie miasta uległa wydłu�eniu z 95 km w 1783 roku do115,1 km w roku 1985. W 1985 roku w naturalnych korytach rzeki płyn�ły tylko na odcinku 14,5 km; 25,3 km to rzeki w szczelnie zabudowanych korytach; 29,5 km to cieki uregulowane, a pozostałe 44,8 km to rowy melioruj�ce i drenuj�ce, powstałe w rejonach kopal� i innych zakładów

45

przemysłowych. Konieczno�� odwadniania kopalni piasku Maczki-Bór spowodowała utworzenie wielu kilometrów rowów odwadniaj�cych, zlokalizowanych pomi�dzy korytem Bobrka a Białej Przemszy. W wyniku eksploatacji w�gla kamiennego i osiadania terenu wiele obszarów uległo podtopieniu i w zwi�zku z tym równie� wzrosła ilo�� rowów drenuj�cych. Wszystkie te zjawiska przyczyniły si� do znacznego zaburzenia stosunków wodnych – wzrosła g�sto�� sieci hydrograficznej miasta przy zmianie charakteru koryt rzek oraz zmianach struktury biologicznej i fizycznej rzek. Zanieczyszczenie rzek �ciekami komunalnymi i przemysłowymi ogranicza mo�liwo�� gospodarczego ich wykorzystania.

W przeszło�ci na obszarze miasta istniały stawy i zbiorniki zaporowe wznoszone w celach lokalnego podpi�trzenia wody dla potrzeb młynów lub stawów hodowlanych. Na terenie miasta znajduje si� około 100 zbiorników pochodzenia antropogenicznego o ró�nej powierzchni si�gaj�cej do 10 ha i pojemno�ci do 200 000m3. Do najwi�kszych nale�� m.in. zbiornik „Balaton” (pow. 10 ha, poj. 200 tys. m3), zbiornik „Dziekana”, staw „Smug”, zbiornik „Kazimierz”, zbiornik „Stawiki”. Wyst�puj� te� zbiorniki powstałe w rejonach obni�e� terenu spowodowanych eksploatacj� podziemn� w�gla kamiennego. W zwi�zku z planowan� eksploatacj� przez KWK „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o., przewidzian� w planie ruchu na lata 2003-2006, w rejonie Maczek (na północny-zachód od stacji kolejowej Maczki) i przewidywanymi osiadaniami terenu do 6,0 m, w terenie le�nym nast�pi powi�kszenie si� wyst�puj�cego tam zbiornika wodnego. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych

W roku 2001 rzeka Przemsza od �ródła do Sosnowca w zakresie wska�ników fizykochemicznych spełniała normy III klasy czysto�ci. Potem z biegiem rzeki nast�piło ponadnormatywne zanieczyszczenie wód Czarnej Przemszy przez wszystkie wska�niki z analizowanych grup zanieczyszcze� oprócz tlenu – II klasa (tabela 2). Prawobrze�ny dopływ Przemszy – Brynica – od �ródeł do zbiornika Kozłowa Góra - jako�ci� wód zarówno według zanieczyszcze� fizykochemicznych, jak i bakteriologicznych odpowiadała wymaganiom III klasy czysto�ci. Potem po uj�ciu kolejnego dopływu nast�puje sukcesywne ponadnormatywne zanieczyszczenie rzeki dla wszystkich wska�ników zanieczyszcze�. Tak zanieczyszczone pozaklasowe wody Brynica wprowadza do Przemszy na terenie Sosnowca (tabela 2). Badana w roku 2001 rzeka Biała Przemsza prowadziła na całej długo�ci wody bardzo dobrze natlenione. St��enie tlenu rozpuszczonego osi�gn�ło I klas� czysto�ci. Od granic województwa �l�skiego do Maczek Biała Przemsza jest rzek� dosy� czyst� - prowadzi wody II klasy czysto�ci we wszystkich grupach wska�ników zanieczyszcze� za wyj�tkiem fosforu ogólnego i fosforanów, które deklasyfikuj� wody rzeki. Od Maczek do poł�czenia rzeki z Przemsz� dochodzi zanieczyszczenie metalami ci��kimi - ołowiem i cynkiem. Na terenie Sosnowca rzeka Biała Przemsza prowadzi wody pozaklasowe (tabela 2).

46

Tabela 2. Klasyfikacja rzek metod� Nesmeraka W=90 w roku 2001 – zlewnia Wisły

Najbardziej zanieczyszczonym dopływem Białej Przemszy jest rzeka Bobrek, którego

wody we wszystkich analizowanych grupach wska�ników zanieczyszcze� przekroczyły dopuszczalne warto�ci. Rzeka Bobrek prowadzi wody pozaklasowe (tabela 2). Po poł�czeniu Białej Przemszy i Przemszy rzeka na krótkim odcinku płynie na granicy Sosnowca i na całej długo�ci prowadzi wody pozaklasowe (Mapa 5. Wody powierzchniowe i podziemne na terenie miasta Sosnowca). W roku 2001 zgodnie z „Programem Pa�stwowego Monitoringu �rodowiskowego” na lata 2001-2002 dla województwa �l�skiego” Pa�stwowy Instytut Geologiczny w punkcie sieci krajowej m.in. na rzece Brynicy wykonał pomiary składu geochemicznego osadów gromadz�cych si� na dnie rzeki. Monitoring wykonany był w celu skontrolowania zawarto�ci metali ci��kich oraz niektórych szkodliwych zwi�zków organicznych w deponowanych osadach rzecznych (wielopier�cieniowych w�glowodorów aromatycznych). Najwy�sze st��enia cynku, ołowiu i srebra oraz wysokie st��enia kadmu, chromu i miedzi wyst�piły w osadach rzeki Brynicy. Wyst�piła te� podwy�szona zawarto�� siarki w odniesieniu do granicznej warto�ci tła geochemicznego. W osadach rzeki wyst�piły te� wysokie st��enia w�glowodorów aromatycznych powy�ej 5 ppm, wskazuj�ce na zanieczyszczenie osadów. Wody podziemne

W granicach miasta Sosnowca główne pod wzgl�dem zasobno�ci u�ytkowych wód podziemnych s� jednostki hydrogeologiczne zwi�zane z pi�trem/poziomem wodono�nym czwartorz�du oraz triasu �rodkowego i dolnego.

Pi�tro wodono�ne czwartorz�du wyst�puje prawie na całym obszarze miasta, z wyj�tkiem wierzchowinowych partii triasowych i karbo�skich. Najwi�ksze rozprzestrzenienie tego pi�tra wyst�puje w obni�eniach dolin rzek: Białej Przemszy i Przemszy, Brynicy i Bobrka. Charakteryzuje si� ono zró�nicowanymi warunkami hydrogeologicznymi, uzale�nionymi od mi��szo�ci (0,0 – 50,0

Klasyfikacja na podstawie poszczególnych oznacze� fizykochemicznych Klasyfikacja według oznacze�

Lp.

Rzeka, długo�� badana Tlen BZT5

ChZT utlenialno��

Zwi�zki biogenne (bez NO2)

Zwi�zki mineralne

Metale ci��kie

Zawiesina fizykochemiczn. bez zwi�zków

biogennych

fizyko-chemicznych

bakteriolo-gicznych

Klasyfikacja pełna

1 Czarna Przemsza –

64,2 km

poni�ej Sosnowca – 4,0

km

I non non III I non non non non non

poni�ej uj�cia Brynicy – 3,0

km

I non non non non non non non non non

przed poł�cz. z Biał� Przemsz�

– 0,5 km

II non non non non non non non non non

2 Brynica – 54,9 km

uj�cie do Czarnej

Przemszy – 0,5 km

III non non non non non non non non non

3 Biała Przemsza – 42,9 km

w Maczkach – 10,5 km

I II non II non III non non non non

powy�ej uj�cia potoku Bobrek

– 1,9 km

I II non II non III non non non non

uj�cie do Czarnej

Przemszy – 0,2 km

I non non II non III non non non non

47

m) i wykształcenia litologicznego osadów. Wodono�ne s� piaszczyste osady rzeczne, rzeczno-lodowcowe oraz wkładki �wirów i rumoszu. W profilu pi�tra wodono�nego czwartorz�du wyst�puje na ogół jeden lub dwa, niekiedy wi�cej poziomów wodono�nych. Obecne s� nieci�głe horyzonty wodono�ne, na ogół swobodne, o zwierciadle od 2,7 do 12,0 m p.p.t. Wydzielone w granicach miasta Sosnowca główne u�ytkowe pi�tro wodono�ne czwartorz�du tworzy odr�bn� jednostk� hydrogeologiczn�. Kontynuuje si� ona dalej na wschód w granice miasta Jaworzna tworz�c tzw. główny zbiornik wód podziemnych – GZWP nr 453 Biskupi Bór (Mapa 5. Wody powierzchniowe i podziemne na terenie miasta Sosnowca). Jednostka ma charakter odkryty, a buduj�ce j� utwory s� bardzo chłonne.

Wody w tym zbiorniku s� monitorowane na punkcie poza terenem miasta (rejon Jaworzna-Szczakowej). S� to wody typu SO4-HCO3-Ca-Mg w klasie Ib (wody o wysokiej czysto�ci).

Pi�tro u�ytkowe triasu w zasi�gu miasta Sosnowca jest reprezentowane przez trzy poziomy wodono�ne. Główne poziomy wodono�ne wapienia muszlowego i retu, zbudowane s� z dolomitów i wapieni. S� one poziomami szczelinowo-krasowo-porowymi. W utworach dolnego triasu, w �rodkowym i ni�szym pstrym piaskowcu, nieregularnie wyst�puje porowy poziom wodono�ny charakteryzuj�cy si� słaba wodono�no�ci�. W�glanowe poziomy triasu o randze GZWP wyst�puj� na terenie miasta w ramach jednostki hydrogeologicznej triasu bytomskiego tworz�c odr�bna jednostk�.

Jednostka hydrogeologiczna triasu bytomskiego le�y w granicach niecki bytomskiej. W profilu utworów w�glanowych triasu, zbudowanych z dolomitów i wapieni, wydziela si� dwa niezale�ne poziomy wodono�ne wapienia muszlowego i retu. W zasi�gu pasa, ci�gn�cego si� od Wojkowic przez Grodziec po Czelad�-Piaski, poziomy te tworz� jeden wspólny kompleks wodono�ny serii w�glanowej triasu, b�d�cy fragmentem GZPW nr 329 (zbiornik T1,2 Bytom). Charakter górotworu i roboty górnicze, prowadzone od dwustu lat, w kopalniach rud cynku i ołowiu oraz intensywna eksploatacja złó� w�gla w zlikwidowanych kopalniach „Saturn” i „Pary�” spowodowały, �e głównymi drogami przepływu wód podziemnych s� najcz��ciej zaci�ni�te wyrobiska kopal� rud i w�gla kamiennego oraz szczeliny i sp�kania towarzysz�ce eksploatacji. Wody zbiornika 329 s� monitorowane w punkcie na terenie B�dzina-Małob�dza. S� to wody typu HCO3-SO4-Ca-Mg w klasie II (wody o �redniej jako�ci).

Pi�tro wodono�ne karbonu produktywnego prowadzi wody u�ytkowe wył�cznie w strefie

wychodni formacji. W profilu hydrogeologicznym tego pi�tra obecne s� piaskowcowo-zlepie�cowe oddzielne, warstwowo-szczelinowe poziomy wodono�ne. Poziomy te, o mi��szo�ci od kilku do kilkudziesi�ciu metrów, s� od siebie izolowane wkładkami nieprzepuszczalnych iłowców. Ł�czno�� hydrauliczna mi�dzy poszczególnymi poziomami obserwuje si�: w zasi�gu obszarów eksploatacji górniczej, w miejscach sedymentacyjnych wyklinowa� warstw izoluj�cych oraz w strefach uskokowych. Wody u�ytkowe napotkano w jednostkach hydrogeologicznych wyst�puj�cych w zasi�gu górno�l�skiej i paralicznej serii piaskowcowej, ju� poza obszarem miasta Sosnowca, na północny wschód w rejonie D�browy Górniczej oraz w zasi�gu serii mułowcowej i krakowskiej serii piaskowcowej na południe od miasta Sosnowca. Gł�boko�� wyst�powania stropu zwykłych wód u�ytkowych ró�nicuje si� zale�nie od długotrwałego i aktywnego drena�u towarzysz�cego eksploatacji górniczej. Utwory karbonu produktywnego, w zasi�gu wychodni pod utworami przepuszczalnymi, uległy odwodnieniu przeci�tnie do gł�boko�ci 100 m. Natomiast lokalnie w zasi�gu obszarów górniczych kopal� w�gla kamiennego – gdzie odbywała si� lub nadal trwa eksploatacja górnicza, obni�enie ci�nie� si�ga do gł�boko�ci 300 m.

Karbo�skie poziomy wodono�ne, prowadz�ce wody pod ci�nieniem, ulegaj� niekiedy

przekształceniu w poziomy o zwierciadle swobodnym. Zasilanie odbywa si� na ich bezpo�rednich wychodniach b�d� poprzez przepuszczalny nadkład, głównie osady czwartorz�du i triasu. Intensywno�� zasilania zale�y głównie od warunków przykrycia i przepuszczalno�ci nadkładu zasilanych poziomów wodono�nych. Podstaw� drena�u karbo�skich poziomów, obni�on� teraz w wyniku drena�u górniczego do 300-500 m, stanowi� aktualnie wyrobiska górnicze czynnych i zlikwidowanych kopal� w�gla kamiennego. Kierunki przepływu wód podziemnych w górotworze s� wymuszone warunkami drena�u górniczego.

48

49

W czwartorz�dowym pi�trze wodono�nym wyst�puj� wody od słabokwa�nych do słabozasadowych. W wodach tych stwierdzono siarczany, chlorki oraz azot. S� to wody zaklasyfikowane głównie do klasy Ib, ze wzgl�du na podwy�szone st��enia �elaza i manganu, oraz do klasy II lub III, ze wzgl�du na podwy�szon� warto�� suchej pozostało�ci, siarczanów, azotanów, �elaza i manganu. Trwało�� jako�ci tych wód jest niska, wykazuj� du�� podatno�� na zanieczyszczenia antropogeniczne. W triasowym pi�trze wodono�nym (w północnej cz��ci miasta) wyst�puj� wody klasy Ib o do�� dobrej jako�ci. S� to wody słabozasadowe, twarde i bardzo twarde. Trwało�� jako�ci tych wód jest równie� niska ze wzgl�du na podatno�� na zanieczyszczenia antropogeniczne. W karbo�skim pi�trze u�ytkowym jako�� wód jest zwi�zana z oddziaływaniem eksploatacji górniczej, która w rejonie miasta trwa od 200 lat. Wody tego pi�tra s� przeobra�one geogenicznie i antropogenicznie. Charakteryzuj� si� �redni� i nisk� jako�ci� (klasy II i III). Wody klasy III s� zdegradowane antropogenicznie, wyst�puj� w nich przekroczenia dopuszczalnych st��e� �elaza, manganu, sodu, chromu, arsenu i siarczanów oraz suchej pozostało�ci i twardo�ci. St��enia makroskładników s� charakterystyczne dla wód zanieczyszczonych.

Aktualny pobór wód u�ytkowych, w zasi�gu pi�tra górnego karbonu, odbywa si� na ogół uj�ciami górniczymi, poza zasi�giem miasta Sosnowca. Wody u�ytkowe reprezentuj�ce klas� IA i IB, w uj�ciu klasyfikacji górniczej GIG, ujmuj� i pompuj� z utworów górnego karbonu: zlikwidowana kopalnia Saturn i Jan-Kanty oraz kopalnie czynne: Murcki, Wesoła i Sobieski – Jaworzno III.

Na terenie miasta Sosnowca, w utworach karbonu górnego poło�onego w obszarze rozległego

leja depresji spowodowanego drena�em górniczym, nie wydzielono głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) oraz głównego u�ytkowego poziomu wodono�nego (GPU).

Wg informacji Urz�du Miasta Sosnowca, na terenie Sosnowca wyst�puj� 3 nieeksploatowane uj�cia wód podziemnych w rejonie: ul. Zagaje, przy ul. Kukułek, na terenie POD Kindler. �ródła zanieczyszcze� wód �ródła zanieczyszcze� wód powierzchniowych

Główne przyczyny zanieczyszczenia wód powierzchniowych to: • �cieki komunalne zawieraj�ce zwi�zki organiczne i biogenne wprowadzane do rzek • wody dołowe z odwadniania kopal�, zawieraj�ce głównie podwy�szone zawarto�ci chlorków

i siarczanów • �cieki przemysłowe wprowadzane do rzek • spływy obszarowe

Zlewnia Przemszy jest odbiornikiem �cieków z o�rodków miejsko-przemysłowych: Piekar �l�skich, Siemianowic �l�skich, Chorzowa, �wi�tochłowic, Katowic, D�browy Górniczej, B�dzina i Sosnowca. Nie oczyszczone lub niedokładnie oczyszczone w przestarzałych oczyszczalniach �cieki przemysłowe i komunalne odprowadzane z tych miast do rzek płyn�cych przez teren Sosnowca wpływaj� bezpo�rednio na stan czysto�ci wód przepływaj�cych przez miasto.

W Sosnowcu w 2001 r. ilo�� �cieków przemysłowych i komunalnych wymagaj�cych oczyszczenia wynosiła 36,7 hektometrów sze�ciennych (36,7 mln m3). Najwi�kszy udział w tym maj�: • kopalnie w�gla kamiennego (czynne i zamkni�te z których odpompowywana jest woda) • kopalnia piasku (woda z odwodnienia zakładu górniczego) • hutnictwo �elaza • zakłady produkuj�ce maszyny i urz�dzenia • zakłady przemysłu spo�ywczego

�cieki komunalne wnosz� zanieczyszczenia organiczne i powoduj� ska�enia bakteriologiczne. �cieki przemysłowe mog� powodowa� zanieczyszczenia substancjami szkodliwymi i toksycznymi

50

(zwi�zki ołowiu, kadmu, cynku, miedzi i chromu oraz fenole, cyjanki, pestycydy, w�glowodory), a w przypadku zrzutu kopalnianych wód dołowych powoduj� podwy�szon� mineralizacj� wód i wyst�powanie w nich wysokich st��e� chlorków i siarczanów.

Do wód powierzchniowych odprowadzane s� te� zanieczyszczenia ze �ródeł obszarowych i liniowych. ródła zanieczyszcze� obszarowe to głównie tereny zurbanizowane (w tym przemysłowe) nie posiadaj�ce kanalizacji, obszary rolne i le�ne oraz zanieczyszczenia przedostaj�ce si� do wód powierzchniowych z wodami gruntowymi. Zanieczyszczenia liniowe to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne (drogowe i kolejowe). Wymienione wy�ej �ródła mog� powodowa� podwy�szone st��enia zwi�zków biogennych (głównie azotanów), zanieczyszcze� podobnych do komunalnych oraz zawiera� w�glowodory aromatyczne, zwi�zane z zanieczyszczeniami emitowanymi przez samochody.

�ródła zanieczyszcze� wód podziemnych

Podstawow� przyczyn� powstania zanieczyszcze� wód podziemnych jest długoletnie oddziaływanie licznych ognisk zanieczyszcze� oraz ska�enie ró�nych elementów �rodowiska. Znacz�cy wpływ maj� tak�e niekorzystne na obszarze Sosnowca warunki geologiczne okre�laj�ce stopie� izolacji wód podziemnych od powierzchni terenu. Wyst�puj�ce tu pi�tra wodono�ne s� mało odporne na zanieczyszczenia ze wzgl�du na brak mi��szych i ci�głych pokryw izolacyjnych. Brak izolacji wyst�puje ponad czwartorz�dowym pi�trem wodono�nym oraz poziomami wodono�nymi triasu. Cz��ciowa izolacja wyst�puje tylko ponad poziomami karbonu.

Na obszarze miasta Sosnowiec wyst�puj� przestrzenne, liniowe i punktowe ogniska zanieczyszcze� wód podziemnych. • Najpowa�niejsze zagro�enia stanowi� ogniska punktowe i mało-powierzchniowe. Ich �ródłem s�

m.in.: składowiska odpadów, zakłady przemysłowe (w tym głównie – przemysłu metalowego i wydobywczego), oczyszczalnie �cieków, magazyny i stacje paliw, oraz miejsca zrzutu �cieków komunalnych i przemysłowych. Wyst�puj� one w ró�nych cz��ciach miasta. Ich najwi�ksze skupienie wyst�puje wzdłu� rzeki Przemszy, w rejonie uj�cia Brynicy do Przemszy oraz w dzielnicach D�bowa Góra i Ludmiła-Staszic.

Oprócz zakładów przemysłowych potencjalnymi obiektami mog�cymi wpływa� negatywnie na jako�� wód podziemnych s� tak�e: • nagromadzenia odpadów przemysłowych i komunalnych (m.in. odpady pogórnicze w wyrobiskach

CTL „Maczki-Bór” – dawne Centralne Składowisko Maczki-Bór, • oczyszczalnie �cieków (m.in. Radocha II), • obszary poprzemysłowe zamkni�tych kopal� („Sosnowiec”, „Niwka-Modrzejów”, „Por�bka-

Klimontów”). Potencjalne zagro�enia dla wód mog� wyst�pi� równie� na obszarach zabudowanych

nieskanalizowanych, które w Sosnowcu wyst�puj� głównie w północnej i wschodniej cz��ci miasta (w rejonach Zagórza, Klimontowa, Por�bki, Kazimierza, Ostrów Górniczych i Maczek). Ogniskami zanieczyszcze� w tym przypadku s� głównie szamba i doły kloaczne.

Nale�y te� zwróci� uwag� na wyst�powanie znacznej ilo�ci ognisk zanieczyszcze� w na obszarach bezpo�rednio granicz�cych z Sosnowcem, zwłaszcza w dzielnicy Katowic – Szopienicach (m. in. znajduje si� tam uj�ta na wspomnianej wy�ej li�cie wojewódzkiej Huta Metali Nie�elaznych „Szopienice”, w której wytwarzano bardzo niebezpieczne szlamy kadmowo-cynkowe). Na li�cie wojewódzkiej znajduje si� równie� usytuowana bezpo�rednio na granicy Sosnowca Elektrociepłownia „B�dzin” S.A. w B�dzinie, a w niedalekich odległo�ciach od północno-wschodnich granic Sosnowca znajduj� si� dwa zakłady z listy krajowej: PHS Huta „Katowice” S.A. i Zakłady Koksownicze „Przyja��” w D�browie Górniczej.

Ska�enia powodowane przez punktowe i małopowierzchniowe ogniska zanieczyszcze� s�

ró�ne w zale�no�ci od �ródła ich pochodzenia. W odciekach wód ze składowisk odpadów komunalnych wyst�puj� zwi�zki azotu i fosforu, kwasy organiczne oraz podwy�szone st��enia chloru, wapnia, magnezu, sodu, potasu, metali ci��kich i siarczanów. Ponadto w składzie gazowym tych wód notuje si� obecno�� dwutlenku w�gla, metanu i siarkowodoru. Podobnie, jak w przypadku odpadów

51

i �cieków komunalnych, podwy�szon� zawarto�� zwi�zków azotowych, chlorków, wodorow�glanów oraz sodu i potasu powoduj� nieszczelne szamba i doły kloaczne na terenach nieskanalizowanych. Trwałe zanieczyszczenia wód powoduj� chlorki i siarczany pochodz�ce z odpadów pogórniczych z kopal� w�gla kamiennego oraz odpadów hutniczych. Te ostatnie s� tak�e �ródłem metali ci��kich, oraz innych specyficznych zanieczyszcze� takich jak cyjanki, oleje i fenole.

Do liniowych ognisk zanieczyszcze� na terenie miasta Sosnowca nale�� cieki powierzchniowe oraz drogowe i kolejowe linie komunikacyjne. Spo�ród nich znaczny udział w degradacji jako�ci wód podziemnych maj� wody powierzchniowe. Wody te s� obci��one wodami dołowymi z kopal� w�gla kamiennego (tak�e z kopal� zamkni�tych, z których nadal wody dołowe s� odpompowywane) oraz �ciekami przemysłowymi i komunalnymi. Degradacj� jako�ci wód podziemnych powoduje równie� transport drogowy na drogach z nasilonym ruchem pojazdów (przede wszystkim główne ulice oraz drogi wylotowe w kierunku Katowic, Cz�stochowy, Olkusza). W s�siedztwie tych dróg w wodach stwierdzono podwy�szone zawarto�ci Cl, Na, Ca, krzemianów, fosforanów oraz metali ci��kich.

Powa�ne zagro�enie dla wód podziemnych stanowi te� transport kolejowy, w Sosnowcu przede wszystkim wzdłu� linii Katowice-Warszawa. ródłem zanieczyszcze� s� tu m.in.: wycieki ropy, produktów ropopochodnych i olejów, ładunki sypkie.

Przestrzenne zagro�enia wód podziemnych na obszarze miasta Sosnowca s� analogiczne jak w pozostałych miastach GOP-u. Jest to przede wszystkim oddziaływanie zanieczyszczonego powietrza. Na samym obszarze miasta w zasadzie nie ma powa�nych emitorów gazów powoduj�cych ska�enie powietrza atmosferycznego. Zakłady takie znajduj� si� jednak w bezpo�rednim s�siedztwie miasta w Katowicach-Szopieniacach, B�dzinie, D�browie Górniczej. Równie� eksploatacja górnicza prowadzi do wielkoprzestrzennych zmian ilo�ciowych i jako�ciowych �rodowiska wodnego. W Sosnowcu obecnie jest czynna jedna kopalnia w�gla kamiennego – „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. Pozostałe kopalnie, czynne jeszcze w latach dziewi��dziesi�tych, s� zamkni�te. Trwaj�ce tu jednak od 200 lat intensywne górnictwo wprowadziło powa�ne, długotrwałe zmiany w jako�ci i ilo�ci wód podziemnych, na co wpłyn�ły przede wszystkim: • drena� górotworu wyrobiskami górniczymi • udro�nienie zmineralizowanych wód kopalnianych do rzek • składowanie odpadów poeksploatacyjnych na powierzchni • tworzenie si� na powierzchni obszarów podtopionych.

Skutkiem długoletniej podziemnej eksploatacji s� liczne deformacje i przemieszczenia górotoworu, zwi�zane z zawałami, sp�kaniami i odpr��eniami, które zwi�kszyły przepuszczalno�� skał i obni�yły izolacj� od powierzchni terenu. Wpłyn�ło to na powstanie szeregu obni�e� terenu, co spowodowało zmiany lokalnych spadków hydraulicznych oraz granic zlewni powierzchniowych i podziemnych. Wyst�piły tak�e deformacje koryt cieków oraz zmiany warunków spływu powierzchniowego i podziemnego, a tak�e retencji. Na niektórych obszarach powstały mokradła, podtopienia i zalewiska (m.in. mi�dzy Zawodziem a Kazimierzem). Obecnie kopalnia „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. prowadzi regulacj� koryta rzeki Bobrek w celu eliminacji zagro�enia powodziowego, likwidacji zalewisk i likwidacji zawilgocenia zabudowy mieszkaniowej. Centralny Zakład Odwadniania Kopal� w Czeladzi w roku 2004 ma przeprowadzi� z kolei odbudow� i modernizacje Rowu Mortimerowskiego.

Konsekwencj� długoletniej eksploatacji podziemnej jest zmniejszenie zasobów wód podziemnych oraz zmiany chemizmu tych wód, obni�enie i zanik zwierciadła wody w studniach gospodarskich i uj�ciach gł�binowych, zanik �ródeł i cieków powierzchniowych oraz zjawisko intensywnej infiltracji wód z cieków powierzchniowych w podło�e. 6.1.2. Tendencje zmian Wody powierzchniowe

W stosunku do roku 2000 jako�� wód Przemszy wraz z dopływami w rejonie Sosnowca nie

uległa zmianie i rzeka pozostała ponadnormatywnie zanieczyszczona. Rzeka Biała Przemsza na odcinku od Maczek do poł�czenia z Przemsz� w stosunku do 2000 roku nie zmieniła jako�ci wód , a nawet nast�piło pogorszenie ze wzgl�du na zwi�zki biogenne. Rzeka Bobrek i Brynica, podobnie jak

52

w roku poprzednim, prowadz� wody pozaklasowe. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych powinno si� jednak powoli, ale systematycznie zmniejsza�. Wody podziemne

Wysoki stopie� urbanizacji oraz prowadzona na obecnym terenie miasta Sosnowca długoletnia podziemna i powierzchniowa działalno�� górnicza, a tak�e koncentracja przemysłu ci��kiego, spowodowały zdegradowanie wód podziemnych pod wzgl�dem jako�ciowym i zubo�enie pod wzgl�dem ilo�ciowym. Od kilku lat, ze wzgl�dy na likwidacje kopal� w�gla kamiennego i niektórych zakładów przemysłowych obserwuje si� popraw� tej sytuacji. Nale�y jednak doda�, �e likwidacja kopal�, nieuchronnie zwi�zana z zalaniem podziemnych wyrobisk równie� powoduje negatywne zmiany jako�ci wód podziemnych.

Wody podziemne dla GZWP nr 453 Biskupi Bór w stosunku do roku 2000 zmieniły klas� wód z II na Ib (monitoring w Jaworznie-Szczakowa). Wody podziemne dla GZPW nr 329 (zbiornik T1,2 Bytom) nie zmieniły swojej jako�ci – pozostały w klasie II (monitoring w B�dzinie-Małob�dzu).

Cel strategiczny:

Przywrócenie wysokiej jako�ci wód powierzchniowych oraz ochrona jako�ci wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania.

6.1.3. Cele długoterminowe: • poprawa jako�ci wód powierzchniowych, • ochrona zbiorników wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania,

Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest

osi�gni�cie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod wzgl�dem jako�ciowym jak i ilo�ciowym. Oznacza to, �e wody powierzchniowe powinny by� w stanie naturalnym ukształtowanym przez przyrod� i jednocze�nie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, by� przydatne do: • wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wod� do picia, • celów k�pielowych, • bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych,

spełniaj�c tak�e odpowiednie wymagania na obszarach chronionych. Ten długofalowy cel nie jest mo�liwy do osi�gni�cia do 2010 r. – natomiast powinien by�

osi�gni�ty do 2015 r., zgodnie z dyrektyw� UE 2000/60/WE (tzw. Ramow� Dyrektyw� Wodn�).

Zgodnie z wymaganiami ustawy – „Prawo wodne” konieczne jest w zlewisku Morza Bałtyckiego (do którego nale�y 99,7% powierzchni Polski): zapewnienie do 2015 r. 75% redukcji ładunku substancji biogennych ze �cieków komunalnych; zaprzestanie do 2006 r. odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych; istotne ograniczenie zrzutów pozostałych substancji tego typu, a tak�e niedopuszczenie do przyrostu ładunku azotu ze �ródeł rolniczych. 6.1.4. Kierunki działa� w zakresie ochrony zasobów wodnych: • ochrona powierzchniowego uj�cia wody pitnej, • optymalizacja zu�ycia wody do celów socjalno-bytowych i przemysłowych, • propagowanie instalowania liczników zu�ycia wody oraz stymulacja do zmniejszania jej zu�ycia, • ochrona przed negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalno�ci gospodarczej prowadzonej

na powierzchni. 6.1.5. Kierunki działa� w zakresie jako�ci wód:

53

• poprawa jako�ci odprowadzanych �cieków przemysłowych i komunalnych (budowa i modernizacja oczyszczalni)

• zmniejszenie ilo�ci �cieków komunalnych odprowadzanych bez oczyszczania poprzez rozszerzenie zasi�gu sieci kanalizacyjnej i wodoci�gowej:

• sukcesywne ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszcze� obszarowych i �cieków deszczowych na wody powierzchniowe

• sukcesywne rozwi�zywanie problemu wód dołowych pochodz�cych z zamkni�tych kopal� oraz powierzchniowych wyrobisk poeksploatacyjnych,

• opracowanie i wdro�enie systemu informowania społecze�stwa o jako�ci wody do picia i wody w k�pieliskach.

6.1.6. Działania w latach 2004-2006: Lp. Działanie Jednostka

realizuj�ca 1. Budowa kolektora sanitarnego wzdłu� rzeki Bobrek Prezydent Miasta 2. Podł�czenie osiedlowych sieci kanalizacyjnych do kolektora Bobrek Prezydent Miasta

RPWiK 3. Przebudowa i regulacja potoku Da�dówka wraz z budow� kanalizacji

ogólnospławnej w rejonie ul. Traugutta Prezydent Miasta

4. Budowa kanalizacji rozdzielczej w rejonie ulic: Klonowa, Makuszy�skiego, Puszkina, Rewolucji 1905r., Wesołowskiego, Katowickiej, Wróblewskiego

Prezydent Miasta

5. Budowa kanalizacji w ulicy Projektowej Prezydent Miasta 6. Budowa kanalizacji w rejonie ulicy Jedno�ci i Kolejowej Prezydent Miasta 7. Budowa kanalizacji na ul. Kosynierów Prezydent Miasta 8. Budowa kanalizacji rozdzielczej ulic: Na Mazurkach, Plonów i Polnej Prezydent Miasta 9. Budowa kanalizacji w ul. Sokolskiej, Józefowskiej i Banacha Prezydent Miasta 10. Budowa kanalizacji w dzielnicy Maczki Prezydent Miasta 11. Budowa dróg i kanalizacji na osiedlu �rodula Górna Prezydent Miasta 12. Budowa kanalizacji na osiedlu �rodula Dolna Prezydent Miasta 13. Budowa kanalizacji na ul. Tarnowskiej i ul. 11-Listopada Prezydent Miasta 14. Budowa kanalizacji na ul. Małe Zagórze Prezydent Miasta 15. Budowa kanalizacji na ul. Grzybowej Prezydent Miasta 16. Budowa kanalizacji na osiedlu �rodula w rejonie ul. Robotniczej i Szewczyka Prezydent Miasta 17. Regulacja rzeki Bobrek KWK „Kazimierz –

Juliusz” Sp. z o.o. 18. Odbudowa i modernizacja Rowu Mortimerowskiego Centralny Zakład

Odwadniania Kopal� w Czeladzi

6.2. Gospodarowanie odpadami

Zagadnienie to zostało szczegółowo omówione w ramach Planu gospodarki odpadami dla miasta Sosnowca”, opracowywanego jako wyodr�bniony element Programu Ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca. Dlatego te� w tym rozdziale przedstawiono główne cele i zadania, przeniesione z powy�szego opracowania. 6.2.1. Stan aktualny

Miasto Sosnowiec nie posiada obecnie zintegrowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Na terenie miasta funkcjonuje system zbiórki odpadów niesegregowanych. W Sosnowcu prowadzona jest, przez Wydział Ochrony �rodowiska i Rolnictwa Urz�du Miasta, zbiórka odpadów niebezpiecznych: zu�ytych baterii w 43 szkołach podstawowych oraz przeterminowanych lekarstw w 13 aptekach. Ponadto prowadzona jest zbiórka u�ywanej odzie�y przez Polski Czerwony Krzy�. Na terenie miasta rozstawionych jest 140 kontenerów. Organizacj� zbiórki zajmuje si� firma „Holland Poland Textile Recycling” Sp. z o.o. w Mysłowicach.

Miasto posiada składowisko odpadów innych ni� niebezpieczne i oboj�tne, administrowane przez Miejski Zakład Składowania Odpadów. Składowisko dzieli si� na dwie cz��ci: star� (zamkni�t�) o powierzchni 3,5 ha oraz now� eksploatowan� od 1996 roku o powierzchni 6,7 ha (zaj�ta przez

54

odpady 5,7 ha). Zamkni�cie eksploatowanej cz��ci przewiduje si� na koniec 2004 roku. Pojemno�� docelowa 500 000 m3, stopie� wypełnienia 85%. Na koniec 2002 roku na składowisku nagromadzono 766 308,96 Mg odpadów. �ródła powstawania odpadów

ródłem powstawania odpadów na terenie miasta Sosnowca jest sektor komunalny oraz sektor

gospodarczy. Sektor komunalny

Na terenie miasta w 2002 roku wytworzono ok. 81,4 tys. Mg odpadów komunalnych (wg danych firm wywozowych). Zbilansowanie ilo�ci odpadów komunalnych nie odzwierciedla rzeczywistej ilo�ci odpadów wytworzonych. Z tego wzgl�du przedstawiono szacunkowe ilo�ci odpadów komunalnych dla miasta Sosnowca, obliczone na podstawie wska�ników nagromadzenia odpadów w poszczególnych �ródłach ich powstawania. Oszacowana ilo�� wytworzonych odpadów komunalnych (bez odpadów wielkogabarytowych i gruzu budowlanego) w Sosnowcu wynosi 85,04 tys. Mg. Ilo�� odpadów budowlanych i wielkogabarytowych szacuje si� na 14,02 tys. Mg. Ł�cznie oszacowano ilo�� odpadów na poziomie 99,06 tys. Mg. Ilo�� odpadów komunalnych (wraz z infrastruktur�) przypadaj�ca na 1 mieszka�ca wynosi 364 kg/a, natomiast uwzgl�dniaj�c odpady wielkogabarytowe ilo�� ta wynosi 424 kg/M/a. Odpady powstaj�ce na terenie miasta deponowane s� na składowisku odpadów innych ni� niebezpieczne i oboj�tne w Sosnowcu oraz w niewielkich ilo�ciach na składowiska w Siemianowicach �l�skich, Pyskowicach oraz w Bolesławiu. Sektor gospodarczy

W sektorze gospodarczym powstało w 2002 roku ok. 125,4 tys. Mg odpadów, w tym 1,7 Mg odpadów niebezpiecznych. Procesom odzysku poddano ok. 18,4% odpadów (tj. 23 102,4 Mg w tym 438 Mg odpadów niebezpiecznych), natomiast unieszkodliwiono poza składowaniem ok. 48,1%, co stanowi 60 320,3 Mg (w tym 367 Mg odpadów niebezpiecznych). Składowania poddano ok. 27,3%, tj. 34 193,5 Mg, w tym ponad 33 tys. Mg z budów i remontów. Pozostała ilo�� odpadów 7 761,0 Mg było magazynowanych na terenie zakładów. Odpady poddawane s� procesom odzysku/unieszkodliwiania w instalacjach zlokalizowanych na terenie miasta lub poza jego granicami. Cel strategiczny: Minimalizacja powstawania odpadów w sektorze komunalnym i gospodarczym z uwzgl�dnieniem odpadów niebezpiecznych poprzez zastosowanie prawidłowych praktyk 6.2.2. Cele krótkookresowe 2003-2006 Sektor komunalny ∗ wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów u�ytecznych tj.: szkło, tworzywa sztuczne, złom,

makulatura, odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlanych, odpadów budowlanych ∗ rozwój selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych wyst�puj�cych w strumieniu odpadów

komunalnych, ∗ wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów ulegaj�cych biodegradacji w budownictwie

jednorodzinnym we własnym zakresie oraz w budownictwie wielorodzinnym, ∗ zwi�kszenie wykorzystania osadów �ciekowych, ∗ deponowanie na składowisku do 82% (wagowo) całkowitej ilo�ci odpadów komunalnych

ulegaj�cych biodegradacji (w stosunku do 1995 r.), ∗ rekultywacja kwatery składowiska odpadów komunalnych w Sosnowcu, ∗ edukacja ekologiczna mieszka�ców miasta, ∗ osi�gni�cie w 2006 r. zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych

zgodnie z rozporz�dzeniem w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i pou�ytkowych (Dz.U. Nr 69/2001, poz. 719) z dnia 30 czerwca 2001 roku,

55

∗ osi�gni�cie w 2006 roku zakładanych limitów odzysku: odpadów wielkogabarytowych - 20% odpadów budowlanych - 15% odpadów niebezpiecznych (ze strumienia odpadów komunalnych) - 15%

Sektor gospodarczy ∗ minimalizacja ilo�ci wytwarzanych odpadów poprzez wprowadzenie technologii mało i

bezodpadowych oraz najlepszych dost�pnych technologii (BAT) ∗ intensyfikacja działa� w kierunku zwi�kszenia stopnia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, ∗ uczestniczenie wytwórców w programach zarz�dzania �rodowiskowego ISO 14 000 oraz zasad

Czystszej Produkcji, ∗ organizacja systemu zbiórki, gromadzenia i transportu odpadów powstaj�cych w sektorze małych

i �rednich przedsi�biorstw, ∗ organizacja systemu selektywnej zbiórki, magazynowania i przerobu gruzu budowlanego, ∗ osi�gni�cie poziomu 70% odzysku gruzu budowlanego, ∗ osi�gni�cie poziomu odzysku w wysoko�ci 60% zu�ytych opon, ∗ poddanie procesom odzysku szlamów i pyłów z oczyszczania gazów wielkopiecowych i

stalowniczych w PHS Hucie „Cedler” S.A., ∗ zwi�kszenie odzysku odpadów górniczych zdeponowanych na składowiskach do robót

in�ynieryjnych, m.in.: do budowy Całorocznego Centrum Sportowego w Parku „�rodula”, a tak�e do rekultywacji terenów zdegradowanych,

∗ edukacja ekologiczna wytwórców odpadów w zakresie prawidłowych sposobów post�powania z odpadami oraz ich obowi�zków wynikaj�cych z obowi�zuj�cych uregulowa� prawnych.

Odpady niebezpieczne ∗ sukcesywne wycofywanie funkcjonuj�cych urz�dze� zawieraj�cych PCB, ∗ sukcesywna likwidacja wycofanych urz�dze� zawieraj�cych PCB poprzez kontrolowane

unieszkodliwianie lub dekontaminacj�, ∗ uzyskanie poziomu odzysku olejów smarowych w wysoko�ci 50% ilo�ci wprowadzanej na rynek

oraz poziomu recyklingu w wysoko�ci 25%, ∗ sukcesywny odzysk z rynku akumulatorów ołowiowych, ∗ odzysk i recykling na poziomie 60% akumulatorów Ni-Cd wielkogabarytowych oraz na poziomie

45% akumulatorów Ni-Cd małogabarytowych, ∗ odzysk i recykling na poziomie 30% pozostałych baterii ( z wył�czeniem cynkowo-w�glowych i

alkalicznych), ∗ usuni�cie ok. 30% wyrobów zawieraj�cych azbest, ∗ kontynuacja rozwoju selektywnej zbiórki przeterminowanych lekarstw oraz zu�ytych baterii ∗ sukcesywne wprowadzanie systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych powstaj�cych w

gabinetach weterynaryjnych, ∗ sukcesywne wprowadzanie systemu zbiórki odpadów specyficznych powstaj�cych w wyniku

prowadzenia praktyk lekarskich, ∗ ponowne wykorzystanie cz��ci i odzysk surowców w ilo�ci stanowi�cej 85% �redniej masy

pojazdu, z czego wykorzystanie cz��ci i recykling materiałowy stanowi� ma odpowiednio: dla samochodów skonstruowanych po 1980 roku - do 80% �redniej masy pojazdu, dla samochodów skonstruowanych przed 1980 rokiem – do 75% �redniej masy pojazdu.

∗ wdra�anie systemu selektywnej zbiórki odpadów elektrycznych i elektronicznych od mieszka�ców,

∗ osi�gni�cie zbiórki odpadów elektrycznych i elektronicznych na poziomie 4 kg/M do 31 stycznia 2006 r., zgodnie z dyrektyw� 2002/96/EC w sprawie odpadów sprz�tu elektrycznego i elektronicznego,

56

∗ osi�gni�cie poziomów odzysku i recyklingu urz�dze� zawieraj�cych CFC i HCF w wysoko�ci 45% dla urz�dze� klimatyzacyjnych, 60% dla urz�dze� chłodniczych poza gospodarstwami domowym oraz 40% dla chłodziarek i zamra�arek pochodz�cych z gospodarstw domowych.

6.2.3. Cele długookresowe 2007-2015 Sektor komunalny ∗ dalszy rozwój selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, ∗ rozwój selektywnej zbiórki odpadów komunalnych ulegaj�cych biodegradacji, ∗ kontynuacja edukacji ekologicznej, ∗ deponowanie na składowiskach do 52% (wagowo) odpadów komunalnych ulegaj�cych

biodegradacji (w stosunku do 1995 r.), ∗ osi�gni�cie docelowo zakładanych limitów odzysku i recyklingu zgodnie z rozporz�dzeniem w

sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i pou�ytkowych (Dz.U. Nr 69/2001, poz. 719) z dnia 30 czerwca 2001 roku,

∗ osi�gni�cie docelowo zakładanych limitów odzysku: odpadów wielkogabarytowych - 80% odpadów budowlanych - 60% odpadów niebezpiecznych (ze strumienia odpadów komunalnych) - 80%

Sektor gospodarczy ∗ kontynuacja wdra�ania technologii BAT oraz uczestniczenia wytwórców w programach

zarz�dzania �rodowiskowego i zasad Czystszej Produkcji, ∗ kontynuacja selektywnej zbiórki poszczególnych rodzajów gruzu budowlanego, ∗ osi�gni�cie poziomu 90% odzysku gruzu budowlanego, ∗ osi�gni�cie poziomu odzysku w wysoko�ci 75% zu�ytych opon, ∗ zwi�kszenie odzysku odpadów górniczych zdeponowanych na składowiskach w kierunku

in�ynieryjnym, w tym do rekultywacji terenów zdegradowanych, ∗ kontynuacja edukacji ekologicznej wytwórców odpadów w zakresie prawidłowych sposobów

post�powania z odpadami oraz ich obowi�zków wynikaj�cych z obowi�zuj�cych uregulowa� prawnych.

