Program Nauczania Geografii w Zakresie Rozszerzonym Dla Lo i Technikum Docx

Ewa Maria TuzDawid Szczypiski

Program nauczania geografii w zakresie rozszerzonymdla liceum oglnoksztaccego i technikum Oblicza geografii

Spis treci

Wstp .... 3I. Cele ksztacenia i wychowania wedug zaoe programu ... 6II. Osignicia ucznia .. 10III. Szczegowe cele edukacyjne oraz osignicia ucznia w postaci wymaga edukacyjnych oraz materia nauczania .. 12IV. Procedury osigania celw ksztacenia i wychowania . 48V. Kontrola, ocena i pomiar osigni ucznia .... 80VI. Propozycja przydziau liczby godzin przeznaczonych na realizacj poszczeglnych dziaw programu .... 84VII. Proponowana literatura dla nauczycieli ... 86Zacznik nr 1 wycig z Podstawy programowej z geografii dla szk ponadgimnazjalnych (zakres rozszerzony) .. 88

WstpPunktem wyjcia do napisania Programu nauczania geografii w zakresie rozszerzonym dla liceum oglnoksztaccego i technikum Oblicza geografii byo Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk[footnoteRef:1], a take dorobek Midzynarodowej Unii Geograficznej (International Geographical Union). Opracowujc koncepcj programu, wykorzystano rwnie osignicia dydaktyki geografii, pedagogiki, aksjologii oraz psychologii. [1: http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=230&Itemid=290 ]

Prezentowany program wyrnia si spord innych programw nauczania geografii wszkoach ponadgimnazjalnych nowatorskim podejciem zgodnym z zasadami konektywizmu. Dziki temu stanowi odpowied na wspczesne wyzwania edukacyjne m.in. pozwala ksztaci i doskonali umiejtno selekcjonowania informacji, dostrzegania zwizkw przyczynowo-skutkowych, wykorzystywania nowoczesnych technik informacyjno--komunikacyjnych oraz stosowania posiadanej wiedzy. Prezentowany program zakada wic, e wiedzie gdzie (know-where) jest waniejsze ni tradycyjne wiedzie co (know-what) czy wiedzie jak (know-how), a proces uczenia si musi obejmowa praktyk irefleksj, czyli nie tylko konsumpcj wiedzy, lecz take jej tworzenie.Cele ksztacenia i osignicia ucznia, zgodnie z koncepcj Podstawy programowej, przedstawiono w programie jako efekty zapisane jzykiem wymaga edukacyjnych, ukazujc w ten sposb zachodzce midzy nimi interakcje. Podejcie oparte na efektach ksztaceniazakada zupenie inn filozofi nauczania ni podejcie tradycyjne. Punktem wyjcia wnauczaniu s bowiem oczekiwane rezultaty, czyli umiejtnoci, jakie ucze uzyska wwyniku procesu ksztacenia. Ujcie szczegowych celw ksztacenia i wychowania oraz zaoonych osigni ucznia wpostaci wymaga edukacyjnych zapisanych jzykiem efektw wskazuje, e w programie gwny akcent przeniesiono ze zdobywania wiadomoci na ksztacenie umiejtnoci, pobudzenie ucznia do aktywnoci, a take samodzielnego i kreatywnego mylenia. Nadrzdn rol przypisano zatem efektom ksztacenia, ktre powinny dominowa w caym procesie edukacyjnym nad przedmiotowym materiaem nauczania, sucym do osignicia tyche efektw. Z tego podejcia wynika ukad programu przedstawienie treci nauczania wpostaci szczegowych wymaga edukacyjnych. Prezentowany program zakada cigo procesu edukacyjnego oraz interakcje midzy treciami ksztacenia geografii w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej (w zakresie podstawowym i rozszerzonym). Taki ukad programu pozwala nauczycielom nawykorzystanie wiedzy i umiejtnoci uczniw zdobytych na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Konstrukcja programu umoliwia rwnie realizacj zawartych w nim szczegowych celw edukacyjnych w sposb moliwie najszerszy, uwzgldniajcy rne skale przestrzenno-czasowe oraz odmienne punkty widzenia.Koncepcja wymaga na IV etapie edukacyjnym w zakresie rozszerzonym opiera si nazaoeniu, e celem nauczania geografii jest pokazanie uczniowi wspczesnego wiata rnorodnoci jego obliczy, powiza midzy zjawiskami i procesami, a take roli, ktr wwiecie tym odgrywa czowiek. Dziki takiemu podejciu uczniowie zrozumiej zachodzce zjawiska i procesy, a take bd potrafili dokona ich analizy i oceny. Program skonstruowano tak, aby mona byo go zrealizowa w caoci nawet przy minimalnej liczbie godzin, wynikajcej z ramowego planu nauczania szkoy. Czytelna konstrukcja programu uatwi korzystajcym z niego nauczycielom osignicie celw ksztacenia i wychowania ucznia wynikajcych z Podstawy programowej.Program zosta podzielony na rozdziay. Rozdzia I zawiera omwienie oglnych celw ksztacenia i wychowania, na ktrych oparto niniejszy program. W rozdziale II umieszczono opis oglnych osigni ucznia w nawizaniu do Podstawy programowej. W rozdziale III przedstawiono w tabelach szczegowe cele ksztacenia i wychowania oraz osignicia ucznia w postaci wymaga edukacyjnych zapisanych jzykiem efektw, atake materia nauczania. Niniejszy program zakada wszechstronny rozwj ucznia, dlatego w wymaganiach zwrcono szczegln uwag nie tylko na jego rozwj intelektualny, lecz take emocjonalny i spoeczny. Wymagania edukacyjne i podporzdkowany im materia nauczania podzielono na trzy czci: Cz I. rodowisko przyrodnicze Ziemi obejmuje treci, dziki ktrym ucze poszerzy swoj wiedz i umiejtnoci zwizane z wykorzystywaniem rnych rde przydatnych natym etapie ksztacenia oraz w dalszej edukacji, a take pozna zalenoci i zjawiska zachodzce w rodowisku przyrodniczym w skali przestrzennej oraz czasowej. W tej czci szczegln uwag zwrcono na ksztacenie umiejtnoci korzystania z informacji, wyjaniania terminw, zdarze, zjawisk oraz procesw, a take analizowania irozwizywania problemw.Cz II. Czowiek i jego dziaalno na Ziemi zawiera treci dotyczce funkcjonowania jednostki w rodowisku geograficznym (przyrodniczym i spoeczno-gospodarczym) oraz istniejcych w nim zalenoci i powiza w skali globalnej. Realizacja treci zawartych wtej czci programu wymaga wykorzystania wiedzy o procesach zachodzcych wrodowisku przyrodniczym do wyjaniania zjawisk spoeczno-gospodarczych wystpujcych we wspczesnym wiecie. Szczegln uwag zwrcono tu na aktualne przemiany rodowiska geograficznego, a take wynikajce z nich prognozy spoeczno--gospodarcze. Cz ta obejmuje rwnie treci z zakresu funkcjonowania czowieka wspoeczestwie i kulturze. Cz III. Geografia Polski dotyczy geografii Polski oraz miejsca i roli naszego kraju we wspczesnym wiecie, z uwzgldnieniem powiza europejskich. W tej czci pooono akcent na zalenoci midzy rodowiskiem przyrodniczym a rozwojem spoeczno--gospodarczym Polski.

Taki dobr treci ma na celu wyksztacenie u uczniw umiejtnoci kompleksowego postrzegania rodowiska przyrodniczego oraz spoeczno-gospodarczego w ujciu przyczynowo-skutkowym w rnych skalach przestrzennych i czasowych.Rozdzia IV zawiera opis procedur osigania celw ksztacenia i wychowania, z kolei rozdzia V propozycje kontroli, oceny i pomiaru osigni ucznia. W rozdziale VI zamieszczono propozycj liczby godzin przeznaczonych na realizacj poszczeglnych dziaw programu, a w rozdziale VII zalecan literatur dla nauczycieli. Zacznik nr 1 do programu stanowi wycig z Podstawy programowej z geografii w zakresie rozszerzonym.Program nauczania geografii w zakresie rozszerzonym dla liceum oglnoksztaccego i technikum Oblicza geografii moe by modyfikowany stosownie do uwarunkowa konkretnej szkoy czy klasy. Jego zaoeniem jest ksztacenie i doskonalenie umiejtnoci geograficznych, stosowania wiedzy w praktyce, kreatywnego mylenia, a przede wszystkim przygotowanie ucznia do dalszej kariery edukacyjnej i ksztacenia ustawicznego (edukacji permanentnej) na miar wymogw wspczesnego wiata.Prezentowany program jest pierwsz czci szerszej obudowy dydaktycznej, niezbdnej w procesie nauczania, ktr bd stanowi m.in. Ksika Nauczyciela (szczegowy przewodnik metodyczny dla nauczycieli korzystajcych z tego programu), Pyta Nauczyciela (materiay dydaktyczne na pycie CD), zestaw kart pracy ucznia, atlas geograficzny, multibook oraz generator testw na pycie CD.

I. Cele ksztacenia i wychowania wedug zaoe programu Zgodnie z Podstaw programow program precyzyjnie okrela cele ksztacenia nalekcjach geografii w zakresie rozszerzonym w szkole ponadgimnazjalnej koczcej si matur. Podstawowe cele ksztacenia w szkoach ponadgimnazjalnych kad nacisk na umiejtno rozwizywania problemw i przygotowanie uczniw do odpowiedzialnego funkcjonowania wewspczesnym wiecie, co powinno by najwaniejszym zadaniem nauczyciela geografii. Celem ksztacenia oglnego w szkoach ponadgimnazjalnych jest:1) przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyk;2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw;3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie.W procesie ksztacenia oglnego szkoa () ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcz, kreatywno, przedsibiorczo, kultur osobist, gotowo douczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur itradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. W trosce o podmiotowe uczestnictwo ucznia w dziaaniach edukacyjnych na lekcjach geografii sformuowano cele przedmiotowe wyraone jzykiem wymaga oglnych:

I. Dostrzeganie prawidowoci dotyczcych rodowiska przyrodniczego, ycia i gospodarki czowieka oraz wzajemnych powiza i zalenoci w systemie czowiek przyroda gospodarka.Ucze wskazuje i analizuje prawidowoci i zalenoci wynikajce z funkcjonowania sfer ziemskich oraz dziaalnoci czowieka w rnorodnych warunkach rodowiska, wskazujc znaczenie rosncej roli czowieka i jego dziaa w rodowisku geograficznym w rnych skalach (lokalnej, regionalnej i globalnej).

II. Analiza i wyjanianie problemw demograficznych spoeczestw.Ucze analizuje etapy i cechy rozwoju demograficznego ludnoci na wiecie, charakteryzuje dynamik i zrnicowanie procesw ludnociowych, wic zagadnienia demograficzne zczynnikami przyrodniczymi i rozwojem cywilizacyjnym; wykorzystuje do analiz informacje oaktualnych wydarzeniach na wiecie.

III. Proponowanie rozwiza problemw wystpujcych w rodowisku geograficznym, zgodnie z koncepcj zrwnowaonego rozwoju i zasadami wsppracy, w tym midzynarodowej.Ucze wskazuje propozycje rozwiza lokalnych, regionalnych i globalnych problemw rodowiskowych, demograficznych i gospodarczych zgodnych z koncepcj zrwnowaonego rozwoju oraz opartych na rwnoprawnych zasadach wsppracy midzy regionami ipastwami.IV. Pozyskiwanie, przetwarzanie oraz prezentowanie informacji na podstawie rnych rde informacji geograficznej, w tym rwnie technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz Geograficznych Systemw Informacyjnych (GIS).Ucze zdobywa informacje oraz rozwija i doskonali umiejtnoci geograficzne, wykorzystujc wszystkie dostpne (w tym najnowsze) rda informacji, pomiary i obserwacje bezporednie; potrafi selekcjonowa i przetwarza informacje do prezentacji wybranych zagadnie.

