Praca Podyplomowa

0

WYSZA SZKOA SPOECZNO EKONOMICZNA

W GDASKU

Centrum Ksztacenia Zawodowego i Podyplomowego

PODYPLOMOWE STUDIA

Oligofrenopedagogika i dydaktyka integracyjna

Anna Borkowska

Autyzm charakterystyka zaburzenia

Praca napisana pod kierunkiem:

Urszuli Wyrzykowskiej-Dudek

Gdask 2010

1

Spis treci

Wstp 2

Rozdzia I. Autyzm analiza teoretyczna. 3

1. Pojcie autyzmu. 3

2. Autyzm wedug Kannera i Aspergera. 7

Rozdzia II. Dziecko autystyczne charakterystyka. 12

1. Rozwj spoeczny. 12

2. Komunikacja. 14

3. Rozwj poznawczy. 16

4. Spostrzeganie. 19

Rozdzia III. Wybrane koncepcje uwarunkowa zjawiska autyzmu. 23

1. Przyczyny autyzmu. 23

2. Leczenie przyczyn. 26

Zakoczenie 28

Bibliografia 29

2

WSTP

Ponad pwieczne badania nad autyzmem dostarczyy wielu cennych

informacji, jednak wci brak odpowiedzi na podstawowe pytania, co jest jego

przyczyn i jak pomc autystykom.

Obraz dziecka z autyzmem jest zaskakujcy. Inne zaburzenia rozwoju

uwidocznione s na twarzach dzieci, u dzieci dotknitych autyzmem jest inaczej.

Uderza ich niezwyka, jakby nie z tego wiata uroda. Czasami trudno uwierzy, e pod

t niewinn i pikn jak lalki twarzyczk, kryje si wada neurologiczna o bardzo

powanych konsekwencjach.

W swojej pracy przedstawi w jaki sposb pojmowano autyzmu, jak pogldy na

ten temat zmieniay si na przestrzeni wiekw. Zobrazuj rnic midzy autyzmem,

a zaburzeniem Aspergera. Nakrel charakterystyk dziecka autystycznego, poprzez

opisanie jego rozwoju spoecznego, sposb komunikacji, rozwj poznawczy

i spostrzeganie rzeczywistoci. Swoje rozwaania zakocz poszukiwaniami przyczyn

autyzmu i sposobw jego leczenia, czy te wspomagania rozwoju osb autystycznych.

Problematyk autyzmu nakreliam bardzo oglnikowo, ujmujc istot

problemu i najwaniejsze jego zagadnienia. Opisujc poszczeglne kwestie braam

pod uwag cao rozwoju umysowego, od poczcia, a do dorosoci.

Piszc ponisz prac staraam si powoywa tylko na tych autorw i badaczy,

z ktrych pogldami jestem w stanie si zgodzi i ktrych teorie potwierdzaj si

w praktyce. Swoje rozwaania opieraam na publikacjach naukowych i rdach

internetowych, jak rwnie na wasnych dowiadczeniach zwizanych z prac

w specjalnym orodku szkolno wychowawczym.

3

Rozdzia I

Autyzm analiza teoretyczna

1. Pojcie autyzmu.

Autyzm jest tak ciekawym i do koca nieodgadnionym zagadnieniem, e wielu

naukowcw i praktykw od lat, nieustannie szuka nowych odpowiedzi na wiele pyta

zwizanych z t chorob, chorob ktra towarzyszy nam od wiekw.

W czasach Hipokratesa, nazywano j bosk chorob, ktrej objawem byy

powaane i niewytumaczalne zaburzenia zachowania. W okresie biblijnym, chciano

u takich dzieci zmieni zachowanie poprzez wypdzanie zych duchw, dlatego te

prowadzano ich do uzdrawiaczy.

W Grecji i Rzymie dzieci takie unieruchamiano, poprzez zaszywanie ich

w wilgotn skr koza, chcc w ten sposb uspokoi ich dziwne zachowanie.

