PROCES KATEGORYZACJI

Czym są kategorie?

Jak może przebiegać proces kategoryzacji?

Dagny Schaedler

Pojęcie a kategoria

Fecet, który podobasię kobietom.

Dla mnie: wysoki, przystojny blondyn.

Niebieskieoczy!!!

PRZYSTOJNIAK

2  z  65

Pojęcie a kategoria

● POJĘCIE:Podstawowa struktura umysłowo­poznawcza, 

reprezentująca uogólnioną, abstrakcyjną klasę obiektów (przedmioty, zdarzenia, czynności, cechy, relacje) powiązanych ze sobą jakąś zasadą.

● KATEGORIA:Zbiór obiektów rzeczywiście istniejących, w których można 

odkryć wspólną cechę bądź łączące je relacje, dzięki czemu umysł traktuje je jako równoważne pod jakimś względem.

(Chlewiński 1999: 47)3  z  65

Rodzaje kategorii

(Chlewiński 1999: 47)

● NATURALNE:Występują w naturze.

● SZTUCZNIE:Wytworzone przez 

człowieka.

● KONKRETNE

● ABSTRAKCYJNE

4  z  65

Elementy kategorii

DESYGNATY

PRZYSTOJNIAK

Jaki to rodzaj kategorii?

Naturalny, a może sztuczny?

Konkretny czy abstrakcyjny?

5  z  65

Elementy kategorii

PROTOTYP

Fecet, który podobasię kobietom.

Dla mnie: wysoki , przystojny blondyn.

Niebieskieoczy!!!

PRZYSTOJNIAK

6  z  65

Kategoria u Arystotelesa

JakośćIlość

Relacja

Działanie

Doznanie

Posiadanie

Czas

SubstancjaPołożenie

Miejsce

7  z  65

Kategoryzacja

(Chlewiński 1999: 48)

Proces tworzenie kategorii, czyli poszukiwanie jakiejś ogólnej zasady, dzięki której podobnie postrzegamy i reagujemy na różne elementy.

● PERCEPCYJNA:Dostrzegamy bezpośrednie cechy wspólne poszczególnych 

elementów.

● KONCEPTUALNA:Obiekty mogą być percepcyjnie różne, ale dzięki wiedzy 

nabytej możemy skupić się na ich wspólnych cechach abstrakcyjnych.

8  z  65

Kategoryzacja

9  z  65

Kategoryzacja

10  z  65

Kategoryzacja

Jest wiele różnych sposobów dokonywania kategoryzacji!!!Istnieją też rozmaite typowe kryteria.

Zasady gestaltu:● bliskość elementów – relacja: drużyna piłkarska, las, archipelag● podobieństwo elementów – jeden segment całości, „zamknięcie” (bonding/kontynuowanie: kwadrat, basen, ekran, jabłko, miasto, student – mają kontury, są „wykonturowane”, a: woda, mleko, śnieg ich nie mają)● wykonturowanie jest cechą elementu kategorii

Kontur jest jednak kwestią punktu widzenia● szkło (substancja i kieliszek)● ser (sunstancja i kawałki różnego typu sery)● Kanapka z pomidorem nie zawiera jednego całego pomidora (pomidor traci kontur)

11  z  65

KategorieIstnieją w rzeczywistości czy tylko je wymyślamy?

Czy wszystkie kategorie są „prawdziwe”?

Czy kategorie są stałe i niezmienne dla wszystkich?

(Chlewiński 1999: 49­52)12  z  65

KategoryzacjaIstnieją dwie przeciwstawne tendencje:

● Szukanie podobieństw, czyli NIEZMIENNIKÓW.

● Dostrzeganie zmiennościotoczenia – prowadzi dowzględności postrzeganiaświata.

(Chlewiński 1999: 131)

To wciąż tensam przedmiot!

