PROGRAM NAUCZANIA Technik automatyk sterowania ruchem...

MINISTEPSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU

PROGRAM NAUCZANIA

Technik automatyk

sterowania ruchem kolejowym 311 [46]

Zatwierdzam w z . M I N I S T R A SEKRETARZSTANU

r/7 Frdrkisdgk@&g& ,

," Minister Edukacji Narodowej i Sportu

Warszawa 2003

AUTORZY:

Program opracowali nauczyciele Zespotu Szko1 Komunikacji im.

Hipolita Cegielskiego w Poznaniu ,

I .Organizacja Transportu kolejowego

I, rngr in i . Pawei Brych

2.Urzqdzenia sterowania ruchem kolejowym PKP Poiskie Linie Kolejowe S.A.

. . 3.Urzqdzenia lqcznosci Zespoi Szkol Komunikacji

4Laboraloriuni automalyki sterownia ruchem w Poznaniu

5,Praktyka zawodowa

6,Podstawy konstrukcji urzqdzen mgr ini.Jerzy Krzywda

7.Elektronika i miernictwo Zespol Szkot Komunikacji

8.Maszyny i urzadzenia elektryczne w Poznaniu

9.Podstawy elektroniki inz.Jerzy Sabiniewicz

10.Uktady automatyki Zespot Szkot Komunikacji

11 .Cyfrowe uktady sterowania w Poznaniu

12,Pracownia elektryczna i elektroniczna dr ini.Bogdan Polacki

i mgr ini.Stanislaw Nowak

Zespot Szkot Komunikacji w Poznaniu

13.Zajqcia praktyczne ini. Jerzy Kornek-Zespot Szkot Komunikacji

w Poznaniu

14.Jqzyk obcy zawodowy - mgr Agnieszka Brych

Zespol Szkot Komunikacji w Poznaniu

RECENZENCI:

I .mgr in i . Wiestaw Jarosiewicz

2.mgr in i . Zdzistaw Szkudlarek

I. PLANY NAUCZANIA DLA TYPOW SZKOC. OKRESLONYCH

DLA DANEGO ZAWODU w KLASYFIKACJI ZAWODOW

SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO

PLAN NAUCZANIA dla technikum

Praklyka zawodowa: 4 tygodnie w kl. Ill

Zajecia edukacyjne

Dla mlodzieiy

Liczba godzin tygodniowo

w czteroletnim

okresie nauczania

Klasy

Dla doroslych

Liczba godzin tygodniowo

w czteroletnim

okresie nauczania

Liczba godzin w

czteroletnim okresie

nauczania

Semestry I - ~ l l i - " ' . j

PLAN NAUCZANIA dla szkoly policeainej

Lp

1.

2.

3. 4.

..

Dla rnlodziety Dla doroslych -

Liczba Liczba Liczba godzin tygodniowo godzin godzin

Zajecia edukacyjne tygodniowo w dwuletnim w dwuietnirn okresie

okresie nauczania

Tomertri senlortr - semsnr-ZFir F~~~~ Forma IV stac'onarna zaoczna

Podstawy konstrukcji m d z e n automatyki Elektrotechnika i miernictwo Podstawy elektroniki Uk la3 - automatyki

5 .

6.

3

5

- 3 2 3 Maszyny i urz%dzenia

elektryczne Organizacja transportu

/ automatykow -.

3

5

3 2 3

Razem Zarys wiedzy o gospodarce Wychowanie fizyczne Razem godzin edukacyjnych

3

.-

Praktyka zawodowa: 4 tygodnie w sernestrze ll lub Ill

24 2

.. 2

28

3

2

4

-. 2 2

24 2

25

7 5

50 40

2

1

26

35

25

26

2 28

2 2 28

-

37 1

680 20

700 28 38

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTOW ZAWODOWYCH

Wykaz przedmiotow zawodowych:

1. Podstawy konstrukcji urzqdzeri automatyki str. 5

2. Elektrotechnika i miernictwo str. 10

3. Podstawy elektroniki str. 17

4. Uktady automatyki str. 23

5. Maszyny i urzqdzenia elektryczne str. 29

6. Organizacja transportu kolejowego str. 36

7. Urzqdzenia sterowania ruchem kolejowym str. 42

8. Urzqdzenia tqcznosci str. 53

9. Cyfrowe uktady automatyki str. 58

10. Pracownia elektryczna i elektroniczna str. 64

11. Laboratorium automatyki sterowania ruchem kolejowym str. 71

12. Zajecia praktyczne str. 78

13. Jqzyk obcy dla automatykow str 82

14. Praktyka zawodowa str. 86

1. PODSTAWY KONSTRUKCJI URZ~DZEN AUTOMATYKI

1. Szczegotowe cele ksztatcenia:

W wyniku procesu ksztalcenia uczen (sluchacz) powinien umiet:

1) rozpoznac materialy konstrukcyjne uiywane w elektrotechnice.

2) rozpoznat i dobrat materialy przewodzqce,

3) rozr6iniC materialy elektroizolacyjne oraz wyjasnic ich zastosowanie.

4) rozr6inic tworzywa sztuczne i wyjasnie ich zastosowanie,

5) sklasyfikowac materialy magnetyczne.

6) scharakteryzowat technologie wytwarzania eiementaw i ukladow stosowanych

w elektrotechnice,

7) opisat technologie montaiu plytek drukowanych,

8) scharakteryzowat sposoby przetwarzania tworzyw sztucznych stosowanych

w urzqdzeniach automatyki,

9) opisat podstawowe rodzaje obrbbki elektromechanicznej metali i stopow

stosowanych w urzqdzeniach automatyki,

10) okreSliC warunki pracy czgsci maszyn i urzapzen automatyki,

11) rozroinit elementy elektrotechniczne i elektroniczne po ich wyglqdzie.

12) scharakteryzowat pol3czenia i zlqcza elektryczne,

13) wyjaSnit oznaczenia stosowane na elementach elektrycznych i elektronicznych.

14) rozr6iniC i scharakteryzowat podzespoly mechaniczne stosowane w konstrukcjach

elektrycznych

15) rozroiniC i scharakteryzowat elementy wystgpujqce w hydraulicznych q. i pneumatycznych urzqdzeniach automatyki,

16) rozroiniC i scharakteryzowat polqczenia element6w mechanicznych,

17) scharakteryzowat wspolczesne normy kontroli jakosci,

18) odczytac proste rysunki mechaniczne w dokumentacji techniczne urzqdzen

automatyki,

19) przeczytac i zanalizowac prosty rysunek i schemat ukladu automatyki.

2. Ma te r i a t n a u c z a n i a

1. Materialy konstrukcyjne: metale i stopy, tworzywa sztuczne, materialy

elektroizolacyjne, powlokl ochronne i dekoracyjne (wlaSciwosci, rodzaje

i zastosowanie).

2. Materialy stosowane w elektrotechnice: materialy przewodzqce, rezyslancyjne,

dielektryki, izolatory, materialy magnetyczne (wlaSciwosci rodzaje

i zastosowanie).

3. Wytwarzanie elementow maszyn i urzqdzen elektrycznych: rezystory,

kondensatory, rdzenie magnetyczne, elemepty polprzewodnikowe, przewody

i kable, urzqdzenia elektryczne.

4. Przetwarzanie tworzyw szlucznych, stosowanych w urzqdzeniach automatyki:

metody przetwarzania lworzyw terrnoplastycznych i termoutwardzalnycli:

prasowanie, forrnowanie wtryskowe, wytlaczanie, formowanie z plyt lub folii,

prasowanie tloczne i przetloczne.

5. Rodzaje obrobki mechanicznej metali: podstawy obrobki eleklromechanicznej:

wiercenie, toczenie, frezowanie; podstawy obrobki plastycznej: obrobka

plastyczna na zimno i na gorqco (tloczenie, przetlaczanie, przeciqganie);

technologia odlewnictwa, technologia spiekow (metalurgia proszkow).

6. Dokumentacja techniczna urzqdzen: schematy elektryczne ideowe i montaiowe

urzqdzen, rysunki rnaszynowe: rzuty, widoki i przekroje, wymiarowanie.

uproszczenia w rysunku maszynowym, schematy ideowe i rysunki obwodow

i ukladbw automatyki, ze szczegblnym uwzglednieniem automatyki sterowania

ruchem kolejowym, normy dolyczqce rysunku technicznego.

7. Montai urzqdzen eleklrycznych i eleklronicznych: polqczenia elektryczne:

lutowane, owijane, zaciskane, rozlqczne; zlqcza (rodzaje, wlasciwosci

i zastosowanie).

8. Elementy i konstrukcje mechaniczne, pneurnatyczne i hydrauliczne, stosowane

w budowie urzqdzen automatyki: konstrukcje nosne i obudowy (moduly), loiyska.

prowadnice, przekladnie mechaniczne (nastawcze i strojeniowe), mechanizmy

funkcjonaine: hamulce, ustalacze, ograniczniki obrolu, pokrgtla, elementy

stosowane w sterowaniu hydraulicznym i pneumatycznym: dysze, zawory,

zwgiki, elemenly wykonawcze, siiowniki, pompy, sprqiarki, oleje technologiczne.

3. Uwagi do rea l i zac j i w r a z z z a l e c e n i a m i d o t y c z q c y m i o c e n i a n i a

Nauczanie tego przedmiotu powinno by6 realizowane w pracowni

przedmiotowej, ze wzgigdu na stalq potrzebg ilustrowania treSci zawartych

w programie Srodkami dydaktycznymi. Rozwinigcie zainleresowan ucznibw

przedmiotem moiliwe jest przez czgste odwolywanie sig do przykladow znanych

z roinych dziedzin techniki.

Omawianie kaidego dzialu winno byC poparte prezentacjq zestawow probek,

eiementow stosowanych do polqczeii mechanicznych i w montaiu elektrycznym,

eksponatami plytek drukowanych, polqczen elektrycznych, zlqcz modulowych

i kablowych, prowadnic i ioiysk, przekladni pokrgtel. Iqcznikow itd. lstotne jest

zwrocenie uwagi na elementy stosowane w urzqdzeniach automatyki, ze

szczegolnym uwzglgdnieniem sterowania hydrauiicznego i pneumatycznego. Naieiy

rowniei podkreSiiC istotne roinice miqdzy elementami automatyki elektrycznej

(elektronicmej), a hydraulicznej i pneumalycznej. Niezwykle wainym zagadnieniem

jest opanowanie umiejgtnosci interpretowania oznaczen stosowanych na eiementach

elektrycznych i elektronicznych (glownie na rezystorach i kondensatorach).

Nauczyciel powinien takie wykorzystywac w trakcie zajgt plansze, modele

i filmy dydaktyczne. Realizacja dziaiow ,,Montai urzqdzen elektrycznych

i elektronicznych" lub ,,Wytwarzanie eiementow maszyn i urzqdzen eiektrycznych,

mo ie byC poparta wycieczka do zakladu produkujqcego nowoczesne urzqdzenia

elektryczne, elementy urzqdzen automatyki, elementy elektroniczne, itp.

W trakcie zajgc uczniowie powinni posiugiwac sig katalogami elementow

eleklrycmych, eleklronicmych, mechanicznych i stosowanych w urzqdzeniach

automatyki i sterowania.

Reaiizacja programu nauczania !ego przedmiotu powinna by6 skorelowana

2 realizacjq programow fizyki, chemii oraz ochrony i kszlallowania irorlowiska

Sprawdrcntc wtodry ucz~~ ibw powlnljo o l~c l~now; l t k;lt(ly ~ii~.ll l~ ' i l l i l l ) ~ 1.11). 111o!11;1f11~1

nauczania

Po zakoncreniu procesu dydaktycznego uczen powinien sprostac

wymaganiom, klore dolyczq:

- iprrypomriicrlia sol)ic okrcilonych lerl111n4w I l;lkl(~w - ~ v y 1 1 1 1 ~ 1 1 i t j iodsl~wowe

wiasciwosci malerialow stosowanych w eicklroleClliliCe, wylnicn~t sposoby

polqczen elektrycznych tub mechanicznych,

- zrozumienia wiadornosci co oznacza, i e uczen potrafi je przedstawit w innej

forrnie n i l je zaparniglal, uporzqdkowat i slrescic - np. rozroinit

i scharakteryzowac rnalerialy stosowane w elektrotechnice, rozr6init

i scharakteryzowat metody monlalu elektrycznego i mechanicznego,

rozroiniC i scharakteryzowat elernenty stosowane w urzqdzeniach autornatyki

i sterowania, - zrozumienia wiadornoSci dotyczqcych obrobki rnetali i przehuorstwa tworzyw

szlucznych - np. uczen polrafi przedstawit rodzaje obrbbki rnetali

(przetworstwa tworzyw sztucznych), podaC istotne roinice technoiogiczne

wynikajqce z danego rodzaju obrobki,

- stosowania wiadomosci i umiejqtnoSci w sytuacjach typowych, co oznacza

opanowanie przez ucznia umiejqtnoSci praktycznego poslugiwania siq

wiadomoSciami - np. dobrat odpowiednic? materialy przewodz3ce lub

elektroizolacyjne w zaleinoici od przeznaczenia,

- stosowania wiadomosci i umiejqtnosci w syluacjach problemowych.

dokonywania analizy zjawisk, tworzenie oryginalnych rozwiqzari (dotyczy ocen

bardzo dobrych i celuja.cych).

Podczas formulowania oceny naleiy ustalit kryleria oceniania:

- slopien opanowania wymagan programowych,

- posiugiwanie sig terminologiq lechnicznq, - opanowanie czytania rysunkow i dokumentacji technicznej,

- formq prezenlacji i wystqpien publicznych.

- postawy ucznia.

Glbwnym narzqdziem porniaru dydaktycznego podczas oceniania powinien bye

nauczycielski test osiagniec ucznia. Konieczne jest stosowanie rbinorodnych metod

sprawdzania osiqgniqt edukacyjnych:

- dyskusja kierowana,

- indywidualne wypowiedzi ucznia,

- pisernny sprawdzian wiedzy.

- testy wiadomosci,

- referaty techniczne.

- samodzieine prezentacje mullimedialne,

- aklywnoSC podczas zajqt dydaktycznych.

4. Podstawowe srodki dydaktyczne

1 .zestaw prbbek metaii i tworzyw sztucznych,

2.zestaw prbbek materiaiow przewodzqcych,

3.zestaw prbbek materiaiow elektroizolacyjnych.

4.zestaw eiementdw siosowanych do poiqczen mechanicznych,

5.zestaw eiementbw stosowanych w moniaiu elektrycznym,

G.filmy, plansze przedstawiajqce sposoby obrbbki metaii i przetwbrstwa tworzyw

sztucznych,

7,prezentacje multimedialne i symuiacyjne programy komputerowe, przedstawiajqce

pracg elektronarzqdzi i technologig obrbbki metali i przetwbrstwa tworzyw

sztucznych,

8.elementy sprgiyste, ioiyska, prowadnice, sprzggia, przekiadnie,

9.eiementy stosowane w urzqdzeniach automatyki hydrauiicznej i pneumatycznej.

np. dysze, zwgiki, zawory, siiowniki, modele pomp, sprgiarek, itp.

10.proste ukiady funkcjonalne automatyki hydraulicznej i pneumatycznej,

1l.katalogi elementbw elektrycznych, elektronicznych, mechanicznych i eiementbw

stosowanych w urzqdzeniach automatyki,

12.dokumentacja techniczna urzqdzen automatyki i slerowania.

13.normy I S 0 i PN.

5. Literatura

1. S. Okoniewski - ,,Technologia dla elektronik6w" (WSiP, 1996),

2. W. Oieksiuk, K. Paprocki - ,,Podstawy konstrukcji mechanicznych" (WSiP, 1996),

3. K. Michel, T. Sapinski - .,Czytam rysunek eiektryczny" (WSiP, 1996),

4. A. Gorecki - .,Technologia ogblna" WSiP. 1995).

5. A. Polynski - .,Podslawy lechnolog~i i konslrukcjt niechanicrnycfl~ (WSIP. 1989).

6. Poiskie normy dla braniy eiekirycznej,

7. Katalogi wyrob6w stosowanych w urzqdzeniach automatyki.

OCrasopisma omawiajqce temalykg elekirycznq. automatyki i slerowania,

zagadnienia nowoczesnych ieclinologii przetwOrstwa i wylworzania oraz iniynierii

materiaiowei.

2. ELEKTROTECHNIKA I MlERNlCTWO

1. S z c z e g 6 l o w e cele k s z t a l c e n i a

W wyniku procesu ksztalcenia uczen (siuchacz) powinien umieC:

1) scharakteryzowac podstawowe zjawiska zachodzqce w poiu elektrycznym.

magnetycznym i eiektromagnetycznym,

2) zastosowac podstawowe prawa eleklrotechniki do obliczania obwodow

eiektrycznych prqdu sialego i zmiennego.

3) obiiczyt spadki napigC, wartoSci prqdbw iv galqziach, warloSci rezystancji

odbiornikbw i rezystancji wewnqtrznych irbdet energii eieklrycznej,

4) obliczyc obwody eiektryczne z mieszanym iqczeniem rezystorow i wyznaczyc

rezystancjg zastgpczq,

5) wyjasnic zjawiska zachodzqce w obwodach eiektrycznych podczas

stanownieustaionych.

6) wyjaSniC zasady bezpiecznego uiytkowania urzqdzen elektrycznych,

7) wyjaSniC dziaianie i zastosowanie elementow iiniowych,

8) wyjasnik budowg i dziatanie prostych miernikow eieklrycznych,

9) scharakteryzowat metody i blqdy pomiaru podstawowych wielkoSci

elektrycznych,

10) wyjaSniC zasadg dziaiania i zaslosowanie mostkow pomiarowych.

11) scharakteryzowac metody pomiaru podstawowych wielkosci magnetycznych,

12) scharakteryzowat pomiaiy wieikosci nieeiektrycznych metodami

eiektrycznymi, ze szczegoinym uwzglgdnieniem wielkosci wystgpujqcych

w automatyce i slerowaniu.

13) scharakteryzowac zasadq dziaiania miernikow elekironicznych,

14) wyjasniC zasadg dziatania podsiawowych cyfrowych przyrzqdow pomiarowych.

/5) zanalizowac schematy ideowe prostych przyrzqdow pomiarowych.

16) rozroinic ukiady pomiarowe slosowane do pomiaru parametrow

elementowelektronicznych i ukiad6w automatyki,

17) scharakteryzowac funkcje eiemeniaw reguiacyjnych przyrzqdow pomiarowych.

2. Mater ia l nauczan ia

1. Migdzynarodowy ukiad jednostek miar SI.

2 Pole elektryczne:

definicja pola elektrycznego, prawo zachowania iadunku, obraz pol8

elektrycznego, prawo Coulomba, przenikainose elektryczna, natgienie p0Ia

eiektrycznego, potencjal i napigcie elektryczne, dielektryki, pojemnoSc

elektryczna i kondensatory, energia pola elektrycznego.

3. Obwody elektryczne prqdu stalego:

wielkosci elektryczne (sem, napigcie, prqd elektryczny, rezystancja,

konduktancja), prawo Ohma, prawa Kirchhoffa, iqczenie rezystorow; rnoc

i energia prqdu elektrycznego, obliczanie obwodow elektrycznych stosowanych

w automatyce i sterowaniu z wykorzystaniem praw Ohma i Kirchhoffa, obwody

nieliniowe prqdu stalego.

4. Pole magnetyczne i elektromagnetyzm:

powsfanie i obraz pola magnelycznego, sila dzialajqca na przewodnik

umieszczony w polu magnetycznym, indukcja magnetyczna, strumien

magnelyczny, przenikalnosb magnetyczna i natgienie pola magnetycznego,

wiasnosci magnetyczne malerialow, krzywa magnesowania i histereza

magnetyczna, indukcyjnosb wiasna i wzajemna cewki, energia pola

magnetycznego cewki, indukcja elektromagnetyczna, zjawisko indukcji wiasnej

i wzajemnej.

5. Obwody prqdu sinusoidalnie zmiennego:

powstanie prqdu sinusoidainego, wielkosci charakleryzujqce przebieg

sinusoidalny, podstawowe pojgcia i prawa obwodu z prqdem sinusoidalnym,

zaleinosci migdzy napigciami i prqdami dla R, L. C, obwody szeregowe RL, RC,

RLC, trojkqty napigb impedancji, obwod rownolegly RLC, trojkqly prqdow

i admitancji, zjawisko rezonansu w obwodzie elektrycznym, obiiczanie prostych

obwodow prqdu sinusoidalnego; energia i moc prqdu przemiennego, rnoc czynna,

bierna i pozorna; obwody ze sprzgieniami magnetycznymi, transformatory i prqdy

wirowe.

6. Uklady trojfazowe: podstawowe pojecia i klasyfikacja ukladow trojfazowych, moc

w odbiornikach trojfazowych polqczonych w gwiazdg lub trojkqt, przykiady

zastosowaii

7. Elemeflty liniowe w elektronice i autornatyce: rezystory. kondensatory, cewki,

dlawiki - symbole graficzne, podstawowe parametry, budowa, rodzaje.

oznaczenia, przykladowe zastosowania w automatyce i Sterowaniu.

8. Przebiegi niesinusoidalne: rodzaje przebiegbw niesinusoidalnych (przedslawienie

praktyczne w postaci syrnulacji), przedslawienie przebiegow w postaci sumy

harmoriicznych., widmo arnplitudowe i fazowe.

9. Stany nieustalone: stany nieustalone w ukiadach RC i RL, pojecie stalej

czasowej, wpiyw stalej czasowej na ksztalt napiet i piqdbw, stany nieustalone

w obwodach RLC.

10. Czworniki: rodzaje czwornikow i ich klasyfikacj?, schernaty zastgpcze i parametry.

filtry - fodzaje, charakterystyki ampiitudowe i fazowe, zastosowania.

11. Bezpieczenstwo uiytkowania urzqdzen elektrycznych:

zagroienia zwiqzane z prqdern elektrycznym, systemy ochrony

przeciwporaieniowej, dzialanie prqdu na organizrn ludzki, udzielanie pornocy

osobom poraionym prqdem elektrycznym.

12. Mierniclwo eleklryczne I elektroniczne:

podstawowe pojecia rnetrologii, b l ~ d y porniaru - klasyfikacja blgdow, przyrzqdy

pomiarowe analogowe - budowa i zasady dzialania (arnperomierz, woltomierz.

ornomierz, watomierz, mostek porniarowy), podstawowe pomiary: napi~cia.

prqdu, rezystancji, mocy, rnierniki elektroniczne - zastosowanie wzmacniaczy

pomiarowych, oscyloskopy - schema1 blokowy, budowa i dzialanie, zastosowanie

oscyloskopu w porniarach wystgpujqcych w aulornatyce i sterowaniu, przetworniki

pomiarowe - pomiar wielkosci nieelektrycznych wystspujqcych w automatyce, np.

przesuniqcie liniowe i kqtowe, sila, cisnienie, przeplyw, predkoit i przyspieszenie,

podstawowe pomiary magnetyczne - pomiar indukcji magnetycznej, stratnosci

blach elektromagnetycznych. mierniki cyfrowe - cyfrowy pomiar napiecia, pra.du,

multimetry cyfrowe, przyklady prowadzenia dokumenlacji pomiarowej.

3. Uwagi o realizacji wraz z zaleceniami dotyczqcymi oceniana

Na zajeciach z przedmiotu eiektrotechnika i miernictwo uczniowie poznajq, a

nastgpnie wykorzystujq podstawowe prawa eiektrycznosci i magnetyzmu do

obliczen prostych obwoddw prqdu stalego i przemiennego. Realizacja tresci

materialu dotyczqcego ,,poia eiektrycznego' oraz ,,obwodow eiektrycznych prqdu

stalego" powinna byc poprzedzona sprawdzeniem umiejgtnoSci wyniesionych

przez ucznibw 2 gimnazjum (niektbre treici, np. tadunek elektryczny, prawo

Coulomba, prawo Ohma, powinny byc zreaiizowane na iekcjach fizyki

w gimnazjum). Na zajeciach wykonywane sq Cwiczenia polegajqce na

szacowaniu rozplywu prqdbw i rozkladu napigC w prostych obwodach.

z zastosowaniem praw Ohma i Kirchhoffa, oraz z wykorzystaniem przedrostk6w

wielokrotnoSci i podwielokrotnoSci jednostek miar.