W czasach wczesnego chrzecijastwa i redniowiecza, dzieci te traktowano jak

nawiedzone. Zachowanie ich mieli zmieni uzdrawiacze jednak gdy i oni nie

pomogli, przechodzono do tortur cielesnych. W momencie wyczerpania wszelkich

metod poprawy zachowania, porzucano takie dzieci.

W dobie rozwoju przemysu dzieci te zaczy pracowa w fabrykach

i kopalniach, zarabiajc tym samym pienidze. Wtedy to uwaano, e dyscyplina

i praca, s dobre dla ich dusz i charakterw. Dziecko z widocznymi zaburzeniami

traktowano cikimi karami cielesnymi: dla jego wasnego dobra i zbawienia jego

duszy.1

Przeom nastpi w momencie gdy zaoono pierwszy zakad psychiatryczny-

Bedlam. Od tego momentu zachowujcy si dziwnie doroli nie byli ju uwaani za

optanych, lecz traktowano ich jako chorych.

W ostatnim stuleciu Freud nauczy nas, e w poszukiwaniu lekarstwa przeciw

chorobom czowieka, zwaszcza zwizanym z zachowaniem, przeoczylimy psychik.

Skierowa on wzrok czowieka do jego wntrza w poszukiwaniu ukrytych przyczyn

1 C. H. Delacato, Dziwne, niepojte. Autystyczne dziecko, Warszawa 1995, s. 48.

4

choroby. () Freud proponowa, aby w terapii odkry wewntrzn zo, spojrze na

ni racjonalnie, dostrzec jej przyczyny, zrozumie je, a wtedy choroba zostanie

opanowana.2

W miar jak czowiek coraz lepiej poznawa fizyczne, elektryczne i chemiczne

funkcjonowanie swego organizmu, jego wiedza pozwalaa mu zrozumie zwizki

midzy fizjologi a zachowaniem, czego dotychczas nie dostrzega.

Po raz pierwszy termin autyzm (z jzyka greckiego autos sam) w 1911 roku

wprowadzi wybitny psychiatra Eugen Bleuler, jako jeden z objaww schizofrenii.

Bleuler definiowa autyzm, jako zamknicie si we wasnym wiecie i rozlunienie

dyscypliny logicznego mylenia. 3

W 1943 roku austriacki pediatra Leo Kanner, jako pierwszy zakwalifikowa

autyzm do osobnej kategorii diagnostycznej. Wedug Kannera by to zesp

chorobowy, ktrego symptomami jest unikanie kontaktw spoecznych i brak

tworzenia wizi emocjonalnych.

Digby Tantam z Uniwersytetu w Manchesterze opisa autyzm jako

upoledzenie wynikajce z wielu chorb cznie z wirusowymi, ktre powoduj

uszkodzenia mzgu majce miejsce przy porodzie. Wedug Tantama, autyzm

wystpuje w powizaniu z innymi upoledzajcymi stanami opnieniem

umysowym, nieporadnoci ruchow i epilepsj.4

Dzi trudno zgodzi si z powysz definicj i zaoeniami autora, jednak daje

ona obraz powszechnych sporw, jakie byy zwizane z definiowaniem autyzmu.