13  z  65

Kategoryzacja

Ujęcie całościowe   wyodrębnienie przedmiotu z tła   → →ujęcie struktury przedmiotów danej kategorii   POJĘCIE→

POJĘCIE:● Pozbawione cech charakterystycznych● Elementy mogą posłużyć do stworzenia innej kategorii, a co za tym idzie – nowego pojęcia

NIEZMIENNIKI:● Szukamy ich automatycznie● Pozwalają nam opanować świat● Wskazują, że nasze możliwości poznania są ograniczone

(Chlewiński 1999: 132)14  z  65

PoznaniePodstawowym warunkiem poznania jest ukształtowanie się 

umiejętności rozpoznawania tego, co już poznaliśmy wcześniej.

REIDENTYFIKACJA

(Chlewiński 1999: 134)15  z  65

Śledzenie

(Chlewiński 1999: 135)

Warunkiem posiadania pojęcia obiektu jest zdolność śledzenia go konceptualnie. Wiedzę tą nabywamy przez różne formy śledzenia percepcyjnego.

16  z  65

Kategoryzacyjna funkcja pojęć● Kategoryzacja występuje w dwóch różnych formach poznania – zarówno w percepcji (poznanie bezpośrednie), jak i w myśleniu.● Pojęcia pozwalają na zmniejszenie ilości przetwarzanych informacji. (Wystarczy zaliczyć dany obiekt do znanej wcześniej kategorii.)● Kategoryzacja to naturalny sposób rozpoznawania rodzaju rzeczy lub doświadczenia. ● Pojęcia są zależne od dostrzeganych niezmienników kategoryzacji i od cech interakcyjnych (zwłaszcza uwarunkowania kulturowe).

(Chlewiński 1999: 136­138)17  z  65

Przetwarzanie pojęć

● Informacje z danych sensorycznych (bottom – up)● Informacje z utrwalonych struktur poznawczych (top – down)● Pamięć semantyczna podlega ciągłym zmianom● Asymilacja informacji

słuchamy wypowiedzi   dokonujemy selekcji   → →identyfikujemy poszczególne cechy   odrzucamy rzeczy →nieistotne   porównujemy nowe informacje z tym, co już →wiemy   dobieramy najlepiej pasujące pojęcia (KONTEKST) →

 selekcja   aktualizacja naszej “bazy danych”→ →

(Chlewiński 1999: 139­141)18  z  65

Przetwarzanie pojęćPodczas tego procesu:

● Równolegle rozpatrujemy wiele hipotez● Dokonujemy syntezy● Przeszukujemy wybiórczo zbiory naszej wiedzy● Operujemy na reprezentacjach poznawczych, a nie na samych danych percepcyjnych!● Zawsze analizujemy jakąś większą całość, nawet jeśli wnioski dotyczą tylko pojedynczych rzeczy● Robimy to zupełnie nieświadomie, chyba, że coś wyraźnie odbiega od naszych oczekiwań czy ustalonego schematu działania

A to wszystko w ułamku sekundy ;­)

(Chlewiński 1999: 141­142)19  z  65

Przetwarzanie pojęćTak naprawdę nie można rozdzielić procesu kategoryzacji i 

wnioskowania. Nie dość, że przebiegają równolegle dla wielu różnych danych percepcyjnych, to jeszcze nawzajem sobie „podpowiadają”.

Zadanie matematyczne:Dany jest ostrosłup o wysokości h, którego podstawą jest 

kwadrat o długości boku a.Jaka jest objętość ostrosłupa?

V=P*h/3

(Chlewiński 1999: 143)20  z  65

Klasyczna koncepcja pojęć

Model – system pojęciowy, który odtwarzając lub odwzorowując badany przedmiot rzeczywisty, może go zastąpić.