Odpady niebezpieczne ∗ całkowita likwidacja wycofanych urz�dze� zawieraj�cych PCB poprzez kontrolowane

unieszkodliwianie lub dekontaminacj� do 2010 roku, ∗ uzyskanie poziomu odzysku olejów smarowych do 2007 roku w wysoko�ci 50% ilo�ci

wprowadzanej na rynek, ∗ uzyskanie poziomu recyklingu olejów smarowych w ilo�ci 35% do 2007 r. ∗ sukcesywne zwi�kszenie poziomu odzysku i recyklingu olejów smarowych okre�lonych w

rozporz�dzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2001 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i pou�ytkowych,

∗ odzysk z rynku 100% akumulatorów ołowiowych, ∗ odzysk i recykling na poziomie 70% akumulatorów Ni-Cd wielkogabarytowych oraz

akumulatorów Ni-Cd małogabarytowych na poziomie 50%, ∗ odzysk i recykling na poziomie 50% pozostałych baterii ( z wył�czeniem cynkowo-w�glowych i

alkalicznych), ∗ usuni�cie ok. 50% wyrobów zawieraj�cych azbest, ∗ obj�cie systemem zbiórki, transportu i unieszkodliwiania wszystkich wytwórców odpadów

weterynaryjnych, ∗ obj�cie systemem zbiórki wszystkich podmiotów wytwarzaj�cych odpady medyczne, ∗ ponowne wykorzystanie cz��ci i odzysk surowców w ilo�ci stanowi�cej 95% �redniej masy

pojazdu, z czego wykorzystanie cz��ci i recykling materiałowy stanowi� powinny – do 85% �redniej masy pojazdu

57

∗ rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów elektrycznych i elektronicznych od mieszka�ców, ∗ osi�gni�cie poziomów odzysku i recyklingu urz�dze� zawieraj�cych CFC i HCF w wysoko�ci

50% dla urz�dze� klimatyzacyjnych, 70% dla urz�dze� chłodniczych poza gospodarstwami domowym oraz 50% dla chłodziarek i zamra�arek pochodz�cych z gospodarstw domowych.

6.2.4. Kierunki działa� i zadania w gospodarce odpadami:

W celu prawidłowego funkcjonowania systemu gospodarki odpadami dla miasta Sosnowca nale�y d��y� do realizacji celów okre�lonych dla sektora komunalnego i gospodarczego z uwzgl�dnieniem odpadów niebezpiecznych. Osi�gni�cie zamierzonych celów wymaga okre�lenia niezb�dnych działa� zarówno pozainwestycyjnych jak i inwestycyjnych. Zadania pozainwestycyjne dotycz� przede wszystkim: • organizacji systemów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych z uwzgl�dnieniem selektywnej

zbiórki surowców wtórnych, odpadów ulegaj�cych biodegradacji, odpadów niebezpiecznych, wielkogabarytowych, remontowo-budowlanych, elektrycznych i elektronicznych,

• organizacja systemu zbiórki, gromadzenia i transportu dla odpadów powstaj�cych w sektorze małych i �rednich przedsi�biorstw,

• monitoring posiadaczy niebezpiecznych odpadów medycznych i weterynaryjnych w zakresie przestrzeganiem przepisów dotycz�cych gospodarki tymi odpadami,

• stosowanie nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów w sektorze gospodarczym,

• opracowanie planu inwentaryzacji odpadów zawieraj�cych azbest w budownictwie jednorodzinnym,

• opracowanie harmonogramu usuwania azbestu wraz z monitoringiem, • wdra�anie mechanizmów ekonomicznych stymuluj�cych wła�ciwe zagospodarowanie odpadów; • monitoring gospodarki odpadami, • propagowanie w zakładach zasad Czystszej produkcji oraz zarz�dzania �rodowiskowego • edukacja ekologiczna mieszka�ców miasta w zakresie wprowadzanego systemu gospodarki

odpadami, • edukacji ekologicznej wytwórców odpadów w zakresie prawidłowych sposobów post�powania z

odpadami oraz ich obowi�zków wynikaj�cych z obowi�zuj�cych uregulowa� prawnych.

Zadania inwestycyjne obejmuj� przedsi�wzi�cia w zakresie budowy niezb�dnego potencjału technicznego umo�liwiaj�cego w prawidłowy sposób prowadzenie procesów odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Do zada� inwestycyjnych nale��: • budowa instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów ulegaj�cych biodegradacji, • budowa sortowni dla zapewnienia recyklingu odpadów u�ytecznych, w tym odpadów

opakowaniowych, • modernizacja stanowiska do demonta�u odpadów wielkogabarytowych, • rozbudowa składowiska odpadów komunalnych w Sosnowcu o kolejn� kwater�, • budowa gminnego punktu zbiórki odpadów niebezpiecznych, • budowa Punktu Zbiórki Odpadów od mieszka�ców, • rekultywacja składowiska odpadów poneutralizacyjnych zdeponowanych na składowisku

zakładowym Zakładu Silników Małej Mocy „SILMA”,, • rekultywacja czynnej kwatery składowiska odpadów komunalnych w Sosnowcu, • likwidacja nielegalnych składowisk odpadów tzw. „dzikich wysypisk” • przystosowanie wyrobiska odkrywkowego CTL „Maczki-Bór” celem wykorzystania odpadów

górniczych w aspekcie budowy wodnego zbiornika retencyjno-rekreacyjnego, • likwidacja urz�dze� zawieraj�cych PCB,

58

6.3. Powietrze atmosferyczne 6.3.1. Stan aktualny

Pomiary zanieczyszcze� powietrza atmosferycznego w Sosnowcu wykonywane s� w stacji pomiarowej zlokalizowanej na ulicy Narutowicza. Stacja ta wchodzi w skład sieci systemu pomiarów zanieczyszcze� powietrza atmosferycznego monitoringu krajowego. Wyposa�ona jest w analizator ozonu, tlenku w�gla, tlenków azotu, dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego. Najbli�ej od punktu pomiarowego przy ul. Narutowicza poło�one s� nast�puj�ce �ródła emisji zanieczyszcze� powietrza: • PHS Huta im. E. Cedlera – odległo�� około 1600 m • Technologie Buczek S.A. – odległo�� około 1500 m • Elektrociepłownia B�dzin - odległo�� około 3200 m • Huta Metali Nie�elaznych Szopienice - odległo�� około 4000 m • Huta Metali Kolorowych B�dzin - odległo�� około 4400 m • w bezpo�rednim s�siedztwie stacji główne �ródło emisji stanowi ruch drogowy na ruchliwych

ulicach 1 Maja i Narutowicza Przeprowadzone pomiary st��e� zanieczyszcze� w 2001 roku w stacji przy ulicy Narutowicza wykazały dla: - pyłu zawieszonego PM10 �rednie st��enie dobowe na poziomie 65 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 50 (obecnie ju� tylko 40 �g/m3). Znaczne podwy�szenie zawarto�ci pyłu zawieszonego w powietrzu odnotowuje si� w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym jesiennym �rednie st��enie dobowe wyniosło 98 �g/m3, a w sezonie grzewczym zimowym 71 �g/m3. W sezonie letnim �rednie st��enie dobowe wynosi 45 �g/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 33 (9% czasu w ci�gu roku). - dwutlenku siarki �rednie st��enie dobowe na poziomie 24 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 40 �g/m3 (obecnie ju� tylko 20 �g/m3). Nie było dni z przekroczeniem st��enia dwutlenku siarki. Podwy�szenie zawarto�ci dwutlenku siarki równie� wyra�nie wi��e si� z sezonem grzewczym. W sezonie grzewczym zimowym �rednie st��enie dobowe wynosiło 37 �g/m3, podczas gdy w sezonie letnim tylko 16 �g/m3. - dwutlenku azotu �rednie st��enie dobowe na poziomie 45 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 40 �g/m3 (obecnie te� 40 �g/m3). - fenolu �rednie st��enie dobowe na poziomie 8,5 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 2,5 �g/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 94 (25,8% czasu w ci�gu roku). - amoniaku �rednie st��enie dobowe na poziomie 47 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 50 �g/m3. - pyłu zawieszonego ogółem �rednie st��enie dobowe na poziomie 75 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 75 �g/m3. Znaczne podwy�szenie zawarto�ci pyłu w powietrzu odnotowuje si� w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym jesiennym �rednie st��enie dobowe wyniosło 115 �g/m3, a w sezonie grzewczym zimowym 76 �g/m3. W sezonie letnim �rednie st��enie dobowe wynosi 56 �g/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 28 (7,7% czasu w ci�gu roku). - ołowiu �rednie st��enie dobowe na poziomie 124 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 500 ng/m3. - kadmu �rednie st��enie dobowe na poziomie 4,4 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 10 ng/m3. - manganu �rednie st��enie dobowe na poziomie 28 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 1000 ng/m3. - miedzi �rednie st��enie dobowe na poziomie 0,36 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 0,6 �g/m3.

59

- niklu �rednie st��enie dobowe na poziomie 4,5 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 25 ng/m3. - chromu �rednie st��enie dobowe na poziomie 8,6 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 400 ng/m3. - kobaltu �rednie st��enie dobowe na poziomie 1,8 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 400 ng/m3. - benzo-a-pirenu �rednie st��enie dobowe na poziomie 12,6 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 1,0 ng/m3. Znaczne podwy�szenie st��enia benzo-a-pirenu odnotowuje si� w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym jesiennym �rednie st��enie dobowe wyniosło 24,7 ng/m3, a w sezonie grzewczym zimowym 19,66 ng/m3. W sezonie letnim �rednie st��enie dobowe wynosi zaledwie 1,9 ng/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 201 (55,1% czasu w ci�gu roku). - substancji smołowych �rednie st��enie dobowe na poziomie 13,1 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 10 �g/m3. - wielopier�cieniowych w�glowodorów aromatycznych �rednie sumaryczne st��enie roczne na poziomie 221,7 ng/m3. Znaczne podwy�szenie st��enia odnotowuje si� w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym jesiennym �rednie sumaryczne st��enie wyniosło 533,9 ng/m3, a w sezonie grzewczym zimowym 298,7 ng/m3. W sezonie letnim �rednie st��enie dobowe wynosi zaledwie 20,9 ng/m3.

Wszystkie powy�sze dane obrazuj� stan sanitarny powietrza atmosferycznego na podstawie oceny stanu powietrza wykonanego przez Wojewódzk� Stacj� Sanitarno-Epidemiologiczn� w Katowicach.

Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony �rodowiska w Katowicach w Sosnowcu w 2001 roku okre�lono st��enia tlenku w�gla i ozonu. Tlenek w�gla

St��enie �rednioroczne zanotowane w Sosnowcu wyniosło 1,14 mg/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 2 mg/m3 (57% normy). Tlenek w�gla jest zanieczyszczeniem nie wykazuj�cym tendencji do przekrocze� standardów jako�ci powietrza. Ozon

Pomiary st��e� ozonu wykonywano w sposób ci�gły. Obliczona �rednia z o�miu godzinnych warto�ci st��enia pomi�dzy godzinami 1000 i 1800 porównywana była do warto�ci dopuszczalnej. Najwy�sze st��enie ozonu wyst�piło m.in. w Sosnowcu w 27 maja – 127 �g/m3 (przy dopuszczalnym st��eniu 110 �g/m3). W porównaniu do 2000 roku na stacji w Sosnowcu zarejestrowano wzrost ilo�ci dni z przekroczeniami z o�miu do dziesi�ciu dni.

W wyniku przeprowadzonych przez Wojewódzk� Stacj� Sanitarno-Epidemiologiczn� w

Katowicach w 2000 roku pomiarów na terenie miasta Sosnowca opadu pyłu i metali ci��kich stwierdzono: - opad pyłu mierzony w 2001 roku w ró�nych dzielnicach Sosnowca mie�cił si� w przedziale19-63 g/m2rok przy dopuszczalnej warto�ci 200 g/m2rok. - opad ołowiu mierzony w 2000 roku w ró�nych dzielnicach Sosnowca mie�cił si� w przedziale 5-247 mg/m2rok przy dopuszczalnej warto�ci 100 mg/m2rok. Przekroczenia odnotowano w dzielnicy J�zor (247 mg/m2rok) i Klimontów (112 mg/m2rok). - opad kadmu mierzony w 2000 roku w ró�nych dzielnicach Sosnowca mie�cił si� w przedziale 0,51-3,70 mg/m2rok przy dopuszczalnej warto�ci 10 mg/m2rok.

60

Pozostałe warto�ci opadu metali o nienormowanych warto�ciach dopuszczalnych przedstawiały si� nast�puj�co:

• cynk: 5 (Klimontów) - 6630 (Milowice) mg/m2rok, • mied�: 4 (J�zor, Juliusz) – 28 (Milowice) mg/m2rok, • chrom: 0,0 (Kazimierz) – 4,4 (Klimontów) mg/m2rok, • nikiel: 1,0 (Klimontów) – 6,3 (�ródmie�cie) mg/m2rok, • �elazo: 0,2 (Zagórze) – 24,1 (Zagórze) g/m2rok, • mangan: 12 (Klimontów, �ródmie�cie) – 56 (Pogo�) mg/m2rok, • kobalt: 0,25 (Juliusz) – 1,45 (Zagórze) mg/m2rok,

W roku 2001 emisja zanieczyszcze� z zakładów przemysłowych (wg GUS) w Sosnowcu

wynosiła:

• gazowych ogółem - 132,4 tys. Mg (w tym bez CO2 –0,8 tys. Mg) • pyłowych - 0,1 tys. Mg

Zanieczyszczenia pyłowe zatrzymane lub zneutralizowane wynosiły 94,7% zanieczyszcze� wytworzonych.

Analizuj�c wyniki wykonanych pomiarów stanu sanitarnego powietrza atmosferycznego

w Sosnowcu stwierdzono przekroczenia nast�puj�cych zanieczyszcze�

• opadu ołowiu w dzielnicy J�zor 247 mg/m2rok i Klimontów 112 mg/m2rok przy dopuszczalnej warto�ci 100 mg/m2rok (pomiar z 2000 roku)

• pyłu zawieszonego PM10 - �rednie st��enie dobowe na poziomie 65 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 50 (obecnie ju� tylko 40 �g/m3). Znaczne podwy�szenie zawarto�ci pyłu zawieszonego w powietrzu odnotowuje si� w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym jesiennym �rednie st��enie dobowe wyniosło 98 �g/m3, a w sezonie grzewczym zimowym 71 �g/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 33 (9% czasu w ci�gu roku).

• pyłu zawieszonego ogółem - �rednie st��enie dobowe na poziomie 75 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 75 �g/m3. Znaczne podwy�szenie zawarto�ci pyłu w powietrzu odnotowuje si� w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym jesiennym �rednie st��enie dobowe wyniosło 115 �g/m3, a w sezonie grzewczym zimowym 76 �g/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 28 (7,7% czasu w ci�gu roku).

• benzo-a-pirenu �rednie st��enie dobowe na poziomie 12,6 ng/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 1,0 ng/m3. Znaczne podwy�szenie st��enia benzo-a-pirenu odnotowuje si� w sezonie grzewczym. W sezonie grzewczym jesiennym �rednie st��enie dobowe wyniosło 24,7 ng/m3, a w sezonie grzewczym zimowym 19,66 ng/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 201 (55,1% czasu w ci�gu roku).

• ozonu - zarejestrowano dziesi�� dni z przekroczeniami dopuszczalnego st��enia. np.st��enie ozonu dnia 27 maja w Sosnowcu wyniosło 127 �g/m3 przy dopuszczalnym st��eniu 110 �g/m3.

• fenolu - �rednie st��enie dobowe na poziomie 8,5 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 2,5 �g/m3. Liczba dni z przekroczeniem st��enia dopuszczalnego wyniosła 94.

• dwutlenku azotu - �rednie st��enie dobowe na poziomie 45 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 40 �g/m3

• substancji smołowych - �rednie st��enie dobowe na poziomie 13,1 �g/m3, przy dopuszczalnym st��eniu 10 �g/m3. oraz wysokie warto�ci st��e� dwutlenku siarki i tlenku w�gla.

Szczególnie niebezpieczne jest zanieczyszczenie powietrza benzo-a-pirenem, który uwa�any

jest za substancj� kancerogenn�. Stwarza to istotne ryzyko zdrowotne dla mieszka�ców Sosnowca. Natomiast przekroczenia normy �redniorocznej pyłu zawieszonego ogółem stwarzaj� niezdrowe warunki dla mieszka�ców.

61

W okresie zimowym nast�puje wzrost st��enia dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego. Latem wzrasta z kolei koncentracja ozonu. �ródła zanieczyszcze� Na stan sanitarny powietrza atmosferycznego na terenie miasta Sosnowca wpływa emisja z zakładów przemysłowych, kotłowni miejskich, osiedlowych i indywidualnych palenisk domowych oraz emisja komunikacyjna. Na terenie miasta nie funkcjonuj� zakłady energetyki zawodowej, natomiast wyst�puj� zakłady energetyki przemysłowej: elektrociepłownia na terenie PHS Huta Cedler S.A., wydziały Zakładu Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Katowicach- wydział 1 Kazimierz i Juliusz oraz wydział 2 Niwka-Modrzejów, przedsi�biorstwo Komech na terenie byłej kopalni Por�bka-Klimontów oraz przedsi�biorstwo Enmech (dawna Silma). Na terenach niektórych zakładów przemysłowych równie� funkcjonuj� kotłownie opalane w�glem np. w Przedsi�biorstwie Komunikacji Miejskiej Sp. z o.o. Emisja pochodzi te� z procesów technologicznych prowadzonych w zakładach przemysłowych np. w Technologie Buczek S.A., ER.SI, Baupol, Fabryka Butli Technicznych Milmet itd. Mapa 6. - ródła emisji zanieczyszcze� atmosfery na terenie miasta Sosnowca) przedstawia główne zakłady na terenie miasta, b�d�ce �ródłami zanieczyszczenia atmosfery, oznaczone kolejnymi numerami:

1. PPHU Komech Sp. z o.o. 2. Fabryka Butli Technicznych „MILMET” 3. Technologie Buczek S.A. 4. Magneti Marelli Components Polska Sp. z o.o. 5. ER.SI Poland Sp. z o.o. 6. Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. – Wydział 1 Kazimierz 7. Baupol Sp. z o.o. 8. Polskie Huty Stali Huta „Cedler” S.A. 9. Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. – Wydział 2 Niwka-Modrzejów 10. Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. – Wydział 1 Juliusz 11. PW ENMECH Sp. z o.o. 12. Timken Polska Sp. z o.o. 13. Przedsi�biorstwo Komunikacji Miejskiej Sp. z o.o. 14. PPHU Duda Bis Sp. Z o.o. 15. Magneti Marelli Poland S.A. 16. Ficomirrors Polska Sp. z o.o. 17. Automotive Lighting Polska Sp. Z o.o. 18. Spółdzielnia Piekarsko-Ciastkarska 19. CERBUD Pielka Ponadto wpływ maj� równie� o�rodki miejskie zwi�zane przestrzennie z Sosnowcem na terenie

których znajduj� si� zakłady przemysłu hutniczego, chemicznego, energetycznego itp. Jednymi z wi�kszych �ródeł zanieczyszcze� przemysłowych zlokalizowanych poza granicami miasta, maj�cych wpływ na jako�� powietrza s�: Huta „Katowice” S.A. i Zakłady Koksochemiczne „Przyja��” w D�browie Górniczej, PKE S.A. Elektrociepłownia Katowice, Huta Metali Nie�elaznych „Szopienice” w Katowicach, Elektrociepłownia ”B�dzin” S.A. w B�dzinie.

ródłem dwutlenku siarki jest spalanie paliw stałych w sektorze komunalnym (głównie w indywidualnych paleniskach domowych w sezonie grzewczym) i przemy�le. O emisji dwutlenku azotu decyduje transport drogowy i energetyka przemysłowa. Tlenek w�gla powstaje przez spalanie paliw w sektorze komunalnym i transporcie drogowym. O poziomie emisji ołowiu, kadmu i rt�ci decyduj� procesy spalania paliw i procesy technologiczne. Dwutlenek w�gla powstaje głównie w energetyce przemysłowej i komunalnej. Sumaryczna emisja pyłów wynika z procesów spalania w sektorze komunalnym, energetyce zawodowej i transporcie drogowym.

Na zanieczyszczenie powietrza znacznie wpływaj� substancje emitowane przez pojazdy. Badania stanu zanieczyszczenia powietrza w�glowodorami aromatycznymi wskazuj� na wysoki stopie� nara�enia ludzi na skutki emisji szkodliwych substancji zawartych w spalinach samochodowych. Szczególnie wysokie zagro�enia stwarzaj� wielopier�cieniowe w�glowodory aromatyczne, w tym benzo-a-piren oraz lotne zwi�zki organiczne takie jak benzen i jego

62

alkilopochodne. Ponadto emisja benzo-a-pirenu zwi�zana jest z u�ywaniem w�gla kamiennego do produkcji ciepła, szczególnie w małych kotłach z rusztem stałym i w nisko sprawnych paleniskach

63

indywidualnych. Potwierdzaj� to wyniki pomiarów wskazuj�ce na bardzo du�e zró�nicowanie st��e� wyst�puj�cych w okresach grzewczych w stosunku do st��e� w okresie letnim.

Wzrost st��e� ozonu powodowany jest warunkami meteorologicznymi, sprzyjaj�cymi formowaniu si� ozonu w atmosferze. Ma to miejsce szczególnie latem przy du�ym nasłonecznieniu, wysokiej temperaturze i małej pr�dko�ci wiatru.

Wzrost st��enia dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w okresie zimowym zwi�zany jest głównie z energetycznym spalaniem paliw. Do wzrostu zagro�e� w obszarach miejskich przyczynia si� wysoka g�sto�� zabudowy i niekorzystne warunki mikroklimatyczne. Powoduje to kumulacj� zanieczyszcze� wewn�trz tzw. miejskiej wyspy ciepła. Zjawisku temu sprzyjaj� te� cz�ste cisze atmosferyczne. Tendencje zmian

Na przestrzeni kilku lat zmniejszaj� si� st��enia �rednioroczne dwutlenku siarki oraz tlenku w�gla. St��enia pyłu prowadzone przez WSSE metod� wagow� wykazuj� znaczne przekroczenia, pomimo tego, �e opad pyłu wykazuje wyra�n� tendencj� malej�c� w stosunku do roku 1997 i obni�ył st��enia w zale�no�ci od punktu pomiaru o 9,5-48%. Główne działania maj�ce na celu popraw� jako�ci powietrza atmosferycznego w najbli�szym czasie b�d� koncentrowały si� na ograniczeniu emisji pyłu.

St��enie dwutlenku azotu, mimo tendencji malej�cej w wielu rejonach województwa �l�skiego, przekroczyły w Sosnowcu dopuszczalny poziom i obserwuje si� niewielki wzrost w ci�gu ostatnich trzech lat.

Od wielu lat na terenie Sosnowca przekraczane s� st��enia dopuszczalne benzo-a-pirenu, pomimo �e jego st��enie spadło z ponad 18 ng/m3 w 1999 r. do 12,6 ng/m3 w roku 2001.

W zwi�zku z dynamicznym rozwojem transportu samochodowego i opó�nieniami w realizacji inwestycji drogowych nast�pi dalszy wzrost st��e� zanieczyszcze� komunikacyjnych.

Pomiary stanu sanitarnego powietrza atmosferycznego za rok 2001, przeprowadzone były w oparciu o obowi�zuj�ce wtedy poziomy st��e� zawarte w Rozporz�dzeniu Ministra Ochrony �rodowiska, Zasobów Naturalnych i Le�nictwa z dnia 28 kwietnia 1998 roku w sprawie dopuszczalnych warto�ci st��e� substancji zanieczyszczaj�cych w powietrzu. Aktualnie obowi�zuje Rozporz�dzenie Ministra �rodowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Rozporz�dzenie dotyczy takich substancji jak: benzen, dwutlenek azotu i tlenku azotu, dwutlenku siarki, ołowiu, ozonu, pyłu zawieszonego i tlenku w�gla. Generalnie dla niektórych substancji obni�ono progi dopuszczalnej zawarto�ci w powietrzu, st�d trudniej b�dzie dotrzyma� te wymagania.

Odory

Odory wi��� si� z dyskomfortem zwi�zanym z przedostawaniem si� gazów złowonnych do powietrza atmosferycznego. Emisja odorów jest warto�ci� niemierzaln� (aktualnie brak jest norm w tym zakresie). W Sosnowcu odory maj� znaczenie lokalne.

Do �ródeł wytwarzaj�cych gazy złowonne (odory) na terenie miasta Sosnowca mo�na zaliczy�:

• oczyszczalnie �cieków Radocha II, Zagórze, Kazimierz i Por�bka (gazy złowonne mog� powsta� w wyniku procesów zachodz�cych na oczyszczalniach oraz napowietrzania osadu na poletku osadowym oraz w wyniku eksploatacji stacji zlewnej �cieków komunalnych dla wozów asenizacyjnych na obszarze Radocha II),

• zbiorniki bezodpływowe (szamba), • składowisko odpadów komunalnych na ul. Grenadierów, • prowadzone procesy technologiczne w zakładach przemysłowych (np. hutnictwo), • niezorganizowane �ródła emisji gazów złowonnych z indywidualnych palenisk domowych

(np. w wyniku niezorganizowanego spalania odpadów z tworzyw sztucznych i gumy w indywidualnych paleniskach domowych).

64

• emisja odorów z systemu kanalizacyjnego (np. w rejonie ul. Wspólnej, Mo�cickiego itp.) W celu zmniejszenia dyskomfortu powstaj�cego w wyniku przedostawania si� gazów złowonnych

do powietrza, proponuje si�, aby nie lokalizowa� w pobli�u wymienionych obiektów nowej zabudowy jednorodzinnej lub wielorodzinnej, rozszerza� pasy zieleni izolacyjnej, a tak�e prowadzi� edukacj� ekologiczn� w przypadku indywidualnych gospodarstw, w których mo�e mie� miejsce spalanie nie przeznaczonych do tego celu odpadów.

Na terenie Sosnowca szczególnie w dzielnicy Milowice du�y dyskomfort powoduj� gazy złowonne powstaj�ce na kompostowni oraz oczyszczalni �cieków w dzielnicy D�brówka w Katowicach. Obiekty te zlokalizowane s� przy granicy miasta Sosnowca. Dyskomfort ten, uci��liwy dla mieszka�ców, spowodowany jest dominuj�cym zachodnim kierunkiem wiatrów. Cel strategiczny:

Poprawa jako�ci powietrza atmosferycznego 6.3.2. Cele długoterminowe: • ograniczenie niskiej emisji, • ograniczanie wielko�ci emisji zanieczyszcze� komunikacyjnych, • ograniczenie emisji pyłowo-gazowej z sektora przemysłowego, • wdro�enie skutecznego zarz�dzania ochron� powietrza. 6.3.2.1. Ograniczanie niskiej emisji

Podstawowym �ródłem zanieczyszcze� na terenie Sosnowca jest niska emisja z lokalnych

kotłowni opalanych w�glem i z indywidualnych palenisk domowych . Z tego wzgl�du najpilniejszymi zadaniami s�:

Kierunki działa�:

• ograniczenie niskiej emisji poprzez:

- likwidacj� lub modernizacj� lokalnych kotłowni opalanych paliwem stałym lub poprzez likwidacj� lub modernizacj� indywidualnych, wysokoemisyjnych pieców na paliwo stałe

- podł�czanie obiektów do sieci cieplnej, - podł�czanie instalacji grzewczych obiektów do sieci elektrycznej, - wykorzystywanie ciepła odpadowego i alternatywnych �ródeł energii, - zamiana paliwa wysokoemisyjnego na niskoemisyjne, - zadania zwi�zane z efektywnymi sposobami energetycznego spalania w�gla,

• wspieranie wykorzystania lokalnych �ródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla �rodowiska no�ników energii

- po�yczki, dodatki, dofinansowanie dla inwestorów, wła�cicieli nieruchomo�ci modernizuj�cych ogrzewanie,

6.3.2.2. Ograniczanie wielko�ci emisji zanieczyszcze� komunikacyjnych

Dla zmniejszenia lub eliminacji uci��liwo�ci spowodowanych przez transport drogowy

proponuje si� podj�cie nast�puj�cych działa�: Kierunki działa�:

• optymalizacja warunków ruchu drogowego przy wykorzystaniu podstawowych narz�dzi in�ynierii

ruchu, zapewniaj�cych zwi�kszenie płynno�ci i przepustowo�ci drogowej • podwy�szenie standardów technicznych infrastruktury drogowej, zwłaszcza w obszarach wysoko

zurbanizowanych

65

• stosowanie nowoczesnych i efektywnych rozwi�za� technicznych w komunikacji i pojazdach • zastosowanie w pojazdach benzyny bezołowiowej, biopaliw i gazu • doposa�enie stacji diagnostycznych w zakresie przyrz�dów pomiarowych umo�liwiaj�cych pomiar

emisji gazów silnikowych • eliminacja z ruchu pojazdów nie spełniaj�cych obowi�zuj�cych norm ekologicznych • rozbudowa �cie�ek rowerowych • promocja komunikacji zbiorowej i systematyczne usprawnianie transportu zbiorowego w celu

zwi�kszenia jego udziału w całkowitych przewozach pasa�erskich 6.3.2.3. Ograniczanie emisji pyłowo-gazowej z sektora przemysłowego

ródłem zanieczyszczenia powietrza jest działalno�� gospodarcza, szczególnie przemysł. W celu minimalizacji tego wpływu nale�y podj�� nast�puj�ce działania:

Kierunki działa�:

• ograniczenie emisji pyłowo-gazowej poprzez:

- rozbudow� lub ł�czenie systemów ciepłowniczych w celu racjonalizacji wykorzystania energii pierwotnej paliw,

- budow� lub modernizacj� urz�dze� odpylaj�cych stosowanie wysokosprawnych, nowoczesnych technik odpylania,

- budow� urz�dze� dla ograniczania emisji zanieczyszcze� gazowych, - hermetyzacj� procesów technologicznych, - likwidacje �ródeł emisji niezorganizowanej, - tworzenie technicznych mo�liwo�ci korzystania z czystych paliw

• wspomaganie systemów kontrolno-pomiarowych oraz bada� stanu �rodowiska 6.3.2.4. Zarz�dzanie ochron� powietrza

Zgodnie z ustaw� Prawo ochrony �rodowiska (Dział II) zarz�dzanie ochron� powietrza b�dzie si� odbywało w układzie stref, a stref� stanowi�:

• aglomeracja o liczbie mieszka�ców wi�kszej ni� 250 tys. • obszar powiatu nie wchodz�cy w skład aglomeracji, o której mowa powy�ej.

Ocen� jako�ci powietrza w strefach dokonuje si� z uwzgl�dnieniem dwóch grup kryteriów: • ustanowionych ze wzgl�du na ochron� zdrowia ludzi, • ustanowionych ze wzgl�du na ochron� ro�lin.

Lista zanieczyszcze�, dla których okre�lono warto�ci dopuszczalnych st��e� w powietrzu w celu ochrony zdrowia obejmuje: dwutlenek azotu NO2, benzen C6H6, dwutlenek siarki SO2, tlenek w�gla CO, pył zwieszony PM10, ołów Pb i ozon O3.

Do zanieczyszcze�, dla których okre�lono warto�ci dopuszczalnych st��e� w powietrzu w celu ochrony ro�lin, nale��: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx i ozon O3.

Podstaw� klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jako�ci powietrza, zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony �rodowiska stanowi�: • dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, • dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powi�kszony o margines tolerancji.

Margines tolerancji stanowi okre�lony procent warto�ci dopuszczalnej. Jego poziom b�dzie corocznie stopniowo redukowany, a� do czasu przyj�tego jako data wymaganego osi�gni�cia st��e� nie wy�szych od warto�ci granicznej.

66

Poni�ej przedstawiono klasy stref i wymagane działania w zale�no�ci od poziomów st��e� zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jako�ci powietrza, dla przypadków gdy jest okre�lony margines tolerancji.

Poziom st��e� Klasa strefy Wymagane działania

nie przekraczaj�cy warto�ci dopuszczalnej* A brak

powy�ej warto�ci dopuszczalnej * lecz nie przekraczaj�cy warto�ci dopuszczalnej

powi�kszonej o margines tolerancji B

- okre�lenie obszarów przekrocze� warto�ci dopuszczalnych

powy�ej warto�ci dopuszczalnej powi�kszonej o margines tolerancji* C

- okre�lenie obszarów przekrocze� warto�ci dopuszczalnych oraz warto�ci dopuszczalnych powi�kszonych o margines tolerancji

- opracowanie programu ochrony powietrza (POP)

mo�liwo�� przekroczenia warto�ci dopuszczalnej powi�kszonej o margines

tolerancji* na niektórych obszarach; ocena dla tych obszarów oparta na podstawach

uznanych za niewystarczaj�ce do zaliczenia strefy do klasy C (do

opracowania POP)

B/C

- okre�lenie obszarów przekrocze� warto�ci dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów przekrocze� warto�ci dopuszczalnych powi�kszonych o margines tolerancji (uzyskanych w oparciu o dost�pne „niewystarczaj�co pewne”, lecz wst�pnie zaakceptowane, dane i metody)

- przeprowadzenie dodatkowych bada� w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działa� na rzecz poprawy jako�ci powietrza (opracowania POP)

*z uwzgl�dnieniem dozwolonych cz�sto�ci przekrocze� okre�lonych w RM� w sprawie dopuszczalnych poziomów ...

Poni�ej przedstawiono klasy stref i wymagane działania w zale�no�ci od poziomów st��e� zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jako�ci powietrza, dla przypadków, gdy margines tolerancji nie jest okre�lony.

Poziom st��e� Klasa strefy Wymagane działania nie przekraczaj�cy warto�ci

dopuszczalnej* A brak

powy�ej warto�ci dopuszczalnej* C

- okre�lenie obszarów przekrocze� warto�ci dopuszczalnych

- działania na rzecz poprawy jako�ci powietrza opracowanie programu ochrony powietrza (POP)

mo�liwo�� przekroczenia warto�ci dopuszczalnej* ocena dla tych

obszarów oparta na podstawach uznanych za niewystarczaj�ce do zaliczenia strefy do klasy C (do

opracowania POP)

A/C

- okre�lenie potencjalnych obszarów przekrocze� warto�ci dopuszczalnych (uzyskanych w oparciu o dost�pne „niewystarczaj�co pewne”, lecz wst�pnie zaakceptowane, dane i metody)

- przeprowadzenie dodatkowych bada� w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działa� na rzecz poprawy jako�ci powietrza (opracowania POP)

*z uwzgl�dnieniem dozwolonych cz�sto�ci przekrocze� okre�lonych w RM� w sprawie dopuszczalnych poziomów ... W �wietle oceny st��e� zanieczyszcze� w powietrzu wyst�puj�cych w 2001 r. na obszarze

miasta Sosnowca i wyst�puj�cych przekrocze� dopuszczalnych zanieczyszcze�, Wojewoda najprawdopodobniej zaliczy teren miasta do klasy C, co wymaga� b�dzie opracowania przez niego programu ochrony powietrza.

67

6.3.3. Działania w latach 2004-2006

Lp. Działanie Jednostka realizuj�ca 1. Likwidacja lub modernizacja lokalnych kotłowni opalanych

paliwem stałym Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy, Administratorzy budynków

2. Wspieranie ograniczenia niskiej emisji z palenisk indywidualnych Prezydent Miasta 3. Zwi�kszanie wykorzystania alternatywnych �ródeł energii (biogaz) Przedsi�biorcy 4. Przebudowa i modernizacja dróg w celu zwi�kszenia płynno�ci i

przepustowo�ci drogowej na terenie miasta Prezydent Inwestorzy

5. Modernizacja i udro�nienie układu komunikacyjnego w rejonie ulicy Piłsudskiegona odcinku skrzy�owania ul. D�bli�ska i Sobieskiego

Prezydent Miasta Inwestorzy

6. Podwy�szanie standardów technicznych infrastruktury drogowej Prezydent Miasta, administratorzy dróg

7. Stosowanie nowoczesnych rozwi�za� technicznych w komunikacji poprzez sukcesywn� wymian� oraz modernizacj� taboru w PKM Sp. z o.o. Sosnowiec

PKM Sosnowiec

8. Rozbudowa �cie�ek rowerowych Prezydent Miasta 9. Opracowanie programu ochrony powietrza Wojewoda 10. Wspieranie monitoringu jako�ci powietrza Prezydent Miasta,

WIO�, WSSE, OBKi� 11. Monta� tablicy �wietlnej informuj�cej o stanie zanieczyszczenia

powietrza w mie�cie Prezydent Miasta

Działania inwestycyjne w zakresie poprawy jako�ci powietrza w sektorze przemysłowym

przedstawiono w zał�czniku 1.

6.4.Hałas

Hałas stanowi jedno ze �ródeł zanieczyszczenia �rodowiska, wzrastaj�ce w ostatnich latach w zwi�zku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i post�puj�c� urbanizacj� miasta. Odczuwany jest przez ich mieszka�ców jako jeden z najbardziej uci��liwych czynników wpływaj�cych ujemnie na �rodowisko i samopoczucie.

Hałasem nazywa si� ka�dy d�wi�k, który w danych warunkach jest okre�lony jako szkodliwy, uci��liwy lub przeszkadzaj�cy, niezale�nie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest wi�c bardzo subiektywne i zale�y od wra�liwo�ci słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk akustycznych zachodz�cych w �rodowisku, okre�lony za pomoc� parametrów akustycznych czasu i przestrzeni nazywa si� umownie klimatem akustycznym �rodowiska zewn�trznego. Uci��liwo�� hałasu dla organizmu zale�y od nat��enia d�wi�ku, jego cz�stotliwo�ci i czasu trwania.

Podstaw� prawn� działa� w zakresie ochrony �rodowiska przed hałasem stanowi przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony �rodowiska. Dopuszczalne poziomy hałasu w �rodowisku okre�la Rozporz�dzenie Ministra Ochrony �rodowiska, Zasobów Naturalnych i Le�nictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w �rodowisku (Dz.U. Nr 66, poz. 436). Warto�ci progowe poziomów hałasu okre�la rozporz�dzanie Ministra �rodowiska z dnia 9 stycznia 2002r. (Dz.U. Nr 8, poz. 81). Dopuszczalny poziom hałasu dla terenów w strefie �ródmiejskiej miast powy�ej 100 tys. mieszka�ców ze zwart� zabudow� mieszkaniow� i koncentracj� obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych w rejonie dróg lub linii kolejowych wynosi 65 dB w porze dziennej i 55dB w porze nocnej. Warto�ci progowe poziomu hałasu wynosz� odpowiednio 75dB i 67 dB. Nale�y jednak podkre�li�, �e Pa�stwowy Zakład Higieny opracował subiektywn� skal� uci��liwo�ci hałasów komunikacyjnych, która przedstawia si� nast�puj�co: • mała uci��liwo�� <52 dB • �rednia uci��liwo�� 52-62 dB

68

• du�a uci��liwo�� 63-70 dB • bardzo du�a uci��liwo�� >70 dB

Nie jest wymagane pozwolenie na emitowanie hałasu, je�eli jest ono zwi�zane z działalno�ci� osoby fizycznej nie b�d�cej przedsi�biorc� lub zwi�zane z eksploatacj� dróg, linii kolejowych, lotnisk lub portów. W innych przypadkach pozwolenie na emitowanie hałasu do �rodowiska jest wymagane jedynie w sytuacji, gdy emitowany hałas przekracza dopuszczalne poziomy. Wtedy organ wła�ciwy do wydania decyzji (starosta) wzywa prowadz�cego instalacj� do przedło�enia wniosku o wydanie pozwolenia na emitowanie hałasu do �rodowiska. Obligatoryjnie dopuszczalny poziom hałasu dla zakładu okre�la si� w przypadku wydawania pozwolenia zintegrowanego, niezale�nie od tego, czy dla zakładu wymagane byłoby uzyskanie pozwolenia na emitowanie hałasu do �rodowiska.

Nowym uregulowaniem prawnym ustawy Prawo ochrony �rodowiska jest dokonywanie, w ramach pa�stwowego monitoringu, ocen stanu akustycznego �rodowiska i �ledzenie zachodz�cych w nim zmian. Dokonywanie tego rodzaju oceny jest obowi�zkowe dla aglomeracji powy�ej 100 tys. mieszka�ców oraz dla innych terenów, na których eksploatacja dróg, linii kolejowych i lotnisk mo�e przekracza� dopuszczalne poziomy hałasu. Na potrzeby oceny stanu akustycznego starosta zobowi�zany jest do sporz�dzenia w terminie do 30 czerwca 2009 roku mapy akustycznej, która b�dzie aktualizowana co 5 lat. Mapa taka powinna identyfikowa� tereny zagro�one hałasem, czyli tereny, na których poziom hałasu jest przekroczony w stopniu wymagaj�cym podj�cia działa� w pierwszej kolejno�ci. Dla terenów, na których stwierdzi si� przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu, rada powiatu w terminie do 30 czerwca 2010 roku uchwala program działa�, którego celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego.

6.4.1 Stan aktualny

Na terenie miasta wyst�puj� dwa główne rodzaje hałasu (według �ródła powstawania): • hałas przemysłowy powodowany przez urz�dzenia i maszyny w obiektach przemysłowych

i usługowych, • hałas komunikacyjny pochodz�cy od �rodków transportu drogowego i kolejowego.

Hałas przemysłowy Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla ka�dego obiektu i zale�y

od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a tak�e prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej s�siaduj�cych z nim terenów. Na terenie miasta Sosnowca hałas przemysłowy ma znaczenie lokalne.

Hałas komunikacyjny. Hałas komunikacyjny jest aktualnie podstawowym �ródłem zakłóce� klimatu akustycznego

�rodowiska. Zwi�zany jest z pojazdami samochodowymi i szynowymi. Poziomy d�wi�ku �rodków komunikacji drogowej s� wysokie i wynosz� nawet 75-90 dB, przy dopuszczalnych nat��eniach hałasu w �rodowisku, w otoczeniu budynków mieszkalnych do 55 dB w porze nocnej i do 65 dB w porze dziennej.

W Sosnowcu najbardziej nara�onymi na hałas komunikacyjny samochodowy s� mieszka�cy

przy ulicach Piłsudskiego, H. Sienkiewicza, 3-go Maja, Grota Roweckiego, Wawel, Narutowicza, Dalekiej, Lenartowicza i przy drogach krajowych DK-86, DK-94, DK-1 (wschodnia obwodnica GOP) i DK-79. W rejonie drogi DK-86 na hałas nara�eni s� mieszka�cy w rejonie ulicy Stawowej i Wiosennej. Przy drodze DK-94 na hałas uskar�aj� si� mieszka�cy ulicy Północnej i Osiedla Długosza. W s�siedztwie DK-1 (wschodnia obwodnica GOP) na hałas nara�eni s� mieszka�cy ul. J. Gacka, Gen. Fr. Kleberga, Braterstwa Broni, Szybowej, Pla�owej i Zawodzia, a przy DK-79 mieszka�cy ul. Orl�t Lwowskich na odcinku od Mysłowic do ł�cznicy z DK-1 (Mapa 7. Hałas komunikacyjny na terenie miasta Sosnowca).

69

Najbardziej nara�eni na hałas zwi�zany z sieci� tramwajow� i ciasn� zabudow� w pobli�u linii tramwajowych s� mieszka�cy ulic: Piłsudskiego, 3-go Maja, Małachowskiego, Baczy�skiego, Sobieskiego, St. Staszica, Wojska Polskiego i B�dzi�skiej.

Badania klimatu akustycznego w roku 2000 prowadzone w ramach Pa�stwowego Monitoringu �rodowiska przez �l�ski Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska obejmowały pomiary hałasu komunikacyjnego w wi�kszych miastach województwa oraz na głównych drogach komunikacyjnych. W Sosnowcu wyznaczone zostały cztery punkty pomiarowe – dwa na ulicy Piłsudskiego i dwa na ulicy 3-go Maja. Pomiar wykonany został na poziomie I pi�tra. W porze dziennej poziom d�wi�ku na ulicy Piłsudskiego wynosił 71,7-73,4 dB, a na ulicy 3-go Maja 69,7-73,3 dB. W porze nocnej warto�ci te wynosiły odpowiednio 65,7-65,8 dB i 62,9-66,1 dB. Wyniki bada� wykazały, �e w bezpo�rednim s�siedztwie tras komunikacyjnych klimat akustyczny jest niekorzystny. Warto�ci progowe nie zostały przekroczone w �adnym punkcie pomiarowym, ale wyst�puj� przekroczenia warto�ci dopuszczalnych. Przyczyn� tego jest m.in. koncentracja zwartej zabudowy mieszkaniowej w bezpo�rednim s�siedztwie dróg oraz intensywny ruch samochodów osobowych i ci��arowych.

W ramach ograniczania poziomu hałasu w roku 2000 w rejonie ulicy Orlej-Parkowej na estakadzie wjazdowej wybudowany został ekran akustyczny w celu ochrony przed hałasem blisko le��cego budynku. W 2002 w pobli�u drogi DK-86 na odcinku od skrzy�owania z ul. Grota Roweckiego do skrzy�owania z ul. Małob�dzk� równie� wybudowano ekrany akustyczne, co było zwi�zane z wysokim poziomem hałasu w tym rejonie. Pomiary wykonane w roku 2001 przez GIG wykazały w porze dziennej poziom d�wi�ku w granicach 62,3-76,9 dB, a w porze nocnej 55,6-65,1 dB. W styczniu 2003 roku firma Ekobel wykonała pomiary skuteczno�ci ekranów akustycznych. Pomiary w porze dziennej przy kraw�dzi jezdni wykazały nat��enie d�wi�ku 81,3-82,4 dB. W obszarze zabudowy mieszkalnej nat��enie d�wi�ku wynosiło 60,0-76,5 dB w zale�no�ci od usytuowania punktu pomiarowego. Nale�y jednak podkre�li�, �e budowa ekranów akustycznych, b�d�ca przedsi�wzi�ciem bardzo kosztownym, jest nieefektywna dla wysokiej zabudowy mieszkaniowej, gdy� obni�a poziom hałasu tylko na najni�szych kondygnacjach.