W pierwszych wydaniach systemu klasyfikacji zaburze umysowych, ktre

opracowao Amerykaskie Towarzystwo Psychiatryczne, czyli DSM I i DSM II,

zgodnie z koncepcj Bleulera charakteryzowano autyzm jako posta schizofrenii

dziecicej (1952 i 1968 rok). W DSM III, w 1980 roku wprowadzono termin

caociowe zaburzenie rozwoju, odnoszc si tym samym do koncepcji Carla Delacato,

ktra uwzgldniaa szeroki i rozwojowy charakter zaburze podstawowych funkcji

psychicznych, jak uwaga, percepcja, motoryka, ktre maj wpyw na rozwj

2 K. J. Zabocki, Autyzm, Pock 2002, s. 12.

3 L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy, zagadnienia diagnozy i terapii, Krakw 2005, s. 11.

4 D. Tantam, Czyj niezaleny umys, [w:] Dziecko autystyczne T. IV, Warszawa 1996, s. 4.

5

zdolnoci spoecznych oraz jzykowych dziecka.5 W pniejszych wydaniach prac

Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, czyli DSM III R i DSM IV

z 1994 roku rozszerzono zakres caociowych zaburze rozwoju. W zakres ten obecnie

wchodzi pi jednostek: zaburzenie autystyczne, zaburzenie Aspergera, zaburzenie

Retta, dziecice zaburzenie dezintegracyjne orz caociowe zaburzenie rozwoju nie

ujte w innych kategoriach diagnostycznych.6

Zdaniem Kazimierza J. Zabockiego autyzm wczesnodziecicy to zesp

powanych zaburze rozwojowych dziecka, manifestujcych si do 30 miesica ycia,

zwizanych z wrodzonymi dysfunkcjami ukadu nerwowego.7

Amerykaskie Towarzystwo Autyzmu definiuje autyzm jako [...] zoone

upoledzenie rozwojowe, ktre typowo objawia si w pierwszych trzech latach ycia

i jest wynikiem zaburzenia neurologicznego wpywajcego na rozwj w obszarach

interakcji spoecznej i zdolnoci komunikacyjnych. Zarwno dzieci jak i dorose osoby

dotknite autyzmem typowo przejawiaj problemy w komunikacji werbalnej

i niewerbalnej, interakcjach spoecznych i zabawie.8

Wedug Tadeusza Gakowskiego [...] autyzm dziecicy jest rozlegym

zaburzeniem rozwojowym o charakterze kompleksowego syndromu z wieloma

symptomami, nie w peni jeszcze opisanymi. Zaburzenie to jest wysoce zrnicowane

i wielopostaciowe. Nie ma dwojga takich samych dzieci dotknitych autyzmem.9

Joanna Kruk Lasocka natomiast, ujmuje istot autyzmu jako: [...] zesp

powanych zaburze rozwojowych dziecka manifestujcych si do 30 miesica ycia,

zwizanych z wrodzonymi dysfunkcjami ukadu nerwowego.10 Autorka uzupenia

definicj o przyjt powszechnie tzw. triad zaburze, czyli:

1. Zaburzenie wizi midzyludzkich przejawiajce si niewystarczajc

wiadomoci egzystencji czy uczu innych ludzi, trudnoci naladowania

innych, wchodzenia z nimi w kontakty i wizi oraz rozumienia konwencji

w interakcjach spoecznych.

5 E. Pisula, Mae dziecko z autyzmem, Gdask 2005, s. 14.

6 Tame, s. 14.

7 K. J. Zabocki, Autyzm, Op. Cit., s. 7.

8 http://www.autyzm24.pl.

9 A. Maciarz, M. Biadasiewicz, Dziecko autystyczne z zespoem Aspergera, Krakw 2000, s. 9.

10 Tame, s. 11.

6

2. Zaburzenie komunikacji i fantazji sprowadzajce si do: braku

porozumiewania si werbalnego i pozawerbalnego, trudnoci w odgrywaniu

rl i zabaw fikcyjno iluzyjnych, upoledzenia zdolnoci inicjowania

i podtrzymywania rozmowy.

3. Ograniczony repertuar aktywnoci i zainteresowa wyraajcy si

stereotypiami ruchowymi, uporczywym zajmowaniem si tymi samymi

przedmiotami czy sprawami, zaweniem, zainteresowa i przejawami

niepokoju przy nieznacznych ju zmianach w otoczeniu.11

Powoujc si na stron internetow Fundacji SYNAPSIS autyzm to

biologicznie uwarunkowane zaburzenie rozwoju dotyczce rozwijajcego si

mzgu.12

W WIKIPEDII Wolnej Encyklopedii Autyzm wczesnodziecicy, autyzm

gboki, zesp Kannera to skomplikowany zesp upoledzenia rozwoju, w ktrym

istotn rol odgrywa funkcjonowanie mzgu. Jest to choroba neurologiczna, wrd

typowych cech s problemy z komunikacj uczu i zwizkami spoecznymi.