Celowe jest, szczeg6inie w dziale ,.miernictwo elektryczne", opanowanie

umiejgtnosci precyzyjnego obliczania wartoici prqd6w i spadkow napigC, jak

i szacowania rzgdu wartoSci tych wieikokci (V, mV, A, mA, PA).

~czniowie powinni urnieC dokonaC anaiizy pracy prostych ukladbw eiektrycznych,

szczeg6lnie stosowanych w ukladach automatyki, na podsiawie znajomosci

napigC w charakterystycznych punktach pomiarowych. Wiadomosci, wzory

i jednostki z dzialu ,,obwody elektryczne prqdu stalego' s q podstawq zrozumienia

caiej elektrotechniki i elektroniki, dlatego naleiy je utrwalat, egzekwowat

i wracaC do nich przy kaidej okazji. Najlepsze efekty w pracy z zespolem

klasowym daje duia iloSC prostych przykladow.

W dziale "obwody prqdu sinusoidainie zmiennego", ze wzglgdu na

ograniczonqiioSC godzin, swiadomie zrezygnowano z rachunku liczb zespolonych

oraz skomplikowanego aparatu matematycznego wykorzystywanego do anaiizy

obwodbw, na korzysC praktycznego przedstawienia tego typu przebieg6w. Dzialy:

,,elemeniy liniowe", ,,przebiegi niesinusoidaine". ,,stany nieustalone" i .,czwbrniki"

dotycz* eiement6w liniowych i ich zastosowari w elektronice i automatyce. Przy

omawianiu pomiar6w eiektrycznych naleiy skupiC sig na wyjasnieniu

podstawowych pojec z metrologii oraz przedstawic budow? i zasady dziatania

podstawowych analogowych, elektronicznych i cyfrowych przyrzqdow

pomiarowych oraz wskazaC zastosowanie tych przyrzqdbw do wykonania

prostych pomiarow elektrycznych. Naieiy rowniei zwrociC uwagq na specyfike

pomiarow zwiqzanq z urzqdzeniami automatyki (np, pomiary wieikosci

nieelektrycznych). Bardzo istotne jest, aby tresci teoretyczne ilustrowane byly

konkrelnymi przykiadami, takimi jak: modele miernikow, symulacje dzialania

miernikow, elementy elektroniczne i elektryczne stosowane w aulomatyce, proste

ukiady pomiarowe. Realizacja tresci ksztaicenia zwiqzanych z elektrycznosciq

i magnetyzmem winna by6 skorelowana z reaiizacjq programu fizyki.

Sprawdzenie poziomu wiedzy i umiejetnosci powinno obejmowaC kaidy dziat

tematyczny programu nauczania.

Po zakoiiczeniu procesu dydaktycznego uczeii powinien sprostac

wymaganiom, ktore dotyczq:

- zastosowania podstawowych praw elektrotechniki, typowych schematow

eiektrycznych w obwodach automatyki i sterowania, - wyjasnienia dzialania podzespolow i elemenlow elektrycznych, ze szczegbl-

nym uwzglednieniem ukladow automatyki,

- wykorzystania podstawowych wzorow stosowanych w elektrotechnice do

obiiczania wartosci wielkosci elektrycznych, - zastosowania praw Ohma i Kirchhoffa do obliczania obwodow elektrycznych, - obliczania wartosci i wykresiania przebiegbw czasowych i wektorowych prqdu

i napiecia w obwodach R.L,C (np, poprawa costp),

- wyjasnienia zasad dzialania podstawowych przyrzqdow pomiarowych,

typowych schematow blokowych (np. schemalu blokowego oscyloskopu).

- umiejgtnosci doboru przyrzqdow pomiarowych do okreslonych rodzajow

pomiarow (np. pomiary metodami bezposrednimi lub posrednimi, pomiary

mostkami, itp.),

- zrozumienia zasad wykonywania prostych pomiarow podstawowych

parametrow obwodow elektrycznych stosowanych w automatyce (pomiar

warlosci napigcia, pqdu, rezystancji, mocy).

- analizowania prostych uktadbw elektrycznych i aulomatyki na podstawie

uzyskanych wynikow pomiarbw oraz analizowania wplywu napigc zasilajqcych

na prace ukladu (dotyczy oceny bardzo dobrej i celujqcej).

Podczas formuiowaniu oceny naleiy ustali6 kryteria oceniania:

- slopien speinienia wymagan programowych,

' - poslugiwanie siq lenninologiq technicznq,

14

- formg prezentacji i wystwieh publicznych, - organizacjg pracy podczas wykonywania Cwiczen i zadan ,

- postawg ucznia.

Podstawowym narzgdziem pomiaru dydaktycznego podczas oceniania

powinien byC nauczycielski test osiagnigl ucznia. Zaieca sig StOSOwanie

roinorodnych metod sprawdzenia osiagnigc edukacyjnych:

- dyskusjg kierowana,

- indywiduaine wypowiedzi ucznia,

- pisemny sprawdzian wiedzy,

- testy wiadomosci,

- wykonywanie zadan praktycznych podczas Cwiczen,

- opracowanie wlasnych prezentacji multimedialnych.

3. Podstawowe Srodki dydaktyczne

- elementy eiektryczne (kondensatory, rezystory, cewki, dlawiki, transformatory

malej mocy, rdzenie), - modele miernikow elektrycznych, elektronicznych i cyfrowych,

- model oscyloskopu,

- zestawy do Cwiczeh umoiliwiajqce demonstracje ukladbw elektrycznych, - zestawy do Cwiczen umoiiiwiajqce demonstracje podstawowych rodzajdw

pomiarow elektrycznych z zastosowaniem roinych rodzajbw miernikow,

- oprogramowanie symulacyjne do prezentacji multimediainej ukladow

elektrycznych i podstawowych metod pomiarowych,

- katalogi elementow elektrycznych,

- ukladSI.

4. Literatura

1. S. Bolkowski ,,Podstawy elektrotechniki" (WSIP. 1997)

2. W. Jabionski ,,Elektrotechnika" (WSiP, 1997)

3. R. Kurdziel ,,Podstawy elektrotechniki dla zsz" cz. 1 i 2 (WSiP. 1997)

4. A. Markiewicz ,,Zbior zadan z podstaw eiektrotechniki" (WSiP. 1999)

5. J. Kostro ,,Elernenty, urzqdzenia i uklady automatyki" (WSiP. 1995)

6. J. Kostro ,,Urzqdzenia automatykC (WSiP, 1995)

7, J . Morawski .Czytam rysunek eleklryczny" (WSiP. 1997)

8. J. Kostro ,,Porniary wielkosci nieelektrycznych (WSiP. 1986)

9. J. Parchahski .,Miernictwo elektryczne i elektroniczne' (WSiP, 1998)

10.Czasopisma o tematyce elektrycznej, elektronicznej i z zakresu'aulornatyki.

11. Normy IS0 i PN

Literalurg naleiy aktualizowaC w miarg ukazywania sig nowych pozycji.

3. P O D S T A W Y ELEKTRONlK l

1. S z c z e g o l o w e c e l e ksz ta tcen ia

W wyniku procesu ksztalcenia uczen (siuchacz)powinien umieC

1) wyjasniC podstawowe pojgcia stosowane w eleklronice, ze szczegblnym

uwzglgdnieniem elementbw stosowanych w urzqdzeniach energoelektro-

nicznych,

2) om6wic budow?, dzialanie i zaslosowanie uklad6w wzmacniaczy operacyjnych.

3) scharakteryzowaC i okreilic komparatoiy napiqC,

4) omowit budowg i dzialanie ukladow analogowych,

5) omowit budowg i dzialanie wzmacniaczy matosygnaiowych i mocy,

6) omowic budowg i dzialanie generatorow prqdu przemiennego,

7) omowit budowg i zastosowanie fiitrow.

8) omowii: budowq i dzialanie uklad6w energoelektronicznych,

9) wyjaSniC zasady dzialania i stosowania eiektronicznych przetwornikow,

10) om6wiC zasady dzialania ukladdw energoelektronicznych,

11) zanalizowac? zasady dzialania prostych ukladdw eiektronicznych.

12) wykryC i zanalizowat uszkodzenia w ukladach elektronicznych,

13) skorzystac z ksiqzek, kataiogow i innych trddel zawierajqcych parametry

i charakterystyki oraz aplikacje podstawowych elemeniow elektronicznych

2. Material nauczania

1. Podstawowe pojecia z elektroniki:

po j~c ie przewodnika, pdlprzewodnika i izolatora, model pasmowy przewodnictwa

polprzewodnik samoistny - budowa, wlasciwoici, poiprzewodnik domieszkowany,

donory i akceptory, zlqcze p-n, dzialanie w oparciu o pasmowy model

przewodnictwa, dioda polprzewodnikowa (zlqcze p-n) - wtaSciwoSci, charakteiys-

tyki, schema! ZaStgpczy diody pblprzewodnikowej, rodzaje diod polprze-

wodnikowych, dioda Zenera, charakterystyki, wiaiciwosci, dioda pojemnoiciowa

charakterystyki WlaSciwaici, dioda tunelowa, dzialanie, zjawisko rezystancji

ujemnej, diody prostownicze duiej mocy, zt2cze p+-p, n-p-n, dzialanie tranzystora bipolarnego w pasmowym modelc przewodnictwa, charakterystyki

i parametry tranzystora bipolarnego, uklad wspblnego emitera WE - parametry,

charakterystyki, uklad wspoinej bazy WB - parametry, charakterystyki, ukiad

wspolnego kolektora WC - parametry charakterystyki, rodzaje tranzystor6w

bipolarnych, zlqcze p-n-p-n, dzialanie tyrystora w oparciu o model

dwulranzystorowego ukladu zastqpczego, zasada dzialania tyrystora,

charakterystyki tyrystora, parametry, tyrystorowy lqcznik pra.du stalego,

tyrystorowy lqcznik prqdu zmiennego, sterowanie fazowe tyrystora, budowa,

dzialanie tranzystorow unipolarnych, tranzystor typu FET - dzialanie, budowa,

charakteryslyki, uklady pracy tranzystora lypu FET, tranzystor typu MOSFET

- dzialanie, budowa, charakterystyki, uklady pracy tranzystora typu MOSFET.

2. Ukiady wzmacniaczy:

realizacja wzmacniacza w ukladzie wspolnego emitera, realizacja wzmacniacza

w ukladzie wspoinego irodla, wlaSciwosci, parametry, wzmacniacz w ukladzie

wspolnego emitera i irodla, charakterystyki wzmacniacza w ukladzie wspolnego

emitera i irodla, reaiizacja wzmacniacza w ukladzie wspolnej bazy, realizacja

wzmacniacza w ukladzie wspblnej bramki, wlaSciwoSci, parametry, wzrnacniacz

w ukiadzie wsp6lnej bazy i bramki, charakterystyki wzmacniacza w i~kladzie

wspoinej bazy i bramki, realizacja wzmacniacza w ukladzie wspolnego kolektora,

reaiizacja wzmacniacza w ukladzie wspoinego drenu, wtbrnlk, transformator

impedancji, wlaSciwoSci parametry wzmacniacz w ukladzie wspoinego kolektora

i drenu, charakterystyki wzmacniacza w ukladzie wspolnego kolektora i drenu.

wzmacniacz roinicowy, zasada dzialania, wzmacniacz roinicowy a wzmacniacz

jednoslopniowy, porownanie parametrow, przykladowe realizacje wzrnacniaczy

w oparciu o tranzystory bipolarne i unipolarne, sprzgienie zwrotne, sprzgienie

zwrolne dodatnie i ujemne, wzmocnienie wzmacniacza ze sprzqieniem

zwrotnym, rodzaje sprzqien zwrotnych w wzmacniaczach, wplyw sprzqien

zwrotnych na parametry wzmacniacza, zaloienia realizacji wzmacniacza

operacyjnego, zasada dzialania wzmacniacza operacyjnego, charakterystyki

wzmacniacza operacyjnego, wzrnacniacz operacyjny odwracajqcy sygnal,

wzmocnienie - przykladowe realizacje, wzmacniacz operacyjny nieodwracajqcy

sygnalu, wzmocnlenie, przykladowe realizacje, reaiizacja wzmacniacza

roinicowego za pomocq wzrnacniacza operacyjnego, parametry wzmacniacza

operacyjnego rzeczywislego, wejSciowe napiqcie niezrownowaienia

wzmacniacza, wejsciowy prqd polaryzacji wzmacniacza operacyjnego, wplyw ' rzeczywislych parametrow wzmacniacza operacyjnego na jego charakterystyki,

zasada dzialania kornparatora, wzmacniacz operacyjny z niesymetrycznyrn

zasilaniem i otwarta. pqtlq wzmocnienia, charakterystyka kornparatora,

niejednoznacznosC charakterystyki przeia.czania kornparatora, histereza, element

likwidujqcy niejednoznacznosk charakterystyki przelqczania, przyklady realizacli

komparatora.

3. Podstawowe uklady analogowe:

wzmacniacze rnalosygnalowe, definicja sygnaiu i wzrnocnienia, znieksztaicenia

liniowe i ich pomiar, znieksztalcenia nieliniowe i ich porniar, charakterystyki

czqstotliwosciowe wzmacniaczy, pasmo przenoszenia wzrnacniacza, skaia

logarytmiczna wzrnocnienia i czgstotliwo5ci, wzrnacniacze szerokopasrnowe,

pasmowe i selektywne, realizacja wzmacniaczy szerokopasrnowych, realizacja

wzmacniaczy pasrnowo-przepustowych, realizacja wzrnacniaczy selektywnych,

zasada dziaiania generatora, generatory RC, generatory rezonansowe LC,,

realizacja typowych generatorbw RC, generator RC pracujqcy w uktadzie rnostka

Wiena, programowane generatory przebiegbw elektrycznych, sterowanie

napigciowe i prqdowe generatorbw, generatory rezonansowe, zasada dzialania,

generator Colpitsa, Meisnera i Hartleya, efekt piezoeleklryczny - opis zjawiska,

rezonator kwarcowy - zasada dzialania, charakterystyki rezonatora i jego budowa.

generatory kwarcowe - realizacja, wlaSciwoSci, stabilizacja czgslotliwosci drgan

generatorbw, programowane generatory - zasada dzialania, syntezy

czgstotliwoscl, fillry - zasady dzialania, podzial filtrbw, realizacja filtrbw RC i ich

parametry, realizacja fiitrow rezonansowych i ich pararnetry, przyklady realizacji

filtrbw, korektory charakterystyk czgstotiiwosciowych, prostownik jednopolow-

kowy, zasada dzialania, prostownik dwupol6wkowy, zasada dzialania, prostowniki

wielofazowe, zasada dzialania, filtracja tgtnien, filtr pojemno8ciowy, fiitr

indukcyjny, prostowniki sterowane, zastosowanie tyrystorbw, podwajacze napigk,

zasada dzialania, stabilizator pararnetryczny, budowa, zasada dzialania,

stabilizator kompensacyjny - reaiizacja, zasada dzialania, przykladowa realizacja

stabilizatora napigcia monolitycznego, stabilizacja natqienia prqdu, realizacja.

zasada dzialania, zasada dzialania przetwornicy napigk, realizacja typowej

przetwornicy napigcia, falowniki, budowa, dzialanie, zastosowanie, przeksztaftniki

czqstotliwosci w ukiadach sterowania.

4. Elektroniczne przelworniki pomiarowe:

definicja przetwornika pomiarowego, przetworniki napigcie - prqd, prqd - napigcie,

reaiizacja, zasada dziaiania, przetwornik napigcie - czgstotiiwos&, realizacja,

dzialanie, interpretacja sygnalu analogowego-ciqjlego i sygnalu cyfrowego-

dyskretnego, przetworniki cyfrowo analogowe, zasada dzialania, przetworniki

analogowo cyfrowe, zasada dzialania, kwantyzacja amplitudy i czasu, twierdzenie

o minimalnej czgstotliwoici prbbkowania sygnalu, przetworniki analogowo-

cyfrowe bezposredniego pnetwarzania, zasady dzialania, przetworniki

analogowo-cyfrowe typu napigcie-czas i napigcie-czgstotiiwoSC, przetwornik

analogowo-cyfrowy z pojedynczym i podwojnym calkowaniem, realizacja

monolitycznych ukladow przetwornik6w, przyrzqdy do pomiaru przeplywu,

przepiywomierze, blgdy przelwarzania ich anaiiza i interpretacja, uklady

prbbkujqco - pamigtajqce zasady dzialania, typowe realizacje.

5. Elementy lechnik cyfrowych:

tranzyslor w ukladach impulsowych, zaleinoSci czasowe tranzystora

impulsowego, stan nasycenia i zatkania tranzystora, standardy sygnal6w

cyirowych, standard TTL, iealizacja typowej bramki w standardzie TTL , poziomy

napigt i prqdow na wejSciu i wyjsciu, charakterystyki czasowe (czasy propagacji) i

czgstotiiwoiciowe standardu TTL, charakterystyka przejiciowa brarnki TTL, punk!

niestabilnoici, bramka Schmita, realizacja, charakterystyka przejsciowa, standard

CMOS, HCT. LS.ASL, realizacje bramek w powyiszych standardach,

charakterystyki czasowe i czqstotliwosciowe w standardach CMOS,HCT, LS. ASL

standardy ECL, realizacja ukiad6w cyfrowych za pomocq ukladow ze

sprzgieniem emiterowym (nienasyconych), charakterystyka czasowa

i czgstotliwosciowa ukladow ECL, przykladowe realizacje w technice ECL,

wspblpraca ukladow z r6inych standardow, realizacja uklad6w wspolpracy, linia

przesyiowa w transmisji sygnaibw cyfrowych, uklady sterowania transmisjq,

nadajniki i odbiorniki linii, aplikacje typowych nadajnikbw i odbiornikow linii,

budowa i dzialanie uklad6w optoeleklronicznych, rodzaje, budowa

i charakterystyki transoptorow, zastosowanie elementow optoelektronicznych do

transmisji sygnalhw, zastosowanie elementow optoelektronicznych do separacji

irbdia i odbiornika.

6. Proste uklady elektroniczne:

schemat biokowy odbiornika telewizyjnego, znajomoSC dzialania jego blok6w

funkcjonalnych, zasada dzialania odbiornika telewizyjnego, zasada tworzenia

obrazu, lampy analizujqce, przetworniki obrazu zasada dzialania, znajomoSC

dzialania jego blokbw funkcjonalnych, rodzaje transmisji (dupieks, poldupleks,

itp.), standardy transmisji w sieciach teleinformatycznych.

7. Anaiiza dzialania i wykrywanie uszkodzen w uktadach elektronicznych:

Pomiary w rzeczywistych ukladach pracy, zasady doboru wla5ciwego narzgdzia

pomiarowego, analizatory pomiarowe - zasada dzialania, zastosowanie, sondy

pomiarowe - budowa, dzialanie, parametry, pomiary oscyloskopowe, metody

i I

lokalizacji uszkodzen, Scieika blgdu, anaiiza termiczna stabiinoSci ukladu, praca

z kartami katalogowymi, schematami, porbwnywanie pomiarbw z charaklerys-

I tykami wzorca.

3. Uwagi do realizacji wraz z zaleceniami dotyczqcymi oceniania.

1 Przedmiot bazuje na wiedzy przekazywanej w ramach: fizyki, matematyki.

chemii, podstaw eleklrotechniki.

Przedmiot podbudowuje wiedzg potrzebnq w opanowaniu przedmiotow:

uklady automatyki, cyfrowe uklady sterowania, sterowanie ruchem . Zajgcia dydaktyczne powinny odbywaC sig w pracowni wyposaionej w podstawowe

Srodki audiowizualne, komputer, slowniki terminologii elektronicznej i kataiogi

podzespoldw elektronicznych. Komputer powinien posiadac program do

projektowania obwodow elektronicznych, np, typu ORCAD, oraz programy do

symulacji ukladow elektronicznych. W trakcie procesu dydaktycznego zapewnic

naieiy dostcp do podstawowych przyrzqdow pomiarowych, takich jak generatory , t

multimetry i oscyioskop. Zaleca sig organizowat Cwiczenia w grupach lub grupowaC

jednoslki lekcyjne w bloki, co zwigkszy efektywnoSC ksztalcenia. lstotnym elementem

nauczania jest stawianie przed uczniami problemdw zwiqzanych z treSciami

nauczania, a nastcpnie dokonywanie analizy rozwiqzaii i wspdlny z uczniami wybbr

najbardziej efektywnego rozwiqzania. Uczniowie muszq mieC zapewniony dostgp do

informacji przekazywanej przez internet i zgromadzonej w zasobach bibliotecznych

szkoly. Ponadto w ramach moiliwoSci lokainych nalety organizowaC wycieczki do

zakladow produkuja$ych iub rernontujqcych unqdzenia elektroniczne.

i Po zakonczeniu procesu dydaktycznego uczeh powinien : i

1. Szczegolowe cele ksztalcenia

W wyniku procesu ksztaicenia uczen (sluchacz) powinien umieC

1) opisaC schemat blokowego ukiadu regulacji automatycznej,

2 scharakteryzowac ukiad regulacji otwarty,

3) scharakteryzowac ukiad regulacji zamknigty.

4) opisaC transmitancje ukiadow.

5) scharakteryzowac i okreSlic wlaSciwoSci podstawowych czlonow uktadu

reguiacji.

6 ) okreSiiC elementy automatyki zasiiane roinym czynnikiem roboczym,

7 ) okreSiiC zasady dzialania i stosowania przetwornikow pomiarowych.

8) zastosowat przetworniki sygnaiow w ukladach automatyki.

9) wykorzystat elementy wykonawcze w automatyce,

10) opisaC pracg ukiad6w z reguiatorami P, PI, PD, PID,

11) zastosowaC regulatory dwu i trojstanowe,

12) dobrac zabezpieczenia w ukiadach automatyki.


1. Pojqcia podstawowe z automatyki:

pojqcie sterowania (reguiacja temperatury w klasie), ukiad otwarty regulacji.

wlaSciwoSci i cechy ukiadu otwartego(r0ia czlowieka), ukiad zamknigty regulacji

(pgtla sprzgienia zwrolnego) gl6wne Cechy, REGULATOR, podstawowy schemat

blokowy ukiadu regulacji ( definicje i funkcje blokow reguiacji automatycznej),

zaktocenia i ich wpiyw na dzialanie ukladu reguiacji automatycznej, modyfikacja

schematu blokowego ukfadu regulacji, iransmitancja jako koniecznost

jednoznacznego opisu wiaSciwoSci blok6w regulacji autornatycznej.

2. Cziony ukiadow reguiacji automatycznej:

czlon proporcjonalny, brak zaieinoSci czasowych (niezmiennoSC charakterystyk),

definicje podstawowych wymuszeii stosowanych w automatyce, charakterystyka

CzgstotiiwoSciowa czionu proporcjonalnego (nachylenie charakterystyki), skala

logarytmiczna, inercja-bezwiadnosc, pojgcia podstawowe, czion inercyjny i rzqdu,

przyklady reaiizacji, charakterystyki czionu inercyjnego I rzgdu (charakterystyka

skokowa i czgstotliwosciowa), transmitancja czlonu inercyjnego I1 rzgdu, czlon

inercyjny I1 rzgdu przykiady realizacji, charakterystyki czionu inercyjnego li rzgdu

(charakterystyka skokowa i czgstotiiwoiciowa), lransrnitancja czionu inercyjnego 11

rzgdu, ukiad calkujqcy - czion calkujqcy, charakterystyki czlonu calkujqcego

(charakteryslyka skokowa i czgstotliwoSciowa), transrnitancja czionu caikujacego,

zastosowanie czionu calkujqcego, ukiad roiniczkujqcy - czion roiniczkujqcy,

charakterysiyki czionu roiniczkujqcego (charakteryslyka skokowa i czgstotiiwoi-

ciowa), transrnitancja czionu r6iniczkujqceg0, zastosowanie czionu

roiniczkujqcego.