Nale�y jednak stwierdzi�, �e istniej�ca konfiguracja układów komunikacyjnych miasta Sosnowca jest dosy� korzystna, ze wzgl�du na to, �e ruch tranzytowy jest praktycznie wyeliminowany ze �cisłego centrum miasta. Jednak�e zwi�kszony ruch na niektórych głównych ulicach miasta powoduje znaczne pogorszenie si� klimatu akustycznego. Hałas kolejowy

Na terenie miasta nie przeprowadzono bada� wielko�ci i zasi�gu hałasu kolejowego. Oczywiste jest, �e najbardziej nara�one na ten rodzaj hałasu s� zabudowania w bezpo�rednim s�siedztwie ruchliwej linii PKP nr 1 Katowice – Warszawa, w rejonie linii kolejowej nr 62 relacji Sosnowiec Południowy – Strzemieszyce – Wolbrom – Kielce oraz linii towarowej nr 171 relacji Gliwice – Katowice Muchowiec – Sosnowiec Da�dówka – D�browa Górnicza. Na ten rodzaj hałasu najbardziej nara�eni s� mieszka�cy ulic poło�onych w bezpo�rednim s�siedztwie linii kolejowych: 3-go Maja, Jana III Sobieskiego, Chemicznej, Piotrkowskiej, Niweckiej, Kolejowej, Upadowej, Dworcowej. �ródła hałasu

Do czynników maj�cych wpływ na klimat akustyczny miasta Sosnowca nale�y głównie hałas

komunikacyjny oraz hałas przemysłowy. Hałas przemysłowy w Sosnowcu stanowi zagro�enie o charakterze lokalnym, wyst�puj�ce

głównie na terenach s�siaduj�cych z zakładami przemysłowymi. Przyczyn� wzrostu uci��liwo�ci tego rodzaju hałasu jest rozszerzanie zabudowy mieszkaniowej le��cej w s�siedztwie terenów przemysłowych. Do najpowszechniejszych i najbardziej uci��liwych �ródeł hałasu nale�y komunikacja drogowa. �rodki transportu s� ruchomymi �ródłami hałasu decyduj�cymi o parametrach klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Hałas komunikacyjny powoduj� pojazdy kołowe (samochody osobowe i ci��arowe, autobusy komunikacji zbiorowej) oraz pojazdy szynowe – tramwaje. Na terenie miasta jest pi�� linii tramwajowych – nr 15, 21, 24, 26 i 27. W centrum miasta na ul. 3-go Maja i Małachowskiego wymieniono torowisko, wydatnie zmniejszaj�c

70

71

hałas spowodowany przez przeje�d�aj�ce tramwaje. Przedsi�biorstwo „Tramwaje �l�skie” S.A. przewiduje dalsz� modernizacj� torowisk tramwajowych na terenie miasta. Ponadto planuje przedłu�enie linii tramwajowej Nr 15 do Osiedla Zagórze oraz przeniesienie p�tli linii Nr 24 z ul. Okrzei na teren najbli�szego osiedla.

Omawiaj�c uci��liwo�� hałasu, nale�y równie� rozwa�y� uci��liwo�� wibracji wyst�puj�cych w �rodowisku. Szkodliwo�� wibracji zale�y od wielko�ci nat��enia �ródła charakteru zmian, w czasie oraz długotrwało�ci działania. Na wibracje nara�ony jest ka�dy człowiek zarówno w pracy jak i w �yciu codziennym. Wibracje i wstrz�sy, podobnie jak hałas, przenoszone s� przez wzbudzone do drga� konstrukcje budynków mieszkalnych. Przyczyn� powstawania wibracji jest m.in. komunikacja samochodowa, tramwajowa i kolejowa. Warto�� wibracji nie jest unormowana. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka s� zmiany w układzie nerwowym, kr��enia, narz�dach ruchu oraz układzie pokarmowym. Dlatego te� wibracje nale�y zmniejsza� lub likwidowa� w miejscach ich powstawania. Tendencje zmian

Znacz�cy wzrost liczby samochodów b�dzie skutkował zwi�kszeniem liczby osób nara�onych na hałas w rejonie dróg o du�ym nat��eniu ruchu i to niezale�nie od pory dnia. Na zbli�onym poziomie pozostanie hałas spowodowany przez tramwaje, którego obni�enie zale�y od nowocze�niejszych pojazdów i przebudowy torowisk.

W przypadku hałasu przemysłowego powinny wyst�pi� korzystne zmiany w zwi�zku z

dostosowaniem si� do obowi�zuj�cych norm. Na terenie Sosnowca hałas przemysłowy traci swoje znaczenie z uwagi na restrukturyzacj� przemysłu, trwaj�c� recesj� i zaprzestanie działalno�ci wielu podmiotów gospodarczych. W wielu zakładach przeprowadzono zmiany prowadz�ce do zmniejszenia emitowanego hałasu, poprzez wymian� parku maszynowego na nowocze�niejszy oraz działaniom wyciszaj�cym. Pewn� uci��liwo�� powodowa� b�d� zakłady rzemie�lnicze i usługowe zlokalizowane blisko zabudowy o charakterze mieszkalnym. Wpływ ich na ogólny klimat akustyczny miasta nie jest znacz�cy, jednak s� one przyczyn� lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez okolicznych mieszka�ców.

Hałas kolejowy nie b�dzie miał tendencji wzrostu ze wzgl�du na malej�cy ruch kolejowy. .W wyniku analizy w zakresie bada� hałasu sformułowano nast�puj�ce wnioski:

• głównym �ródłem uci��liwo�ci na terenie Sosnowca jest komunikacja drogowa, • hałas przemysłowy w mie�cie stanowi zagro�enie o charakterze lokalnym, • docelowym kierunkiem działa� planistycznych dotycz�cych ograniczania uci��liwo�ci hałasu

powinno by� odpowiednie planowanie i projektowanie przebiegu tras komunikacyjnych (ze szczególnym uwzgl�dnieniem rejonów wymagaj�cych komfortu akustycznego) wraz z zabezpieczeniami akustycznymi..

Cel strategiczny:

Spełnienie obowi�zuj�cych standardów w zakresie poziomu hałasu i zmniejszenie uci��liwo�ci hałasu dla mieszka�ców miasta

6.4.2 Cele długoterminowe: • zintegrowane działania zmierzaj�ce do spełnienia obowi�zuj�cych standardów, • zarz�dzanie ochron� przed hałasem, 6.4.2.1 Zintegrowane działania zmierzaj�ce do spełnienia obowi�zuj�cych standardów Kierunki działa�: • utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna

72

• opracowanie i wdro�enie systemu informowania społecze�stwa o stanie klimatu akustycznego i trendach jego zmian w oparciu o najnowsze techniki informatyczne i multimedialne

• ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez �rodki transportu w obszarach miejskich i wzdłu� głównych dróg

• modyfikacja, rozszerzenie i utrzymywanie monitoringu klimatu akustycznego miasta • wyeliminowanie z u�ytkowania �rodków transportu, maszyn i urz�dze�, z których emisja hałasu

nie odpowiada przyj�tym standardom • wprowadzenie koniecznych zmian w in�ynierii ruchu drogowego, 6.4.2.2 Zarz�dzanie ochron� przed hałasem Kierunki działa�: • zintensyfikowanie działa� ograniczaj�cych negatywny wpływ hałasu na mieszka�ców poprzez:

- poprawienie organizacji ruchu ułatwiaj�c� płynno�� jazdy, - poprawa stanu nawierzchni ulic i torowisk, - rozbudowa �cie�ek rowerowych, - budowa ekranów akustycznych, - zwi�kszenie ilo�ci izolacyjnych pasów zieleni, - stosowanie d�wi�kochłonnych elewacji, - wymiana okien na d�wi�koszczelne, - wła�ciwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstaj�cych budynków w celu

zminimalizowania wpływu hałasu drogowego, • działania ograniczaj�ce hałas przemysłowy, 6.4.3 Działania w latach 2004-2006

Lp. Działania Jednostka

realizuj�ca 1. Budowa ekranów akustycznych wzdłu� dróg: DK1,DK86, Dk94 Administratorzy dróg. 2. Przebudowa i modernizacja dróg w celu zwi�kszenia płynno�ci i

przepustowo�ci drogowej na terenie miasta Prezydent Miasta Inwestorzy

3. Podwy�szanie standardów technicznych infrastruktury drogowej Prezydent Miasta, administratorzy dróg

6.5. Promieniowanie elektromagnetyczne 6.5.1 Stan aktualny

Podział promieniowania elektromagnetycznego na jonizuj�ce i niejonizuj�ce wynika

z granicznej wielko�ci energii, która wystarcza do jonizacji cz�stek materii. Zło�one spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje

ró�ne długo�ci fal, od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałuj� na organizmy tylko te, które s� pochłaniane przez atomy, cz�steczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materi�, widmo promieniowania elektromagnetycznego mo�na podzieli� na promieniowanie jonizuj�ce i niejonizuj�ce:

• promieniowanie jonizuj�ce, wyst�puje w wyniku u�ytkowania zarówno wzbogaconych, jak i

naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce j�drowej, ochronie zdrowia, przemy�le, badaniach naukowych,

73

• promieniowanie niejonizuj�ce wyst�puje wokół linii energetycznych wysokiego napi�cia, radiostacji, pracuj�cych silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urz�dze� ł�czno�ci, domowego sprz�tu elektrycznego, elektronicznego itp. Z punktu widzenia ochrony �rodowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizuj�cego istotne s� mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej (VLF) i ekstremalnie niskiej cz�stotliwo�ci (FW)

Nadmierne dawki promieniowania działaj� szkodliwie na wszystkie organizmy �ywe, dlatego

te� ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z istotnych zada� ochrony �rodowiska. .

Ogóln� sytuacj� radiacyjn� w �rodowisku charakteryzuj� obecnie nast�puj�ce wielko�ci podstawowe: • poziom promieniowania gamma, obrazuj�cy zagro�enie zewn�trzne naturalnymi i sztucznymi �ródłami promieniowania jonizuj�cego, istniej�ce w �rodowisku lub wprowadzone przez człowieka,

• st��enia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach �rodowiska,

a w konsekwencji w artykułach spo�ywczych, obrazuj�ce nara�enie wewn�trzne ludzi w wyniku wchłoni�cia izotopów drog� pokarmow�.

�ródła promieniowania eletromagnetycznego Promieniowanie jonizuj�ce

Promieniowanie jonizuj�ce jest nieodł�cznym elementem �rodowiska naturalnego, dociera z Kosmosu, z wn�trza Ziemi. Przy opracowywaniu zbiorczych ocen zagro�e� radiacyjnych dla ludzi i �rodowiska rozró�nia si� zagro�enia pochodz�ce od radionuklidów naturalnych i sztucznych.

W przyrodzie wyst�puje prawie 80 radioizotopów ok. 20 pierwiastków promieniotwórczych.

Do najbardziej znanych nale�� izotopy uranu i toru, a tak�e potasu, w�gla i wodoru. Intensywno�� promieniowania wywołana naturalnymi pierwiastkami promieniotwórczymi jest ró�na w ró�nych miejscach naszego globu.

Radionuklidy pochodzenia sztucznego przedostały si� do �rodowiska w wyniku prób z broni�

j�drow� lub zostały uwolnione z obiektów j�drowych i składowisk paliwa w trakcie ich normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni j�drowej w Czarnobylu). Równie� wytwarzane s� przez ró�nego rodzaju urz�dzenia stosowane np. w diagnostyce medycznej, przemy�le, badaniach naukowych.

Promieniowanie niejonizuj�ce

Na terenie Sosnowca wyst�puj� nast�puj�ce �ródła promieniowania niejonizuj�cego:

• stacje radiowe, • elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napi�cia, • stacje przeka�nikowe telefonii komórkowej,

Na terenie miasta nie prowadzono bada� poziomu pól elektromagnetycznych oraz

dotycz�cych oddziaływania promieniowania na �rodowisko, a w szczególno�ci na zdrowie mieszka�ców. Niemniej mo�na przypuszcza�, �e aktualnie w miejscach dost�pnych dla ludno�ci nie wyst�puj� na terenie Sosnowca pola elektromagnetyczne o nat��eniach wy�szych od dopuszczalnych.

74

Tendencje zmian Oddziaływanie promieniowania niejonizuj�cego na �rodowisko stale wzrasta, co zwi�zane jest

z post�pem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost promieniowania ma przede wszystkim rozwój telefonii komórkowej, powstawanie coraz wi�kszej liczby stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, itp., pokrywaj�cych coraz g�stsz� sieci� obszary du�ych skupisk ludno�ci. Przedstawiony rozwój �ródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w �rodowisku, jak te� zwi�kszenie liczby i powierzchni obszarów o podwy�szonym poziomie nat��enia promieniowania.

Zagro�enie promieniowaniem niejonizuj�cym mo�e by� stosunkowo łatwo wyeliminowane

lub ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól przekraczaj�cych okre�lone warto�ci graniczne. Cel strategiczny:

Ograniczanie i monitoring promieniowania elektromagnetycznego 6.5.2 Cel długoterminowy: • kontrola i ograniczenie emisji promieniowania niejonizuj�cego do �rodowiska 6.5.3 Kierunki działa�: • utrzymywanie nat��enia promieniowania elektromagnetycznego poni�ej warto�ci dopuszczalnych

lub co najwy�ej na tym poziomie • przestrzeganie przepisów bezpiecze�stwa, higieny pracy, prawa budowlanego, gospodarowania

przestrzennego i przepisów sanitarnych w celu ochrony przez promieniowaniem elektromagnetycznym

6.6. Awarie przemysłowe

Podstawowym aktem prawnym warunkuj�cym post�powanie w wyniku powa�nych awarii jest ustawa Prawo ochrony �rodowiska, gdzie zawarto przepisy prawne, obowi�zki i zalecenia zwi�zane z mo�liwo�ci� wyst�pienia powa�nej awarii. Dodatkowo, zagadnienia te ujmowane s� w ustawie o ochronie przeciwpo�arowej i Pa�stwowej Stra�y Po�arnej.

6.6.1 Stan aktualny

Miasto Sosnowiec charakteryzuje si� wyst�powaniem przemysłu i wysokim rozwojem infrastruktury technicznej: dróg, kolei, instalacji oraz wysokim stopniem zurbanizowania terenu. Jako charakterystyczne powa�ne awarie mog�ce przyczyni� si� do znacznej degradacji �rodowiska nale�� wi�c awarie: • w zakładach przemysłowych, transporcie drogowym, kolejowym i przeładunku materiałów

niebezpiecznych, w wyniku których do �rodowiska mog� przedostawa� si� substancje chemiczne, powoduj�c ska�enie wód powierzchniowych, podziemnych, gleb i gruntu oraz powietrza;

• instalacji i budowli technicznych, w wyniku których mog� uwalnia� si� substancje niebezpieczne. Na terenie województwa �l�skiego inwentaryzacj� i kontrol� w zakresie mo�liwo�ci

wyst�pienia powa�nych awarii zajmuje si� �l�ski Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska, we współpracy z Pa�stwow� Stra�� Po�arn�. Obecnie w bazie potencjalnych sprawców powa�nych awarii nie ma obiektów z terenu miasta Sosnowiec.

75

Podstawowymi kryteriami kwalifikuj�cymi obiekt lub instalacj� do grupy Potencjalnych Sprawców s�: rodzaje i ilo�� substancji niebezpiecznej, przewidywany zasi�g zagro�enia w wyniku awarii oraz typ nara�onego obszaru, prawdopodobie�stwo powi�kszenia niebezpiecze�stwa w wyniku bliskiego s�siedztwa innych obiektów stwarzaj�cych okre�lone zagro�enie. W rejestrze uj�to głównie jednostki posiadaj�ce w obrocie materiały niebezpieczne gazowe, ciekłe i stałe w ilo�ciach przekraczaj�cych wielko�ci progowe wynikaj�ce z dyrektyw UE i Mi�dzynarodowej Organizacji Pracy, okre�lone jako tzw. wielkie zagro�enia.

Z prowadzonych dla województwa katowickiego bada� wynika, �e w 1997 roku około 20 % ludno�ci ówczesnego województwa zagro�ona była toksycznymi �rodkami przemysłowymi w wyniku potencjalnych awarii przemysłowych oraz podczas przewozu niebezpiecznych substancji transportem kołowym i kolejowym. Około 1 % ludno�ci zamieszkiwał w strefie zagro�e� �miertelnych. W Sosnowcu w roku 2002 wg informacji WIO� nie miały miejsca �adne powa�niejsze awarie.

ródłem potencjalnych awarii na terenie miasta Sosnowca mo�e by� transport materiałów niebezpiecznych drogowy lub kolejowy oraz awarie przemysłowe.

Prezydent Miasta Sosnowca zarz�dzeniem z dnia 18 marca 2003 r. powołał Powiatowy Zespół Reagowania Kryzysowego (PZRK) oraz utworzył Centrum Zarz�dzania Kryzysowego. W skład PZRK wchodz� pracownicy Urz�du Miejskiego, Pa�stwowej Stra�y Po�arnej i policji. Transport materiałów niebezpiecznych

Transport materiałów niebezpiecznych w Sosnowcu odbywa si� liniami kolejowymi i drog�. Transport kolejowy przechodzi przez stacj� Sosnowiec Główny i Południowy na trasach: Katowice – Kielce i Katowice – Zawiercie oraz przez stacj� Sosnowiec J�zor na trasie Katowice – Kraków Ponadto transport materiałów niebezpiecznych prowadzony jest lini� kolejow� Jaworzno Szczakowa – Zawiercie przebiegaj�c� przez obszar miasta Sosnowca.

Transport drogowy materiałów niebezpiecznych na terenie Sosnowca (Mapa 8. Transport materiałów niebezpiecznych na terenie miasta Sosnowca) ma miejsce do nast�puj�cych zakładów: • Polskie Huty Stali Huta Cedler S.A. przy ul. Wojska Polskiego (ulicami: Orl�t Lwowskich, Wojska

Polskiego lub DK-1 (Obwodnica Wschodnia), Braci Mieroszewskich, Lenartowicza, Wojska Polskiego)

• Spółdzielnia Mleczarska „Jogser” przy ul. Wojska Polskiego – amoniak (ulicami: Orl�t Lwowskich, Wojska Polskiego lub Obwodnica Wschodnia, Braci Mieroszewskich, Lenartowicza, Wojska Polskiego)

• KWK „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. – materiały wybuchowe (ulicami: DK-1 (Obwodnica Wschodnia), Lenartowicza, Szenwalda)

• PPH „Zagł�bie” s.c. przy ul. Ptasiej – DK 86, ul. Grota Roweckiego, Ptasia • Technologie „Buczek” S.A. przy ul. Nowopogo�skiej ( od Krakowa ulicami: Katowicka, 3-go

Maja, plac Tadeusza Ko�ciuszki, Nowopogo�ska lub od Cz�stochowy ulicami: B�dzi�ska, Nowopogo�ska).

Cel strategiczny:

Zapobieganie powa�nym awariom przemysłowym oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wyst�pienia

6.6.2 Kierunki działa�: • monitoring potencjalnych sprawców awarii pod k�tem spełniania przez nich wymogów

bezpiecze�stwa i prewencji • opracowanie miejskiego planu reagowania kryzysowego i miejskiego planu operacyjno –

ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii • utrzymywania w gotowo�ci słu� reakcyjnych na wypadek zaistnienia awarii • prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu społecze�stwa dotycz�cej zasad

post�powania w razie wyst�pienia awarii, w celu ukształtowania wła�ciwych postaw i zachowa�

76

77

• wdra�anie zasad i zalece� zawartych w Wojewódzkim planie zarz�dzania ryzykiem i operacyjno - ratowniczym

6.6.3 Działania w latach 2004-2006:

Lp. Działania Jednostka realizuj�ca 1. Wspieranie dofinansowania PSP w sprz�t specjalistyczny Prezydent Miasta 6.7. Ochrona przyrody i krajobrazu 6.7.1 Geomorfologia i rzeba terenu Obszar Sosnowca w podziale fizyczno-geograficznym wg Kondrackiego le�y w podprowincji Wy�yna �l�sko-Krakowska, makroregionie Wy�yna �l�ska, w trzech mezoregionach: Wy�yna Katowicka, Pagóry Jaworznickie i niewielkim fragmencie Garbu Tarnogórskiego (okolice Cie�li). Rze�ba terenu na obszarze miasta jest bardzo urozmaicona i zwi�zana z mezoregionami. Najbardziej urozmaicona rze�ba terenu wyst�puje w rejonie Wy�yny Katowickiej. Przewa�aj� tu tereny wyniesione z garbami, wzgórzami, powierzchniami akumulacyjnymi, zrównaniami szczytowymi, terasami, wydmami, bruzdami, kraw�dziami. Powierzchnia rozci�ta jest dolinami Brynicy, Przemszy i dolnego odcinka Białej Przemszy.

Znaczn� cz��� terenu zajmuj� obszary o rze�bie antropogenicznej. Liczne s� wyrobiska poeksploatacyjne po piaskowniach, gliniankach, kamieniołomach i tereny po płytkiej eksploatacji górniczej z biedaszybami. Wyst�puj� te� niecki obni�eniowe po eksploatacji w�gla kamiennego, zwałowiska odpadów pogórniczych i poprodukcyjnych, nasypy i wkopy linii kolejowych, rozbudowany system drogowy, powierzchnie zrównania antropogenicznego pod terenami zabudowanymi. W rejonie Pagórów Jaworznickich wyst�puj� pojedyncze wzniesienia rozdzielone obni�eniami wypełnionymi piaskami wodno-lodowcowymi. Równie� tutaj liczne s� formy antropogeniczne w postaci wyrobisk po eksploatacji piasku z najwi�kszym wyrobiskiem kopalni CTL Maczki-Bór. Natomiast w obr�bie Garbu Tarnogórskiego wyst�puj� wzniesienia w postaci pagórów i garbów o powierzchni falistej lub wyrównanej.

Obszar Sosnowca generalnie obni�a si� z północy od wysoko�ci ponad 300 m n.p.m. (317 m n.p.m.) na południe w kierunku zbiegu Przemszy, Białej Przemszy i Bobrka do wysoko�ci 237 m n.p.m. Tak wi�c maksymalne deniwelacje na terenie miasta wynosz� 80 m. Przewa�aj� spadki terenu o nachyleniu 5-120, zwłaszcza 8-100. Du�y jest te� udział terenów o nachyleniu 0-50. Bardzo rzadko spadek terenu zawiera si� w granicach 12-300. Cech� charakterystyczn� dla terenu Sosnowca jest przeplatanie si� form naturalnych i antropomorficznych, powstałych w wyniku działalno�ci przemysłowej i intensywnego zagospodarowania urbanistycznego. 6.7.2 Warunki klimatyczne Sosnowiec znajduje si� w rejonie XV dzielnicy klimatycznej cz�stochowsko-kieleckiej (wg Gumi�skiego). Kształtowanie si� temperatury powietrza przebiega w sposób charakterystyczny dla wy�ynnej cz��ci Polski. Klimat jest przej�ciowy z du�ym wpływem klimatu oceanicznego, ale równie� z silnym wpływem klimatu kontynentalnego. Napływ ró�nych układów barycznych, ró�nego charakteru mas powietrza (zwrotnikowego, arktycznego, polarnego) powoduj� du�� zmienno�� i ró�norodno�� pogody. Sprawia to, �e podstawowych pór roku wprowadza si� dodatkowe dwie lub cztery – przedwio�nie, przedlecie, polecie i przedzimie. Charakter pogody kształtuj� stałe o�rodki atmosferyczne – wy� azorski i ni� islandzki oraz wy� syberyjski i letni ni� azjatycki. Lokalne

78

czynniki antropogeniczne powoduj� dalsze zró�nicowanie w kształtowaniu si� poszczególnych elementów klimatu. Warunki klimatyczne Sosnowca charakteryzuj� wybrane parametry klimatyczne: • �rednia roczna temperatura powietrza wynosi 80C; najcieplejszy miesi�c to lipiec z temperatur�

18,10C; najwy�sze temperatury dochodz� do 35,80C; przeci�tnie na rok przypada 35 dni z temperatur� powy�ej 250C, a dni upalnych z temperatur� powy�ej 300C – 5; najzimniejszym miesi�cem jest stycze� z temperatur� –3,20C; najwi�ksze mrozy dochodz� do -300C, a dni z temperatur� minimaln� poni�ej 00C jest �rednio 120; �rednia roczna amplituda temperatur powietrza wynosi 23,30C;

• �rednie roczne sumy opadów atmosferycznych wynosz� 660 mm; maksimum opadów wyst�puje w

lipcu – 100 mm, a minimum w lutym – 31 mm; opady letnie s� wy�sze od zimowych i maj� cz�sto charakter ulewny; w ci�gu roku wyst�puje około 151 dni z opadem powy�ej 0,1 mm;

• �rednia miesi�czna wilgotno�� wzgl�dna powietrza wynosi około 80% • �rednia liczba dni z mgł� w roku wynosi 65 dni • liczba dni z burzami wynosi 19 • �redni czas zalegania pokrywy �nie�nej wynosi do 115 dni w roku; pierwszy �nieg pojawia si�

około 26 listopada i zanika 21 marca; grubo�� pokrywy �nie�nej jest niewielka i wynosi 8 cm (w lutym 15)

• zachmurzenie nie odbiega od �redniej krajowej (6,5 w skali 0-10) • przewa�aj� wiatry z sektora zachodniego (południowo-zachodnie, północno-zachodnie i

zachodnie) wiej�ce przez 50% dni w roku; 14% udział maja wiatry wschodnie; cisze stanowi� 12% czasu rocznego;

• czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi 210-220 dni 6.7.3 Zmiany w rzebie terenu Prowadzona na terenie miasta Sosnowca wieloletnia eksploatacja surowców energetycznych i skalnych (w�gla kamiennego, piasku podsadzkowego, wapienia, łupków ilastych) oraz intensywny rozwój hutnictwa �elaza i metali nie�elaznych, przemysłu metalowego, włókienniczego i zwi�zany z nimi rozwój sieci dróg i linii kolejowych oraz zabudowa mieszkalna spowodowały znacz�ce i nieodwracalne przekształcenia powierzchni ziemi.

Obszar Sosnowca od pocz�tku XIX wieku znajduje si� w strefie intensywnej eksploatacji górniczej. Obszary górnicze kopal� w�gla kamiennego obejmowały 92,17% terenu miasta, w tym około 13,4% obszaru miasta (1 081 ha) to obszar dawnej, płytkiej (do 80 m) eksploatacji górniczej. Na terenie miasta jest około 555 wyrobisk, niektóre o niewiadomym sposobie likwidacji, maj�cych poł�czenie z powierzchni�. Nieznany jest te� dokładny zasi�g i gł�boko�� tzw. „dzikiego kopalnictwa”, rozwini�tego na szerok� skal� przy wychodniach pokładów. S� to bardzo niekorzystne zjawiska, o długotrwałych i niemo�liwych do usuni�cia skutkach, gro�ne dla istniej�cej zabudowy i uzbrojenia terenów oraz utrudniaj�ce zabudow� tych terenów. Eksploatacja w�gla kamiennego spowodowała równie� obni�enia terenu na du�ych obszarach miasta i powstawanie zalewisk w niektórych nieckach osiadania. Obecnie osiadania maj� miejsce w rejonie prowadzenia eksploatacji przez kopalni� Kazimierz-Juliusz Sp. z o.o.we wschodniej cz��ci miasta.

Na terenie miasta Sosnowca znajduje si� szereg wyrobisk po eksploatacji piasku

podsadzkowego, wyrobisk po eksploatacji iłów karbo�skich do produkcji cegły, zmian w rze�bie

79

terenu spowodowanych dawn� eksploatacj� wapienia. Cz��� wyrobisk jest wypełniona wod�, cz��� zrekultywowana, cz��� została zasypana do poziomu powierzchni ziemi.

6.7.4 Charakterystyka dominuj�cych w mie�cie zbiorowisk ro�linnych

W wyniku oddziaływania aglomeracji miejsko-przemysłowej na formacje przyrody o�ywionej Sosnowiec charakteryzuje si� znacznie przeobra�onym �rodowiskiem. Ze wzgl�du na intensywne zmiany o charakterze antropogenicznym struktura i skład florystyczny wi�kszo�ci zbiorowisk ro�linnych uległy znacznym przekształceniom, tak �e ich klasyfikacja syntaksonomiczna nie jest do ko�ca jednoznaczna. Na obszarze Sosnowca wyst�puj� zbiorowiska le�ne, zaro�lowe i niele�ne. W strukturze wi�kszo�ci biocenoz jest du�y udział gatunków obcych ekologicznie, tj. nie nale��cych do kombinacji typowej dla danego typu ekosystemu. Zachwianie normalnych stosunków ilo�ciowych pomi�dzy gatunkami wła�ciwymi i niewła�ciwymi dla danego typu ekosystemu sugeruje proces degeneracji. Takie zjawisko obserwowane jest w formacjach ro�linnych na obszarze miasta. Charakterystyk� poszczególnych zbiorowisk przedstawiono poni�ej, za wyj�tkiem zbiorowisk le�nych omówionych w rozdziale o lasach.

Zbiorowiska zaro�lowe - s� to formacje ro�linne bardzo wa�ne biocenotycznie, zło�one głównie z gatunków krzewiastych z domieszk� niewysokich drzew. Nale�� tu wikliny nadrzeczne, zaro�la łozowe oraz �ródpolne zaro�la z głogami i tarnin�, a tak�e por�bowe zbiorowisko z bzem czarnym i je�ynami, pełni�ce istotna rol� w procesie regeneracji lasu.

Zbiorowiska niele�ne – jest to grupa niele�nych zbiorowisk naturalnych oraz zbiorowisk niele�nych pochodzenia antropogenicznego. Do grupy zbiorowisk naturalnych nale�y ro�linno�� wodna, błotna, szuwarowa oraz torfowiskowa, a tak�e piaszczyskowa. Szczególnie cenne, a jednocze�nie silnie zagro�one s� torfowiska. Zbiorowiska niele�ne pochodzenia antropogenicznego to du�a grupa zespołów ro�linnych, które powstały i istniej� dzi�ki okre�lonej działalno�ci człowieka. Nale�� tu ł�ki, które powstały po wykarczowaniu lasu przez człowieka, a nast�pnie były utrzymywane przez systematyczne koszenie lub wypas. W momencie zaniechania takich działa� na obszary ł�k zaczynaj� wkracza� spontanicznie rozsiewaj�ce si� gatunki drzew i krzewów, rozpoczynaj�c proces powrotu lasu. Bujne, wilgotne ł�ki zast�piły ł�gi w dolinach rzek. Zanikaj� one z chwil� obni�enia poziomu wody gruntowej (melioracje), co przejawia si� w ich gwałtownym ubo�eniu składu gatunkowego. Inny charakter posiadaj� zbiorowiska azotolubne, zło�one z okazałych bylin i pn�czy, zajmuj�ce siedliska ruderalne, zdeformowane przez działalno�� człowieka. Nale�� tu równie� zbiorowiska ro�linne porastaj�ce brzegi zniekształconych koryt rzecznych. otoczenia traktów komunikacyjnych, nieu�ytków porolnych i poprzemysłowych.

Pomimo znacznych zmian w szacie ro�linnej w Sosnowcu, wyst�puje tu szereg gatunków ro�lin chronionych m.in. kruszyna pospolita, cis pospolity, centuria pospolita, rosiczka okr�głolistna, rosiczka długolistna, rosiczka po�rednia, kruszczyk szerokolistny i rdzawoczerwony, listera jajowata, zimowit jesienny, kalina koralowa, bluszcz pospolity, bagno zwyczajne, wyblin jednolistny, wawrzynek wilczełyko, powojnik prosty, mieczyk dachówkowaty, kukułka szerokolistna. Szczególne znaczenie dla mieszka�ców miasta maj� ekosystemy zieleni miejskiej i przydomowej, które s� tworem nienaturalnym. Do grupy tej zalicza si� zarówno przyuliczne trawniki, jak i parki stanowi�ce fragmenty terenów le�nych. Bez wzgl�du na rodzaj maj� one du�e znaczenie, b�d�c czasem jedynym rodzajem ro�linno�ci na terenach zurbanizowanych. Do zieleni urz�dzonej zalicza si� parki, cmentarze, skwery, ogrody działkowe, ogrody przydomowe, ziele� osiedli mieszkaniowych i tras komunikacyjnych oraz ziele� przy obiektach u�yteczno�ci publicznej. Bardzo cenne s� zabytkowe zało�enia ogrodowe – parki i cmentarze, stanowi�ce istotny element przyrodniczy w mie�cie. Parki, ziele�ce i bulwary nadrzeczne (43,3 ha), ziele� przy trasach komunikacyjnych (32,5ha), ziele� ochronna na terenach przemysłowych (75 ha), ziele� osiedlowa (230 ha), ogrody działkowe (394 ha), lasy (1792 ha) i tereny rekreacyjno-sportowe (158,48 ha) stanowi� około 29,8% powierzchni miasta.

Tereny rekreacyjno-sportowe zajmuj� powierzchni� około 158 ha i stanowi� wa�ny element zieleni miejskiej i systemu ekologicznego miasta. Du�� powierzchni� zajmuj� stadiony klubów

80

sportowych (około 26,5 ha). Na terenie miasta znajduje si� około 60 obszarów o cechach ogrodów działkowych.

Jednym z kierunków ochrony �rodowiska wynikaj�cym z ustawy „O ochronie przyrody” jest ochrona prawna drzew i krzewów, polegaj�ca na obowi�zku utrzymywania drzew i krzewów we wła�ciwym stanie oraz na zakazie usuwania drzew i krzewów z terenów u�ytkowanych nieruchomo�ci bez zezwolenia. W wi�kszo�ci przypadków w mie�cie wydawano zezwolenia na usuni�cie drzew z gatunku topola z powodu ich złego stanu b�d� obumarcia lub gdy stanowiły zagro�enie bezpiecze�stwa mienia. Usuni�te drzewa i krzewy zast�powano drzewami i krzewami szlachetnych gatunków, sadzonymi głównie na terenach miejskich i osiedlowych. Preferuje si� sadzenie drzew szczepionych o małych koronach.

W ostatnich latach nast�piło masowe pojawienie si� szkodnika kasztanowca białego - szrotówka kasztanowcowiaczka. W celu zapobiegni�ciu masowemu rozmna�aniu i rozprzestrzenianiu si� szkodnika zalecono grabienie opadłych li�ci i niszczenie zimuj�cych w nich poczwarek przez spalanie lub wywo�enie na wysypisko miejskie w celu utylizacji. Dla skutecznego zwalczania konieczne jest wykonywanie tych zabiegów przez kilka lat. Poza opisan� powy�ej metod� mechaniczn� istnieje jeszcze metoda chemiczna i metoda z zastosowaniem feromonów.

Parki W obr�bie miasta Sosnowca znajduje si� kilka parków o zabytkowych zało�eniach

przestrzennych, zwieraj�cych jednocze�nie cenny drzewostan. S� to parki przypałacowe, dworskie i miejskie, wkomponowane w plan zabudowy architektonicznej. Ze wzgl�du na du�� warto�� przyrodnicz� i kulturow� do �l�skiego wojewódzkiego rejestru zabytków zostały wpisane:

- park Sielecki – stara cz��� przy ul. Zamkowej (powierzchnia 10,4 ha) - dwa parki Schoena: przy ul. Chemicznej (powierzchnia 5,05 ha) i przy ul. 1-go Maja za

S�dem Rejonowym (powierzchnia 1,0 ha) - park przy placu Dietla przy ul. eromskiego (powierzchnia 6,13 ha) - park w Ostrowach Górniczych (powierzchnia 2,0 ha) - park przy Szpitalu nr 5 przy ul. Szpitalnej (powierzchnia 2,5 ha)

Poza tym dwa parki w Milowicach przy ulicy Baczy�skiego (powierzchnia 1,74 ha) i przy ulicy Studziennej (powierzchnia 0,75 ha) oraz park Kresowy z Egzotarium podlegaj� równie� ochronie ze wzgl�du na odpowiednie zapisy w planie zagospodarowania przestrzennego miasta. Charakterystyk� wyst�puj�cych na terenie miasta parków przedstawiono w zał�czniku nr 2.

Wi�kszo�� z parków zajmuje tereny w dolinie Przemszy. Mo�liwe jest cz��ciowe przywrócenie ich dawnych walorów przyrodniczych i architektonicznych, jednak nie jest mo�liwe odtworzenie w cało�ci zało�e� przestrzenno-parkowych. Parki na terenie miasta powinny zosta� otoczone szczególn� opiek� tak, aby skutecznie zabezpieczy� zarówno ich estetyczne jak i przyrodnicze walory. Poza parkami wyst�puj�cymi w obszarze miasta jest kilka ró�nogatunkowych skupie� drzew usytuowanych w s�siedztwie starych budynków, które s� pozostało�ciami istniej�cych tam niegdy� wi�kszych parków.

Cmentarze Stare drzewa jakie jeszcze egzystuj� na cmentarzach stanowi� istotn� cz��� zieleni w mie�cie.

Wi�kszo�� cmentarzy zało�onych w XX wieku nie posiada ani zabytkowych zało�e� przestrzenno-parkowych ani zabytkowych nagrobków. Pi�� cmentarzy zostało zało�onych w XIX wieku (1839, 1860, 1880, 1894, 1894), jednak ich zało�enia przestrzenne zostały zakłócone, a stary, zabytkowy drzewostan skrajnie zredukowany, co zazwyczaj dzieje si� na skutek presji miejscowej ludno�ci. Najstarszym cmentarzem jest cmentarz �ydowski, zało�ony w 1790 roku (ul. Pastewna), z którego zachowały si� tylko nieliczne stare macewy. Charakterystyk� cmentarzy w Sosnowcu przedstawia zał�cznik 3.

Wybrane elementy fauny

Na obszarze miasta stwierdzono obecno�� 82 gatunków ptaków l�gowych. Jest to stosunkowo mała ilo�� w porównaniu do obszaru miasta. Spowodowane jest to niewielk� powierzchni� terenów, w obr�bie których zachowały si� odpowiednie warunki siedliskowe. W Sosnowcu wyst�puj� m.in.

81

perkozek, perkoz dwuczuby i rdzawoszyi, b�czek, łab�d� niemy, głowienka, krogulec, myszołów, kuropatwa, ba�ant, dzi�cioł zielony, pliszka �ółta, biało�ytka itd. Na obszarze miasta wyst�puj� równie� miejsca dogodne do rozrodu płazów: �aby zielonej, �aby brunatnej, kumaka nizinnego, ropuchy szarej i ropuchy zielonej. Odnotowano obecno�� jaszczurki �yworodnej, traszki zwyczajnej, zaskro�ca zwyczajnego. Wyst�puj� równie� je�e i zauwa�ono �lady bobrów.

Formy ochrony przyrody w mie�cie Uchwał� Nr 634/XXXII/01 Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 24 maja 2001 roku w sprawie wprowadzenia ochrony indywidualnej, w drodze uznania za pomniki przyrody pojedynczych tworów przyrody o�ywionej na terenie miasta Sosnowiec za pomniki przyrody uznano 72 drzewa rosn�ce na obszarze miasta. Wykaz pomników przyrody na terenia miasta znajduje si� w zał�czniku nr 5.

Rozporz�dzeniem Wojewody �l�skiego Nr 20/2002 z dnia 15 maja 2002 r. uznano za u�ytek ekologiczny torfowisko przej�ciowe pod nazw� „Torfowisko Bory” o powierzchni 6,68 ha, le��ce w Sosnowcu w obszarze Nadle�nictwa Siewierz.

Rozporz�dzeniem Wojewody �l�skiego Nr 25/2002 z dnia 10 czerwca 2002 r. uznano za u�ytek ekologiczny �ródle�ne ł�ki w dolinie rzeki Białej Przemszy pod nazw� „�ródle�ne ł�ki w Starych Maczkach” ” o powierzchni 31,28 ha na gruntach miasta Sosnowiec we władaniu Wspólnoty Le�nej Miasta Sławków (Mapa 9. Formy ochrony przyrody i krajobrazu na terenie miasta Sosnowca).

Ponadto pod ochron� znajduje si� 6 parków wymienionych w podrozdziale o parkach, które wpisane s� do �l�skiego wojewódzkiego rejestru zabytków oraz dwa parki w Milowicach przy ulicy Baczy�skiego i przy ulicy Studziennej oraz park przy ul. Kresowej z Egzotarium ze wzgl�du na odpowiednie zapisy w planie zagospodarowania przestrzennego miasta.

�ródła zagro�e�

�rodowisko przyrodnicze miasta Sosnowca zostało w ci�gu ostatnich dwóch stuleci silnie zdegradowane. Nast�piły gwałtowne zmiany siedlisk i st�d została zachowana jedynie namiastka biocenoz charakterystycznych dla nich w przeszło�ci.

Degradacja szaty ro�linnej i zwierz�cej była wynikiem przede wszystkim zanieczyszczenia �rodowiska tj. emisji zanieczyszcze� do powietrza oraz szkód górniczych. Po�redni wpływ przemysłu zaznaczył si� tak�e w zbiorowiskach niele�nych: półnaturalnych zbiorowiskach ł�kowych, a tak�e w zbiorowiskach segetalnych i ruderalnych. Jest zwi�zany z degradacj� gleb i ma charakter przewlekły. Zwi�kszyły areał gatunki sztucznie wprowadzone, a tak�e gatunki rodzime, dawniej spotykane na ograniczonych powierzchniach. Proces ten prowadzi do wykształcenia si� zbiorowisk o charakterze trawiasto-krzewistym ujednoliconych pod wzgl�dem składu gatunkowego.

W przypadku fauny zagro�enie stanowi zanieczyszczenie wód powstaj�ce w wyniku zrzutu �cieków bezpo�rednio do wód powierzchniowych, co powoduje zagro�enie dla zwierz�t zasiedlaj�cych, czasowo lub przez całe swoje �ycie, cieki i zbiorniki wodne. Na przestrzeni kilku ubiegłych lat obserwuje si� co prawda spadek tego typu negatywnych oddziaływa� na �rodowisko, jednak nadal mo�na spotka� nielegalne odprowadzenia �cieków komunalnych, głównie dokonywane przez wła�cicieli posesji zlokalizowanych w pobli�u niewielkich cieków wodnych.

Powa�nym zagro�eniem dla fauny s� wszelkiego rodzaju melioracje, osuszania terenów podmokłych oraz regulacje cieków wodnych. Przeprowadzanie regulacji zuba�a w du�ym stopniu skład gatunkowy, niszczy miejsca rozrodu wielu gatunków oraz ma bardzo niekorzystny wpływ na przylegaj�ce biotopy. W okresie wiosennym szczególnym zagro�eniem dla wielu zwierz�t (zwłaszcza bezkr�gowców, lecz równie� dla wielu zwierz�t kr�gowych) jest wypalanie traw. Gin� wówczas znaczne ilo�ci płazów, niektóre ptaki oraz prawie wszystkie gatunki bezkr�gowców zasiedlaj�ce otwarte siedliska trawiaste.

Szczególne znaczenie ma ochrona miejsc rozrodu płazów, a wi�c ró�nego rodzaju zbiorników wodnych licznie wyst�puj�cych na terenie miasta, w tym małych sadzawek, a nawet terenów z okresowymi, niewielkimi kału�ami.

82

83

Do najwa�niejszych przyczyn przeobra�e� zarówno flory jak i fauny Sosnowca, które miały głównie miejsce w przeszło�ci, ale których skutki trwaj� do dzisiaj, nale��: • zmiana sposobu u�ytkowania gruntów, a wi�c trwałe i okresowe wylesienie (przeznaczenie

gruntów le�nych pod zabudow� mieszkaniow�, budow� arterii komunikacyjnych, wodoci�gów, linii energetycznych), zmiana ł�k i pastwisk w nieu�ytki w wyniku zmian stosunków wodnych

• odkrywkowa i wgł�bna eksploatacja kopalin prowadz�ca do deformacji powierzchni ziemi i powstawania nieu�ytków

• rozbudowa infrastruktury przemysłowej • działalno�� górnicza przyczyniaj�ca si� do lokalnych zawodnie� terenu, ale tak�e do nadmiernego

odwodnienia (eksploatacja piasku) • osuszanie terenów pierwotnie podmokłych w drodze regulacji cieków wodnych, zabiegów

melioracyjnych • „dzikie” wysypiska odpadów Tendencje zmian

Zachowanie najcenniejszych pod wzgl�dem przyrodniczym terenów jest istotn� inwestycj� dla miasta. Obok terenów zdegradowanych przez przemysł zachowało si� jeszcze do�� du�e zró�nicowanie flory i fauny. Na terenie miasta istnieje wiele obszarów warto�ciowych pod wzgl�dem przyrodniczym i krajobrazowym. Wykonana w 1999 r. „Waloryzacja przyrodnicza Miasta Sosnowiec” przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „Pro Natura” wykazała 49 takich miejsc. Kieruj�c si� wskazaniami z tego opracowania oraz zapisami ze Studium Uwarunkowa� i Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Sosnowiec ustanowiono na terenie miasta 72 pomniki przyrody i dwa u�ytki ekologiczne. Wykaz obszarów cennych przyrodniczo proponowanych do obj�cia ochron� prawn� przedstawiono w zał�czniku 4. Nale�y zwróci� uwag� na obszar oznaczony nr 33 w „Waloryzacji przyrodniczej miasta Sosnowca”(obszar C5 wg „Studium...”) zlokalizowany w rejonie rzeki Bobrek. Przedmiotowy obszar jest obszarem konfliktowym ze wzgl�du na regulacj� rzeki Bobrek, która przyczyni si� do osuszenia otaczaj�cego terenu i spowoduje zagro�enie dla obszarów l�gowych ptaków wodnobłotnych. Natomiast z drugiej strony, pozostawienie nieuregulowanej rzeki Bobrek w rejonie obni�e� terenów spowodowanych eksploatacj� w�gla kamiennego jest przyczyn� podtopie� posesji zlokalizowanych w tym rejonie.