Wystpuj rwnie kopoty z integracj wrae zmysowych. W typowych

przypadkach pojawia si w pierwszych trzech latach ycia. Ocenia si, e wystpuje

u okoo 2 do 6 na 1000 osb, przy czym jest cztery razy czstszy u mczyzn ni

u kobiet.13

Z powyszych definicji wynika, e autyzm nie jest jednorodnym zespoem

chorobowym, ale stanowi bardzo zoone zjawisko, na ktre skada si wiele

problemw o skomplikowanej etiologii. Mimo wielu wyjanie autyzm pozostaje

jednym z wielu zaburze, ktre s definiowane jedynie na podstawie obserwowanych

objaww.

2. Autyzm wedug Kannera i Aspergera.

Piszc o autyzmie dziecicym, nie sposb nie zacz od pionierw Leo Kannera

i Hansa Aspergera, ktrzy niezalenie od siebie, opublikowali pierwsze opisy tego

zaburzenia. Ich publikacje Kannera z 1943 roku (Kanner, 1943/2004), a Aspergera

11

Tame, s 11-12. 12

http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/. 13

http://pl.wikipedia.org/wiki/Autyzm_dziecicy.

7

z 1944 roku (Asperger, 1944/2005)- zawieray szczegowe opisy przypadkw

i rwnoczenie prezentoway pierwsze prby teoretycznego wyjanienia tych

zaburze.Obaj autorzy sdzili, e tego rodzaju specyficzne problemy wynikaj

z podstawowej biologicznej anomalii, wystpujcej od urodzenia.14

Kanner, pracujcy w Baltimore i Aspereger, pracujcy w Wiedniu, spotkali

przypadki dziwnych dzieci o podobnych cechach. Dzieci te nie byy zdolne do

nawizania normalnych relacji ze swoimi rwienikami.

Leo Kanner wyodrbni pi charakterystycznych cech, ktre nazwa autyzmem

wczesnodziecicym. Byy to:

1. Niezdolno do nawizywania wizi oraz interakcji z ludmi wystpujca od

pocztku ycia;

2. Niezdolno do porozumienia si z innymi za pomoc jzyka;

3. Obsesja na punkcie niezmiennoci otoczenia i opr przed zmianami;

4. Zaabsorbowanie rzeczami, przedmiotami a nie ludmi;

5. Sporadyczne wykazywanie sporych moliwoci intelektualnych.

Odkd Kanner przedstawi pi powyszych waciwoci, przyjto je powszechnie

jako opisujce dzieci autystyczne.15

Kanner opisa take inne nieprawidowoci, ktre wyodrbni ze zoonego obrazu

klinicznego, ale nie wczy do listy osiowych kryteriw diagnostycznych.

Te dodatkowe cechy s nastpujce:

1. Upoledzenia niewerbalnych aspektw komunikacji i reaktywnoci spoecznej,

manifestujce si brakiem mimiki twarzy, sabym kontaktem wzrokowym,

monotonn lub osobliw intonacj gosu, niewielk gestykulacj w celu

uzupenienia lub zastpienia mowy lub jej brakiem. Dla autystycznych

niemowlt i maych dzieci typowa jest nieumiejtno przyjcia postawy ciaa,

wyraajcej gotowo i pragnienie, aby kto je wzi na rce.

2. Chocia niektre dzieci z autyzmem wykazuj zrczno w zakresie ruchw

obszernych, a gdy uda im si wymkn spod nadzoru, oddaj si jecym wos

na gowie wyczynom ekwilibrystycznym, takim jak chodzenie po szczycie

14

U. Frith, Autyzm. Wyjanienie tajemnicy, Gdask 2008, s. 25. 15

C. H. Delacato, Dziwne, niepojte, op. cit., s. 30.

8

dachu, inne s niezdarne, ich koordynacja motoryczna jest za mimo zrcznej

manipulacji przedmiotami i nawet najprostsze zadania ruchowe, takie jak

schodzenie ze schodw, denerwuj je.

3. Czste i stereotypowe ruchy koczyn i ciaa, takie jak prztykanie palcami,

machanie rkami, chodzenie na palcach, skakanie i zoone ruchy caego ciaa.

4. U maych dzieci z autyzmem czsto wystpuj osobliwe reakcje na bodce

zmysowe, obejmujce np. siln niech do niektrych gonych dwikw lub

strach przed nimi, fascynacje wiatami lub wirujcymi przedmiotami,

obojtno na bl, zimno lub gorco o do duym nasileniu.