3. Funkcje wykonawcze elernentow autornatyki:

rezystancja elektryczna, charakterystyki, wlasciwosci dynamiczne rezystora,

rezyslancja pneurnatyczna - hydrauliczna, przeplyw laminarny i turbulentny,

zawory i ich klasyfikacja, przykiady, zawory jako elernenty rezystancyjne,

wzrnacnianie - definicja procesu wzrnacniania, znieksztaicenia liniowe

i nieliniowe, wzrnacniacz operacyjny, budowa, dziaianie, podstawowe

konfiguracje pracy, wzrnacniacz operacyjny w ukiadach porownania wartosci,

wzrnacniacz operacyjny, trsnsrnitancje, charakterystyki, wiaSciwoSci dynarniczne,

wzmacniacz pneurnatyczny - hydrauiiczny, budowa, zasada dziaiania,

charaklerystyki wzrnacniaczy pneurnatyczno-hydraulicznych (podcisnienie),

wzrnacniacz pneurnatyczny - charakterystyki, transrnitancja, wlasciwosci

dynamicme, pojernnoib eiektryczna a pojernnosc pneumatyczna, anaiogie.

wiaSciwoSci, wlaSciwoSci wynikajqce ze stosowania pojernnosci w ukladach

regulacji (wprowadzenie do regulacji poziornu w zbiorniku, zadania ukiadu

por6wnujqcego w ukiadach regulacji automatycznej, wzmacniacz operacyjny - wzrnacniacz roinicowy elernentem por6wnujqcym, realizacje pneumatyczno-

hydraulicznych ukiadow porownujqcych], rnernbrana i mieszek, budowa, zasada

dzialania, wlaSciwosci, charakterystyki.

4. Przetworniki porniarowe:

definicja przetwornika pomiarowego, klasyfikacja przetwornik6w pomiarowych,

blgdy przetwornikow pomiarowych, podstawowe reaiizacje fizyczne

przetwornik6w, przyrzqdy do porniaru temperalury, definicja temperatury,

' lerrnometry rozszerzalnoSciowe, lerrnornetry cisnieniowe, lerrnornetry

rezystancyjne, termometry pirometryczne, przyrzqdy do pomiaru cisnienia,

manometry, budowa, dzialanie, charakterystyki, przeplyw, prawa przeplywu,

przyrz3dy do pomiaru przeplywu, przeplywomierze, rurka spigtrzajqca,

I przeplywomierze wiatraczkowe, pojqcie wartoSci chwilowej. Sredniej i wartoSci

maksymalnej.

5. Elementy wykonawcze:

budowa i dzialanie przekainika, rodzaje przekainikow, budowa i dzialanie

stycznika, rodzaje stycznik6w, zastosowanie przekainikow i stycznikbw.

realizacja ukladu zmiany kierunku wirowania siinika IrOjfazowego, budowa

i dzialanie silnikow wykonawczych prqdu stalego i przemiennego, silnik krokowy,

budowa i parametry silnikbw krokowych, silniki liniowe - realizacja, zastosowanie,

selsyny, zasada dzialania, lqcze selsynowe, zasada dzialania, tyrystorowe

przetwornice mocy, tyrystorowe przemienniki czgstotliwosci, podstawowe uklady

regulatorow lyrystorowych, tyrystorowy uklad regulacji prgdkoSci obrotowej silnika

elektrycznego, silowniki - budowa dzialanie, silowniki pneumatyczne i hydra-

uliczne, eiektrozawory, budowa, dzialanie, charakterystyki.

6. Regulatory:

pojecie regulacji c iq le j , uklad regulacji automatycznej UAR, podstawowe

definicje, regulator typu P proporcjonalny, budowa, dzialanie, wlaSciwoSci

regulacyjne, regulator typu I calkujqcy, budowa, dzialanie, wlaSciwoSci

regulacyjne, regulator typu D rotniczkujqcy, budowa, dzialanie, wlaSciwoSci

regulacyjne, lqczenie regulator6w. charakterystyki wypadkowe, regulator PID

w ukladzie stabilizacji temperatury, charakterystyka regulacji, regulator PID

w ukladzie regulacji prgdkosci obrotowej silnika elektrycznego, kryteria jakoSci

regulacji, slabilnoSC w ukladach regulacji automatycznej, optymalizacja doboru

nastaw regulatorow, pojgcie regulacji nieliniowej, regulator dwustanowy jako

przyklad regulacji nieliniowej, regulator dwustanowy o bezpoirednim dzialaniu,

charakterystyki reguiatora dwustanowego, przeregulowania, sposoby

zapobiegania, regulator dwustanowy z blokiem PID, regulator tr6jstanowy,

budowa regulatora trbjstanowego, kryteria stabiinoici

w ukladach regulacji nieliniowej-wprowadzenie do cyfrowych systembw

sterowania.

7 . Uklady zabezpieczeh w automatyce

zabezpieczanie przed zanikiem zasilania , zabezpieczanie przed zanikiem

cisnienia w ukladach pneumatyki i hydrauliki, zabezpieczanie urzqdzeh

eiektrycznych przed zanikiem napigcia zasiiania, zawory bezpieczehstwa

w ukladach pneumatycznych i hydraulicznych, zabezpieczanie urzqdzeh

eiektrycznych przed przeciqieniem, ochrona przeciwporaienioniowa.


Przedmiot bazuje na wiedzy przekazywanej w ramach: iizyki, matematyki,

chemii, podstaw eieklrotechniki.

Przedmiot podbudowuje wiedzg polrzebnq w opanowaniu przedmiotow:

cyfrowe uklady sterowania, urzqdzenia slerowania ruchem kolejowym.

Zajgcia dydaktyczne powinny odbywaC sig w pracowni wyposatonej w podstawowe

Srodki audiowizualne, komputer, slowniki podstawowych pojeC automatyki i katalogi

elementow autornatyki. Komputer powinien posiadac program do obliczania

podstawowych czlon6w i elementow automatyki oraz programy do symulacji ich

wzajemnego oddzialywania. W trakcie procesu dydaktycznego zapewnit naleiy

dostgp do podstawowych przyrzqdbw pomiarowych, takich jak generatory muitimetry,

oscyloskop, manometry, terrnometry i inne przetworniki pomiarowe.

Zaieca sig organizowat Cwiczenia w grupach lub grupowat jednoslki lekcyjne

w bloki, co zwigkszy efeklywnoSC ksztalcenia. lstotnym elementem nauczania jest

stawianie przed uczniami problem6w zwiqzanych z treSciami nauczania, a nastgpnie

dokonywanie analizy rozwiqzan i wspoiny z uczniami wybor najbardziej efektywnego

rozwiqzania. Uczniowie muszq mieC zapewniony dostgp do informacji przekazywanej

przez inlernet i zgromadzonej w zasobach bibliotecznych szkoly. Ponadto w ramach

moiliwoSci lokalnych naleiy organizowaC wycieczki do zaklad6w produkujqcych iub

remontujqcych urzqdzenia elektroniczne.

Po zakoiiczeniu procesu dydaktycznego uczen powinien :

- znaC i rozumieC budowg i dzialanie podstawowych czlonbw regulacji

automatycznej.

- umiec rozpoznawaC podstawowe bloki uklad6w automatyki.

- poslugiwat sig katalogami i dokumentacjq technicznq ukladow

automatycznej regulacji, - poprawnie poslugiwac sie terminologia. technicznrt

- umiet prawidiowo i samodzieinie anaiizowae dzialanie i w~poipracg

urzqdzeh regulacji autornatycznej

Podczas formuiowania oceny trzeba jednoznacznie ustali6 kryteria oceniania:

- stopieh spelnienia wymagan programowych

- poslugiwanie sig terminologiq techniczna.

- formg prezentacji i wystv ien publicznych

. organizacje pracy w zespotach podczas rozwiqzywania zadah

- postawg ucznia

Podstawowym narzgdziem pomiaru dydaktycznego podczas oceniania powinien byc

nauczycielski test osiqgnigC ucznia. Zaleca siq stosowanie roinorodnych metod

sprawdzania osiqjnigc edukacyjnych:

- dyskusjg kierowanq,

- indywiduaine wypowiedzi ucznia,

- pisemny sprawdzlan wiedzy,

- testy wiadomosci,

- wykonywanie zadah probiemowych


1, Tablice pogiqdowe z charakterystykami podstawowych czlonow regulacji

autornatycznej.

2. Katalogi eiemenl6w i podzespolow automatycznej regulacji.

3. Stanowisko komputerowe z dostgpem do iniernetu.

4. Programy sytnulacyjilc ukladOw aiiIon~;llyk~

5 . Prezenracje n~uli~mediaine clenienl6w wykonawcrych I uklncl6w ;liilo~lliilyki,

6. inslrukcje techniczno - ruchowe urzqdzen automatyki

7. Foliogramy urzqdzeh automatyki

8. Filmy prezenlujacc zaslosowanie urzqdzeh aiilornalykl w prrclny$lc

5. Literatura

Kostro J. Elementy, urzqdzenia i uklady automatyki (WSiP , 1987)

Kostro J. Pracownia automatyki ( WSiP , 1996)

Jastrzgbska M. Podstawy automatyki dla elektronikow (WSiP 1986)

5. MASZYNY I URZADZENIA ELEKTRYCZNE

1. Szczegotowe cele ksztalcenia:

W wyniku procesu ksztaicenia uczeli (sluchacz) powinien umiec :

I ) skiasyfikowat maszyny elektryczne,

2) wyjasnit zasady dziaiania i budowg transformator6w,

3) wyjaSniC zasady dzialania i budowg maszyn indukcyjnych i synchronicznych,

4) przedstawit budowg i dzialanie maszyn prqdu stalego,

5) wyjaSniC zasady dzialania i budowg maszyn stosowanych w urzqdzeniach

sterowania ruchem kolejowym.

6) okreslit role eiementow maszyn elektrywnych,

7) rozpoznat rodzaj maszyny elektrycznej,

8) skorzystat z danych zawartych w tabliczkach znamionowych,

9) wyjaknit I zanalizowat zachowanie maszyn w zmieniajqcych sig warunkach

ruchowych.

10) okreslit podstawowe wlaSciwoSci ruchowe maszyn na podstawie przebiegu

ich charakterystyk,

I I ) dobrac odpowiedni sposob rozruchu maszyn i regulacji prqdkosci,

12) wyjasnit zasady dzialania i budowg przetwornic,

13) zanalizowaC zagroienie wynikajqce z kontaktu z maszynami elektrycznymi

i dobrac odpowiednie zabezpieczenia przeciwporaieniowe oraz oslony.

14) skorzyslat z norm i katalogbw oraz przepisbw dotyczqcych budowy i

eksploatacji maszyn elektrycznych,

15) scharakleryzowat maszyny elektryczne z punktu widzenia koszlow

eksploatacji, zuiycia energii eleklrycznej, parametrow ruchowych.

16) dobrac baterie akumuiatorow do okresionych CelOW,

17) dobrat instalacjg elektrycznq w zaleinoSci od warunkbw pracy.

18) rozrdinit iirzqdzcnia zasilalqco inslalacjl clcklryclnoj.

19) rozpoznae podslawowe rodzaje siocl napowielrznyzh wysokic~o naplqcia

oraz ich elementy (uchwyty, izolatory, osprzgt).

20) rozpoznat podstawowe typy kabli energetycznych wraz z osprzqtem.

21) uloiyc i ulrzyiiiat linie kablowc.

22) rozpoznat podstawowe elemenly slacji i rozdzielni clcklrocnergelycznyct1,

23) zastosowat iqczniki elektroenergetyczne,

24) rozpoznat roine systemy zasilania urzqdzen sterowania ruchem koiejowym,

25) dobrat do urzqdzenia ochrong przeciwporaieniowq.

26) udzielit pierwszej pomocy poraionemu prqdem eiektrycznym.


1. OgOine wiadomoSci o maszynach elektrycznych: rodzaje maszyn elektrycznych,

podstawowe zjawiska fizyczne wystgpujqce w maszynach eieklrycznych.

2. Transformalory:

zasady dzialania, podzial transformatorow, budowa transformatorow duiych

i maiych mocy, podstawowe parametry i tabliczka znamionowa, analiza pracy

transformatora w stanie jalowym, obciqienia i'zwarcia, slraty i sprawnoSb trans-

formatora, transformatory specjalne - transformatory w automatyce sterowania

ruchem koiejowym.

3. Maszyny indukcyjne:

podzial i zastosowanie, zasada dziaiania silnika indukcyjnego trojfazowego

i zjawiska wystgpujqce podczas jego pracy, wieikoSci charakteryzujqce pracg

silnika indukcyjnego i podstawowe okresienia, anaiiza pracy maszyny indukcyjnej:

praca silnikowa, prqdnicowa i hamulcowa, biians mocy i sprawnoSt, siiniki

indukcyjne jednofazowe z dodatkowq fazq rozruchowa, zastosowanie siinik6w

indukcyjnych.

4. Maszyny synchroniczne:

podzial i zastosowanie, zasada dzialania prqdnicy synchronicznej i budowa

rnaszyn synchronicznych, anaiiza pracy i wlaSciwoSci ruchowych maszyn

synchronicznych, praca indywidualna prqdnicy, praca rownolegla maszyn

synchronicznych, silnik synchroniczny: wlaSciwoSci ruchowe charakterystyki, , rozruch.

5. Maszyny komutalorowe prqdu przemiennego: podzial maszyn komutatorowych

i ich zastosowanie, siiniki komutatorowe jednofazowe.

6. Maszyny eiektryczne prqdu staalgo:

podzial maszyn prqdu stalego i ich zastosowanie, zasady dzialania i budowa,

prqdnice prqdu sstalgo: uklady poiqczeii, charakterystyki, wlaSciwoSci ruchowe.

siiniki prqdu stalego: uklady polqczeh, charakterystyki, rozruch i regulacja

prgdkosci, porbwnanie silnikbw prqdu slalego, zastosowanie maszyn prqdu

stalego w urzqdzeniach sterowania ruchem kolejowym.

7. Przetwornice: przetwornice : zasada dzialania i budowa, przelwornice do

rezerwowego zasilania urzqdzen sterowania ruchem kolejowym.

8, lnstalacje elektryczne:

czgSci skiadowe instaiacji, przewody stosowane w instalacjach, osprzgt

elektroinstalacyjny, rodzaje i spos6b montaiu instaiacji, warunki pracy instalacji.

dob6r przekroju przewodbw zasilajacych odbiorniki, instalacje silnikbw

elektrycznych, ogolne warunki przylqczania silnikow.

9. Linie napowietrzne wysokiego napigcia: og6lne wiadomosci o liniach

napowietrznych wysokiego napigcia: stany krytyczne przewodow, obosbzenia,

rodzaje konstrukcji wsporczych i osprzgt sieciowy linii.

10. Linie kablowe wysokiego napigcia: rodzaje i budowa kabli energetycznych - oznaczanie, kable stosowane w urzqdzeniach sterowania ruchem kolejowym,

osprzgt kablowy: mufy, glowice, montai, ukladanie kabli, podslawowe rodzaje

uszkodzen kabli.

11. Stacje eiektroenergetyczne trakcyjne:

ogolna charakterystyka stacji, lqczniki stosowane w stacjach: wylqczniki (r6ine

rodzaje); odlqczniki, ochrona przepigciowa stacji - odgromniki, iskierniki,

uziemienia, uklady szyn zbiorczych, powrotny prqd trakcyjny.

12. Zasilanie urzqdzeii sterowania ruchem kolejowym:

wiadomoSci ogolne: odbiorniki nietrakcyjne, rodzaje prqd6w I napigc,

czgstotliwosci, zasilanie z ogniw i akumulatorbw, analiza obwod6w ladowania,

zasilanie sieciowe, zasilanie mieszane - podstawowe z sieci energetycznej,

rezerwowe z baterii akumuiatorow, podzespoly urzqdzeh zasilajqcych: sieC,

zespol spaiinowo elektryczny jako rezerwowe ir6dio prqdu, transformafory.

przetwornice, prostowniki, balerie akumulator6w, tablice urzqdzan zasilajqcych:

sieciowa, sieciowo-zespoiowa, rozdzieicza, kontrolna, bateryjna, bezpiecznikowa.

zasilajqca rozdzielcza, bezpieczniki.

13. Ochrona przed poraieniem prqdem elektrycznym: dzialanie prqdu na organizm

cztowieka., ochrona przeciwporaieniowa: ochrona podstawowa i dodatkowa

(zerowanie, uziemienie, uszynienie - przy urzqdzeniach sterowania ruchem

kolejowym, izolacja ochronna, wylqczniki przeciwporaieniowe, separacja

odbiornika), odziei i sprzgt ochronny, ratowanie poraionych prqdem

elektrycznym.


Przedmiot ..Maszyny i urzqdzenia elektiyczne" decyduje o przygotowaniu

zawodowym uczniow. gdyi rnaszyny i urzqdzenia elektryczne sq integralnq czesciq

urzqdzen sterowania ruchem kolejowyrn. Dlatego zalecane jest, aby treSci zawarte

w prograrnie ilustrowane byly d u i q ilosciq srodkow dydaktycznych, prezentacjami

multimedialnymi itp. Zalecane jest rowniei organizowanie wycieczek w celu

obejrzenia pracy omawianych urzqdzen w warunkach rzeczywistych.

Przedrniot sklada sig z dwoch integralnych czgbci: ,,Maszyny elektryczne" oraz

,,lnstaiacje eleklryczne". Obie czgSci rnalerialu nauczania bazujq na wiedzy

i umiejetnosciach opanowanych na zajgciach z elektrotechniki i rniernictwa oraz

podstaw konstrukcji urzqdzen automatyki.

W lrakcie realizacji programu nauczania dotyczrlcego czgsci ,,maszyny

elektryczne" naleiy w pierwszej kolejnosci zwr6ciC uwagq na zjawiska nagrzewania,

chlodzenia, wyjasnic konstrukcjq wielu typow maszyn elektrycznych i wskazaC

istotne rbinice. lslotne jest wskazanie wsp6lnych zjawisk lqczqcych maszyny

elektryczne. Niezmiernie waine jest (a czgsto w praktyce pomijane) zapoznanie

z labliczkq znamionowq maszyny, danymi na niej umieszczonymi i wykorzystaniem

fych danych. SzczegOlnq uwage naleiy zwrocit na zastosowanie maszyn

elektrycznych w automatyce sterowania ruchem kolejowym.

Realizacja czgsci programu ,,instalacje elektryczne" bazuje rowniei na wiedzy

i urniej$lnoSciach opanowanych na zajeciach z .,eiektrolechniki i miernictwa".

W trakcie realizacji programu nauczania naleiy szczegolnie wyeksponowak trebci

ksztalcenia zwiqzane z ochrona przeciwporaieniow$ zabezpieczeniami instalacji

eleklrycznych, bezpiecznej eksploatacji maszyn. Naleiy r6wniei przy omawianiu

instalacji elektrycznych zwr6ciC uwagq na stosowane przewody, spos6b ich doboru

ze wzglqdu na rodzaje pomieszczen itp: przy czym uwzglgdnit naieiy specyfikg

zasilania urzqdzeh sterowania ruchem kolejowym (np. w oparciu o typowe uklady

zasilania sterowania ruchem kolejowym).

Po zakoiiczeniu procesu dydaktycznego uczefl powinien umiec odpowiedziec na

pylania, ktbre dotyczq:

- zasad dzialania typbw maszyn elektrycznych, ich podstawowych cech

dotyczqcych budowy,

' - klasyfikowania urzqdzen eiektrycznych.

- rozrdiniania urzqdzen elektrycznych,

- okresiania podstawowych pararnetrow aparatbw i urzqdzen,

- udzieiania pornocy poraionernu prqdern,

- wyjasnienia zasad dzialania maszyn.

- rozroinienia maszyn pod wzgigdem ich wlasciwoSci ruchowych ( rozruch.

regulacja prgdkosci, sposob zasilania),

- wyjainienia zasad dzialania aparatow i urzqdzeii elektrycznych,

- okreslania wplywu Srodowiska pracy na ekspioatacjg maszyn i urzqdzen,

- doboru urzqdzen do okreslonych warunkow technicznych,

- doboru zabezpieczeri instalacji.

- doboru srodk6w ochrony przeciwporaieniowej,

- zastosowania wiadornosci i urniejgtnoSci w sytuacjach typowych, np.:dobor

odpowiedniego sposobu rozruchu, wybor sposobu reguiacji prgdkosci

obrotowej,

- slosowanie wiadomosci i umiejgtnosci w sytuacjach problemowych, np.:

analizowanie przyczyn nietypowego zachowania sig siinika, analizowanie

wplywu pararnetrbw energii elektrycznej na pracg odbiornikow, dokonanie

kontroli jakoiciowej urzqdzeh i instalacji elektrycznej (dotyczy oceny bardzo

dobrej i celujqcej).

Podczas forrnutowania oceny naleiy ustalic kryteria oceniania :

- stopieii spelnienia wymagan programowych,

- poslugiwanie sig terminologiq technicznq,

- formg prezentacji i wystapien publicznych,

- organizacjg pracy podczas wykonywania Cwiczeli i zadaii,

- postawg ucznia.

Podstawowym narzgdziem porniaru dydaktycznego podczas oceniania powinien

by6 nauczycieiski test osiagnigC ucznia. Zaleca sig stosowanie roinorodnych metod

sprawdzania osiagnigt edukacyjnych :

- dyskusjg kierowanq,

- indywidualne wypowiedzi ucmia.

- pisernny sprawdzian wiedzy,

- testy wiadornoSci,

- wykonywanie zadah praktycznych podczas twiczeh,

- opracowanie wlasnych prezentacji rnultirnediainych.


1. rzeczywiste rnaszyny elektryczne lub ich przekroje oraz nastgpujqce

rnodele lechnologiczne: silnik indukcyjny, trbjfazowy, pierscieniowy

i klatkowy, silnik indukcyjny jednofazowy, silnik prqdu stalego, prqdnice

prqdu stalego, silniki komutatorowe prqdu przerniennego, transforrnator

jednofazowy i lr6jfazowy, transformatory rnalych rnocy, . 2. elernenty rnaszyn elektrycznych: wirniki uzwojons i nie uzwojone,

pierscienie Slizgowe, kornutatory, szczotki, oprawy szczotkowe, zezwoje

itp..

3. filmy dydaktyczne wideo, prezentujqce,pracg rnaszyn elektiycrnych oraz

ratowanie poraionych prqdem.

4. syrnulacyjne prograrny rnultirnedialne przedstawiajqce zasady dzialania

rnaszyn elektrycznych,

5, katalogi rnaszyn elektrycznych,

6. zestaw pr6bek przewod6w i kabli oraz katalogi,

7. zestawy polqczeh przewodow i i y l w kablach,

8. eksponaty muf i glowic kablowych,

9, makiety konstrukcji wsporczych sieci wysokiego napigcia,

10.makiety stacji elektroenergetycznej wysokiego napigcia,

1l.rnodele lqcznik6w wysokiego napigcia.

12,eksponaty sprzqtu elektroinstalacyjnego,

13.wylqcznik roinicowo-prqdowy,

14.norrny IS0 i PN,

5. Literatura >

1. E. Musiai ,,instalacje i urzqdzenia elektroenergetyczne", WSiP, 1998),

2. W. Kotlarski, J. Grad .,Aparaty i urzqdzenia elektryczne". (WSiP, 1997).

3. J. Grad .,Aparaty i urzqdzenia elektryczne - twiczenia", (WSiP 1996).

4. H. Markiewicz ,.lnstalacje elektryczne", (WNT 1996).

5. E. Goiliiiska .,Maszyny elektryczne", (WSiP 1996).

6. A. Mikulski, T. Tajer ,.Maszyny i urzqdzenia elektryczne w autornatyce srk".

tom 1 i 2 (WKt 1991).

7. J. Zembrzuski .,Uszkodzenia i naprawa silnikow elektrycznych", (WNT 1992)

8. ,,Poradnik elektryka", (WSiP 1998).