Ponadto z wyszczególnionych w zał�czniku 4 terenów cennych przyrodniczo, proponowanych do obj�cia ochron� prawn� jako zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu lub u�ytki ekologiczne w nast�pnej kolejno�ci przewidziane s� działania w celu ochrony prawnej powierzchni przyrodniczo cennych:

- utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego w dolinie Przemszy (powierzchnia nr 7 wg „Waloryzacji...”, wg „Studium...” s� to ukształtowane i kształtuj�ce si� obszary zieleni miejskiej oraz obszar C8)

- utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego w cz��ci Doliny Potoku Zagórskiego(powierzchnia nr 13 wg „Waloryzacji...”, wg „Studium...” obszar E3)

- utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Zagórze (teren od północy graniczy ze wschodnim odcinkiem ul. Dmowskiego, od wschodu graniczy ze Wschodni� Obwodow� GOP, od południa z ul. Lenartowicza(powierzchnia nr 21 wg „Waloryzacji...”, wg „Studium...” obszar D12)

- utworzenie u�ytku ekologicznego we wschodniej cz��ci miasta w otoczeniu zbiornika wodnego przy ul. Le�nej i Maczkowskiej(powierzchnia nr 43 wg „Waloryzacji...”, wg „Studium...” obszar B20)

- utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego w Parku Tysi�clecia w Milowicach – modernizacja w kierunku parku le�nego (powierzchnia nr 2 wg „Waloryzacji...”, wg „Studium...” kształtuj�cy si� obszar zieleni miejskiej)

- modernizacja parku przy ul. Kresowej w kierunku ogrodu dendrologicznego Pozytywnym zjawiskiem jest równie� zast�powanie starych topoli szlachetniejszymi gatunkami

drzew i ochrona prawna drzew i krzewów.

84

Planuje si� równie� utworzenie Parku Europa w rejonie parku przy ul. Kresowej i parku w Milowicach.

Negatywne jest to, �e w przyszło�ci potrzeby ekonomicznego rozwoju miasta mog� by� sprzeczne z potrzebami ekologicznymi. Planowane gospodarcze wykorzystanie terenu koliduje czasami z obszarami okre�lonymi jako cenne przyrodniczo. Cel strategiczny:

Kształtowanie i ochrona miejskiego systemu obszarów chronionych.

6.7.5 Cele długoterminowe

• sukcesywne obejmowanie ochron� prawn� terenów cennych przyrodniczo • zwi�kszenie powierzchni terenów zielonych na terenie miasta • wzmocnienie roli rekreacyjnej i turystycznej terenów zielonych

6.7.6 Kierunki działa�:

• obj�cie ochron� prawn� i utrzymanie 5 terenów cennych przyrodniczo, • wspieranie bada� i prac rozwojowych z zakresu ochrony przyrody • rozwój szlaków turystycznych i �cie�ek dydaktycznych na terenach interesuj�co przyrodniczo

6.7.7 Działania w latach 2004-2006 Lp. Działanie Jednostka realizuj�ca 1. Wykonanie dokumentacji dotycz�cej utworzenia parku

dendrologicznego w wyniku modernizacji Parku przy ul.Kresowej Prezydent Miasta

2. Obj�cie ochron� prawn� 5 obszarów cennych przyrodniczo Prezydent Miasta 6.8. Ochrona gleb 6.8.1 Stan aktualny

Gleby obszaru Sosnowca s� do�� zró�nicowane, z przewag� gleb bielicowych. Wykształciły si� one głównie na piaskach polodowcowych i glinach, a tak�e triasowych marglach, dolomitach i wapieniach oraz iłowcach, mułowcach i piaskowcach karbo�skich.

Wyst�puj�ce we wschodniej cz��ci miasta gleby bielicowe wytworzone s� z piasków lu�nych,

słabo gliniastych i gliniastych. Doliny rzek i potoków zajmuj� mady oraz gleby brunatne utworzone na iłach, które stanowi� bogate siedliska opanowane kiedy� przez ro�linno�� ł�gow� lub bujne ł�ki. Ponadto wyst�puj� gleby brunatne i bielicowe wytworzone z glin zwałowych i piasków gliniastych oraz gleby brunatne wytworzone z piasków lu�nych, słabo gliniastych, lokalnie na wapieniach. Gleby obszaru intensywnej eksploatacji przemysłowej s� glebami o wła�ciwo�ciach pocz�tkowego stadium rozwojowego.

W wyniku wielowiekowego przekształcenia �rodowiska doszło na terenie miasta do znacznej, wielokierunkowej degradacji gleb. Naturalna pokrywa została zniszczona w rejonie intensywnych działa� gospodarczych, szczególnie w miejscach deponowania odpadów z kopal� w�gla kamiennego, w otoczeniu zakładów przemysłowych i w miejscu powstania wykopów.

Kompleksy glebowe bez wi�kszych przekształce� antropogenicznych znajduj� si� na terenach rolnych i nieu�ytkach po wschodniej i zachodniej stronie północnej cz��ci Wschodniej Obwodnicy

85

GOP, w rejonie ulicy Sokolskiej, na terenie Kolonii pod Klimontowem, to tak�e tereny le�ne od Starego Zawodzia do wschodniej granicy miasta i w rejonie Modrzejowa.

Na obszarze miasta Sosnowca rolnictwo od dawna nie pełni �adnej powa�niejszej roli. Rejony wyst�powania wi�kszych u�ytków rolnych to: Ostrowy Górnicze, Kazimierz Górniczy, Por�bka, Klimontów, Zawodzie, Maczki, Zagórze. Powierzchnia gruntów rolnych w Sosnowcu wynosi 1365 ha. Niemniej, istniej� liczne ogrody działkowe, na których uprawiane s� płody rolne.

Wi�ksze kompleksy glebowe pozostaj�ce bez wi�kszych przekształce� antropogenicznych to tereny rolne i nieu�ytki w rejonie Modrzejowa, po zachodniej i wschodniej stronie północnej cz��ci Wschodniej Obwodowej GOP, okolice Klimontowa (Kolonia), rejon ulicy Sokolskiej, tereny w okolicach Starego Zawodzia. Na obszarach kopal� w�gla kamiennego wyst�puj� liczne obni�enia terenu spowodowane eksploatacj�, które s� wypełnione wod�. W rejonie kopalni CTL „Maczki-Bór” powstał ogromny lej depresji, powoduj�cy przesuszenie terenu.

Badania dotycz�ce stanu gleb przeprowadzono w 1996 roku na obszarze 18 ogródków działkowych zlokalizowanych na terenie miasta. Badano jedynie zawarto�� metali ci��kich. Wyniki bada� pokazały:

• brak przekrocze� warto�ci dopuszczalnych st��e� miedzi (nie zanotowano przekrocze� normy

na terenie �adnego ogrodu) • przekroczenia warto�ci dopuszczalnych st��e� cynku (zanotowano przekroczenia normy w 11

ogrodach) • przekroczenia warto�ci dopuszczalnych st��e� ołowiu (zanotowano przekroczenia normy w

14 ogrodach) • przekroczenia warto�ci dopuszczalnych st��e� kadmu (zanotowano przekroczenia normy w

17 ogrodach) • brak przekrocze� warto�ci dopuszczalnych st��e� �adnym z metali ci��kich na terenie POD

„Magnolia” przy Wschodniej Obwodowej GOP • przekroczenia warto�ci dopuszczalnych st��e� na terenie POD „Ostra Górka” i POD

„Brynica” Dopuszczaln� zawarto�� metali ci��kich przyj�to wtedy zgodnie z zarz�dzeniem Ministra

Ochrony �rodowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 7 lipca 1986 r. Aktualnie obowi�zuje Rozporz�dzenie Ministra �rodowiska z dnia 9 wrze�nia 2002 roku w sprawie standardów jako�ci gleby oraz standardów jako�ci ziemi (Dz.U. z 2002 r., Nr 165, poz. 1359, z dnia 4.10.2002 r.).

W 1991 i 1992 roku pobrano próby gleby m.in. z obszaru miasta Sosnowca do wykonania przez Pa�stwowy Instytut Geologiczny „Atlasu geochemicznego Górnego �l�ska” w skali 1:200 000, który ukazał si� w 1995 r. Wyniki bada� gleby wykazały:

• przekroczenie granicznych zawarto�ci arsenu (ponad 20 mg/kg) na du�ych obszarach miasta, szczególnie od strony zachodniej (wpływ Huty Metali Nie�elaznych „Szopienice”)

• przekroczenie granicznych zawarto�ci kadmu (ponad 4 mg/kg) na znacznych obszarach miasta • przekroczenie granicznych zawarto�ci cynku (ponad 300 mg/kg) na całym obszarze miasta • przekroczenie granicznych zawarto�ci ołowiu (ponad 100 mg/kg) prawie na całym obszarze

miasta Aktualnie na terenie Sosnowca prowadzony jest monitoring gleb w rejonie zwałowiska Bór-

Zachód CTL „Maczki-Bór”. Monitoring gleb prowadzony jest w trzech wytypowanych punktach badawczych raz w roku. W prowadzonych badaniach oznacza si� przewodno��, odczyn, zawarto�� chlorków, siarczanów, sodu i potasu. W ramach projektu RESCUE Regeneration of European Sites in Cities and Urban Environments, realizowanego przez Urz�d Miejski w Sosnowcu i finansowanego przez Komisj� Europejsk� w ramach 5-go Programu Badawczego UE na terenie zlikwidowanej kopalni w�gla kamiennego „Sosnowiec” w rejonie ulic Narutowicza, 3-go Maja i Kombajnistów wykonano badania 15 prób gleby w pi�tnastu punktach pomiarowych. Stwierdzone zawarto�ci metali ci��kich w badanych gruntach nie przekraczaj� dopuszczalnych ilo�ci okre�lonych dla obszarów terenów przemysłowych, u�ytków kopalnych i terenów komunikacyjnych (grupa C). Oznacza to, �e teren ten mo�e by� wykorzystany dla inwestycji przemysłowych. W przypadku innego

86

zagospodarowania, wymagaj�cych przeklasyfikowania gruntów badanego obszaru do gruntów zabudowanych i zurbanizowanych, z wył�czeniem terenów przemysłowych, u�ytków kopalnych i terenów komunikacyjnych (grupa B), nale�y przeprowadzi� remediacje gruntów na powierzchni. �ródła przekształce� i zanieczyszcze� gleb

Degradacja �rodowiska glebowego jest wynikiem wspólnego działania kilku czynników pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Na terenie miasta podstawowe znaczenie ma chemiczna i fizyczna degradacja gleb, zwi�zana z wprowadzaniem zanieczyszcze�, usuwaniem z gleb składników pokarmowych i substancji organicznej, zakwaszanie, niszczenie struktury gleby poprzez zag�szczanie i przesuszanie. Pewne znaczenie ma równie� erozja wodna gleb.

Najwi�kszy wpływ na degradacj� gleb miały znaczne przekształcenia powierzchni terenu zwi�zane na przestrzeni ostatnich 200 lat z przemysłem wydobywczym i przeróbczym w�gla kamiennego, wydobyciem kopalin pospolitych – piasków, łupków ilastych wapieni, przemysłem hutniczym i energetycznym oraz budownictwem i komunikacj�. ródłem degradacji gleb s� równie� �cieki przemysłowe i komunalne. Ponadto wpływ na zanieczyszczenie gleb ma równie� przemysł zlokalizowany w s�siednich miastach np. HMN Szopienice (przekroczenie granicznych zawarto�ci arsenu w glebie w jej rejonie).

Wysoka zawarto�� w glebach na terenie Sosnowca niektórych metali ci��kich ma w du�ej

mierze pochodzenie naturalne. Za wysokie tło geochemiczne metali w glebach odpowiedzialne s� wysokie koncentracje tych pierwiastków w podło�u geologicznym. Tendencje zmian

Stan gleb na terenie miasta nie b�dzie ulegał pogorszeniu ze wzgl�du na zanikaj�cy przemysł wydobywczy i restrukturyzowany przemysł hutniczy. Rekultywacja i rewitalizacja terenów poprzemysłowych powinna poprawia� stan �rodowiska i powoli zmniejsza� powierzchni� obszarów ze zdegradowanymi glebami.

Zwi�kszone zagro�enie zanieczyszczeniami zwi�zane jest natomiast z rozwijaj�c� si� komunikacj� samochodow�. Nie mo�na te� wykluczy� wyst�powania lokalnych �ródeł zanieczyszczenia zwi�zanych z innymi rodzajami przemysłu. Pewne znaczenie dla stanu gleb maj� �ródła zanieczyszczenia le��ce poza granicami miasta (np. energetyka zawodowa, koksownie itp.).

Cel strategiczny:

Racjonalne wykorzystanie gleb wraz z ich ochron� i rekultywacj� 6.8.2 Cele długoterminowe

• Zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej • Ograniczanie czynników wpływaj�cych na degradacj� gleby • Rekultywacja gleb i ziemi zdegradowanej 6.8.3 Kierunki działa�: • ochrona gruntów rolnych, • prowadzenie monitoringu jako�ci gleby i ziemi • coroczna aktualizacja rejestru terenów, na których stwierdzono przekroczenia standardów gleby

lub ziemi • przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochron� powietrza i wód powierzchniowych • racjonalne stosowanie wapna, nawozów sztucznych i �rodków ochrony ro�lin na terenach rolnych i

le�nych, • racjonalizacja prowadzenia upraw na terenach rolnych

87

W celu monitoringu gleb na starostów nało�ony został obowi�zek prowadzenia okresowych

bada� jako�ci gleby i ziemi (art. 109 ust. 2 Prawa Ochrony �rodowiska). Zakres i sposób prowadzenia tych bada� mo�e okre�li� Minister wła�ciwy ds. �rodowiska w drodze rozporz�dzenia.

Zadaniem starosty jest równie� prowadzenie rejestru zawieraj�cego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jako�ci gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowi�zek rekultywacji obci��a starost� (Art. 110 PO�). Rejestr taki musi by� corocznie aktualizowany. 6.9. Lasy 6.9.1 Stan aktualny

Na terenie miasta Sosnowca znajduje si� około 1792 ha terenów sklasyfikowanych jako le�ne (stan na 31.12.2002 r.). Około 943 ha tych terenów nale�y do Nadle�nictwa Siewierz i do Nadle�nictwa Chrzanów, 371 ha do Wspólnoty Le�nej Miasta Sławkowa, a 121 ha to lasy komunalne gminy Sosnowiec. Pozostałe tereny to grunty wchodz�ce w skład zasobu nieruchomo�ci skarbu pa�stwa, grunty skarbu pa�stwa przekazane w u�ytkowanie wieczyste oraz grunty osób fizycznych. Wszystkie lasy na obszarze miasta Sosnowca spełniaj� funkcje lasów ochronnych.

Ro�linno�� le�na reprezentowana jest głównie przez bory (mieszane, sosnowe i bagienne) oraz ł�gi (olszowo-jesionowy i odkształcony nadrzeczny ł�g topolowo-wierzbowy). S� to lasy bardzo zmienione, zwłaszcza w wyniku wprowadzenia jednogatunkowych nasadze� niezgodnych z siedliskiem (np. monokultury sosny i topoli). Gr�dy (li�ciaste lasy d�bowo-grabowe), które niegdy� pokrywały du�y obszar Sosnowca skurczyły si� do małych fragmentów. Zachowały si� tak�e niewielkie płaty podmokłego lasu z dominacj� olszy czarnej (lasy olsowe).

W obszarze miasta jest kilkadziesi�t ró�nej wielko�ci połaci lasów, które stanowiły kiedy�

zwarty kompleks le�ny. Najwi�ksze fragmenty zachowały si� w dzielnicy Zagórze, Maczki i J�zor-Bór.

W ci�gu ostatnich dwóch stuleci powierzchnia lasów Sosnowca zmniejszyła si� 2,5-krotnie, a na miejscu naturalnych lasów li�ciastych nasadzano monokultury sosny i �wierka. Obecnie lasy stanowi� 19,3% powierzchni miasta. Wobec istotnego ich zdegenerowania i zubo�enia wa�ne jest zachowanie ka�dego fragmentu zbiorowiska le�nego, zwłaszcza takiego, które ma cechy zbli�one do lasu naturalnego. Godne zachowania s� równie� zbiorowiska le�ne, w których nast�puj� procesy biologiczne prowadz�ce do regeneracji siedliska.

�ródła zmian i zagro�e�

Naturalne lasy li�ciaste pokrywaj�ce jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku obszar dzisiejszego Sosnowca zostały wyniszczone lub gruntownie przekształcone. W zachodniej, �rodkowej i południowej cz��ci miasta wyci�to je całkowicie, daj�c miejsce intensywnie rozwijaj�cym si� zakładom przemysłowym, osiedlom oraz sieciom komunikacyjnym. Wyci�cie lasów spowodowane było tak�e zapotrzebowaniem górnictwa i hutnictwa na ogromne ilo�ci drewna. Li�ciaste lasy zast�piono szybko rosn�cymi sosnami i �wierkami. Jednak lasy iglaste okazały si� podatne – du�o bardziej ni� li�ciaste – na niszcz�ce działanie zanieczyszczenia powietrza, szczególnie dwutlenkiem siarki.

Górnictwo przyczyniło si� do degradacji lasów nie tylko z powodu zapotrzebowania na

drewno, lecz równie� z powodu naruszenia górotworu, co spowodowało istotne zmiany stosunków wodnych, a to z kolei przyczyniło si� do skrajnych zmian w szacie ro�linnej (nast�piło podtopienie znacznych obszarów lub przesuszenie gruntu).

88

Tendencje zmian

Powierzchnia lasów na terenie Sosnowca zwi�ksza si� w wyniku prowadzenia sukcesywnej rekultywacji cz��ci terenów po byłych kopalniach w�gla kamiennego w kierunku le�nym.

Cel ogólny:

Wzbogacenie i racjonalna eksploatacja zasobów le�nych 6.9.2 Cele długoterminowe: • wzrost lesisto�ci miasta poprzez zalesianie terenów rekultywowanych • ochrona zasobów le�nych i poprawa kondycji przyrodniczej obszarów le�nych, • zapewnienie trwało�ci i wielofunkcyjno�ci lasów • renaturalizacja obszarów le�nych • powi�kszanie ró�norodno�ci biologicznej w lasach na poziomie genetycznym i gatunkowym • �poprawa zdrowotno�ci i odporno�ci drzewostanów 6.9.3 Kierunki działa�: • inwentaryzacja zasobów le�nych pod k�tem ich stanu zdrowotnego • wyznaczenie granicy rolno-le�nej w planach zagospodarowania przestrzennego • zalesianie terenów rekultywowanych • przebudowa drzewostanów zmienionych lub silnie uszkodzonych przez zanieczyszczenia

powietrza w kierunku drzewostanu li�ciastego • rozwijanie wielofunkcyjno�ci lasów i wzmocnienie ich korzystnego oddziaływania na �rodowisko

(poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej i glebochronnej), • dostosowanie lasów i le�nictwa, w wi�kszym ni� dotychczas zakresie, do wypełniania

zró�nicowanych funkcji nie tylko przyrodniczych ale tak�e społecznych (np. turystycznych) - powszechne, cho� sterowane, udost�pnienie lasów społecze�stwu z zachowaniem zasady niedopuszczania do zagro�enia trwało�ci i jako�ci zasobów le�nych,

• ochrona gleb le�nych, a szczególnie substancji organicznej gleby, • prowadzenie ci�głej kampanii edukacyjno – informacyjnej w celu podnoszenia �wiadomo�ci

społecze�stwa (w tym pracowników le�nictwa) w zakresie celów i korzy�ci trwałej i zrównowa�onej gospodarki le�nej, rozwój edukacji i nauk le�nych

• u�ytkowanie zasobów le�nych w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody, bioró�norodno�ci i krajobrazu

• nadzór nad gospodark� le�n� w lasach prywatnych • rekreacyjne u�ytkowanie i zagospodarowanie lasu, • współdziałanie le�nictwa z samorz�dami i administracj� pa�stwow� • racjonalne przeznaczanie obszarów le�nych na cele niele�ne • stały monitoring �rodowiska le�nego w celu przeciwdziałania stanom niepo��danym (po�ary,

choroby, szkodniki) • odnowa zieleni dolin rzecznych

Lasy spełniaj� istotn� rol� w odniesieniu do hydrosfery i atmosfery. Oprócz tego, posiadaj� funkcje produkcyjne i społeczne, przede wszystkim rekreacyjne.

Wska�nik lesisto�ci miasta Sosnowca wynosi 19,6%. Bior�c relatywnie du�� powierzchni�

powierzchni� terenów rekultywowanych, nale�y przyj��, �e mo�liwo�ci i potrzeby wzbogacenia zasobów le�nych miasta s� znacznie wi�ksze od przeci�tnych w kraju.

89

Istotne znaczenie w ochronie lasów ma wła�ciwe prowadzenie gospodarki le�nej. Podstawowym dokumentem gospodarki le�nej jest plan urz�dzenia lasu (lub uproszczony plan urz�dzenia lasu), zawieraj�cy opis i ocen� stanu lasu, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki le�nej. 6.10. Ochrona zasobów kopalin 6.10.1 Budowa geologiczna Obszar Sosnowca zlokalizowany jest w północno-wschodniej cz��ci Górno�l�skiego Zagł�bia W�glowego (GZW). Granice GZW stanowi� wychodnie sp�gu utworów produktywnych karbonu górnego. Zagł�bie ma charakterystyczny trójk�tny kształt o wierzchołku zwróconym ku północy. Geneza i zasadnicze ukształtowanie GZW zwi�zane s� z waryjscyjsk� epok� tektoniczn�. Najmłodsze elementy budowy geologicznej uformowały si� w alpejskiej epoce tektonicznej, która wywarła swoje pi�tno na budowie samego zagł�bia. W�ród jednostek waryscyjskiego kompleksu strukturalnego zagł�bie stanowi zapadlisko przedgórskie, rozwini�te na przedpolu łuku Morawo-Silezydów reprezentuj�cych zespół pi�ter fałdowych (orogenicznych) Waryscydów. Zapadlisko to wypełnione jest utworami produktywnymi karbonu tworz�cymi zespół pi�ter molasowych.

GZW rozwini�te jest w północno-wschodniej i wschodniej cz��ci wi�kszej jednostki tektonicznej o konsolidacji kadomskiej, zbudowanej ze skał prekambryjskich, okre�lanej jako masyw Brunii-Górnego �l�ska.

Na obszarze miasta Sosnowca na powierzchni wyst�puj� utwory karbonu górnego, triasu i czwartorz�du. Utwory starsze znane s� z innych cz��ci zagł�bia lub z otworów wiertniczych. W Sosnowcu w 1971 roku zako�czono wiercenie jednego z najgł�bszych otworów wiertniczych w GZW o gł�boko�ci 3442,60 m. Wyniki wiercenia Sosnowiec IG-1 pozwoliły na ustalenie budowy geologicznej tego rejonu: • 3422,6 – 3156,0 m – cz�stkowy profil utworów �rodkowo-kambryjskich, przeci�tych intruzj�

gabro-diabazów, wyró�nionych w randze formacji z Sosnowca, reprezentowanych przez mułowce piaszczyste i piaskowce, a w sp�gu nawierconego odcinka profilu przez drobnookruchowe zlepie�ce i piaskowce ró�noziarniste

• 3156,0 – 3144,0 m – kompleks dolnodewo�ski reprezentowany przez piaskowce kwarcowe, zlepie�cowate oraz piaskowce i mułowce. Utwory te maj� charakter osadów l�dowych, nale�� do emsu.

• 3144,0 – 1975,0 m – utwory w�glanowe dewonu �rodkowego i górnego, podzielone na dwie serie: w�glanow� i dolomityczn�. W sp�gu le�y seria dolomityczna zbudowana z ciemnoszarych i czarnych dolomitów, umownie zaliczana do eiflu. Seria w�glanowa to wapienie organodetrytyczne i organogeniczne ciemnoszare i szare, zaliczane do �ywetu, franu i famenu.

• 1975,0 – 1690,0 m – karbon dolny, seria w�glanowa; s� to wapienie detrytyczne, organodetrytyczne, o budowie płytowej, z wkładkami czarnych mułowców tufitów i czarnych lidytów. Nale�� one do turneju i dolnego wizenu.

• 1690,0 – 820,0 m – karbon dolny-sp�g karbonu górnego – warstwy malinowickie nale��ce do karbo�skiej asocjacji fliszowej. Charakteryzuj� si� znaczn� przewag� osadów mułowcowych i iłowcowych z faun� goniatytów. Piaskowce wyst�puj� podrz�dnie.

Pozostałe utwory w otworze Sosnowiec IG-1 to osady karbonu górnego wyst�puj�ce w obszarze Sosnowca na powierzchni lub pod niewielk� pokryw� czwartorz�du. Utwory karbonu górnego dziel� si� na serie litostratygraficzne. S� to (od najstarszej): seria paraliczna, górno�l�ska seria piaskowcowa, seria mułowcowa i krakowska seria piaskowcowa. Ta ostatnia w rejonie Sosnowca nie wyst�puje.

Seria paraliczna wyró�nia si� wyst�powaniem obok pokładów w�gla osadów morskich i brakicznych. Zbudowana jest ze zlepie�ców, piaskowców, mułowców i iłowców, łupków w�glowych i w�gli. Udział skał grubookruchowych waha si� w granicach 20-50%, a w�gli i łupków w�glowych - 3-4%. W cz��ci wschodniej zagł�bia seria dzieli si� na trzy ogniwa – warstwy sarnowskie, florowskie i por�bskie.

Górno�l�ska seria piaskowcowa (GSP) jest pierwszym megacyklemem sedymentacji limnicznych utworów w�glono�nych. Seria dzieli sie na dwa ogniwa litostratygraficzne: warstwy

90

siodłowe i rudzkie. GSP wyró�nia si� przewag� utworów piaskowcowych i zlepie�cowatych nad iłowcami i mułowcami, wyst�powaniem grubych pokładów w�gla i brakiem poziomów z faun� morsk�. Udział utworów fitogenicznych przekracza czasem 10%. Pokłady tej serii osi�gaj� du�� mi��szo�� do 24 m, zwłaszcza w warstwach siodłowych. Seria mułowcowa dzieli si� na dwa ogniwa litostratygraficzne: warstwy zał�skie i orzeskie. Wykształcona jest monotonnie – dominuj� w niej osady drobnoklastyczne, reprezentowane głównie przez mułowce, rzadziej iłowce. Pokłady w�gla s� liczne, ale zwykle cienkie, z przerostami skały płonnej.

Na utworach karbo�skich le�� utwory triasu. W rejonie GZW wyst�puj� one w formie izolowanych płatów, co jest wynikiem syn- , a głównie epigenetycznych procesów erozyjnych. Sedymentacja w triasie na obszarze GZW rozpocz�ła si� w ni�szym pstrym piaskowcu fluwialnymi piaskowcow-�wirowcowo-iłowcowymi osadami, niekiedy o pstrym zabarwieniu (warstwy ze �wierkla�ca). Utwory te osadzały si� bezpo�rednio na podło�u i wypełniły ówczesne najwi�ksze zagł�bienia terenu. Na tych warstwach le�� przekraczaj�co morskie utwory górnego pstrego piaskowca (retu). S� to głównie dolomity, margle i iłowce. Utwory triasu �rodkowego nale��ce do dolnego wapienia muszlowego reprezentowane s� głównie przez wapienie, dolomity i margle. Fragmenty profili dolnego wapienia muszlowego uległy dolomityzacji w wyniku procesów metasomatycznych i lokalnie okruszcowaniu cynkiem i ołowiem. Okre�lane s� one mianem dolomitów kruszcono�nych.

Utwory karbo�skie i rzadziej triasowe w znacznej cz��ci przykryte s� utworami czwartorz�dowymi plejstocenu lub holocenu. S� to głównie piaski i �wiry wodnolodowcowe, gliny zwałowe i eluwia piaszczyste i pylaste zlodowacenia �rodkowopolskiego oraz holoce�skie osady rzeczne. Najwi�ksze mi��szo�ci utworów czwartorz�dowych (do kilkudziesi�ciu metrów) spotykane s� w kopalnych dolinach rzecznych. Nale�y podkre�li�, �e rozległe powierzchnie terenu miasta Sosnowca zajmuj� utwory antropogeniczne o du�ym zró�nicowaniu litologicznym – popioły, skała płonna z kopal�, nasypy, gruz itp.

6.10.2 Zło�a kopalin

W granicach administracyjnych miasta Sosnowca znajduje si� kilka kopal� w�gla kamiennego, z których tylko KWK „Kazimierz Juliusz” Sp. z o.o. jest kopalni� czynn�. Zasoby geologiczne bilansowe KWK „Kazimierz Juliusz” Sp. z o.o. wynosz� wg stanu na 31.12.2001 r. 136 113 tys. ton (w tym zasoby w kat. A+B+C1-123 648 tys. ton, a w kat. C2- 12 465 tys. ton). Zasoby przemysłowe kopalni to 30 833 tys. ton, wydobycie za 2001 rok - 976 tys. ton. Pozostałe kopalnie tj. „Por�bka-Klimontów”, „Sosnowiec”, „Niwka-Modrzejów”, zostały zlikwidowane i maj� tylko zasoby pozabilansowe. Zlikwidowane zostały równie� KWK „Saturn” i „Pary�”, których niewielkie południowe cz��ci znajduj� si� na terenie Sosnowca oraz KWK ”Siemianowice”, której bardzo niewielkie fragmenty (cz��ci obszaru górniczego Siemianowice I i Szopienice I) znajduj� si� na obszarze miasta. KWK „Por�bka-Klimontów” zako�czyła eksploatacj� w 1998 roku. Wyrobiska kopalni s� niedost�pne, pozostał tylko jeden szyb Ryszard pełni�cy funkcj� studni gł�binowej do odpompowywania wody. Poziom wody w szybie utrzymywany jest na rz�dnej –195 m n.p.m., docelowy poziom zwierciadła wody to +84 m n.p.m. W ci�gu roku odprowadzane jest około 1 627 015 m3 wody do rowu Mortimerowskiego. KWK „Sosnowiec” zako�czyła eksploatacj� w 1997 roku. Wyrobiska kopalni s� niedost�pne, pozostał tylko jeden szyb Szczepan pełni�cy funkcj� studni gł�binowej do odpompowywania wody. Poziom wody w szybie utrzymywany jest na rz�dnej –140 m n.p.m., docelowy poziom zwierciadła wody to +84 m n.p.m. W ci�gu roku odprowadzane jest około 4 136 451 m3 wody do rzeki Przemszy. KWK „Niwka-Modrzejów” zako�czyła eksploatacj� w 1999 roku. Wyrobiska kopalni s� niedost�pne, pozostały jeszcze cztery szyby, przy czym trzy zostan� zlikwidowane, a jeden pozostanie jako studnia gł�binowa. Poziom wody utrzymywany jest na rz�dnej –202 m n.p.m., docelowy poziom zwierciadła wody to -145 m n.p.m.

KWK „Saturn” i „Pary�” zako�czyły eksploatacj� w 1995 roku. KWK „Saturn” ma jeszcze dost�pnych 5690 metrów wyrobisk i dwa szyby. Poziom wody utrzymywany jest na rz�dnej +38 m n.p.m., docelowy poziom zwierciadła wody to +71 m n.p.m. W ci�gu roku odprowadzane jest około

91

15 229 272 m3 wody do rzeki Brynicy. KWK „Pary�” ma wyrobiska niedost�pne. Pozostał tylko jeden szyb Cieszkowski pełni�cy funkcj� studni gł�binowej do odpompowywania wody. Poziom wody w szybie utrzymywany jest na rz�dnej +28 m n.p.m., docelowy poziom zwierciadła wody to +84 m n.p.m. W ci�gu roku odprowadzane jest około 7 916 377 m3 wody.

W obszarze miasta Sosnowca udokumentowano równie� kilka powierzchniowych złó� kopalin pospolitych, takich jak surowce ilaste ceramiki budowlanej, wapienie i margle dla przemysłu wapienniczego, a tak�e zło�e piasku podsadzkowego zaliczone do kopalin podstawowych (Mapa 10. Lokalizacja udokumentowanych złó� kopalin na terenie miasta Sosnowca). Czwartorz�dowe zło�a piasku podsadzkowego „Bór Wschód” i „Bór Zachód” znajduj� si� w południowo-wschodniej cz��ci miasta.

Odkrywkow� eksploatacj� zło�a piasku podsadzkowego „Bór Zachód” rozpocz�to przed 1939 rokiem. Obecnie wydobycie surowca prowadzone jest przez kopalni� CTL „Maczki-Bór” Sp. z o.o. Zło�e to posiada udokumentowane zasoby geologiczne w ilo�ci 9 958 wg stanu na 31.12.2001r. (zasoby przemysłowe 2 265 tys. m3, wydobycie 20 tys. m3). Na terenach, gdzie eksploatacja została ju� zako�czona prowadzone s� prace rekultywacyjne. Obejmuj� one niwelacj� terenu i jego zalesianie. W 1968 r. rozpocz�to eksploatacj� surowca ze zło�a „Bór Wschód”. Zajmuje ono obszar 195,1 ha i posiada udokumentowane zasoby geologiczne w kategorii B w ilo�ci 8 481 tys. m3 (zasoby przemysłowe 7 941 tys. m3, wydobycie 813 tys. m3). Koncesj� na wydobycie posiada kopalnia piasku CTL „Maczki-Bór” Sp. z o.o. W zachodniej cz��ci kopalni znajduje si� centralne zwałowisko skały płonnej z kopal� w�gla kamiennego. Eksploatacja piasku ze zło�a „Bór Zachód” i „Bór Wschód” powoduje obni�anie si� zwierciadła wód podziemnych i osuszanie przyległych terenów. Triasowe zło�e wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego „Sosnowiec-�rodula I” i „Sosnowiec-�rodula II”, poło�one w północnej cz��ci miasta zajmuj� obszar około 27 ha. Eksploatacja wapieni i margli prowadzona była w latach pi��dziesi�tych i sze��dziesi�tych. W roku 1972 ostatecznie zaprzestano wydobycia i obecnie jest to zło�e zaniechane. Zatwierdzone zasoby geologiczne bilansowe wynosz� 8 048 tys. ton. Na terenie miasta udokumentowane zostały równie� trzy zło�a surowców ilastych ceramiki budowlanej: „Sosnowiec”, „Radocha” i „D�browa Narodowa”. Kopalin� stanowi� zwietrzałe iłołupki karbo�skie. Zło�e „Sosnowiec” zajmuje obszar około 2 ha. Eksploatacj� zło�a rozpocz�to w 1872 r. Surowiec był wykorzystywany do produkcji ceramiki budowlanej w cegielni „Sosnowiec”. Obecnie jest to wyrobisko Cegielni Cerbud-Pielka i jest zasypywane (rekultywowane) odpadami inertnymi. Udokumentowane zasoby geologiczne w kat. B+C1 wynosz� 148 tys. m3.

Zło�e „Radocha” o powierzchni 7,87 ha posiada dokumentacj� geologiczn� zło�a surowca ceramicznego cegielni „Radocha” wykonan� w 1958 r. Zło�e to eksploatowane było w latach 1901-1958. Surowiec ilasty wykorzystywano do produkcji cegły. Po zako�czeniu wydobycia tereny odkrywki zostały całkowicie zrekultywowane. Według stanu na 31.12.2001 r. zło�e to posiada udokumentowane zasoby w ilo�ci 342 tys. m3. Zło�e łupków karbo�skich „D�browa Narodowa” poło�one jest przy granicy Sosnowca i Jaworzna. W 1972 roku wykonana została dokumentacja geologiczna zło�a łupków karbo�skich „D�browa Narodowa”. Zło�e posiada udokumentowane w kat. C2 zasoby geologiczne w ilo�ci 462 tys. m3 i nie było nigdy eksploatowane.

Tabela 3 przedstawia 11 udokumentowanych złó� znajduj�cych si� na terenie miasta. Ze złó� w�gla kamiennego zasoby bilansowe posiada i prowadzi eksploatacj� tylko kopalnia Kazimierz-Juliusz. Pozostałe kopalnie maj� zasoby pozabilansowe i wydobycie w�gla w nich zostało zaniechane. Poza kopalni� piasku podsadzkowego Maczki-Bór i szcz�tkowej eksploatacji na zło�u Sosnowiec w 2001 r. pozostałe zło�a pomimo wyst�powania w nich zasobów bilansowych w przyszło�ci nie b�d� raczej eksploatowane.

92

Tabela 3. Udokumentowane zło�a na terenie miasta Sosnowca wg stanu na 31.12.2001 r.

Lp. Nazwa

zło�a

Rodzaj

kopaliny

Zasoby

geologiczne

bilansowe

Stan zagospodaro-

wania zło�a

Wydo-

bycie

Klasyfikacja

sozologiczna

zło�a

Przyczyny

konfliktowo�ci zło�a

1 2 3 4 5 6 7 8

1. Kazimierz-

Juliusz

w�giel

kamienny

123 113 tys.

ton

eksploatowane 976

tys. ton

klasa 2B ogólna uci��liwo��

dla �rodowiska

2. Por�bka-

Klimontów

w�giel

kamienny

tylko

pozabilansowe

zaniechane - klasa 2B ogólna uci��liwo��

dla �rodowiska

3. Sosnowiec w�giel

kamienny

tylko

pozabilansowe

zaniechane - klasa 2B ogólna uci��liwo��

dla �rodowiska

4. Niwka-

Modrzejów

w�giel

kamienny

tylko

pozabilansowe

zaniechane - klasa 2B ogólna uci��liwo��

dla �rodowiska

5. Bór

(Wschód)

piasek

podsadzkowy

8 481 tys. m3 eksploatowane 813

tys. m3

klasa 4B ogólna uci��liwo��

dla �rodowiska

6. Bór

(Zachód)

piasek

podsadzkowy

9 958 tys. m3 eksploatowane 20 tys.

m3

klasa 4B ogólna uci��liwo��

dla �rodowiska

7. Sosnowiec-

�rodula I

wapienie i

margle dla

przemysłu

wapienniczego

6 500 tys. ton zaniechane - klasa 4B konflikt

zagospodarowania

terenu

8. Sosnowiec-

�rodula II

wapienie i

margle dla

przemysłu

wapienniczego

1 548 tys. ton zaniechane - klasa 4B konflikt

zagospodarowania

terenu

9. D�browa

Narodowa

surowce ilaste

ceramiki

budowlanej

462 tys. m3 zło�e o zasobach

rozpoznanych

wst�pnie

(niezagospodarowane)

- klasa 4A -

10. Radocha surowce ilaste

ceramiki

budowlanej

342 tys. m3 zaniechane - klasa 4B konflikt

zagospodarowania

terenu

11. Sosnowiec surowce ilaste

ceramiki

budowlanej

148 tys. m3 eksploatowane 6 tys.

m3

klasa 4A -

klasa 2 – zło�e rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre�lonym regionie

klasa 4 – zło�e powszechne, licznie wyst�puj�ce, łatwo dost�pne

klasa A – zło�e małokonfliktowe, mo�liwe do zagospodarowania bez wi�kszych ogranicze�

klasa B – zło�e konfliktowe, mo�liwe do eksploatacji po spełnieniu okre�lonych wymaga�

93

ródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2001 rok. Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2002.

94

95

Przyczyny zmian Głównymi przyczynami zmian w przemy�le wydobywczym w�gla kamiennego s� procesy restrukturyzacji górnictwa oraz wyczerpywanie si� zasobów na obszarze miasta Sosnowca. Obecna struktura i wielko�� zasobów w�gla kamiennego w Polsce jest wynikiem zmian sektora górnictwa w�glowego w Polsce realizowanych od pocz�tku lat 90-tych. Głównych celem tych zmian było dostosowanie górnictwa w�glowego do realiów gospodarki w�glowej. W praktyce główny nacisk poło�ono na zmniejszenie zatrudnienia oraz dostosowanie mocy produkcyjnych kopal� do bie��cego i planowanego zapotrzebowania na w�giel kamienny. Du�e znaczenie miała te� opłacalno�� eksploatacji. Na terenie miasta Sosnowca podstawowe znaczenie miało te� wyczerpywanie si� zasobów w�gla spowodowane 200 letni� eksploatacj�, a szczególnie pokładów w�gla lepszej jako�ci. Pozostawały pokłady o znacznie gorszej jako�ci, poło�one coraz gł�biej, w coraz trudniejszych warunkach geologiczno-górniczych, o wysokich kosztach eksploatacji, nie spełniaj�ce coraz wy�szych wymaga� odbiorców w�gla. W efekcie na terenie miasta pozostała jedna kopalnia, eksploatuj�ca tylko gruby pokład w�gla 510 o bardzo dobrej jako�ci. Zło�a wapienia i surowców ilastych zostały zaniechane ze wzgl�du na wyczerpuj�ce si� zasoby, nieopłacalno�� eksploatacji i jako�� surowca.

Eksploatacj� piasku prowadzi jeszcze CTL Maczki-Bór, ale ze wzgl�du na zmniejszaj�ce si� zapotrzebowanie na piasek podsadzkowy dla kopal� firma rozszerzyła zakres usług i oferuje m.in.: usługi transportowe liniami kolejowymi (ma własn� sie� długo�ci 127 km); usługi w zakresie rekultywacji; przyjmowanie do rekultywacji odpadów górniczych, z elektrowni, gruzu budowlanego i ziemi z wykopów; roboty ziemne. Tendencje zmian

Pozycja Sosnowca jako znacz�cego o�rodka wydobycia w�gla kamiennego nale�y nieodwołalnie do przeszło�ci. Trudno jest przewidzie�, jak długo potrwa wydobycie w kopalni „Kazimierz-Juliusz” Sp, z o.o., poniewa� zasoby s� jeszcze dosy� du�e, a w�giel jest dobrej jako�ci. W najbli�szej przyszło�ci kopalnia nie jest przewidziana do likwidacji. Pozostałe kopaliny pospolite nie maj� znaczenia i najprawdopodobniej nie b�d� eksploatowane. Eksploatacja b�dzie kontynuowana w kopalni piasku CTL Maczki-Bór, ale coraz wi�kszego znaczenia b�dzie nabierała działalno�� kopalni nie zwi�zana bezpo�rednio z eksploatacj�. Cel strategiczny

Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złó�, ochrona zasobów złó� nieeksploatowanych oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.

6.10.3 Cele długoterminowe: • poszukiwanie substytutów kopalin • zmniejszanie wska�ników zu�ycia surowców mineralnych na jednostk� produkcji i jednostk� PKB, • minimalizacja negatywnego wpływu na �rodowisko przy eksploatacji kopalin 6.10.3 Kierunki działa�: • skuteczne egzekwowanie zasad i norm prawnych, zgodnie z Prawem geologicznym i górniczym • maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania • rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z zatwierdzonym planem ruchu • rekultywacja lub rewitalizacja terenów dawnych wyrobisk górniczych • rekultywacja terenów osiada� spowodowanych podziemn� eksploatacj�

96

6.11. Tereny poprzemysłowe Poj�cie „tereny poprzemysłowe” okre�la cały szereg typów terenu, które na skutek ró�nych

funkcji u�ytkowych uległy degradacji w stosunku do stanu pierwotnego.�W�ród rodzajów terenów poprzemysłowych mo�na wyró�ni� składowiska, wyrobiska powierzchniowe oraz tereny poprzemysłowe pozostaj�ce w obszarach zabudowanych.�Obecnie nie ma jednorodnej i oficjalnie obowi�zuj�cej klasyfikacji tych terenów. W szerokim poj�ciu tego znaczenia do terenów poprzemysłowych mo�na zaliczy� m.in. (wg "Programu Ochrony �rodowiska Województwa �l�skiego do 2004 r oraz cele długoterminowe do roku 2015"):

- zwały odpadów w�glowych - zwały hutnictwa �elaza - składowiska stałych odpadów komunalnych - piaskownie (czynne i nieczynne) - glinianki (czynne i nieczynne) - zalewiska - tereny poprodukcyjne

Według informacji uzyskanych z Urz�du Miasta Sosnowca (Wydział Ochrony �rodowiska i Rolnictwa) na terenie miasta znajduj� si� wymienione poni�ej tego typu tereny. S� to głównie rekultywowane obszary kopal� w�gla kamiennego, obszar kopalni piasku podsadzkowego Maczki-Bór, tereny poprodukcyjne, składowiska odpadów.

6.11.1 Charakterystyka terenów poprzemysłowych

W Sosnowcu s� trzy składowiska odpadów. Jedno z nich to składowisko odpadów innych ni�

niebezpieczne ulicy Grenadierów administrowane przez Miejski Zakład Składowania Odpadów, z nieczynnym ju� fragmentem składowiska o powierzchni 3,5 ha, na którym przeprowadzono rekultywacj� techniczn� i prowadzone jest odgazowanie 12 studniami odgazowuj�cymi. Drugim obiektem jest nie zrekultywowane nieczynne składowisko odpadów niebezpiecznych o pow. 700 m2 w byłej Fabryce Silników Elektrycznych Małej Mocy S.A. w upadło�ci Silma przy ul. Braci Mieroszewskich. trzecie to składowisko odpadów pogórniczych na granicy miasta Sosnowca i Jaworzna powstałe w wyniku działalno�ci kopalni „Jan Kanty”, o powierzchni 15 ha. Mapa 11 przedstawia lokalizacj� terenów poprzemysłowych oznaczonych kolejnymi numerami, przewidzianych do rekultywacji na obszarze miasta Sosnowca: 1 – nieczynne składowisko odpadów komunalnych 2 – składowisko odpadów poneutralizacyjnych na terenie Fabryki Silników Elektrycznych Małej Mocy S.A. w upadło�ci „SILMA” 3 – składowisko odpadów pogórniczych Marian-Wschód (Była KWK „Jan Kanty”) 4 – teren cegielni „CERBUD Pielka” 5 – teren przy ulicy Okrzei 6 – teren przy ulicy Granicznej i Stalowej (byłe składowisko nadpoziomowe) 7 – osadnik wód dołowych i osadnik szlamu na terenie byłej KWK „Sosnowiec” 8 – teren przy osadniku szlamu i Rowie Mortimerowskim (była KWK „Por�bka-Klimontów”) 9 – osadniki na terenie byłej KWK „Niwka-Modrzejów” 10 – teren CTL Maczki-Bór Zachód (aktualnie strefa produkcyjno-usługowa z zapleczem logistycznym) 11 - teren kopalni „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. przy ul. Juliuszowskiej) W tabeli 4 przedstawiono składowiska na terenie miasta.