5. U jednych dzieci zdolno naladownictwa jest bardzo saba lub nieobecna,

inne jednak wykazuj duy talent do naladowania intonacji, akcentu, ruchw

lub caych sekwencji czynnoci wykonywanych przez innych ludzi.

Naladowanie to nie sprawia wraenia umylnego przedrzeniania raczej

automatycznej czynnoci bez rozumienia znaczenia tego, co jest powtarzane.

6. Chocia niektre dzieci z autyzmem zjadaj wszystko, wcznie

z przedmiotami niejadalnymi, u niektrych niemowlt i maych dzieci

opisywano problemy z jedzeniem. Mog one powodowa niezwyke

ograniczenia akceptowanych rodzajw poywienia, np. dziecko moe je tylko

banany, lub jedzenie w kolorze biaym.

7. Czste s napady zoci, agresja, dziaania destrukcyjne, bez wyranej

wiadomoci ich wpywu na innych ludzi, pojawiajce si zwaszcza jako

reakcja na ingerencj w stereotypowe czynnoci lub na zmiany w otoczeniu.

U niektrych dzieci ten rodzaj zaburze zachowania wydaje si czy

z wysokim poziomem lku, std odniesienie Kannera do penego niepokoju,

obsesyjnego pragnienia zachowania niezmiennoci. Dzieci autystyczne czsto

reaguj negatywnie na kad prb kontaktu podejmowan przez innych ludzi,

z wyjtkiem tych, ktrzy rozumiej, jak uzyska ich wspprac.16

16

L. Wing, Zwizek midzy zespoem Aspergera i autyzmem Kannera, [w:] U. Frith (red.), Autyzm i zesp Aspergera, Warszawa 2005, s. 118.

9

Rok pniej nazw autyzm posuy si Hans Asperger (1944) z Wiednia.

W przeciwiestwie do Kannera Asperger uy okrelenia psychoza autystyczna. Tak

diagnoz stawia dzieciom, ktre charakteryzoway si:

- wysokim ilorazem inteligencji,

- wczesnym rozwojem mowy na wysokim poziomie gramatycznym i pojciowym, nie

sucej jednak do nawizania kontaktw z ludmi,

- bogatym sownictwem i wysok umiejtnoci tworzenia neologizmw, ktre su

wyraaniu przey emocjonalnych zwizanych ze stanem psychozy,

- szczeglnymi zainteresowaniami, pogbiajcymi izolowanie si od rodowiska

spoecznego,

- dziwacznymi zachowaniami.17

Asperger nie wiedzc o publikacjach Kannera, opisa zaburzenia wystpujce

u starszych dzieci i nastolatkw. Osoby te charakteryzowa jako naiwne i nie

potrafice we waciwy sposb uczestniczy w interakcjach spoecznych, dobrze

mwice, ale gwnie monologujce na tematy bliskie ich specyficznym

zainteresowaniom. Zwraca uwag na zaburzon intonacj i mow ciaa oraz sab

koordynacj motoryczn. By przekonany o ich wyszej ni przecitna inteligencji.

Zaburzenia okreli mianem autystycznej psychopatii.18

Zaburzenie Aspergera, wedug DSM-IV, rni si od innych jednostek

zgrupowanych w kategorii gbokich zaburze rozwoju, min. tym e nie ma

znaczcego opnienia rozwoju mowy. Dzieci te zazwyczaj przed ukoczeniem 2 lat

uywaj pojedynczych sw, a proste zdania buduj przed ukoczeniem 3 roku

ycia.19 Nie ma te opnienia rozwoju poznawczego, umiejtnoci samoobsugi,

zainteresowania otoczeniem, to wszystko odbywa si stosownie do wieku dziecka.