W koncepcji programu przyjto, e edukacja geograficzna w zakresie rozszerzonym wliceum oglnoksztaccym i technikum, wspomagajc rozwj ucznia jako osoby i wprowadzajc go w ycie spoeczne, ma na celu przede wszystkim:

W sferze wiedzy i rozumienia: 1. utrwalenie podstawowych terminw geograficznych, umoliwiajcych zrozumienie omawianych zagadnie;2. poznanie podstawowych metod bada geograficznych, a take interpretacji oraz prezentacji uzyskanych wynikw;3. poznanie i zrozumienie wspzalenoci midzy elementami rodowiska przyrodniczego wskali lokalnej, regionalnej oraz globalnej;4. poznanie i opisywanie zjawisk oraz procesw zachodzcych w rodowisku przyrodniczym Polski w rnych skalach przestrzennych i czasowych;5. poznanie miejsc i obszarw, w ktrych obrbie zachodz rnorodne procesy przyrodnicze i spoeczno-ekonomiczne w skali lokalnej, regionalnej, globalnej oraz czasowej;6. poznanie przyczyn warunkujcych rne sposoby gospodarowania w rodowisku geograficznym;7. poznanie i zrozumienie wybranych problemw spoeczno-gospodarczych w skali lokalnej, regionalnej i globalnej;8. poznanie procesw spoecznych i gospodarczych zachodzcych wspczenie w Polsce;9. poznanie dziedzictwa kultury regionalnej i narodowej oraz postrzeganie go w perspektywie kultury europejskiej oraz wiatowej;10. poznanie trwaych i zmiennych preferencji wyborczych w Polsce oraz zrozumienie przyczyn ich przestrzennego zrnicowania; 11. poznanie zasad rozwoju osobowego i ycia spoecznego;12. zrozumienie i opisywanie zjawisk oraz procesw zachodzcych w rodowisku geograficznym w skali lokalnej, regionalnej i globalnej;13. zrozumienie interakcji zachodzcych w ukadzie czowiek rodowisko geograficzne wskali lokalnej, regionalnej oraz globalnej;14. zrozumienie zoonoci wiata, wspzalenoci jego poszczeglnych elementw igotowo do udziau w jego przeksztacaniu zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju;15. dostrzeganie rnego rodzaju zwizkw i zalenoci (przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych);16. rozszerzenie i ugruntowanie wiedzy niezbdnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesw zachodzcych w rodowisku geograficznym w skali lokalnej, krajowej (geografia Polski), wielkich regionw oraz wiata w rnych skalach czasowych;17. okrelenie miejsca i roli Polski oraz Polakw w integrujcej si Europie;18. wykazywanie zwizkw midzy aktualnymi wydarzeniami spoecznymi i politycznymi aprzeszoci;19. traktowanie wiadomoci geograficznych, stanowicych warto poznawcz sam w sobie, w sposb integralny, prowadzcy do lepszego rozumienia wiata, ludzi i siebie;20. poprawne i swobodne wypowiadanie si w mowie oraz pimie, z wykorzystaniem rnorodnych rodkw wyrazu.

W sferze umiejtnoci:1. umiejtno planowania, organizowania i oceniania wasnej nauki oraz przyjmowania zani odpowiedzialnoci teraz i w przyszoci;2. umiejtno skutecznego porozumiewania si w rnych sytuacjach, prezentacji wasnego punktu widzenia i uwzgldniania pogldw innych ludzi; 3. umiejtno poprawnego posugiwania si jzykiem ojczystym oraz przygotowywania dopublicznych wystpie;4. umiejtno efektywnego wspdziaania w zespole, budowania wizi midzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego dziaania na podstawie obowizujcych norm;5. umiejtno rozwizywania problemw w twrczy sposb;6. umiejtno rozwijania sprawnoci umysowej oraz osobistych zainteresowa;7. umiejtno rozwijania zdolnoci analitycznego i syntetycznego mylenia;8. umiejtno korzystania z metod i technik negocjacyjnych w rozwizywaniu konfliktw iproblemw spoecznych;9. umiejtno formuowania problemw badawczych, hipotez oraz przeprowadzania prostych dowiadcze i obserwacji geograficznych;10. umiejtno poszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji geograficznych z rnych rde, efektywnego posugiwania si technologiami informacyjnymi ikomunikacyjnymi;11. umiejtno oceny uwarunkowa procesw przyrodniczych i spoeczno-gospodarczych, zachodzcych w skali globalnej, regionalnej i lokalnej oraz rnych skalach czasowych;12. umiejtno wskazywania i analizy zwizkw przyczynowo-skutkowych oraz powiza funkcjonalnych pomidzy poszczeglnymi komponentami rodowiska geograficznego wrnych skalach przestrzennych i czasowych;13. umiejtno lokalizowania poznanych miejsc i obszarw na powierzchni Ziemi oraz orientowania si w ich wzajemnym pooeniu na podstawie map; 14. umiejtno postrzegania rzeczywistoci jako zespou wartoci.

W sferze postaw i wartoci (cele wychowawcze, aksjologiczne):1. rozwijanie przekonania o uytecznoci edukacji geograficznej w yciu codziennym oraz ksztaceniu ustawicznym; 2. rozwijanie przekonania o potrzebie uczestnictwa w rozwoju wasnego regionu i Polski, atake podejmowania dziaa na rzecz zachowania ich dziedzictwa przyrodniczego oraz kulturowego;3. rozwijanie dociekliwoci poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie prawdy, dobra ipikna w wiecie;4. ksztatowanie wiadomoci o potrzebie wsppracy dotyczcej zwalczania zagroe rodowiska przyrodniczego oraz zagroe spoecznych;5. ksztatowanie systemu wartoci odpowiadajcego naturze i godnoci ludzkiej;6. poszukiwanie, odkrywanie i denie do osignicia wielkich celw yciowych i wartoci niezbdnych dla odnalezienia wasnego miejsca w wiecie na drodze rzetelnej isystematycznej pracy;7. rozpoznawanie wartoci moralnych, dokonywanie wyborw i hierarchizacja wartoci;8. umiejtne godzenie dobra i wolnoci wasnej z dobrem i wolnoci innych, umacnianie odpowiedzialnoci za siebie w powizaniu z odpowiedzialnoci za innych;9. przygotowanie si do ycia w rodzinie, spoecznoci lokalnej oraz pastwie;10. ksztatowanie postaw patriotycznych;11. ksztatowanie wraliwoci moralnej;12. ksztatowanie postawy szacunku dla wartoci wyszych oraz motywacja dobezinteresownych dziaa spoecznych;13. ksztatowanie w sobie postawy dialogu, umiejtnoci suchania innych i rozumienia ich pogldw.Tak sformuowane cele nadrzdne stanowiy podstaw proponowanych w niniejszym programie wymaga edukacyjnych, integrujcych w sobie cele nauczania i wychowania zosigniciami ucznia. Uszczegowione wymagania edukacyjne przedstawiono w rozdziale III.

II. Osignicia uczniaWedug zaoe Podstawy programowej Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego na IV etapie edukacyjnym nale:1) czytanie umiejtno rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa;2) mylenie matematyczne umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym;3) mylenie naukowe umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym doidentyfikowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa;4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno wmowie, jak i w pimie;5) umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno--komunikacyjnymi;6) umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;7) umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si;8) umiejtno pracy zespoowej.Zakadane w niniejszym programie osignicia ucznia, przedstawiono w postaci wymaga szczegowych w tabelach rozdziau III. Wiadomoci i umiejtnoci zdobywane przez ucznia na kursie geografii w zakresie rozszerzonym opisano zgodnie z ide europejskich ram kwalifikacji i w jzyku efektw ksztacenia. Gwnymi osigniciami uczniw, ktrzy ukocz IV etap edukacyjny z geografii, bd zatem:1. sprawne posugiwanie si terminologi geograficzn;2. pogbienie i usystematyzowanie wiedzy geograficznej w zakresie wymienionych treci nauczania umoliwiajcych przystpienie do egzaminu maturalnego z geografii i podjcie studiw wyszych;3. aktywne korzystanie z rnorodnych rde informacji geograficznej: map, planw, rocznikw statystycznych, zdj, profili, przekrojw, rysunkw, czasopism, przewodnikw, literatury popularnonaukowej, internetu, GIS-u[footnoteRef:2]* i innych; [2: *System Informacji Geograficznej]

4. selekcjonowanie, porzdkowanie, analizowanie oraz interpretowanie informacji o stanie i zmianach rodowiska geograficznego oraz sytuacji spoecznej, politycznej i ekonomicznej;5. umiejtne wykorzystywanie wiedzy do wasnego rozwoju i osigania zaplanowanych celw;6. formuowanie pyta, hipotez, sdw oraz problemw geograficznych na podstawie rozumowania matematycznego; 7. umiejtne wykorzystywanie wiedzy geograficznej do dostrzegania, identyfikowania, analizowania i rozwizywania problemw dotyczcych zwizkw midzy zjawiskami (przyrodniczymi, ekonomicznymi, spoecznymi i kulturowymi) w skali globalnej, regionalnej i lokalnej;8. umiejtne prezentowanie wynikw analiz geograficznych z wykorzystaniem rnych metod graficznych (w tym kartograficznych) i statystycznych,9. prognozowanie (na zasadzie ekstrapolacji istniejcych trendw) zmian stanu rodowiska poszczeglnych obszarw (z uwzgldnieniem interakcji Ziemia czowiek). W koncepcji programu uwzgldniono spenienie wymienionych wyej osigni w taki sposb, aby nabywane przez uczniw umiejtnoci byy nieustannie doskonalone w caym cyklu edukacji geograficznej w zakresie rozszerzonym. Dotyczy to np. korzystania zrnorodnych rde informacji (w tym map o rnej treci oraz internetu), lokalizowania miejsc na powierzchni Ziemi czy odnoszenia wiedzy geograficznej do ycia. Ksztaceniu umiejtnoci, takich jak np. przeprowadzanie analizy interakcji zachodzcych w ukadzie czowiek rodowisko geograficzne w skali lokalnej, regionalnej i globalnej wrnych skalach czasowych czy wizanie aktualnych wydarze spoecznych i politycznych z przeszoci, suy przyjty w programie ukad treci. W pierwszej kolejnoci ujto w nim zrnicowanie rodowiska przyrodniczego oraz spoeczno-gospodarczego. Nastpnie na konkretnych przykadach wyjaniono zwizki przyczynowo-skutkowe zachodzce midzy poszczeglnymi elementami rodowiska przyrodniczego a gospodark czowieka irozmieszczeniem ludnoci oraz zachodzcymi przemianami spoeczno-gospodarczymi. Taki sposb prezentacji treci i realizacji osigni przyczyni si do utrwalania nabywanej przez uczniw wiedzy oraz ksztaconych umiejtnoci. Zakadane w niniejszym programie szczegowe osignicia opisane w postaci wymaga edukacyjnych (tabele rozdziau III), zostay przedstawione wedug zasad teorii poznania, wcelu wytworzenia u uczniw strukturalnego systemu wiedzy i umiejtnoci, oraz w formie ksztacenia czynnociowego.

2

III. Szczegowe cele edukacyjne oraz osignicia ucznia w postaci wymaga edukacyjnych oraz materia nauczania

CZ I. rodowisko przyrodnicze Ziemi

Dzia programuZapis w podstawie programowejSzczegowe cele edukacyjne oraz osignicia ucznia w postaci wymaga edukacyjnych

Materia nauczania

treci nauczaniawymagania szczegowe

Obraz Ziemi1. rda informacji geograficznejUcze:1.1. klasyfikuje mapy ze wzgldu na rne kryteria1.2. oblicza odlegoci wterenie oraz powierzchni na podstawie map wykonanych w rnych skalach1.3. odczytuje i opisuje cechy rodowiska przyrodniczego (np.uksztatowanie i rzeb terenu, budow geologiczn) i spoeczno-gospodarczego (np.rozmieszczenie zasobw naturalnych, ludnoci, szlaki transportowe) na podstawie map: topograficznej, hipsometrycznej itematycznej1.4. interpretuje zjawiska geograficzne przedstawiane na wykresach, w tabelach, na schematach i modelach1.5. formuuje zalenoci przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i czasowe midzy wy branymi elementami rodowiska przyrodniczego i spoeczno--gospodarczego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystujc mapy tematyczne1.6. przeprowadza badania wybranych elementw rodowiska geograficznego w regionie zamieszkania wedug przygotowanego planu1.7. stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilociowych ijakociowych rodowiska geograficznego1.8. korzysta z technologii informacyjno--komunikacyjnych w celu pozyskiwania, przechowywania, przetwarzania i prezentacji informacji geograficznychUcze poprawnie: wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych opisuje ksztat i wymiary Ziemi wyjania zasady klasycznych i nowoczesnych pomiarw wymiarw Ziemi okrela wsprzdne geograficzne klasyfikuje mapy ze wzgldu na rne kryteria wyjania zasady generalizacji mapy porwnuje siatki kartograficzne opisuje metody prezentacji zjawisk ilociowych ijakociowych na mapie charakteryzuje dziaanie systemu nawigacji satelitarnej GPS korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu pozyskiwania, przechowywania, przetwarzania iprezentacji informacji geograficznych interpretuje zjawiska geograficzne przedstawiane na wykresach, w tabelach, na schematach i modelach wykorzystuje mapy w rnych sytuacjach wykonuje obliczenia matematyczno-geograficzne zwykorzystaniem map w rnych skalach odczytuje i interpretuje tre map wykonanych rnymi metodami analizuje elementy uksztatowania pionowego Ziemi na podstawie map wykonanych rnymi metodami kreli profil hipsometryczny odczytuje i interpretuje tre mapy turystycznej isamochodowej odczytuje i opisuje cechy rodowiska spoeczno--gospodarczego (np. rozmieszczenie zasobw naturalnych, ludnoci, szlaki transportowe) na podstawie map tematycznych stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilociowych i jakociowych rodowiska geograficznego formuuje zalenoci przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i czasowe midzy wybranymi elementami rodowiska przyrodniczego i spoeczno-gospodarczego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystujc mapy tematyczne przeprowadza badania wybranych elementw rodowiska geograficznego w regionie zamieszkania wedug przygotowanego planu wykorzystuje w praktyce znajomo metod prezentacji informacji geograficznej stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilociowych i jakociowych rodowiska geograficznego