97

98

Tabela 4. Składowiska na terenie miasta Sosnowca

Lp. Obiekt Podmiot Lokalizacja Powierzchnia Aktualny stan zagospodarowania

1. nieczynne składowisko odpadów komunalnych

Miejski Zakład Składowania Odpadów

Sosnowiec, ul. Grenadierów

3,5 ha Przeprowadzono rekultywacj� techniczn�, obecnie trwa odgazowanie 12 studniami

2. składowisko odpadów poneutralizacyjnych

Fabryka Silników Elektrycznych Małej Mocy S.A. w upadło�ci „Silma”

Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124

700 m2 niezrekultywowane

3. składowisko odpadów pogórniczych Marian-Wschód

„Jan-Kanty” granica miasta Sosnowca i Jaworzna

15,9 ha rozpocz�to zdejmowanie ponadpoziomowego nadkładu skały płonej

Na dwóch obszarach prowadzona jest rekultywacja z wykorzystaniem gruzu i ziemi z

wykopów: - na ul. Okrzei na pow. 4.5 ha – nie zako�czono rekultywacji (teren miejski) - teren cegielni Cerbud Pielka o pow. 6,1 ha – w trakcie rekultywacji

W Sosnowcu na obszarach kopal� w�gla kamiennego wykonano rekultywacj� z

wykorzystaniem odpadów pogórniczych w nast�puj�cych rejonach: - na obszarze kopalni „Kazimierz-Juliusz” zrekultywowano tereny o pow. 42,25 ha w tym:

o teren za zakładem o powierzchni 6,9 ha zrekultywowano w kierunku przemysłowym o teren przy ulicy �wierkowej o powierzchni 26,0 ha zrekultywowano w kierunku

le�nym o teren przy ulicy objazdowej o powierzchni 6,5 ha zrekultywowano w kierunku le�nym o powierzchni� 2,85 ha zrekultywowano w kierunku le�nym

- na terenie byłej kopalni „Por�bka-Klimontów” zrekultywowano tereny o pow. 35,2 ha w tym: o przy stacji ZD o powierzchni 20,7 ha zrekultywowano w kierunku le�nym o przy ul. Gacka R.III o powierzchni 14,5 ha zrekultywowano – w kierunku

zadrzewienia - na obszarze byłej kopalni „Niwka-Modrzejów”:

o powierzchnia 8,9 ha - zabudowano 5 ha terenu (kruszarnia), 3,9 ha do zalesienia - na terenie byłej kopalni ”Saturn” zrekultywowano tereny o powierzchni 19,68 ha, w tym:

o w dzielnicy Milowice na obszarze o powierzchni 6,0 ha wykonano rekultywacj� techniczn� i biologiczn� zwałowiska płaskiego podpoziomowego

o w dzielnicy Milowice na obszarze o powierzchni 13,68 ha wykonano rekultywacj� techniczn�, została rekultywacja biologiczna

W CTL „Maczki-Bór” wykonuje si� rekultywacj� (zasypywanie) wyrobiska odpadami

pogórniczymi i inertnymi (gruz, ziemia). W rejonie „Bór-Zachód” z powierzchni 190,2 ha zrekultywowano 48 ha w kierunku le�nym. Kierunek rekultywacji le�ny obowi�zywał na terenie Bór-Zachód do roku 1998. Pó�niej został zmieniony na kierunek na kierunek rekreacyjno-wypoczynkowy z utworzeniem zalewiska. Po ostatnich zmianach w Studium Uwarunkowa� i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego zmieniono przeznaczenie terenu Bór-Zachód na stref� produkcyjno-usługow� z zapleczem logistycznym. Teren Bór-Wschód o powierzchni ponad 300 ha nadal ma kierunek rekultywacji rekreacyjno-wypoczynkowy.

99

Tabela 5 przedstawia tereny do rekultywacji na obszarze miasta Sosnowca (wg informacji Spółki Restrukturyzacji Kopal� S.A. w Katowicach, Oddział w Sosnowcu). Tabela 5. Tereny do rekultywacji na obszarze miasta Sosnowca Lp. Lokalizacja Kierunek

rekultywacji Powierz-

chnia (ha)

Rekultywacja Uwagi

1. CTL „Maczki-Bór” – Bór Wschód rekreacyjno-wypoczynkowy

ok. 300 Do wykonania rekultywacja techniczna i biologiczna

trwaj� prace rekultywacyjne, prowadzona jest równie� eksploatacja na cz��ci obszaru

2. Byłe składowisko nadpoziomowe przy ulicy Granicznej w Czeladzi

rolny dla miasta Sosnowiec i parkowo-le�ny dla miasta Czeladzi

12,01 Wykonany I etap na pow. 7 ha – rekultywacja techniczna i biologiczna o kierunku parkowo-le�nym, do wykonania II etap na pow. 5,01 ha jw.

Wnioskuje si� zmian� kierunku rekultywacji dla miasta Sosnowca z rolnego na parkowo-le�ny

3. Zwałowisko podpoziomowe przy zlikwidowanym szybie V w Sosnowcu

parkowo-rekreacyjny 13,68 Wykonana rekultywacja techniczna na całej powierzchni. W ostatnim czasie wykonano „Ocen� stanu termicznego byłego zwałowiska”. Do wykonania rekultywacja biologiczna-koncepcja zagospodarowania terenu w celu uzyskania terenu parkowo-rekreacyjnego

4. Osadnik szlamu przy ulicy Zaruskiego w Sosnowcu

zadrzewianie stałe o charakterze parku le�nego

3,88 w 1996 r. rozpocz�to rekultywacj� techniczn�-wykonano 30% robót ziemnych, do wykonania rekultywacja techniczna i biologiczna

obecnie teren cz��ciowo zaro�ni�ty traw� i zakrzewiony

5. Osadnik wód dołowych (staw pocegielniany) w Sosnowcu

ziele� systemowa 1,9 ha Do wykonania rekultywacja techniczna i biologiczna

obecnie teren zaro�ni�ty traw� i zakrzewiony

6. Teren przy osadniku szlamu i Rowie Mortimerowskim w Sosnowcu

zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego w Sosnowcu

20,48 ha + teren przyległy

do wykonania rekultywacja techniczna i biologiczna

fragment obj�ty Specjaln� Stref� Ekonomiczn�

7. Teren poprzemysłowy Mortimer III w Sosnowcu

ziele� systemowa 2,4 ha do wykonania rekultywacja techniczna i biologiczna

obecnie teren zaro�ni�ty traw� i zadrzewiony poło�ony w kompleksie le�nym

8. Osadnik wód dołowych w Sosnowcu przy ul. Mikołajczyka KWK „Niwka-Modrzejów”

zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego w Sosnowcu

16,2 Trwa rekultywacja techniczna-wypełnianie osadnika wód dołowych materiałami odpadowymi, do wykonania rekultywacja biologiczna

trwaj� prace rekultywacyjne

9. KWK „Kazimierz_Juliusz”, przy ulicy Juliuszowskiej

kierunek le�ny 14,9 ha do wykonania rekultywacja techniczna i biologiczna

trwaj� prace rekultywacyjne

10. KWK „Niwka-Modrzejów” osadniki mułów

6,0 ha do wykonania rekultywacja techniczna

trwaj� prace rekultywacyjne

11. Rekultywacja terenu w rejonie ulicy Mikołajczyka i Wojska Polskiego (teren za cmentarzem komunalnym)

zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego w Sosnowcu

do wykonania rekultywacja techniczna i biologiczna

miejsce przewidziane na cmentarz

Według informacji Spółki Restrukturyzacji Kopal� w Katowicach (Oddział w Sosnowcu) przekazano miastu Sosnowiec 3 zrekultywowane tereny po działalno�ci górniczej. S� to:

- osadnik wód dołowych przy ul. Gacka Sosnowiec –Klimontów (zrekultywowany w kierunku przemysłowym),

- zwałowisko odpadów górniczych przy torze byłego PMP PW (zrekultywowane w kierunku zieleni parkowej niskiej),

100

- zwałowisko centralne przy stacji PKP Zagórze D�browskie (zrekultywowane w kierunku le�nym).

Według danych GUS w Sosnowcu w 2001 roku powierzchnia gruntów zdewastowanych wymagaj�cych rekultywacji wynosiła 476,98 ha, natomiast zrekultywowano w kierunku le�nym 4,1 ha gruntów. Natomiast bior�c pod uwag� tereny byłych zakładów przemysłowych i kopal� w rejonie zabudowy powierzchniowej i uwzgl�dniaj�c powierzchni� kopalni piasku podsadzkowego „Maczki-Bór” (500 ha) otrzymujemy ponad 700 ha terenów poprzemysłowych.

Wszystkie te rozbie�no�ci wynikaj� z braku dokładnej definicji terenów poprzemysłowych, terenów zdegradowanych i terenów wymagaj�cych rekultywacji. Nie ma rozwi�za� systemowych ukierunkowanych na kompleksowy proces przekształcania terenów poprzemysłowych. Nie istnieje równie� obowi�zuj�ca ich klasyfikacja, co jest istotne dla uruchomienia spójnego procesu rozwi�zywania problemów dotycz�cych terenów poprzemysłowych. Brak jest jednolitej ich inwentaryzacji, zawieraj�cej informacje dotycz�ce zarówno wielko�ci terenu, praw własno�ci, g�sto�ci wyst�powania ich na przedmiotowym obszarze, stopnia degradacji, uwarunkowa� lokalizacyjnych oraz mo�liwo�ci (podatno�ci) na przekształcenia. Dla terenów poprzemysłowych brak jest równie� specyficznych uregulowa� prawnych z zakresu ochrony �rodowiska.

W zwi�zku z powy�szym Rada Ministrów w dniu 8 kwietnia 2003 roku przyj�ła przygotowany przez Ministerstwo �rodowiska dokument pt. „Zało�enia programu rz�dowego dla terenów poprzemysłowych”. Dokument ten przedstawia stan aktualny problemu oraz wyznacza cele, zadania i mechanizmy finansowania i jest wst�pem do uporz�dkowania działa� w zakresie zagospodarowania i rewitalizacji terenów poprzemysłowych. Na terenie miasta Sosnowca tereny poprzemysłowe na terenie kopal� s� rekultywowane i niwelowane skał� płon� w kierunku le�nym. Tereny kopalni piasku Maczki-Bór s� zasypywane skał� płon� z kopal� w�gla kamiennego, ziemi� z wykopów i gruzem. Lokowanie tego typu materiału w otoczeniu piasków niesie za sob� pewne zagro�enia np. dla wód podziemnych. Tego samego typu materiały co w kopalni piasku lokowane s� w wyrobisku cegielni Cerbud Pielka, jednak ze wzgl�du na budow� geologiczn� rejonu (karbo�skie łupki ilaste) nie stanowi� tam zagro�enia. Dawne wyrobiska po eksploatacji piasku i łupków ilastych do produkcji cegły wypełnione s� wod� (Np. Stawiki, Balaton) i stanowi� obszary cenne przyrodniczo. W ten sposób problem ich zagospodarowania jest rozwi�zany.

W pierwszej kolejno�ci rekultywacji poddany zostanie teren przeznaczony w planie

zagospodarowania przestrzennego pod budow� cmentarza komunalnego o powierzchni około 26 ha (etap II i III) w dzielnicy Niwka w rejonie ulic Mikołajczyka i Wojska Polskiego.

Pozostałe obszary poprzemysłowe na terenie miasta przewidziane s� głównie do przywrócenia do dawnych funkcji – przemysłowych, produkcyjno-usługowych i handlowo-usługowych. W celu zagospodarowania zb�dnego maj�tku w restrukturyzowanych zakładach, powstała koncepcja wykorzystania lokalnego potencjału naukowo-badawczego i podniesienia konkurencyjno�ci regionu. Podj�to działania w celu utworzenia Sosnowieckiego Parku Przemysłowo-Technologicznego na terenie byłej kopalni w�gla kamiennego „Sosnowiec”. Konsekwencj� tych działa� ma by� likwidacja zb�dnego budownictwa przemysłowego, stworzenie atrakcyjnego obszaru inwestowania i działalno�ci gospodarczej. Na terenie byłej kopalni w�gla kamiennego „Niwka-Modrzejów” z kolei podj�to działania w celu utworzenia Sosnowieckiego Parku Naukowo-Technologicznego. Jego zadaniem ma by� równie� zagospodarowanie zb�dnego maj�tku w restrukturyzowanych zakładach, wykorzystania lokalnego potencjału naukowo-badawczego i podniesienia konkurencyjno�ci regionu. 6.11.2 Cele długoterminowe

1. Tworzenie warunków dla zagospodarowania terenów poprzemysłowych

101

2. Rewitalizacja terenów zdegradowanych działalno�ci� przemysłow� 6.11.3 Kierunki działa�

1. Sukcesywne zagospodarowywanie terenów poprzemysłowych (zwi�kszenie wykorzystania zrewitalizowanych terenów poprzemysłowych poprzez przywrócenie ich do obrotu gospodarczego)

2. Ograniczenie procesu zmniejszania powierzchni terenów niezdegradowanych

3. Przeprowadzenie bada� zanieczyszcze� gruntu (tam, gdzie to konieczne) w aspekcie przeznaczenia terenu zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego

4. Opracowanie i wdro�enie projektu pilotowego zwi�zanego z przekształceniem terenów poprzemysłowych

Lp. Działanie Jednostka realizuj�ca 1. Utworzenie Sosnowieckiego Parku Przemysłowo-Technologicznego (SPPT)

ł�cznie z infrastruktur� techniczn�, bez kosztów inwestorów Prezydent Miasta Inwestorzy

2. Utworzenie Sosnowieckiego Parku Naukowo-Technologicznego (SPNT) na terenie byłej KWK „Niwka-Modrzejów”

Prezydent Miasta Inwestorzy

3. Rekultywacja terenów po byłej KWK „Por�bka-Klimontów” w rejonie Strefy Aktywno�ci Gospodarczej

Prezydent Miasta, Spółka Restrukturyzacji Kopal� S.A. Inwestorzy

4. Zagospodarowanie zrekultywowanych terenów po byłej KWK „Saturn” przylegaj�cych do Parku Tysi�clecia, celem powi�kszenia zieleni systemowej wzbogaconej o formy rekreacji sportu wraz z elementami infrastruktury technicznej

Prezydent Miasta Inwestorzy

5. Rekultywacja terenu w rejonie ulicy Mikołajczyka i Wojska Polskiego (teren za cmentarzem komunalnym)

Prezydent Miasta Inwestorzy

6. Rekultywacja pola Bór-Wschód w obszarze CTL Maczki –Bór Sp. z o.o. w kierunku rekreacyjno-wypoczynkowym

CTL Maczki –Bór Sp. z o.o.

6.12. Zrównowa�one wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii

W ramach tego zagadnienia pod uwag� nale�y wzi�� przede wszystkim zmniejszenie

materiałochłonno�ci, odpadowo�ci, wodochłonno�ci i energochłonno�ci produkcji przemysłowej. Jest to podej�cie korzystne zarówno ze wzgl�dów ochrony zasobów �rodowiska, jak te�

ekonomii prowadzonych procesów technologicznych w poszczególnych zakładach. Oprócz minimalizacji oddziaływania na �rodowisko, poprzez pobór wody, surowców naturalnych i energii wytwórcy z sektora gospodarczego maj� szans� ponosi� ni�sze opłaty za gospodarcze korzystanie ze �rodowiska, oraz redukowa� koszty energii i surowców stosowanych w produkcji.

Dla oceny i planowania tych zagadnie� niezb�dne jest wprowadzenie do systemu statystyki

publicznej (w terminie do 2004 roku) wska�ników zu�ycia wody, materiałochłonno�ci i energochłonno�ci, a tak�e okre�lenie zakresu i sposobu wykorzystania tych wska�ników w regionalnych i lokalnych programach ochrony �rodowiska. St�d stosowne limity dotycz�ce wodochłonno�ci, materiałochłonno�ci i energochłonno�ci zostan� wprowadzone do programu ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowiec podczas pierwszej weryfikacji niniejszego dokumentu. 6.12.1 Zrównowa�one wykorzystanie wody Cel strategiczny:

Racjonalizacja u�ytkowania wody produkcyjnej i konsumpcyjnej

102

6.12.1.1 Cel długoterminowy: • zmniejszenie w perspektywie do roku 2010 wodochłonno�ci produkcji przemysłowej o 50%

w porównaniu z rokiem 1990

Najwi�ksze znaczenie dla realizacji tego celu maj� działania podejmowane przez poszczególne zakłady produkcyjne, szczególnie w sektorze energetycznym, ciepłowniczym i komunalnym.

Konieczne jest ograniczenie do minimum korzystania z zasobów wód podziemnych do celów przemysłowych, a tak�e wspieranie działa� edukacyjno – informacyjnych maj�cych na celu propagowanie zmniejszenie zu�ycia wody w gospodarstwach domowych. Du�e znaczenie ma równie� ograniczenie strat wody przy przesyłaniu jej z uj�� do odbiorców, poprze bie��ce remonty, konserwacj� i naprawy sieci wodoci�gowej. 6.12.1.2 Kierunki działa�: • minimalizacja wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych • zmniejszenie zapotrzebowania na wod� w przemy�le i rolnictwie • wprowadzanie zamkni�tych obiegów wody i wodooszcz�dnych technologii produkcji w przemy�le • kontynuacja modernizacji sieci wodoci�gowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach

przesyłowych • wspieranie działa� maj�cych na celu zmniejszenie zu�ycia wody w gospodarstwach domowych 6.12.2 Zrównowa�one wykorzystanie energii Cel strategiczny:

Zmniejszenie zu�ycia energii 6.12.2.1 Cel długoterminowy:

Zmniejszenie zu�ycia energii w przeliczeniu na jednostk� krajowego produktu o 25% w roku 2010 w porównaniu z rokiem 2000 i o 50% w porównaniu z rokiem 1990.

Osi�gni�cie celu długoterminowego zwi�zane jest z sukcesywnym wprowadzaniem zało�e�

polityki energetycznej pa�stwa. Głównym stymulatorem osi�gni�cia celu ogólnego b�dzie urealnienie cen energii, m.in. poprzez wliczenie w jej cen� jednostkow� kosztów �rodowiskowych (opłaty produktowe od paliw, zró�nicowane w zale�no�ci od uci��liwo�ci danego paliwa dla �rodowiska). Podstawowe znaczenie b�d� mie� działania w zakresie restrukturyzacji i modernizacji gospodarki (wprowadzanie energooszcz�dnych technologii) oraz wzrost �wiadomo�ci społecze�stwa. Ograniczenie ogólnego zu�ycia energii (a wi�c zmniejszenie produkcji energii) przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zu�ycia surowców energetycznych, a tak�e zmniejszenia emisji zanieczyszcze� do �rodowiska.

6.12.2.2 Kierunki działa�: • Restrukturyzacja gospodarki w kierunku ograniczania produkcji energochłonnej • Wprowadzanie energooszcz�dnych technologii i urz�dze� w przemy�le, energetyce i gospodarce

komunalnej • Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych oraz obiektach

mieszkalnych, usługowych i przemysłowych • Poprawa parametrów energetycznych budynków • Podnoszenie sprawno�ci procesów wytwarzania energii • Racjonalizacja zu�ycia i oszcz�dzania energii przez społecze�stwo miasta • Stymulowanie i wspieranie przedsi�wzi�� w zakresie zmniejszania zu�ycia energii

103

6.12.3 Wykorzystanie energii ze ródeł odnawialnych Cel strategiczny:

Wzrost wykorzystania energii ze ródeł odnawialnych

6.12.3.1 Cele długoterminowe: • zwi�kszenie do roku 2010 udziału �ródeł odnawialnych w produkcji energii do 3,1% w roku 2005,

3,65 w roku 2006 i systematyczny wzrost do 7,5% w roku 2010 • zwi�kszenie do roku 2010 wykorzystania energii z regionalnych �ródeł odnawialnych o 100%

w stosunku do roku 2000

Obecnie wykorzystanie energii odnawialnej w Unii Europejskiej kształtuje si� na poziomie 6 %. Planuje si� wzrost tego udziału do 12% w perspektywie roku 2010. W Polsce zakłada si�, �e w 2010 roku udział zu�ycia energii odnawialnej b�dzie na poziomie 7,5 % (wynika to z Rozporz�dzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 roku w sprawie szczegółowego zakresu obowi�zku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych �ródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła).

Na terenie miasta Sosnowca istniej� potencjalne mo�liwo�ci szerszego wykorzystania energii

odnawialnej, w czerwcu 2001 roku oddano do eksploatacji uj�cie gazu wysypiskowego (biogazu), który wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. W 2004 roku planuje si� zamkni�cie obecnie funkcjonuj�cej kwatery składowiska odpadów innych ni� niebezpieczne i wykonanie kolejnych podł�cze� do istniej�cego uj�cia gazu.

Potencjalne mo�liwo�ci w zakresie szerszego wykorzystania energii odnawialnej upatruje si� w rozwoju metod przetwarzaj�cych energi� biomasy (odpady drewna) na energi� u�yteczn�, głównie ciepln� (kotły opalane biomas�). Do celów energetycznych mo�e by� równie� wykorzystywany powstaj�cy w wyniku fermentacji metanowej osadów �ciekowych.

Pomimo niewielkich mo�liwo�ci na terenie Sosnowca w tym zakresie osi�gni�cie celu długoterminowego jest realne jedynie ze wzgl�du na bardzo niski próg wyj�ciowy. Dodatkowo, konieczne jest uwzgl�dnianie uwarunkowa� przyrodniczych i krajobrazowych przy lokalizacji obiektów energetyki odnawialnej.

6.12.3.2 Kierunki działa�: • zwi�kszenie zaanga�owania �rodków publicznych (bud�etowych i pozabud�etowych) i prywatnych

na rozwój energetyki ze �ródeł odnawialnych z równoczesn� poprawa efektywno�ci ich wykorzystania

• intensyfikacja działa� umo�liwiaj�cych wykorzystanie w tym zakresie �rodków finansowych z Unii Europejskiej i mi�dzynarodowych instytucji finansowych

• finansowe stymulowanie i wspieranie przedsi�wzi�� • działalno�� edukacyjno – informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze �ródeł odnawialnych • wsparcie finansowo – logistyczne projektów w zakresie budowy urz�dze� i instalacji z zakresu

energii odnawialnej 6.12.4 Zrównowa�one wykorzystanie materiałów Cel strategiczny:

Zmniejszenie materiałochłonno�ci i odpadowo�ci produkcji

104

6.12.4.1 Cele długoterminowe: • ograniczenie do roku 2010 materiałochłonno�ci produkcji 50% w stosunku do roku 1990 • wycofanie z produkcji i u�ytkowania, b�d� ograniczenie u�ytkowania substancji i materiałów

niebezpiecznych (reglamentowanych przez dyrektywy UE i przepisy prawa mi�dzynarodowego) (dotyczy substancji zawieraj�cych metale ci��kie, trwałe zanieczyszczenia organiczne oraz substancji niszcz�cych warstw� ozonow�)

6.12.4.2 Kierunki działa�: • ograniczenie nieprawidłowego wykorzystania zasobów naturalnych • zapobieganie i minimalizacja zanieczyszczeniom, uci��liwo�ciom i zagro�eniom u �ródła • zwi�kszenie recyklingu i odzysku materiałowego i energetycznego

6.13. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi� 6.13.1 Stan aktualny Na powierzchniow� sie� hydrograficzn� Sosnowca składaj� si�:

1. rzeki, które s� silnie przekształcone przez regulacj� i obudow� koryta, 2. cieki antropogeniczne – kanały i rowy odprowadzaj�ce �cieki przemysłowe i komunalne,

wody dołowe z kopal�, 3. zalewiska i podmokłe tereny, powstałe w wyniku eksploatacji w�gla kamiennego.

Wody powierzchniowe omówiono w rozdziale 6.1. Przemiany stosunków wodnych na terenie Sosnowca spowodowane zostały zmianami w u�ytkowaniu terenów zwi�zanych z rozwojem aglomeracji oraz wpływem eksploatacji górniczej. Wzrost powierzchni zabudowanych spowodował przeobra�enie powierzchni odpływu wód opadowych, co zmieniło charakterystyki przepływu w rzekach przy stanach niskich i wysokich. Urbanizacja i infrastruktura komunikacyjna wymusiła obudow� koryt rzek dla ochrony przed powodzi�. Koryta rzek zamkni�to wałami przeciwpowodziowymi lub wysokim brzegiem, co znacznie ogranicza kontakt ze zlewni�.

Sosnowiec jest nara�ony na zagro�enie powodziowe głównie z powodu obni�e� terenu, obejmuj�cego równie� koryta rzek, spowodowanego ponad 200 letni� podziemn� eksploatacj� w�gla kamiennego. W okresie powodzi nara�one s� rejony niecek osiada�, gdzie gromadzi si� spływ powierzchniowy oraz doliny rzek w rejonie osiada�, powoduj�cych uszkodzenie wałów przeciwpowodziowych. Górnictwo w�gla kamiennego spowodowało szereg niekorzystnych zmian ze wzgl�du na deformacje i przekształcenie powierzchni terenu. Zmieniły si� granice wododziałów; powierzchnie zlewni; warunki odpływu ze zlewni; bilans wodny zwi�zany z dopływem wód z kopal�, drena�em koryt rzecznych, zmian� re�imu parowania. Osiadania terenów poza obszarami cieków powoduje zagro�enie powodziowe w wyniku zmian kierunków spływu, co powoduje zalania lub podtopienia terenów obni�onych.

Podstawowymi obiektami ochrony przeciwpowodziowej na terenie Sosnowca s� budowle regulacyjne i obwałowania rzek. Zabudowa brzegów koryt w powi�zaniu z wysokim brzegiem gwarantuje ochron� terenów przyległych przed powodzi�. Obwałowania i wysokie brzegi s� w dobrym stanie.

Do obiektów ochrony przed powodzi� nale�y te� zaliczy� le��ce poza terenem miasta

zbiorniki wodne Przeczyce na Przemszy i Kozłowa Góra na Brynicy, pełni�ce funkcje retencyjne i po�rednio obni�aj�ce zagro�enie dla miasta. Do takich obiektów nale�� równie� potoki i kanały

105

sztuczne oraz naturalne, odprowadzaj�ce wody opadowe, np. potok Da�dówka, Zagórski i rów Mortimerowski.

Przyczyn� zagro�e� powodziowych w Sosnowcu s� intensywne opady atmosferyczne w lecie. Znacznie mniej gro�ne s� wezbrania roztopowe. Najlepiej udokumentowana jest powód� z 1997 roku. Wcze�niejsze powodzie s� udokumentowane w odniesieniu do niewielkich obszarów. Bezpo�redni� przyczyn� powodzi w lipcu 1997 r. były opady o warto�ciach dobowych przewy�szaj�cych �redni� miesi�czn�. Spowodowały one wezbrania powodziowe rzek. Podtopieniu i zalaniu uległo około 140 ha terenu miasta. Generalnie rzeki nie stanowiły bezpo�redniego zagro�enia z wyj�tkiem Bobrka w km 7.600 oraz Białej Przemszy w rejonie starorzecza. Główn� przyczyn� zagro�e� były rejony obni�e� spowodowanych eksploatacj� górnicz� i niedro�na kanalizacja otwarta (rowy i potoki). Cel strategiczny:

Zapobieganie zagro�eniom powodziowym

6.13.2 Cele długoterminowe: • systematyczna regulacja cieków wodnych i konserwacja obiektów regulacyjnych • przystosowanie obiektów hydrotechnicznych do warunków zagro�enia powodziowego • przystosowanie terenów mi�dzywala do szybkiego reagowania w przypadku powodzi (wycinanie

lasów i zaro�li ł�gowych, odnowa u�ytków zielonych, konserwacja rowów melioracyjnych) • doskonalenie systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku zagro�enia powodzi�

Za działania zwi�zane z ochron� przeciwpowodziow� odpowiada, zgodnie z ustaw� Prawo wodne, dyrektor regionalnego zarz�du gospodarki wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy powstaje opracowanie projekt planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZWG s� równie� odpowiedzialne za prowadzenie działa� informacyjnych i koordynacj� w razie powodzi lub suszy na podległym terenie.

7. Zagadnienia systemowe 7.1. Wł�czanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych

Efektywno�� działa� na rzecz poprawy stanu �rodowiska, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego u�ytkowania zasobów przyrody oraz zrównowa�onego wykorzystania surowców, w coraz wi�kszym stopniu zale�y od zharmonizowania celów rozwoju gospodarczego i społecznego z celami ochrony �rodowiska. Oznacza to potrzeb� wł�czenia aspektów ekologicznych do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, kieruj�c si� zasad� zrównowa�onego rozwoju.

Zasady i zakres uwzgl�dniania zagadnie� ochrony �rodowiska w programach sektorowych zawarte s� w „Wytycznych dotycz�cych zasad i zakresu uwzgl�dniania zagadnie� ochrony �rodowiska w programach sektorowych”, przygotowanych przez Ministerstwo �rodowiska, a przyj�tych przez Rad� Ministrów w dniu 10.12.2002 r. Uj�te w tym dokumencie cele i kierunki działania maj� słu�y� realizacji zasady integrowania polityki ekologicznej z politykami sektorowymi w innych dziedzinach. Powinny zosta� wykorzystane przy sporz�dzaniu polityk, strategii i programów w takich sferach gospodarki jak energetyka, transport, gospodarka komunalna, budownictwo, le�nictwo oraz rolnictwo, głównie w charakterze ramowych wytycznych dotycz�cych sposobu przygotowania rozdziałów „ochrona �rodowiska” wyodr�bnionych w tych opracowaniach. Uwarunkowania wynikaj�ce z aktualnego stanu �rodowiska i przewidywanych tendencji jego zmian powinny by� brane pod uwag� przy okre�laniu celów i planowaniu działa� w poszczególnych obszarach aktywno�ci gospodarczej. Poni�ej przedstawione s� wybrane zagadnienia, które powinny zosta� uwzgl�dnione w planach i programach w tych dziedzinach gospodarowania, które z punktu widzenia efektów realizacji celów i zada� polityki ekologicznej pa�stwa zostały uznane za kluczowe.

106

7.1.1 Energetyka Perspektywiczne cechy zrównowa�enia rozwoju u�ytkowania, wytwarzania i dystrybucji

energii obejmuj� m.in.: • zmniejszenie energochłonno�ci gospodarki do poziomu zapewniaj�cego uzyskanie

ogólnokrajowego zu�ycia energii w 2025 r. nie przekraczaj�cego 120% zu�ycia obecnego • stopniowe zast�powanie w�gla kamiennego stosowanego jako paliwo w urz�dzeniach

grzewczych małej mocy stosowanych w gospodarstwach domowych, przy eksploatacji których nie ma mo�liwo�ci skutecznego redukowania emisji powstaj�cych zanieczyszcze� powietrza – gazem ziemnym, niskozasiarczonym olejem opałowym, energi� elektryczn� oraz paliwami z biomasy

• eliminowanie z procesów wytwarzania energii urz�dze� spalaj�cych paliwa stałe o sprawno�ci ni�szej ni� 80% oraz promowanie produkcji ciepła w skojarzeniu z wytwarzaniem energii elektrycznej

• wdro�enie systemu powszechnego udost�pniania u�ytkownikom informacji o energochłonno�ci maszyn, urz�dze� i wyrobów

Celami �redniookresowymi w zakresie równowa�enia gospodarowania energia m.in. s�: • dwukrotne zmniejszenie energochłonno�ci wytwarzania dochodu narodowego w roku 2010 • spełnienie przez wszystkie obiekty energetyczne wymaga� obowi�zuj�cych w Unii

Europejskiej w zakresie korzystania ze �rodowiska • uruchomienie programów zmniejszania emisji zanieczyszcze� z obiektów energetycznych,

wykorzystuj�cych zbywalne pozwolenia na emisj�, przede wszystkim w rejonach koncentracji zakładów wytwarzaj�cych energi� na obszarach najsilniej uprzemysłowionych i zurbanizowanych

• pełne uregulowanie odnosz�cej si� do sytuacji formalno-prawnej zakładów zajmuj�cych si� wytwarzaniem i dystrybucj� energii

• wprowadzenie opłat produktowych od zu�ywanych paliw, w zale�no�ci od stopnia ich szkodliwo�ci dla �rodowiska

• wprowadzenie górnego limitu zawarto�ci siarki w w�glu sprzedawanym odbiorcom indywidualnym na poziomie 0,3%

• rozszerzenie zakresu wspierania inwestycji termomodernizacyjnych

7.1.2 Przemysł Docelowe cechy zrównowa�enia produkcji przemysłowej m.in. obejmuj�:

• wdro�enie wzorców i modelu produkcji przemysłowej zapewniaj�cych minimalizacj� negatywnego oddziaływania na �rodowisko i zdrowie

• osi�gni�cie w perspektywie roku 2025 wska�ników energochłonno�ci, materiałochłonno�ci i wodochłonno�ci produkcji przemysłowej w Polsce nie odbiegaj�cych od tych w UE

• spełnienie przez wszystkie zakłady przemysłowe wymaga� w zakresie korzystania ze �rodowiska okre�lonych przepisami prawa

• dokonanie, w maksymalnym, mo�liwym zakresie odbudowy zniszcze� powstałych w �rodowisku na skutek działalno�ci przemysłowej

Cele �redniookresowe w zakresie zrównowa�enia produkcji przemysłowej m.in. obejmuj�: • zmniejszenie materiałochłonno�ci, wodochłonno�ci i odpadowo�ci produkcji o 50% w

stosunku do roku 1990 • wykonanie przez zakłady przemysłowe zada� rozwojowych i ekologicznych takich jak:

poprawy wyposa�enia zakładów w podstawow� infrastruktur� techniczn� ochrony �rodowiska; modernizacji instalacji przemysłowych; podniesienia ekologicznej warto�ci wyrobów; ograniczenie zrzutu do wód powierzchniowych wód kopalnianych; rozpocz�cie likwidacji starych szkód ekologicznych

• szerokie podj�cie przez przemysł realizacji działa� dobrowolnych na rzecz �rodowiska • pełne uregulowanie dotycz�cej korzystania ze �rodowiska sytuacji formalno-prawnej

107

• dalsze ograniczanie roli w zakresie wytwarzania dochodu narodowego przez m.in. przemysł wydobywczy i metalurgiczny, przy wzro�cie udziału przemysłu wysokiej techniki

• wyeliminowanie nieuzasadnionego wykorzystywania zasobów wód podziemnych • wdro�enie obligatoryjnych standardów w zakresie korzystania ze �rodowiska, dostosowanych

do wymaga� UE • wdro�enie dobrowolnych rozwi�za� w zakresie korzystania ze �rodowiska (np. certyfikowane

systemy zarz�dzania �rodowiskiem, znakowanie ekologiczne wyrobów itp.) • realizacji zakładowych inwestycji ochrony �rodowiska przy coraz bardziej ograniczanym

wsparciu publicznym dla tego typu inwestycji • stopniowego wł�czania kosztów zewn�trznych działalno�ci okre�lonego zakładu ponoszonych

dotychczas przez inne podmioty, a zwi�zane z powodowanymi przez ten zakład zmianami w �rodowisku, do cen wytwarzanych produktów

7.1.3 Transport Perspektywiczne cechy zrównowa�enia sektora transportu m.in. obejmuj�:

• utrzymanie do 2025 roku wielko�ci pracy przewozowej transportu na poziomie nie przekraczaj�cym 150% poziomu wyst�puj�cego obecnie

• uzyskanie przez wszystkie eksploatowane �rodki transportu ( m.in. kołowego, kolejowego), a tak�e przez stosowane paliwa, parametrów u�ytkowych takich jak w innych krajach UE

• zwi�kszenie do co najmniej 40% udziału w przewozie osób przypadaj�cego na �rodki transportu zbiorowego (w przypadku przewozu osób na krótkich, wewn�trzmiejskich trasach w miastach powy�ej 50 tys. mieszka�ców, udział ten powinien wynosi� co najmniej 60%)

• wprowadzenie we wszystkich miastach powy�ej 100 tys. mieszka�ców wyznaczonych stref płatnego parkowania

• spełnienie wszystkich okre�lonych prawem krajowym i mi�dzynarodowym, warunków bezpiecze�stwa przy transporcie ładunków niebezpiecznych

• wdro�enie we wszystkich strefach krzy�owania si� strumieni pojazdów, w których �rednia liczba poruszaj�cych si� jednostek transportowych przekracza 10/minut�, płynnej regulacji ruchu

• dostosowanie całkowitego ci��aru poruszaj�cych si� pojazdów do parametrów technicznych szlaków transportowych

• wybudowanie lub wyznaczenie na wszystkich obszarach zabudowanych �cie�ek rowerowych

7.1.4 Gospodarka komunalna i budownictwo Zamierzenia w zakresie uzyskania docelowych cech zrównowa�enia gospodarki komunalnej i

budownictwa m.in. obejmuj�: - spełnienie wszystkich wymaga� wynikaj�cych z prawa krajowego i regulacji Unii

Europejskiej: - uzdatniania wody do picia - bezpiecznego dla �rodowiska oczyszczania i odprowadzania �cieków

oraz zagospodarowania odpadów, w tym osadów �ciekowych - ograniczenia emisji zanieczyszcze� powietrza z procesów spalania - opomiarowanego zu�ycia wody - zmniejszenia strat wody i ciepła w systemach przesyłowych

- doprowadzenie do samofinansowania si� przedsi�biorstw komunalnych zajmuj�cych si� dostarczaniem wody i ciepła oraz zagospodarowaniem �cieków i odpadów

- uzyskanie w pełni odpowiadaj�cych standardom europejskim wska�ników w zakresie sprawno�ci zbiorowych i indywidualnych urz�dze� grzewczych, jako�ci materiałów budowlanych i elementów wyposa�enia

- stworzenie ładu przestrzennego w jednostkach osadniczych - wyeliminowanie samowoli budowlanej - wdro�enie dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych

108

7.1.5 Le�nictwo Perspektywiczne cechy zrównowa�enia le�nictwa m.in. obejmuj�:

• utrwalenie wielofunkcyjno�ci lasów • popraw� zdrowotno�ci i �ywotno�ci lasów • zwi�kszenie ró�norodno�ci biologicznej obszarów le�nych • upowszechnienie w całej gospodarce le�nej proekologicznych zasad i metod gospodarowania • utrzymanie umiarkowanej intensywno�ci pozyskania drewna • renaturalizacj� wybranych obszarów le�nych • ograniczenie dzikich wysypisk odpadów • popraw� skuteczno�ci ochrony przeciwpo�arowej • utrzymanie dominuj�cej roli pa�stwa w gospodarce le�nej

7.2. Przyszło�ciowy rozwój miasta Sosnowca w aspekcie ochrony �rodowiska 7.2.1 System transportowy Przyszło�ciowe rozwi�zania w zakresie systemu transportowego w aspekcie ochrony �rodowiska obejmuj� układ drogowy oraz układ komunikacji zbiorowej. Układ drogowy

Układ drogowo-uliczny miasta wykazuje zapasy przepustowo�ci. Po zrealizowaniu programu modernizacji odcinków jednoprzestrzennych przepustowo�� odcinków mi�dzyw�złowych powinna by� zadawalaj�ca. Konieczna jest natomiast przebudowa i modernizacja układu istniej�cych w�złów i skrzy�owa� w celu zwi�kszenia ich przepustowo�ci. Niezb�dne s� te� nowe odcinki dróg uzupełniaj�ce istniej�c� sie�. Zadaniem ci�głym jest poprawa stanu istniej�cych dróg. Realizacja tych zada� powinna zwi�kszy� i udoskonali� dost�pno�� komunikacyjn� miasta, a jednocze�nie pozwoli na dalsz� eliminacj� ruchu tranzytowego z centralnych dzielnic miasta, szczególnie na kierunku wschód-zachód. Gwałtowny rozwój motoryzacji nieuchronnie prowadzi do pogorszenia warunków ekologicznych miasta. Planowany w studium komunikacyjnym układ dróg jedynie minimalizuje jego skutki. Przeprowadzona analiza wykazuje popraw� w centrum miasta w zakresie emisji ołowiu i tlenku w�gla. Wzro�nie natomiast hałas i emisja tlenków azotu, co jest nieuniknione w przypadku przyj�cia opcji pełnej dost�pno�ci komunikacyjnej miasta. Komunikacja zbiorowa

Nie przewiduje sie wprowadzenia nowych �rodków komunikacji zbiorowej obok istniej�cej tramwajowej i autobusowej. Komunikacja tramwajowa mo�e ulec intensyfikacji w zachodniej cz��ci miasta. Planuje si� równie� modernizacj� i rozbudow� linii tramwajowych. We wschodniej cz��ci miasta komunikacja autobusowa b�dzie w dalszym ci�gu dominuj�ca. Konieczne b�dzie sukcesywna wymiana taboru komunikacji zbiorowej na nowocze�niejszy i mniej uci��liwy dla �rodowiska. 7.2.2 Turystyka i rekreacja Ruch turystyczny na terenie miasta Sosnowca

Sosnowiec ze wzgl�du na warunki naturalne nie ma mo�liwo�ci zostania znacz�cym o�rodkiem turystycznym. Natomiast jest silnym o�rodkiem sportowym i powinien zwi�ksza� mo�liwo�ci rekreacji i turystyki o znaczeniu lokalnym. Na terenie miasta Sosnowca ruch turystyczny zwi�zany jest m.in. z: • drog� tranzytow� Katowice Warszawa i Katowice- Kraków, • obiektami rekreacyjno-wypoczynkowymi: Balaton, Le�na, Stawiki

Lokalny ruch turystyczny, szczególnie nasilony w sezonie letnim, wpływa negatywnie na �rodowisko przyrodnicze otaczaj�ce wymienione obiekty. Np. nadmierny gwar i hałas komunikacyjny

109

jest przyczyn� zakłócania spokoju np. ptaków b�d�cych w fazie l�gowej, nat��enie ruchu samochodowego jest przyczyn� zanieczyszczenia atmosfery i gleby w pobli�u dróg dojazdowych do obiekty. Nieprzestrzeganie zasad czysto�ci i porz�dku przez turystów powoduje za�miecanie terenów rekreacyjnych.

W przyszło�ci, oprócz istniej�cych parków spacerowych, ziele�ców ozdobnych i wypoczynkowych, zespołów boisk i wielofunkcyjnych o�rodków rekreacyjnych powstanie m.in. Całoroczne Centrum Sportowe w Parku �rodula. Planowana jest równie� rozbudowa zaplecza noclegowego i gastronomicznego.

Istotnym składnikiem tworz�cym system zieleni miejskiej b�dzie ci�g ziele�ców-bulwarów wzdłu� rzek Przemszy, Białej Przemszy, Brynicy i Bobrka. Planuje si� równie� renowacj� i utworzenie nowych szlaków pieszych na terenie miasta.

Zgodnie z koncepcj� głównych tras rowerowych województwa �l�skiego przez Sosnowiec przebiega� ma trasa nr 3, relacji Sławków-Sosnowiec-Katowice-Ruda �l�ska-Gliwice, o pierwszorz�dnym znaczeniu. Ma by� wykonana jako wi�zka trzech �cie�ek: • trasa I prowadz�ca od Katowic, przez Czelad�, B�dzin, Sosnowiec do Sławkowa – przez tereny

północne miasta • trasa II prowadz�ca przez Katowice, Centrum Sosnowca i tereny wschodniej cz��ci miasta do

Sławkowa • trasa III prowadz�ca z Gliwic przez Wirek – Rud� �l�sk� - Katowice do Sławkowa, przebiegaj�ca

wzdłu� Brynicy i Przemszy do Trójk�ta Trzech Cesarzy, a nast�pnie przez zrekultywowane tereny kopalni Maczki-Bór i przez u�ytek ekologiczny w dolinie Białej Przemszy do Piernikarki w Sławkowie.

Jako priorytetow� uznano realizacj� trasy III. W Parku Tysi�clecia wytyczone zostały i oznakowane �cie�ki rowerowe o długo�ci około 4,0

km, powi�zane z terenem rekreacyjnym „Stawiki” i dalej w kierunku południowym z Katowicami. Podobne trasy maj� te� powsta� w okolicach ul. Wojska Polskiego z przedłu�eniem w kierunku północnym, a� do powstaj�cego zbiornika wodnego w Ku�nicy War��y�skiej.

7.2.3 Rolnictwo i jego rozwój Rolnictwo na terenie miasta nie pełni �adnej powa�niejszej roli. Tereny gruntów ornych

zajmuj� 1365 ha, co stanowi 15 % ogólnej powierzchni Sosnowca. Wi�ksze powierzchnie upraw rolnych zlokalizowane s� w obr�bie dzielnic Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze, Por�bka, Klimontów, Zagórze, Maczki, Zawodzie. Przewa�aj� gospodarstwa o powierzchni do 1 ha.

W przyszło�ci rolnictwo b�dzie odgrywało marginaln� rol� ze wzgl�du na specyfik� miasta. Konieczne b�dzie natomiast sporz�dzenie granicy rolno-le�nej. Dokument taki opracowany na podstawie analizy warunków �rodowiska, po dokładnym rozpoznaniu terenowym i konsultacji z wła�cicielami gruntów, pozwoliłby na wła�ciwe sterowanie procesem zalesiania gruntów.

7.2.4 Energetyka zawodowa i przemysł Na terenie miasta nie ma zakładów energetyki zawodowej, jedynie zakłady energetyki

przemysłowej. Rozwój tej bran�y na terenie miasta nie jest przewidziany. Zasilanie istniej�cego systemu liniami wysokiego napi�cia z kilku kierunków daje wysoki stopie� bezpiecze�stwa i gwarancj� dostaw. Jednocze�nie zmniejszyło si� zapotrzebowanie na zu�ycie energii elektrycznej ze wzgl�du na likwidacj� energochłonnych kopal� w�gla kamiennego i restrukturyzacj� przemysłu hutniczego.