Osoby z zaburzeniem Aspergera charakteryzuj:

- deficyty w funkcjonowaniu spoecznym (ograniczenie zdolnoci do komunikacji

pozawerbalnej, saba empatia, niezdolno do nawizywania przyjani),

- brak zaburze w komunikacji werbalnej,

- specyficzne zainteresowania, bardzo absorbujce (wystpuj czsto, ale nie zawsze),

17

I. Obuchowska, Dziecko niepenosprawne w rodzinie, Warszawa 1995, s. 281. 18

E. Pisula, Autyzm u dzieci. Diagnoza. Klasyfikacja. Etiologia, Warszawa 2000, s. 26. 19

Tame, s. 26.

10

- maa sprawno ruchowa (rwnie nie zawsze).20

Zesp Aspergera rozpoznawany jest pniej ni zaburzenia autystyczne, ze

wzgldu na pniejsze wystpowanie symptomw, ktre ograniczaj si do

stosunkowo wskich obszarw funkcjonowania, dlatego te zesp Aspergera moe

zosta wykryty dopiero w momencie gdy dziecko rozpoczyna nauk w szkole. Dzieci

te w szkole broni si przed uczestnictwem w zajciach i wsplnych zabawach czy

te przed wypowiadaniem si. Wykazuj mao zrozumienia dla regu spoecznych i nie

maj intuicyjnej wiedzy o tym, co jest spoecznie do przyjcia. Brakuje im wyczucia,

czego inni oczekuj i jak inni odczuwaj. Nie wykazuj respektu przed dorosym i nie

maj wyczucia dystansu.21

Osoby z zaburzeniem Aspergera s w stanie osign w dorosym yciu

niezaleno. Bywa tak, e dziecko takie nie jest uznawane za chore lecz za

dziwaczne, poniewa symptomy tego zaburzenia s sabo nasilone. Niestety

u niektrych jednostek z zaburzeniem Aspergera mog wystpi powane problemy

psychiatryczne, silny lk i depresja. Znane s przypadki samobjstw i popenianie

czynw karalnych.

Dane na temat czstoci wystpowania zaburzenia Aspergera s

niejednoznaczne. Podawane s informacje o okoo 4-7 przypadkach na 1000 osb

w wieku 7-15 lat. W porwnaniu z autyzmem jest to okoo piciokrotnie czciej.

Z bada wynika, e proporcja chopcw do dziewczt wynosi w tej grupie 2:1 lub 3:1,

chocia wrd specjalistw panuje przekonanie o znacznie wikszej przewadze

chopcw.22

W obu przedstawionych powyej obrazach klinicznych wida wsplny brak

dnoci do bycia z innymi. Zuboona wymowa, w modelu Kannera i wybitna

werbalna sprawno, w modelu Aspergera, su jedynie do formuowania wasnych,

dziwacznych, niezrozumiaych dla otoczenia, zwrotw i wyrae.

20

Tame, s. 27. 21

K. J. Zabocki, op. cit., s. 42. 22

E. Pisula, Autyzm u dzieci op. cit., s. 28.

11

Rozdzia II

Dziecko autystyczne charakterystyka

1. Rozwj spoeczny.

Zaburzenia autystyczne to wiele rnych form nieprawidowoci rozwoju,

zrnicowanych pod wzgldem etiologii i poziomu funkcjonowania jednostki.

Wszystkie one maj jednak pewne cechy, pozwalajce na to, by rozpatrywa je

cznie. Do cech tych nale przede wszystkim zaburzenia w zakresie rozwoju

spoecznego.23

Upoledzenie w zakresie interakcji spoecznych, wedug standardowej

klasyfikacji chorb psychicznych DSM-IV, obejmuj:

a) upoledzenie komunikacji niewerbalnej obejmujcej takie aspekty, jak

kontakt wzrokowy, pozycje ciaa i gestykulacja;

b) niepowodzenie w nawizywaniu odpowiednich dla wieku przyjani;

c) brak zainteresowania dzieleniem osigni i przyjemnoci z innymi.24

Zaburzenie funkcjonowania spoecznego nie zawsze da si zaobserwowa we

wczesnym okresie ycia, jednak czsto z perspektywy czasu okazuje si, e dzieci

u ktry zdiagnozowano autyzm, rniy si od samego pocztku od swoich

rwienikw: rzadziej nawizyway kontakt wzrokowy, rzadziej te obserwowano

u nich umiechy spoeczne i znacznie rzadziej od dzieci normalnie si rozwijajcych

reagoway, gdy padao ich imi.25 Nie mona jednak powiedzie, e u dzieci tych nie

zaobserwowano jakichkolwiek oznak rozwoju spoecznego. W pierwszym roku ycia,

u niektrych dzieci wystpuj cakiem normalne interakcje spoeczne.