Nauki dedukcyjne: od ogółu do szczegółu

Nauki empiryczne: od szczegółu do ogółu

W procesie poznawczym często oba procesy rozumowania splatają się ze sobą i nie można ich rozdzielić

(Chlewiński 1999: 147)21  z  65

Klasyczna koncepcja pojęć

Kilka problemów dotyczących kryteriów oceny struktury pojęć:● Procesy i reprezentacje

dane z obserwacji a reprezentacja pojęć● Koncentracja na przedmiotach użytku codziennego

ograniczenie pola badań psychologów● Koherencja (spójność) i naturalność

szukanie wyjaśnień dlaczego tak a nie inaczej postrzegamy różne klasy obiektów

● Ekonomiczność i informatywnośćKategoryzacja ma nam pomóc w doborze jak największej ilości informacji w jak najkrótszym czasie

(Chlewiński 1999: 147­151)22  z  65

Klasyczny model pojęćKlasyczna teoria pojęć sięga poglądów Arystotelesa.

Trzy główne założenia:● Pojęcie jest syntetycznym opisem klasy desygnatów● Pojęcie jest zbiorem cech istotnych● Pojęcia podrzędne zawierają wszystkie cechy pojęcia nadrzędnego, a ponadto cechy istotne dla samego poziomu.

Cechy są traktowane jako niezależne.Pojęcia klasyczne były modelami stosowanymi w badaniach 

właściwości operacji umysłowych człowieka. To czasem również „jednostki wiedzy”.

Przykłady pojęć w fizyce: ruch, masa, energia, temperatura.

Klasyczne pojęcia ujmują swoim zakresem całą kategorię.(Chlewiński 1999: 152­156)

23  z  65

Klasyczny model pojęćSformalizowana wersja modelu klasycznego (Collins i Quillian).

1. Pojęcia są reprezentowane jako hierarchiczne powiązane ze sobą “węzły”.2. Pojęcia konstytuuje pewna liczba cech koniunkcyjnie ze sobą związanych.3. Niektóre pojęcia są nadrzędne w stosunku do innych pojęć.4. Ze względu na ekonomię poznawczą pojęcia podrzędne “dziedziczą” cechy swoich pojęć nadrzędnych.5. Niektóre egzemplarze pojęcia nadrzędnego mogą być wyjątkami, tzn. Ich cech nadrzędnych nie można wnioskować o cechach podrzędnych.6. Istnieją różne metody przeszukiwania hierarchii pojęć celem zdobycia informacji na temat różnych elementów.

(Chlewiński 1999: 156­157)24  z  65

Klasyczny model pojęćZastosuj klasyczny model pojęć do opisu przedstawionej kategorii.

25  z  65

Krytyka modelu klasycznego

● Ograniczony● Mechanizm poznawczy nie odpowiada podejściu modelowemu● Duże odstępstwa od reguł (ptaki latają, ale struś to ptak)● Modyfikacje – modele probabilystyczne

W naukach ścisłych istnieje silna tendencja do posługiwania się pojęciami w rozumieniu klasycznym.

Jednak stwierdzone fakty pokazują, że dane empiryczne często nie dają się tak łatwo zaszufladkować.

(Chlewiński 1999: 159)26  z  65

Krytyka modelu klasycznego● Ocena teorii definicyjnych:­ wszystkie cechy uznajemy za ekwiwalentne­ pewne egzemplarze są bardziej reprezentatywne od innych­ trudno określić w ogóle jakiekolwiek cechy definicyjne 

niektórych pojęć   gra (Wittgenstein)→­ niektóre pojęcia są rozmyte

● Cechy funkcjonalne (klasyczny model to raczej percepcyjne)● Pojęcia dysjunktywne (cechy wykluczające się):­ pojęcia nadrzędne zazwyczaj mają mniej cech

● Relacje między zbiorami pojęć (podzbiory, więcej zbiorów)● Definicje różnowartościowe (nie ma stałej definicji)­ podobieństwo rodzinne

(Chlewiński 1999: 160­167)27  z  65

Nowe rozwiązania4 grupy:

● Utrzymanie teorii cech definicyjnych przez podanie cech charakterystycznych● Zastąpienie teorii cech definicyjnych jedną z teorii, w których centralną rolę odgrywa koncepcja prototypów● Podejście schematowe● Teorie na bazie wyjaśnień