9. Czasopisma fechniczne.

10. Zbiory norm i przepisbw.

6. ORGANlZACJA TRANSPORTU KOLEJOWEGO

1. Szczegotowe cele ksztatcenia

W wyniku ksztalcenia uczeri (sluchacz) powinien umieC :

1) okresliC podstawy prawne funkcjonowania transportu kolejowego,

2) om6wiC historig i organizacjg pracy przedsigbiorstwa PKP,

3) ombwiC organizacjg przedsigbiorstw iransportu kolejowego,

4) opisaC sygnalizacjg kolejowq,

5) opisac najwainiejsze zasady prowadzenia ruchu kolejowego,

6) rozpoznawaC konstrukcjg drogi kolejowej z uwzglgdnieniem podstawowych

zagadnieh zwiqzanych z wymaganiami toru kolejowego i konstrukcji

nawierzchni.

7) opisaC zasady utrzymania tor6w i rozjazd6w oraz skrajnig loru, taboru i budowli

w zakresie wymaganym do prawidlowej wspblpracy przy naprawach i

pomiarach urzqdzen sterowania ruchem kolejowym,

8) okreSliC warunki lechniczne drbg kolejowych,

9) omowic rodzaje i przeznaczenie taboru kolejowego.

10) rozpoznaC oznaczenia pojazd6w trakcyjnych i ich oddzialywanie na tor

izoiowany.

11) stosowac procedury postgpowania w czasie przebudowy urzadzeii, zamknigt

torow oraz w przypadku awarii.

12) przedstawic procedure tworzenia tymczasowych regulaminow technicznych na

czas prowadzenia robot,

13) om6wiC i zastosowaC procedury postgpowania w stanach awaryjnych,

zagroienia bezpieczenstwa ruchu i podczas wypadkow kolejowych.

14) udzieliC pierwszej pomocy przedlekarskiej wspolpracownikom oraz posluiyC sig

sprzglem ratunkowym, ratowniczym, gasniczym i ochronnym,

15) om6wiC podstawowe zasady przewozu przesytek niebezpiecznych i z

przekroczonq skrajniq,

16) zastosowac przepisy o ruchu drogowym w zakresie dotyczqcym przejazdbw i

przejSC w poziomie szyn,

17) omowit podstawowe prawa i obowiqzki pracownikow pionu infrastruktury

koiejowej,

18) skorzystat z komputerowego oprogramowania uiytkowego wspomagajqcego

procesy zarzqdzania.


1. Podstawy funkcjonowanla transportu kolejowego:

polityka transportowa panstwa, udziat transportu szynowego w rynku

transportowym, zakres kompetencji Ministerstwa Infrastruktury, Urzgdu

Transportowego Dozoru Technicznego oraz samorzqdbw terytoriainych

w sprawach zwiqzanych z transportem kolejowym, specjalistyczne

uprawnienia budowiane.

2. Prawo przewozowe:

prawo przewozowe jako akt pozakodeksowy, zastosowanie prawa do

przewozbw z uiyciem transportu koiejowego, ustawy, rozporzadzenia;

dyrektywy Unii Europejskiej o transporcie kolejowym, unifikacja przepisow Unii

Europejskiej w transporcie koiejowym i migdzynarodowe stowarzyszenia

przewoinikbw.

3. Ustawa o transporcie kolejowym:

przepisy ogolne; pojgcia podstawowe; infrastruktura kolejowa; Urzqd

Transportu Kolejowego; bezpieczenstwo transportu kolejowego; przewozy

towardw niebezpiecznych; udostgpnianie infrastruktury kolejowej:

finansowanie transporlu kolejowego; licencjonowanie transportu kolejowego;

ochrona porzqdku na obszarze koiejowym.

4. Historia kolei:

historia powstania kolei, koiej na ziemiach polskich, poczqiki Polskich Koiei

Pahslwowycli. sposol~y prowadzcn~a ruchi!. cl;lpy rnrwojo ho1t.t. riiropqsha

siec kolejowa, koryiarze transpotlowe, sieC kolejowa w Polsce, kalcgorie linii,

perspektywy rozwoju transportu szynowego w Polsce.

5. Organizacja pracy przedsigbiorstwa PKP i innych:

podzial przedsigbiorsiwa PKP, OrQanizacja przcdsigl~~orslwa Polskle Linie

Kolejowe S.A., wspolpraca porni$dzy sp0lkami. wyniki ekonomiczne

przedsigbiorstwa, podstawowe dane statystyczne, organizacja

i zadania zakiadu iinii kolejowych i sekcji eksploatacji, wymagania stawiane

pracownikom. prawa i obowiqzki pracownika, ponadzakladowe uktady

zbiorowe pracy, egzaminy kwalifikacyjne i okresowe, inslrukcje obowiqzujrlce

automatyk6w: organizacja i zadania przedsiqbiorstw transportu kolejowego

spoza PKP, koleje samorzqdowe, komputeryzacja przedsiqbiorstw koiejowych,

komputerowe wspomaganie procesbw przewozou~ych i zaleinosciowych,

aplikacje zwiqzane z rozkiadami jazdy pociagow i pionem dyspozytorskim.

6. Zasady ruchu kolejowego:

Siec kolejowa i jej podzial, posterunki ruchu, numeracja torow i zwrotnic.

prowadzenie ruchu pociagow na liniach jedno- i dwutorowych, prowadzenie

ruchu w warunkach szczegolnych, dokumeniacja na posierunku - dziennik

ruchu, ksiqika przebiegow, dziennik pracy droinika, kontrolka zajqtosci torow

i rozjazdow, rozkazy pisemne, telefonogramy zapowiadawcze, technika

wykonywania manewrow, regulamin techniczny stacji (dziaiki dotyczqce

zagadnien aulornatyki sterowania ruchem), ruch pociagow, rozkiad jazdy,

wykaz ostrzeien staiych, kursowanie pociagow z przekroczonq skrajniq,

przewoz przesylek niebezpiecznych, regulaminy tyrnczasowe prowadzenia

ruchu pociag6w na czas wykonywania robot - tworzenie i stosowanie

z podziaiem na fazy, zamknigcia tor0w, podstawowe obostrzenia i procedury

stosowane w czasie awarii urzqdzeti.

7. Drogi kolejowe:

skrajnia taboru i budowli, elernenty drogi kolejowej, konstrukcja i zadania

podlorza, budowle iniynierskie - mosty, wiadukty, przepusty, tunele i mury

oporowe, pasy przeciwpoiarowe, elementy nawierzchni kolejowej, ustroj toru

koiejowego - tor na prostej i na iuku, szerokoSc toru, poszerzenie i przechyika,

tor bezstykowy, rozjazdy kolejowe - czqsci skiadowe, rodzaje, oznaczenia,

stacje i budynki zwiqzane z prowadzeniem ruchu pociagow - plany

schematyczne, przygotowanie kolei do pracy w warunkach zimowych,

utrzymanie torow i rozjazdbw, mechanizacja robot nawierzchniowych, badania

techniczne rozjazdbw, wpiyw prac nawierzchniowych na dzialanie urzqdzen

auiomatyki, oddzialywanie taboru na nawierzchnig kolejowq

8. Tabor kolejowy:

charakterystyka i podziai pojazdow trakcyjnych, oznaczenia pojazdow

' trakcyjnych, rodzaje i przeznaczenie wagonow, ogolne wiadomosci

38

o hamulcach, samoczynne hamowanie pociagu (czgst taborowa), diagnostyka

czgsci taboru w powiqzaniu z infrastrukturq kolejowq, zasilanie trakcji

eiektrycznej, prqdy powrotne, korozja, konstrukcja zestawow kolowych pod

kqtem zwierania tokdw szynowych i automatyki rozrzqdu.

9. Wypadki i wydarzenia koiejowe:

podziai wypadkow i wydarzen wediug grup i kategorii, komisje wypadkowe,

zasady zachowania stanu urzqdzen slerowania ruchem kolejowym po

wypadku, teiegramy, dochodzenia, akta wypadkowe, biuletyny powypadkowe,

p o c i a ratunkowy, udzielanie pierwszej pomocy przediekarskiej, poslugiwanie

sig sprzgtem ratunkowym, ratowniczym, gainiczym i ochronnym.

10. Przepisy w zakresie dotyczqcym przejazdbw i przejic w poziomie szyn:

akty prawne, kategorie przejazddw i przejit, zasady wyposaiania przejazdow

i przejSC w urzqdzenia zabezpieczenia ruchu koiejowego, oznakowanie

przejazdbw i przejSC od strony drogi, znaczenie znak6w i sygnalow drogowych

zwiqzanych z przejazdami i przejiciami kolejowymi, utrzymanie oznakowania

od strony drogi oraz od strony toru.

3. Uwagi do realizacji wraz z zaleceniami dotyczqcymi oceniania

Przedmiot ,.organizacja transportu koiejowego" pozwala uczniom na

zorientowanie sig w otoczeniu prawnym i technicznym obszaru zawodowego jakim

jest automatyka sterowania ruchem koiejowym. Poznane w trakcie nauczania treici

pomagajq w prawidlowym wypelnianiu przyszlych obowiqzkdw pracowniczych.

Wiedza nabyta w ramach nauczania przedmiotu jest z natury rzeczy ogoina, aie

ukierunkowana na zagadnienia przydatne technikowi automatykowi sterowania

ruchem kolejowym.

Nauczanie przedmiotu powinno zasadniczo odbywat sig w saii wyposaionej

w slandardowe Srodku przekazu oraz przebiegat w formie wykladu ilustrowanego

przykladami z aktow prawnych, lysunkow, plansz, zdjqt, film6w czy prezentacji

multimedialnych. W miarg moil iwoici moina zorganizowat krotkq wycieczkg

zawodowq, np. do zakladu taboru koiejowego czy pnedsigbiorstwa komunikacji

miejskiej.

Nauczyciel powinien wykorzystac kaidq okazjg do ukazania zwiqzku z

automatykq sterowania ruchem kolejowym, np, analizujqc wplyw konstrukcji I stanu

toru kolejowego na dzialanie odcinkow izolowanych. Z powodu czgsto dokonujqcych

sig zmian w strukturach przedsigbiorslw transportu szynowego, zaleca sig uczenie

przedmiotu przez nauczyciela zawodowo zwiqzanego z takimi przedsigbiorstwami.

Po zakonczeniu procesu dydaktycznego uczen powinien dobrze wypelnit

zadania postawione w szczeg6lowych celach ksztalcenia.

Ocenianie powinno byc dokonywane systematycznie w czasie calego

semestru, przy czym wainq rolg powinny odgrywac podsumowujqce sprawdziany

wiadomosci. Dla doroslych wskazane jesl zadawanie prac z wykorzystaniem lch

dotychczasowego dorobku zawodowego. Ponadto naleiy korzystac z form

sprawdzania wiedzy w postaci odpowiedzi ustnej i wypracowan na zadany temat.

W nauczaniu moina zastosowac punktowq metodg oceniania, przy

zastosowanlu klyteribw oceniania zaakceptowanych przez radg pedagogicznq.

W procesie oceniania stopnia opanowania programu naleiy wykorzyslat:

- wypowiedzi ustne ucznia,

- aktywnosi ucznia podczas zajg6,

- testy lub sprawdziany pisemne wiadomosci,

- projekty,

- prace domowe na zadany temat.


Podstawowe Srodki dydaktyczne zawarte sq w opisie pracowni infrastruktury

kolejowej w podstawie programowej ksztalcenia w zawodzie technik automatyk

sterowania ruchem koiejowym.

5. Literatura

1. Batko M., Drogi kolejowe. Wydawnictwo Komunikacji i tqczno8ci. Warszawa

1986.

2. Ciesielski M.. Dlugosz J., Golembska E., Zarzqdzanie przedsiebiorsfwem

lranspon'owym. Akademia Ekonomiczna. Poznan. 1996.

3. Gajda B., Technika ruchu koiejowego. Cz. 1 i Cz: 2. Wydawnictwo Komunikacji i

tqcznosci, Warszawa 1986 i 1990.

4. Godwod I., Kowalski E.. Nowosielski L., Zafys koiejnictwa. Wydawnictwo

Komunikacji i tqczno$ci, Warszawa 1986.

I " 5. KaraS S., Urzqdzenia zabezpleczenia ruchu kolejowego. Wydawnictwo

Komunikacji i tqcznosci, Warszawa 1990.

! 6. Krzemieniecki A,, Tabor kolejowy, Wydawnictwo Komunikacji i tqcznosci, I ,

Warszawa 1989.

7 Kuziemkowski R., Zalewski P., Ekono~nika transportu kolejowego. Wydawnictwo

I Komunikacji i CqcznoSci, Warszawa, 1980.

8 Ustawa o transporcie koiejowym

7. URZADZENIA STEROWANIA RUCHEM KOLEJOWYM


W wyniku kszlaicenia uczen powinien umiet:

1. OpracowaC i zanalizowaC plany schematyczne urzqdzeh sterowania ruchem

kolejowym, tablice zaleinosci i karty przebiegow, wlasciwie je zinterpretowak oraz

zastosowac w praktyce zawarte w nich informacje,

2. odczytac schematy i zamontowak obwody sterujqce, zaieinosciowe i sygnalowe

w urzqdzeniach sterowania ruchem kolejowym,mechanicznych, przekainikowych

i komputerowych oraz sprawdzit poprawnoSC wykonanych poiqczeii,

3. zabudowac, sprawdzie dziaianie, dokonac regulacji oraz konsewowat napgdy i

zamki zwrotnicowe oraz rygle i kontrolery iglic,

4. zmontowaC, zabudowat, sprawdzic dzialanie, dokonat regulacji oraz

konserwowat sygnalizatory,

5. dokonat regulacji i konserwowat pednie z osprzqlem,

6. sprawdzit dzialanie oraz zakonsewowac nastawnice i aparaty biokowe,

7. zabudowac, sprawdzic dziaianie oraz zakonsewowac urzqdzenia zasilajqce,

8. zrnontowac, zabudowat, sprawdzic dziaianie, dokonac regulacji oraz

zakonserwowae czujniki i hamulce torowe,

9, zabudowat, sprawdzii. dzialanie, dokonac regulacji oraz zakonsewowac

urzqdzenia rogatkowe, samoczynne sygnalizacje przejazdowe, urzqdzenia

oddzialywania tor-pojazd i samoczynnego hamowania pociaow,

10. uioiyC lrasy kablowe i wykonaC ich pomiary.

11, odszukac nieprawidlowoSci w dzialaniu urzqdzen sterowania ruchem, znaie i t

przyczyny ich powstawania oraz przez wiaiciwq diagnozg nie dopuscit do ich

wystgpowania w przyszlosci,

12. zastosowac wlaSciwe procedury przy wykonywaniu prac osobiscie i z powierzonq

grupqpracownikow, w tym rowniei w stanach awaryjnych,

13. zaprojektowac proste uklady automatyki sterowania ruchem kolejowym

i niewielkie przerobki urzqdzen zwiqzane ze zrnianami w trakcie eksploatacji,

14. zamowit dostawg odpowiednich urzqdzen sterowania ruchem kolejowym oraz

sporzqdzie prosty kosztorys robbt.

15, zastosowaC w praktyce informacje i polecenia zawarte w instrukcjach i

dokumentacjach techniczno-ruchowych.

16, okreSliC stan urzqdzeh na podstawie danych z systemow diagnostyki zdainej oraz

systematycznych pomiarbw,

17. rozpoznaC roine systemy sterowania ruchem i poszczeg6lne ich elementy,

18, dokonaC odbioru technicznego urzqdzen sterowania ruchem kolejowym oraz

przekazaC je do ekspioatacji.


1. Cel stosowania urzqdzen: rola urzqdzen sterowania ruchem w procesie

przewozowym, korzysci ekonomiczne.

2. Podstawowe pojgcia: przebieg, posterunek, sprawnoSC i bezpieczenstwo ruchu,

pewnost dzialania urzqdzeh, zasada fail-safe, automatyzacja, proces naslawczy.

3. Urzqdzenia nastawcze: rodzaje urzqdzei? nastawczych, podzial urzqdzen

nastawczych.

4. Sygnaiizacja koiejowa: cel stosowania sygnalizacji, rozroinianie sygnaiizatorow,

wskainikbw i przyrzqdbw sygnaiizacyjnych.

5. Sygnalizatory ksztaltowe: sernafory, tarcze ostrzegawcze, manewrowe i zaporo-

we, budowa i konsemacja sygnalizatorbw, podstawowe sygnaly dzienne i nocne.

6. Sygnalizatory Swietlne:

budowa sygnalizatorow, uklad optyczny i eiektryczny, irodla Swiatla iarowe

i elektroluminescencyjne, okreSlenie barw stosowanych w sygnalizacji koiejowej,

wspblrzgdne chromatycznoSci, SwiatloSC a natgienie oiwietienia, wplyw

parametrow elektrycznych na jakoSC sygnalu, widzialnoSC sygnalu i melody jej

badania, konserwacja i regulacja sygnalizator6w Swietlnych, sygnaly Swietlne

(szczegbiowo).

7. Zasady ustawiania sygnalizatorow:

semafory wjazdowe, wyjazdowe, drogowskazowe i odslgpowe, tarcze

ostrzegawcze, tarcze ostrzegawcze przejazdowe, tarcze manewrowe,

rozrzqdowe, sygnalizatory drogowe.

8. Urzqdzenia rgczne

cechy charakterystyczne i zastosowanie, nastawnie kluczowe, nastawianie zwrol-

nic i wykolejnic, zaleino5C sygnalow od zwrotnic, rodzaje zwrotnic i sygnalizo-

wanie ich poloienia, napgd rgczny zwrotnicy, latarnia zwrotnicowa, budowa i cel

stosowania wykolejnicy, sposoby nastawiania wykolejnicy i sygnalizowanie jej

poloienia. latarnie wykoiejnicowe, rodzaje wykolejnic, ieberko ochionne.

9. Wspblpraca napgdu ze zwrotnicq:

przestawianie iglic i zamknigk nastawczych, sposoby polqczeri igiic w zwrotnicach

rozjazdbw pojedynczych i krzyiowych podwojnych, polqczenie sztywne oraz

zaleinosciowe iglic, zamknigcia nastawcze haFowe i suwakowe, droga oporowa

klamry, fazy przestawiania zwrotnicy.

10. Zamki kluczowe:

budowa zamka wlaSciwego, formy i rejestry kluczy, rodzaje zamkbw: trzpieniowe,

iglicowe, ryglowe, wykolejnicowe, sponozamki, sygnalowe, zaleinosciowe, zamki

eleklromagnetyczne, zamki pojedyncze i podwojne, zastosowanie zamkbw,

symboie graficzne, tworzenie uzaleinieh kluczowych, tablice kiuczowe, cel

stosowania tablic kluczowych, tablice kontrolne, gniazda i wieszadelka kluczowe,

tablice kluczy zapasowych, skrzynie kluczowe, cel stosowania i rodzaje skrzyni,

eiementy skrzyni, plan suwakow.

11. Mechaniczne urzqdzenia sterowania ruchem kolejowym - wstgp: charakterystyka.

zakres zastosowari, budynki naslawni.

12. Pqdnie:

pgdnia elastyczna, trasa pedniowa i jej eiementy, krqzki pgdniowe, zwroty

zalomowe i odchylne, kanaly pgdniowe, zwrotnia grupowa, plan pedniowy.

polqczenia pgdni, ztqcza Wehnera, technologia wykonania i malowanie spojek;

Sruby naprgine.

13. Napreiacze:

cei stosowania i rodzaje naprgiaczy, budowa i zasada dzialania, reguiacja

temperaturowa.

14. Nastawianie i ryglowanie zwrotnic i wykolejnic:

warunki nastawiania, zasigg pgdni zwrotnicowej, napqd zwrotnicowy zwykly i z

kontrolq iglic, budowa i dzialanie napgdu, zastawka na wypadek zerwania pgdni,

montai, regulacja i konserwacja napgdu zwrotnicowego, napgd wykoiejnicowy, '

mocowanie napgdow do rozjazdu, dob6r suwakow i prgtow, sposoby podlrlczenia

44

i reguiacji dlugoSci prgtow, rygiowanie zwrotnic - cei i warunki rygiowania, zasigg

pgdni rygiowej, rygiel kohcowy i posredni, montai, reguiacja i konserwacja rygia,

diwignia rygiowa, sprzgganie diwigni rygiowych, budowa i zasada dziaiania,

zwrotnic izoiowanych.

15. Nastawianie sygnalizatorbw:

diwignia zwrotnicowa - budowa, umocowanie na iawie nastawczej, poprzeczka

zaleinohci, sprzgganie i rozprzgganie, pomiar siiy wykieszczania diwigni i jego

znaczenie praktyczne, klucz dynamometryczny, sila nastawiania, dostosowanie

diwigni do nastawiania tarcz rnanewrowych, napedy sygnaiowe koncowe i

posrednie, zasiqg pgdni sygnaiowych, diwignie sygnaiowe pojedyncze i

sprzgione, zapadka przeciwzwrotna, uzaieinienie diwigni ze skrzynia,

zaieinosci, sprzggio eiektryczne: cei stosowania, budowa, zasada dzialania,

konserwacja, obwod elektryczny sprzggla semafora i larczy oslrzegawczej.

eiektryczny iqcznik rarnienia semafora.

16. Skrzynia zaletnosci:

budowa i cei stosowania skrzyni zaleinoSci, nasadki zaieinosci, suwaki

przebiegowe i sygnaiowe, walki blokowe, kolejniki obslugi, wykiuczniki

sprzecznych przebiegow, pozostaie eiementy zaleinosciowe, toierancje

wymiarowe, konserwacja skrzyni.

17. Urzqdzenia blokowe:

podzial biokady na stacyjnq i liniow& aparat blokowy, zaieinosci rnechaniczne i

eiektryczne, induktor biokowy, blok na prqd staiy - budowa i zasada dziaiania na

przykladzie bloku przebiegowo-utwierdzajqcego, szyna izolowana z przyciskiem

szynowyrn, budowa przycisku, obwbd elektryczny do zwainiania bioku

przebiegowo-utwierdzajqcego, przekainik grupowy, blok na prqd zmienny - budowa i zasada dzialania, zastawka pomocnicza bez opbrki, zastawka czasowa,

reguiacja i konserwacja blokow, zastawki elektryczne zatrzaskowe i na prqd

ciilgiy, zwainiacze kiuczowe oraz powtarzacze biokowe i sygnaiowe - budowa,

zasada dziaiania i zastosowanie, eiektryczna zastawka poddiwigniowa, uklad

zwolnienia zastawki elektrycznej nad biokiem koricowym i blokiem pozwolenia:

anaiiza przykiadowych rozwiqzah.

18. Blokada elektromechaniczna:

zaleinoici pomigdzy nastawniami i stacjami, obwody elektryczne zabezpieczenie

przed wplywem lndukowania wysokich napiqC, przekainik prqdu stalego,

przymus zwrotu zgody lub nakazu, warunki dzialania blokad

elektromechanicznych. powiqzania z oddzialywaniem taboru, rodzaje blokad

liniowych.

19. Podstawa blokowa z zaworkami:

przebiegowa pojedyncza i grupowa, przebiegowo-sygnalowa, przeciwwt6rna.

poczqtkowa, koiicowa i pozwolenia - budowa i zasady dzialania.

20. Projektowanie urzqdzeii sterowania ruchem kolejowym:

zasady wykonywania schematu tor6w: poloienie zwrotnic, lokalizacja

sygnalizator6w, numeracja I opisy, kilometrai i inne oznaczenia, tablica

zaieinosci - czytanie i projektowanie, szkic aparatbw i lawy nastawczej, plan

pedniowy i kablowy, tabele wykorzystania zestyk6w.

21. Urzadzenia oddziaiywania pociqbw oraz kontrola niezajqtoici torbw i rozjazdow:

izolowane odcinki torowe i zwrotnicowe - cel stosowania, budowa i zasady

dzialania, rodzaje obwod6w elektrycznych, elementy odcinka izolowanego i ich

parametry elektryczne - Zlqcza klejono-spreione i klasyczne, elementy zlqcz.

puszki kablowe, transformatory, szafy torowe, dlawiki torowe, izolacja jedno- i

dwutokowa; Iqczenia w obwodach zwrotnic, odcinki nie kontrolowane prqdem

sygnalowym, oznaczanie ich w terenie, plan izolacji torow i rozjazdbw, obwody

bezzlqczowe: r6inice w stosunku do odcinkbw izolowanych, wady i zalety

stosowania, przekladniki lorowe, uklady separacyjne, symbolika na planach,

metody pomiarowe parametr6w odcink6w kontroli niezajqtosci tor6w i rozjazd6w

r6inych typ6w. liczniki osi: budowa czujnika i spos6b przekazywania sygnal6w. I

22. SieC kablowa:

budowa kabii sygnalizacyjnych, armatura kablowa, rodzaje przewodow i

maleriatow izoiacyjnych, wykonywanie muf, zarabianie kabli, sposoby liczenia i y i

w kablu, prowadzenie kabla w wykopie i przepukcie, oznaczanie trasy kabli, plan

kablowy.

