HIGIENA

GŁOSU NAUCZYCIELA

Omawiane zagadnienia:

Wprowadzenie

Omówienie budowy narządu głosu

Choroby zawodowe narządu głosu

Podstawowe badania diagnostyczne

Pojęcie emisji głosu

Porady praktyczne

Propozycje ćwiczeń

Podsumowanie

Wprowadzenie

Głos

jest naszym podstawowym

narzędziem pracy, wykorzystywanym

bardzo często

do granic możliwości i w dużym stopniu zależy od nas, jak długo będzie nam

służył.

Aby tak było,

w sposób świadomy

musimy operować głosem,

stosować techniki rozluźniające aparat artykulacyjny,

ale przede wszystkim

nauczyć się prawidłowej

emisji głosu.

DLA PRZYBLIŻENIA PROBLEMU

TROCHĘ STATYSTYKI

Częstotliwość problemów z głosem,

a co za tym idzie z

aparatem artykulacyjno-fonacyjnym,

wśród nauczycieli

jest zdecydowanie większa

niż w innych grupach zawodowych.

Choroby

narządu głosu

na przestrzeni

ostatniego dziesięciolecia

utrzymują się w czołówce

stwierdzanych chorób zawodowych.

Do roku 1998

liczba chorób zawodowych

rosła

podobnie jak liczba

chorób narządu głosu

spowodowanych

nadmiernym wysiłkiem głosowym.

Od roku 1999 obserwuje się odwrócenie

tej tendencji.

Analiza danych statystycznych wskazuje na tendencję spadkową w latach

1999-2005.

W roku 1999 stwierdzono 3521przypadków chorób narządu głosu.

W 2003 r. – 1100, a w 2005r. – 681.

W 2006r. nastąpił nieznaczny wzrost ogólnej liczby chorób zawodowych jak i chorób narządu głosu stwierdzanych w

Polsce - 762 przypadki.

Dzięki stosowanej profilaktycewśród nauczycieli

zauważyć możemy

spadek zachorowań.

Do działań tych należy:

zapewnienie obowiązkowego kształcenia w zakresie emisji głosu (na studiach i cyklicznie w trakcie kariery zawodowej)

zapewnienie regularnych konsultacji foniatrycznych

ograniczenie liczebności klas

zapewnienie prawidłowej organizacji pracy, uwzględniającej przerwy w wysiłku głosowym

wyposażenie klas w mikrofony i sprzęt nagłaśniający

zapewnienie komfortu pracy głosem (prawidłowy mikroklimat i jakość powietrza)

wczesna identyfikacja wśród kandydatów na studentów wydziałów pedagogicznych osób z predyspozycjami do chorób narządu głosu

zwiększenie świadomości wśród nauczycieli o innych zachowaniach prozdrowotnych (np. niepalenie papierosów)

-

Jednak mimo prowadzonych

działań profilaktycznych

w porównaniu

ze Stanami Zjednoczonymi i

krajami Europy Zachodniej w

Polsce nadal notuje się

dwukrotnie więcej zachorowań na

choroby narządu głosowego.

TROCHĘ Z ANATOMIIDLA PRZYPOMNIENIA I UTRWALENIA

Omówienie budowy

narządu głosu

Pierwsza część

- motoryczna

obejmuje narządy oddechowe:klatkę piersiową, płuca, mięśnie międzyżebrowe, mięśnie brzucha, przeponę.Spełnia ona podstawową funkcję życiową jaką jest wymiana powietrza tzn. pobór tlenu i wydalenie z organizmu dwutlenku węgla.Ma ona zapewnić prawidłowy oddech, który warunkuje stabilność głosu. Strukturę budowy narządu oddechowego wyznacza droga przez jaką przechodzi pobrane powietrze.

Schemat przedstawiający budowę

narządu oddechowego

1. jama nosowa

2. języczek

3. krtań

4. tchawica

5. oskrzela

6. płuca

7. przepona

Wyróżniamy trzy typy (tory) oddychania:

1. brzuszny 2. przeponowo-żebrowy 3. piersiowy

Typ oddychania piersiowy

podczas wdechu poszerzają się

głównie górne obszary klatki piersiowej,

następuje uniesienie ramion i łopatek,

w dalszej fazie następuje podciągnięcie brzucha.