Teoria porównywania cech:● Są cechy definicyjne i charakterystyczne● Cechy definicyjne = rdzeń, cechy charakterystyczne = typ● Weryfikacja: sprawdzenie wszystkich cech obiektu, oraz ponowne sprawdzenie cech definicyjnych (jeśli trzeba)

(Chlewiński 1999: 167­168)28  z  65

Ocena teorii porównywania cechPojęcie ma:

● „rdzeń” – cechy definicyjne● procedurę identyfikacyjną – cechy charakterystyczne

Model klasyczny:● Pojęcia definiujemy w terminach teorii zbiorów● Kategoryzacja nie jest elastyczna● Nie odpowiada to procesowi kategoryzacji jaki przeprowadza człowiek

Cechy interakcyjne pojęcia mogą zawierać:● Cechy percepcyjne● Cechy funkcjonalne● Cechy motoryczne● Cechy związane z celem

(Chlewiński 1999: 169­172)29  z  65

Prototypowe koncepcje pojęć

NARYSUJ DRZEWO

30  z  65

Prototypowe koncepcje pojęćUmysłowa reprezentacja pojęcia nie zawiera definicji w 

terminach warunku koniecznego i wystarczającego, lecz reprezentację prototypowego, idealnego egzemplarza pojęcia, do którego porównywane są klasyfikowane obiekty.

Za zjawisko typowości egzemplarzy pojęć odpowiedzialne są te cechy, które nie są wspólne wszystkim egzemplarzom, a więc cechy niedefinicyjne.

Pojęcia to struktury niejednorodne, a odpowiadające im desygnaty nie są równoważne.

W centrum mamy najbardziej typowy egzemplarz, który ma największą liczbę cech wspólnych wszystkim egzemplarzom.

(Chlewiński 1999: 173­176)31  z  65

Prototypowe koncepcje pojęćKtóry z przedstawionych elementów będzie prototypem tej kategorii?

32  z  65

Zasady tworzenia kategorii

(Rosch 2007: 410­412)

● Oszczędność poznawcza­ analiza bodźca pod względem podobieństwa do innych 

bodźców tej samej kategorii,­ analiza bodźca pod względem różnic w stosunku do 

bodźców spoza tej kategorii,­ pominięcie bodźca jeśli zróżnicowanie nie jest istotne dla 

odgadnięcia danego celu.

● Spostrzegana struktura świata­ badamy coś żywego, nie w laboratorium,­ kombinacje cech rzeczywistych obiektów nie są jednolite,­ dysponujemy już pewnym zakresem wiedzy 

uwarunkowanej np. kulturowo czy językowo.

33  z  65

Zasady tworzenia kategoriiDo której kategorii należy zaliczyć poniższy przedmiot?

Czy znasz jeszcze jakieś kategorie do których można go włączyć?

Telefon Player

Komputer Tablet

34  z  65

Teorie prototypowe● Pojęcia mają strukturę prototypową. Prototyp jest albo zbiorem cech charakterystycznych, albo reprezentacją umysłową najlepszego egzemplarza (egzemplarzy) pojęcia.● Nie ma żadnego zbioru cech koniecznych i wystarczających niezbędnych do określenia członkostwa w kategorii. Rzeczywiste członkostwo zależy często od najbardziej reprezentatywnego obiektu dla danego pojęcia.● Granice pojęć są rozmyte, nieostre.● Egzemplarze pojęcia mogą być rangowane.● Członkostwo w kategorii jest określane poprzez podobieństwo cech obiektu do prototypu niezależnie, czy jest on reprezentowany przez cechy charakterystyczne czy egzemplarze kategorii.