23. Przekainiki stosowane w urzqdzeniach sterowania ruchem kolejowym: rodzaje

przekainik6w; budowa przekainika typu otwartego i zasada dziatania na

przykladzie RL, przekainiki neutralne i polaryzowane, zaciskowe i wtykowe,

' pizekainiki z uktadem prostowniczym, migacze, remanencja magnetyczna,

opoinianie dzialania, parametry elektryczne przekainika, legalizacja

przekainikow, ornowienie typow IRB. IRG, IRF, IRJ, IRK. IRM, iRV: zestawy

I przekainikowe typu ERL, przekainiki miniaturowe i czasowe.

I 24. Obwody Swiatel sygnalizator6w:

1 , uklady eiekiryczne Swiatel semaforow i tarcz, transformatory w obwodach Swiatel,

j dlawik wyrownawczy, anaiiza obwod6w Swiatei, przekainik sygnalowy i czasowy

sygnaiu zastgpczego, licznik sygnalow zastgpczych - budowa i zasada dziaiania. I

obwody Swiatel sterowane prqdowo w urzqdzeniach komputerowych, zasada I

dzialania ukladu iarowki z przekainikiem, rysowanie obwodow Swiatel. i I 25. Elektryczne napgdy zwrotnicowe: i ! cei stosowania napgdow zwrotnicowych, zasada dzialania, giowne czgsci 1 i moduty, silnik, przekladnia, urzqdzenie sterujqco-kontrolne, okabiowanie,

umocowania napgdow, suwaki nastawcze i kontroine, sprzqgio przeciqieniowe,

hamulec zaporowy i zapora siinika, sila nastawcza, sila trzymania, opory

przestawiania zwrotnicy, sila rozprucia, przyrost siiy trzymania - znaczenie tych

parametrow, metody i przyrzqdy pomiarowe, dokonanie analizy porownawczej

napgdow zwrotnicowych typu: JEA-29, EEA-4, EEA-5, S700K. zamknigcia

1 wewngtrzne i napqdy szybkobieine, obwod slerujqcy, nastawczy i kontroiny ! napgdu zwrotnicowego jedno- i trojfazowego, napgdy sprzgione, polqczenia

pomigdzy napqdami.

26. Urzqdzenia eiektromechaniczne suwakowe typu VES:

cechy charakterystyczne oraz zakres zaslosowah, nastawianie zwrotnic

i sygnalow. zasiianie urzqdzeh: skrzynia zaleinoici, diwignie, kontroia Swietina

i tarczkowa, budowa wybranych eiementow: przekainika zasiawczego.

sygnaiowego, utwierdzenia oraz przeciwwt6rneg0, elektromagnesu konlrolnego,

przekainika z mechanicznym uzaieinieniem kolwic: uklady elektryczne biokady

slacyjncj, rwnlniacze k l~ ic iowc, biidown i korlscnu;lc);i nnF1;lwnii.v siiw,?kowcj.

rotlznlr nas!;iwolc (o$~blnlc)

27. Urzqdzenia przekainikowe:

cechy charakterystyczne urzqdzen typu E. PB i CBP-83, korzySci stosowania w

porownaniu do urzqdzen mcchnnicrnych i silwakowycl?, n,,<l;~wi;li,ie ~wrolnic -

raicinosci slosowarie w ol)wo(i;lc!i stcrul;\cyc!l, n;i:4;iwnikt lokalnc, kor\lrola

rozprucia zwrotnicy i bocznikowanie izolacji zwrolnicy, nastaw~anie sygnaiow -

obwody sygnaiowe, utwierdzenia, kontroli zwolnienia, sekcjonowanie przebiegow,

przebiegi rnanewrowe - analiza obwodow tarcz manewrowych, przebiegi

rnanewrowe wolne, zarnykane i utwierdzane, przyklady zastosowania tarcz

zaporowych, blokada stacyjna - zaleinosci pomiqdzy nastawniami, ukiady

elektryczne, nastawnica przekainikowa: rodzaje i ksztalty naslawnic, budowa

kostki pulpitu, podSwietlanie pulpitu, elernenty pulpitu, obsluga przyciskow i

czytanie wskazan pulpitu, rozmieszczenie elementow w zaleinoSci od typu

urzqdzen, zasady liczenia zaciskow wewnqtrz puipitu, zasilanie urzqdzen

przekainikowych: silownia, tablica zasilajqca, rozdzielcza i kontrolna, tabiica

obejbciowa, transformatory zasilajqce, zesp6i spalinowo-elektryczny, baterie

akumulatorbw zasadowych i kwasowych, zasady bezpieczenstwa pracy przy

urzqdzeniach zasilajqcych, aparaty I osprzpt elektryczny, sporzqdzanie planow

zasiiania elektroenergetycznego nastawni, przekainikownia: rozrnieszczenie

i oznaczenia stojakbw przekainikowych, elernenty wyposaienia stojakow,

dokurnentacja techniczna - rodzaje planow dla stacji, karty przebiegow, plan

pulpitu nastawczego.

28. Kornputerowe urzqdzenia sterowania ruchem kolejowyrn:

zasady zapewnienia bezpieczehstwa konstrukcja kornputera zaleino5cioweg0,

rnonitorowanie zdarzen, polecenia operatora i obslugi technicznej, test

rnonitorow, interfejsy przekainikowe, konserwacja urzqdzeii kornputerowych,

porownanie kornputerowych urzqdzen sterowania ruchern z innymi na przykladzie

systernbw Ebilock i ESTW.

29. Systemy sterowania ruchem koiejowyrn:

pojqcia: odcinka sterowania, nastawni rniejscowej, pojqcia: stacji stycznej,

powiqzania urzqdzen zdainego sterowania z innymi systernarni, nadzbr nad

przejazdami na odcinku zdalnego sterowania, systerny sterowania ruchern I

kolejowym, przyklady zastosowan zdalnego kierowania ruchern kolejowym.

30. Polsarnoczynna biokada liniowa:

obwody blokady w urzqdzeniach przekainikowych, blok przekainikowy, styki

programowe, budowa wkiadki blokowej, warunki blokowania, anaiiza obwodow

blokowych, znaczenie przyciskow dorainych blokow, niewlasciwy odjazd i

przyjazd.

31. Samoczynna blokada liniowa:

tasada dzialania i rodzaje blokad sarnoczynnych, stawnoit blokady, wskazania i ' rozmieszczenie sygnalizatorow, kryteria stanow pracy blokady i poziorny napiqC

48

kryteridw, analiza obwod6w na przykladzie blokady czterostawnej, elementy

elektroniczne w nowych typach blokad, zaleinosci liniowe w urzqdzeniach

stacyjnych, zasilanie samoczynnej blokady liniowej z ukladami UPS i

synchronizacjq napiqt: linia transmisyjna blokady z zabezpieczeniami.

32. Sygnalizacja kabinowa i samoczynne hamowanie pociagow:

ogolne przedstawienie sygnalizacji kabinowej, systemy punktowego oddzialy-

wania SHP, konstrukcja ukladu SHP w pojeidzie trakcyjnym, budowa rezonatora

SHP, obwod elektryczny, sprzgienie magnetyczne, pomiary i konserwacja

rezonatorow SHP na punkcie konlrolnym lokornotywowni i w torze.

33. Uklady diagnostyki laboru:

omowienie syslemow diagnostyki zagrzanych osi i innych parametrow taboru

montowanych w elementach infrastruktury torowej, zasada dzialania,

przekazywanie raportow, konserwacja (na przykladzie urzqdzen ASDEK).

34. Zabezpieczenie przejazdow koiejowych:

kategorie przejazdow, roinice w zabezpieczeniu przejazdow kalegorii A, 0 i C,

napedy rogatkowe mechaniczne, elektryczne i elektrohydrauliczne, dragi

rogatkowe, latarki dragow, sygnalizatory drogowe, uklady polqczen elektrycznych,

p6lsamoczynna sygnalizacja przejazdowa, systemy powiadamiania droinikbw,

samoczynna sygnalizacja przejazdowa - przeglqd urzqdzen oddzialywania,

schematy polqczeh elektrycznych, kategoryzacja usterek, urzqdzenia zdalnej

kontroli, tarcze ostrzegawcze przejazdowe, zasady projektowania, konserwacja.

35. Automatyka rozrzqdu:

Cel stosowania i rodzaje urzqdzen; g6rka rozrzqdowa, strefa podzialowa g6rki.

stosowanie napqdow zwrotnicowych szybkobieinych, obwody lorowe otwarte,

hamulce torowe, stacje zasilania hydraulicznego, systemy konlroli wolnej dlugosci

toru, rozrzqd automatyczny i polaulomatyczny, dzialanie radarow do pomiarow

prqdkosci odprzggow, zestawy sterujqce zwrotnic, wydruk poiecen i meldunkbw.

36. Organizacja robot budowy i utrzymania urzqdzen sterowania ruchem kolejowym:

organizacja budowy, zamawianie materialow, albumy i katalogi urzadzen,

dokumentacje techniczno-ruchowe, kosztorys, obrniar robot, rola kierownika

budowy i inspektora nadzoru, odbior techniczny i przekazanie do eksploatacji

urza.dzeh, dokumentacja budowlana, robocza i powykonawcza, gwarancja,

utrzymanie i konserwacja, uprawnienla do samodzielnych prac w czynnych

urzqdzeniach sterowania ruchem kolejowym; sprawdzanie dzialania urzqdzen

przez diagnostow, sprawdzanie nadzwyczajne, protokoly sprawdzeh, roziiczenia

materiaiow i nakladu pracy przy robotach utrzyrnania.

37. Dzialanie urzqdzeh w warunkach zimowych:

przygotowanie urzqdzen do pracy w warunkach zimowych, zaopatrzenie

w niezbgdne materialy do prawidlowego uirzymania urzqdzeA, fazy akcji zimowej.

postgpowanie po okresie zimowym.

3. Uwagi do realizacji wraz z zaleceniami dotyczqcymi oceniania ,

Przedmiot ,,urzqdzenia sterowania ruchem koiejowym" jest przedmiotem

podstawowym dia zawodu technik automatyk sterowania ruchem kolejowym.

Wykorzystuje sig w jego nauczaniu zasoby wiedzy nabytej przez uczniow na

lekcjach technologii, elektroiechniki, podstaw elektroniki, ukladow automatyki.

maszyn i urzqdzeh elektrycznych, infrastruktury transporlu, cyfrowych systemow

sterowania. Przydatna w nauczaniu jest wiedza wyniesiona z zajgt w pracowni

elektrycznej i eiektronicznej i pracowni automatyki. Poznane zagadnienia teoretyczne

wykorzystuje sig w czasie zajgt praktycznych, a ulrwaia w czasie praktyki

zawodowej

Nauczyciel powinien maksymalnie wykorzystat zasoby wiedzy zawarte

w nauczaniu innych przedmiotbw podczas omawiania konstrukcji i zastosowah

urzqdzen sterowania ruchem kolejowym. W trakcie nauczania przedmiotu wskazane

jest w jak najwigkszym stopniu iiustrowanie omawianych tematow przykladami

z praktyki, stqd wymogiem zasadniczym dla nauczycieia jest praktyka zawodowa

w lransporcie kolejowym

Na wstgpie naleiy zapoznac uczni6w z programem nauczania, kryteriami

oceniania, wymaganiami, podrgcznikami, iiteraturq uzupelniajqcq, instrukcjami

i przepisami bhp.

Zajgcia dydaktyczne powinny odbywac sig w sali wyposaionej w standardowe

Srodku przekazu. Ze wzglgdu na przypadki analizy schematow lub rysunkow

technicznych powinna by? dostgpna duia, biala tablica oraz projektor sprzgiony

z PC. Wskazane jest wyswielianie film6w instruktaiowych, jak r6wniei korzystanie

z piansz, np, z zasadami sygnaiizacji. Nauczycieiowi naleiy zapewnit moiiiwosc

korzystania z kserografu. Pomoce dydaktyczne w postaci urzqdzeh lub ich

elernentow naleiy w miarg potrzeby pobierat z pracowni urzqdzeh sterowania

ruchem kolejowym i IqcznoSci oraz z iaboratorium sterowania ruchem kolejowym,

ktorych wyposaienie jest okreslone w podstawie programowej ksztalcenia

w zawodzie technik automalyk sterowania ruchem kolejowym.

Po zakonczeniu procesu dydaktycznego uczeri powinien dobrze wypelnic

zadania postawione w szczeg6lowych ceiach ksztalcenia.

Ocenianie powinno byc dokonywane systematycznie w czasie calego

semestru, przy czym wa inq rolg powinny odgrywac podsumowuj&ce sprawdziany

wiadomosci. Dla doroslych wskazane jest zadawanie prac z wykorzystaniem ich

dotychczasowego dorobku zawodowego. Ponadto naleiy korzystab z form

sprawdzania wiedzy w postaci odpowiedzi ustnej i wypracowan na zadany temat.

Wainym zagadnieniem jest umiejgtnosc wlasciwego przejscia od eiementdw

urzqdzeri do calego systemu sterowania. Uczeri powinien w sposob logiczny

i poprawny technicznie wiqzac podslawowe informacje w caiost oraz umiec

w kaidym punkcie omawianego zagadnienia powrOciC do elementow decydujqcych

o sprawnoici systemu sterowania ruchem.

W nauczaniu moina zastosowat punklowq melodg oceniania, przy

zaslosowaniu kryleriow oceniania zaakceptowanych przez radg pedagogicznq

W miarg moiliwosci naleiy wykorzystat tematykg testow stosowanych na

egzaminach kwalifikacyjnych na koiejach oraz na egzaminach na uprawnienia

budowlane w specjainosci ,,urzqdzenia zabezpieczenia i slerowania ruchem

koiejowym". Pozwoli to uczniom oswoic sig z czekajqcymi ich w pracy zawodowej

wymaganiarni.

Tak wigc w procesie oceniania stopnia opanowania programu naieiy

wykorzystak:


- aklywnosc ucznia podczas zajgc. - iesly iiii) sr)rawdrinny piscmnc w~ilclomocci.

. ~)rojekly. - prace domowe na zadany temat.


Srodki dydaktyczne s q przedstawione w opisie pracowni sterownia ruchem

kolejowym i lqcznosci oraz laboratorium sterowania ruchem kolejowym, zawartym

w podstawie proyramowej kszlalcenia w zawodzie technik automatyk sterowania

ruchem koiejowym. Ze wzylgdu na brak podrqcznika zawierajqcego caly materiai

nauczania proponuje siq wykorzystanie poniiej wykazanych pozycji uzupelnionych

o akiualne materialy w postaci inslrukcji, kalalogow, albumow i dokumenlacji

techniczno-ruchowych.

5. Literatura

1. Dqbrowa-Bajon M., Karbowiak H., Grochowski K., Zasady projektowania

systemdw i urzqdzeii sferowania ruchem koiejowym. Wydawnictwo Komunikacji i

tqcznosci, Warszawa 1981.

2. Jablonski W., Ploszajski G., Elektrotechnika z aufomafykq. Wydawnictwa

Szkoine i Pedagogiczne, Warszawa, 1999.

3. Karas S. Urzqdzenia zabezpieczenia rucliu kolejowego. Wydawnictwo

Komunikacji i tqcznosci, Warszawa 1990.

4. Kostro J., Elementy, urzqdzenia i uklady aufomatyki Wydawnictwa Szkoine i

Pedagoyiczne. Warszawa, 1983.

5. Mikuiski A,, Meclianiczne urzadzenia zabezpieczenia ruchu kolejowego.

Wydawnictwo Komunikacji i tqcznosci. Warszawa 1988.

I i I 8. URZqDZENlA L ~ C Z N O S C I

1 I


1 i i W wyniku kszlalcenia uczed (sluchacz) powinien umiec: I '

1) ombwit podslawowe pojgcia z dziedziny lqccz~obci, I 1 2) okreslic urzqdzenia lqcznosci stosowane w transporcie szynowym, 8 . 1

I 3) przedslawit parametry sieci teletechnicznych i jednostki tam stosowane,

4) sklasyfikowac linie teiekomunikacyjne.

i 5) sklasyfikowac urzqdzenia sluiqce do informowania podr6inych, I I 6) opisat zasady telefonii nobnej,

7) omowic korzysci ze slosowania linii Swiallowodowych,

8) opisaC dzialanie i zastosowanie sieci zegarowej,

9) omowit zasadq wybierania impulsowego i tonowego,

10) omowic strukturg sieci telekomunikacyjnej kolejowej i innych operalorow,

11) obsluiyc lqcznicg telefonicznqrgcznq

12) uiytkowa6 aparaty i linie telefoniczne,

13) nawiqzat tqcznosc z abonentem miejscowyrn i zamiejscowym w sieci

teiekomunikacji kolejowej.

14) obsluiyc urz3dzenia radiotelefoniczne,

15) nawiqzak IqcznoSC i przeprowadzic rozmowg za pomoca, urzqdzeh

radioteiefonicznych,

16) zastosowac urzqdzenia sygnalizacji aiarmowej,

17) zastosowaC procedury tqcznosci i nadaC telegram wedlug wlasciwego adresu.

2. Materiat nauczania

1. Wiadomosci wstgpne o urzqdzeniach lqcmoSci:

definicja iqcznoSci, schemat przesytania wiadomosci; podstawowe pojgcia:

wiadomost, sygnal, kana). t3cze oraz ich parametry; sieci teiekomunikacyjne,

ich konfiguracja i struklura, sieci z integracjq uslug.

2. Zarys podstaw telekomunikacji:

pojgcie ruchu falowego, drgania elektromagnetyczne, elementy podstawowe,

linie dlugie i ich parametry, elementy eleklroakustyki: diwigk, rnowa, sluch;

3. Urzqdzenia telefoniczne:

zasada dzialania rnikrofonu i sluchawki, podzial urzqdzeh telefonicznych,

budowa aparatow telefonicznych, zasada dzialania aparaldw MB i CB,

podstawowe uklady polqczen aparatow; proces lqczenia i elementarne

czynnosci z tym zwiqzane; Iqcznice telefoniczne - cel stosowania, rodzaje i

zasada dzialania lqcznic; centralka dyspozycyjna: zasada dzialania lqcznic

autornatycznych, tarcza numerowa i klawiatura, wybieranie impulsowe

i tonowe.

4. Urzqdzenia telegraficzne i seiektorowe:

podstawowe informacje o telegrafii rolejowej; instrukcje zwiqzane

z nadawaniem telegramow R13 i R10 - ornowienie, skrocone adresy liczbowe.

skr6ty telegraficzne; zasada dzialania urzqdzeri selektorowych, rodzaje

urzqdzeh selektorowych stosowanych w Iqcznosci dyspozytorskiej, elernenty

skiadowe lqcza - cenlralka, aparat abonencki, punk! rozgaiginy, translacja

sprzegajqca, analiza schernatu urzqdzeh ..Selton".

5. Tory i linie telekomunikacyjne:

podstawowe wiadomosci o liniach napowietrznych; linie kablowe - klasyfikacja

kabli wedlug budowy torow oraz wedlug przeznaczenia w sieci, budowa kabla

TKD z torarni symetrycznymi, parametry jednostkowe i falowe torow

kablowych, pupinizacja i syrnetryzacja torow kabiowych, budowa linii

kablowych, zagadnienia korozji kabli i metody jej zwaiczania, tory pochodne;

osprzgt kablowy, budowa i wlasciwosci torow Swiatlowodowych, budowa kabli

Swiatlowodowych i ich lqczenie, linie radiowe.

6. Urzqdzenia lelefonii nosnej i telegrafii wielokrotnej:

sposoby wielokrotnego wykorzystania toru telekornunikacyjnego, zasady

zwielokrotnienia czgst0tliwobciowego i crasowego: Swiatlowodowe systemy

cyfrowe, linie radiowe.

7. Pozostale urzqdzenia tqcznosci stosowane w kolejnictwie:

urzqdzenia Iqcznosci radiowej na kanaiach pociagowych, rnanewrowych i

drogowych, obsluga aparatu radiowego, radio-stop, rejestracja rozrnbw

i sposob ich odtwarzania, urzqdzenia megafonowe i rozgloszeniowe, siec

czasu, urzqdzenia inforrnacji podroinych, urzqdzenia sygnalizacji

leletechnicznej, automatyczne zapowiadanie pociagdw z wykorzystaniem

urzqdzen sterowania ruchem kolejowym, komunikatory audio na przejazdach

kolejowych, magnetofony i faksy.

8. Urzqdzenia telewizji przemyslowej:

zasada dzialania karnery teiewizyjnej i monitora w systemach nadzoru TV, linie

kablowe instalacji wizyjnych, bezprzewodowe przysylanie sygnalbw wizyjnych.

wzmacniacze i korektory obrazu, sposoby zapisu wydarzen na taSmie

w magnetowidzie oraz na CD, odczyt zapisow, wplyw warunkow

atmosferycznych oraz oswietlenia na jakosC obrazu.

9. Urzqdzenia transmisji danych i zasilanie urzqdze~i lqcznosci:

systemy transmisji danych, eiernentowa i znakowa stopa bigdow, kod

korekcyjny i detekcyjno-korekcyjny, protokoly komunikacyjne, system

transmisji danych bez i ze sprzgieniem zwrotnym, konwertery sygnalow - moderny, siec inleinet, ekstranet i inne; rodzaje urzqdzeh zasilajqcych i

zasada dzialania, systemy zasilania urzqdzeh lqcznosci, urzqdzenia zasilania

rezerwowego.

10. Wspoiczesne srodki Iqcznosci:

zasada przesylania sygnalow, transmisja w paSmie podstawowym, modulacja

amplitudy zasada moduiacji, modulacja czgstotiiwosci, zasada moduiacji,

modulacja lazy, zasada modulacji, moduiacja jednowstggowa ,zasada dzialania,

moduiatora Hartleya, detekcja amplitudy, budowa detektora, realizacja, detekcja

czgstotliwobci, budowa delektora, realizacja, detekcja lazy, budowa detektora,

realizacja, modulacja PCM , zasada dziaiania, podstawowe kody w transmisji

sygnalow, zasady kodowania, komutacja lqczy i komutacja pakietow, zasada

dzialania typowej wsp6lczesnej centrali telefonicznej, zwielokrotnianie lqczy.

komutacja pakietow, zasada dzialania, teielonia komorkowa zasada dzialania,

radiotelefony, zasada dzialania, przemiana czgstotiiwosci, sieci

radiotelefoniczne budowa, dzialanie, wykorzystanie tali eiektromagnetycznej

jako nosnika inlorrnacji, propagacja fali elektromagnetycznej w osrodku,

przyklady realizacji sieci radiowych, swiatlowody dzialanie, budowa i rodzaje.

przesylania inlorrnacji za pomocq Swiatlowodu.

11.Urzqdzenia infoirnacyjne, rozgloszeniowe i sygnalizacyjne:

Sieci megafonowe. Dwukierunkowe urzqdzenia giosnikowe. Urzqdzenia

informacji podroinych o odjazdach i przyjazdach pocirigow oraz o rozkladzie

jazdy- og6lna charakterystyka urzqdzen stosowanych na PKP. Urzqdzenia

sygnalizacji czasu - cel stosowania. Urzqdzenia sygnalizacji aiarmowej -

zastosowanie. Uklady urzqdzen informacyjnych i alarmowych w wagonach,

12.Zapewnienie iqcznosci w stanach awaryjnych i zagroienia:

Awaria systemu IqcznoSci lelefonicznej i radiowej, zapewnienie IqcznoSci

w miejscu wypadku, procedury stosowania IqcznoSci w stanach awaryjnych i

zdarzeniach kolejowych; IqcznoSC zastgpcza; IqcznoSc i sygnalizacja wzrokowa;

sygnaly aiarmowe - diwigkowe i wzrokowe.