Tor taki nie jest prawidłowy.

Typ oddychania brzuszny

podczas wdechu rozszerzają się jedynie

dolne partie płuc, część górna klatki piersiowej

nie pracuje,

brzuch wypychany jest na zewnątrz.

Tor taki jest również nie prawidłowy.

Typ oddychania piersiowo-brzuszny (całościowy)

podczas wdechu następuje

równomierne poszerzenie całej klatki piersiowej

wspomagane niewielką pracą przepony.

Tor taki jest optymalny dla prawidłowej pracy

narządu głosu.

Druga część budowy narządu

głosowego to

Część głosotwórcza

która składa się z krtani, wiązadeł głosowych oraz nerwów i mięśniłączących krtań z innymi elementami aparatu głosotwórczego.

W części tej zachodzi zjawisko fonacji, polegające na wytworzeniu fali dźwiękowej przez wprowadzenie w drganie wiązadeł głosowych.

Lokalizacja krtani w drogach

oddechowych

Wewnątrz krtani znajduje się głośnia.

Szpara głośni to przestrzeń pomiędzy wiązadłami

głosowymi ich drgania są źródłem głosu.

Zwarcie fałdów głosowych podczas fonacji może

być różne, od czego zależy nastawienie głosowe.

Rozróżniamy trzy rodzaje nastawienia

głosowego:

- nastawienie miękkie

- nastawienie twarde

- nastawienie chuchające

Miękkie nastawienie głosowe jest

cechą charakterystyczną głosu

fizjologicznego.

Występuje, gdy fałdy głosowe podczas fonacji zbliżają się do siebie,

zostawiając wąską szczelinę,

pozwalającą im na swobodne drgania.

Fałdy są do siebie zbliżone,

ale niezbyt silnie zwarte.

Trzecia część budowy aparatu

głosowego to

Część rezonacyjno-artykulacyjna

w której skład wchodzą komory rezonansu głowy, jamy gardłowej, jamy ustnej, zatok, podniebienie twarde i miękkie, a także elementy biorące udział w artykulacji: język, wargi, zęby, żuchwa.

Zadaniem tej części jest wzmocnienie dźwięku wytworzonego w krtani przez wykorzystanie zjawiska rezonansu.

Należy zwrócić uwagę na sposób siedzenia i pozycję ciała podczas mówienia.

Plecy mówcy powinny być wyprostowane; dopuszczalne jest lekkie przechylenie do przodu. Nie można pozwolić na opieranie

górnej części pleców (łopatki, barki) o krzesło lub ławkę.

Dowiedziono, że pozycja kręgosłupa ma wyraźny wpływ na emisję głosu.

Rys. Postawa prawidłowa wadliwa

Postawa:

prawidłowa: 1,2 ( stojąca, wyprostowana, wyrażająca aktywność,

lekki rozkrok, rozluźnione mięśnie tułowia i szyi),

wadliwa: 3,4 (należy wystrzegać się zbytniego wypinania klatki

piersiowej i brzucha zarówno ze względów estetycznych jak i

dlatego, aby efektywnie wykorzystać powietrze).

Na zakończenie tego punktu ,

krótko o podparciu oddechowym, które jest tak samo ważne w

procesie emisji głosu jak

prawidłowa postawa.

Podparciem oddechowym

nazywamy

odpowiednie opanowanie i regulację oddechu.

Polega ono na świadomym wydłużonym wydechu

przy możliwie najwolniejszym przesuwaniu się

przepony ku górze (rozkurczaniu się).

Umiejętne łączenie oddechu, fonacji, rezonansu

zprawidłową dykcją i ekspresją słowa ,

toniezbędne warunki uzyskania

pięknegoi

sugestywnego głosu.

Choroby zawodowe

narządu głosowego

Przewlekłe choroby narządu głosu

od 1998 roku

znajdują się w

czołówce orzekanych chorób zawodowych.

Szacuje się, że rocznie przybywa

około 3,5 tysiąca osób z takim orzeczeniem.