Geografia jako nauka Ksztat i wymiary Ziemi Mapa jako obraz Ziemi Odwzorowania kartograficzne Metody przedstawiania zjawisk na mapach Sposoby prezentacji danych o przestrzeni geograficznej Interpretacja mapy samochodowej itopograficznej

Ziemia we wszechwiecie2. Ziemia we wszechwiecieUcze:2.1. wyjania cechy budowy i okrela pooenie rnych cia niebieskich we wszechwiecie2.2. charakteryzuje ciaa niebieskie tworzce Ukad Soneczny2.3. wskazuje konsekwencje ruchw Ziemi2.4. oblicza wysoko growania Soca wdowolnym miejscu na Ziemi w dniach rwnonocy iprzesile2.5. oblicza szeroko geograficzn dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokoci growania Soca w dniach rwnonocy i przesile2.6. opisuje rnice midzy astronomicznymi, kalendarzowymi iklimatycznymi porami roku2.7. wyjania przyczyn wystpowania: dni i nocy polarnych na obszarach podbiegu nowych, zorzy polarnej, zamie Soca iKsiyca2.8. wskazuje skutki wystpowania siy Coriolisa dla rodowiska przyrodniczegoUcze poprawnie: wyjania teorie pochodzenia i budowy wszechwiata wyjania cechy budowy i opisuje budow wszechwiata i Ukadu Sonecznego charakteryzuje ciaa niebieskie tworzce Ukad Soneczny wskazuje konsekwencje ruchw Ziemi przedstawia dowody ruchw Ziemi wyjania zjawisko faz Ksiyca wyjania przyczyny zrnicowania czasu na Ziemi opisuje zrnicowanie owietlenia Ziemi opisuje rnice midzy astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku wyjania przyczyn wystpowania: dni i nocy polarnych na obszarach podbiegunowych, zorzy polarnej, zamie Soca i Ksiyca wykonuje obliczenia matematyczno-geograficzne dotyczce czasu miejscowego i strefowego oraz wysokoci growania Soca nad horyzontem w dniach rwnonocy i przesile oblicza szeroko geograficzn dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokoci growania Soca w dniach rwnonocy i przesile opisuje rnice midzy astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku wskazuje skutki wystpowania siy Coriolisa dla rodowiska przyrodniczego wykazuje wpyw oddziaywania cia niebieskich oraz ruchw Ziemi na poszczeglne sfery Ziemi

Budowa wszechwiata Ukad Soneczny Ruch obiegowy Ziemi Ruch obrotowy Ziemi Rachuba czasu na Ziemi

Atmosfera3. Sfery Ziemi atmosferaUcze:3.1. wyjania mechanizm cyrkulacji powietrza wstrefie midzyzwrotnikowej iwyszych szerokociach geograficznych oraz opisuje przebieg procesw pogodowych (ruch mas powietrza, fronty atmosferyczne i zjawiska im towarzyszce)3.2. wskazuje przyczyny nierwnomiernego rozkadu temperatury powietrzai opadw3.3. wyjania na przykadach genez wiatrw (staych iokresowych orazlokalnych) i wskazuje ich znaczenie dla przebiegu pogody i dziaalnocigospodarczej (rolnictwa, komunikacji)3.4. charakteryzuje strefy klimatyczne i typy klimatu na Ziemi i uzasadnia ich zasigi3.5. rozpoznaje stref klimatyczn i typ klimatu na podstawie rocznegoprzebiegu temperatury powietrza i sum opadw3.6. przygotowuje krtkoterminow prognoz pogody na podstawiemapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarw meteorologicznych3.7. wyjania na przykadach obserwowane przyczyny iskutki globalnych zmian klimatu na ZiemiUcze poprawnie: opisuje skad i budow atmosfery porwnuje cechy poszczeglnych warstw atmosfery wyjania znaczenie atmosfery dla ycia na Ziemi omawia bilans radiacyjny i cieplny Ziemi opisuje i wyjania zrnicowanie temperatury powietrza w troposferze na podstawie wykresw i map opisuje czynniki wpywajce na rozkad temperatury powietrza wskazuje przyczyny nierwnomiernego rozkadu temperatury powietrza na Ziemi oblicza redni temperatur powietrza i amplitud temperatury powietrza wyjania globaln cyrkulacj powietrza w troposferze, korzystajc ze schematu wyjania mechanizm cyrkulacji powietrza w strefie midzyzwrotnikowej i wyszych szerokociach geograficznych oraz opisuje przebieg procesw pogodowych charakteryzuje wiatry stae, okresowe i lokalne wyjania na przykadach genez wiatrw (staych iokresowych oraz lokalnych), a take wskazuje ich znaczenie dla przebiegu pogody i dziaalnoci gospodarczej opisuje czynniki wpywajce na rozkad opadw atmosferycznych wskazuje przyczyny nierwnomiernego rozkadu opadw atmosferycznych wyjania mechanizm powstawania chmur opisuje fronty atmosferyczne oraz zmiany stanu pogody w czasie ich przemieszczania si opisuje rozmieszczenie opadw atmosferycznych na Ziemi na podstawie mapy klimatycznej przygotowuje krtkoterminow prognoz pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji ipomiarw meteorologicznych wykazuje na przykadach wpyw pogody na ycie idziaalno gospodarcz czowieka wyjania wpyw wybranych czynnikw geograficznych na klimat charakteryzuje strefy klimatyczne i typy klimatu na Ziemi i uzasadnia ich zasigi rozpoznaje stref klimatyczn i typ klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza isum opadw atmosferycznych opisuje typy klimatw na podstawie klimatogramw imapy klimatycznej wykazuje wpyw czowieka na atmosfer oraz klimat wskali globalnej i lokalnej wyjania przyczyny regionalnego zrnicowania zjawisk pogodowych na Ziemi wyjania na przykadach przyczyny i skutki globalnych zmian klimatu na Ziemi wyjania przyczyny powstawania ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych na Ziemi wykazuje na przykadach interakcje midzy atmosfer ainnymi sferami Ziemi

Skad i budowa atmosfery Obieg ciepa Temperatura powietrza Ruchy powietrza atmosferycznego Wilgotno powietrza iopady atmosferyczne Prognozowanie pogody Klimaty kuli ziemskiej Zmiany atmosfery iklimatu Ekstremalne zjawiska atmosferyczne i ich skutki

Hydrosfera4. Sfery Ziemi hydrosferaUcze:4.1. omawia cechy cyklu hydrologicznego w rnych warunkach klimatycznych4.2. opisuje wystpowanie izasoby wd w oceanach ina ldach (jeziora,rzeki, lodowce, wody podziemne)4.6. objania mechanizm powstawania i ukadu powierzchniowych prdwmorskich, falowania, pyww, upwellingu oraz ich wpyw na warunki klimatyczne i rodowisko ycia wybrzey4.7. wskazuje moliwoci gospodarczego wykorzystania oceanw iocenia wpyw czowieka na ekosystemy mrz i oceanw4.3. charakteryzuje sie rzeczn i typy genetyczne jezior na poszczeglnych kontynentach4.4 rozpoznaje i opisuje cechy ustrojw rzecznych wybranych rzek4.5. wyjania krajobrazowe igospodarcze funkcje rzek ijezior4.9. wyjania przyczyny rnej wysokoci wystpowania granicy wiecznego niegu w rnych szerokociach geograficznych4.10. wyjania proces powstawania lodowcw na przykadach z rnych kontynentw4.11. wskazuje na mapach zasig obszarw wspczenie zlodzonych iocenia wpyw zmian klimatycznych na zmiany zasigu tych obszarw4.8. wyjania powstawanie rde i ocenia przyrodnicze i gospodarcze znaczenie wd podziemnych4.12. opisuje na przykadach nastpstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej wwybranych regionach wiata i wskazuje dziaania wspomagajce racjonalne gospodarowanie wodUcze poprawnie: analizuje zasoby wody w przyrodzie wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania systemu przyrodniczego Ziemi analizuje schemat cyklu hydrologicznego omawia cechy cyklu hydrologicznego w rnych warunkach klimatycznych przedstawia bilans wodny Ziemi i jego zrnicowanie opisuje wystpowanie i zasoby wd w oceanach i na ldach (jeziora, rzeki, lodowce, wody podziemne) przedstawia podzia wszechoceanu na mapie wiata opisuje przestrzenne zrnicowanie zasolenia i termiki przypowierzchniowych wd oceanicznych wyjania przyczyny ruchw wody morskiej i ich skutki objania mechanizm powstawania i ukadu powierzchniowych prdw morskich, falowania, pyww, upwellingu oraz ich wpyw na warunki klimatyczne i rodowisko ycia wybrzey wskazuje moliwoci gospodarczego wykorzystania oceanw i ocenia wpyw czowieka na ekosystemy mrz i oceanw opisuje rozmieszczenie wd powierzchniowych na Ziemi na podstawie mapy wiata rozpoznaje i opisuje cechy ustrojw rzecznych wybranych rzek charakteryzuje sie rzeczn na poszczeglnych kontynentach na podstawie mapy klasyfikuje jeziora wedug pochodzenia misy jeziornej iyznoci charakteryzuje typy genetyczne jezior na poszczeglnych kontynentach analizuje zwizki midzy warunkami klimatycznymi awystpowaniem rzek i jezior na Ziemi wyjania krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek ijezior opisuje warunki powstawania i wystpowania bagien itorfowisk na Ziemi analizuje uwarunkowania rozwoju pokryw lodowych naZiemi wyjania przyczyny rnej wysokoci wystpowania granicy wiecznego niegu w rnych szerokociach geograficznych wyjania proces powstawania lodowcw na przykadach z rnych kontynentw klasyfikuje typy lodowcw grskich ze wzgldu na wielko i warunki orograficzne ich powstawania wskazuje na mapach zasig obszarw wspczenie zlodzonych i ocenia wpyw zmian klimatycznych na zmiany zasigu tych obszarw klasyfikuje wody podziemne i rda wedug rnych kryteriw wyjania powstawanie rde i ocenia przyrodnicze igospodarcze znaczenie wd podziemnych wykazuje znaczenie wd powierzchniowych ipodziemnych w yciu i gospodarce czowieka opisuje na przykadach nastpstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach wiata iwskazuje dziaania wspomagajce racjonalne gospodarowanie wod wykazuje na przykadach interakcje midzy hydrosfer ainnymi sferami Ziemi

Cykl hydrologiczny Oceany i morza Dynamika oceanw Rzeki i ich ustroje Jeziora Lodowce i ldolody Wody podziemne

Wntrze Ziemi. Procesy endogeniczne5. Sfery Ziemi litosferaUcze:5.1. opisuje skad mineralogiczny skorupy ziemskiej, gwne grupy irodzaje ska oraz ich gospodarcze zastosowanie iocenia zmiany rodowiskaprzyrodniczego zwizane zeksploatacj surowcw mineralnych5.2. charakteryzuje najwaniejsze wydarzenia geologiczne i przyrodnicze wdziejach Ziemi (fadowania, dryf kontynentw, transgresje iregresje morskie, zlodowacenia, rozwj wiata organicznego)5.3. planuje i przeprowadza obserwacj odkrywki lub odsonicia geologicznego5.5. charakteryzuje gwne procesy wewntrzne prowadzce do urozmaicenia powierzchni Ziemi wulkanizm, plutonizm, ruchy skorupy ziemskiej, wstrzsy tektoniczne, ruchy grotwrcze (paleozoiczne,mezozoiczne, kenozoiczne) oraz formy powstae w ich wyniku5.9. opisuje cechy uksztatowania powierzchni Ziemi jako efekt oddziaywania procesw wewntrznych izewntrznych dla wybranego regionu5.4. ocenia zmiany rodowiska w holocenie zwizane z dziaalnoci czowieka