Przedmiot ,.urzqdzenia lqcznosc? powinien pozwoliC uczniom na zrozumienie

podstawowych zasad stosowanych w iqcznosci w transporcie szynowym oraz dac

podstawowe informacje umoiliwiajqce prawidiowe i pelne wykorzystanie dostgpnych

na stanowisku pracy Srddkbw IqcznoSci. Wiedza nabyta w ramach nauczania

przedmiotu jest z natury rzeczy ogolna, ale przydatna technikowi aulomatykowi


Nauczanie przedmiotu powinno odbywab sic w soli wyposaionej

w standardowe Srodku przekazu oraz przebiegac w formie wykladu ilustrowanego

przykladami z rysunkbw, plansz, zdjgC, schematow, filmbw czy prezentacji

multimedialnych. W miarg moiliwosci moina zorganizowac krotkq wycieczkq

zawodowq, np. do centrali teiefonicmej, warsztatu napraw radiotelefonow, czy

centrum telekonferencyjnego.

Nauczyciel powinien wykorzystaC ka idq okazjq do ukazania zwiqzku

z transportem kolejowym, np. analizujqc zasadg dzialania automatycznego

zapowiadania pociahw w zaleinoSci od stanu zajgtosci odcinkow torowych lub

powiqzan nadzoru video z zabezpieczeniem przejazd6w kolejowych.

Po zakonczeniu procesu dydaktycznego uczen powinien dobrze wypelniC

zadania postawione w szczegolowych celach ksztaicenia.

Ocenianie powinno by6 dokonywane systernatycznie w czasie caiego

semestru, przy czym wa inq rolg powinny odgrywaC podsumowujqce sprawdziany

wiadomoSci.

W procesie oceniania stopnia opanowania wiedzy naleiy wykorzystat:


- aktywnoSC ucznia podczas zajqt,

- testy lub sprawdziany pisemne wiadomoSci,

- projekty. - prace domowe na zadany temat.


Podstawowe Srodki dydaktyczne przedstawione s* w opisie pracowni

sterowania ruchem kolejowym i IqcznoSci, zawartym w podstawie programowej

ksztalcenia w zawodzie technik automatyk sterowania ruchem kolejowym.

5. Literatura

1. Godwod J., Urzqdzenia teietransmisyjne w koiejnictwie. Wydawnictwo

Komunikacji i tqcznoSci, Warszawa 1990

2. Machiowski J., Urzqdzenia teiegraficzne w transporcie. Wydawnictwo Komunikacji

i CqcznoSci, Warszawa 1989.

3. Machlowski J., Zarys teiekomunikacji koiejowej.

4. Okienczyc W., Czarnkowski J., Urzqdzenia teiefoniczne w koiejnictwie.

Wydawnictwo Komunikacji i tqcznoSci, Warszawa 1990.

9. CYFROWE UKLADY AUTOMATYKI

1. Szczegolowe cele ksztafcenia

W wyniku procesu ksztalcenia uczeii Siuchacz) powinien umiet

wyjaSniC podstawowe pojgcia arytmetyki cyfrowej,

wykonac dzialania arytmetyczne w systemie binarnym,

zastosowac podstawowe prawa algebry logiki,

wyroinic dane analogowe i dane cyfrowe.

dokonac analizy i syntezy ukiadbw kombinacyjnych,

okreSliC parametry statyczne i dynamiczne ukladow cyfrowych,

wyjaSniC zasady dzialania zintegrowanych magistrai danych,

zidentyfikowac symbole wejS6 logicznych,

opisat podstawowe parametry statyczne i dynamiczne funktorow logicznych,

zaslosowac proste ukiady sekwencyjne,

opisac budowg i dziaianie podstawowych jednostek arytmetyczno- logicznych,

opisak dzialanie podstawowych moduibw pamigci,

wyroinit kodery i dekodery oraz opisac zasady ich dzialania,

opisat budowg i dziaianie pamigci poiprzewodnikowych,

opisac dzialanie mikroprocesora,

zidentyfikowac multipleksery i demultipieksery w diagramach logicznych,

opisac zastosowanie Swiatiowodow w systemach statku powietrznego,

opisac budowg i strukturg sterownika cyfrowego ukiadu reguiacji t

autornatycznej

przygotowac sterownik ukladu regulacji automatycznej do pracy,

zaprogramowac sterownik cyfrowy dla urz8dzen sterowania ruchem

koiejowym


1. Podstawowe pojqcia arytmetyki cyfrowej:

pozycyjne systemy liczenia, pojqcie cyfry i liczby, reprezentacja dwuwartosciowa,

system binarny, system osemkowy, system heksadecym?llny . reprezentacja

symboliczna cyfr, wzajemne relacje pomigdzy rdinymi systemami,

przeksztalcenia dziesigtne - binarne-osemkowe - heksadecymalne, podstawowe

dzialania arytmetyczne w systemie binarnym, dodaw8nie. odejmowanie,

mnozenie i dzielenie, reprezentacje liczb w syslemach binarnych, kody, iiczby

staio i zmiennoprzecinkowe.

2. Podstawowe prawa algebry logiki:

podstawowe aksjomaty algebry logiki, definicje funkcji logicznych, zapis

i upraszczanie funkcji, podslawowe funktory logicLne , funkcje wielu zmiennych,

definicja ukladu funkcjonalnie pelnego, minimalizacja funkcji.

3. Przetwarzanie informacji, magistrale danych:

Przedmiot informatyki, pojqcia podstawowe, efektywnosc roinych technik przet-

warzania, procesy inforrnacyjne: zbieranie, przetwarzanie i przekazywanie

informacji, pojecie analogii, ukiad strukluralny EMA, cziony operacyjne,

wzmacniacze operacyjne, budowa i dzialanie wzmacniacza rbtnicowego.

parametry i ich definicje, wzmacniacze inwersyjne, przeznaczenie, budowa

i dzialanie, irnpedancja wejSciowa, impedancja wyjsciowa, pamiqci analogowe,

pamiqt analogowa w ukladzie inwersyjnym, pamigC analogowa w ukladzie

wtornika, pamigc ze skroconym czasem ladowania, przetworniki analogowo-

cyfrowe, przetworniki porownujqce, przeznaczenie przetwornikow, przetworniki ze

zliczaniem jednostkowych przyrostow, przetworniki z kolejnym porownaniem,

przetworniki z programem posredniczrlcyrn, przetworniki napigcia na podziat

czasowy, przetworniki napiqcia na czgstotiiwoSc, przetworniki cyfrowo -

analogowe, przetworniki wagowo - rezystorowe, przelworniki wagowo - prqdowe,

przetworniki drabinkowe, dzialanie zintegrowanej magistrali danych, budowa

i funkcja zintegrowanej magistrali danych.

4. Projektowanie ukladow kombinacyjnych:

podstawowe funktory logiczne, realizacja funkcji logicznych za pomocq funktorow

logicznych, okreslanie zbioru wejSciowego funkcji do praktycznej reaiizacji

wybranych rozwiqzan, anaiiza dzialan ukladow kombinacyjnych, synteza sieci

kombinacyjnej, pojgcie ukiadu kombinacyjnego jako automatu realizujqcego

okreslone funkcje iogiczne, parametry statyczne i dynamiczne funklorow i ich

wplyw na dzialanie sieci, definicje podstawowych parametrow dynamicznych

funktorow i sieci.

5. Realizacje technologiczne funktorow iogicznych:

standard TTL, realizacja bramki NAND w technologii TTL, rodzaje realizacji

standardu TTL - serie S, H, LS, standard ECL, realizacja bramki NOR i OR

w standardzie ECL,

standard PMOS, NMOS i CMOS, reaiizacja bramki NOT i NAND w standardzie

CMOS, ukiady zapewniajqce wspolprace pomigdzy roinymi slandardami,

charakterystyki statyczne dia roinych standardow, charakterystyka przejsciowa

jako funkcja przenoszenia i jej wplyw na dziaianie ukiadu, uklad Schmitta jako

przykiad eiementu korygujqcego funkcje przejscia, typowe parametry statyczne,

obciqzalnokt wejSt i wyjsc funktorow, typowe parametry dynamiczne funktorbw,

wplyw czasbw propagacji na czgstotliwokt pracy ukladu.

6. Ukiady sekwencyjne:

realizacja cyfrowego automatu zliczajqcego - koniecznokc stosowania uzaieinien

czasowych, przerzutnik, podstawowe definicje, element pamiqci ukiadu, realizacja

przerzutnika R-S, definicja funkcji logicznej przejscia przerzutnika, reaiizacja

przerzutnika typu MASTER - SLAVE, przerzutnik typu D, zasada przepisywania

informacji, przerzutnik typu J - K, zasada uzaletnienia przepisywania informacji

w zaletnosci od stanu, przerzutnika, przerzutnik typu T jako przyklad dwojki I

iiczqcej, konwersja typu przerzutnika, roine sposoby realizacji, uklady uzaieznieli

czasowych, przerzutniki monostabilne, przerzutniki monostabilne z podtrzymy-

waniem czasu trwania impulsu, uklady seiekcji zboczy przebiegow, uklady

astabiine - generatory przebiegow, zegar taktujqcy - podstawa czasu cyfrowego

ukiadu sekwencyjnego, uklady zliczajqce iicznik i reaiizacja licznik6w z wykorzys-

taniem roinych przerzutnikhw, iiczniki synchroniczne i asynchroniczne, realizacja

zegara za pomocq ukladow iicznikowych przerzutnik jako rodzaj pamigci, rejestr

grupa przerzutnikow, rodzaje rejestrow.

6. Urzqdzenia arytmetyczno-logiczne:

kody i ich rodzaje, zastosowanie kodow, konwertery kodow, transkodery,

multipleksery i demultipleksery, budowa mullipleksera i demultipleksera, budowa

kodera i dekodera, sumator, definicja sumatora i p6lsumatora, realizacje sumato-

row i ich budowa, komparatory cyfrowe, dzialanie i budowa, sumator + koder +

komparator, scalenie funkcji, funkcje logiczne i funkcje arytmetyczne, jednostka

arylmetyczno - logiczna ALU, pojgcia podstawowe, przyklad realizacji jednostki

arytmetyczno - logicznej, rejestry jako uklady wprowadzania i wyprowadzania

informacji, zasady wspolpracy rejestrow z jednostkq arytmetyczno - logicznq

ALU, realizacja automatu wykonujqcego obiiczenia arytmetyczne i logiczne,

arytmometr- zasada dzialania, wprowadzenie do cyfrowych systemow

przetwarzania danych.

7. Mikroprocesory:

funkcje i ogblne dzialanie mikroprocesora, podstawowe dzialanie czgSci

mikroprocesora, dzialanie modulu sterowania, przetwarzania danych, zegar, baza

danych, mikroprocesor arytmetyczno - logiczny, dzialanie i wykorzystanie

zespolow koduja.cych i dekoderow, dzialanie roinych typow koderow.

wykorzyslanie mikroprocesorow o Sredniej, duiej i bardzo duiej skali integracji,

jednostka arytmetyczno-logiczna ALV mikroprocesora, rejestry, uktady wejscia - wyjscia.

8. Swiatlowody:

optyka: natura Swlatla, prgdkoSC Swiatla, prawa odbicia i zalamania Swiatla,

odbicie od powierzchni plaskiej i sferycznej, zalamanie w roinych oSrodkach,

soczewki, optyka Swiatlowodowa, zasady budowy i dzialania Swiatlowodow.

przesylanie sygnalow, terminologia dotyczqca Swiatlowodow, budowa

Swiatlowodu, zaiety i wady przesylania sygnabw Swiatlowodami w stosunku do

przekazywania sygnalow przewodami eleklrycznymi, magistrale Swiallowodowe,

eleinenty linii Swiatlowodowej: Ia.czniki, przylqcza sterujace, przylqcza zdaine i

inne, zlacza, koncentratory, terminale sterowania, terminale zdalnego slerowania.

zastosowanie Swiatlowodow.

9. Sterowniki cyfrowe

budowa, dzialanie, struktura sterownika, uklady regulacji automatycznej, progra-

mowanie sterownika cyfrowego, przygotowanie sterownika do pracy, zastosowa-

nie sterownika cyfrowego w urzqdzeniach sterowania ruchem kolejowym.

G I

10. Pamigci phlprzewodnikowe:

podstawowe wiadomosci o rodzajach pamigci p0lprzewodnikowych, podzial

pamigci ze wzglgdu na typ zapisu i odczytu, pamigci slatyczne, dynamiczne ,

pamigci RAM,ROM. EPROM, EEPROM,

11.Zastosowanie cyfrowych ukladow automalyki w urzqdzeniach sterowania ruchem

kolejowym.

3. Uwagi do realizacji wraz z zaleceniami dotyczqcyrni oceniania.

Przedmiot bazuje na wiedzy przekazywanej w ramach: fizyki, matematyki,

chemii, podstaw elektrotechniki.

Przedmiot podbudowuje wiedzg potrzebnq w opanowaniu przedmiotow:

cyfrowe uklady sterowania, urzqdzenia sterowania ruchem koiejowym.

Zajqcia dydaktyczne powinny odbywac sig w pracowni wyposaionej w podslawowe

Srodki audiowizualne, komputer, slowniki podstawowych pojgc automatyki i katalogi

elementow automatyki. Komputer powinien posiadat program do obiiczania

podstawowych czlonow i elemenkiw automatyki oraz programy do symulacji ich

wzajemnego oddzialywania. Zaleca sig organizowac Cwiczenia w grupach lub

grupowac jednostki lekcyjne w bloki, co zwigkszy efektywnoSC ksztalcenia, lstotnym

elementem nauczania jest stawianie przed uczniami problemow zwiqzanych

z tresciami nauczania, a nastgpnie dokonywanie anatizy rozwiqzah i wspolny

z uczniami wybor najbardziej efektywnego rozwiqzania. Uczniowie muszq miec

zapewniony dostgp do informacji przekazywanej przez internet i zgromadzonej

w zasobach bibliotecznych szkoly. Ponadto, w ramach moiliwoSci lokalnych naleiy,

organizowac wycieczki do zakladow wykorzystujqcych urzqdzenia aulomatycznej

regulacji.

Podczas formulowania oceny lrzeba jednoznacznie ustali6 kryteria oceniania:

a. stopien spelnienia wymagah programowych,

b. poslugiwanie sig terminologiqtechnicznq,

c. formg prezentacji i wystwien publicznych.

d. organizacjg pracy w zespolach podczas rozwiqzywania zadafi,

e, postawg ucznia.

Podstawowym narzgdziem pomiaru dydaktycznego podczas oceniania powinien byC

nauczycielski test osiilgnigt ucznia. Zaleca sig stosowanie r6inorodnych metod

sprawdzania osiilgnigc edukacyjnych:

- dyskusje kierowanq

- indywidualne wypowiedzi ucznia,

- pisemny sprawdzian wiedzy,

- testy wiadomosci,

- wykonywanie zadan problemowych stawianych uczniowi.


Przedmiot cyfrowe ukiady automatyk~ nalezy real~zowac wykorzystujqc nastgpujqce

srodk~ dydaktyczne

1 tablice poglqdowe z charakterystykami podstawowych czlonow reguiacjl

automatycznej,

2. kataiogi elementbw i podzespol6w automatycznej regulacji,.

3. stanowisko komputerowe z dostepem do internetu,

4, programy symulacyjne cyfrowych ukladow automatyki,

5, prezentacje multimedialne cyfrowych ukiad6w automalyki,

6. instrukcje techniczno - ruchowe urzqdzen automatyki cyfrowej.

7. foliogramy cyfrowych ukladow automatyki.

8, fiimy prezentujace zastosowanie cyfrowych ukladow automatyki,

9. Swiatlowody

5. Literatura

1. Kostro J. Elementy, urzqdzenia i uklady automatyki (WSiP , 1987)

2. Kostro J. Piacownia automatyki ( WSiP , 1996)

3. Jastrzgbska M Podstawy automatyki dla elektronikow (WSiP 1986)

10. PRACOWNIA ELEKTRYCZNA I ELEKTRONICZNA


W wyniku procesu ksztalcenia uczen (sluchacz) powinien umieC:

1) zastosowac zasady bezpiecznej pracy,

2) wykonaC polqczenia elementow elektrycznych i elektronicznych zgodnie ze

schemalami,

3) zastosowac odpowiednie metody pomiarowe,

4) obliczyC i oszacowat blgdy pomiaru.

5) zanalizowac dzialanie ukladu na podstawie uzyskanych wynikbw pomiaru,

6) wykorzyslac komputer do obrobki wynikow pomiaru.

7) skorzystat z katalogu elementow i ukladow analogowych oraz cyfrowych,

8) regulowac natgienie i napigcie prqdu stalego i zmiennego,

9) zestawiat uklady rezystorow dla osiagnigcia iqdanej rezystancji,

10) oceniac wplyw wlasnoSci miernikow na badany obwod,

11) dokonac pomiaru rezystancji, indukcyjnosci i pojemnosci roinymi metodami,

12) wykorzyslac oscyloskop do obserwacji i pomiarow,

13) zanalizowac zachowanie sig obwodow prqdu zmiennego zawierajqcych

elementy RLC,

14) przeprowadzic badania eksploalacyjne maszyn elektrycznych,

15) zbadaC skutecznost Srodkow ochrony przeciwporaieniowej.

16) wyznaczyC podstawowe charakterystyki elementow p6lprzewodnikowych,

17) wyznaczyC podstawowe charakterystyki ukladow elektronicznych.

ID) zdjqc charakterystyki elementow energoelektronicznych,

19) zastosowaC podstawowe prawa elektrotechniki do pomiarow elektrycznych

(prawo Ohma, prawo Kirchhoffa),

20) zbadac styczniki, przekainiki i wylqczniki,

21) obsiuiyc sterowniki programowalne.


1. Uklady regulacji nalqienia prqdu:

badanie ukladdw reguiacji natgtenia prqdu z wykorzystaniem rezystora suwako-

wego wlqczonego szeregowo z obciqieniem, pomiary prqdu za pomocq ampero-

I mierzy oraz uniwersainych miernikow anaiogowych i cyfrowych, wyznaczanie

zakresu regulacji, wyznaczanie charakterystyki I = 1 (R) przy U = const.

2. Ukiady regulacji napiqcia:

j badanie ukladdw regulacji napigcia z wykorzystaniem potencjometrycznego

1 ' dzielnika napigcia, pomiary napigcia za pomocq woltomierzy oraz uniwersainych

i miernikow analogowych i cyfrowych, wyznaczanie zakresu regulacji dla jedno- i

1 dwustopniowego ukladu regulacji, badanie wpiywu rezyslancji odbiornika na i ', '.

wartosc napigcia WyjSciowego potencjometru, wyznaczanie charakterystyk i

1 potencjometrbw. i i

3. Badanie obwodow prqdu sstlego:

X: badanie uklad6w zloionych z kiiku rezystorow poiqczonych szeregowo, i

rownoiegie i w sposob mieszany, pomiar spadkbw napigc i rozplywu prqdow

w powyiszych ukladach oraz porbwnanie wynikbw pomiaru z wartokciami

obliczonymi.

4. Badanie wpiywu parametrow rniernikbw na wyniki pomiarow:

pomiary w prostych obwodach prqdu stalego za pomocq miernikow o roinej

rezystancji wewngtrznej, porbwnanie wynikbw pomiarow, oszacowanie blgd6w

pomiaru.

1 5. Pomiary rezystancji: metodq technicznq. za pomocq omomierza oraz metodq

mostkowq, porownanie wynikbw pomiarbw.

6. Badanie galwanicznych irodel napigcia: pomiar rezystancji wewngtrznej i SEM

ogniwa, wyznaczanie charakterystyki obciqzenia.

7. Pomiaiy pojemnoSci:

pomiary pojemnosci kondensatorow polqczonych rownolegie, szeregowo i w

1 sposob mieszany, metodq technicznq i miernikami pojemnosci, porownanie

I wynikow pomiarow.

8. Pomiary indukcyjnosci: pomiary indukcyjnosci cewek metodq technicznq,

multimetrem oraz rniernikami indukcyjnoSci, porownanie wynikow pomiarbw.

9. Obsluga oscyioskopu:

zapoznanie sig z rozmieszczeniem elementow reguiacyjnych na piycie czolowej,

przygotowanie oscyioskopu do pracy, obserwacja i pomiary napiqcia przebiegu

stalego oraz przebiegow o rbinych ksztaliach.

10. Podstawowe pomiary z wykorzystaniem oscyloskopu: pomiary amplitudy, okresu.

czgstotliwosci oraz przesunigcia fazowego, pomiary podstawowych parametrow

przebiegow impulsowych.

11. Badanie stanow nieuslaionych w obwodach RC i RLC: obserwacja oscylogramow

napigc na elementach RLC podczas stanow nieustalonych, wyznaczanie stalej

czasowej

12. Badanie szeregowego obwodu z elementami RL i RC: pomiary spadkow napigc

na eiernentach R, L oraz R, C, pomiary prqdu, sporzqdzanie wykresow

wskazowych napigt i trojkqta impedancji.

13. Badanie r6wnoteglego obwodu z elementami R; i RC: pomiary prqdow piynqcych

przez elementy R, L oraz R, C pomiary spadku napigcia na tych elementach.

sporzqdzanie wykresow wskazowych i trojkga admitancji.

14. Badanie szeregowego obwodu RLC:

pomiary spadk6w napigc na elementach R. L i C oraz pomiary prqdu w funkcji

czgstotliwosci, sporzqdzenie wykresow wskazowych napigc i trojkqta impedancji,

obserwacja rezonansu napigc.

15. Badanie rownoieglego obwodu z eiementami RLC:

pomiary prqdow plynqcych przez elementy R, L i C oraz napigcia w funkcji

czgstotliwosci, sporzqdzenie wykresow wskazowych prqdow i trojkqta admilancji,

obseiwacja rezonansu prqdow.

16. Pomiary mocy: pomiary mocy czynnej, biernej i pozornej w obwodach

zawierajqcych elementy R, L i C, obiiczanie i poprawa wspoiczynnika mocy,

17. Badanie transformatora jednofazowego: pomiary rezystancji uzwojeii, pomiary

przekiadni , pomiary stanu jalowego, stanu zwarcia, stanu obciqienia.

18. Badanie silnikbw eiektrycznych maiej mocy: pomiary podstawowych parametrow i .\ charakterystyk silnikow prqdu staiego, pomiary podslawowych parametrow i

charakterystyk silnikow prqdu zmiennego.

19. Badanie wylqcznika przeciwporaieniowego roinicowo-prqdowego: pomiar prqdu

doziemnego uruchamiajqcego wylqcznik, pomiar czasu zadziaiania wylqcznika.

20. Badanie diod poiprzewodnikowych: wyznaczanie charakterystyk prqdowo-

napigciowych diod, porownanie wynikow pomiarow z danymi kataiogowymi.

21. Badanie tranzystorow: pomiar parametrow [h], pomiary parametrow za pomocq

testerow.

22. Badanie elementow optoelektronicznych:

pomiar podstawowych parametrow oraz wyznaczanie charakterystyk fotoogniwa.

fotorezystora, fotodiody, fototranzystora i transoptora, porownanie otrzymanych

wynikow z danymi kalalogowymi.

23. Badanie ukladow rozdzielenia galwanicznego: wyznaczenie przykladni

transoptora, badanie wplywu czestotliwoSci na pracg transoptora.

24. Badanie prostownikow: 3 obserwacja oscylogrambw napigC wyjsciowych prostownikow jedno- i

dwupol~wkowych z filtrem RC na wyjSciu i bez filtra, wyznaczanie zaleinosci

napiecia wyjsciowego od rezystancji obciqzenia.

25. Badanie stabilizalorow elektronicznych:

wyznaczanie charakterystyk prqdowych i napigciowych, pomiary podstawowych

parametrow, obserwacja oscylogramow w roinych punktach slabilizalora.

26. Badanie polprzewodnikowych element6w sterowanych:

wyznaczanie charakterystyk prqdowo-napigciowych, pomiary podstawowych

parametrow tyrystora i triaka, badanie prostownika sterowanego, badanie

sterownika.

27. Badanie ukladow polaiyzacji i stabilizacji punktu pracy tranzystora: pomiar

rozkladu napigc slalych i rozptywu prqdow we wzmacniaczu jednostopniowym.