Najliczniejszą grupę

(jak już wcześniej wspominałam) wśród osób z zawodowymi

chorobami narządu głosowego stanowią nauczyciele.

Choroby zawodowe

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 30 czerwca 2009 roku w Dzienniku Ustaw nr 105, w punkcie 15 określa choroby zawodowe jako przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat.

Należą do nich:

1.Guzki śpiewacze twarde.

2.Wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych.

3.Niedowład mięśni przywodzących i napinających fałdy głosowe z niedomykalnością fonacyjną i trwałą dysfonią.

Krótka charakterystyka

najczęściej występujących

schorzeń narządu głosowego

1.OBRZĘKI

Zwykle rozwijają się na tle alergicznym.

Mogą też być następstwem urazu lub zapalenia krtani.

Objawy: chrypka albo świst czy załamywanie się głosu,

narastająca duszność.

2.GUZKI GŁOSOWE

Inaczej śpiewacze. To małe narośla, które powstają na obu

fałdach głosowych. Tworzą się na skutek przewlekłego stanu

zapalnego, najczęściej w wyniku przeciążenia fałdów głosowych np.:

u śpiewaków, nauczycieli.

Objawy: chrypka, uczucie zawadzania w krtani.

3.POLIPYTo najczęściej spotykane łagodne guzki krtani.

Mogą występować na jednym albo na obu fałdach głosowych.

Zwykle są wynikiem nadmiernego wysiłku głosowego oraz palenia.

Objawy: zaburzenia głosu od chrypki do całkowitego bezgłosu.

4.BRODAWCZAKI

Prawdopodobnie wywołuje je wirus. Pojawiają się na strunach

głosowych, ale mogą objąć też tchawicę.

Objawy: chrypka, duszność.

5. TWARDZIEL

Rodzaj przewlekłego zapalenia górnych dróg oddechowych.

Objawy: niedrożność nosa w zaawansowanym stadium wyciek

cuchnącej wydzieliny.

6. NOWOTWÓR KRTANIDotyka głównie mężczyzn w wieku 55-65 lat, przede wszystkim

palaczy (chorują 40 razy częściej). Jeśli chorobę zacznie się

leczyć we wczesnym stadium rozwoju, terapia kończy się

sukcesem w 98 proc. przypadków.

Objawy: zaczyna się od stopniowo narastającej chrypki. Z

czasem zmienia się barwa głosu, chory ma uczucie przeszkody w

gardle, odchrząkuje, odczuwa ból przy przełykaniu, który może

promieniować w stronę ucha. W zaawansowanym stadium

pojawia się duszność, kaszel, krwioplucie, powiększają się węzły

chłonne na szyi. Dolegliwości nie ustępują mimo leczenia

przeciwzapalnego.

Uwaga!

Konsultacji laryngologicznej wymagają problemy z głosem, które utrzymują się dłużej niż

trzy tygodnie.

Podstawowe badania głosu:

Objawowe

- badamy jak tworzony jest głos, jakie jest napięcie mięśni krtani i szyi, czy wysokość jest stała itp.

Laryngoskopia

- (optyka sztywna) wyciągnięty język, lusterko w gardle, obejrzenie krtani.

Fiberoskopia

- fiberoskop wprowadzany przez nos i noso-gardziel, obejrzenie krtani.

Stroboskopia- badanie inwazyjne, oświetlenie

krtani światłem przerywanym, ocena drgań fałdów głosowych.

Przykładowy obraz

wideolaryngostroboskopowy-

(polip krtani)

Spirometria

- mierzy się objętości i pojemności płuc oraz przepływy powietrza znajdującego się w płucach i oskrzelach w różnych fazach cyklu oddechowego; ma na celu określenie rezerw wentylacyjnych układu oddechowego.

-

Emisja głosuto proces wytwarzania dźwięku

przez celową, świadomą i

skoordynowaną pracę

aparatu głosotwórczego.