Ucze poprawnie: omawia wybrane metody badania wntrza Ziemi opisuje budow wntrza Ziemi ze szczeglnym uwzgldnieniem skorupy ziemskiej opisuje skad mineralogiczny skorupy ziemskiej, gwne grupy i rodzaje ska oraz ich gospodarcze zastosowanie ocenia zmiany rodowiska przyrodniczego zwizane zeksploatacj surowcw mineralnych rozpoznaje powszechne mineray skaotwrcze iwybrane skay opisuje genez wybranych ska analizuje tabel stratygraficzn i mapy geologiczne wyjania zasady odtwarzania i okrelania chronologii dziejw Ziemi omawia waniejsze wydarzenia z przeszoci geologicznej Ziemi oraz umiejscawia je we waciwym szeregu chronologicznym charakteryzuje najwaniejsze wydarzenia geologiczne iprzyrodnicze w dziejach Ziemi (fadowania, dryf kontynentw, transgresje i regresje morskie, zlodowacenia, rozwj wiata organicznego) analizuje przekrj geologiczny planuje i przeprowadza obserwacj odkrywki lub odsonicia geologicznego ocenia zmiany rodowiska w holocenie zwizane zdziaalnoci czowieka charakteryzuje gwne procesy wewntrzne prowadzce do urozmaicenia powierzchni Ziemi wulkanizm, plutonizm, ruchy skorupy ziemskiej, wstrzsy tektoniczne, ruchy grotwrcze (paleozoiczne, mezozoiczne, kenozoiczne) oraz formy powstae w ich wyniku omawia podstawowe zaoenia teorii tektoniki pyt litosfery omawia wpyw procesw endogenicznych na budow geologiczn i uksztatowanie powierzchni Ziemi rozpoznaje struktury tektoniczne na schemacie i omawia ich genez wyjania przyczyny wpywajce na rozmieszczenie stref sejsmicznych i wulkanicznych na Ziemi charakteryzuje przebieg, skutki i wystpowanie zjawisk plutonicznych, ruchw epejrogenicznych iizostatycznych opisuje powstawanie podstawowych struktur tektonicznych (intruzji, deformacji cigych iniecigych) opisuje katastrofy wywoane procesami endogenicznymi ocenia warunki ycia i dziaalno czowieka na obszarach aktywnoci sejsmicznej opisuje cechy uksztatowania powierzchni Ziemi jako efekt oddziaywania procesw wewntrznych

Budowa wntrza Ziemi Mineray i skay Odtwarzanie i datowanie dziejw Ziemi Dzieje Ziemi Tektonika pyt litosfery Ruchy grotwrcze ideformacje tektoniczne Plutonizm i wulkanizm Trzsienia ziemi, ruchy epejrogeniczne oraz izostatyczne Wielkie formy uksztatowania ldw idna oceanicznego

Procesy egzogeniczne5. Sfery Ziemi litosferaUcze:5.8. wykazuje wpyw cech budowy geologicznej idziaalnoci czowiekana grawitacyjne ruchy masowe (obrywanie, spezywanie, osuwanie)5.6. charakteryzuje zjawiska wietrzenia fizycznego ichemicznego(np. kras, lateryzacja) oraz opisuje produkty i formy powstae w wynikutych procesw5.7. opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji wodnej (rzecznej,morskiej, jeziornej), lodowcowej i eolicznej5.9. opisuje cechy uksztatowania powierzchni Ziemi jako efekt oddziaywania procesw wewntrznych izewntrznych dla wybranego regionuUcze poprawnie: klasyfikuje procesy egzogeniczne ksztatujce powierzchni Ziemi wykazuje wpyw budowy geologicznej i dziaalnoci czowieka na grawitacyjne ruchy masowe charakteryzuje genez, przebieg i efekty wybranych procesw egzogenicznych charakteryzuje zjawiska wietrzenia fizycznego ichemicznego (np. kras, lateryzacja) oraz opisuje produkty i formy powstae w wyniku tych procesw opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji wodnej (rzecznej, morskiej, jeziornej), lodowcowej i eolicznej rozpoznaje formy akumulacyjne i erozyjne powstae wskutek procesw egzogenicznych wymienia nazwy obszarw, na ktrych zachodz intensywne procesy egzogeniczne i wskazuje te obszary na mapie wiata ukazuje wpyw dziaalnoci czowieka na intensywno przebiegu wybranych procesw egzogenicznych wskazuje i wyjania zwizki przyczynowo--skutkowe pomidzy procesami egzogenicznymi ksztatujcymi powierzchni Ziemi dowodzi zalenoci midzy intensywnoci procesw egzogenicznych a warunkami naturalnymi (klimatycznymi, hydrologicznymi, geologicznymi) wykazuje na przykadach interakcje midzy sferami Ziemi a rzeb terenu Wietrzenie ska Ruchy masowe Procesy krasowe Rzebotwrcza dziaalno rzek Rzebotwrcza dziaalno lodowcw grskich i ldolodw Rzebotwrcza dziaalno wiatru Rzebotwrcza dziaalno morza

Pedosfera i biosfera6. Sfery Ziemi pedosfera ibiosferaUcze:6.1. charakteryzuje procesy glebotwrcze i omawia cechy gwnych rodzajwgleb strefowych iniestrefowych oraz ocenia ich przydatno rolnicz6.2. planuje i przeprowadza obserwacj profilu glebowego w miejscu zamieszkania6.3. wyjania zrnicowanie formacji rolinnych na Ziemi i pitrowo rolinn na Ziemi oraz przyporzdkowuje typowe gatunki flory i fauny dla poszczeglnych stref krajobrazowych Ziemi6.4. dowodzi na przykadach, e naruszenie stabilnoci ekosystemw moepowodowa nieodwracalne zmiany w rodowisku naturalnym

Ucze poprawnie: wyjania uwarunkowania powstawania gleb charakteryzuje procesy glebotwrcze charakteryzuje najwaniejsze poziomy glebowe, korzystajc ze schematw profili glebowych omawia genez wybranych typw gleb strefowych iniestrefowych omawia cechy gwnych rodzajw gleb strefowych iniestrefowych oraz ocenia ich przydatno rolnicz planuje i przeprowadza obserwacj profilu glebowego wmiejscu zamieszkania ukazuje skutki degradacji gleb opisuje rozmieszczenie, warunki wystpowania icharakterystyczne cechy gwnych formacji rolinnych na wiecie wyjania zrnicowanie formacji rolinnych na Ziemi ipitrowo rolinn na Ziemi oraz przyporzdkowuje typowe gatunki flory i fauny dla poszczeglnych stref krajobrazowych Ziemi omawia pitra klimatyczno-rolinne na przykadzie wybranych gr pooonych w rnych szerokociach geograficznych wyjania geograficzne przyczyny zrnicowania wiata zwierzcego wykazuje na przykadach interakcje midzy biosfer ainnymi sferami Ziemi wykazuje strefowe i astrefowe zrnicowanie rodowiska przyrodniczego Ziemi

Powstawanie gleb Typy genetyczne gleb wiat rolin wiat zwierzt Strefy krajobrazowe naZiemi

CZ II. Czowiek i jego dziaalno na Ziemi


Materia nauczania


Przemiany polityczne igospodarcze wiata7. Klasyfikacja pastw wiataUcze:7.1. wyrnia kryteria podziau pastw wedug PKB na jednego mieszkacaoraz wskanika rozwoju spoecznego (HDI)7.2. porwnuje struktur PKB pastw znajdujcych si na rnych poziomachrozwoju gospodarczego7.3. odczytuje na mapach aktualny podzia politycznyUcze poprawnie: analizuje map polityczn wiata odczytuje na mapach aktualny podzia polityczny wyrnia kryteria podziau pastw wedug PKB na jednego mieszkaca oraz wskanika rozwoju spoecznego (HDI) porwnuje struktur PKB pastw znajdujcych si na rnych poziomach rozwoju gospodarczego przedstawia koncepcje rozwoju gospodarczego pastw, wtym rozwoju zrwnowaonego charakteryzuje uwarunkowania polityczne i gospodarcze podziau mrz i oceanw opisuje zmiany na mapie politycznej po 1989 roku oraz ich nastpstwa omawia na przykadach procesy integracji idezintegracji w Europie po 1989 roku opisuje wybrane ustroje polityczne na wiecie

Mapa polityczna wiata Zrnicowanie poziomu rozwoju krajw wiata

Ludno i urbanizacja8. LudnoUcze:8.3. analizuje przestrzenne rnice w wielkoci wskanikw: urodze,zgonw i przyrostu naturalnego8.4. opisuje etapy rozwoju demograficznego ludnoci na przykadach z wybranych pastw wiata8.5. ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego wwybranych pastwach8.1. analizuje, wyjania iocenia warunki przyrodnicze dla osiedlania si ludzi (na przykadach rnych regionw wiata)8.2. okrela cechy rozmieszczenia ludnoci na Ziemi, wskazujc obszary jej koncentracji i sabego zaludnienia8.6. charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludnoci w rnych pastwach8.9. charakteryzuje struktur etniczn i narodowociow ludnoci wiata8.12. wskazuje przyczyny ikonsekwencje upowszechniania si wybranych jzykw na wiecie8.11. charakteryzuje zrnicowanie religijne ludnoci wiata i ocenia wpyw religii na postawy spoeczne i gospodark8.8. wyjania zrnicowanie struktury zatrudnienia wwybranych pastwach ijej zwizek z poziomem rozwoju pastwa8.10. okrela struktur funkcjonalno-przestrzenn rnych miast i oceniajej zmiany wraz z rozwojem pastw8.7. przedstawia procesy urbanizacyjne na wiecie izrnicowanie poziomuycia ludzi w miastach rnych typw i wielkoci

Ucze poprawnie: analizuje liczb ludnoci wiata i jej zmiany prognozuje zmiany liczby ludnoci wiata ikontynentw wyjania przyczyny i skutki zmiany tempa wzrostu liczby ludnoci w skali globalnej i regionalnej analizuje przestrzenne rnice w wielkoci wskanikw: urodze, zgonw i przyrostu naturalnego analizuje model rozwoju demograficznego opisuje etapy rozwoju demograficznego ludnoci na przykadach z wybranych pastw wiata opisuje cechy spoeczestwa w rnych fazach cyklu demograficznego charakteryzuje spoeczestwa mode istarzejce si okrela przyczyny i skutki eksplozji demograficznej iregresu demograficznego oraz opisuje ich przestrzenne zrnicowanie ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego w wybranych pastwach analizuje i ocenia zrnicowanie ludnoci wiata pod wzgldem przecitnej dugoci trwania ycia, dzietnoci, umieralnoci niemowlt oblicza wskanik gstoci zaludnienia analizuje wpyw czynnikw przyrodniczych na rozmieszczenie ludnoci na wiecie analizuje rozmieszczenie ludnoci na wiecie na podstawie mapy wykazuje wpyw barier osadniczych na rozmieszczenie ludnoci na wiecie okrela cechy rozmieszczenia ludnoci na Ziemi, wskazujc obszary koncentracji i sabego zaludnienia ukazuje przyrodnicze i spoeczno-gospodarcze skutki nierwnomiernego rozmieszczenia ludnoci na wiecie klasyfikuje migracje oraz wyjania ich przyczyny charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludnoci w rnych pastwach oblicza przyrost rzeczywisty ludnoci klasyfikuje migracje analizuje przykady wspczesnych migracji zewntrznych i wewntrznych opisuje problemy uchodcw na wybranych przykadach charakteryzuje zrnicowanie narodowociowe i rasowe ludnoci wiata klasyfikuje jzyki wiata ze szczeglnym uwzgldnieniem grup jzykowych w Europie wymienia przykady krajw jednolitych oraz zrnicowanych pod wzgldem narodowociowym wskazuje przyczyny i konsekwencje upowszechniania si wybranych jzykw na wiecie przedstawia skutki zrnicowania narodowociowego irasowego ludnoci na przykadach uzasadnia konieczno walki z rasizmem charakteryzuje zrnicowanie religijne i kulturowe ludnoci wiata ocenia wpyw religii na postawy spoeczne i gospodark wymienia przykady krajw jednolitych oraz zrnicowanych pod wzgldem religijnym i kulturowym przedstawia konsekwencje zrnicowania religijnego ikulturowego ludnoci analizuje struktur zawodow ludnoci na wybranych przykadach wyjania zrnicowanie struktury zatrudnienia wwybranych pastwach i jej zwizek z poziomem rozwoju pastwa omawia zmiany wstrukturze zatrudnienia wraz zrozwojem gospodarczym, ich konsekwencje na wiecie oraz wwybranych krajach analizuje przyczyny i skutki bezrobocia opisuje problem pracy dzieci przyczyny, konsekwencje i obszary wystpowania przedstawia charakterystyk irozmieszczenie najbardziej rozpowszechnionych chorb, w tym cywilizacyjnych (zuwzgldnieniem otyoci), na wiecie analizuje geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludnoci wiata proponuje globalne i regionalne dziaania w celu zapobiegania oraz zwalczania chorb cywilizacyjnych izakanych omawia elementy sieci osadniczej oraz jej rozwj opisuje wpyw czynnikw przyrodniczych iantropogenicznych na ksztatowanie si sieci osadniczej (miejskiej iwiejskiej) wyjania funkcje miast rozpoznaje typy miast oraz zespow miejskich na wiecie okrela struktur funkcjonalno-przestrzenn rnych miast i ocenia jej zmiany wraz z rozwojem pastw przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowe dla rnych regionw wiata oraz ich zmiany wraz zrozwojem gospodarczym przedstawia procesy urbanizacyjne na wiecie przedstawia wskanik urbanizacji ijego zrnicowanie na wiecie opisuje fazy urbanizacji analizuje przyczyny i skutki urbanizacji w wybranych regionach wyjania przyczyny zrnicowania poziomu urbanizacji w rnych czciach wiata opisuje zrnicowanie poziomu ycia ludzi w miastach rnych typw i wielkoci

