Problematyka leksykografii terminologicznej
description
Transcript of Problematyka leksykografii terminologicznej
PROBLEMATYKA LEKSYKOGRAFII TERMINOLOGICZNEJ
Joanna Król
Marta Kompała
PRZEDMIOT, CELE I ZADANIA
LEKSYKOGRAFII TERMINOLOGICZN
EJ
UWAGI WSTĘPNE Inaczej zwana terminografią Dział leksykografii teoretycznej i praktycznej
obejmujący teorię i praktyką sporządzania słowników specjalistycznych, czyli terminologicznych
Typy słowników, ich zasoby leksykalne oraz struktura hasła słownikowego
Wypracowanie zasad klasyfikacji, typologii słowników terminologicznych, uzasadnionych reguł doboru leksyki specjalistycznej, ustanowienie jednolitych zasad organizacji i dopływu jednostek terminologicznych w słownikach specjalistycznych w celu optymalnego ich wykorzystania
UWAGI WSTĘPNE- C.D.
Brak odpowiedniej ilości instytucji podejmujących pracę nad terminologia specjalistyczną i leksykografią terminologiczną
Nazwy ustalane przez przypadek Niedocenienie przez instytucje wydawnicze
wagi unifikacji terminologii KONSEKWENCJE: rozbieżności, zamęt
pojęciowy, duża liczba wyrazów sprzecznych z duchem danego języka
NOMENKLATURA
„słownik wyrazów”/ „słownik rzeczy”
Wyraz określany w leksykografii dwojako:„hasło główne” lub „artykuł hasłowy słownika”
TYPOLOGIA SŁOWNIKÓW TERMINOLOGICZNYCH
Najogólniejszy podział
Słowniki normatywne- słownictwo z danej dziedziny wiedzy, techniki lub działalności zawodowej człowieka wraz z ustaleniem poprawności tego słownictwa na podstawie norm terminologicznych, ustanawianych przez narodowe komitety normalizacyjne
Słowniki rejestracyjne- opracowane dla celów informacyjnych słownictwo funkcjonujące w określonym zakresie
TYPOLOGIA SŁOWNIKÓW TERMINOLOGICZNYCH Słowniki naukowe- porządkują i aktualizują
terminologię określonej dyscypliny, definiują terminy przy pomocy odpowiednich instytucji naukowych lub autorytetów
Słowniki jednojęzyczne (leksykony)- układ alfabetyczny lub systematyczny
Słowniki dwujęzyczne- alfabetyczne lub systematyczne
Słowniki szerokotematyczne Słowniki branżowe Słowniki wąskotematyczne Słowniki równoległe- systematyczne i
alfabetyczna jednocześnie
DEFINICJA W SŁOWNIKU TERMINOLOGICZNYM
Terminy są najczęściej polisemiczne, stąd definicja, może być zastąpiona komentarzem lub objaśnieniem
Definicja ma sens lingwistyczny i logiczny. Wyraża w postaci zdania ustalony przez myśl związek między znakiem wyrazu a podaną rzeczywistością lub pojęciem
Definicja powinna być adresowana jest do tego, kto będzie z niej korzystał
pojęcie normatywności słownika
FORMA RZECZOWNIKOWA HASEŁ SŁOWNIKOWYCH
Rzeczownik- zasadnicza językowa forma słowników terminologicznych, gdyż jest podstawowym elementem albo wyrazem rzeczywistości opisywanej przez słownik
Nawet procesy produkcyjne, które implikują działanie wyrażane są w postaci formy rzeczownikowej
KRYTERIA DOBORU KORPUSU
Dzieła podstawowe- książki traktujące o danej dziedzinie
Normy pojęciowe- logicznie powiązany zbiór jednoznacznie zdefiniowanych pojęć
Kilkujęzyczne definicyjne słowniki encyklopedyczne o układzie rzeczowym haseł
Dzieła o charakterze prekursorskim Wydawnictwa naukowo-badawcze Istniejące już encyklopedie fachowe i słowniki
terminologiczne Neologizmy ukute przez praktykę i stosowane
w dokumentacji naukowo- technicznej
Żaden słownik nie jest nigdy kompletny ani ostateczny,
każdy słownik zawiera definicje przestarzałe,
żaden słownik nie rejestruje wszystkich wyrazów i