Na przestrzeni ostatnich lat zmieniła si� struktura przemysłu w mie�cie. Znaczenie stracił sektor surowcowy (zlikwidowano trzy kopalnie w�gla kamiennego) i restrukturyzowany przemysł hutniczy i włókienniczy. Rozwijaj� si� bran�e przemysłowe wykorzystuj�ce nowocze�niejsze

110

technologie. Rozwój widoczny jest w bran�y elektronicznej, maszynowej, spo�ywczej i akcesoriów samochodowych. Coraz wi�ksz� rol� odgrywaj� usługi: handel, transport, budownictwo, gastronomia. Ten trend powinien utrzyma� si� w przyszło�ci. Jest to z korzy�ci� dla �rodowiska ze wzgl�du na mniejsz� uci��liwo�� nowocze�niejszego przemysłu w porównaniu z górnictwem w�gla kamiennego i hutnictwem. Niekorzystny wpływ zwi�zany jest głównie z gwałtownym rozwojem transportu drogowego i ogólnym wzrostem liczby samochodów. 7.3. Aktywizacja rynku do działa� na rzecz �rodowiska

Istotnym wsparciem ochrony �rodowiska jest aktywizacja rynku do działa� na rzecz ochrony �rodowiska prowadz�ca do tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy (zwłaszcza w turystyce, le�nictwie i ochronie przyrody, odnawialnych �ródłach energii, wykorzystaniu odpadów), rozwoju produkcji urz�dze� słu��cych ochronie �rodowiska b�d� produkcji towarów przyjaznych �rodowisku. Opracowany b�dzie tzw. ramowy program wspierania zielonych miejsc pracy jako element walki z bezrobociem. Program ten b�dzie zawierał mechanizm finansowego i eksperckiego wspierania władz samorz�dowych i prywatnych przedsi�biorców w tworzeniu zielonych miejsc pracy. Podstaw� uzyskania wsparcia b�dzie przedstawienie przez władze samorz�dowe (wojewódzkie, powiatowe, gminne) konkretnego programu tworzenia zielonych miejsc pracy. 7.3.1 Kierunki działa�: 1. Preferowanie przy zakupach towarów oraz usług przez administracj� rz�dow� i samorz�dow� tych

produktów, które maj� proekologiczny charakter. 2. Zawarcie w ka�dym przetargu organizowanym przez administracj� rz�dow� i samorz�dow�

wymogów ekologicznych. 3. Kształtowanie równoprawnych warunków konkurencji przez pełne stosowanie zasady

„zanieczyszczaj�cy płaci”, wraz z uwzgl�dnieniem kosztów zewn�trznych. 4. Wspieranie powstawania i zachowania tzw. „zielonych” miejsc pracy, w szczególno�ci w:

rolnictwie ekologicznym, agro- i eko-turystyce, le�nictwie i ochronie przyrody, odnawialnych �ródłach energii, uzdrowiskach, transporcie publicznym, działaniach na rzecz oszcz�dzania zasobów (zwłaszcza energii i wody), odzysku produktów lub ich cz��ci oraz odzysku opakowa� i wykorzystania odpadów jako surowców wtórnych.

5. Stymulowanie rozwoju przemysłu urz�dze� ochrony �rodowiska, zwłaszcza urz�dze� wykorzystywanych w ochronie wód i powietrza oraz zagospodarowania odpadów.

6. Wprowadzenie handlu pozwoleniami na emisj� zanieczyszcze� do powietrza, zwłaszcza w zakresie CO2, SO2 i NO2.

7. Wł�czenie instytucji finansowych do wspierania na zasadach rynkowych przedsi�wzi�� w ochronie �rodowiska i na rzecz rozwoju zrównowa�onego.

7.4. Program edukacji ekologicznej

Warunkiem koniecznym i niezb�dnym realizacji celów zarówno w zakresie racjonalnego u�ytkowania zasobów naturalnych jak i poprawy jako�ci �rodowiska jest dobrze zorganizowany system edukacji ekologicznej społecze�stwa; działania edukacyjne powinny by� działaniami systemowymi z jasno sprecyzowanymi celami i sposobem ich realizacji.

7.4.1 Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) i pozaszkolna

Ten rodzaj edukacji to zorganizowany system kształcenia uczniów i studentów (system o�wiaty i szkolnictwa wy�szego), nastawiony na wykształcenie u nich umiej�tno�ci obserwowania �rodowiska i zmian w nim zachodz�cych, wra�liwo�ci na pi�kno przyrody i szacunku dla niej.

W ostatnich latach obserwuje si� rosn�ce zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat otaczaj�cego ich �rodowiska, a tak�e mo�liwo�ci uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Zachowania obserwowane w społecze�stwie wskazuj� jednak, �e

111

poziom akceptacji dla działa� z zakresu ochrony �rodowiska maleje, a zachowania pro-konsumpcyjne dominuj� nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form s� nadal bardzo istotne.

Szczególn� rol� w rozwijaniu edukacji ekologicznej w�ród dorosłych mieszka�ców

województwa spełniaj� Urz�dy Miast. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia �wiadomo�ci ekologicznej dorosłych jest zaanga�owanie mieszka�ców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społecze�stwa o stanie �rodowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a tak�e o mo�liwo�ciach prawnych uczestniczenia mieszka�ców w podejmowaniu decyzji maj�cych wpływ na stan �rodowiska.

W�ród wielu tematów edukacji ekologicznej, znacz�ce miejsce nale�y przypisa� edukacji w

zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, ochrony powietrza atmosferycznego, oszcz�dno�ci energii, itp. Cel strategiczny

Wykształcenie w�ród mieszka�ców nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialno�ci za jako�� �rodowiska

Cel ten wpisuje si� w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. 7.4.2 Kierunki działa�: • prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzie�y i dzieci • wspieranie finansowe i merytoryczne działa� z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w

szkołach • zapewnienie społecze�stwu niezb�dnych informacji nt. stanu �rodowiska i działa� na rzecz jego

ochrony • współdziałanie władz miejskich z Centrum Edukacji i Informacji Ekologicznej, szkołami,

przedstawicielami �rodowiska naukowego, zakładami pracy i pozarz�dowymi organizacjami w celu efektywnego wykorzystania ró�nych form edukacji ekologicznej

• współdziałanie władz miejskich z mediami w zakresie prezentacji stanu �rodowiska i pozytywnych przykładów działa� podejmowanych na rzecz jego ochrony

• prowadzenie działa� w zakresie edukacji ekologicznej społeczno�ci lokalnej na terenach cennych przyrodniczo

• sukcesywne rozszerzanie działalno�ci informacyjno-wydawniczej • rozwijanie mi�dzynarodowej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza wiedzy na

temat wymaga� dotycz�cych stanu �rodowiska w �wietle integracji z Uni� Europejsk� • rozszerzenie zakresu edukacji szkolnej o przyrod� Miasta Sosnowca

- uzupełnienie programów nauczania o tematyk� zwi�zan� z przyrod� Miasta, - kontynuowanie formuły „Dni Ziemi” organizowanych przy współudziale wydziałów

sosnowieckich wy�szych uczelni, 8. Analiza mo�liwych do zastosowa� rozwi�za� w oparciu o ocen� infrastruktury miasta, organizacj� wewn�trzn� i zarz�dzanie ochron� �rodowiska w mie�cie oraz sytuacj� finansow� miasta. W wyniku analizy stanu aktualnego �rodowiska na terenie miasta Sosnowca okre�lono cele długo i krótkoterminowe oraz wytyczono kierunki działa� zmierzaj�ce do poprawy stanu poszczególnych jego komponentów, a tak�e okre�lono priorytetowe przedsi�wzi�cia ekologiczne. Jako zadania priorytetowe przyj�to: - zasoby wodne i jako�� wód,

112

- gospodarka odpadami, - jako�� powietrza atmosferycznego, - edukacj� ekologiczn� społecze�stwa. Zadania priorytetowe rozwa�ane były w dwóch horyzontach czasowych: długookresowe w latach 2008-2015 oraz krótkookresowe w latach 2004-2007. Dla tych horyzontów czasowych zostały przedstawione cele i kierunki działa�.

Analizuj�c mo�liwo�� zastosowania przedstawionych rozwi�za� w oparciu o uwarunkowania dotycz�ce istniej�cej infrastruktury, organizacji i zarz�dzania ochron� �rodowiska oraz sytuacj� finansowa w mie�cie, stwierdzono, �e wszystkie zaproponowane przedsi�wzi�cia s� mo�liwe do zrealizowania uwzgl�dniaj�c nast�puj�cych warunki: - etapowo�� wdra�ania przewidzianych do realizacji zada�, - powołanie zespołu konsultacyjnego, którego zadaniem byłby nadzór w zakresie wdra�ania,

realizacji oraz monitoringu funkcjonowania programu, - pozyskanie dodatkowych �rodków finansowych na realizacj� przewidzianych w planie zada�

inwestycyjnych i pozainwestycyjnych. 9. Lista podmiotów do których kierowane s� obowi�zki ustalone w programie Opracowane w „Programie Ochrony �rodowiska cele i wytyczone działania w zakresie ochrony �rodowiska na terenie miasta Sosnowca wymagaj� okre�lenia podmiotów do których adresowane s� obowi�zki wynikaj�ce z realizacji tych celów i działa�. S� to grupy podmiotów, których zadaniem jest: - organizacja i zarz�dzanie programem, - realizacja celów i zada� okre�lonych w programie, - nadzór i monitoring realizacji programu. Ponadto okre�lono równie� obowi�zki dla podmiotów korzystaj�cych ze �rodowiska w celu ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na poszczególne elementy �rodowiska. Bardzo istotna rol� w realizacji programu odgrywaj� mieszka�cy miasta. W zwi�zku z tym równie� do tej grupy społecze�stwa kierowane s� zadania. Zadania w zakresie organizacji i zarz�dzania programem realizowane powinny by� przez nast�puj�ce podmioty: • Prezydent Miasta, • Urz�d Miasta –

- Wydział Ochrony �rodowiska i Rolnictwa, - Wydział Edukacji, - Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, - Wydział Geodezji i Gospodarki Gruntami, - Wydział Inwestycji Miejskich, - Wydział Finansowy, - Wydział Kultury, Sportu i Rekreacji, - Wydział Polityki Gospodarczej - Biuro Promocji Miasta i Współpracy Zagranicznej, - Pracownia Projektowo - Urbanistyczna,

• Agencja Rozwoju Lokalnego, • Przedsi�biorstwo Komunikacji Miejskiej, Realizacja celów i zada� okre�lonych w programie kierowana jest do: - przedsi�biorstw z sektora gospodarczego, prowadz�cych działalno�� na terenie miasta Sosnowca, - Urz�du Miejskiego w Sosnowcu, - Lasów Pa�stwowych, gminnych oraz prywatnych, - Biur projektowych i Pracowni Architektonicznych, - Stowarzysze� i Fundacji, - Inwestorów zewn�trznych.

113

Nadzór i kontrola przebiegu realizacji prowadzona b�dzie przez: - Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska, - Wojewódzk� Stacj� Sanitarno-Epidemiologiczn�, - Urz�d Miejski w Sosnowcu. 10. Dodatkowe obowi�zki podmiotów korzystaj�cych ze �rodowiska zwi�zane z ograniczeniem oddziaływania tych podmiotów na �rodowisko W wyniku analizy stanu aktualnego �rodowiska na terenie miasta Sosnowca, okre�lono dodatkowe obowi�zki dla podmiotów korzystaj�cych ze �rodowiska w zakresie gospodarki odpadami, ochrony powietrza atmosferycznego. W zakresie gospodarki odpadami proponuje si� dodatkowe obowi�zki dla firm posiadaj�cych decyzje w zakresie odbioru i transportu odpadów komunalnych oraz podmiotów gospodarczych z sektora gospodarczego. Obowi�zki te dotycz� składania dodatkowych sprawozda�.

Firmy posiadaj�ce decyzje w zakresie odbioru i transportu odpadów komunalnych powinny składa� sprawozdania w zakresie: - ilo�ci wywiezionych odpadów niesegregowanych z terenu miasta, - ilo�ci pozyskanych odpadów w wyniku selektywnej zbiórki, - miejsc deponowania odpadów niesegregowanych oraz miejsc odbioru odpadów pozyskanych z

selektywnej zbiórki organizowanej na terenie miasta. Proponuje si�, aby sprawozdania przekazywane były raz na rok do Wydziału Gospodarki Komunalnej oraz Wydziału Ochrony �rodowiska i Rolnictwa Urz�du Miejskiego w Sosnowcu.

Przedsi�biorstwa wprowadzaj�ce do obrotu opakowania na terenie miasta, powinny przedkłada� sprawozdania (które przekazuj� do Urz�du Marszałkowskiego) z wykonania obowi�zku odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych do Wydziału Ochrony �rodowiska i Rolnictwa Urz�du Miejskiego w Sosnowcu.

Firmy zajmuj�ce si� odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych lub innych ni� niebezpieczne powinny przedkłada� sprawozdania w zakresie ilo�ci odpadów poddanych procesom odzysku/unieszkodliwiania pozyskanych z terenu miasta do Wydziału Ochrony �rodowiska i Rolnictwa Urz�du Miejskiego w Sosnowcu.

Przedsi�biorstwa przedstawiaj�ce sprawozdania dotycz�ce emisji zanieczyszczen do powietrza atmosferycznego powinny przedkłada� sprawozdania (które przekazuj� do Urz�du Marszałkowskiego) w zakresie emisji do Wydziału Ochrony �rodowiska i Rolnictwa Urz�du Miejskiego w Sosnowcu. 11. Obowi�zki organów administracji, polegaj�ce na przekazywaniu organowi przyjmuj�cemu program informacji o wydanych decyzjach maj�cych wpływ na realizacj� programu. Obowi�zki organów administracji, przekazywane organowi przyjmuj�cemu program dotycz� wydawanych decyzji w zakresie: - korzystania z wód powierzchniowych i podziemnych – pozwolenia wodnoprawne na pobór wód,

oraz wprowadzanie �cieków do wód i do ziemi, , - ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem – pozwolenie na wprowadzanie do powietrza gazów

lub pyłów, - ochrony �rodowiska przed hałasem – pozwolenia na emitowanie hałasu (w uzasadnionych

przypadkach), - ochrony przyrody o�ywionej – pozwolenie na usuni�cie drzew i krzewów z terenu nieruchomo�ci

(za wyj�tkiem trenu nieruchomo�ci wpisanej do rejestru zbytków), decyzja o zmianie lasu na u�ytek rolny, gospodarki odpadami - decyzje na wytwarzanie odpadów, decyzja zatwierdzaj�ca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, rozpatrzenie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania tymi odpadami, zezwolenie na prowadzenie działalno�ci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, zezwolenie na zbieranie lub transport odpadów, decyzja dot. zatwierdzenia instrukcji eksploatacji składowisk,

114

- pól elektromagnetycznych – pozwolenie na emisje pól elektromagnetycznych, - zagospodarowania przestrzennego – decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, - scalania i wymiany gruntów rolnych i le�nych - decyzja zatwierdzaj�ca projekt scalania lub

wymiany gruntów. 12. Aspekty finansowe realizacji programu

Realizacja zamierze� z zakresu ochrony �rodowiska wymaga zapewnienia �ródeł finansowania inwestycji oraz systemu zarz�dzania i kontroli.

Najwi�ksz� grup� inwestorów w zakresie ochrony �rodowiska s� przedsi�biorcy (68,4%

�rodków) i gminy (29,5% �rodków), jednostki bud�etowe odgrywaj� niewielkie znaczenie w finansowaniu inwestycji (1,96% �rodków).

Ograniczone mo�liwo�ci finansowe samorz�dów powiatowych uniemo�liwiaj� samodzieln�

realizacj� działa� i inwestycji zaproponowanych w Programie ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca. Konieczne jest wi�c wsparcie instytucji finansowych, które podejm� si� finansowania projektów poprzez m.in. zobowi�zania kapitałowe (kredyty, po�yczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje, udziały w spółkach) i dotacje.

Finansowaniem ochrony �rodowiska w Polsce interesuje si� coraz wi�cej banków

i funduszy inwestycyjnych. Rozwija si� te� pomoc zagraniczna, dzi�ki której funkcjonuje w Polsce wiele fundacji ekologicznych. Poszukiwane s� te� nowe instrumenty ekonomiczno – finansowe w ochronie �rodowiska, takie jak opłaty produktowe czy obligacje ekologiczne. Mo�na zało�y�, �e system finansowania przedsi�wzi�� zwi�zanych z t� dziedzin� w Polsce b�dzie rozwijał si� nadal, oferuj�c coraz szersze formy finansowania i coraz wi�ksze �rodki finansów.

Tylko inwestycje i działania uwzgl�dnione w programie ochrony �rodowiska i planie

gospodarki odpadami dla powiatu mog� liczy� na pozyskanie �rodków publicznych, w szczególno�ci z funduszy ochrony �rodowiska i gospodarki wodnej. Wspierane powinny by� głównie inwestycje o charakterze regionalnym.

Zaleca si�, aby ogranicza� dotacje bud�etowe na zadania, które s� w stanie zapewni�

finansowe wpływy ewentualnym inwestorom. Korzystne jest, je�eli kapitał obcy (kredyty, udziały w spółkach, nabywcy obligacji) anga�owany b�dzie w finansowanie inwestycji komunalnych w maksymalnym stopniu, w jakim mo�liwa jest jego spłata wraz z odsetkami.

Obecnie potencjalne �ródła finansowania działa� zwi�zanych z ochron� �rodowiska to:

• fundusze własne województwa, powiatów i gmin, • fundusze własne inwestorów, • po�yczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez

Narodowy, Wojewódzki i Powiatowy Fundusz Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej, • kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony �rodowiska (BO� S.A.) z dopłatami do

oprocentowania lub ze �rodków donatorów, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne, • kredyty mi�dzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju -

EBOiR, Bank �wiatowy), • leasing, • obligacje komunalne, • zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe (np.

z ekokonwersji poprzez EKOFUNDUSZ, fundusze Unii Europejskiej), 12.1 Fundusze własne województwa, powiatu i gminy

�rodki te pozyskiwane b�d� m.in. poprzez dotacje z bie��cych dochodów (z bud�etu) jednostek samorz�dowych.

115

ródłem tych wydatków mog� by� nast�puj�ce bie��ce dochody:

• podatki i opłaty lokalne, • udziały w podatkach stanowi�cych dochód bud�etu pa�stwa (np. w podatku dochodowym), • opłaty, ceny i kary pobierane przez jednostki organizacyjne (np. przedsi�biorstwa komunalne i

zakłady bud�etowe �wiadcz�ce usługi komunalne), • dochody uzyskiwane przez jednostki bud�etowe, • dochody z maj�tku gminy, • subwencja ogólna z bud�etu pa�stwa, • wpływy z samooopodatkowania si� mieszka�ców, • inne dochody.

12.1.1 Fundusze ochrony �rodowiska i gospodarki wodnej

Fundusze ochrony �rodowiska s� powa�nym �ródłem dotacji i preferencyjnych kredytów dla podmiotów podejmuj�cych inwestycje ekologiczne. Wpływaj� na to: ilo�� �rodków finansowych jak� dysponuj� fundusze, warunki udost�pniania �rodków finansowych po�yczkobiorcom oraz procedury dochodzenia do uzyskania finansowego wsparcia funduszu.

Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy

ochrony �rodowiska i gospodarki wodnej okre�la ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony �rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zm.).

Kryteriami wyboru projektów do finansowania s�:

• kryterium zgodno�ci z polityk� ekologiczn� pa�stwa • kryterium efektywno�ci ekologicznej • kryterium efektywno�ci ekonomicznej • kryterium uwarunkowa� technicznych i jako�ciowych • kryterium zasi�gu oddziaływania • kryterium spełnienia przez wnioskodawc� wymogów formalnych

Podstawowe warunki udzielenia dofinansowania s� nast�puj�ce:

• udokumentowane pełne pokrycie planowanych kosztów przedsi�wzi�cia, • wywi�zanie si� przez Wnioskodawc� z obowi�zku uiszczania opłat i kar, stanowi�cych przychody

Funduszu oraz wywi�zywania si� z innych zobowi�za� w stosunku do Funduszu, • przedsi�wzi�cie nie mo�e by� zako�czone, • udzielone dofinansowanie nie mo�e przekroczy� kosztów przedsi�wzi�cia.

�rodki pozyskiwane z funduszy ochrony �rodowiska zapewniaj� finansowanie inwestycji maksymalnie w 70 % jej warto�ci. �rodki te oprocentowane s� w wysoko�ci 0,1– 0,5 ustalanej przez NBP stopy redyskonta weksli, w zale�no�ci od wielko�ci dochodu na mieszka�ca. Maksymalny okres kredytowania wynosi 15 lat. Istnieje mo�liwo�� umorzenia cz��ci zobowi�zania po zrealizowaniu przedsi�wzi�cia w planowanym terminie.

Narodowy Fundusz Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej (www.nfosigw.gov.pl)

Narodowy Fundusz Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO�iGW) jest najwi�ksz� w Polsce instytucj� finansuj�c� przedsi�wzi�cia z dziedziny ochrony �rodowiska. Zakres działania Funduszu obejmuje finansowe wspieranie przedsi�wzi�� proekologicznych o zasi�gu ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym.

Podstawowymi formami finansowania zada� proekologicznych przez NFO�iGW s�

preferencyjne po�yczki i dotacje, ale uzupełniaj� je inne formy finansowania, np. dopłaty do

116

preferencyjnych kredytów bankowych, uruchamianie ze swych �rodków linii kredytowych w bankach czy zaanga�owanie kapitałowe w spółkach prawa handlowego. NFO�iGW administruje równie� �rodkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochron� �rodowiska w Polsce, pochodz�cymi z pomocy zagranicznej.

�rodki, którymi dysponuje NFO�iGW, pochodz� głównie z opłat za korzystanie ze �rodowiska i administracyjnych kar pieni��nych. Przychodami Narodowego Funduszu s� tak�e wpływy z opłat produktowych oraz wpływy z opłat i kar pieni��nych ustalanych na podstawie przepisów ustawy - Prawo geologiczne i górnicze.

Lista programów (przedsi�wzi��) priorytetowych Narodowego Funduszu Ochrony

�rodowiska i Gospodarki Wodnej przewidzianych do dofinansowania okre�lana jest co roku na podstawie: Polityki Ekologicznej Pa�stwa, Programu Wykonawczego do Polityki Ekologicznej Pa�stwa, Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, Strategii Ekologicznej Integracji z Uni� Europejsk�, zobowi�za� mi�dzynarodowych Polski, a tak�e list przedsi�wzi�� priorytetowych wojewódzkich funduszy ochrony �rodowiska i gospodarki wodnej.

Jako priorytetowe traktuje si� w szczególno�ci te przedsi�wzi�cia, których realizacja wynika z

konieczno�ci wypełnienia zobowi�za� Polski wobec Unii Europejskiej w zakresie harmonizacji i implementacji prawa Unii Europejskiej, zwi�zanych z negocjacjami o członkostwo Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej w obszarze "�rodowisko".

Wnioski o dofinansowanie do Narodowego Funduszu Ochrony �rodowiska

i Gospodarki Wodnej mo�na składa� w dowolnym terminie. Dotychczas obowi�zuj�ce sesje rozpatrywania wniosków zostały zast�pione lista rankingow� aktualizowan� raz na dwa miesi�ce.

Wojewódzki Fundusz Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej Rol� wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsi�wzi�� proekologicznych o

zasi�gu regionalnym. WFO�iGW ustalił kryteria, które s� stosowane przy ocenie i selekcji wniosków o udzielenie

pomocy finansowej ze �rodków Funduszu. Preferowane s� w szczególno�ci te zadania, które: • znajduj� odzwierciedlenie w strategii rozwoju województwa, spójnej z polityk� ekologiczn�

pa�stwa, • zawarte s� w lokalnych i długookresowych programach ochrony �rodowiska, • realizowane s� w zakładach szczególnie uci��liwych dla �rodowiska, • realizowane s� na terenach szczególnie cennych przyrodniczo, • spełniaj� rol� d�wigni finansowej przez pobudzenie wykorzystania �rodków podmiotów

gospodarczych, samorz�dów terytorialnych oraz gminnych i powiatowych funduszy ochrony �rodowiska, a tak�e ograniczaj� uci��liwo�ci dla �rodowiska.

Działalno�� WFO�iGW stała si� istotnym czynnikiem wpieraj�cym procesy inwestycyjne na

terenie całego województwa �l�skiego i polega na udzielaniu niskooprocentowanych (6-9%) i cz��ciowo umarzalnych (do 50%) po�yczek, przyznawaniu dotacji i wnoszeniu udziałów do spółek działaj�cych na terenie kraju. Ka�dorazowo pomoc finansowa ze �rodków WFO�iGW udzielana jest na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej z podmiotem realizuj�cym zadanie z zakresu ochrony �rodowiska i gospodarki wodnej, po rozpatrzeniu wniosku sporz�dzonego przez ten podmiot, według odpowiedniego wzoru stosowanego w Funduszu.

Fundusz preferuje finansowe wspomaganie wnioskodawców, którzy w realizowane

przedsi�wzi�cia anga�uj� �rodki własne. Lista zada� priorytetowych, które mog� by� dofinansowywane jest opracowywana co rok. Gminne i Powiatowe Fundusze Ochrony �rodowiska i Gospodarki Wodnej

Dochodami GFO�iGW i PFO�IGW s� wpływy z:

117

• opłat za składowanie i magazynowanie odpadów i kar zwi�zanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem lub magazynowaniem (50% GFO�iGW i 10% PFO�IGW tych wpływów),

• opłat za gospodarcze korzystanie ze �rodowiska a tak�e z wpływów z administracyjnych kar pieni��nych ( 10% tych wpływów PFO�IGW i 20% GFO�iGW oraz opłaty i kary za usuwanie drzew i krzewów, które w cało�ci stanowi� przychód gminnego funduszu).

Dochody GFO�iGW i PFO�iGW w bud�ecie maj� charakter działu celowego. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony �rodowiska w dziale II rozdziale 4 okre�la

przeznaczenie �rodków finansowych funduszy gminnych i powiatowych. �rodki gminnych funduszy zgodnie z art. 406 ww. ustawy przeznaczone s� na:

1. edukacj� ekologiczn� oraz propagowanie działa� proekologicznych i zasady zrównowa�onego rozwoju,

2. wspomaganie realizacji zada� pa�stwowego monitoringu �rodowiska, 3. wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz bada� stanu �rodowiska, a

tak�e systemów pomiarowych zu�ycia wody i ciepła, 4. realizowanie zada� modernizacyjnych i inwestycyjnych, słu��cych ochronie �rodowiska i

gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urz�dze� ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej,

5. urz�dzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewie�, zakrzewie� oraz parków, 6. realizacj� przedsi�wzi�� zwi�zanych z gospodark� odpadami, 7. wspieranie działa� przeciwdziałaj�cych zanieczyszczeniom, 8. profilaktyk� zdrowotn� dzieci na obszarach, na których wyst�puj� przekroczenia standardów

jako�ci �rodowiska, 9. wspieranie wykorzystania lokalnych �ródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla

wprowadzania bardziej przyjaznych dla �rodowiska no�ników energii, 10. wspieranie ekologicznych form transportu, 11. działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpo�rednio oddziałuj�ce na stan gleby,

powietrza i wód, w szczególno�ci na prowadzenie gospodarstw rolnych produkuj�cych metodami ekologicznymi poło�onych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody,

12. inne zadania ustalone przez rad� gminy, słu��ce ochronie �rodowiska i gospodarce wodnej, wynikaj�ce z zasady zrównowa�onego rozwoju, w tym na programy ochrony �rodowiska.

�rodki powiatowych funduszy przeznacza si� na cele wymienione powy�ej oraz na:

- realizacj� przedsi�wzi�� zwi�zanych z ochron� powierzchni ziemi, - inne zadania ustalone przez rad� powiatu, słu��ce ochronie �rodowiska i gospodarce wodnej,

wynikaj�ce z zasady zrównowa�onego rozwoju, w tym na programy ochrony �rodowiska.

12.2 Fundacje i programy pomocowe Fundacja EkoFundusz

EkoFundusz jest fundacj� powołan� w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego zarz�dzania �rodkami finansowymi pochodz�cymi z zamiany cz��ci zagranicznego długu na wspieranie przedsi�wzi�� w ochronie �rodowiska (tzw. konwersja długu). Dotychczas decyzj� o ekokonwersji polskiego długu podj�ły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia. EkoFundusz zarz�dza �rodkami finansowymi pochodz�cymi z ekokonwersji ł�cznie ponad 571 mln USD do wydatkowania w latach 1992 - 2010.

Zalecane jest, aby projekty spełniały przynajmniej jeden z nast�puj�cych warunków:

• wprowadzanie na polski rynek nowych technologii z krajów-donatorów, • uruchomienie krajowej produkcji urz�dze� dla ochrony �rodowiska, • szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia.

118

Do 2003 roku EkoFundusz udzielał wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji a

tak�e preferencyjnych po�yczek. O bie��cego roku mo�liwe jest ubieganie si� o bezzwrotne dotacje projektów inwestycji zwi�zanych bezpo�rednio z ochron� �rodowiska, a w dziedzinie ochrony przyrody dofinansowywane s� równie� projekty nieinwestycyjne. EkoFundusz nie dofinansowuje bada� naukowych, akcji pomiarowych, a tak�e studiów i opracowa� oraz tworzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji projektowej. Gdy inwestorem s� władze samorz�dowe, dotacja mo�e pokry� do 30% kosztów (w przypadkach szczególnych do 50%), a dla jednostek bud�etowych, podejmuj�cych inwestycje proekologiczne wykraczaj�ce poza ich zadania statutowe, dofinansowanie EkoFunduszu mo�e pokry� do 50% kosztów. EkoFundusz mo�e wspiera� zarówno projekty dopiero rozpoczynane, jak i b�d�ce w fazie realizacji, je�eli ich rzeczowe zaawansowanie nie przekracza 60%.

Z dotacji EkoFunduszu nie mog� korzysta� te przedsi�wzi�cia, które kwalifikuj� si� do

otrzymania dofinansowania w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej. Inne fundacje: • Agencja Rozwoju Komunalnego w Warszawie; al. Ujazdowskie 19, 00-557 Warszawa, • Environmental Know-How Fund w Warszawie, Ambasada Brytyjska al. Ró� 1, 00-556 Warszawa, • Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej; ul. Zielna 37, 00-1-8 Warszawa, • Polska Agencja Rozwoju Regionalnego; ul. urawia 4a, 00-503 Warszawa, • Program Małych Dotacji GEF, al. Niepodległo�ci 186, 00-608 Warszawa, • Projekt Umbrella.

12.3 Banki wspieraj�ce inwestycje ekologiczne

Bank Ochrony �rodowiska ma statutowo nało�ony obowi�zek kredytowania inwestycji słu��cych ochronie �rodowiska. Udziela kredytów na mi�dzy innymi: budow� składowisk odpadów i innych obiektów do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, zakup urz�dze� zwi�zanych z usuwaniem odpadów, zakup sprz�tu niezb�dnego do zorganizowania zbiórki i transportu odpadów. Kredyty z BO� umo�liwiaj� sfinansowanie zadania inwestycyjnego w nie wi�cej ni� 50%, a warto�� udzielonego kredytu nie mo�e przekroczy� 500 000 złotych. �rodki te s� oprocentowane w wysoko�ci 0,4 stopy redyskontowej. Okres spłaty kredytu wynosi 5 lat, a okres karencji 1 rok.

Inne banki aktywnie wspomagaj�ce finansowanie gospodarki odpadami to:

• Bank Rozwoju Eksportu S.A., • Polski Bank Rozwoju S.A., • Bank �wiatowy, • Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. 12.4 Fundusze inwestycyjne

Fundusze inwestycyjne stanowi� nowy segment rynku finansowego ochrony �rodowiska. Wej�cie ekologicznych funduszy inwestycyjnych na rynek finansowy ochrony �rodowiska mo�e okaza� si� kluczowe dla usprawnienia podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz integracji ochrony �rodowiska z przedsi�wzi�ciami o charakterze gospodarczym. 12.5 Leasing

Dynamicznie rozwijaj�c� si� form� wspomagania inwestycji proekologicznych jest leasing. Polega on na oddaniu na okre�lony czas przedmiotu w posiadanie u�ytkownikowi, który za opłat� korzysta z niego, z mo�liwo�ci� docelowego nabycia praw własno�ci.

119

Leasing uznawany jest za uniwersaln� i elastyczn� form� finansowania działalno�ci inwestycyjnej. Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego najwi�kszymi zaletami leasingu s� mo�liwo�ci łatwego dost�pu do najnowszej techniki bez anga�owania własnych �rodków finansowych oraz rozło�enie finansowania przedsi�wzi�� w długim okresie czasu, co jest szczególnie istotne przy wielu rodzajach inwestycji ekologicznych.

Instytucje leasingowe finansuj�ce zadania z zakresu ochrony �rodowiska:

• Towarzystwo Inwestycyjno-Leasingowe EKOLEASING S.A., • BEL Leasing Sp. z o.o., • BISE Leasing S.A., • Centralne Towarzystwo Leasingowe S.A., • Europejski Fundusz Leasingowy Sp. z o.o.

12.6 �rodki pochodz�ce z Unii Europejskiej - Fundusze Strukturalne, Fundusz Spójno�ci oraz Programy operacyjne

Unia Europejska przewiduje udzielenie Polsce pomocy na rozwój systemów infrastruktury ochrony �rodowiska, w tym gospodarki odpadami, przez instrumenty finansowe takie jak fundusze strukturalne i Fundusz Spójno�ci. Na lata 2004 - 2006 UE przewiduje transfer �rodków finansowych na poziomie 13,8 mld EURO, z czego ponad 4,2 mld na realizacj� projektów z Funduszu Spójno�ci. Planowane działania strukturalne uj�te zostały w Narodowym Planie Rozwoju (NPR). Przewidziane �rodki inwestycyjne w ramach NPR wynosz� 23 mld EURO (13,8 mld z funduszy strukturalnych UE, ok. 6,2 mld EURO krajowe �rodki publiczne i ok. 3 mld. z sektora prywatnego, je�eli b�dzie beneficjentem funduszy europejskich). Jednym z priorytetów NPR na lata 2004 – 2006 jest: ochrona �rodowiska i racjonalne wykorzystanie zasobów �rodowiska. Priorytet ten b�dzie realizowany przez:

• cz��� �rodowiskow� Funduszu Spójno�ci – 2,6 - 3,1 mld EURO (2,1 mld EURO wkład UE), • Sektorowy Program Operacyjny: Ochrona �rodowiska i gospodarka wodna – 643 mln EURO (516

mln EURO �rodki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - ERDF), • inne programy operacyjne (szczególnie Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego

– ZPORR). Pomoc z zasobów funduszy strukturalnych i pa�stwowych b�dzie udzielana głównie na

projekty jednostek samorz�du terytorialnego, z poło�eniem nacisku na wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów.

Beneficjantem ko�cowym w ramach działa� b�d� samorz�dy wojewódzkie, powiatowe i gminne.

Równolegle z realizacj� sektorowych programów operacyjnych i programu regionalnego realizowane b�d� projekty współfinansowane z Funduszu Spójno�ci. W ramach tego nast�pi wsparcie gospodarki odpadami komunalnymi, maj�ce na celu stworzenie systemów zbiorki, transportu, odzysku i unieszkodliwienia odpadów komunalnych. W ramach tego priorytetu b�d� realizowane działania, słu��ce stworzeniu zintegrowanego systemu gospodarki odpadami oraz działania zwi�zane z eliminacj� zanieczyszcze� azbestem. Cel strategii dla Funduszu Spójno�ci to wsparcie podmiotów publicznych w realizacji działa� na rzecz poprawy stanu �rodowiska b�d�ce realizacj� zobowi�za� Polski wynikaj�cych z wdra�ania prawa ochrony �rodowiska Unii Europejskiej, poprzez dofinansowanie: • realizacji indywidualnych projektów, • programów grupowych z zakresu ochrony �rodowiska, • programów ochrony �rodowiska rz�dowych i samorz�dowych.

Na podstawie Strategii Wykorzystania Funduszu Spójno�ci na lata 2004-2006 przyj�tej przez Komitet Integracji Europejskiej kluczowe kryteria wyboru inwestycji, które b�d� mogły uzyska� wsparcie s� nast�puj�ce:

120

• zgodno�� z celami polityki ekologicznej UE: ochrona, zachowanie i poprawa jako�ci �rodowiska, ochrona zdrowia ludzkiego, oszcz�dne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych;

• zgodno�� z zasadami polityki ekologicznej UE, a w szczególno�ci: zasad� przezorno�ci, zasad� prewencji, zasad� likwidowania zanieczyszcze� u �ródła, zasad� zanieczyszczaj�cy płaci; istotne jest te� umo�liwienie wywi�zania si� z zobowi�za� akcesyjnych poprzez wdro�enie ekologicznych przepisów UE w najtrudniejszych i najkosztowniejszych z punktu widzenia polityki akcesyjnej obszarach - tj. takich, co do których Polska uzyskała najdłu�sze okresy przej�ciowe;

• przedsi�wzi�cia b�d�ce kontynuacj� programu ISPA; • odbiorc� wsparcia winien by� w pierwszej kolejno�ci samorz�d terytorialny, zwi�zek gmin,

przedsi�biorstwo komunalne lub inny podmiot publiczny; • osi�gni�cie przez przedsi�wzi�cie/grup� przedsi�wzi�� kosztorysowej warto�ci progowej 10 mln

EUR (je�li nie, to przypadek winien by� wystarczaj�co uzasadniony); • przyczynienie si� do redukcji zanieczyszcze� oddziałuj�cych na znaczn� liczb� ludzi przy

najni�szych kosztach tej redukcji (efektywno�� ekologiczna i ekonomiczna przedsi�wzi��); • przyczynianie si� w najwi�kszym stopniu do osi�gania gospodarczej i społecznej spójno�ci Polski z

UE (projekty potencjalnie przynosz�ce najwy�sze korzy�ci ekonomiczne i społeczne); • oddziaływanie transgraniczne.

Jednym z kryteriów uzyskania �rodków finansowych z Funduszu Spójno�ci jest wielko��

projektu, a mianowicie ł�czna warto�� projektu powinna przekracza� 10 mln EURO. Projekty o takiej warto�ci s� w stanie zorganizowa� głównie �rednie lub du�e miasta b�d� np. zwi�zki miast czy gmin. Fundusze Unii Europejskiej powinny odgrywa� znaczn� rol� w finansowaniu wojewódzkich inwestycji, ze wzgl�du na du�� skal� tych przedsi�wzi�� i konieczno�� zagwarantowania co najmniej 25% udziału własnego. Mo�liwe jest tak�e pozyskiwanie funduszy na projekty tzw. mi�kkie, zwi�zane ze szkoleniami, organizacj� i promocj� w zakresie poszczególnych działa� zwi�zanych z ochron� �rodowiska.

Obok �rodków publicznych w realizacji Narodowego Planu Rozwoju b�d� uczestniczyły tak�e �rodki prywatne - pomoc kierowana do przedsi�biorstw b�dzie podlegała zasadom konkurencji.

Program Ramowy Unii Europejskiej CRAFT/6 w zakresie Rozwoju Technologicznego

Głównym celem tego programu jest wspieranie rozwoju innowacyjnych technologii, tak�e w ochronie �rodowiska i gospodarce odpadami.

Program skierowany jest do osób o osobowo�ci prawnej, przedsi�biorstw (małe, �rednie, du�e,

firmy rzemie�lnicze), zwi�zków firm z danej bran�y, itp. Aby uzyska� dofinansowanie w ramach programu nale�y przedstawi� ide� innowacyjnego

rozwi�zania, nast�pnie zało�y� konsorcjum mi�dzynarodowe, w skład którego wejd� tez firmy z krajów UE, a nast�pnie zło�y� wniosek według wymogów Komisji Europejskiej. Tworz�ce konsorcjum podmioty i instytucje maj� obowi�zek zapewni� wykonanie wszystkich działa� niezb�dnych do uzyskania zamierzonego celu, od bada�, poprzez prezentacj� wynik, transfer technologii, wdro�enie, promocj� w mediach.

Dofinansowanie projektów wdro�eniowych ze �rodków 6 PR. kształtuje si� na poziomie ok.

35 %. Szczegółowe informacje na temat tego programu mo�na uzyska� w Krajowym Punkcie

Kontaktowym, ul. �wi�tokrzyska 21, Warszawa.

Inne �ródła finansowania

W�ród mo�liwych do zastosowania innych �ródeł finansowania Programu ochrony �rodowiska i Planu gospodarki odpadami wyró�ni� mo�na:

121

• opłaty produktowe - opłaty nakładane na produkty obci��aj�ce �rodowisko np. opakowania, baterie, �ródła �wiatła zawieraj�ce rt��. Wpływy z tego tytułu, trafiaj�ce do bud�etu pa�stwa, b�d� przeznaczane na wspomaganie i dofinansowanie systemu recyklingu tych odpadów (Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 r. (Dz.U.2001.63.638) – wchodzi z dniem 1 stycznia 2002 r.).

• depozyty ekologiczne - obci��enia nakładane na produkty, podlegaj�ce zwrotowi w momencie

przekazania tego produktu do recyklingu lub unieszkodliwienia (Ustawa o obowi�zkach przedsi�biorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej z dnia 11 maja 2001 r. (Dz.U.2001.63.639) - – wchodzi z dniem 1 stycznia 2002 r.).

Zestawienie poszczególnych �ródeł finansowania działa� i inwestycji zwi�zanych

z ochron� �rodowiska i gospodark� odpadami przedstawia tabela 6. Tabela 6. ródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony �rodowiska i gospodarki odpadami

Instytucja finansuj�ca

Rodzaj finansowania

Warunki finansowania

% dofinansowania

Okres finansowania

Okres karencji

Inne

�rodki własne bud�etowy brak kosztów finansowych

do 100% konieczno�� bud�etowania

inwestycji fundusze ochrony �rodowiska

po�yczka

0,2 stopy redyskonta

weksli 1,5% na

31.02.2003r.

do 70%

15

1

istnieje mo�liwo�� umorzenia

EkoFundusz dotacja 10, 30, 40, 50, 70, 80%

w zale�no�ci od projektu

inwestycje o charakterze: przyrodniczy

m, innowacyjny, technicznym

BO�

kredyt

0,4 stopy redyskontowe

j 3,0% na 31.02.2003r.

50%, nie wi�cej

ni� 500 000

5

fundusze UE dotacja do 75%

13. Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji zada�

Dla realizacji wytyczonych celów, konieczne jest podj�cie konkretnych działa� organizacyjnych i inwestycyjnych. Harmonogram rzeczowo – finansowy przedstawia list� przedsi�wzi�� przewidzianych do realizacji w latach 2004 –2006, któr� opracowano m.in. w oparciu o wyznaczone priorytety w zakresie ochrony �rodowiska. Na li�cie znalazły si� przedsi�wzi�cia:

- proponowane do finansowania ze �rodków UE w ramach działa� lokalnych i regionalnych, - przewidziane do realizacji w ramach zada� lokalnych gminy, - uj�te w „Strategii rozwoju miasta Sosnowiec” jako priorytetowe, - wskazane w "Planie zagospodarowania przestrzennego miasta Sosnowiec" jako istotne dla

miasta, wynikaj�ce z obowi�zku spełnienia norm i zapisów w obowi�zuj�cych aktach prawnych,

Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji działa�

Sektor: Jako�� wód i stosunki wodne

Lp. Opis przedsi�wzi�cia Jednostki realizuj�ce

Lata Szacunkowe koszty w tys.

PLN

Potencjalne ródła

finansowania

Rodzaj przedsi�wzi�cia

Gospodarka wodno-�ciekowa

1. Budowa kolektora sanitarnego wzdłu� rzeki Bobrek wraz z modernizacj� oczyszczalni Radocha II

Prezydent Miasta 2004-2006 123 483 fundusze UE, NFO�iGW, WFO�i

GW, kredyt

własne

2. Podł�czenie sieci kanalizacyjnej osiedlowych do kolektora Bobrek

Prezydent Miasta 2005-2015 46 500 fundusze UE, WFO�i GW, �rodki własne, po�yczka

własne

3. Przebudowa i regulacja potoku Da�dówka wraz z budow� kanalizacji ogólnospławnej w rejonie ul.

Traugutta

Prezydent Miasta 2004-2006 16 164 �rodki własne, WFO�i GW,

NFO�iGW, GFO�i GW

własne

4. Budowa kanalizacji rozdzielczej w rejonie ulic: Klonowa, Makuszy�skiego, Puszkina, Rewolucji

1905r., Wesołowskiego, Katowickiej, Wróblewskiego

Prezydent Miasta 2004-2006 9 532 �rodki własne NFO�iGW, GFO�i

GW

własne

5. Budowa kanalizacji w ulicy Projektowej Prezydent Miasta 2004-2006 100 �rodki własne, GFO�iGW

własne

6. Budowa kanalizacji w rejonie ulicy Jedno�ci i Kolejowej

Prezydent Miasta 2004-2006 1 000 GFO�iGW

własne

7. Budowa kanalizacji rozdzielczej ulic: Na Mazurkach, Plonów i Polnej

Prezydent Miasta 2004-2006 700 �rodki własne, fundusze

ekologiczne

własne

8. Budowa kanalizacji w ul. Sokolskiej, Józefowskiej i Banacha

Prezydent Miasta 2004-2006 2 629 WFO�iGW, po�yczka

własne

9. Budowa kanalizacji w dzielnicy Maczki Prezydent Miasta 2004-2006 700 �rodki własne, fundusze UE

własne

123

Lp. Opis przedsi�wzi�cia Jednostki realizuj�ce

Lata Szacunkowe koszty w tys.

PLN

Potencjalne ródła

finansowania

Rodzaj przedsi�wzi�cia

10 Budowa dróg wraz z kanalizacj� na osiedlu �rodula Górna w Sosnowcu

Prezydent Miasta 2004-2006 9 500 �rodki własne, fundusze

ekologiczne, WFO�i GW, GFO�iGW

własne

11. Budowa kanalizacji na osiedlu �rodula Dolna Prezydent Miasta 2004-2006 1 250 �rodki własne, WFO�iGW

własne

12. Budowa kanalizacji na ul. Tarnowskiej i ul. 11-Listopada

Prezydent Miasta 2004-2006 1 996 �rodki własne, GFO�iGW

własne

13. Budowa kanalizacji na ul. Małe Zagórze Prezydent Miasta 2004-2006 128 �rodki własne, fundusze

ekologiczne

własne

14. Budowa kanalizacji na ul. Grzybowej Prezydent Miasta 2004-2006 150 �rodki własne, fundusze

ekologiczne

własne

15. Budowa kanalizacji na osiedlu �rodula w rejonie ul. Robotniczej i Szewczyka

Prezydent Miasta 2004-2006 5 800 �rodki własne, GFO�iGW,

fundusze ekologiczne, WFO�i GW

własne

16. Regulacja rzeki Bobrek (modernizacja koryta, likwidacja zagro�enia przeciwpowodziowego,

likwidacja zalewisk i osuszenie, rekultywacja terenów przyległych, likwidacja zawilgocenia zabudowy

mieszkaniowej

KWK „Kazimierz _Juliusz” Sp. z o.o.