Liczba ludnoci wiata ijej zmiany Rozwj demograficzny Rozmieszczenie ludnoci na wiecie Migracje Zrnicowanie rasowe inarodowociowe ludnoci Zrnicowanie religijne ikulturowe ludnoci Struktura zawodowa ludnoci Geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludnoci wiata Osadnictwo wiejskie imiejskie Urbanizacja na wiecie

Rolnictwo9. Dziaalno gospodarcza na wiecieUcze:9.1. wyjania wpyw czynnikw przyrodniczych ispoeczno-ekonomicznychna rozwj rolnictwa9.3. wskazuje problemy zwizane z upowszechnianiem si rolin uprawnychzmodyfikowanych genetycznie i wskazuje rejony ich upraw9.2. wykazuje zalenoci midzy rodzajami produkcji rolnej a warunkaminaturalnymi irozmieszczeniem ludnoci oraz charakteryzuje rnetypy rolnictwa na wiecie9.6. wskazuje moliwoci rozwoju wykorzystania zasobw oceanw i mrz9.4. porwnuje i uzasadnia struktur spoycia ywnoci w pastwachwysoko i sabo rozwinitych9.5. uzasadnia konieczno racjonalnego gospodarowania zasobami lenymi na wiecie

Ucze poprawnie: wyjania wpyw czynnikw przyrodniczych i spoeczno--ekonomicznych na rozwj rolnictwa na przykadzie wybranych krajw ocenia rodowisko przyrodnicze ze wzgldu na moliwoci rozwoju rolnictwa przedstawia formy uytkowania ziemi na wiecie izrnicowanie ich struktury ocenia sposoby gospodarowania rolniczego oraz struktur wielkociow i wasnociow gospodarstw wrnych czciach wiata wyjania wpyw czynnikw przyrodniczych ispoeczno--gospodarczych na struktur uytkowania ziemi analizuje przyczyny iskutki zmian wielkoci powierzchni gruntw ornych, k ipastwisk, nieuytkw oraz lasw na charakterystycznych przykadach zrnych kontynentw opisuje struktur wielkociow iwasnociow gospodarstw wrnych czciach wiata analizuje cechy rolnictwa uprzemysowionego iekologicznego wykazuje zalenoci midzy rodzajami produkcji rolnej a warunkami naturalnymi i rozmieszczeniem ludnoci wskazuje problemy zwizane z upowszechnianiem si rolin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie wskazuje rejony upraw rolin zmodyfikowanych genetycznie na mapie wiata charakteryzuje rne typy rolnictwa iich rozmieszczenie na wiecie przedstawia rolnictwo intensywne iekstensywne jego cechy iregiony wystpowania charakteryzuje gwne regiony rolnicze na wiecie na podstawie map tematycznych przedstawia podzia izastosowanie rolin uprawnych opisuje rozmieszczenie iwielko produkcji gwnych ziemiopodw na podstawie mapy tematycznej przedstawia czoowych producentw wybranych rolin uprawnych opisuje sposoby ikierunki chowu zwierzt charakteryzuje rozmieszczenie iwielko pogowia wybranych zwierzt gospodarskich na podstawie map tematycznych i danych statystycznych przedstawia pastwa onajwikszym pogowiu zwierzt gospodarskich analizuje produkcj rolinn i zwierzc w wybranych regionach wiata definiuje rybowstwo, rybactwo, marikultur, akwakultur przedstawia gwne owiska oraz wielko pooww na wiecie iwwybranych krajach na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych wskazuje moliwoci rozwoju wykorzystania zasobw oceanw i mrz analizuje zagroenia produktywnoci mrz ioceanw opisuje problemy wyywienia ludnoci wiata na podstawie wasnej wiedzy oraz rnorodnych rde informacji porwnuje i uzasadnia struktur spoycia ywnoci wpastwach wysoko i sabo rozwinitych wyjania przyczyny godu i niedoywienia na wiecie analizuje rozmieszczenie obszarw niedoboru inadwyek ywnoci na podstawie mapy tematycznej proponuje dziaania w celu zwikszenia produkcji rolnej na wiecie, zmiany struktury produkcji oraz dystrybucji ywnoci proponuje sposoby walki z godem opisuje zasoby lene wiata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych ocenia przestrzenne zrnicowanie lesistoci na podstawie mapy tematycznej wyjania funkcje oraz przedstawia sposoby wykorzystania lasw na wiecie wykazuje skutki nieracjonalnej gospodarki lenej wwybranych regionach wiata uzasadnia konieczno racjonalnego gospodarowania zasobami lenymi na wiecie

Czynniki rozwoju rolnictwa Uytkowanie ziemi na wiecie Zrnicowanie organizacyjne itechniczne rolnictwa wiata Typy rolnictwa igwne regiony rolnicze na wiecie Produkcja rolinna na wiecie Produkcja zwierzca na wiecie Rybowstwo Problem wyywienia ludnoci wiata Obszary lene na wiecie

Przemys9. Dziaalno gospodarcza na wiecieUcze:9.9. uzasadnia rnice ilociowe i jakociowe produkcji przemysowejpastw na rnym poziomie rozwoju gospodarczego iocenia wpyw przemysu zawansowanej technologii na rozwj gospodarczy ijako ycia9.8. wskazuje wpyw czynnikw lokalizacji przemysu na rozmieszczeniei rozwj wybranych bran9.7. charakteryzuje zmiany w strukturze zuycia energii postpujce wraz z rozwojem gospodarczym pastw wiata i ocenia skutki wynikajce z rosncego zuycia energii oraz konieczno pozyskiwania nowychrde energii9.13. analizuje kierunki geograficzne i struktur towarow eksportu i importu w wybranych pastwach

Ucze poprawnie: przedstawia kryteria podziau i funkcje przemysu analizuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysu charakteryzuje struktur i rol przemysu w krajach ornym poziomie rozwoju gospodarczego uzasadnia rnice ilociowe i jakociowe produkcji przemysowej pastw na rnym poziomie rozwoju gospodarczego na podstawie danych statystycznych przedstawia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysu na wybranych przykadach wskazuje wpyw czynnikw lokalizacji przemysu na rozmieszczenie i rozwj wybranych bran przedstawia podzia zasobw naturalnych irne sposoby ich wykorzystania wyjania rol surowcw mineralnych wrozwoju przemysu opisuje rozmieszczenie, wiatowe zasoby iwydobycie wybranych surowcw mineralnych na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych charakteryzuje kierunki eksportu iimportu surowcw energetycznych na podstawie danych statystycznych wykazuje dysproporcje wrozmieszczeniu rejonw produkcji ikonsumpcji surowcw energetycznych iich konsekwencje opisuje wykorzystanie odnawialnych i nieodnawialnych rde energii charakteryzuje zmiany w strukturze zuycia energii postpujce wraz z rozwojem gospodarczym pastw wiata charakteryzuje struktur i wielko produkcji energii elektrycznej na wiecie i w wybranych krajach na podstawie danych statystycznych ocenia skutki wynikajce z rosncego zuycia energii oraz konieczno pozyskiwania nowych rde energii wykazuje wady i zalety rnych typw elektrowni charakteryzuje rozmieszczenie irozwj obszarw koncentracji przemysu na wybranych przykadach wyjania zalenoci midzy restrukturyzacj przemysu arozwojem okrgw przemysowych przedstawia genez i analizuje znaczenie przemysu wysokiej (zaawansowanej) technologii high-tech opisuje czynniki lokalizacji zakadw przemysu wysokiej technologii przedstawia genez wybranych technopolii omawia rozmieszczenie wybranych technopolii na wiecie ocenia wpyw przemysu zawansowanej technologii na rozwj gospodarczy i jako ycia

Rola przemysu we wspczesnym wiecie Czynniki lokalizacji przemysu Podzia surowcw mineralnych i ich znaczenie gospodarcze Bilans energetyczny wiata Produkcja energii elektrycznej na wiecie Obszary koncentracji przemysu. Restrukturyzacja przemysu Przemys zaawansowanej technologii

Usugi9. Dziaalno gospodarcza na wiecieUcze:9.10. charakteryzuje znaczenie usug materialnych iniematerialnych9.12. przedstawia, na podstawie danych statystycznych, poziom zaspokojeniapotrzeb na usugi podstawowe iwyspecjalizowane wpastwach o rnym poziomie rozwoju gospodarczego

Ucze poprawnie: klasyfikuje usugi i wykazuje ich znaczenie wgospodarce charakteryzuje znaczenie usug materialnych iniematerialnych przedstawia podzia komunikacji i jej rol w gospodarce charakteryzuje uwarunkowania rozwoju komunikacji opisuje sie transportu ijej zmiany na wiecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych przedstawia wady izalety rnych rodzajw transportu wykazuje zrnicowanie udziau poszczeglnych rodzajw transportu wprzewozach ipracy przewozowej na wiecie na podstawie danych statystycznych i mapy tematycznej wyjania zmiany znaczenia poszczeglnych rodzajw transportu wraz zrozwojem spoeczno-gospodarczym opisuje rozwj wybranych wspczesnych rodkw cznoci wykazuje rol wybranych wspczesnych rodkw cznoci klasyfikuje turystyk przedstawia przyczyny szybkiego rozwoju turystyki na wiecie analizuje cele i motywy ruchu turystycznego we wspczesnym wiecie opisuje cechy i uwarunkowania ruchu turystycznego na wiecie wyjania atrakcyjno turystyczn przedstawia ekonomiczne, spoeczne i przyrodnicze skutki rozwoju turystyki na wybranych przykadach wykazuje rol turystyki wrozwoju spoeczno--gospodarczym wybranych krajw i regionw wiata charakteryzuje najwaniejsze regiony turystyczne wiata i wykazuje ich specyfik na podstawie rnych rde informacji opisuje walory turystyczne wybranych orodkw iregionw turystycznych na podstawie rnych rde informacji wskazuje korzyci wynikajce z rozwoju turystyki oraz niekorzystne zmiany, ktre w rodowisku przyrodniczym wywouj rnorodne formy turystyki wyjania przyczyny rozwoju nowoczesnych usug bankowych, ubezpieczeniowych oraz inwestycyjnych wykazuje dysproporcje w dostpie do nowoczesnych usug finansowych, edukacyjnych i zdrowotnych przedstawia obszary koncentracji usug tego typu przedstawia, na podstawie danych statystycznych, poziom zaspokojenia potrzeb na usugi podstawowe iwyspecjalizowane w pastwach o rnym poziomie rozwoju gospodarczego wyjania znaczenie poszczeglnych rodzajw usug wrozwoju spoeczno-gospodarczym wybranych krajw ze szczeglnym uwzgldnieniem usug finansowych

Znaczenie usug we wspczesnym wiecie Podzia irola komunikacji Transport czno Rozwj turystyki na wiecie Regiony turystyczne wiata Nowoczesne usugi