(Chlewiński 1999: 177­178)35  z  65

Za teorią prototypu● Ludzkie reakcje odpowiadają zasadzie szybszego rozpoznawania elementów bardziej typowych dla danej kategorii.● Przy wymienianiu wszystkich członów pojęcia zazwyczaj opisujemy najpierw człony najbardziej typowe.● Dzieci wykazują tendencję do wczesnego uczenia się typowych członów.● Zjawisko typowości ujawnia się w zdaniach za pośrednictwem efektu torowania.● Typowe człony częściej służą jako odnośniki poznawcze.● Ocena podobieństwa rodzinnego jest ściśle związana z typowością.

(Chlewiński 1999: 178­179)36  z  65

Poziom abstrakcji● Ludzie posługują się hierarchiami pojęć w umysłowej reprezentacji relacji włączenia zakresu jednego pojęcia do zakresu drugiego pojęcia.● Hierarchie pojęciowe mają trzy poziomy: nadrzędny, podstawowy i podrzędny.● Poziom podstawowy jest najbardziej ekonomiczny, posiada najbardziej „wyróżniające cechy”.● Pojęcia z poziomu podstawowego biorą istotny udział w procesach poznawczych.● Stan poziomu podstawowego może się zmieniać jako funkcja różnic indywidualnych zależnych od znajomości przedmiotu i różnic kulturowych.

(Chlewiński 1999: 179­180)37  z  65

Poziom abstrakcjiCzy możesz powiedzieć coś więcej o przedstawionym obiekcie?

Podać definicję? Uszczegółowić to pojęcie albo je uogólnić?

SAMOCHÓD

38  z  65

Poziom abstrakcjiCzy możesz powiedzieć coś więcej o przedstawionym obiekcie?

Podać definicję? Uszczegółowić to pojęcie albo je uogólnić?

SAMOCHÓDPOJAZD > > KABRIOLET

39  z  65

Wymiary kategorii

(Rosch 2007: 412)

● Wertykalny – poziom zawierania danej kategorii­ wszystkie poziomy kategoryzacji są użyteczne

owczarek collie, pies, ssak, zwierzę, żywe stworzenie

● Horyzontalny – dotyczy podziału kategorii na tym samym poziomie zawierania­ definiujemy kategorie za pomocą prototypowych 

przykładów, aby zwiększyć ich dystynktywność i elastyczność

pies, kot, samochód, krzesło, sofa

40  z  65

Poziom podstawowy

● Kategorie z tego poziomu wymieniamy spontanicznie przy nazywaniu różnych przedmiotów.● Na tym poziomie małe dzieci uczą się nazw przedmiotów.● Używamy podobnych ruchów w interakcji z członami danej kategorii.● Człony mają podobne kształty i łatwo je sobie wyobrazić.● Obiekty będące egzemplarzami tego poziomu są szybciej rozpoznawalne niż egzemplarze kategorii wyższego lub niższego poziomu.

(Chlewiński 1999: 181)41  z  65

Wertykalny wymiar kategorii

(Rosch 2007: 412­418)

Taksonomia – system powiązania kategorii przez zawieranie klas. (np. klasyfikacja zwierząt Linneusza)

Obiekty z poziomu podstawowego – zasady kategoryzacji:● Cechy wspólne● Ruchy motoryczne● Podobieństwo kształtów● Rozpoznawalność uśrednionych kształtów

Implikacje dla innych obszarów:● Wyobrażenia – najbardziej abstrakcyjne kategorie● Percepcja – rozpoznanie obiektu jako należącego do kategorii z poziomu podstawowego● Rozwój – obiekty konkretne jako podstawowe● Język – przełożenie na słowa poziomu podstawowego 

42  z  65

Koncepcja prototypuPrototyp – kategoria przedmiotów, których kryterium 

przynależności jest podobieństwo do idealnego egzemplarza.

● Nie musi być to rzeczywisty przedmiot.● Wystarczy jego pojęcie (reprezentacja umysłowa).● Prototypowość jest stopniowalna.

Prototyp:● Zbiór zmiennych● Zbiór typowych relacji● Zbiór wartości

Pojęcia prototypowe nie są homogeniczne, geneza i struktura prototypu może być inna dla różnych pojęć.