Podstawowe błędy emisyjne:

zbyt szybkie tempo mówienia

zbyt długie frazy

za mało pauz

brak modulacji wysokości i siły głosu – głos monotonny

nie wyróżnianie wyrazów mających zasadnicze znaczenie, czyli brak akcentów logicznych

Kilka wskazówek jak komunikować sie w

hałasie, by zapobiec zaburzeniom głosu:

nie krzycz do niesfornych dzieci, zamiast tego użyj gestu, przedmiotu, by zwrócić ich uwagę

nie krzycz na mityngach sportowych, korzystaj z gwizdków, trąbek, by wyrazić

swój entuzjazm

spróbuj ograniczyć hałas podczas konwersacji, zamykając okna, drzwi

podczas rozmowy zwróć twarz w stronę

rozmówcy

staraj sie zmniejszyć odległość dzielącą cię od rozmówcy

mów, zachowując swobodnie wyprostowaną postawę z uniesioną głową

pomagaj sobie podczas rozmowy gestem

• gestykulacja,

• wyraz mimiczny twarzy,

• dotyk i kontakt fizyczny,

• wygląd fizyczny,

• dźwięki paralingwistyczne,

• spojrzenie,

• dystans fizyczny,

• pozycja ciała.

Niewerbalne środki wspomagające

emisję głosu:

Osoba wykorzystująca głos zawodowo, obok dbałości emisyjnej,

powinna szczególnie zatroszczyć się

o swoje

środowisko pracy.

Warto więc zadbać o :

PARAMETRY POWIETRZA

wilgotność - ok. 60-70%,

temperatura - ok. 18-21 C

Należy więc:

nawilżać powietrze (np. nawilżacze na kaloryfery)

nie przegrzewać pomieszczeń

często wietrzyć pomieszczenia

przed dłuższym mówieniem i w trakcie mówienia pić letni płyn- najlepiej wodę

ZAPYLENIE W POWIETRZU:

pyły podrażniają błonę śluzową krtani, a część z nich - dodatkowo - ma właściwości alergizująceNależy więc:

regularnie odkurzać pomieszczenia (w miarę możliwości "na mokro" - podłogi, parapety, meble)

raczej nie wieszać zasłon i firanek ("składnica kurzu" rozpylanego przy najmniejszym poruszeniu)

regularnie spryskiwać, myć kwiaty doniczkowe nauczyciele powinni wycierać tablicę wyłącznie

mokrą gąbką i - o ile to możliwe - korzystać z tablic "bezkredowych"

RUCH POWIETRZA:

w miejscu pracy powinna stale zachodzić wymiana powietrza, ale w sposób nieodczuwalny dla człowieka (tzw. przeciąg jest szkodliwy: może nadmiernie ochładzać i wysuszać błonę śluzową krtani, wzmaga zapylenie powietrza)Należy więc:

pomieszczenia wietrzyć krótko i intensywnie podczas przerw w prowadzeniu zajęć

przy odczuwalnym ruchu powietrza ograniczyć (jeśli to tylko możliwe) mówienie

HAŁAS W MIEJSCU PRACY:

z różnych badań wynika, że przeciętny poziom hałasu w szkole wynosi 75-80 dB. Takie wartości natężenia hałasu nie uszkadzają jeszcze narządu słuchu, ale zmuszają osobę mówiącą do nadmiernego wysiłku głosowego: mówienie "podniesionym głosem", czyli zbyt głośno i wysoko, z dużym napięciem mięśni krtani i twardym nastawieniem głosowym

Należy więc:

nie przekrzykiwać się wzajemnie

wyrabiać w rozmówcach (uczniach) nawyk niezbyt głośnego mówienia

podczas mówienia do większej grupy osób (wygłaszanie referatu etc.) wykorzystywać urządzenia wzmacniające głośność (mówienie do mikrofonu)

uczniów słabiej słyszących posadzić w pierwszych ławkach

wypracować skuteczny sposób opanowywania hałasu w klasie (znaczenie autorytetu nauczyciela)

HIGIENA ŻYCIA:

Dbałość o sprawność fizyczną (aktywny wypoczynek) -zwiększa wydolność oddechową, koordynację oddechowo-ruchową!