28. Badanie wzmacniaczy tranzystorowych w podstawowych ukladach pracy:

wyznaczanie charakterystyk, pomiar szerokoSci pasma przenoszenia.


Przed rozpoczeciem zajeC iaboratoryjnych naleiy przeprowadzic zajecia

wstgpne, obejmujqce nastgpujqce zagadnienia: zapoznanie z regulaminem

pracowni, szkoienie z zakresu BHP i przepisow przeciwpoiarowych, om6wienie

sposobu realizacji serii cwiczen i obslugi wykorzystywanych w tych Cwiczeniach

przyrzqdow pomiarowych, omowienie sposobu opracowywania sprawozdan

z wykonanych pomiarciw, pokazy pomiarow podstawowych wielkosci elektrycznych.

W czasie wszystkich zajgC laboratoryjnych naleiy zwracat szczeg6lnq uwage na

przeslrzeganie przepisbw BHP podczas wykonywania Cwiczen. Przed

przystwieniem grupy do zajgc, nauczyciel powinien omowic zagroienia specyficzne

dla danego Cwiczenia. Zalecana wieikosc grupy nie powinna przekraczac 4 uczniow.

Do kaidych zajgC winny byc przygotowane instrukcje zawierajqce:

- cel Cwiczenia,

- zakres twiczenia.

- wykaz polecen.

- schematy uklad6w pomiarowych,

- tabele pomiarowe,

- spis przyrzqdow.

Po kaidej zakonczonej serii Cwiczen (skladajqcej Fig, np, z 6 Cwiczen), wykonywane

bqdzie Cwiczenie kontroine, pozwalajqce sprawdzie stopien opanowania umiejqtnosci

zaloionych w celach ksztalcenia.

Przy kilkustopniowej skali ocen (1-6) nauczyciele powinni ustalic zbiory wymagan

dla kaidej pozytywnej oceny oddzielnie.

Wymagania konieczne dolyczq opanowania umiejgtnosci wykonania podstawowych

pomiarow oraz badah ukladow i urzqdzen na podslawie przekazanej instrukcji

zawierajqcej:

- schematy ukladow pomiarowych. - wykaz niezbgdnych przyrzqdow i urzqdzen.

- sposob ich uiycia.

Wymagania podslawowe dolyczq opanowania - na podstawie otrzymanej instrukcji,

zawierajqcej schematy ukladow pomiarowych - umiejgtnosci:

- doboru przyrzqdow pomiarowych,

- wykonania podstawowych pomiarow oraz badan uklaU6w i urzqdzeti

eleklrycznych i elektronicznych. I

Wymagania rozszerzone dotyczq opanowania umiejgtnosci:

- doboru przez ucznia odpowiedniej melody pomiarowej (ukladu pomiarowego),

- wykonania podstawowych pomiarow ukladow i urzqdzen elektronicznych,

- samodzielnego przygotowania sprawozdania z wykonanych czynnosci wraz

z wnioskami.

Wymagania dopelniajqce dotyczq opanowania umiejgtnosci analizowania pracy

ukiadow i urzqdzen elektronicznych, na podstawie uzyskanych wynikow pomiarow

oraz lokalizacji ewentualnych uszkodzeh.


1. Stanowiska eiektryczne (minimum 4) powinny byc wyposaione w :

- zasilanie stabilizowane napigcia stalego 0 - 12 V, 24 V,

- zasilanie napigciem sinusoidainym 50 Hz,

- wieiozakresowe rnierniki laboratoryjne prqdu oraz napigcia statego

i przemiennego,

- muitimetry etektroniczne i cyfrowe,

- laboratoryjne mierniki czgstotliwoSci i wspotczynnika mocy,

- watomieize,

- mostki do pomiaru rezystancji,

- oscyloskopy,

- generatory funkcji,

- obrotomierze.

- elementy obwodow elektrycznych: rezystory suwakowe i dekadowe,

elernenty indukcyjne i pojemnosciowe,

- transformatory, - silniki prqdu stalego i przemiennego.

- ogniwa kwasowe lub zasadowe,

- zestaw do badania wylqcznika r6inicowo-prqdowego, - system ochrony przeciwporaieniowej (wylqczniki roinicowo-prqdowe).

2. Stanowiska eiektroniczne (minimum 4) powinny byc wyposaione w:

- zasilanie jednofazowe 50 Hz,

- stabilizowane napigcie state 0 - 24V i 5V oraz *I- 15 V,

- sprzqt pomiarowy: muitirnetry elektroniczne analogowe i cyfrowe.

dwukanatowe oscyioskopy 20 MHz

. clcr?><;r~ly ol~woddw ~ ! i ~ ; k l ~ ~ ~ r ~ t ~ : ; o y ~ . l ~ r<!;ysl<>ry C~,~ , I< I~> . \~ , I ~ ~ * ! l r ~ o < ~ p o ~ ~ ! l r y .

koiidcnsaloiy, diody. Iranryslory, lyryslory. clcnlc~>ly oil l0ci~:hIlo~~i~:znc.

- rnodulowe uktady eiektroniczne (prostowniki, sterowniki, wzmacniacze,

stabilizatory, transoptory).

. syslclrl ocllrony l,rzcc~wi)or:ljri~iowl:l (w)I, \r iniL~ r O : ~ ~ ~ C ~ ) w ~ . i ~ i i l ~ i O w ~ ! )

5. L i te ra tura

1. Bolkowski St.. Elekfrotechnika, Wydawnictwa Szkoine i Pedagogiczne.

Warszawa 1997.

2. Chwaleba A. Moeschke B., Ploszajski G.. Elektronika. Wydawnictwa Szkoine

i Pedagogiczne. Warszawa 1999

3. Goilitiska E.. Maszyny elektiycziie. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,

Warszawa 1995

4. Grabowski L., Pracownia elekfroniczna - uklady elekfroniczne. Wydawnictwa

5. Szkoine i Pedagogiczne. Warszawa 1997

6, idzi K., Pomiaiy elekfiyczne - obwody prqdu stalego. Wydawnictwo Szkoine

PWN, Warszawa-todi 1999.

7. Kammer J., Oberthur W., Zastrow P., Pracownia podsfaw eiekfrofechniki dla

elekfronik6w. Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa-Lodi 1997.

8. Pilawski M., Pracownia elektiyczna. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,

Warszawa 1996.

9. Przybylowicz-tomnicka A,. Pomiaiy elekfryczne - obwody prqdu

przemiennego. Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa-todi 2000.

Literature naleiy aktualizowac w miarg ukazywania sig nowych pozycji

11. LABORATORIUM AUTOMATYKI STEROWANIA RUCHEM

KOLEJOWYM

1. Szczegotowe cele ksztalcenia ,

W wyniku ksztalcenia uczen (sluchacz) powinien umiec

zbadac przekainik elektromagnelyczny,

zbadat przekainiki Indukcyjne, czasowe i impulsowe,

zbadac transformato rstosowany w urzqdzeniach sterowania ruchem

kolejowym.

zbadac napqd zwrotnicowy,

zbadac uklad optyczny sygnalizatora Swietlnego,

zbadat uklad biokady pokamoczynnej,

zbadaC obwody potwierdzenia i zwolnienia przebiegu,

zbadac obw6d przekainika sygnalowego i obwodu Swiatel,

zbadac zamknigty obw6d torowy.

zbadaC samoczynnq blokadg liniowq,

zbadac napqd rogatkowy,

zbadai: komputerowy uklad sterowania ruchem,

zbadai: urzqdzenia blokowe sterowania ruchem kolejowym,

zbadac samoczynnqsygnalizacjg przemyslowa

zbadai: urzqdzenia przytorowe samoczynnego hamowania pocia,gu (SHP),

dobra6 przyrzqdy i narzqdzia w zalelnoSci od rodzaju badanego urzqdzenia

lub ukladu,

obsluiyc przyrzqdy pomiarowe do pomiarow w urzqdzeniach sterowania

ruchem kolejowym.

dokonac anaiizy dzialania urzqdzenia na podstawie wynikow pomiarbw,

zastosowai: zasady bezpiecznej pracy.


1. Badanie przekainikow elektromagnetycznych neutrainych:

zaznajomienie sig z budowq przekainikow roinych typow, zdejmowanie

charakterystyk przekainikow, porniary napigc i prqdow wzbudzania i

odwzbudzania przekainika. porniary opornosci uzwojen, sposoby regulacji

czasow wzbudzania i odwzbudzania przekainika, pomiary opornosci przejScia

zestykow i siiy wzajemnego docisku styczek, wykonywanie polqczeh

przekainikbw typu JRB, JRC, JRF. JFG. JRK i RL w obwodach.

2. Badanie przekainikow indukcyjnych, impuisowych i czasowych:

zapoznanie sig z budowq przekainika indukcyjnego na przykladzie typu JRV,

pomiar impedancji uzwojeh i kqta przesunigcia fazowego, badanie wplywu

zrniany napigc iokainych i kontrolnych oraz kqta przesunigcia fazowego na

dzialanie przekainika, zdejmowanie charakterystyk przekainikow, badanie

przekainika impulsowego typu JRM oraz przekainika czasowego wg zasad

podanych w materiaie zajgc nr 2.

3. Badanie transformator6w stosowanych w urzqdzeniach sterowania ruchem:

rozpoznawanie systemu poiqczeh, potniary rezyslancji i impedancji uzwojeri,

pomiary napigC na uzwojeniach pierwotnych i wtbrnych, wyznaczanie

przekiadni, pomiary prqdu staan jalowego, obciqienia i zwarcia, stosowanie

rezystorow ograniczajqcych prqd zwarcia.

4. Badanie napgdu zwrotnicowego typu JEA-29 ; EEA-4:s-700:

obserwacja: pracy silnika napgdu, sprzggla przeciqzeniowego, hamulca

zaporowego, urzqdzenia sterujqco-kontrolnego, przesuwu suwakbw

nastawczych i kontroinych, przelqczania zestykbw: pomiar sily nastawczej

i sily trzymania, pomiar natgienia .prqdu nastawczego i kontroinego,

obserwacja dziaiania przekainikhw nastawczych, ochronnego i kontroli

poioienia, zachowanie sic ukladu przy rozpruciu zwrotnicy, demontai i

montai podstawowych elementow.

5. Badanie ukladu optycznego sygnalizatora Swietlnego:

dobor irodla Swiatia, ogniskowanie ukladu optycznego, badanie natgienia

oswietlenia w punkcie pomiarowym przy zmianach ogniskowania oraz przy

roinych soczewkach, wyznaczanie kqta rozsylu przy zrnianach ogniskowania

oraz przy roinych soczewkach, badanie napigcia na iarowce i jego wpiyw na

zasigg sygnalu, stosowanie prawa Allarda, badanie ukladu kontroli Swiecenia

sygnalizatora na pulpicie nastawczym.

6. Badanie ukladu polsamoczynnej biokady liniowej mechanicznej

i przekainikowej:

zapoznanie sig z konstrukcjq bloku prqdu przemiennego oraz bloku

przekainikowego z wkladkq biokowa, obserwacja dziaiania bloku i wkladki

przy blokowaniu, pomiar napigcia wyjSciowego przetwornicy blokowej,

obserwacja pracy induktora blokowego, obsenvacja dziaiania poszczegolnych

przekainikow bloku przekainikowego. dzialanie ukladu blokady przy

przenvach lub zwarciach przewodow lqczqcych wspolpracujqce bloki.

7. Badanie obwodow utwierdzenia i zwolnienia przebiegu w urzqdzeniach typu E:

obserwacja kolejnoSci dzialania elementow obwodu, pomiar czasu opoinienia

przekainika zwalniajqcego, analiza obwodow, zachowanie sig obwodow przy

zaniku napiqcia.

8. Badanie obwodu przekainika sygnalowego oraz obwodow Swiatel:

montowanie obwodu Swiatla zastgpczego na podstawie schematu, pomiar

prqdu i mocy pobieranych przez obwod, okreslenie czgstotiiwoSci rnigania

Swiatia, syrnulacja przepalenia iarowki w obwodzle Swiatel sprzqionych

z zastosowanym dlawikiem wyr6wnawczym.

9. Badanie otwarlego i zamknigtego obwodu torowego pradu zmiennego:

porniar opornoSci zlqcza izoiowanego, pomiar natgienia prqdu i napigcia na

transformatorach obwodu w stanie jalowym i zwarcia, pomiaiy na

przekainikach torowych w roinych stanach odcinka izolowanego, symulacja

zwarcia na styku i przenvy na doprowadzeniach, badanie wplywu opornosci

podtorza i irnpedancji tokow szynowych na dzialanie obwodu.

10. Badanie samoczynnej blokady liniowej typu EAC:

anaiiza dzialania obwodow blokady, obsetwacja dzialania blokady przy

zajqtosci roinych odcinkow, pomiary kryieriow blokady. obserwacja kolejnoici

zadzialah i kombinacji przekatnikow la, Ib, lc i Id przy roinych konfiguracjach

zajqtohci odcinkow, obserwacja dzialania przekainikow przy uiyciu polecen

Wbl, Zwbl, Pzk, AZK i innych.

11. Badanie napqdu rogatkowego na przykladzie typu JEGD lub RHR:

obserwacja pracy napgdu, wplyw wywaienia drqga na pracg napqdu, pobor

prqdu przez siinik przy pracy normalnej i wymuszonym zahamowaniu ruchu

d rqa , demonlai i montai podstawowych czgsci napgdu, poznanie sposobu

ryglowania driiga, badanie obwodu elektrycznego rogatki, lokalizacja usterek

pozorowanych, obsluga awaryjna napqdu.

12. Badanie urzqdzen komputerowych:

zapoznanie sig ze slerownikiem komputerowym, odczyt slanow wejsciowych i

wyjsciowych sterownika, komunikaly biqdow, przetworniki sygnalow,

powiqzania slerownika z czlonami wykonawczymi, wykonywanie czynnosci

sewisowych przy urzqdzeniach komputerowych.

13. Badanie urzqdzeri blokowych mechanicznych wewnglrznych:

zapoznanie sig z blokiem prqdu slalego i blokadq stacyjnq, skrzynia.

zaleinosci i lawq nastawczq, wykonywanie czynnosci konsewacyjnych.

analiza dziaiania bloku na prqd staiy, zastawek elektrycznych i zaworek.

badania wymiar6w w skrzyni zaleinoici, badanie rnechanizmu wykleszczania

diwigni naslawczej, demontai i montai wybranych elementow nastawnicy.

14. Badanie urzqdzen sarnoczynnej sygnalizacji przejazdowej:

zapoznanie sic z budowq szafy SSP, syrnulacja przejazdow, symulacja

usterek, zasada dwukanatowoSci pracy urzqdzeh, badanie czujnikow torowych

rnechanicznych, eleklronicznych i magnetoindukcyjnych, pomiary elektryczne

czujnikow, zapoznanie sig z budowq i dziaianiem powtarzacza SSP typu ERP.

15. Badanie urzqdzen przytorowych samoczynnego hamowania pociqu:

zapoznanie sig z budowq rezonatora SHP, pomiar dobroci uzwojen i

rezyslancji izolacji, pomiar pojemnosci kondensatora, symulacja dzialania

ukiadu samoczynnego hamowania poc iqu przy najeidzie lokomotywy,

montai rezonalora na szynie kolejowej z zastosowaniem przymiaru.


Przedmiot bazuje na wiedzy przekazywanej w ramach przedmiotbw:

- urzqdzenia sterowania ruchem kolejowym.

- podstawy elektroniki,

- uklady automatyki

- elektrotechnika i miernictwo.

- maszyny i urzqdzenia elektryczne,

- pracownia elektryczna i elektroniczna,

- podstawy konstrukcji urzqdzeh automatyki.

Tym samym przedmiot ten jest niejako podsumowaniern wiedzy nabytej

w trakcie caiego cyklu nauczania, a jego zadaniem jest dokladne zapoznanie

> uczniow z praktycznymi przykladami urzqdzen sterowania ruchem kolejowym.

Zajgcia dydaktyczne powinny odbywac sie w specjalistycznej pracowni

urzqdzen sterowania ruchem kolejowyrn i Iqcznosci oraz w laboratorium sterowania I ruchem koiejowym. Wyposaienie tych pracowni jest okreSlone w podstawie

programowej ksztaicenia w zawodzie technik aulornatyk sterowania ruchem

koiejowym.

W trakcie zajgC wstqpnych naleiy zapoznaC uczniow z regulaminem pracowni,

przeszkolic z zakresu BHP i przepisbw przeciwpoiarowych, omowic sposbb realizacji

serii Cwiczen i obslugi wykorzystywanych w tych Cwiczeniach narzgdzi i przyrzqdow

pomiarowych, a takie sposob opracowywania sprawozdan z wykonanych Cwiczen.

Cwiczenia powinny odbywac sig w grupach liczqcych maksymalnie po 4

osoby. Na poczqtkowych zajeciach naleiy przedstawiC uczniom dokladny

harmonogram odbywania zajec, przeszkolit w zakresie BHP i poinformowaC o

zasadach odbywania Cwiczeh oraz odpowiedzialnosci za bezpieczehstwo

Cwiczqcych i mienie szkoly.

Opiekg nad wykonujqcymi Cwiczenia powinien sprawowat nauczyciel majqcy

doswiadczenie w budowie lub utrzymaniu urzqdzen automatyki kolejowej

w przedsigbiorstwie PKP tub na kolejach zakladowych. Wskazanym jest, aby zajecia

z przedmiotbw ,.urzqdzenia sterowania ruchem kolejowym" oraz ,,laboratorium

autornatyki sterowania ruchem kolejowymi" prowadzila ta sarna osoba.

Do kaidych zajgC w laboratorium automatyki sterowania ruchem kolejowym

powinny by6 przygotowane inslrukcje zawierajace:

- cel i zakres Cwiczenia,

- wykaz polecen,

- schematy ukiadow pomiarowych,

- tabele pomiarowe,

- spis narzgdzi i przyrzqdow.

Przed zajeciami uczniowie przygotowujq sprawozdania na zadany do

kaidego Cwiczenia temat. Do zajec powinni przystapic uczniowie wykazujqcy

odpowiednl poziom wiedzy teoretycznej.

75

Na zajeciach nauczyciel osobiScie demonstruje prawidlowo wykonane

Cwiczenie. Uczniowie wykonujqc cwiczenie wpisuje wyniki pomiarbw, do przygotowa

nych tabel. Naleiy zwracat szczegbinq uwagg na prawidiowe formulowanie

wnioskow natury technicznej oraz na precyzyjne poslugiwanie siq jqzykiem

zawodowym.

Po zakonczeniu Cwiczen uczniowie opracowujq wyniki pomiarow w formie

sprawozdania.

Po zakonczeniu procesu dydaktycznego uczen powinien:

- znac i rozumiec zasady dzialania poszczeg6lnych urzqdzen sterowania

ruchem,

- omowiC przebieg Cwiczenia.

- sformulowaC wnioski techniczne z badan,

- rozumieC zjawiska zachodzqce w urzqdzeniach i wyznaczac granice

pomiedzy prawidlowym dzialaniem a usterkq,

- iokalizowat badane przyrzqdy i ukkidy na schematach.

Elementem istotnym w kontekscie wychowania spolecznego, jest nabycle

umiejetnosci wsp6idzialania w grupie i podzialu pracy z wziqciem odpowiedzialnosci

za dobre wykonanie swojej czgsci zadania. Ponadto wainym elementem zajgC jest

nabycie kultury technlcznej, przydatnej i wymaganej w zawodzie automatyka


W trakcie wykonywania Cwiczen nauczyciel wystawia oceng czqstkowq,

uwzgiqdniajqcq: - poslawe ucznia podczas wykonywania Cwiczeh.

- zaangaiowanie w dochodzeniu do wnioskow technicznych.

- porzqdek na stanowisku badan,

- poziom wiedzy wynikajqcy z pytan dodatkowych zadawanych przez

prowadzqcego.

Ocena calkowita z Cwiczenia sklada slg z nastgpujqcych ocen czqstkowych:

- za przygotowanie sprawozdania przed Cwiczeniami.

- za sprawdzian wiedzy przed rozpoczgciem Cwiczen,

- za reaiizacjq Cwiczenia wg kryteriow podanych powyiej,

- za sprawozdanie, w ktorym ocenie podlegajq: przebieg badan,

prawidlowoSC dokonanych pomiarow, opracowanie wynikow pomiarow,

prawidlowosc wnioskow technicznych i ogoina estetyka sprawozdania.

Ocenq semesiralna, i roczna, wystawia sig na podsiawie poszczeg6inych ocen

za Cwiczenia. Ocena la powinna uwzglqdniat reaiizacjq szczegoiowych celow

ksztalcenia. Wymagane jest ponadto wykonanie wszyslkich Cwiczeri.

1 4. Podstawowe Srodki dydaktyczne

Podslawowe Srodki dydaktyczne to wyposaienie pracowni urzqdzen

sterowania ruchem kolejowym i IqcznoSci oraz laboratorium sterowania ruchem

kolejowym, zgodne z opisem zawarlym w podstawie programowej ksztalcenia

w zawodzie technik automatyk sterowania ruchem kolejowym.

5. Literatura

1. Dqbrowa-Bajon M., Karbowiak H., Grochowski K., Zasady projeklowania

syslembw i urzqdzeii slerowania ruchem kolejowym Wydawnictwo Komunikacji i

ta,cznoSci, Warszawa 1981

2. Jabloriski W., Ploszajski G., Eleklrolechnika z autornafykq. Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa, 1999.

3. KaraS S., Urzqdzenia zabezpieczenia ruchu kolejowego. Wydawnictwo

Komunikacji i tqcznoSci, Warszawa 1990.

4. I<oslro J., Eiemenly, urzqdzenia i uklady aufornalyki. Wydawniciwa Szkoine

i Pedagogiczne, Warszawa. 1983.

5. Mikulski A , Meciianiczne urzqdzeiiia zabezpieczenia ruchu kolejowego

Wydawnictwo Komunikacji i ta,ccmoSci, Warszawa 1988.

6. Ploszajski G., Aulomalyi(a. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

1995.

7. f'ocliol~icii i3 . A i ~ i o i r ~ ; ~ r ~ ~ ~ n c ~ n 1,ic,cos,5~r , ~ r i r ' i l ~ y s b ~ i \ j . i 11 l.:l),l,l.*llll 1 . ~ :;,,k<,lr\c

Pedagogiczne. Warsr;lwa. 1993

12 ZAJCCIA PRAKTYCZNE

1. Szczegotowe cele ksztalcenia

W wyniku ksztalcenia uczen (sluchacz) powinien umiec:

1) zastosowac przepisy bezpieczenstwa i higieny pracy na stanowisku pracy,

2) posluiyt si$ przyrzqdami pomiarowymi wielkosci mechanicznych

i elektrycznych,

3) wykonac proste operacje obrobki rgcznej metali i tworzyw sztucznych,

4) zamontowac i wymontowac waiki, diwignie.'sprgiyny, przekladnie, obudowy,

loiyska w urzqdzeniach automatyki.

5 ) zamocowac: transformatory, potencjometry, radiatory, zlqcza, wyiqczniki.

gniazda, bezpieczniki, styczniki, przekainiki,

6) zamontowac zlacza zaciskowe.

7) skleic metale i tworzywa sztuczne.

8) zdja.6 powloki elektroizoiacyjne z przewodow,

9) przygotowat koncowki przewodow do montaiu,

10) przylutowac zlqcza do kabii wieioiyiowych,

11) ramontowat elementy elektroniczne na piytce drukowanej.

12) uruchomic proste uklady automatyki,

13) posluiyt sig dokumeniacjq technicznq, instrukcjami, schematami

montaiowymi i ideowymi.


1. Obrobka rgczna metali i tworzyw sztucznych:

pomiary wielkosci mechanicznych, trasowanie na plaszczyinie, trasowanie

przestrzenne, pilowanie metali i tworzyw sztucznych - powierzchni plaskich,

ksztaitowych, wypilowywanie otworow i dopasowanie, cigcie blach, pigtow, rur i

ksztaitownikow, prostowanie blach, prgtow i plaskownikow, wiercenie,

rozwiercanie i pogigbianie otworow, gwintowanie otworow i Srub, wkrgcanie

Srub, wkrgtow i nakrgtek, skrobanie i docieranie powierzchni, nitowanie -

rodzaje nitow, technika nitowania.