(Chlewiński 1999: 182­183)43  z  65

ALBO:

● Reprezentacja rzeczywistego egzemplarza pojęcia napotkanego w przeszłości, egzemplarza idealnego, najlepiej spełniającego schemat.

ALBO:

● Wyabstrahowane z doświadczenia uśrednienie wiedzy o wszystkich dotąd napotkanych egzemplarzach pojęcia.

Koncepcja prototypu

(Chlewiński 1999: 183)

ALBO:

● System wyabstrahowanych z doświadczenia cech o najwyższej mocy rozdzielczej (odróżnienia).

44  z  65

Koncepcja prototypuPojęcia o charakterze prototypowym nie mają ostro 

określonego zakresu. Istnieje tzw. margines nieokreśloności.

O stopniu typowości egzemplarza decyduje ogólna liczba cech podzielanych z prototypem.

Prototyp to poznawcza reprezentacja obiektu mająca jak najwięcej cech wspólnych z innymi reprezentacjami egzemplarzy pojęcia i jednocześnie jak najmniej cech wspólnych z reprezentacjami obiektów nie będących egzemplarzami pojęcia.

Ideę prototypowości można zastosować również do pojęć jednostkowych.

Strukturę prototypu kształtuje doświadczenie.(Chlewiński 1999: 185­186)

45  z  65

Horyzontalny wymiar kategorii

(Rosch 2007: 418­422)

Wewnętrzna struktura kategorii jest określona przez prototypy.

Kategorie są tworzone tak, aby zmaksymalizować zawartość informacyjną grup cech w otoczeniu.Prototypy jedynie ograniczają reprezentacje i modele 

przetwarzania, lecz ich nie precyzują.

Przeprowadzono wiele dowodów na rozmytość kategorii.

Niektórych rzeczy po prostu nie da się zakwalifikować do jednej albo do drugiej kategorii.

Sposoby kategoryzacji przedmiotów mają swoje odbicie w języku (używanie dookreśleń, nadawanie etykiet).

46  z  65

Co to jest? (co to może być?)

47  z  65

Co to jest? (co to może być?)

48  z  65

Co to jest? (co to może być?)

49  z  65

Co to jest? (co to może być?)

50  z  65

Co to jest? (co to może być?)

51  z  65

Co to jest?(co to może być?)

52  z  65

Inaczej niż Rosch.

Przy powstawaniu prototypów istotne są trzy atrybuty:1. Tendencja do centralności (równe oddalenie od skrajnych natężeń cech właściwych przedmiotów danej kategorii);2. Częstość pojawiania się w wypowiedziach;3. Skuteczność w wykonywaniu zadania, dla którego wyróżniona została dana kategoria.

Kategorie o stopniowalnej przynależności są łatwo generowane ad hoc z niepodobnych obiektów, jeśli zdefiniowane są przez cel lub inne kryteria.

Laurence Barsalou

53  z  65

Laurence BarsalouCzy potrafisz określić do jakiej kategorii mogą należeć te obiekty?

54  z  65

Ocena koncepcji prototypowej● Nie wszystkie pojęcia mają strukturę prototypową.● Prototypowy model jest niepełny, bo nie uwzględnia wiedzy, jaką ludzie mają o pojęciach.● Stanowisko prototypowe nadal nie jest wyjaśnieniem problemu spójności kategorii.

Prototypy nie mówią nic o relacjach.Badacze wciąż szukają różnych innych rozwiązań i 

przeprowadzają doświadczenia – jedne aby potwierdzić teorię prototypów inne, aby ją obalić.

Zainteresowanych skrótem informacji na ten temat odsyłam do końcówki rozdziału 7 – strony 188–193.