2004-2007 7 000 �rodki własne, WFO�i GW,

NFO�iGW, GFO�i GW

własne

17 Odbudowa i modernizacja Rowu Mortimerowskiego Spółka Restrukturyzacji

Kopał� S.A. , Centralny Zakład

Odwadniania Kopal� w Czeladzi

2004 1 400 �rodki własne własne

Razem w latach 2004 – 2015 - 228 032 tys. PLN

124

Sektor: Powietrze atmosferyczne i hałas

Lp. Opis przedsi�wzi�cia Jednostki realizuj�ce

Lata Szacunkowe koszty w tys.

PLN

Potencjalne ródła

finansowania

Rodzaj przedsi�wzi�cia

1. Likwidacja lub modernizacja lokalnych kotłowni opalanych paliwem stałym poprzez podł�czanie do sieci cieplnej i elektrycznej, zastosowanie ogrzewania gazowego i olejowego

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2004-2006 1 200 Przedsi�biorstwa fundusze ekologiczne

własne

2. Wspieranie ograniczenia niskiej emisji z palenisk indywidualnych

Prezydent Miasta 2004-2006 750 Fundusze ekologiczne

własne

3. Zwi�kszanie wykorzystania alternatywnych �ródeł energii (biogaz)

Przedsi�biorcy 2004-2006 98 Przedsi�biorstwa koordynowane

4. Przebudowa i modernizacja dróg w celu zwi�kszenia płynno�ci i przepustowo�ci drogowej na terenie miasta oraz podwy�szanie standardów technicznych infrastruktury drogowej

Prezydent Inwestorzy

2004-2006 62 189,8 �rodki własne Inwestorzy

własne koordynowane

5. Modernizacja i udro�nienie układu komunikacyjnego w rejonie ulicy Piłsudskiegona odcinku skrzy�owania ul. D�bli�ska i Sobieskiego

Prezydent Miasta Inwestorzy

2004-2006 9 195 �rodki własne fundusze

własne

7. Stosowanie nowoczesnych rozwi�za� technicznych w komunikacji poprzez sukcesywn� wymian� taboru w PKM Sosnowiec

PKM Sosnowiec 2004-2006 61 000 fundusze UE koordynowane

8. Rozbudowa �cie�ek rowerowych Prezydent Miasta 2004-2006 900 fundusze ekologiczne

własne

9. Wspieranie monitoringu jako�ci powietrza Prezydent Miasta, WIO�, WSSE, OBKi�

2004-2006 36 PFO�iGW GFO�iGW

własne koordynowane

10. Monta� tablicy �wietlnej informuj�cej o stanie zanieczyszczenia powietrza w mie�cie

Prezydent Miasta 2004-2006 300 �rodki własne fundusze ekologiczne

własne

11. Budowa ekranów akustycznych wzdłu� dróg: DK1,DK86, Dk94

Administratorzy dróg.

2004-2006 2 500 Przedsi�biorcy fundusze ekologiczne

koordynowane

Razem w latach 2004 – 2006 –138 168 tys. PLN

125

Sektor: Gospodarka odpadami Lp. Opis przedsi�wzi�cia Jednostki realizuj�ce Lata Szacunkow

e koszty w tys. PLN

Potencjalne ródła finansowania

Rodzaj przedsi�wzi�ci

a Budowa kompleksowego systemu gospodarki odpadami

1. Organizacja selektywnej zbiórki, w tym zakup pojemników/worków

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2004-2015

16 210 �rodki własne, fundusze ekologiczne, �rodki pomocowe UE

własne

2 Edukacja ekologiczna mieszka�ców miasta w zakresie wprowadzanego systemu gospodarki odpadami

Prezydent Miasta, placówki o�wiatowe

2004-2015

987 �rodki własne, fundusze ekologiczne, �rodki pomocowe UE

własne

3. Rozbudowa składowiska odpadów komunalnych „Bór-Zachód” wraz z infrastruktur� techniczn� (ul. Grenadierów)

Prezydent Miasta 2004-2010

63 357 fundusze ekologiczne, �rodki pomocowe UE

własne

4. Budowa instalacji do odzysku odpadów ulegaj�cych biodegradacji

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2006-2015

20 700 inwestorzy, fundusze ekologiczne, �rodki pomocowe UE

własne

5. Budowa sortowni dla odpadów zebranych z selektywnej zbiórki

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2004 3 000 inwestorzy, �rodki własne, �rodki pomocowe UE

własne

6. Budowa gminnego punktu zbiórki odpadów niebezpiecznych

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2004-2005

1 500 fundusze ekologiczne, inwestorzy, �rodki własne, �rodki pomocowe UE

własne

7. Rekultywacja czynnej kwatery składowiska odpadów komunalnych w Sosnowcu

Prezydent Miasta 2005-2008

13 000 fundusze ekologiczne, �rodki własne, �rodki pomocowe UE

własne

126

8 Budowa składowiska odpadów niebezpiecznych (azbest) – kwatera przy nowym składowisku

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2007-2010

4 050 inwestorzy , fundusze ekologiczne, �rodki pomocowe UE

własne

9. Modernizacja stacji demonta�u odpadów wielkogabarytowych

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2004-2006

35 fundusze ekologiczne, �rodki pomocowe UE

własne

10. Budowa punktu gromadzenia odpadów remontowo-budowlanych

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2004-2006

30 �rodki własne, fundusze ekologiczne, �rodki pomocowe UE

własne

Razem w latach 2004-2015 - 122 900 tys. PLN

Sektor powa�ne awarie:

Lp. Opis przedsi�wzi�cia Jednostki realizuj�ce Lata Szacunkowe koszty w tys.

PLN

Potencjalne ródła finansowania

Rodzaj przedsi�wzi�cia

1. Wspieranie dofinansowania PSP w sprz�t specjalistyczny

Prezydent Miasta 2004-2006 30 GFO�iGW, PFO�iGW

własne

Razem w latach 2004 – 2006 – 30 tys. PLN Sektor: Przyroda i krajobraz

Lp. Opis przedsi�wzi�cia Jednostki realizuj�ce Lata Szacunkowe koszty w tys.

PLN

Potencjalne ródła finansowania

Rodzaj przedsi�wzi�cia

1. Opracowanie dokumentacji w sprawie utworzenia parku dendrologicznego w wyniku modernizacji parku przy ul. Kresowej

Prezydent Miasta 2004-2006 25 �rodki własne fundusze ekologiczne

własne

2. Obj�cie ochron� prawn� 5 obszarów cennych przyrodniczo

Prezydent Miasta 2004-2006 30 �rodki własne fundusze ekologiczne

własne

Razem w latach 2004 – 2006 – 65 tys. PLN

127

Sektor: Powierzchnia ziemi

Lp. Opis przedsi�wzi�cia Jednostki realizuj�ce Lata Szacunkowe koszty w tys.

PLN

Potencjalne ródła finansowania

Rodzaj przedsi�wzi�cia

1. Utworzenie Sosnowieckiego Parku Przemysłowo-Technologicznego (SPPT) ł�cznie z infrastruktur� techniczn�, bez kosztów inwestorów

Prezydent Miasta 2004-2006 61 710 fundusze UE, �rodki własne

własne koordynowane

2. Utworzenie Sosnowieckiego Parku Naukowo-Technologicznego (SPNT) na terenie byłej KWK „Niwka-Modrzejów”

Prezydent Miasta 2004-2006 3 200 fundusze UE, �rodki własne, inwestorzy

własne koordynowane

3. Rekultywacja terenów po byłej KWK „Por�bka-Klimontów” celem utworzenia Strefy Aktywno�ci Gospodarczej

Prezydent Miasta, Spółka Restrukturyzacji Kopal� S.A.

2004-2006 1 366 �rodki własne, inwestorzy

własne koordynowane

4. Zagospodarowanie zrekultywowanych terenów po byłej KWK „Saturn” przylegaj�cych do Parku Tysi�clecia, celem powi�kszenia zieleni systemowej wzbogaconej o formy rekreacji sportu wraz z elementami infrastruktury technicznej

Prezydent Miasta 2004-2006 10 000 fundusze UE, �rodki własne, inwestorzy

własne koordynowane

5. Rekultywacja terenu w rejonie ulicy Mikołajczyka i Wojska Polskiego (za cmentarzem komunalnym)

Prezydent Miasta, Przedsi�biorcy

2004-2006 1 500 fundusze UE, �rodki własne, inwestorzy

własne koordynowane

6. Rekultywacja pola Bór-Wschód w obszarze CTL Maczki-Bór Sp. z o.o. w kierunku rekreacyjno-wypoczynkowym

CTL Maczki-Bór Sp. z o.o

2004-2006 7 000 fundusze UE, fundusze ekologiczne �rodki własne

własne koordynowane

Razem w latach 2004 – 2006 84 776 tys. PLN

14.Zarz�dzanie w Programie Ochrony �rodowiska` 14.1. Struktura zarz�dzania �rodowiskiem

Instrumenty słu��ce do zarz�dzania �rodowiskiem wynikaj� z ustawy Prawo ochrony �rodowiska, Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o Inspekcji Ochrony �rodowiska, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Do instrumentów zarz�dzania �rodowiskiem nale��: - instrumenty prawne - instrumenty finansowe - instrumenty społeczne i strukturalne

Do instrumentów prawnych zaliczamy: - pozwolenia zintegrowane - pozwolenia wodnoprawne na wprowadzenie �cieków do wód lub do ziemi - pozwolenia na wprowadzenie gazów lub pyłów do powietrza - pozwolenia na wytwarzanie odpadów - pozwolenia na emitowanie hałasu do �rodowiska - pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych do �rodowiska - decyzje dotycz�ce gospodarki odpadami - koncesje geologiczne na rozpoznanie i eksploatacj� surowców mineralnych - oceny oddziaływania na �rodowisko

Do instrumentów finansowych nale��: - opłaty za gospodarcze korzystanie ze �rodowiska – za emisje zanieczyszcze� do powietrza, za składowanie odpadów, za odprowadzanie �cieków do wód lub do ziemi, za pobór wody powierzchniowej lub podziemnej itp. - opłaty eksploatacyjne za pozyskiwanie kopalin - administracyjne kary pieni��ne w zakresie przekrocze� okre�lonych limitów w pozwoleniach, naruszenie decyzji zatwierdzaj�cych eksploatacj� składowiska odpadów lub decyzji okre�laj�cych miejsce i sposób magazynowania odpadów - odpowiedzialno�� cywilna w zakresie szkód spowodowanych oddziaływaniem na �rodowisko - kredyty i dotacje z funduszy ochrony �rodowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, w tym fundusze przedakcesyjne oraz fundusz strukturalny oraz fundusz spójno�ci - pomoc publiczna w postaci preferencyjnych po�yczek, kredytów, dotacji, odrocze� rozło�enia na raty itp. - opłaty produktowe i depozytowe

Instrumenty społeczne to: - edukacja ekologiczna - informacja i komunikacja - współpraca

Głównym celem edukacji społecznej jest ukształtowanie �wiadomo�ci ekologicznej społecze�stwa oraz wykształcenie proekologicznych nawyków w �yciu codziennym. Edukacja mo�e by� realizowana w ró�nych formach i na ró�nych poziomach. Odbiorcami powinni by� zarówno doro�li jak i dzieci oraz młodzie�. Dla odniesienia sukcesu w realizacji edukacji konieczna jest informacja o �rodowisku i podejmowanych działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiej�tno�� komunikowania si� ze społecze�stwem. Słu�by ochrony �rodowiska Urz�du Miasta powinny współpracowa� z instytucjami naukowymi, pozarz�dowymi organizacjami ekologicznymi, instytucjami finansuj�cymi przedsi�wzi�cia w zakresie ochrony �rodowiska oraz z s�siednimi miastami.

Instrumenty strukturalne to głównie Studium Uwarunkowa� i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sosnowiec oraz Strategia rozwoju miasta Sosnowca do 2015 roku, a tak�e Plan Zagospodarowania Przestrzennego. Ponadto s� to: Program Ochrony �rodowiska Województwa �l�skiego do roku 2004 oraz cele długoterminowe do roku 2015 oraz Strategia Rozwoju Województwa �l�skiego na lata 2000-2015. Dokumenty te okre�laj� główne cele i kierunki działa� w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony �rodowiska. Program ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca jest zgodny z zapisami powy�szych dokumentów.

129

14.2. Struktura zarz�dzania Programem Głównym wykonawc� programu jest Prezydent Miasta, którego zadaniem b�dzie wdro�enie

oraz nadzór nad realizacj� Programu, a tak�e opracowywanie sprawozda� z post�pu realizacji i zgodno�ci działa� zapisanych w Programie. Bezpo�rednim realizatorem programu b�d� podmioty gospodarcze planuj�ce i realizuj�ce inwestycje zgodnie z kierunkami nakre�lonymi przez program i samorz�d miasta Sosnowca jako realizator inwestycji w zakresie ochrony �rodowiska na terenie miasta. Bezpo�rednim odbiorc� programu b�dzie społecze�stwo. Program b�dzie realizowany po raz pierwszy, w zwi�zku z czym nie ma aktualnie wypracowanych wzorców post�powania. Dlatego te� powinien kierowa� si� zasadami opracowanymi w Program Ochrony �rodowiska Województwa �l�skiego oraz w II Polityce Ekologicznej Pa�stwa w zakresie:

- wykorzystania prostych rezerw – działania prewencyjne, poprawa organizacji zarz�dzania, wprowadzenie zasad czystszej produkcji, poszanowanie surowców i energii, edukacja ekologiczna

- swobody działania – poszczególne podmioty maj� swobod� działania według posiadanych przez nie kompetencji, realizuj� własne cele, maj� swoje struktury procedury i techniki działania

- efektywnego i racjonalnego u�ycie �rodków - współpracy pomi�dzy podmiotami realizuj�cymi program Do najwa�niejszych zada� w ramach zarz�dzania programem i �rodowiskiem s�: 1. Wdra�anie programu ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca: - koordynacja wdra�ania programu - ocena realizacji celów krótkoterminowych - raporty o stopniu wykonania programu - weryfikacja celów krótkoterminowych i głównych działa� 2. Edukacja ekologiczna, komunikacja ze społecze�stwem, system informacji o �rodowisku: - rozwój ró�norodnych form edukacji - dost�p do informacji o �rodowisku i jego ochronie - wykorzystanie mediów w celach informowania społecze�stwa o podejmowanych i

planowanych działaniach z zakresu ochrony �rodowiska - wydawanie broszur i ulotek informacyjnych - szersze wł�czanie si� organizacji pozarz�dowych w proces edukacji ekologicznej 3. Wspieranie zakładów/instytucji wdra�aj�cych system zarz�dzania �rodowiskiem

15. Sposób kontroli oraz dokumentowania realizacji programu

Kontrola realizacji programu ochrony �rodowiska wymaga oceny stopnia realizacji przyj�tych w nim celów i działa�, przewidzianych do wykonania w okre�lonym terminie. Nale�y systematycznie ocenia� te� stopie� rozbie�no�ci mi�dzy zało�eniami a realizacj� programu oraz analizowa� przyczyny tych niespójno�ci.

Zgodnie z ustaw� Prawo ochrony �rodowiska Prezydent co 2 lata sporz�dza raport z wykonania programu ochrony �rodowiska i przedstawia go radzie miasta. W przypadku programu ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca pierwszy raport powinien obejmowa� okres 2004-2005, a drugi okres 2006-2007 - oba znajduj�ce si� w zasi�gu celów krótkoterminowych. Po wykonaniu pierwszego raportu mo�na ewentualnie wprowadzi� aktualizacj� programu na najbli�sze dwa lata. Cały program b�dzie aktualizowany co cztery lata. Nale�y tu zaznaczy�, �e ze wzgl�du na brak wielu aktów wykonawczych do Prawa ochrony �rodowiska i do ustaw komplementarnych, w miar� ich wchodzenia w �ycie program powinien by� korygowany.

Podstawowe działania maj�ce na celu kontrol� wdra�ania programu to : - sporz�dzenie raportu co dwa lata, oceniaj�cego post�p wdra�ania programu ochrony

�rodowiska

130

- aktualizacja celów krótkoterminowych na nast�pne dwa lata - aktualizacja polityki długoterminowej co cztery lata

W celu wła�ciwej oceny stopnia wdra�ania Programu ochrony �rodowiska konieczne jest ustalenie zasad przedstawiania post�pów w realizacji programu. Dobrymi miernikami wyznaczaj�cymi stan �rodowiska i presji na �rodowisko s� wska�niki, których podstawowym zadaniem jest zobiektywizowanie oceny realizacji celów. Według II Polityki Ekologicznej Pa�stwa do głównych mierników nale�y zaliczy�: - stopie� zmniejszenia ró�nicy (w%) mi�dzy faktycznym zanieczyszczeniem �rodowiska (np. depozycj� lub koncentracj� poszczególnych zanieczyszcze� w powietrzu, wodzie, glebie), a zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym); - ilo�� u�ywanej energii, materiałów, wody oraz ilo�� wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszcze� w przeliczeniu na jednostk� dochodu narodowego lub wielko�� produkcji (wyra�on� w jednostkach fizycznych lub warto�ci� sprzedan�); - stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie �rodowiska); - techniczno-ekologiczne charakterystyki materiałów, urz�dze�, produktów (np. zawarto�� ołowiu w benzynie, zawarto�� rt�ci w bateriach, jednostkowa emisja w�glowodorów przy eksploatacji samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itp.); zgodnie z zasad� dost�pu do informacji dane te powinny by� ujawniane na etykietach lub w dokumentach technicznych produktów.

Dodatkowo przy ocenie skuteczno�ci realizacji wg polityki ekologicznej pa�stwa dla programu ochrony �rodowiska b�d� stosowane wska�niki społeczno-ekonomiczne:

- poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzona przy pomocy takich mierników jak długo�� �ycia, spadek umieralno�ci niemowl�t, spadek zachorowalno�ci na obszarach, w których szkodliwe oddziaływanie na �rodowisko i zdrowie wyst�puj� w szczególnie du�ym nat��eniu (obszary najsilniej zurbanizowane i uprzemysłowione)

- zmniejszenie zu�ycia energii, surowców i materiałów na jednostk� produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce;

- zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wył�czanych z rolniczego i le�nego u�ytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych;

- coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsi�wzi�� ochrony �rodowiska. Poza wska�nikami społeczno-ekonomicznymi stosuje si� wska�niki stanu �rodowiska i presji na �rodowisko:

- zmniejszenie ładunku zanieczyszcze� odprowadzanych do wód l�dowych popraw� jako�ci wód płyn�cych, stoj�cych i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, popraw� jako�ci wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymaga� jako�ciowych obowi�zuj�cych w Unii Europejskiej;

- popraw� jako�ci powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszcze� powietrza (zwłaszcza zanieczyszcze� szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszcze� wywieraj�cych najbardziej niekorzystny wpływ na ekosystemy, a wi�c przede wszystkim metali ci��kich, trwałych zanieczyszcze� organicznych, substancji zakwaszaj�cych, pyłów i lotnych zwi�zków organicznych);

- zmniejszenie uci��liwo�ci hałasu, przede wszystkim poziomu hałasu na granicy własno�ci wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w miastach oraz hałasu wzdłu� tras komunikacyjnych;

- zmniejszenie ilo�ci wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie zagro�e� dla �rodowiska ze strony odpadów niebezpiecznych;

- ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych, w tym likwidacja starych składowisk odpadów, zwi�kszenie skali przywracania obszarów bezpo�rednio lub po�rednio zdegradowanych przez działalno�� gospodarcz� do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania si� jako�ci �rodowiska w jednostkach osadniczych i powstrzymanie procesów degradacji zabytków kultury;

- wzrost lesisto�ci, rozszerzenie renaturalizacji obszarów le�nych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a tak�e wzrost poziomu ró�norodno�ci biologicznej ekosystemów le�nych i

131

poprawa stanu zdrowotno�ci lasów b�d�cych pod wpływem zanieczyszcze� powietrza , wody lub gleby;

- zahamowanie zaniku gatunków ro�lin i zwierz�t oraz zaniku ich naturalnych siedlisk; - zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu

zharmonizowanego z otaczaj�c� przyrod�. Oprócz wymienionych wska�ników stosuje si� jeszcze wska�niki aktywno�ci pa�stwa i społecze�stwa:

- kompletno�� regulacji prawnych i tempo ich harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem mi�dzynarodowym;

- spójno�� i efekty działa� w zakresie monitoringu i kontroli - zakres i efekty działa� edukacyjnych oraz stopie� udziału społecze�stwa w procesach

decyzyjnych; - opracowanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozaqrz�dowe projektów na rzecz

ochrony �rodowiska. W Programie Ochrony �rodowiska Województwa �l�skiego jako miernikipomiaru stopnia realizacji programu zaproponowano nast�puj�ce wska�niki: a) w grupie mierników ekonomicznych mierniki dotycz�ce jednostkowych kosztów uzyskania okre�lonego efektu ekologicznego: - ł�czny koszt uzyskania efektu, w tym: - inwestycyjny koszt jednostkowy uzyskania efektu, - koszt uzyskania efektu w fazie eksploatacji urz�dzenia, - trwało�� efektu w czasie. b) w grupie mierników ekologicznych b�d� to mierniki zarówno dotycz�ce presji jak i stanu, a tak�e mierniki skutków zdrowotnych: - stopie� zmniejszenia emisji zanieczyszcze� do �rodowiska,- poprawa stanu �rodowiska, - zmiana jako�ci wody do picia, - stopie� rewitalizacji i wykorzystania terenów poprzemysłowych, - zmiany wielko�ci obszarów obj�tych uprawami, - zwi�kszanie obszarów aktywnych przyrodniczo, - terenowe zró�nicowanie wska�ników zdrowotno�ci i umieralno�ci. c) w grupie mierników �wiadomo�ci społecznej zaproponowane zostały nast�puj�ce: - poziom u�wiadomienia znaczenia ochrony �rodowiska, - udział społecze�stwa w działaniach na rzecz poprawy stanu �rodowiska, - zró�nicowanie działa� podj�tych przez społecze�stwo, - ilo�� i rodzaj interwencji (wniosków) zgłaszanych przez społecze�stwo, - liczba, jako�� i skuteczno�� kampanii edukacyjno-informacyjnych, - ilo�� procesów o odszkodowanie za zniszczenie �rodowiska. Grupa mierników ekonomicznych b�dzie dost�pna w instytucjach finansuj�cych lub wspomagaj�cych finansowanie inwestycji zwi�zanych z ochron� �rodowiska. Konieczne b�dzie tak�e �ledzenie cen usług na rynku inwestycji oraz przegl�d kosztów eksploatacji urz�dze� ochrony �rodowiska. Mierniki efektów ekologicznych s� w znacznym stopniu dost�pne jako wielko�ci mierzone w ramach systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji s� wykonywane w ramach działalno�ci �WIO� (�l�ski Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska), �WSSE (�l�ska Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna), IMGW (Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej), RZGW (Rejonowy Zarz�d Gospodarki Wodnej) i OBiK� (O�rodek Bada� i Kontroli �rodowiska Przedsi�biorstwo Pa�stwowe). Prognozy skutków działalno�ci wydobywczej sporz�dzane s� przez OUG (Okr�gowy Urz�d Górniczy). Przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, ł�k, terenów parkowych) znany jest instytucjom takim jak RDLP (Regionalna Dyrekcja Lasów Pa�stwowych), Wojewódzki Konserwator Przyrody. Monitoring zdrowotno�ci i umieralno�ci powinien by� prowadzony przez Lekarza Wojewódzkiego, a ocena zmian ryzyka �rodowiskowego i zdrowotnego - opracowywana przez IETU(Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych) oraz IMPiZ� (Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia �rodowiskowego). Istotnym elementem jest monitoring zagospodarowania terenów poprzemysłowych, dla którego niezb�dne b�dzie utworzenie katastru tych terenów oraz zestawu norm oceny terenów zanieczyszczonych i poprzemysłowych.

132

Mierniki społecznych efektów programu s� wielko�ciami wolnozmiennymi. S� wynikiem bada� opinii społecznej i specjalistycznych opracowa� słu��cych jako�ciowej ocenie udziału społecze�stwa w działaniach na rzecz poprawy stanu �rodowiska, a tak�e ocenie odbioru przez społecze�stwo efektów programu przez ilo�� i jako�� interwencji zgłaszanych do prezydenta.

W wyniku przeprowadzonych pomiarów i ocen stanu �rodowiska dostarczone b�d� informacje w zakresie: czysto�ci wód powierzchniowych i podziemnych, stanu powietrza atmosferycznego, hałasu i promieniowania niejonizuj�cego, gospodarki odpadami, powstałych awarii oraz przyrody o�ywionej.

W tabeli 7 przedstawiono szereg wska�ników pomocniczych do oceny realizacji programu,

zakładaj�c, �e lista ta b�dzie sukcesywnie uzupełniana.

Tabela 7. Wska�niki do oceny realizacji programu

Lp. Wskanik Stan wyj�ciowy (wg GUS , 2001 r.)

Jako�� wód i stosunki wodne 1 �cieki komunalne i przemysłowe wymagaj�ce

oczyszczenia 36,7 hektometrów

sze�ciennych 2 Ludno�� obsługiwana przez oczyszczalnie �cieków w %

ludno�ci ogółem 79,4%

3. Zu�ycie wody z wodoci�gów przez gospodarstwa domowe na 1 mieszka�ca

41,3 m3

4. Nakłady inwestycyjne na gospodark� wodn� 5 768,1 tys. zł

5. Nakłady inwestycyjne na gospodark� wodn� na 1 mieszka�ca

24,0 zł

Ochrona powietrza 1. Emisja zanieczyszcze� powietrza atmosferycznego -

pyłowych 0,7 Mg/km2

2. Emisja zanieczyszcze� powietrza atmosferycznego - gazowych

1545,5 Mg/km2

3. Redukcja przemysłowych zanieczyszcze� powietrza atmosferycznego - pyłowych

13 Mg/km2

4. Redukcja przemysłowych zanieczyszcze� powietrza atmosferycznego - gazowych

0,2 Mg/km2

5. Emisja zanieczyszcze� gazowych– ogółem 132,4 tys. Mg 6. Emisja zanieczyszcze� gazowych - bez CO2 0,8 tys. Mg 7. Emisja zanieczyszcze� pyłowych 0,1 tys. Mg 8. Zanieczyszczenia pyłowe zatrzymane lub

zneutralizowane 94,7%

9. St��enie �rednie roczne pyłu zawieszonego w powietrzu PM10, pomiar na ul. Narutowicza, Sosnowiec

65 �g/m3*

10. St��enie �rednie roczne dwutlenku siarki, pomiar na ul. Narutowicza, Sosnowiec

24 �g/m3*

11. St��enie �rednie roczne dwutlenku azotu, pomiar na ul. Narutowicza, Sosnowiec

45 �g/m3*

12. St��enie �rednie roczne ołowiu, pomiar na ul. Narutowicza, Sosnowiec

124 ng/m3*

13. St��enie �rednie roczne tlenku w�gla, pomiar na ul. Narutowicza, Sosnowiec

1,14 mg/m3*

133

14. Ilo�� samochodów zarejestrowanych na 1000 ludno�ci 288,5 Ochrona przyrody

1. Powierzchnia lasów i gruntów le�nych (stan w dniu 31.V.)

18,7%

2. Grunty wymagaj�ce rekultywacji 476,98 ha 3. Grunty zrekultywowane w ci�gu roku 4,10 ha 4. Udział powierzchni prawnie chronionej 0,42%

1. Nakłady inwestycyjne na ochron� �rodowiska 10 242,9 tys. zł

2. Nakłady inwestycyjne na ochron� �rodowiska na 1

mieszka�ca 42,6 zł

* - dane według WSSE Porównanie informacji okre�lonych na podstawie pomiarów i ocen do stanu bazowego b�dzie

efektem realizacji zało�onych celów i działa� w programie.

134

16. Literatura

Ankiety wybranych jednostek gospodarczych sporz�dzone na rzecz Programu Ochrony �rodowiska dla miasta Sosnowca i Planu Gospodarki Odpadami dla miasta Sosnowca, Pa�stwowy Instytut Geologiczny, 2003.

Biernat S. Obja�nienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Katowice. Wydawnictwa Geologiczne, 1970.

Biernat S. Krysowska M. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Katowice. Wydawnictwa Geologiczne, 1956.

Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2001 rok. Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2002.

Czarski M. Zagospodarowanie terenów pogórniczych na obszarze miasta Sosnowca. Do�wiadczenia z likwidacji zakładów górniczych. SITG, Mysłowice, maj 2001.

Dawidowski A. i inni. Rozpoznanie wyst�powania zanieczyszcze� w glebach i gruntach na terenie poprzemysłowym po zlikwidowanej kopalni „Sosnowiec” w rejonie ulic: G. Narutowicza, 3-Maja i Kombajnistów w Sosnowcu. Dokumentacja wykonana na zlecenie Urz�du Miasta Sosnowiec, 2003.

Dyduch-Falniowska A., Ka�mierczakowa R., Makomska-Juchniewicz M., Perzanowska-Sucharska J., Zaj�c K. Ostoje przyrody w Polsce. Instytut Ochrony PAN, Kraków, 1999.

Ekspertyza hydrotechniczna. Studium Uwarunkowa� i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sosnowiec. Biuro Rozwoju Regionu Katowice, 1999.

Gilewska S. Geomorfologia Polski. PWN Warszawa, 1972.

Gwo�dziewicz M. i inni. Wykorzystanie sieci geometrycznej dla okre�lania miejsc poboru próbek gleb i gruntów oraz opróbowanie terenu poprzemysłowego po zlikwidowanej kopalni „Sosnowiec” w rejonie ulic: G. Narutowicza, 3-Maja i Kombajnistów w Sosnowcu. Dokumentacja wykonana na zlecenie Urz�du Miasta Sosnowiec, 2003.

Kaziuk H., Lewandowski J. Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, arkusz Kraków, wydanie A (z utworami czwartorz�dowymi). Wydawnictwa Geologiczne, 1980.

Kaziuk H. Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, arkusz Kraków, wydanie B (bez utworów czwartorz�dowych). Wydawnictwa Geologiczne, 1979.

Kaziuk H., Lewandowski J. Obja�nienia do mapa Geologicznej Polski 1:200 000, arkusz Kraków. Wydawnictwa Geologiczne, 1980.

Kondracki J. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.

Kurek S., Paszkowski M., Preidl M. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Jaworzno. Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1999.

Kurek S., Paszkowski M., Preidl M. Obja�nienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Jaworzno. Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1994.

Lis J., Pasieczna A. Atlas geochemiczny Górnego �l�ska w skali 1:200 000. PIG, Warszawa, 1995.

135

Mapa sozologiczna w skali 1:50 000, arkusz Jaworzno. Główny Geodeta Kraju. Warszawa, 1995.

Mapa sozologiczna w skali 1:50 000, arkusz Katowice. Główny Geodeta Kraju. Warszawa, 1995.

Ocena zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy. Zarz�d Miasta Sosnowca, Pracownia projektowo-Urbanistyczna. Sosnowiec, 2002.

Olszewska K., Jochemczyk L., Lis J., Pasieczna A., Wołkowicz S. Mapa Geo�rodowiskowa Polski 1:50 000, arkusz Jaworzno wraz z obja�nieniami. Centralne Archiwum Geologiczne, Warszawa, 2002.

Olszewska K., Jochemczyk L., Lis J., Pasieczna A., Bojakowska I., Wołkowicz S. Mapa Geo�rodowiskowa Polski 1:50 000, arkusz Katowice wraz z obja�nieniami. Centralne Archiwum Geologiczne, Warszawa, 2002.

Opracowanie koncepcji ograniczenia emisji hałasu wzdłu� drogi DK-86 w Sosnowcu. Główny Instytut Górnictwa, 2001.

Planowanie i wdra�anie lokalnych programów ochrony �rodowiska i zrównowa�onego rozwoju przez jednostki samorz�dowe województwa �l�skiego. Zasady i metody przygotowania, finansowania i realizacji komunalnych inwestycji proekologicznych. Konferencja, Katowice 6 czerwiec 2003 r.

Program Ochrony �rodowiska Województwa �l�skiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2015. Urz�d Marszałkowski Województwa �l�skiego. Katowice.

Protokół z bada� efektywno�ci ekranu akustycznego posadowionego wzdłu� drogi DK-86 w Sosnowcu oraz Koncepcja dalszej ochrony przeciwhałasowej przyległych budynków przed hałasem komunikacyjnym. Wyk. Piotr Miecznik rzeczoznawca Ministra Ochrony �rodowiska, Zasobów Naturalnych i Le�nictwa. Zlec. EKOBEL Sp. z o.o. Pozna�.

Przyroda Sosnowca. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „Pro Natura” Wrocław. Sosnowiec, 1999.

Raport z powszechnego spisu rolnego w 1996 r. w województwie katowickim. Urz�d Statystyczny w Katowicach. Katowice, 1997.

Rocznik statystyczny województwa �l�skiego 2002. Urz�d Statystyczny w Katowicach. Tom I i II. Katowice, 2002. Rózkowski A., Chmura A., 1996 – Mapa dynamiki zwykłych wód podziemnych Górno�l�skiego Zagł�bia W�glowego i jego obrze�enia, skala 1:100 000. Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Rózkowski A., Siemi�ski A., 1995 – Mapa ognisk zanieczyszcze� wód podziemnych Górno�l�skiego Zagł�bia W�glowego i jego obrze�enia. Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

Samorz�d Gminy Sosnowiec 1994-1998, próba bilansu. Kurier Miejski wydanie specjalne z dnia 18 czerwca 1998 r. Stan �rodowiska w województwie �l�skim w 2001 roku. Wojewoda �l�ski, Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska w Katowicach. Biblioteka Monitoringu �rodowiska. Katowice, 2002.

Sosnowiec, 1998-2002. Próba bilansu III kadencji Samorz�du Gminy. Dodatek specjalny do Kuriera Miejskiego

Stan �rodowiska w województwie �l�skim w latach 1999-2000. Inspekcja Ochrony �rodowiska, �l�ski Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska w Katowicach. Biblioteka Monitoringu �rodowiska. Katowice, 2001.

136

Stan �rodowiska w województwie �l�skim w roku 2001 Inspekcja Ochrony �rodowiska, �l�ski Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska w Katowicach. Biblioteka Monitoringu �rodowiska. Katowice, 2002.

Strategia rozwoju Miasta Sosnowca do 2015 r. Sosnowiec, 2002.Dodatek specjalny „Kuriera Miejskiego”.

Strategia rozwoju województwa �l�skiego na lata 2000-2015. Sejmik Województwa �l�skiego. Katowice, 2000.

Strategia rozwoju wspólnoty Zagł�biowskiej do 2010 roku. Projekt Zwi�zku Gmin Górnego �l�ska i Północnych Moraw „Strategia rozwoju lokalnego i regionalnego Górnego �l�ska” zrealizowany wspólnie z Rz�dem Krajowym Północnej Nadrenii Westfalii i Fundacj� im. Friedricha Eberta – Biuro na �l�sku. bmw, bdw.

Studium układu komunikacyjnego wraz z elementami towarzysz�cymi dla obszaru miasta Sosnowaca. PPU „INKOM” S.C. Katowice, 1997

Studium uwarunkowa� i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sosnowiec. Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego Miasta Sosnowca. Biuro Rozwoju Regionu Sp. z o.o. w Katowicach, Pracownia Projektowo-Urbanistyczna Urz�du Miasta w Sosnowcu, 1998.

Studium uwarunkowa� i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sosnowiec. Projekt - synteza. Zarz�d Miasta Sosnowiec. Sosnowiec, Katowice, 1999.

Uproszczony plan urz�dzenia lasu komunalnego Miasta Sosnowiec na lata 2003-2012. Biuro Projektów Le�nych, Katowice.

Uproszczony plan urz�dzania lasów Wspólnoty Le�nej Sławków na okres od 01.01.1995 do 31.12.2004 r. Biuro Projektów Le�nych, Katowice. Wagner J, Chmura A., 1997 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Katowice (943). Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

Waloryzacja przyrodnicza Miasta Sosnowiec. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „Pro Natura” Wrocław, Górno�l�skie Koło Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „Pro Natura” c/o Dział Przyrody Muzeum Górno�l�skiego, Bytom, 1999.

Waloryzacja �rodowiska przyrodniczego i identyfikacja jego zagro�e� na terenie województwa �l�skiego. Praca zbiorowa pod kierunkiem M. Sikorskiej-Maykowskiej. Pa�stwowy Instytut Geologiczny, Urz�d Marszałkowski Województwa �l�skiego, Warszawa, 2001.

Zanieczyszczenie atmosfery w województwie �l�skim w latach 2000-2001. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach. Katowice, 2002.

137

Spis zał�czników

Zał�cznik 1. Dotychczasowa i planowana działalno�� inwestycyjna i pozainwestycyjna w

zakładach w zakresie ochrony �rodowiska

Zał�cznik 2. Charakterystyka wa�niejszych parków w mie�cie Sosnowcu

Zał�cznik 3. Charakterystyka wa�niejszych cmentarzy w mie�cie Sosnowcu

Zał�cznik 4. Obszary cenne przyrodniczo, proponowane do obj�cia ochron� prawn� wg

Studium Uwarunkowa� i Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Sosnowiec

Zał�cznik 5. Spis drzew pomnikowych w mie�cie Sosnowiec.

Zał�cznik 1

Dotychczasowa i planowana działalno�� inwestycyjna i pozainwestycyjna w zakładach w zakresie ochrony �rodowiska

DOTYCHCZASOWA DZIAŁALNO� INWESTYCYJNA:

Lp. Nazwa zakładu i adres Nazwa zadania i opis zadania Czas realizacji

Szacunkowe nakłady

[zł]

ródła finansowania

Uzyskane efekty ekologiczne

1 �l�skie Zakłady Armatury Przemysłowej „ARMAK: Sp. z o.o. Sosnowiec al. Mireckiego 5 Zakład Nr 2 i zakład Nr 3 ul. Swobodna 9

Zakład posiada podpisane umowy na utylizacj� lub odkup wytwarzanych odpadów

2 Przedsi�biorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe „KOMECH” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. K. Szymanowskiego 1

Modernizacja WLM-2,5 – Usprawnienie procesu spalania kotła Zakup i monta� od�u�laczy – Monta� instalacji odbioru odpadów paleniskowych na mokro – kotły WLM-5 i WR-10 Monta� od�u�lacza – Monta� 1 instalacji odbioru odpadów paleniskowych na mokro – kocioł WLM-2,5

2000 r. 2001 r. 2002 r.

40 000

25 000

5 500

własne zmniejszenie emisji

3 Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Katowicach Katowice ul. �cigały 14 Wydział 1 „Kazimierz Juliusz” Sosnowiec ul. Ogrodowa 1 Wydział 2 „Niwka Modrzejów” Sosnowiec ul. Wojska Polskiego 6

W1 KJ Modernizacja ciepłowni Juliusz – Wymiana kotłów W2 NM Budowa kotłowni lokalnych – Budowa kotłowni w szkołach W1 KJ Budowa kotłów EkoPlus – Dobudowa małych kotłów W2 NM Zabudowa kotła WCO – Dobudowa kotła małej mocy W1 KJ Odstawa pyłu – Hermetyzacja procesu

2000 r. 2000 r. 2002 r. 2002 r. 2003 r. 2003 r.

1 800 000

400 000

262 000

285 000

100 000

54 000

�rodki własne �rodki własne �rodki własne + WFO� �rodki własne �rodki własne �rodki własne

zmniejszenie emisji pyłowo-gazowej

139

W2 NM Odstawa pyłu – Hermetyzacja procesu

4 Przedsi�biorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „DUDA-Bis” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Baczy�skiego 165

Inwestycje zwi�zane z podczyszczalni� �cieków – Wykonano modernizacj� budynku, pojemnik na oczyszczone �cieki i instalacj� napowietrzania wody Ograniczenie emisji dymu do powietrza z dymogeneratorów – Wykonanie obiegu zamkni�tego wody na dymogeneratorze

2000-2003 59 700

19 300

�rodki własne

5 „BAUPOL” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Kiepury 5

Utrzymanie stałej sprawno�ci działania urz�dze� ochronnych zwi�zanych z procesami technologicznymi

na bie��co 20 000 �rodki własne zmniejszenie emisji pyłowo-gazowej

6 Przedsi�biorstwo Komunikacji Miejskiej Sp. z o.o. w Sosnowcu Sosnowiec ul. Lenartowicza 73

Przepompownia �cieków sanitarnych Wł�czenie kanalizacji sanitarnej i deszczowej do sieci miejskiej zajezdni D�browa Górnicza – Wył�czenie �cieków sanitarnych i deszczówki z wód powierzchniowych Wykonanie instalacji magazynowania oleju przepracowanego – Zbiornik 2-płaszczowy + monitoring awarii Uruchomienie kotłowni olejowej w budynku mieszkalnym w Sosnowcu ul. Lenartowicza 73 – Zajezdnia – Obni�enie emisji zanieczyszcze� w okresie sezonu wiosenno-jesiennego

1 rok 2 lata 2 miesi�ce 3 miesi�ce

228 600

202 151

22 000

259 600

własne + dofinansowanie własne własne własne

obni�enie zanieczyszcze� obni�enie zanieczyszcze� wód powierzchniowych pewno�� instalacji olejowej obni�enie emisji zanieczyszcze� i odpadów

7 „Społem” Powszechna Spółdzielnia Spo�ywców Sosnowiec ul. 3-go Maja 27

Modernizacja kotłowni – Zmiana ogrzewania z koksowo-w�glowego na olejowe

2001/2002 160 000 własne zmniejszenie zanieczyszcze� powietrza

8 Miejski Zakład Zasobów Lokalowych – Zakład Bud�etowy Sosnowiec ul. Partyzantów 10a

Budynki mieszkalne Zapały 1 – Przebudowa kotłowni w�glowej na gazow� Budynki mieszkalne Zapały 1 – Przebudowa kotłowni w�glowej na gazow�

8.07-10.08.2002 15.08-10.10.2000

48 225

57 541

�rodki własne + dotacja z funduszu Ochrony �rodowiska i Rolnictwa

140

Budynki mieszkalne Zapały 1 – Przebudowa kotłowni w�glowej na gazow�

19.08-2.09.2002

48 864 Urz�d Miejski Sosnowiec

9 Zakład Przetwórstwa Mi�snego M. M. DUDA Sosnowiec ul. Naftowa 77

Likwidacja produkcji przetwórstwa mi�snego (produkcja w�dlin) – Zlikwidowano lini� produkcyjn� w�dlin w tym m.in. komory w�dzarnicze. W nast�pstwie czego zmniejszono ilo�� wytwarzanych odpadów, �cieków i emisj� do powietrza oraz zmniejszono pobór wody.