wyrażeń, będących już od dawna w użyciu
PROBLEM EKWIWALENCJI TERMINÓW W trosce o symplifikację opisu i wygodę tłumaczy
dwujęzyczne słowniki terminologiczne przyjmują zasadę ekwiwalencji terminów: termin języka A odpowiada temu terminowi w języku B, tymczasem rzadko mamy do czynienia z doskonałymi odpowiednikami
Dopóki słowniki dwujęzyczne nie będą zaopatrywane w precyzyjne definicje terminów przynajmniej w jednym z dwóch języków słownika, dopóty nie może być mowy o ekwiwalencji terminów, a raczej o bardziej lub mniej zbliżonej ich adaptacji
Stosowanie automatycznej ekwiwalencji terminów prowadzi do błędów i rozczarowań
RÓŻNORODNOŚĆ FUNKCJI SŁOWNIKÓW TERMINOLOGICZNYCH
W słownikach terminologicznych należy przede wszystkim odróżnić zbiory słownictwa właściwego dla danej specjalności naukowej od zbiorów czysto technologicznych- niejednokrotnie bywa to bardzo trudne
Słowniki encyklopedyczne- informacja o rzeczywistości (encyklopedie zwykłe, słowniki encyklopedyczne)
Słowniki terminologiczne- określanie elementów pewnej rzeczywistości- potrzeba normalizacji o charakterze
pragmatycznym lub ideologicznym- przeznaczenie czysto dokumentacyjne
UWAGI KOŃCOWE
Stosunek między znakiem i oznaczanym przedmiotem jest bardzo zróżnicowany i równie złożony jak ten, który łączy wyraz ze zbiorem jednostek mowy
Słowniki, choć są narzędziem nieodzownym, to jednak nie wystarczają do dokonania poprawnego przekładu
PROBLEMATYKA LEKSYKOGRAFII PRAWNICZEJ- UWAGI Brak dobrych, względnie kompletnych słowników
terminologicznych w zakresie prawa Nieprzekładalność pojęć i terminów Bogactwo wyrażeń i terminów archaicznych,
idiomatycznych, skostniałych IDEAŁ LEKSYKOGRAFII PRAWNICZEJ: ZNAJOMOŚĆ
DANEJ GAŁĘZI PRAWA + WIEDZA Z ZAKRESU JĘZYKOZNAWSTWA(repertorium terminów wraz z ich kontekstami i sugestiami odnośnie przekładu)
Słownik powinien zawierać definicje, które pozwolą na wyjaśnienie znaczeń, a nie tylko na ich określenie
Zasadnicza odmienność systemów prawnych uniemożliwia zestawienie terminologii
Bank terminów – zinformatyzowany zbiór katalogowych kart terminologicznych, zorganizowanych w kartoteki i udostępnianych za pośrednictwem terminalu. Banki terminów są produktem pochodnym dwóch współczesnych zjawisk: z jednej strony ogromnej proliferacji terminów, a z drugiej – rozwoju informatyki.
BANKI DANYCH LEKSYKOGRAFICZNYCH MAJA NASTĘPUJĄCE CECHY WSPÓLNE:
stawiają za główny cel gromadzenie haseł słownikowych dla ułatwienia produkcji i uaktualnienia prac leksykograficznych z zakresu słownictwa języka ogólnego i specjalistycznego;
pozostając do dyspozycji leksykografów, nie są dostępne, przynajmniej obecnie, szerszemu ogółowi potencjalnych odbiorców;
liczba pól semantycznych na karcie jest bardzo niewielka;
porządek alfabetyczny haseł jest jedynym sposobem ich klasyfikacji, oznakowania oraz wyszukiwania.
Bank danych – zawarty w pamięci komputera zbiór danych wraz z odpowiednim oprogramowaniem umożliwiającym ich przetwarzanie wedle z góry określonych zasad.
Banki danych terminologicznych – zautomatyzowany systematyczny słownik, pozwalający na odnalezienie bądź w czasie bardzo krótkim poszukiwanej odpowiedzi, bądź w czasie nieco dłuższym - całych zestawów terminologicznych, dotyczących danej dziedziny nauki i techniki. Niestety takie pojmowanie banków danych terminologicznych implikowało istnienie pośrednika co powodowało brak zainteresowania wielu tłumaczy bankiem terminów oraz powrót do tradycyjnych metod pracy.