(Chlewiński 1999: 187)55  z  65

Kategoria klasyczna(Arystoteles)

Kategoria poznawcza(prototypy)

GRANICE Stałe, ostre Rozmyte, overlaping na peryferiach

DEFINICJE Wewnętrzne (bezkontekstowe)

Wrunki konieczne + wystarczające

Cechy: dystynktywne, inherentne

Podobieństwo rodzinne,

Gestalt

„knowdlege requiers a knower”

PRZYNALEŻNOŚĆ Binarność cechZasada sprzeczności

(być LUB nie być)

Elementy „lepsze”i „gorsze”

Kategorie pojęciowe

56  z  65

Kategorie pojęciowe

Prawdopodobnie w naszej poznawczej reprezentacji otoczenia różne pojęcia mają różną strukturę.

Nieduża część ma strukturę klasyczną.

Część ma strukturę prototypową.

Ale są też inne struktury, które pewnie najbezpieczniej będzie nazwać na razie po prostu innymi.

(Chlewiński 1999: 193)57  z  65

Kategorie językowe

(Tabakowska 2001: 32­35)

Pojęcie – czyjeś wyobrażenie o czymś

Kategoria pojęciowa ujmuje dany zbiór elementów jako całość.

Kategorie językowe – te z kategorii pojęciowych, które stały się znakami językowymi.

Konstrukcja – wybór spośród możliwych reprezentacji słownych jakiegoś pojęcia.

Odpowiedniki kategorii pojęciowych, które pojawiają się pod postacią wyrazów to kategorie leksykalne.

W przypadku różnych konstrukcji opartej o różne klasy wyrazów mamy do czynienia z kategoriami gramatycznymi.

58  z  65

Konceptualizator (człowiek)

Świat będący przedmiotem doświadczenia

pojęcia / kategorie

pojęcia w języku myśli

    Znaki

forma       znaczenie

Model świata pojęć

(Tabakowska 2001: 34)59  z  65

Kategorie leksykalne

(Tabakowska 2001: 36­37)

Treść pojęciowa obejmuje wiele rozmaitych przypadków.

Najlepszym elementem danej kategorii jest prototyp – podtyp, który zostaje przywołany jako pierwszy.

Obiekty na „obrzeżach” kategorii to elementy peryferyjne lub marginalne.

Pogranicza kategorii są rozmyte i nakładają się na obszary peryferyjne innych kategorii.

Zawsze rozpatrujemy użycie określeń przez rzeczywistych użytkowników języka. Bez udziału ludzi nie ma sensu badanie konstrukcji słownych!

60  z  65

61  z  65

Kategorie gramatyczne

(Tabakowska 2001: 38­40)

Każda klasa wyrazów stanowi sama w sobie kategorię.

W języku polskim będą to: rzeczowniki, zaimki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki, przyimki, partykuły, spójniki, wykrzykniki, liczebniki, modulanty.To tzw. części mowy.

Nawet tak sztywno zdefiniowane pojęcia mogą odznaczać się pewnymi nieścisłościami.

Istnieją więc np. bardziej i mniej prototypowe rzeczowniki.

Znów: wszystko zależy od tego, czym jest dla osoby mówiącej dane słowo w rzeczywistej sytuacji komunikacyjnej.

62  z  65

Kategorie gramatyczneZnajdź słowo opisujące to, co znajduje się na poniższych obrazkach.

Jak zmienia się jego kategoria gramatyczna?

63  z  65

Kategorie gramatyczne

(Tabakowska 2001: 35)

Kto powiedział, że ludzkie życie ma być odważne?

Kto powiedział, że człowiek ma żyć odważnie?

Kto powiedział, że życie ma być odważnie przeżyte?

Zanalizuj przykład

64  z  65

BibliografiaChlewiński, Z. (1999). Umysł ­ dynamiczna organizacja pojęć : analiza psychologiczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Rosch, E. (2007). Zasady kategoryzacji. W: Z. Chlewiński (red.), Psychologia poznawcza w trzech ostatnich dekadach XX wieku (s. 409­430). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Tabakowska E. (red.) (2001), Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków: Universitas.

Dagny SchaedlerIV rok EPI 2011r.65  z  65