Spoeczne zachowania zmieniaj si w trakcie caego rozwoju, a nie jak inni

twierdz w wieku 6 czy 18 miesicy. Wczesne dziecistwo od 3. do 5. roku ycia

to okres, w ktrym izolacja dziecka autystycznego od wiata innych ludzi siga zenitu.

() u dzieci autystycznych w wieku 5 lat czsto obserwuje si postpy w rozwoju

23


A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg pracuje inaczej, Gdask 2005, s. 32. 25

U. Frith, Autyzm op. cit., s.132.

12

umiejtnoci spoecznych i oglnego przystosowania. Postpy socjalizacyjne dokonuj

si zreszt u tych dzieci podczas caego rozwoju.26

Prowadzone obserwacje i badania na caym wiecie wskazuj, e wikszo

autystykw nie umie uczestniczy w normalnych interakcjach spoecznych, opartych

na schemacie dawania i brania. Maj te trudnoci z nawizaniem

penowartociowych kontaktw z dorosymi, gdzie z dziemi, w niektrych

przypadkach, potrafi si kontaktowa do swobodnie. Cz naukowcw uwaa, e

jedn z przyczyn ubogich kontaktw autystykw z rwienikami s ograniczone

umiejtnoci zabawy. Dzieci te nie nawizujc przyjani nie maj moliwoci

wiczenia wielu umiejtnoci spoecznych takich jak: funkcjonowanie w grupie,

wsppraca, kontrola wasnej impulsywnoci.27

Kolejna nieprawidowo zaobserwowana w sferze kontaktw spoecznych,

to zachowanie dystansu fizycznego przez autystykw i obsesyjne lki przed jego

nawizaniem. Noworodki i niemowlta zdiagnozowane od urodzenia jako autystyczne,

nie pozwalaj si karmi, nosi na rkach czy te przytula. Na prb zblienia si do

nich rodzicw, reaguj paczem.

Do niedawna uwaano, e dzieci autystyczne unikaj przede wszystkim

kontaktu wzrokowego. () Obecnie jednak naukowcy staraj si dowie, e

autystycy nie tyle go unikaj, co jest on nieadekwatny do sytuacji. () Znacznie

gorzej natomiast cz one umiech z kontaktem wzrokowym, a take rzadziej

umiechaj si w odpowiedzi na umiech matek.28

Podsumowujc zaburzenia w zakresie rozwoju spoecznego naley zaznaczy,

e w grupie autystykw znajduj si osoby ktre atwiej wchodz w interakcje

z innymi ludmi, a drudzy panicznie si tego boj i reaguj silnym lkiem.

Potwierdzeniem tego pogldu mog by badania epidemiologiczne i dowiadczenia

w pracy klinicznej opublikowane przez Wing i Goulg. Podzieliy one populacj dzieci

autystycznych na trzy podtypy:

26

Tame, s. 133. 27


Tame, s. 83.

13

1. pene rezerwy, trzymajce si na dystans, nie okazujce adnych potrzeb

o charakterze spoecznym, ktre czasem wchodz w jaki kontakt, ale tylko

wtedy, kiedy same tego chc;

2. pasywne i biernie akceptujc spoeczne kontakty;

3. aktywnie uczestniczce w interakcjach spoecznych, ale czynice to

w sposb niezwykle dziwaczny dla otoczenia.29

Z podziau tego wynika jak rnorodn grup stanowi osoby autystyczne,

a tym samym jak bardzo trudno jest dokona diagnozy tego zaburzenia.

2. Komunikacja.

Zaburzenie w sferze mowy to jedno z kryteriw diagnostycznych autyzmu.