Należy więc:

unikać przeciążenia narządu głosupoza pracą

unikać stresu, rozwijać umiejętności obniżania napięcia emocjonalnego i

umiejętnie rozwiązywać konflikty interpersonalne

dbać o pozytywną, życzliwą atmosferę w miejscu pracy

leczyć już pierwsze oznaki infekcji górnych dróg oddechowych; ograniczać wysiłek głosowy przy chrypce, bólu gardła itp.

bezwzględnie przestrzegać zakazu palenia papierosów, unikać biernego palenia

chronić narząd słuchu - słabiej słyszący głośniej mówią

wyrabiać nawyki prawidłowej emisji głosu i doskonalić wyrazistość mówienia (dykcja)

-

Podsumowując przejdźmy do rad

praktycznych

JAK DBAĆ O GŁOS!

1.pamiętajmy o miękkim rozpoczynaniu zdań( brzmienie głosu pozbawione napięć i wysiłku); posługiwanie się takim nastawieniem głosowym zapobiega przeciążeniu krtani

2. nie podwyższajmy głosu, zachowujmy naturalną wysokość

3. nie mówmy na wdechu, jedynie na wydechu

4. pamiętajmy o przerwach na oddech, nie starajmy się powiedzieć wszystkiego na jednym wydechu

5. podczas dłuższego mówienia róbmy przerwy

6. wykonujmy głębsze oddechy dla uruchomienia przepony, nauczmy się prawidłowej techniki oddechowej

7. podczas mówienia wykorzystujmy mięśnie artykulacyjne, otwierajmy usta, nie zaciskajmy warg

8.dbajmy o mięśnie ramion, szyi, krtani, klatki piersiowej, rozluźniajmy je, nie napinajmy

9. przed długą rozmową rozgrzejmy mięśnie poprzez mruczenie i gimnastykę języka

10.nawykowy kaszel może uszkadzać fałdy głosowe, więc zamiast kasłać spróbujmy wolno przełknąć ślinę, popijając wodą, starajmy się kasłać po cichu

Propozycje ćwiczeń

Jeśli ćwiczenia będą wcześnie podjęte

i systematycznie wykonywane,

pozwolą nam dłużej bez zbędnych obciążeń prawidłowo funkcjonować w zawodzie nauczyciela.

Ćwiczenia mają charakter relaksacyjny, uczą obniżania napięcia mięśniowego narządów mowy

i płynnej artykulacji,

która sprzyja utrwalaniu miękkiego nastawienia głosu.

Proponuję następujące rodzaje ćwiczeń :

ĆWICZENIA ODDECHOWE

- w pozycji stojącej

- w pozycji leżącej na plecach

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE DYNAMIKĘ WYDECHU I NATĘŻENIE GŁOSU

ĆWICZENIA EMISYJNE (GŁOSOWE)

przykład ćwiczenia oddechowego w pozycji stojącej

Wdech – żebra rozsuwają się naboki, brzuch wysuwa się do przodu– dłonie oddalają się od siebie

Wydech – żebra i brzuch powoliwracają do pozycji wyjściowej –dłonie zbliżają się do siebie

przykład ćwiczenia w pozycji leżącej

na plecach

a. Wdech –książka wypychana jest ku górze

b. Wydech –książka powoli opada

Kilka wskazówek ogólnych dotyczących

ćwiczeń emisji głosu:

Przygotowanie psychiczne :

koncentracja uwagi,

spokój,

opanowanie.

Postawa : wyprostowana, rozluźniona, elastyczna.

Wdech:

aktywny,

energiczny; powodujący uczucie pełnego otwarcia i napełnienia powietrzem.

Dźwięki:

należy artykułować zdecydowanie,

nie mówić „do siebie”.

Głos:

powinien być estetyczny o

odpowiedniej barwie i stabilności.

-

PODSUMOWANIE

Jeśli nauczyciel często choruje na gardło to znaczy, że nieprawidłowo używa swojego narzędzia mowy i gdzieś umknęło mu przestrzeganie podstawowych zasad higieny i emisji głosu.

Pamiętajmy więc, że niezwykle ważna

w naszym przypadku jest;

profilaktyka,

ciągłe doskonalenie aparatu mowy,

samokontrola oraz

poddawanie się okresowym badaniom laryngologicznym.

DZIĘKUJĘ ZA UDZIAŁ

W SPOTKANIUopracowała Małgorzata Buchert