NOWE TENDENCJE W DZIEDZINIE BANKÓW DANYCH TERMINOLOGICZNYCH:
coraz bardzie powszechny dostęp do urządzeń informatycznych
bardziej „inteligentne” urządzenia informatyczno-komputerowe umożliwiające rzeczywisty dialog między użytkownikiem i bankiem terminów
milczenie banku jest bardziej złagodzone
UŻYTKOWNICY BANKÓW TERMINÓW
redaktorzy, protokolanci, redaktorzy streszczeń, dziennikarze, tłumacze tekstowi i konferencyjni
dokumentaliści specjaliści pracujący w zakresie normalizacji
terminologii specjaliści w zakresie lingwistyki stosowanej leksykografowie terminolodzy
Każdy bak terminów składa się z trzech zbiorów, pełniących trzy różne funkcje, a mianowicie: z danych wyjściowych, z danych zmagazynowanych i z danych wyjściowych.
1. Danej wejściowe obejmują trzy etapy: obróbkę terminologiczną (umieszczenie na ogólnej karcie dokumentacji terminologicznej przygotowanej dla każdego terminu), różne czynności kontrolne (wykonywanie ręcznie przed umieszczeniem kart na nośniku danych oraz wykonywane przez komputer po umieszczeniu karty na nośniku danych) oraz przetwarzanie informatyczne (obejmuje różne weryfikacje automatyczne, przekład danych, klasyfikację danych oraz zmagazynowanie tych danych w pamięci komputerów).
Źródła danych wejściowych: praca i rezultaty ekipy terminologów terminy pochodzące z zewnątrz terminy pochodzące od użytkowników banków
GROMADZENIE DANYCH
Przestrzeń zarezerwowana na karcie do gromadzenia danych podzielona jest na dwie części: cześć pośrednią i część główną, co tworzy z kolei trzy kartoteki: roboczą (zawierającą karty terminologiczne niepełen, których jakość nie została zweryfikowana), pośrednią przejściową oraz główną (zawierająca kompletne dane terminologiczne w zakresie określonym przez bank).
DANE WYJŚCIOWE
Odpowiedzi, które spodziewa się uzyskać klient banku terminów, mogą dzielić się na dwie grupy:
odpowiedź na pytanie dotyczące danego terminu lub terminów
odpowiedź na pytanie tematyczne
RODZAJE KART BĘDĄCE W UŻYCIU W PRACACH TERMINOLOGICZNYCH
karta robocza – towarzyszy terminologowi przez cały czas jego poszukiwań terminologicznych, stanowi pomoc na pierwszym etapie obróbki terminologiczne, może być redagowana ręcznie
karta przedmaszynowa – środek przeniesienia informacji terminologicznej od terminologa do banku terminów
karta leksykograficzna- przeznaczona do kartotek podręcznych
PROBLEMY WYMIANY TERMINÓW MIĘDZY BANKAMI
uruchomienie banku terminów wymaga nakładów finansowych
każdy bank ma swoje własne cele i zadania, własne kryteria wyboru danych do przetworzenia, własne metody gromadzenia, magazynowania, przetwarzania rozpowszechniania danych terminologicznych
rzeczywistość terminologiczna jest zawsze taka sama jednakże, każdy bank terminów preferuje taki lub inny aspekt tej rzeczywistości w zależności od potrzeb potencjalnej klienteli.
Zespól Roboczy 4 Komitetu Technicznego 37 ISO wypracował dokument (ISO 6156) określający pola zapisu danych terminologicznych na nośniku przystosowanym do komputera. Bank terminów będą dysponowały wtedy programem, umożliwiającym nie tylko przyjmowanie terminologii pochodzących z innych banków, ale również ich przekazywanie.
Jednakże opracowanie tej normy okazało się niewystarczające dla rozwiązania międzybankowej wymiany terminów. W tym właśnie celu INFOTERM zaproponował stworzenie międzynarodowej sieci wszystkich instytucji narodowych i międzynarodowych opracowujących terminy lub zainteresowanych ich poszukiwaniem lub normalizacją.
31 stycznia 1969 – pierwszy Bank Terminologii przy Uniwersytecie w Montrealu
Pierwsze banki terminów nie spotkały się ze zbyt entuzjastycznym przyjęciem ze strony klienteli. W dzisiejszym świecie sieci banków terminologicznych maja przed sobą wielką przyszłość.