2. Montai mechaniczny:

montai i demontai walkow, diwigni, przekladni zgbatych, wymiana loiysk,

wymiana sprgiyn, wymiana Srub i sworzni, wymiana innych elementow

I mechanicznych w urzqdzeniach automatyki, montai mechaniczny

transformatorow, potencjometrbw, radiatorow, zlqczy, gniazd, wylqcznikow,

bezpiecznikow, przekainikow, stycznikbw, montai zlqcz zaciskowych, klejenie

I melali i jworzyw sztucznych.

3. Prace kablowe:

Zarabianie i y l kablowych, montai kabii srk cigcie i zdejmowanie powiok

elektroizolacyjnych z przewodow, przygotowanie kohcowek przewoddw do

lutowania (oczyszczenie mechaniczne, odtluszczenie, cynowanie przed

lutowaniem), lutowanie zlqczy do kabii wieloiytowych.

4. Technika wykonywania prostych ukladow elektronicznych, eiektrycznych

i automatyki:

montai elementow elektronicznych i ukladow scalonych na plytce drukowanej.

uruchomienie i reguiacja ukladu, poslugiwanie sic dokumentacjq technicznq,

instrukcjami, schematami montaiowymi i ideowymi, wykonanie i uruchomienie

prostego ukladu elektrycznego.


Zajgcia praktyczne powinny odbywat sig w warsztatach szkolnych lub w pracow-

niach Cwiczen. Wyposaienie pracowni lub warszlat6w powinno umoiliwiat realizacjq I celdw ksztalcenia. Do obrobki rgcznej metaii i tworzyw sztucznych niezbqdne s q

stoly Slusarskie oraz zestawy narzqdzi, przyrzqdow i urzadzeh Do montaiu

mechar~~ciricyo rliell!qclr~c s;) sl(,iy ~n(!r~l(irsk~c 0127 :1?sI,lwy i,.lr:q~I..l i 1~10~n~ : l i l ~w

montersk~cii wraz 2 ~ ( l i z y r z ~ ~ d o w a n ~ c (lo monlatu I tlcnrontiI2u Do l~rlow31i1;i

i wykonywania prostych ukladow elektronicznych, eleklrycznych i automatyki

potrzebne sq stoly monterskie z zestawem narzqdzi, przyrza,dow i urzqdzen z

doprowadzonynl rasilaniem i syslcil~enl ochrony przcc~wpor;llcnio~vcj Pracownie

powinny byc wyposaionc w dokuniciilscje lccl lno!ogicrn~. ~ns!rukcjc, schenlaly

monlaiowe i ideowe oraz komplety norm PN i IEC.

Uczniowie przed rozpoczqciem zajgC muszq zostac zapoznani z przepisami

bezpieczeristwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoiarowej - og6lnymi i

stanowiskowymi. Poszczeg6lne lematy powinny bye traktowane jako oddzielne

jednoslki metodyczne. Realizacja kaidych zajgC praktycznych powinna zawierac,

zaieinie od wymagari, instruktai wstgpny, bieiqcy i koncowy, by doprowadzie do

uksztaltowania okreslonych programem umiejgtnosci praktycznych. Nauczyciel

powinien nawiqzat do wiadomosci ucznibw z przedmiotu podstawy konslrukcji

urzqdzen automatyki. W trakcie realizacji materialu nauczania nauczyciel

zobowiqzany jest do kontroii stopnia opanowania zaloionych w celach ksztalcenia

umiejgtnosci i wiadomosci.

Sprawdzanie osiqgnigc uczni6w powinno bye poprzedzone ustaleniem przez

nauczyciela wymagan programowych dla kaidego stopnia oddzielnie.

Wymagania pelne:

- uczen samodzielnie i sprawnie dobiera poprawne parametry

technologiczne.

- bardzo dobrze orientuje sig w rysunku lechnicznym,

- prawidlowo organizuje stanowisko robocze,

- prawidlowo i bard20 sprawnie oraz samodzieinie wykonuje wszystkie

czynnosci

Wymagania rozszerzone: - uczeii wykazuje dobrqorientacjq w czytaniu rysunkow wykonawczych.

- poprawnie ustala plan obrobki i dobiera paramelry technologiczne.

- poprawnie obsiuguje maszyny i urzqdzenia.

Wymagania podslawowe:

- uczen wykazuje sig zadowaiajqcq znajomosciq wymagan technoiogicznych

oraz rysunku,

- przy projektowaniu pianu pracy i jej organizacji korzysta z pomocy

nauczyciela,

- popeinia niewielkie blgdy przy obsludze maszyn i urzqdzen.

Wymagania konieczne:

- niesamodzielnie Opracowuje plan obrobki i dobiera paramelry

technologiczne.

- niesamodzielnie dohiera narzqdzia, - podczas wykonywania prac wymaga czgstego instruktaiu i kontroli.

80

I

I 4. Podstawowe Srodki dydaktyczne

I

! 1. Zesiaw narzgdzi do obrobki rgcznej rnetali i tworzyw sztucznych. i

2. Zestaw probek meiali i tworzyw sztucznych

I 3. Zestaw elementow stosowanych do wykonywania polqczen mechanicznych (Sruby, wkrqty, nakrgtki, podkladki, kolki)

4. Zestaw narzgdzi do wykonywania polqczeh.

5. Zestaw elernenl6w stosowanych do rnontaiu prostych ukiad6w autornatyki

6. Zestaw elernentow stosowanych do rnontaiu prostych uklad6w eleklrycznych i

elektronicznych

7. Przyrzady pomiarowe.

5. Literatura

1. Praca zbiorowa - Poradnik warsztatowca mechanika WNT 1988

2. Potynski A. Podslawy technologii i konstrukcji rnechanicznych, WSiP 1988

3. Tyrnowski J., Maierialoznawstwo i podstawy technoiogii, WSiP 1986.

4. Gorecki A,, Technologia ogolna, WSiP 1995

5. Praca zbiorowa - Poradnik dia elektrykow, PWSZ 1982

6. Zestawy norm.

7 . Praca zbiorowa - Poradnik iniyniera elektronika, WNT 1988

Liieraturg naleiy aktualizowat w miarg ukazywania sig nowych pozycji

1. Szczegolowe cele ksztalcenia:

W wyniku procesu ksztalcenia uczen (sluchacz) powinien umiec:

1) udzielic inforrnacji o stanie urzqdzeh sterowania ruchem, h'prowadzonych

obostrzeniach i ograniczeniach w ruchu pociag6w.

2 ) okreSlic przyczyny usterek,

3) nadac telegram sluibowy,

4) dokonac zapisu o uszkodzeniu.

5) porozumiec sig z druiynq pociqgowqi dyiurnym ruchu,

6) przetlurnaczyc instrukcje techniczne,

7) przeczytac ze zrozumieniem tresc dokumentacji technicznej,

8) odebrac i wydaC komendy zwiqzane z prowadzeniem ruchu pociwow.

9) swobodnie przeprowadzic rozmowg o sprawach zawodowych,

1 0 ) porozumiec siq w sytuacjach iyc ia codziennego.

2. Material nauczania:

1 . Leksyka:

slownictwo zawodowe: nazwy urzqdzen sterowania ruchern kolejowym,

czynnoici wykonywanych przez automalyk6w, nazwy jednostek miar i wag,

norm IEC oraz innych danych niezbgdnych do wykonywania zadan

zawodowych., sygnalizacja Swietlna i glosowa, wskainiki i sygnaly rgczne.

nawierzchnia koiejowa, Srodki taboru kolejowego, tramwajowego i melra.

terminologia elektryczna i elektroniczna, rysunek techniczny, komunikaty

zwiqzane z prowadzeniem ruchu, podstawowa terminologia informatyczna,

opisywanie zjawisk fizycznych i chemicznych, pozycje kosztorysowania robot,

zadawanie pytaii i udzielanie odpowiedzi, opis zawodu, rozroinianie zawodbw

i rodzajow wykonywanej pracy, okreklanie czasu, ustalanie rniejsca i dat

wypadkow i wydarzen kolejowych oraz wszelkich zaklocen w plynnosci

prowadzenia ruchu, opis miejsca pracy, cwiczenie zwrotbw grzecznosciowych

i typowych zwrot6w w: podaniu o pracg, Iiscie motywacyjnym, iyciorysie

(formulowanie iyciorysu w formie opisowej i tabelarycznej), wyraianie iyczen

i iqdan w jqzyku obcym, relacjonowanie przebiegu dnia w pracy z

wykorzystaniem poznanych zwiotow i wyraien, pratokol wypadkowy i

powypadkowy w jpzyku obcym, osobowosc prawna przedsiqbiorslwa PKP,

rodzaje srodkow transporlu, elementy prawa przewozowego, celnego i prawa

Unii Europejskiej dolyczqce transportu kolejowego.

2. Doskonalenie sprawnosci w zakresie:

pisania (wypelnianie dziennika sluibowego, sporzqdzanie protokolow

wypadkowych i powypadkowych, nolatek sluibowych, korespondencji

sluibowej): mowienia (Cwiczenia syluacyjne zwiqzane z dialogami

sluibowymi, diagnozowaniem usterek i wypadkow, powiadamianie o wypadku

odpowiednich sluib, prowadzenie rozm6w o sprawach zawodowych.

relacjonowanie dnia pracy oraz swobodne rozmowy o sprawach iycia

codziennego); czytania (czytanie typowych tekstow zawodowych, instrukcji,

regulaminow, raporlow, protokolow wypadkowych i powypadkowych,

przepisbw bezpieczenstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpotarowej,

wyciqow z prawa dotyczqcych transportu) oraz Cwiczenia wymowy

(fonetyczne), rozumienia ze sluchu, a takie stosowania odpowiednich form

gramatycznych, oiiograficznych, grzecznosciowych, uiywanych w ramach

wykonywanej pracy oraz w iyclu codziennym.


Najwainiejszym celem przedmiotu ,,Jpzyk obcy dia automatyk6w" jest

przygotowanie ucznia do prowadzenia rozmow i swobodnego komunikowania siq

w sprawach sluibowych oraz podczas wykonywania zadah zawodowych. Kwestia

poprawnosci grarnatycznej nie rnoie byC celem sama w sobie, powinna byC

nauczana funkcjonalnie, w odniesieniu do konkretnych sytuacji zawodowych.

Program nauczania przedmiotu ,,Jqzyk obcy dla automatykow" wymaga od

ucznia znajornosci jqzyka obcego na poziomie podslawowym.

Zajqcia dydaktyczne powinny byC prowadzone w porozumieniu

z nauczycielami przedmiotow zawodowych w celu skorelowania treSci Cwiczeh

praktycznych z malerialem nauczania tych przedmiotow.

Przed przystwieniem do nauki jgzyka obcego zawodowego zaieca sig

przeprowadzenie wstgpnych testow diagnostycznych oceniajqcych poziom

umiejgtnosci uczni6w.

Podczas Cwiczeh rozwijajqcych slownictwo istotne jest stworzenie sytuacji,

ktore pobudzajq wyobrainig ucznia, dlatego wskazane jest stosowanie dodatkowych

bodicow wzrokowych i sluchowych (modele urzqdzeh, nagrania, filmy instruktaiowe.

fotografie, piany, protokoly, notatki siuibowe). Natomiast podczas zajgC

doskonalqcych umiejgtnosc sluchania naieiy poslugiwaC sig nagraniami w wersji I

oryginalnej. Do Cwiczeh w czytaniu i pisaniu naleiy wykorzystat obcojgzycme

podrgczniki iechniczne, oryginalne instrukcje oraz wzory formularzy i drukbw. Warto

takie stosowac w procesie ksztalcqcym sprawnosc mbwienia symulacje, poiegajqce

na zaaraniowaniu prawdopodobnych sytuacji zawodowych. Takie zajgcia powinny

odbywaC sig w pracowniach i laboratoriach przedmiotow zawodowych.

Sposob prowadzenia kontroli i oceny powinien wynikat z nadrzgdnego celu

ksztaicenia, jakim jest osi9niqcie kompetencji komunikacyjnej. Dlatego naleiy

unikat stosowania metod sprawdzania umiejgtnosci ucznia, fakich jak tlumaczenia,

lestowe sprawdzanie znajomoSci terminologii gramalycmej, rastqpujqc je technikami

luk, uzupelnianiem dialogow, wypelnianiem formularzy . opisem sytuacji,

wyszukiwaniem w tekscie informacji. Przy ocenie sprawnoSci czytania ze

zrozumieniem moina stosowac technikg porzqdkowania zdan lub fragmentow

wigkszego tekstu.

Kaida umiejqtnosc powinna bye oceniana odrgbnie. Przy sprawdzaniu

znajomoici slownictwa nie naieiy oceniaC poprawnosci zapisu, a przy ocenianiu

umiejgtnosci komunikacyjnych - poprawnosci gramatycznej.

W trakcie nauki nauczyciel powinien przeprowadzaC ewaluacjg procesu !

uczenia sig, co pozwoii uczniom dokonak samooceny postgpow w nauce i

zaplanowae daisze dziatania w ceiu lepszego i sprawniejszego przyswojenia wiedzy i

doskonaienia umiejgtnosci jgzykowych. I

i 4. Podstawowe srodki dydaktyczne I

1. siowniki techniczne i ogolne,

2, obcojqzyczne podrgczniki zawodowe.

3. instrukcje stosowane w PKP.

4, wzory dokumeniow, drukow, rozkazow, listow przewozowych,

5. czasopisma specjalistyczne,

6. filmy i kasety w oryginainej wersji jqzykowej,

7. nagrania tekstow o tematyce zawodowej w wersji oryginalnej.

8. zestawy piansz iluslrujqce urzqdzenia sterowania ruchem kolejowym w wersji

obcojqzycznej.

5. Literatura

Jqzyk niemiecki

1. Bqza S., Repetytorium z gramatykijqzyka niemieckiego. Aktualne wydanie.

2. Bialek E., Niemiecki jako jqzyk biznesu. Vademecum z wzorami zada~i i iistow.

DolnoSlqskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wroclaw, 1995.

Jqzyk angielski

1. Hoszowska B., Porozmawiajrny o interesach po angielsku. Wydawnictwo

Profesjonalnej Szkoiy Biznesu, Krak6w , 1996.

2. Nadstoga Z., Business Letters. Wzoryiist6w handiowych. Altena, 992.

3. Siownik naukowo-fechniczny poisko-angielski i angieisko-poiski. Wydawnictwo

Naukowo-Techniczne, Warszawa 1997.

14. PRAKTYKA ZAWODOWA

1. S z c z e g o t o w e c e l e ksz ta l cen ia

W wyniku ksztalcenia uczeii (sluchacz) powinien umiet:

okresiic strukturg organizacyjnq i podzial kompetencji jednostek zakiadu linii

kolejowych.

zastosowac przepisy bezpiecznej pracy,

sporzqdzic wykaz pracy.

dokonat zapisu o uslerce w dokumentacji na nastawni.

dokonat podzialu zadan brygady automatykow,

okreslic indywidualnq odpowiedzialnoSC za prawidlowe i bezpieczne dzialanie

urzqdzeh sterowania ruchem,

zambwic i rozdysponowac rnaterialy eksploatacyjne,

zdiagnozowac urzqdzenia sterowania ruchem kolejowym.

posluiyt siq instrukcjami, albumami i dokumentacjq techniczno-ruchowq,

wykonat czynnoSci montaiowe i konsetwacyjne w czasie praktyki pod

nadzorem wyznaczonego pracownika) takie jak: zbadat, rozebrac, ztoiyC iub

zakonsewowac przekainik elektrornagnetyczny, przekainiki indukcyjne,

czasowe i impulsowe, transformalor, napqd zwrotnicowy, uklad optyczny

sygnalizatora Swietlnego, uktad blokady poisamoczynnej, obwody

utwierdzenia i zwolnienia przebiegu, obw6d przekainika sygnalowego i ukiadu

Swiatel, zamknigty obw6d torowy, samoczynnq blokadg liniowq, napqd

rogatkowy, komputerowy uklad sterowania ruchem, mechaniczne urzqdzenia

blokowe, samoczynnq sygnalizacje przemyslowq, urzqdzenia przytorowe

samoczynnego hamowania pociagu (SHP),

dobrac przyrzqdy i narzgdzia do badania urzqdzenia lub ukiadu automatyki

sterowania ruchem kolejowym,

obsluiyc przyrzqdy pomiarowe.

Material nauczania

Udzial w przeglqdach i naprawie urzqdzen mechanicznych scentralizowanych

i recznych oraz urzqdzen eiektromechanicznych suwakowych:

wykonywanie prac monterskich pod nadzorem, nabycie umiej@tnoSci: czytania

planu schernatycznego i tabiicy zaleinoSci, konserwacji i zakladania zamkow

zwrotnicowych, rozpoznawania rejestrow kluczy, reguiacji i lqczenia pedni,

konserwacji naprqiaczy, konserwacji sygnalizatorow ksztaitowych.

konserwacji aparatu blokowego, skrzyni zaieinosci i lawy nastawczej. pomiaru

i reguiacji sily wykleszczania diwigni, konserwacji napqdow zwrotnicowych i

rygli, konserwacji i reguiacji eiementow wewnqtrznych nastawnicy

elektromechanicznej suwakowej, konserwacji urzqdzen zasiiajqcych.

usunigcia prostych usterek w obwodach naslawczych i torowych.

Udzial w przeglqdach i naprawie urzqdzen elektrycznych przekainikowych:

wykonywanie prac monterskich pod nadzorem, wykonywanie prac zwiqzanych

z legalizacjq przekainikow, nabycie umiejelnosci: odszukania elementow

urzqdzen w dokumentacji technicznej stacji, konserwacji elektrycznych

napedow zwrotnicowych i sygnalizatorow Swietlnych, pomiarow odcinkow

izolowanych. konserwacji pulpitu nastawczego, konserwacji urzqdzen SHP,

konserwacji urz3dzeri zasiiajqcych, uruchomienia i wlqczenia w obwod

zespolu spalinowo-eleklrycznego, sporzqdzenia protokolu pomiarowego

przekainika.

Udziai w przegiqdach i konsenvacji urzqdzen komputerowych:

wykonywanie prac rnonterskich pod nadzorem, testowanie urzadzen

kompulerowych i peryferyjnyci>, restart systemu. sprawdzenie prawidlowosci

parametrow zasilania urzqdzeri, sprawdzenie dzialania interfejsow, symulacja

pracy ~irzqdzen prry wylqczcniii c7qici syslrmu

UCl2!;11 w [)r~c~)l;~(J,tcll t hur~s~!,>v;,<;)# or;,,(i;l!P f o ~ ] , ! t h ~ > . \ ) < . ! , ~ , k # ! ~ ~ ~ r . ; ~ n r l ~ ? j

sygnalizacji przejazdowej i sainoczynncj blokady lhriiowej urzqdlcri ria goikach

rozrzqdowych:

wykonywanic pod nadzorcm prac monlc~skicli. n;il,yc!c oni>cjqlnoici:

korisorwacji royalck ~)rrol;lz~lorvych, ~xli:;yt;lnr,l s1;loOw s;l,noczynncj

sygnalizacji przejazdowej na przejeidzie i na podslawle urzqdzenia zdainej

kontroli, konserwacji czujnikow szynowych, odczytu i pomiaru kryteriow

samoczynnej blokady liniowej, pomiaru odcinkow torowych wyposaionych

w bezzlqczowe obwody typu SOT wzgl~dnie liczniki osi.

5. Zapoznanie sig z pracq dzialu automatyki i telekomunikacji w zakladzie, biura

sekcji eksploalacji i magazynu sekcyjnego:

poznanie schematu organizacyjnego zakladu, nabycie umiejgtnosci:

sporzqdzenia oraz adresowania pisma zgodnie z instrukcj* kancelaryjn6

sporzqdzania wykazow urzqdzen srk, wydawania ksiqzki kontroli urzqdzen srk I

E1758, prowadzenia ksiqiki urzqdzen srk E1759, sporzqdzania

podstawowych dokumentow gospodarki materiaiowej, prowadzenia iisty

obecnoici i ksiqzki usterek, nadawania telegramow adresu 514 lub innego.

6. Wspolpraca jednostek ekspioalujqcych urzqdzenia sterowania ruchem

kolejowym z jednostkami prowadzqcymi ruch kolejowy.


Praktyka zawodowa realizowana jest przez cztery tygodnie na terenie Zakladu

Linii Koiejowych PKP PLK S.A. lub innego zakladu o podobnym charakterze.

Uczniowie powinni mieC moiliwoSC zapoznania sig z pracq jednostek, zwiqzanq

z eksploatacjq, konserwacjq i utrzymaniem czynnych urzqdzen sterowania ruchem

kolejowym. Wigksza czgse zajgc powinna odbywac sig w brygadach monterskich,

pod nadzorem pracownikow i wyznaczonego przez szkoiq opiekuna praktyk.

Wskazane jest przydzieianie do jednej brygady maksymainie 2 uczniow

i zapewnienie bieiqcej opieki nad nimi przez pracownika posiadajqcego co najmniej

srednie wykszlalcenie.

Praktyka powinna przyczynic sig do zapoznania ze specyfikq zakiadu pracy. i

zastosowania w ekspioalacji nabytej uprzednio wiedzy na temat urzqdzeri sterowania

ruchem koiejowym i organizacji pracy zakladu oraz sklonic do wyjasnienia zagadnien 1

jeszcze przez ucznia nie poznanych lub wykraczajqcych poza program nauczania,

a zwiqzanych z automatykq koiejowq (np. nietypowe urzqdzenia nastawcze).

Uczen powinien poznaC posterunki z roinorodnymi urzqdzeniami sterowania

ruchem kolejowym. Nie naieiy wymagac od ucznia dokladnego poznania

szczeg616w technicznych urzqdzen, a raczej zwrocit jego uwagg na system

sterowania ruchem, skiadajqcy siq z wielu eiementow. Nie oznacza to, i e uczen nie

moie pod nadzorem wykonae prostych czynnoSci, wykorzystujqc wiedzg nabytq

w czasie zajgC w laboratorium automatyki i na lekcjach z przedmiotu urzqdzenia

sterowania ruchem kolejowych oraz innych przedmiotow.

Zatrudnianie ucznia do prac konserwacyjnych moie nastwiC po przeszkoleniu

w zakresie przepisbw BHP (wsiqpnym i na stanowisku pracy), ochrony

przeciwpoiarowej i przeciwporateniowej oraz odpowiednich przepisbw kodeksu

pracy i odpowiednich regulacji prawnych. Przeszkoienie to naleiy odbyC w trakcie

zajgt wstgpnych, gdzie dokonuje sig podzialu na grupy, przedstawia harmonogram

zajgc na poszczeg6lnych stanowiskach oraz opiekunow grup.

Na zakohczenie zajgC praktycznych uczen powinien sig wykazac wiedzq i

umiejgtnosciami zawartymi w szczegolowych celach ksztalcenia. Sprawdzenie

wiedzy powinno odbyt sig w formie pisemnej. Oceny powinny uwzglgdniat (poza

stopniem opanowania celbw ksztalcenia) r6wniei postawg w czasie praktyk,

prowadzenie dziennika praktyki, zainleresowanie przedmiotem praktyk oraz opinie

zakiadowego opiekuna praktyk i pracownikow sprawujqcych bezposredni nadz6r.

Przed wystawieniem ocen naleiy omowit przebieg praktyki oraz rozliczyt pobrane

malerialy, narzgdzia i odziei.

Zaklad pracy, z ktorym zawarto umowg na przeprowadzenie praktyk, powinien

poinformowac swoje jednostki eksploatacyjne i biura o harmonogramie praktyk z

odpowiednim wyprzedzeniem i wyznaczyt zakladowego opiekuna praktyk.

Pracownicy sprawujqcy bezposredni nadzor powinni otrzymac program praktyki w

celu zaplanowania swoich prac w taki sposob, aby umoilivric reaiizacjg zaloien

programowych.

PROGRAM NAUCZANIA Technik automatyk sterowania ruchem...

Documents

Transcript of PROGRAM NAUCZANIA Technik automatyk sterowania ruchem...