Problemy wspczesnego wiata9. Dziaalno gospodarcza na wiecieUcze:7.1. wyrnia kryteria podziau pastw wedug PKB na jednego mieszkacaoraz wskanika rozwoju spoecznego (HDI)7.2. porwnuje struktur PKB pastw znajdujcych si na rnych poziomachrozwoju gospodarczego9.14. wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji iintegracji politycznej9.15. wyjania przyczyny iprzebieg konfliktw zbrojnych w wybranychregionach wspczesnego wiata9.13. analizuje kierunki geograficzne i struktur towarow eksportu i importu w wybranych pastwach

Ucze poprawnie: wykazuje przyczyny i konsekwencje dysproporcji wrozwoju spoeczno-gospodarczym pastw i regionw wiata analizuje wybrane mierniki poziomu rozwoju spoeczno--gospodarczego i jakoci ycia mieszkacw wyjania przyczyny i konsekwencje konfliktw ekonomicznych na wiecie, w tym konfliktu bogata Pnoc biedne Poudnie proponuje przykady dziaa zmniejszajcych dysproporcje rozwoju spoeczno-gospodarczego krajw oraz regionw wskazuje przyczyny i paszczyzny globalizacji przedstawia wpyw globalizacji na gospodark wiatow, poszczeglne pastwa, narody oraz poszczeglnych obywateli przedstawia przejawy globalizacji wwymiarze politycznym, gospodarczym, spoecznym ikulturowym wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji i integracji politycznej przedstawia formy wsppracy midzynarodowej omawia dziaalno wybranych organizacji midzynarodowych o charakterze gospodarczym, spoecznym, politycznym i militarnym wyjania wpyw midzynarodowej wymiany handlowej na rozwj spoeczno-gospodarczy pastw ocenia uwarunkowania rozwoju handlu midzynarodowego przedstawia rodzaje obrotw whandlu midzynarodowym; bilans handlowy ibilans patniczy analizuje struktur towarow igeograficzn obrotw handlu wiatowego analizuje wspczesne problemy midzynarodowej wymiany handlowej przedstawia przyczyny konfliktw zbrojnych przedstawia zagroenia zwizane z terroryzmem wyjania przyczyny i przebieg konfliktw zbrojnych wwybranych regionach wspczesnego wiata podaje nazwy regionw i wskazuje na mapie najwaniejsze obszary konfliktw zbrojnych oraz miejsca atakw terrorystycznych omawia przykady iprzyczyny izolacji pastw na wiecie oraz ich konsekwencje na paszczynie politycznej, spoecznej igospodarczej omawia przykady midzynarodowych dziaa podejmowanych w celu rozwizywania i zapobiegania konfliktom

Dysproporcje wrozwoju krajw wiata Globalizacja Wsppraca midzynarodowa Handel midzynarodowy Konflikty midzynarodowe Skutki konfliktw ikonsekwencje izolacji pastw

Czowiek w systemie przyrodniczym5. Sfery Ziemi litosfera

6. Sfery Ziemi pedosfera ibiosfera

3. Sfery Ziemi atmosfera

4. Sfery Ziemi hydrosfera

Ucze:5.4. ocenia zmiany rodowiska w holocenie zwizane z dziaalnoci czowieka6.6. omawia podstawowe zasady zrwnowaonego rozwoju i ocenia moliwociich realizacji w skali lokalnej, regionalnej iglobalnej6.5. wskazuje podejmowane na wiecie dziaania na rzecz ochrony i restytucjirodowiska geograficznego3.7. wyjania na przykadach obserwowane przyczyny i skutki globalnych zmian klimatu na Ziemi4.12. opisuje na przykadach nastpstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej wwybranych regionach wiata i wskazuje dziaania wspomagajce racjonalne gospodarowanie wodUcze poprawnie: przedstawia Ziemi jako otwarty system przyrodniczy analizuje relacj czowiek rodowisko przyrodnicze na rnych etapach rozwoju spoeczno-gospodarczego przedstawia pogldy filozoficzne dotyczce relacji czowiek rodowisko przyrodnicze analizuje i ocenia skutki zmian rodowiska w holocenie zwizane z dziaalnoci czowieka omawia podstawowe zasady zrwnowaonego rozwoju iocenia moliwoci ich realizacji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej opisuje wpyw dziaalnoci gospodarczej czowieka na atmosfer, ze szczeglnym uwzgldnieniem zmian klimatycznych omawia przykady wpywu dziaalnoci gospodarczej czowieka na hydrosfer, litosfer i biosfer dowodzi na przykadach, e naruszenie stabilnoci ekosystemw moe powodowa nieodwracalne zmiany w rodowisku naturalnym przedstawia przykady dziaa podejmowanych przez rzdy krajw, organizacje midzynarodowe iregionalne wcelu rozwizywania problemw globalnych, transgranicznych ilokalnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem przykadw racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody wymienia i charakteryzuje midzynarodowe konwencje dotyczce ochrony rodowiska przyrodniczego

Relacje czowiek rodowisko Wpyw dziaalnoci czowieka na atmosferhydrosfer, litosfer, biosfer Ochrona zasobw przyrody

CZ III. Geografia Polski


Materia nauczania


Pooenie oraz rodowisko przyrodnicze Polski10. Geografia Polski rodowisko przyrodniczeUcze:10.1. opisuje cechy uksztatowania powierzchni Polski i okrela jej zwizek z budow geologiczn, wykazuje wpyw orogenez izlodowace na uksztatowanie powierzchni kraju10.3. charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych i ocenia gospodarcze konsekwencje zrnicowania dugoci okresu wegetacyjnego wPolsce10.5. charakteryzuje skadowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym10.7. wyjania przyczyny niedoboru wody wwybranych regionach iwskazuje skutki gospodarcze10.4. omawia cechy reimu polskich rzek10.6. wskazuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior i sztucznych zbiornikw wodnych10.9. wyjania wystpowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce10.8. charakteryzuje typy naturalnych zbiorowisk rolinnych i wskazujecharakterystyczne gatunki10.10. przedstawia dominanty rodowiska krain geograficznych Polski napodstawie map tematycznych, danych statystycznych i obserwacjibezporednich

Ucze poprawnie: przedstawia charakterystyczne cechy pooenia politycznego, matematycznego i przyrodniczego Polski na podstawie mapy oglnogeograficznej opisuje charakterystyczne cechy terytorium oraz granic Polski na podstawie mapy oglnogeograficznej ocenia konsekwencje pooenia geopolitycznego Polski przedstawia budow geologiczn Polski na tle struktur geologicznych Europy omawia najwaniejsze wydarzenia z przeszoci geologicznej obszaru Polski analizuje tabel stratygraficzn opisuje cechy uksztatowania powierzchni Polski i okrela jego zwizek z budow geologiczn wykazuje wpyw orogenez i zlodowace na uksztatowanie powierzchni kraju przedstawia charakterystyczne cechy uksztatowania powierzchni Polski i ich wpyw na inne komponenty rodowiska przyrodniczego na podstawie mapy oglnogeograficznej wykazuje wpyw geograficznych czynnikw klimatotwrczych na klimat w Polsce charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych wykazuje regionalne zrnicowanie klimatu w Polsce na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych ocenia gospodarcze konsekwencje zrnicowania dugoci okresu wegetacyjnego w Polsce charakteryzuje skadowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym wyjania przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i skutki gospodarcze tego zjawiska przedstawia cechy sieci rzecznej Polski i wyjania jej zrnicowanie na podstawie map tematycznych opisuje rozmieszczenie zlewisk idorzeczy na obszarze Polski na podstawie mapy oglnogeograficznej wyjania zmiany stanw wody oraz analizuje przyczyny itypy powodzi wPolsce omawia cechy reimu polskich rzek charakteryzuje najwiksze rzeki Polski na podstawie rnych rde informacji analizuje rozmieszczenie i zasoby jezior w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych charakteryzuje gwne typy genetyczne jezior Polski na wybranych przykadach wskazuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior isztucznych zbiornikw wodnych wyjania przyczyny i omawia skutki niedoboru wody wwybranych regionach charakteryzuje wody podziemne w Polsce oraz opisuje uwarunkowania ich rozmieszczenia ukazuje genez oraz cechy fizycznogeograficzne Morza Batyckiego analizuje bilans wodny Morza Batyckiego charakteryzuje typy wybrzey Morza Batyckiego ocenia stan czystoci wd Batyku oraz wyjania przyczyny ich zanieczyszczenia rozrnia gwne typy genetyczne gleb wPolsce analizuje rozmieszczenie gwnych typw genetycznych gleb w Polsce wyjania wystpowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce omawia struktur bonitacyjn gleb w Polsce przedstawia stopie degradacji isposoby ochrony gleb wPolsce charakteryzuje gwne zbiorowiska rolinne na obszarze Polski i wyjania uwarunkowania ich wystpowania opisuje wykorzystanie i znaczenie lasw w Polsce charakteryzuje cechy wiata zwierzcego w Polsce

Pooenie igranicePolski Budowa geologiczna Polski na tle struktur geologicznych Europy Klimat Polski Bilans wodny Polski Sie rzeczna Jeziora wPolsce Wody podziemne Morze Batyckie Gleby wPolsce Rolinno iwiat zwierzcy Polski

Ludno Polski. Urbanizacja

11. Geografia Polski zagadnienia ludnocioweUcze:11.1. charakteryzuje rozwj demograficzny Polski wwybranych okresach na podstawie danych statystycznych i wyjania zmiany ksztatu piramidy wieku i pci ludnoci Polski wraz z rozwojem gospodarczym oraz porwnuje j z innymi pastwami11.4. analizuje okresowe zmiany salda migracji zewntrznych iwewntrznychoraz wyjania ich przyczyny11.2. wyjania zmiany wstrukturze zatrudnienia ludnoci Polski11.3. wskazuje regionalne zrnicowanie rynku pracy w Polsce11.5. wyjania zmiany procesw urbanizacyjnych iosadnictwa wiejskiego,wic je z przemianami gospodarczymi ispoecznymi w Polsce

Ucze poprawnie: przedstawia cechy podziau administracyjnego Polski na podstawie mapy administracyjnej omawia podzia ikompetencje wadz administracyjnych omawia zmiany tempa wzrostu liczby ludnoci Polski, jego regionalne zrnicowanie, przyczyny oraz konsekwencje tych zmian na podstawie danych statystycznych analizuje wpyw czynnikw przyrodniczych ipozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludnoci wPolsce na podstawie map tematycznych wyjania przyczyny zmian zachodzcych wrozmieszczeniu ludnoci Polski okrela przyrodnicze ispoeczno-gospodarcze skutki nierwnomiernego rozmieszczenia ludnoci wPolsce charakteryzuje rozwj demograficzny Polski wwybranych okresach na podstawie danych statystycznych analizuje przestrzenne iczasowe zrnicowanie ruchu naturalnego ludnoci wPolsce na podstawie danych statystycznych charakteryzuje struktur ludnoci Polski wedug pci iwieku na podstawie danych statystycznych wyjania zmiany ksztatu piramidy wieku i pci ludnoci Polski wraz z rozwojem gospodarczym oraz porwnuje j z innymi pastwami przewiduje spoeczno-gospodarcze skutki starzenia si spoeczestwa przedstawia uwarunkowania oraz konsekwencje wewntrznych i zewntrznych migracji Polakw charakteryzuje wspczesne kierunki migracji wewntrznych Polakw analizuje okresowe zmiany salda migracji zewntrznych i wewntrznych oraz wyjania ich przyczyny opisuje rozmieszczenie i liczebno Polonii na wiecie na podstawie danych statystycznych charakteryzuje struktur narodowociow i wyznaniow ludnoci Polski na podstawie danych statystycznych omawia rozmieszczenie i najwaniejsze cechy kulturowe grup etnicznych w Polsce na podstawie mapy tematycznej analizuje struktur zatrudnienia w Polsce na podstawie danych statystycznych wyjania zmiany w strukturze zatrudnienia ludnoci Polski przedstawia uwarunkowania ikonsekwencje zrnicowania struktury zatrudnienia wPolsce okrela grupy ekonomiczne ludnoci w Polsce ukazuje przyczyny i konsekwencje bezrobocia wskazuje regionalne zrnicowanie rynku pracy wPolsce analizuje cechy irozmieszczenie najbardziej rozpowszechnionych chorb wPolsce (w tym cywilizacyjnych) przedstawia przyczyny iskutki zrnicowania stanu zdrowia ludnoci wyjania uwarunkowania wspczesnych procesw urbanizacyjnych w Polsce wyjania zmiany procesw urbanizacyjnych iosadnictwa wiejskiego, wic je z przemianami gospodarczymi i spoecznymi w Polsce wyjania przestrzenne zrnicowanie wskanika urbanizacji i jego przyczyny w Polsce okrela cechy sieci osadniczej ijej rozwj w Polsce charakteryzuje struktur funkcjonaln miast i omawia typy zespow miejskich w Polsce charakteryzuje najwiksze miasta wPolsce charakteryzuje gwne typy wsi wystpujcych w Polsce ocenia stae i zmienne elementy preferencji wyborczych Polakw oraz ich regionalne zrnicowanie analizuje regionalne zrnicowanie preferencji wyborczych wPolsce analizuje cele i zasady dziaania gwnych organizacji pozarzdowych przedstawia sfer materialn i duchow kultury polskiej analizuje dziedzictwo kulturowe rnych grup narodowociowych, etnicznych i religijnych w Polsce przedstawia potencja kulturowy i naukowy Polski na tle innych krajw wiata ocenia wkad Polakw w rozwj cywilizacyjny wiata charakteryzuje pomniki kultury polskiej charakteryzuje polskie obiekty zListy wiatowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO

Podzia administracyjny Polski Liczba irozmieszczenie ludnoci Polski Struktura demograficzna Polski Wewntrzne izewntrzne migracje Polakw Struktura narodowociowa iwyznaniowa wPolsce. Grupy etniczne Struktura zatrudnienia iproblem bezrobocia Stan zdrowia ludnoci Polski Urbanizacja isie osadnicza wPolsce Preferencje wyborcze Polakw. Organizacje pozarzdowe Bogactwo kulturowe Polski

Rolnictwo wPolsce12. Geografia Polski dziaalno gospodarczaUcze:12.1. ocenia poziom wykorzystania warunkw naturalnych na podstawie wielkoci i rodzajw produkcji rolniczej wporwnaniu z innymipastwami Unii Europejskiej12.2. wskazuje zmiany strukturalne zachodzce wpolskim rolnictwieUcze poprawnie: przedstawia podzia rolnictwa ocenia wpyw wybranych czynnikw przyrodniczych ipozaprzyrodniczych na rozwj rolnictwa w Polsce na podstawie map tematycznych omawia zrnicowanie sposobw gospodarowania rolniczego w Polsce wyjania zrnicowanie poziomu rozwoju rolnictwa wPolsce ijego konsekwencje charakteryzuje gwne regiony rolnicze w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych analizuje przestrzenn struktur upraw w Polsce i jej zmiany na podstawie map tematycznych i danych statystycznych charakteryzuje rozmieszczenie upraw oraz wielko produkcji gwnych ziemiopodw w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych przedstawia wielko produkcji rolinnej na tle innych krajw wiata na podstawie danych statystycznych przedstawia uwarunkowania chowu zwierzt w Polsce omawia rozmieszczenie i pogowie gwnych zwierzt hodowlanych na podstawie map tematycznych porwnuje wielko produkcji zwierzcej na tle innych krajw wiata na podstawie danych statystycznych przedstawia zmiany strukturalne w polskim rolnictwie po wstpieniu do UE ocenia stan polskiego rolnictwa na tle rolnictwa pozostaych krajw Unii Europejskiej ocenia poziom wykorzystania warunkw naturalnych na podstawie wielkoci i rodzajw produkcji rolniczej wporwnaniu z innymi pastwami Unii Europejskiej formuuje wnioski dotyczce korzyci i szans polskiego rolnictwa w ramach Wsplnej Polityki Rolnej UE przedstawia stan i perspektywy polskiego rybactwa irybowstwa analizuje wielko i struktur pooww w Polsce wostatnich latach na podstawie danych statystycznych prognozuje zmiany w polskim rybactwie i rybowstwie zwizane z uczestnictwem we wsplnej polityce Unii Europejskiej w tym zakresie

Czynniki rozwoju rolnictwa wPolsce Produkcja rolinna wPolsce Chw zwierzt wPolsce Integracja polskiego rolnictwa zrolnictwem UE Rybactwo irybowstwo

Przemys wPolsce12. Geografia Polski dziaalno gospodarczaUcze:12.6. przedstawia zmiany wgospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacj imodernizacj po 1990 r.12.3. wskazuje obszary wystpowania podstawowych zasobw naturalnych i analizuje zmiany wielkoci ich eksploatacji12.4. porwnuje wielko istruktur produkcji energii elektrycznej w Polscei innych pastwach wiata12.5. wskazuje dziedziny produkcji przemysowej dynamicznie si rozwijajce12.9. podaje przykady przeksztace wasnociowych w polskiej gospodarce majce wpyw na zmiany struktury produkcji i stopie zaspokojenia potrzeb materialnych i usug

Ucze poprawnie: przedstawia rozwj iznaczenie przemysu na obszarze Polski dokonuje podziau polskiego przemysu okrela zmiany w gospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacj i modernizacj po 1990 r. prezentuje przykady przeksztace wasnociowych wpolskim przemyle majce wpyw na zmiany struktury produkcji i stopie zaspokojenia potrzeb materialnych ukazuje perspektywy rozwoju przemysu wPolsce omawia specjalne strefy ekonomiczne iich rol wgospodarce kraju okrela miejsce Polski wwiatowej produkcji przemysowej przedstawia rozmieszczenie najwaniejszych z surowcw mineralnych w Polsce na podstawie mapy tematycznej wskazuje na mapie Polski obszary wystpowania podstawowych zasobw naturalnych analizuje zmiany wielkoci wydobycia wybranych surowcw mineralnych w Polsce na podstawie danych statystycznych ocenia wielko wydobycia surowcw wPolsce na tle wiatowej produkcji na podstawie danych statystycznych omawia wspczesne przemiany wpolskiej energetyce porwnuje wielko i struktur produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych pastwach wiata na podstawie danych statystycznych wyjania przyczyny ikonsekwencje zmian wgospodarowaniu rnymi rdami energii wPolsce przedstawia rodzaje elektrowni cieplnych, wodnych iniekonwencjonalnych analizuje rozmieszczenie najwikszych elektrowni cieplnych iwodnych w Polsce na podstawie map tematycznych wskazuje moliwoci wykorzystania alternatywnych rde energii w Polsce opisuje uwarunkowania rozmieszczenia przemysu przetwrczego w Polsce na podstawie map tematycznych charakteryzuje sytuacj i perspektywy rozwoju przemysu przetwrczego w Polsce wskazuje dynamicznie rozwijajce si dziedziny produkcji przemysowej w Polsce przedstawia perspektywy rozwoju przemysu zaawansowanej technologii w Polsce okrela rozmieszczenie i znaczenie okrgw przemysowych w Polsce wymienia przykady przeksztace wasnociowych wpolskiej gospodarce majce wpyw na zmiany struktury produkcji i stopie zaspokojenia potrzeb materialnych

Sytuacja polskiego przemysu Przemys wydobywczy wPolsce Przemys energetyczny wPolsce Przemys przetwrczy wPolsce Obszary koncentracji przemysu w Polsce

Usugi w Polsce12. Geografia Polski dziaalno gospodarczaUcze:12.8. przedstawia zrnicowanie sektora usug w Polsce i innych pastwachUnii Europejskiej12.9. podaje przykady przeksztace wasnociowych w polskiej gospodarce majce wpyw na zmiany struktury produkcji i stopie zaspokojenia potrzeb materialnych i usug12.10. wskazuje gwnych partnerw handlowych oraz kierunki geograficzne istruktur towarow wymiany midzynarodowej Polski9.11. planuje i prowadzi badania zrnicowania usug w miejscu zamieszkania

Ucze poprawnie: przedstawia zrnicowanie sektora usug w Polsce iinnych pastwach Unii Europejskiej wymienia przykady przeksztace wasnociowych wpolskiej gospodarce majce wpyw na zmiany struktury usug przedstawia uwarunkowania rozwoju i struktur transportu w Polsce analizuje sie transportu ijej zmiany wPolsce na podstawie danych statystycznych i map tematycznych wyjania zrnicowanie udziau poszczeglnych rodzajw transportu w przewozach ipracy przewozowej wPolsce na podstawie danych statystycznych okrela zmiany wzakresie rodkw transportu wPolsce przedstawia rozwj oraz rol cznoci wgospodarce Polski ocenia uwarunkowania oraz wspczesne tendencje rozwoju rnych rodkw cznoci w Polsce analizuje czynniki warunkujce rozwj turystyki wPolsce dowodzi atrakcyjnoci turystycznej Polski ocenia walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze Polski wydziela regiony turystyczne w Polsce i przedstawia ich atrakcje turystyczne analizuje cechy ruchu turystycznego w Polsce na podstawie danych statystycznych przedstawia wspczesne tendencje rozwoju rnych rodzajw turystyki w Polsce analizuje kierunki wyjazdw zagranicznych polskich turystw przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki w Polsce wykazuje znaczenie handlu zagranicznego i zmiany jego znaczenia dla gospodarki Polski przedstawia bilans handlu zagranicznego Polski iwyjania jego zmiany wskazuje gwnych partnerw handlowych oraz kierunki geograficzne i struktur towarow wymiany midzynarodowej Polski planuje i prowadzi badania zrnicowania usug wmiejscu zamieszkania Transport wPolsce czno wPolsce Atrakcyjno turystyczna Polski Uwarunkowania ikonsekwencje rozwoju turystyki w Polsce Handel zagraniczny Polski

Polska wwiecie12. Geografia Polski dziaalno gospodarcza12.7. wskazuje przykady iznaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce dla rozwoju spoeczno--gospodarczego kraju12.8. przedstawia zrnicowanie sektora usug w Polsce i innych pastwach Unii Europejskiej

Ucze poprawnie: przedstawia udzia Polski wprocesach igwnych organizacjach integracyjnych omawia dziaalno Polski worganizacjach, ktre rozwizuj lub zapobiegaj konfliktom zbrojnym oraz innym zagroeniom spoeczno-ekonomicznym charakteryzuje midzynarodow wspprac w ramach euroregionw oraz miast i gmin bliniaczych ocenia spoeczne i gospodarcze konsekwencje przystpienia Polski do Unii Europejskiej wskazuje przykady i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce dla rozwoju spoeczno--gospodarczego kraju

Polska worganizacjach midzynarodowych Inwestycje zagraniczne wPolsce

Zrnicowanie regionalne Polski10. Geografia Polski rodowisko przyrodnicze

Ucze:10.2. ocenia walory i okrela cechy rodowiska decydujce o krajobrazie wybranych krain geograficznych Polski10.10. przedstawia dominanty rodowiska krain geograficznych Polski napodstawie map tematycznych, danych statystycznych i obserwacji bezporednich10.7. wyjania przyczyny niedoboru wody wwybranych regionach iwskazujeskutki gospodarczeUcze poprawnie: wyjania uwarunkowania zrnicowania rodowiska przyrodniczego w Polsce przedstawia kryteria podziau Polski na regiony fizycznogeograficzne ocenia walory i okrela cechy rodowiska decydujce okrajobrazie wybranych krain geograficznych Polski przedstawia dominanty rodowiska krain geograficznych Polski na podstawie map tematycznych, danych statystycznych i obserwacji bezporednich wyjania przyczyny i omawia skutki niedoboru wody wwybranych regionach omawia gwne cechy wybranych krain geograficznych Polski na podstawie map, danych statystycznych iinnych rde informacji, a take wasnych bada przedstawia uwarunkowania oraz ocenia poziom rozwoju spoeczno-gospodarczego regionw Polski omawia przyczyny i konsekwencje dysproporcji wrozwoju spoeczno-gospodarczym regionw Polski oraz proponuje dziaania zmierzajce do ich ograniczenia przedstawia przykady dziaa zmniejszajcych dysproporcje wrozwoju regionw Polski ocenia zmiany zachodzce w rodowisku geograficznym regionw Polski

Regiony fizycznogeograficzne Polski Poziom rozwoju spoeczno--gospodarczego regionw Polski

Degradacja iochrona rodowiska przyrodniczego wPolsce10. Geografia Polski rodowisko przyrodnicze

Ucze:10.11. uzasadnia konieczno dziaa na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementw rodowiska w Polsce (w tym take dziaa podejmowanychwe wsppracy z innymi pastwami)Ucze poprawnie: ocenia stan poszczeglnych komponentw rodowiska przyrodniczego w Polsce charakteryzuje wpyw poszczeglnych sektorw gospodarki na stan rodowiska w Polsce wymienia nazwy i wskazuje na mapie obszary ekologicznego zagroenia i klski ekologicznej przedstawia formy ochrony przyrody w Polsce ocenia rol parkw narodowych i innych form ochrony przyrody w zachowaniu naturalnych walorw rodowiska przyrodniczego opisuje unikalne na skal wiatow obiekty przyrodnicze objte ochron na terenie Polski omawia uwarunkowania rozmieszczenia obszarw chronionych w Polsce przedstawia dziaania polskich i midzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody w Polsce proponuje dziaania na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementw rodowiska w Polsce