2000

10 „PREMESO” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Grota-Roweckiego 130

Budowa magazynu odpadów 2002-2003 10 000 �rodki własne bezpieczne magazynowanie

11 EKO-BRUD s.c. Sosnowiec ul. Radocha 4

Budowa zakładu utylizacji tworzyw sztucznych

do ko�ca 2003

7 000 000 własne WFO�iGW Bank

3500 Mg/rok

12 „ENERGOPOL-POŁUDNIE” S.A. Sosnowiec ul. Jedno�ci 2

Modernizacja kotłowni – Likwidacja kotłów w�glowych, Instalacja kotłowni gazowej

2000-2001 250 000 własne zmniejszenie emisji zanieczyszcze�

13 DENSO MANUFACTURING POLSKA Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Gen. Zawadzkiego 11

Wdro�enie systemu zarz�dzania �rodowiskiem – Wprowadzenie zada� i działa� zgodnie z norm� DN-ENISO1400

04.2003 40 000 własne

14 FICOMIRRORS POLSKA Sp. z o.o. Sosnowiec ul. gen. M. Zaruskiego 11

Modernizacja lakierni – Modernizacja instalacji filtracyjnej

3 tygodnie 17 000 �rodki własne wzrost skuteczno�ci urz�dze� ochrony powietrza o 7,25%

15 Przedsi�biorstwo Wielobran�owe „EMERES PRODUKT” S.C. Sosnowiec ul. Plonów 24

Modernizacja oczyszczalni �cieków 12 miesi�cy

20 000 �rodki własne

16 „FUD-MEN” S.J. Sosnowiec ul. Mikołajczyka 59A

Zmniejszenie ilo�ci odpadów komunalnych – Lepsza segregacja odpadów Zmniejszenie emisji do powietrza – U�ywanie lakierów wodnych

1 rok 1 rok

ró�nica cen lakierów –

lakiery wodne s�

dro�sze

własne własne

mniej odpadów komunalnych zmniejszenie emisji do powietrza

17 Przedsi�biorstwo Robót Kolejowo-Budowlanych S.S. Sosnowiec ul. Pla�owa

Budowa kotłowni olejowej – Monta� 2 szt. kotłów olejowych, urz�dze� wymiennikowni ciepła

XII.2000 184 023 �rodki własne eliminacja (ograniczenie) emisji zanieczyszcze� do atmosfery

18 KWK „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. Regulacja rzeki Bobrek – Grawitacyjne 2000-2003 2 013 300 �rodki własne + modernizacja koryta,

141

Sosnowiec ul. Ogrodowa 1 odwadnianie terenów przyległych przez max. obni�enie koryta rzeki Rekultywacja terenu nr 3 rejon Kazimierz – wykonanie prac piel�gnacyjnych terenu zagospodarowanego w kierunku le�nym Rekultywacja terenu nr 6 rejon Juliusz– wykonanie prac piel�gnacyjnych terenu zagospodarowanego w kierunku le�nym Rekultywacja terenu nr 8 rejon Juliusz– wykonanie prac piel�gnacyjnych terenu zagospodarowanego w kierunku le�nym Rekultywacja terenu nr 3a rejon Kazimierz – zniwelowanie terenu zalewiska oraz zagospodarowanie w kierunku le�nym

2000 2000-2002 2000 2000-2002

15 200

18 200

2 000

862 900

ewentualnie WFO�iGW,NFO�iGW oraz GFO�iGW �rodki własne �rodki własne �rodki własne �rodki własne

likwidacja zagro�enia powodziowego, likwidacja zalewisk i osuszenie, rekultywacja terenów przyległych oraz likwidacja zawilgocenia zabudowy mieszkaniowej zagospodarowanie terenów w kierunku le�nym, architektura zieleni, pełne przywrócenie funkcji u�ytkowych nieu�ytkom przem., likwidacja w otoczeniu nieprzyjemnych widokowo archit. krajobrazu

19 ER.SI POLAND Sp. z o.o. Sosnowiec ul. gen. Zaruskiego 11

Urz�dzenie destyluj�ce – Destylacja rozpuszczalnika Wdro�enie ISO 14001 – System Zarz�dzania �rodowiskowego

2 lata 3 lata

150 000

100 000

własne własne

eliminacja rozpuszczalnika do utylizacji

20 „Polskie Huty Stali” S.A. Oddział: Huta Cedler Sosnowiec ul. Niwecka 1

Piece kołpakowe – Trzy stare piece samotokowo-przelotowe (zlikwidowane) o przestarzałej konstrukcji i du�ej energochłonno�ci zostały zast�pione kołpakow� instalacj�, opalan� gazem

I kw.2001 IV kw.2002

6 300 000

�rodki własne WFO�iGW

zmniejszenie emisji NO2 – o ok. 0,8 t/r CO2 o ok. 693,8 t/r

142

ziemnym wysokometanowym. Instalacja charakteryzuje si� zu�yciem gazu ziemnego �r. 17,4 m3/t poprzednio pracuj�ce piece – 41 m3/t System Zarz�dzania �rodowiskowego – Opracowanie i wdro�enie Systemu Zarz�dzania �rodowiskowego zgodnie z norm� EN ISO 14001

2001-2003

32 000

�rodki własne

certyfikat potwierdzenie spełnienia normy EN ISO 14001

21 B�dzi�ski Zakład Elektroenergetyczny S.A. B�dzin ul. Małob�dzka 141

Budowa mis olejowych i monta� separatorów – Budowa mis olejowych pod istniej�cymi stanowiskami transformatorów mocy na stacjach

12 lat 1 600 000 własne + kredyty z Banku Ochrony �rodowiska

pełne zabezp. ziemi i wód gruntowych przed przedostaniem si� oleju transformatorowego

22 TIMKEN-POLSKA Sp. z o.o. Sosnowiec ul. gen. Grota-Roweckiego 130

Urz�dzenie „Krofta” – Eliminacja osadników oleju Magazyn odpadów – Budowa nowego magazynu odpadów Modernizacja systemu odci�gów – Dostosowanie do aktualnych potrzeb

2000 2001-2002 2000-2003

800 000

140 000

80 000

własne własne

likwidacja zagro�e� prawidłow.magazyn eliminacja mgły olejowej

143

PLANOWANA DZIAŁALNO� INWESTYCYJNA I POZAINWESTYCYJNA:

Lp. Nazwa zakładu i adres Nazwa zadania i opis zadania Czas realizacji

Szacunkowe nakłady

[zł]

ródła finansowania

Uzyskane efekty

ekologiczne 1 Przedsi�biorstwo Wielobran�owe

„Enmech” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Braci Mieroszewskich 124

Remont oczyszczalni – Modernizacja oczyszczalni poprzez zabudow� nowego bioreaktora przy wykorzystaniu istniej�cej infrastruktury

XII.2004 600 000 �rodki własne + NFO�

jako�� �cieków zgodna z prawem

2 Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Katowicach Katowice ul. �cigały 14 Wydział 1 „Kazimierz Juliusz” Sosnowiec ul. Ogrodowa 1 Wydział 2 „Niwka Modrzejów” Sosnowiec ul. Wojska Polskiego 6

Jako�� �cieków – Kontrola jako�ci �cieków Magazynowanie odpadów – Selektywna zbiórka odpadów Transport popiołu – Hermetyzacja proces Ograniczenie emisji pyłowo-gazowej

2003-2007

�rodki własne

3 Przedsi�biorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „DUDA-Bis” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Baczy�skiego 165

Doposa�enie oczyszczalni �cieków – Zakup maszyn i urz�dze� do oczyszczania biologicznego i chemicznego. Wykonanie robót inwestycyjnych

2003-2004 5 000 000 własne, po�yczki zewn�trzne

4 Spółdzielnia ogrodnicza „Warzywa-Owoce” Sosnowiec ul. Mikołajczyka 25

Separacja �cieków – Zastosowanie separatorów Ograniczenie emisji spalin – Zmiana systemu grzewczego

2005 2005-2007

10 000

50 000

własne, BO�

5 „Społem” Powszechna Spółdzielnia Spo�ywców Sosnowiec ul. 3-go Maja 27

Modernizacja kotłowni – Zmiana sposobu ogrzewania 2003 2005

25 000 150 000

własne zmniejszenie zanieczyszcze� powietrza

6 Miejski Zakład Zasobów Lokalowych – Zakład Bud�etowy Sosnowiec ul. Partyzantów 10a

Ochrona powietrza ul. Teatralna 8 – Przebudowa kotłowni w�glowej na gazow� Ochrona powietrza ul. Dobrza�skiego 94 – Przebudowa kotłowni w�glowej na olejow�

2005 2005

50 000

65 000

7 „PREMESO” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Grota-Roweckiego 130

Gospodarka odpadami – Zakup nowych pojemników na odpady Ochrona powietrza – Budowa własnego systemu ogrzewania

2003-2007 2007

2 500

50 000

�rodki własne

bezpiecze�stwo magazynowania odpadów

144

8 EKO-BRUD s.c. Sosnowiec ul. Radocha 4

Gospodarka odpadami – Budowa drugiego zakładu utylizacji tworzyw sztucznych

2005 12 000 000 WFO�iGW EKO-Fundu

9 Przedsi�biorstwo Produkcyjno-Handlowe i Usług Ró�nych „WADMAR” S.J. Sosnowiec ul. Gwiezdna 1

Gospodarka odpadami – wg wskaza� inwestora nadmiar ziemi – dostarczany do miejskiego wysypiska

rok

10 DENSO MANUFACTURING POLSKA Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Gen. Zawadzkiego 11

Gospodarka odpadami – Obni�enie zu�ycia materiałów opakowaniowych – Odzyskanie materiałów opakowaniowych, stosowanie opakowa� zast�pczych Gospodarka odpadami – Obni�enie ilo�ci odpadów Ochrona powietrza – Redukcja emisji CO2 – Racjonalizacja transportu

ci�gle ci�gle ci�gle

20% - baza’01 30% - baza’01 5% - baza’01

11 FICOMIRRORS POLSKA Sp. z o.o. Sosnowiec ul. gen. M. Zaruskiego 11

Gospodarka odpadami – Recykling tworzyw sztucznych – Zastosowanie domieszki przemiału przy produkcji wyprasek termoplastycznych Ochrona powietrza – Wymiana absorbenta w urz�dzeniu ochrony powietrza – Zwi�kszenie cz�stotliwo�ci wymiany wkładu w�glowego w filtrze w�glowym

ci�gła ci�gła

19 500

10 000

�rodki własne �rodki własne

zmniejszenie ilo�ci wytwarzanych odpadów z tworzyw sztucznych zwi�kszenie skuteczno�ci urz�dze� ochrony powietrza

12 „FUD-MEN” S.J. Sosnowiec ul. Mikołajczyka 59A

Gospodarka wodna – Uzyskanie nowej decyzji administracyjnej – Porozumienie z nowym wła�cicielem kolektora i osadnika Imhoff Gospodarka odpadami – Lepsza segregacja odpadów przez u�wiadomienie personelu – Odzysk wi�kszej ilo�ci surowców wtórnych

1 rok 1 rok

nieznane własne własne

zwi�kszenie poziomów recyklingu

13 SPC Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Kotlarska

Ochrona powietrza – Likwidacja pieca w�glowego – Wymiana na piec opalany paliwem ciekłym

2005 800 000 dotacje + własne

14 KWK „Kazimierz-Juliusz” Sp. z o.o. Sosnowiec ul. Ogrodowa 1

Gospodarka wodna – Regulacja rzeki Bobrek w km. 7 + 167 do 8 + 700 – Pogł�bienie i ubezp. koryta oraz zabudowy mieszkaniowej i terenów PKP

2003-2007

5 400 000

modernizacja koryta, likwidacja

145

Gospodarka odpadami – Rekultywacja terenu nr 3a w rejonie Kazimierza – Zniwelowanie terenu oraz zagospod. w kierunku le�nym

2003-2005

1 580 600

zagro�enia powodziowego, likwidacja zalewisk i osuszenie, rekultywacja terenów przyległych oraz likwidacja zawilgocenia zabudowy mieszkaniowej zagospodar. w kierunku le�nym, likwidacja nieu�ytków przez poprawa jako�ci ?? krajobrazu

15 ER.SI POLAND Sp. z o.o. Sosnowiec ul. gen. Zaruskiego 11

Gospodarka odpadami – Budowa wiaty – Wiata na odpady inne ni� niebezp.

1 rok b.d. własne odizolowanie odpadów

16 Fabryka Maszyn Górniczych „NIWKA” S.A. Sosnowiec ul. Wojska Polskiego 25/27

Krótkookresowe: Odprowadzanie �cieków – Czyszczenie osadnika Długookresowe: Gospodarka wodna – Odprowadzanie �cieków – Przył�czenie do budowanego kolektora zbiorczego

okresowe

17 „Polskie Huty Stali” S.A. Oddział: Huta Cedler Sosnowiec ul. Niwecka 1

Ochrona powietrza – Budowa nowego gniazda do nagrzewania wsadu – WWSJ – Zainstalowanie nowego pieca do nagrzewania k�sów z niskoemisyjnymi palnikami (likwidacja starego pieca)

2003-2004 zmniejszenie emisji NOx do max. 200 mg/Nm3, zmniejszenie zu�ycia gazu

146

z 45,7 m3/t do 35,7 m3/t

18 B�dzi�ski Zakład Elektroenergetyczny S.A. B�dzin ul. Małob�dzka 141

Krótkookresowe: Gospodarka wodna – Ograniczenie zu�ycia wody do niezb�dnego minimum Gospodarka odpadami – Uzyskanie stosownych pozwole�. Realizacja programu gospodarki odpadami dla BZE S.A. Ochrona powierzchni ziemi – Realizacja programu zabezp. ziemi i wód gruntowych przed przedostawaniem si� oleju izolacyjnego z transformatorów mocy Ochrona powietrza – Kontrola zu�ycia taboru samochodowego. Terminowe remonty silników. Zwi�kszenie nadzoru, kontroli i ograniczenie substancji emitowanych do atmosfery Ochrona przed hałasem – Zakup i monta� transformatorów o konstrukcji i w wykonaniu zgodnym z dopuszczalnymi poziomami nat��enia hałasu Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym – BZE S.A. dostosowały?? urz�dzenia i napi�ciu do 120?? kV wł�cznie wyst�puj�ce nat��enia pól elektromagnetycznych nie stwarzaj� zagro�e� dla �rodowiska Działania długookresowe: Gospodarka wodna – Ograniczenie zu�ycia wody do niezb�dnego minimum Gospodarka odpadami – Realizacja programu gospodarki odpadami zgodnie z przyj�tym harmonogramem

147

Ochrona powierzchni ziemi – Realizacja programu zabezp. ziemi i wód gruntowych przed przedostawaniem si� oleju izolacyjnego z transformatorów mocy Ochrona powietrza – Zgodnie z zało�eniami w latach 2003-2007 tabor samochodowy wył�cznie z silnikami wyposa�onymi w katalizatory Ochrona przed hałasem – Monta� transformatorów o nowoczesnych konstrukcjach niskostratne?? emituj�ce hałas o nat��eniach dopuszczalnych Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym –Urz�dzenia el.-energ. do 110?? kV wł�cznie eksploatowane przez BZE S.A. nie stwarzaj� zagro�e� dla �rodowiska

19 TIMKEN-POLSKA Sp. z o.o. Sosnowiec ul. gen. Grota-Roweckiego 130

Działania krótkookresowe: Gospodarka wód - Modernizacja systemu kanalizacji Gospodarka odpadami – Budowa mag. szlamów – Własny magazyn Zwi�kszenie efektywno�ci selektywnej zbiórki Ochrona powierzchni ziemi – Utrzymanie zieleni + zalesianie Ochrona powietrza – Modernizacja odci�gów wprowadzenie trakcji filtracji emisji. Nowe instalacje odci�gowe Ochrona przed hałasem – Obudowa ku�niarek, b�bniarek – Redukcja hałasu przez obudow� maszyn elementami d�wi�kochłonnymi Działania długookresowe:

2003 2004 2003/2004-15 2003-2010 2003 2003

200 000

własne własne własne własne własne

polepszanie jako�ci �cieków polepszenie warunków magazynu

148

Ochrona wód – Modernizacja instalacji – polepszenie parametrów Gospodarka odpadami – Minimalizacja wytwarzania odpadów i próby ich wykorzystania do prod. Ochrona powietrza – Przebudowa systemu wentylacji Ochrona przed hałasem – Dalsze działania w kierunku redukcji hałasu wewn�trz zakładu

2003-2015 2015 2010

własne własne własne

Zał�cznik 2

Charakterystyka wa�niejszych parków w mie�cie Sosnowcu

Park Schoenów – ul. Chemiczna

Neoromantyczny park Schoenów zajmuje powierzchni� 5,05 ha i pochodzi z roku 1885. Park ten nale�y do ciekawszych zało�e� ogrodowych z tego czasu i w tym regionie Polski. Zasługuje on na du�� uwag� i przemy�lane działania konserwatorskie.

Park przetrwał lata w stanie do�� dobrym – był niegdy� ogrodzony – ale pozbawiony dostatecznej opieki uległ cz��ciowemu zniekształceniu, głównie w zakresie niektórych jego elementów przestrzennych oraz wyposa�enia. Układ wodny na obszarze parku został niemal całkowicie zatarty, a przez ostatnie lata nie zaistniały nawet próby jego odtworzenia (chocia�by cz��ciowego).

W drzewostanie odnotowano 41 gatunków drzew – w ilo�ci 930 okazów – oraz 15 gatunków krzewów rosn�cych najcz��ciej w skupieniach. Najwi�kszy udział, bo 29% zadrzewienia, maj� klony zwyczajne. Kasztanowce zwyczajne stanowi� 11% zadrzewienia, robienie akacjowe – 10%, jesiony wyniosłe 8,3%, a lipa drobnolistna – 7,3%. Oprócz li�ciastych drzew odnotowano 20 okazów iglastych, nale��cych do 8 gatunków, w�ród których na najwi�ksze zainteresowanie zasługuje cis pospolity i cyprysik nutkajski.

Kompozycyjnie najciekawsze s� rosn�ce w k�pach, wielopniowe, jesiony wyniosłe i klony srebrzyste. Charakterystycznym elementem parkowym s� szpalery kasztanowców zwyczajnych oraz dekoracyjna magnolia japo�ska i tulipanowiec ameryka�ski. W�ród gatunków obcego pochodzenia sadzonych w parkach wymieni� nale�y równie� platan klonolistny, wi�zowiec zachodni i dwa skupienia krzewu o nazwie �ylistek szorstki.

Najstarsze i najbardziej okazałe drzewa w parku przekroczyły 120 lat �ycia. Do tej grupy nale�y m.in. topola czarna i klon srebrzysty.

Wiele młodszych drzew stanowi du�� warto�� dla parku, a decyduje o tym przede wszystkim ich pokrój. Do tej grupy nale�y wierzba biała, wierzba biała w odmianie płacz�cej, buk w odmianie czerwonolistnej, jesion ameryka�ski, jabło� jagodowa, morwa biała, �wierk kłuj�cy, sosny czarna i zwyczajna.

Prace piel�gnacyjne i ci�cia sanitarne jakie przeprowadzono w ostatnim dziesi�cioleciu spowodowały, �e park pozbawiono rozrastaj�cych si� na dziko krzewów. Ze wskaza� ochronnych dla obszaru parku najwa�niejsza jest konieczno�� zapewnienia mu stałej opieki ogrodniczej.

Park im. eromskiego – dawna nazwa Park przy pałacu Dietla

Jest to park miejski zało�ony ok. 1890 roku miedzy ulicami eromskiego, Orla i Gen. Grota-

Roweckiego. We wschodniej jego cz��ci znajduje si� dawny pałac Dietla, wybudowany w stylu eklektycznym z elementami secesji, który w 1967 roku został wpisany do rejestru zabytków.

Park został zało�ony około roku 1909, kiedy trwały jeszcze prace wyko�czeniowe pałacu. Powstał on w miejscu istniej�cego wcze�niej lasu li�ciastego. Z okresu ko�cowej fazy budowy pochodzi wi�kszo�� nasadze� drzewostanu. W tym czasie wytyczono alejki, które ł�czyły pałac z głównymi miejscami widokowymi i elementami architektonicznymi na terenie parku.

Po II wojnie �wiatowej mury otaczaj�ce park zostały wyburzone, a w latach siedemdziesi�tych wybudowano w obr�bie parku hal� widowiskowo-sportow� i kryt� pływalni�, umieszczaj�c je w centralnej cz��ci parku na szczycie wzniesienia. Podczas tej budowy uległa zniszczeniu istniej�ca w tym miejscu wcze�niej aleja platanów, z której pozostało tylko kilka starych okazów o obwodach 190-240 cm. Pozostała ziele� wysoka (graby, d�by) w tej cz��ci parku stanowi opraw� dla okazałych budynków hali sportowej.

Obecny stan parku ze wzgl�du na zatarcie układu kompozycyjnego oraz stan zdrowotno�ci wysokiej zieleni i sposobów jej piel�gnacji jest niezadawalaj�cy.

150

Flora drzew i krzewów rosn�cych w Parku liczy około 60 gatunków i odmian. Wiek najstarszych nasadze� osi�ga około 110 lat. Do grupy najstarszych drzew nale�y: klon pospolity, grab pospolity, robinia akacjowa i klon srebrzysty. S� to równie� najliczniej rosn�ce gatunki w parku.

Park Sielecki przy ul. Zamkowej

W otoczeniu wybudowanego w XVII wieku zamku zało�ono w połowie XIX w. Park, który

nast�pnie został przebudowany przez hr. Renarda po przej�ciu maj�tku Sielec od spadkobierców ksi�cia Pszczy�skiego. Jest to cennych obiekt parkowy z zachowanymi fragmentami dawnego układu kompozycyjnego ze zró�nicowanym drzewostanem zawieraj�cym sporo starych i okazałych drzew. Po północnej stronie został zało�ony staw. W roku 1902 granice parku zostały poszerzone w kierunku południowo-wschodnim.

W okresie powojennym ogrodzenie starego parku zostało wyburzone, jedynie w cz��ci zachodniej pozostawiono mały fragment muru z wie�yczk�. W latach pi��dziesi�tych na zachodnim brzegu Czarnej Przemszy, stanowi�cej dotychczas zachodni� granic� dawnego układu kompozycyjnego parku, urz�dzono nowy teren parkowy (pow. 8 ha) wokół centralnie ustawionego pomnika Czynu Rewolucyjnego. W sze��dziesi�tych latach w dawnej cz��ci parku wybudowano amfiteatr, a w miejscu stawu baseny k�pielowe oraz sztuczne lodowisko. Wówczas równie� około połowy dawnej powierzchni parku zaj�ły bloki mieszkalne. Dawna ziele� parku została wtedy zniszczona z powodu przeprowadzanych prac budowlanych, które wywołały równie� niekorzystne zmiany hydrologiczne, co uwidacznia si� do dzi� w postaci usychaj�cych drzew.

W parku stwierdzono około 60 gatunków drzew i krzewów. Najbardziej okazałymi drzewami, które osi�gn�ły rozmiary pomnikowe s� stare topole kanadyjskie, a tak�e klon srebrzysty, pi�� wi�zów szypułkowych i grab zwyczajny. Interesuj�cym okazem jest rosn�ca na zachodnim brzegu Czarnej Przemszy katalpa (surmia) bignoniowa. Poza wymienionymi okazami �redni wiek starodrzewu wynosi około 90 lat. Mo�na tu wymieni� m.in. klony zwyczajne, wi�zy górskie, lipy drobnolistne, graby zwyczajne, olsze czarne i kasztanowce zwyczajne. W�ród gatunków obcych naszej florze, a sadzonych cz�sto w parkach nale�y wymieni� – prócz wspomnianej ju� katalpy – winnik zmienny, głóg szkarłatny, migdałowiec trójklapowy i winoro�l amursk�. Krzewy rosn�ce na obszarze parku tworz� skupienia, a w�ród nich odnotowano takie gatunki jak: szakłak pospolity, dziki bez czarny, �nieguliczka, ligustr pospolity, tawuła, �ylistek i wajgela.

Park przy ul. 1 Maja otaczaj�cy S�d Rejonowy

Budynek obecnego S�du rejonowego to dawny pałac Schoenów wybudowany w stylu

eklektycznym z pocz�tku XX wieku, a przebudowany w 1923 roku. Jest on otoczony niewielkim parkiem o powierzchni około 1 ha. Rosn� w jego obr�bie okazałe d�by szypułkowe, kasztanowce zwyczajne, topole czarne i wierzby białe w odmianie płacz�cej. Najbardziej efektowny jest tam buk w odmianie purpurowej, ajlant gruczołowaty oraz glediczia trójcierniowa.

Park w Milowicach przy ul. Baczy�skiego

Park ten powstał w 1922 roku na terenach rolnych i nieu�ytków. Istniała tam sadzawka z

dwiema fontannami, a cały park posiadał ogrodzenie. W okresie II wojny �wiatowej był bardzo zniszczony. W sze��dziesi�tych latach wybudowano na jego obszarze muszl� koncertow� i ogródki jordanowskie. Nadano mu wówczas nazw� Parku im. 22 Lipca. Obecnie park ten jest nadal niszczony. Z dawnego układu alejek i zieleni nie zostało prawie nic. W drzewostanie wieku około 70 lat odnotowano 11 gatunków drzew i krzewów. Do grupy najliczniej rosn�cych drzew nale�y zaliczy� takie gatunki jak: kasztanowiec zwyczajny, robinia akacjowa, klon zwyczajny i brzoza brodawkowata Ponadto ro�nie tam jeszcze kilka d�bów i jaworów.

151

Park w Milowicach przy ul. Baczy�skiego/Studziennej (dawniej Park im. Ks. J. Poniatowskiego)

W 1912 roku na miejscu folwarku zało�ono park nadaj�c mu imi� Ksi�cia Józefa

Poniatowsakiego. Zajmował on wówczas powierzchni� dwukrotnie wi�ksz� ni� dzi� (dzisiaj ok. 0,9 ha). Lata jego �wietno�ci przypadły na okres mi�dzywojenny, kiedy opiek� nad parkiem sprawowała kopalnia „Wiktor” (dzi� „Milowice”). Park posiadał ciekaw� infrastruktur� rekreacyjna, a parkowe bramy zamykał na noc zatrudniony tam stró�. W czasie II wojny park został bardzo zniszczony. Wprawdzie został po wojnie odrestaurowany, a w sze��dziesi�tych latach nawet ogrodzony, lecz do dawnej �wietno�ci ju� nie powrócił.

Drzewostan parku jest obecnie lu�ny z dominuj�c� robini� akacjow�. Ponadto ro�nie tam kasztanowiec zwyczajny, brzoza brodawkowata i klon zwyczajny. Obszar parku od południowego zachodu si�gał ulicy Studziennej i linii miejskiej zabudowy z mał� kapliczk�. Wła�nie w pobli�u kapliczki s� jeszcze dwie stare, okazałe topole czarne.

Park Kresowy i Egzotarium

Jest to obszar nad Brynic�, na którym władze miejskie zało�yły w 1935 roku park o

powierzchni 4,8 ha. W latach powojennych rozpocz�to prace modernizuj�ce, przeznaczaj�c cz��� obszaru parkowego na ogród dendrologiczny (nasadzono wiele gatunków drzew i krzewów), natomiast cz��� wschodni� na palmiarni� i tzw. Egzotarium. W siedemdziesi�tych latach podczas prowadzonych prac budowlanych zniszczono du�� cz��� parku nie przyst�puj�c ju� pó�niej do jej rekonstrukcji. Południowa granica parku ma charakter naturalny i biegnie wzdłu� koryta rzeki Brynicy. Na obszarze parku odnotowano ponad 50 gatunków drzew i krzewów, w�ród których najliczniejszymi gatunkami s� klony zwyczajne, brzozy brodawkowate, kasztanowce zwyczajne i topole włoskie. Najstarsze drzewa osi�gn�ły wiek około 70 lat. Egzotarium jest stał� ekspozycj� ro�lin i zwierz�t egzotycznych spełniaj�cych istotn� rol� rekreacyjno-dydaktyczn� w mie�cie.

Mały park przy Urz�dzie Miejskim

Ma raczej charakter skweru. W pobli�u placu zabaw ro�nie ci�g morw białych. Tu wła�nie

znajduje si� stara topola. Ponadto skupienia niskich drzew, a w�ród nich jabło� szkarłatna i czeremcha ameryka�ska. W obr�bie klombów s� skupienia owocuj�cych okazów cisa.

Park Le�na

Zagospodarowany i piel�gnowany park z asfaltowymi alejami i młodymi drzewami. Brak tu

okazałych drzew. Interesuj�ca jest natomiast aleja �ywotników zachodnich. W otoczeniu stawów ro�nie szereg gatunków typowych dla wilgotnych lasów, czyli olsza

czarna, brzoza brodawkowata i wierzba biała. W wi�kszej odległo�ci od wody rosn� głównie d�by szypułkowe, d�by czerwone, lipy drobnolistne i szerokolistne, sosny zwyczajne oraz spontanicznie odnawiaj�ce si� buki i graby zwyczajne. W takich miejscach w�ród ro�lin zielnych pojawia si� skrzyp le�ny, sałatnik i kłosownica le�na, a wi�c gatunki o charakterze ł�gowym. Jest to obszar dobrze przygotowany pod wzgl�dem rekreacyjnym.

Park im. Wandy Malczewskiej

Jest to niedu�y, piel�gnowany park z niewielka ilo�ci� krzewów lu�no rosn�cych czy te� uformowanych w �ywopłoty. W�ród drzew rosn� tam przede wszystkim topole czarne, jesiony wyniosłe, klony srebrzyste oraz inne gatunki drzew, pojedynczo rosn�ce – topole balsamiczne, wierzby białe, lipy drobnolistne, graby zwyczajne, brzozy brodawkowate, klony zwyczajne, robinie akacjowe, kasztanowce zwyczajne i okazy jarz�biny.

11. Mały park przy ul. W. Andersa

152

W tym małym parku rosn� okazałe robinie akacjowe, a tak�e brzozy brodawkowate, jawory

oraz kasztanowce i klony zwyczajne. 12. Park przy Szpitalu Miejskim Nr 5, ul. Szpitalna

Jest to stare, niepiel�gnowane zadrzewienie otoczone ogrodzeniem. Ro�nie tam dorodny

jesion wyniosły. Pozostałe drzewa s� równie� okazałe, aczkolwiek rozmiarów pomnikowych ju� nie posiadaj�. Rosn� tam lipy drobnolistne, jawory, jesiony wyniosłe, graby zwyczajne i kasztanowce zwyczajne. Ro�nie tam równie� licznie młody, g�sty podrost klonów zwyczajnych rozsiewaj�cy si� samodzielnie.

13. Niewielki park �rodula (na wschód od parku pałacowego Schönów)

W tym parku przewa�aj� olsze czarne oraz klony zwyczajne i jesiony wyniosłe. Drzewostan

jest do�� młody, a park bardzo zaniedbany. W�ród krzewów dominuje bez czarny. Do opisu parków wykorzystano fragmenty opracowania „Waloryzacja przyrodnicza miasta

Sosnowca” z 1999 roku, wykonanego przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”.

153

Zał�cznik 3

Charakterystyka wa�niejszych cmentarzy w mie�cie Sosnowcu Cmentarz rzymsko-katolicki przy ul. K. K. Baczy�skiego

Powstał on w okresie mi�dzywojennym – najstarsze groby z inskrypcjami pochodz� z

dwudziestych lat XX wieku. Zajmuje obszar 2,1 ha o planie wydłu�onego prostok�ta z wyodr�bnion� alej� główn�. Ziele� w obr�bie cmentarza jest uboga, jest wprawdzie kilka okazałych topól czarnych i robinii akacjowych, ale przewa�aj� młode i nieliczne drzewa. Dwie stare robinie osi�gn�ły najwi�ksze rozmiary. Ponadto rosn� tam du�o młodsze kasztanowce zwyczajne, jawory, klony zwyczajne i lipy drobnolistne. Stwierdzono obecno�� jednego okazu owocuj�cego bluszczu i barwinka pospolitego (oba gatunki obj�te ochron� prawn�).

Cmentarz rzymsko-katolicki przy ul.

Jest to du�y zespół cmentarny zawarty pomi�dzy ulicami: Smutn�, Gospodarcz� i gen. Grota-

Roweckiego. Powstał on w roku 1894. Najstarsze nagrobki pochodz� z ko�ca XIX i pocz�tku XX wieku. W

1920 roku na terenie cmentarza odsłoni�to pomnik mauzoleum ku czci poległych powsta�ców, który w czasie okupacji przebudowano na kaplic� cmentarna. Obecnie mie�ci si� tu ko�ciół p.w. �w. Józefa Rzemie�lnika. W roku 1962 obszar cmentarza powi�kszono o 0,5 ha, przył�czaj�c teren przyległego ogrodnictwa. Obecnie cmentarz zajmuje powierzchni� 5,5 ha.

Ziele� wysoka nie nale�y na tym cmentarzu do najstarszej. Odnotowano 70 sztuk drzew i krzewów nale��cych do 12 gatunków. Najstarszym drzewem jest topola pó�na. Z innych starszych drzew odnotowano dwie brzozy brodawkowate, a tak�e �wierk kłuj�cy. Interesuj�cy i cenny pod wzgl�dem przyrodniczym jest szpaler głogów jednoszyjkowych.. Najliczniej na obszarze cmentarza wyst�puj� �ywotniki zachodnie. Interesuj�cym okazem jest stary, rozkrzewiony i kwitn�cy dere� białym jak równie� licznie i szeroko rozwijaj�cy si� na ogrodzeniu bluszcz pospolity – gatunek obj�ty ochrona prawn�. Ponadto w obr�bie cmentarza wyst�puje sporo młodych drzew, m.in. brzozy, robinie akacjowe, jawory, klony, lipy drobnolistne, kasztanowce i cypry�niki.

Cmentarz prawosławny nale��cy do parafii prawosławnej (Cerkiew Wiery, Nadie�dy i Lubwi), mieszcz�cej si� przy ulicy Kili�skiego. Powstał on w 1894 roku na obszarze 0,8 ha, a jego powierzchnia do dzi� nie zmieniła si�. Najstarsze nagrobki z inskrypcjami pochodz� z dwudziestych lat XX wieku. Drzewostan jest tu ubogi. Najstarsze s� lipy drobnolistne, tworz�ce szpaler wzdłu� alejki. Z pozostałych w miar� okazałych drzew odnotowano jedn� robini� akacjow� oraz jesiona wyniosłego.

Cmentarz ewangelicki nale��cy do ko�cioła ewangelicko-augsburgskiego przy ul. eromskiego. Został on zało�ony – wraz z parafi� i ko�ciołem – w roku 1880. Od zachodu s�siaduje z cmentarzem prawosławnym. Jest to pod wzgl�dem zabytkowym najciekawszy cmentarz przy ulicy Smutnej. W �rodkowej cz��ci biegnie aleja główna ze starymi kasztanowcami. Jest tu zabytkowa kaplica otoczona topolami włoskimi. Wyst�puj� tu te� wierzby białe, buki purpurowe, brzoza brodawkowata i klon zwyczajny.

Cmentarz �ydowski jest to ogrodzony cmentarz udost�pniony tylko w okre�lonych dniach i godzinach. Jest on w cało�ci mocno zaro�ni�ty, tak �e nawet alejki s� niewidoczne. Przy alei głównej – znajduj�cej si� naprzeciwko bramy wej�ciowej – rosn� okazałe kasztanowce zwyczajne. Poza tym drzewa rosn� chaotycznie. S� to niezbyt okazałe jawory, jesiony wyniosłe, klony zwyczajne, topole czarne, robinie akacjowe i brzozy brodawkowate.

Na cmentarzu znajduje si� a� 7 dorodnych okazów bluszczu pospolitego, intensywnie kwitn�cych i owocuj�cych. Okazy te wspinaj� si� na robinie, topole i jesion.

154

Cmentarz przy ul. Zuzanny Cmentarz został zało�ony na pocz�tku sze��dziesi�tych lat XIX wieku na obszarze 6,0 ha.

Powierzchnia ta nie uległa zmianie do dnia dzisiejszego. W 1868 roku ko�czono mury okalaj�ce cmentarz, a w 1896 roku zako�czono budow� kaplicy cmentarnej. Drzewa rozmieszczone s� losowo. Skupiska drzew i krzewów mieszcz� si� wewn�trz kwater. Najliczniejsze s� tu topole czarne. Ponadto jest jeszcze okazała lipa drobnolistna. W�ród młodszych drzew odnotowano robinie akacjowe, klony zwyczajne, topole włoskie, �ywotniki zachodnie, kasztanowce zwyczajne, brzozy brodawkowate oraz krzewy – dziki bez czarny, �nieguliczka biała i berberys zwyczajny.

Cmentarz przy ul. 11 Listopada

Został zało�ony w 1908 roku, a powi�kszony (w kierunku wschodnim) w 1946 roku. Powstał

on na planie prostok�ta, z wyodr�bnionymi alejami – główn� i bocznymi. Drzewa rozmieszczone s� nieregularnie i brak szpalerów drzew. Najstarszymi drzewami s� dwie topole czarne. Niemniej wiekowymi s� dwa jawory oraz cztery brzozy brodawkowate. Nast�pne okazałe drzewa to trzy klony zwyczajne oraz kilka kasztanowców. Ponadto odnotowano 15 okazów robinii akacjowej. W obr�bie cmentarza jest jedna grusza w wieku około 70 lat. Ponadto wyst�puje sporo młodszych drzew – lipy drobnolistne, jawory, kasztanowce i �ywotniki zachodnie.

Cmentarz przy ul. Gen. Andersa

Został zało�ony w roku 1908 na gruntach uzyskanych od spółki akcyjnej „Hrabia Reden”. W

latach dwudziestych zbudowano tu kaplic�, któr� po wojnie przerobiono i przystosowano do odprawiania nabo�e�stw. W roku 1948 cmentarz powi�kszono poprzez przył�czenie terenu z zachodnie strony, dzi�ki czemu cmentarz osi�gn�ł wielko�� 4 ha.

Drzewa na obszarze cmentarza s� nieliczne, rozmieszczone chaotycznie, w niektórych miejscach skupiskowo, a dominuj� w�ród nich klony zwyczajne i topole włoskie oraz robinie akacjowe. Najbardziej okazała jest stara topola czarna.

6. Cmentarz przy ul. Wojska Polskiego

Cmentarz ten w zasadzie składa si� z dwóch cz��ci – wschodniej i zachodniej. Wschodnia

cz��� jest starsza i w jej obr�bie cmentarz został zało�ony około 1839 roku. Obie cz��ci cmentarza ró�ni� si� mi�dzy sob� w zało�eniu przestrzenno-parkowym – wschodnia cz��� posiada zało�enie jednoosiowe, a zachodnia wieloosiowe.

Dopiero w jej ko�cowym przebiegu alei głównej pojawiaj� si� drzewa – przede wszystkim kasztanowce zwyczajne. Obecne s� skupienia młodych robinii akacjowych, lipy drobnolistne, d�by szypułkowe, brzozy brodawkowate i klony zwyczajne oraz �ywotniki zachodnie i kilka krzewów bzu czarnego.

W starej cz��ci mo�na wyodr�bni� alej� główn� (d�bow�), która ci�gnie si� przez cały obiekt. Rosn� przy niej licznie d�by czerwone i d�by szypułkowe. Najcenniejszym okazem drzewa w tej cz��ci cmentarza jest klon polny.

7. Cmentarz w Por�bce przy ul. Wile�skiej

Został on zało�ony w 1924 roku, a w roku 1940 powi�kszony do 2 ha. Jego powierzchnia jest nieregularna. W drzewostanie cmentarza odnotowano 9 gatunków drzew, w�ród których dominuje robinia akacjowa. Niemniej cz�ste s� �ywotniki zachodnie. Najstarsze, okazałe drzewa to klony jesionolistne, lipy drobnolistne, jawory, topole i kasztanowce.

155

8. Cmentarz w Starych Maczkach

Cmentarz ten zało�ono w 1907 roku na terenie lasów pa�stwowych, a w 1914 zaj�to s�siedni dawny cmentarz prawosławny (istniej�ca tu cerkiew była wybudowana w 1855 roku, a wyburzono j� w 1956). Od 1914 roku powierzchnia cmentarza nie uległa zmianie i wynosi 1,5 ha.

W�ród zieleni wy�szej dominuj� drzewa pochodz�ce z samosiewu, przewa�nie sosny zwyczajne i d�by szypułkowe oraz kilka brzóz brodawkowatych, klonów zwyczajnych, pojedyncze kasztanowce zwyczajne, lipy drobnolistne, modrzewie europejskie i �ywotniki zachodnie. W�ród krzewów wyst�puje jałowiec pospolity, ja�minowiec wonny, bez lilak i trzmielina zwyczajna. W obr�bie cmentarza wyst�puj� jeszcze ro�liny zielne, które s� charakterystyczne dla runa lasu otaczaj�cego cmentarz.

Pozostałe cmentarze w mie�cie s� z niewielk� ilo�ci� drzew lub s� całkowicie ich

pozbawione.

Do opisu cmentarzy wykorzystano fragmenty opracowania „Waloryzacja przyrodnicza miasta Sosnowca” z 1999 roku, wykonanego przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”.

156

Zał�cznik 4

Obszary cenne przyrodniczo, proponowane do obj�cia ochron� prawn� wg Studium Uwarunkowa� i Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Sosnowiec

Oznaczenie Nazwa Pow. w ha OGÓŁEM 608,5

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: 14,4 A6 Szpital przy braci Mieroszewskich, zespół

pałacowo-parkowy 5,7

A9 Kompleks cmentarzy przy Grota Roweckiego, Gospodarczej i Smutnej

8,7

obszary chronionego krajobrazu: 364,0 B24 Rakówka – podmokłe ł�ki 11,3 C5 Pekin – podmokłe ł�ki i pola uprawne, dobry

obszar do renaturalizacji i rewitalizacji Bobrka 115,2

C8 Ludmiła – Staszic – teren ogródków działkowych i nieu�ytków, potencjalny obszar renaturalizacji i rewitalizacji Przemszy

22,3

D1 Niemce – ł�ki i pola uprawne 18,9 D11 Por�bka las – podmokłe ł�ki i oczka wodne 52,7 D12 Zagórze las 33 D17 Staszic – las i tereny sportowo-rekreacyjne 62,2 D47 Milowice – nieu�ytki poprzemysłowe 27 E3 Potok Zagórski - nieu�ytki, ł�ki, odłogowane

pola uprawne 21,4

u�ytki ekologiczne: 230,5 B2 Biała Przemsza 1,2 B3 Gruchałka – ł�ki w okolicy Cie�li 5 B4 W�gródka - ł�ki w okolicy Cie�li 3,8 B5 Cie�le - ł�ki w okolicy Cie�li 3,1 B7 Cie�le las – samorzutnie odnawiaj�cy si� las 1,6 B8 Ł�ki Maczkowskie – ł�ki w okolicy stacji

przeładunkowej gazów 26,5

B9 Palestyna – teren zalesionej �ródl�dowej wydmy

10,9

B11 Szczotki wschód – le�ne oczko wodne wraz z otoczeniem

0,9

B12 Szczotki zachód - le�ne oczko wodne wraz z otoczeniem

1,6

B13 Galat – podmokłe ł�ki i oczka wodne 0,9 B14 Stare Zawodzie – podmokłe ł�ki, oczka wodne

i fragmenty starorzecza 2,6

B15 Bobrek – Stare Zawodzie - podmokłe ł�ki i oczka wodne

3,1

B16 Feliks południe – młodnik le�ny z fragmentem starorzecza

2,1

B18 Szmejka południe - podmokła ł�ka i oczko wodne

1,3

B19 Szmejka północ - starorzecze 2,1 B20 Bory - podmokłe ł�ki i oczka wodne 28 B21 Feliks zachód - podmokła ł�ka i oczko wodne 4,5 B22 Feliks wschód – ł�ka i pola uprawne 9,3

157

B23 Feliks – Dorota - podmokłe ł�ki i oczka wodne 2,1 B25 Wagowa - podmokłe ł�ki i oczka wodne 4,3 B26 Czarne Morze - podmokłe ł�ki i oczko wodne 27,8 B27 Rabka - ł�ki 4,7 B28 Zagórze - glinianka 3,1 B29 Pekin Katarzy�ski – zadrzewienia, oczka

wodne i tereny nieu�ytków 11,1

B31 Ludmiła zachód – oczko wodne w s�siedztwie ogródków działkowych

0,3

B32 Ludmiła północ - oczka wodne na terenie ogródków działkowych

0,4

B33 Jeneralska Góra – zarastaj�ce odsłoni�cie dawnego kamieniołomu

1,9

B34 Kalety - oczka wodne na terenie ogródków działkowych

1,7

C3b Browar – tereny ł�k i starorzecza 2,7 C6 Szmejka zachód – podmokłe ł�ki z

przepływaj�c� rzek� 2,2

D2 Grabocin – podmokłe ł�ki 4,1 D7 Balaton – teren zieleni miejskiej 2,9

D18 Kamionka ł�ka – zaro�ni�te fragmenty starego kamieniołomu

7,6

D19 Kamionka las – podmokłe ł�ki 10,5 D51 Ludmiła wschód – zalesiony fragment hałdy 7 E1 Józefów – ł�ki i odłogowane pola uprawne 18,8 E4 Por�bka – nieu�ytki, ł�ki i odłogowane pola

uprawne 8,8

158

Zał�cznik 5

Spis drzew pomnikowych w mie�cie Sosnowiec

Salix alba (Park Malczewskiej) Carpinus betulus (Park Malczewskiej) Juglans nigra (ul. Kili�skiego – przy cerkwi) Liriodendron tulipifera (ul. Ogrodowa) Acer saccharinum (ul. Ogrodowa) Catalpa erubescens (ul. Ogrodowa) Acer saccharinum (Park eromskiego) Platanus acerifolia (Park eromskiego) Platanus acerifolia (Park eromskiego) Platanus acerifolia (Park eromskiego) Platanus acerifolia (Park eromskiego) Platanus acerifolia (Park eromskiego) Platanus acerifolia (Park eromskiego) Tilia americana (Park eromskiego) Quercus rubra (Park eromskiego) Tilia platyphyllos (Park eromskiego) Quercus macrocarpa (Park eromskiego) Acer platanoides (Park eromskiego) Fraxinus excelsior (Park eromskiego) Acer saccharinum (Park Schoena) Populus nigra (Park Schoena) Quercus rubra (Park Schoena) Pterocarya fraxinifolia (Park Schoena) Ulmus scabra (Park Schoena) Acer platanoides (Park Schoena) Juglans nigra (Park Schoena) Acer saccharinum (Park Schoena) Pterocarya fraxinifolia (Park Schoena) Liriodendron tulipifera (Park Schoena) Acer platanoides (Park Schoena) Acer pseudoplatanus (ul. 11 Listopada, przy cmentarzu) Acer platanoides (cmentarz przy ul. 11 Listopada) Crataegus media (cmentarz przy ul. 11 Listopada) Acer platanoides (cmentarz przy ul. 11 Listopada) Acer pseudoplatanus (cmentarz przy ul. 11 Listopada) Betula pendula (cmentarz przy ul. 11 Listopada) Acer platanoides (cmentarz przy ul. 11 Listopada) Populus canadensis „Serotina” (brzeg Przemszy, okolice ul. Franciszka�skiej) Populus canadensis „Serotina” (brzeg Przemszy, okolice ul. Franciszka�skiej) Populus canadensis „Serotina” (brzeg Przemszy, okolice ul. Franciszka�skiej) Populus canadensis „Serotina” (brzeg Przemszy, okolice ul. Franciszka�skiej) Populus canadensis „Serotina” (brzeg Przemszy, okolice ul. Franciszka�skiej) Populus canadensis „Serotina” (brzeg Przemszy, okolice ul. Franciszka�skiej) Populus canadensis „Serotina” (brzeg Przemszy, okolice ul. Franciszka�skiej)

159

Populus canadensis „Serotina” (ul. Piłsudskiego) Platanus acerifolia (ul. Roweckiego) Quercus robur (ul. Gałczy�skiego) Quercus robur (ul. Gałczy�skiego) Tilia cordata (ul. Gałczy�skiego) Quercus robur (ul. Gałczy�skiego) Quercus robur (ul. Gałczy�skiego) Fraxinus excelsior (ul. Gałczy�skiego) Tilia platyphyllos (ul. Gałczy�skiego) Quercus robur (ul. Gałczy�skiego) Fagus sylvatica „Pendula” (cmentarz ewangelicki przy ul. Smutnej) Fagus sylvatica „Pendula” (cmentarz ewangelicki przy ul. Smutnej) Catalpa bignonioides (park Sielecki) Populus canadensis “Serotina” (park Sielecki) Populus canadensis “Serotina” (park Sielecki) Populus canadensis “Serotina” (park Sielecki) Populus canadensis “Serotina” (park Sielecki) Populus canadensis “Serotina” (park Sielecki) Ulmus laevis (park Sielecki) Acer saccharinum (park Sielecki) Ulmus laevis (park Sielecki) Quercus robur (park Sielecki) Populus canadensis “Serotina” (park Sielecki) Ulmus laevis (ul. Zamkowa) Acer platanoides (ul. Szpitalna) Quercus robur (ul. Dworska) Fraxinus excelsior (ul. Szpitalna) Acer pseudoplanatus (ul. Szpitalna)