Zanieczyszczenie rodowiska przyrodniczego wPolsce Ochrona rodowiska przyrodniczego

12

IV. Procedury osigania celw ksztacenia i wychowaniaZgodnie z Podstaw programow zawarte w niniejszym programie wymagania edukacyjne, czce w sobie cele ksztacenia oraz osignicia ucznia, s punktem wyjcia do okrelenia procedur ich osignicia, czyli warunkw waciwej realizacji zada dydaktycznych iwychowawczych, stawianych przed szko, nauczycielem oraz uczniem. Procedury te maj umoliwi uczniowi wszechstronny rozwj, uczestniczenie w caym procesie edukacyjnym oraz przygotowa go do ksztacenia ustawicznego.Procedury obejmuj procesy pracy na lekcjach, zajciach pozalekcyjnych i nauk indywidualn. Realizacji procedur su m.in. liczba godzin przeznaczona na edukacj geograficzn, rne rodzaje i typy lekcji oraz strategie dydaktyczne nauczyciela. Zadaniem szkoy jest zapewnienie warunkw do prawidowej organizacji procesu dydaktycznego, w tym przydziau godzin dydaktycznych w ramowym planie nauczania przeznaczonych na edukacj geograficzn. W podstawie programowej przewiduje si nauczanie geografii w zakresie rozszerzonym na minimum 240 godzinach w cyklu ksztacenia. Niniejszy program spenia wymagania Podstawy programowej oraz odpowiada liczbie godzin wyznaczonej wramowym planie nauczania w szkole ponadgimnazjalnej koczcej si matur dla kursu geografii w zakresie rozszerzonym. Kolejnym zadaniem szkoy, ktrego wypenienie umoliwi pen realizacj wymaga edukacyjnych zawartych w niniejszym programie, jest zorganizowanie pracowni geograficznej (lub innej sali szkolnej), wyposaonej w tradycyjne niezbdne rodki dydaktyczne, takie jak: 1. zestawy map ciennych umoliwiajcych pen realizacj programu;2. atlasy geograficzne;3. mapy topograficzne okolic szkoy, mapy turystyczne, plany miast;4. uczniowskie globusy fizyczne, globusy indukcyjne;5. zestawy modeli np. geologicznych;6. okazy ska;7. kompasy i busole do wykorzystania na lekcjach terenowych i wycieczkach;8. przyrzdy pomiarowe, np. zestawy termometrw, wiatromierz, barometr, gnomon, tama miernicza;9. roczniki statystyczne lub inne opracowania statystyczne (np. wiat w liczbach);10. biblioteczka geograficzna, obejmujca sowniki, encyklopedie i czasopisma geograficzne;11. zestawy foliogramw i rzutnik pisma;12. zestawy filmw na kasetach video lub pytach DVD oraz magnetowid lub odtwarzacz DVD (wmiar moliwoci szkoy);13. komputer z programami edukacyjnymi oraz czem internetowym i rzutnikiem multimedialnym (w miar moliwoci szkoy).Szczegowy wykaz rodkw dydaktycznych, ktrych wykorzystanie zaleca si przy realizacji poszczeglnych dziaw programu, przedstawiono w tabelach umieszczonych na kocu tego rozdziau.Wypeniajc zadania szkoy oraz dc do rozwoju umiejtnoci uniwersalnych:1) czytania,2) mylenia matematycznego,3) mylenia naukowego,4) komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych,5) sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi,6) wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji,7) rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si,8) pracy zespoowej.naley uwzgldni rne sposoby nauczania i uczenia si. Na uczenie si wpywa m.in. inteligencja ucznia, jego osobowo, dojrzao oraz rodowisko, w ktrym przebywa. Naproces uczenia si skadaj si take takie czynniki jak: wiedza wczeniejsza, skojarzenia, transfer wiedzy, emocje imotywacja, obserwacja i style uczenia si.Wiedza wczeniejsza obejmuje to, co jest ju uczniowi znane z poprzednich etapw edukacyjnych i wasnych dowiadcze. Zatem wane jest, aby nauczyciel stara si nawiza do wczeniejszej wiedzy ucznia, niejako przerzucajc pomost pomidzy znanym i nieznanym. Skojarzenia pomagaj nauczy si nowego materiau lub przypomnie ju zapomniany. Przywoywanie pewnych sw-hase, np. migracja, moe przywie na myl okrelone terminy, zdarzenia czy procesy.Transfer wiedzy to przeniesienie wiedzy nabytej w procesie uczenia si z teorii dopraktyki. Znajomo terminw i faktw bez zrozumienia ich istotnoci, zwizkw czy zastosowa ma ograniczone znaczenie, np. w przypadku mapy ucze nie tylko powinien rozumie termin mapa, ale take potrafi odnie go do praktyki, czyli korzysta z mapy. Obserwacja procesw w naturalnych warunkach i sytuacjach uatwia ich lepsze zrozumienie. Jest przykadem badania cigego. Za jej pomoc mona analizowa np. oddziaywanie czowieka na rodowisko. Stan emocjonalny ucznia moe wzmocni oddziaywanie poznawanego materiau lub przeciwnie powodowa powstawanie barier w procesie uczenia si. Zetknicie si z nowym itrudnym materiaem czasami wywouje u ucznia niepokj, ktry moe dziaa na niekorzy uczenia si i demotywowa do nauki. Nauczyciele powinni powodowa osabienie negatywnych emocji, a wzmacnia, za pomoc odpowiednich metod, technik, form i rodkw nauczania, emocje pozytywne, ktre pobudzaj uczniw do uczenia si i korzystnie wpywaj na motywacj.Motywacja jest to wywoywanie, ukierunkowywanie i podtrzymanie okrelonego zachowania ucznia w procesie uczenia si w celu osignicia zamierzonych celw. Dla procesu uczenia si niezwykle istotne s czas trwania i umiejtne pobudzenie. Ucze zmotywowany powica z reguy wicej czasu na uczenie si i rozwizywanie problemw. Ponadto motywacja sprzyja koncentracji, wytrwaoci, a take odpornoci na przeszkody wdochodzeniu do rozwiza problemw badawczych. Dlatego wane jest, aby w procesie dydaktycznym uczniowie mogli nieustannie liczy na pomoc nauczyciela, jego wsparcie izacht. Aby osign zaoone w niniejszym programie cele i wypeni zadania szkoy, nauczyciel powinien zwrci uwag na style uczenia si uczniw. S to charakterystyczne dla danej osoby kognitywne, afektywne i psychologiczne zachowania, ktre stanowi o tym, jak postrzega ona ipodchodzi do procesu uczenia si. Wrd uczniw s wzrokowcy, suchowcy, czuciowcy oraz kinestycy, a kady z nich inaczej si uczy. Niektrzy wol korzysta zpodrcznika i obejmuj stron caym wzrokiem, inni studiuj fragment po fragmencie, ajeszcze inni szukaj odpowiednich wiadomoci w caym podrczniku lub analizuj inne rda. Wyrniamy cztery podstawowe style uczenia si poprzez: odczuwanie, obserwacj, mylenie, dziaanie. Nauczycielowi uwzgldniajcemu wymienione wyej style uczenia si atwiej bdzie utrwala irozwija u uczniw cztery podstawowe zdolnoci i umiejtnoci: konkretnego dowiadczania, refleksyjnej obserwacji, tworzenia abstrakcyjnych hipotez, aktywnego prowadzenia eksperymentw,wynikajce z wyrnionych przez Davida Kolba etapw procesu uczenia.

Rysunek 1. Etapy procesu uczenia si wg D. Kolba.

Niezwykle wan rol w procesie dydaktycznym odgrywa nauczyciel, ktry przez wasn aktywno motywuje uczniw do uczenia si. Zadaniem nauczyciela jest wyjanianie treci na konkretnych przykadach i odwoywanie si do konkretnych sytuacji dydaktycznych iyciowych, anastpnie wraz z uczniami poszukiwanie pragmatycznych sposobw rozwizywania problemw. W procesie dydaktycznym nauczyciel powinien postpowa zgodnie z zasadami ksztacenia. S to normy postpowania dydaktycznego, ktrych przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomi uczniw z podstawami wiedzy, rozwija zainteresowania i zdolnoci poznawcze oraz wdraa do samoksztacenia.Jzef Pturzycki wyrnia nastpujce zasady ksztacenia:1. Zasad pogldowoci inaczej nazywan zasad bezporednioci. Wskazuje ona nakonieczno zdobywania wiedzy poprzez bezporednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub przez zetknicie si z nimi przy pomocy rodkw dydaktycznych (takich jak modele, obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcj tej zasady jest uatwienie zrozumienia izapamitania wiadomoci.2. Zasad przystpnoci inaczej zwan zasad stopniowania trudnoci. Wyraa ona konieczno dostosowania treci i metody nauczania do rozwoju i moliwoci uczniw.3. Zasad systematycznoci w duej mierze odnoszc si do ucznia. Wedug jej zaoe, jeeli ucze chce trwale i skutecznie co zapamita, to powinien systematycznie utrwala wiedz.4. Zasad wiadomego i aktywnego uczestnictwa polegajc na aktywnym stosunku ucznia do celw ksztacenia. Wedug tej zasady nauczyciel powinien pozna swojego ucznia i tak kierowa procesem dydaktycznym, aby pobudza jego zainteresowania. 5. Zasad ksztatowania umiejtnoci uczenia si wedug niej nauczyciel ma doprowadzi do wyksztacenia umiejtnoci organizowania pracy umysowej, znajomoci metod nabywania informacji, korzystania z komunikatw, wypowiedzi, sporzdzania notatek ischematw.6. Zasad czenia teorii z praktyk zasada ta orientuje nauczyciela na konieczno harmonijnego wizania ze sob wiedzy naukowej z praktyk codziennego ycia.7. Zasad indywidualizacji i zespoowoci kierujc uwag na indywidualne moliwoci osb ksztaccych si, a nastpnie caych grup. 8. Zasad trwaoci wiedzy wskazujc na konieczno podejmowania takich dziaa, aby ucze trwale przyswoi sobie wiedz. Naley czsto odnosi si do praktycznych dowiadcze uczniw i zapewnia im aktywny udzia w procesie ksztacenia, a take systematycznie kontrolowa stan ich wiedzy. 9. Zasad ustawicznoci ksztacenia kademu czowiekowi powinna przywieca idea ksztacenia ustawicznego, dlatego nauczyciel powinien wyrobi u uczniw nawyk aktualizowania idoskonalenia wiedzy. Proponuje si, aby na lekcjach geografii stosowa rnorodne metody samodzielnego zdobywania wiedzy poprzez przyswajanie, odkrywanie i dziaanie oraz rnorodne formy organizacyjne pracy uczniw (prac grupow, indywidualn, zbiorow, zajcia terenowe). Sugeruje si rwnie, by proces ksztacenia uczniw by cigiem wzajemnie przenikajcych si czynnoci poznawczych i praktycznych, przyjmujcych form rnorodnych zada, oraz by w procesie tym nieustannie opiera si na przedstawionych wyej zasadach ksztacenia.Wedug zaoe niniejszego programu proces nauczania moe przebiega rozmaicie, przede wszystkim w zalenoci od przyjtego na lekcji sposobu zdobywania wiedzy przez uczniw. To wanie kryterium stao si podstaw do zaproponowania nauczycielom geografii strategii ksztacenia sformuowanych przez Wincentego Okonia, ktrym odpowiadaj pewne formy uczenia si:Strategia A uczenie si poprzez przyswajanie gotowej wiedzy,Strategia P uczenie si poprzez samodzielne dochodzenie do wiedzy,Strategia E uczenie si poprzez przeywanie,Strategia O uczenie si poprzez dziaanie.W procesie nauczania na lekcjach geografii strategia A pojawia si m.in. podczas pogadanki wstpnej, strategia P przy formuowaniu problemu, strategia E podczas np. analizowania skutkw terroryzmu, a strategia O przy wykonywaniu zada operatywnych przez uczniw. Zadaniem nauczyciela, jako organizatora procesu dydaktycznego, jest stwarzanie takich warunkw, aby ucze osign wymienione wyej nadrzdne cele uniwersalne. D

Program Nauczania Geografii w Zakresie Rozszerzonym Dla Lo i Technikum Docx

Documents

Transcript of Program Nauczania Geografii w Zakresie Rozszerzonym Dla Lo i Technikum Docx