Statystyki podaj, e okoo 1/3 dzieci autystycznych nie opanowuje zdolnoci

jzykowych, w pozostaych przypadkach poziom mowy bywa rny. Najczciej

charakteryzuje si ona wystpowaniem echolalii, perseweracji, nieprawidowoci

gramatycznych, inwersji zaimkw, brakiem form dialogowych. Czste jest oderwanie

treciowe od kontekstu sytuacyjnego. Wypowiedzi s niezrozumiae ze wzgldu na

brak ich wewntrznej spjnoci.30

Klasyfikacja chorb psychicznych DSM-IV, upoledzenie w zakresie

komunikacji u dzieci autystycznych, definiuje jako:

a) opnienie rozwoju mowy lub brak rozwoju zdolnoci jzykowych;

b) upoledzenie w zakresie podtrzymywania rozmowy;

c) powtarzajce si uywanie tych samych sw lub zwrotw;

d) brak zabaw opartych na spontanicznym fantazjowaniu.31

Wielu autorw opisuje szeroko kwesti komunikacji u dzieci autystycznych.

Badania wykazuj, e poowa populacji osb autystycznych nie mwi, bd nie

komunikuje si w sposb jasny z punktu widzenia spoecznej konwencji. Obecnie za

jedn z najbardziej charakterystycznych cech autyzmu uwaa si zaburzenia

w spoecznym uywaniu jzyka mwionego i gestw. W DSM IV akcentowane s

jakociowe zaburzenia w komunikowaniu si, od opnionego lub cakowitego braku

29

Tame, s. 84. 30


A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg op. cit., s. 32-33.

14

rozwoju mowy, poprzez zaburzon zdolno do inicjowania i podtrzymywania

konwersacji do stereotypowego uycia jzyka lub jzyka idiosynkratycznego.32

Ponisza tabela przedstawia deficyty jzykowe w komunikowaniu si dzieci

autystycznych.

Deficyty ilociowe Deficyty jakociowe Deficyty w pragmatycznym uyciu

jzyka

Brak mowy

- z brakiem gestykulacji

- z elementarn gestykulacj

Opnienia w mowie - krtkie

(miesiczne) - dugotrwae

(wieloletnie)

Ograniczona mowa

- tylko acuch: bodziec reakcja

- bardziej zaawansowane,

lecz ograniczone

posugiwanie si mow

Echolalia

- natychmiastowa - opniona

Odwracanie zaimkw

Neologizmy

Metaforyczne uycie jzyka

Nieodpowiednie uwagi

Jzyk stereotypowy

Defekty w artykuowaniu

Niezdolno do naprzemiennego

wysawiania si

Brak komunikowania si w stosunku do dorosych

Brak komunikowania si w stosunku do

rwienikw

Niezdolno do symbolicznego uycia przedmiotw

Sabe uywanie prozodii dla wyraenia zamiaru

Sabe wykorzystanie bodcw wzrokowo twarzowych dla

metakomunikacji

rdo: L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy, zagadnienia diagnozy i terapii, Krakw 2005, s. 58.

Ciekawe, a zarazem charakterystyczne dla autystykw jest to, e rozumiej oni

poszczeglne sowa, a nie potrafi odczyta sensu caej wypowiedzi.

Charakterystyczn cech mowy dla dzieci autystycznych jest echolalia.

T. Gakowski okrela j jako etap rozwoju mowy, w ktrym dziecko, poprzez

obserwacj i naladowanie najbliszego otoczenia, nabywa umiejtnoci odtwarzania

32

L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy op. cit., s. 57.

15

ruchw mownych oraz fraz.33 Dziecko po pokonaniu etapu echolalii ma szans na

dalszy rozwj mowy, jednak nieliczne z nich wchodz w dalsze etapy, a jeli ju to

z kilku lub kilkunastoletnim opnieniem. Wtedy te ich wypowiedzi to mwienie

obok lub do siebie, w ktrych zaobserwowano: zaburzenia gosowo

artykulacyjne, zakcenia prozodyczne wypowiedzi (melodia, akcent, rytm), brak

czci mowy okrelajcych waciwoci przedmiotw i zjawisk oraz stosunki czasowe

i przestrzenne (). 34

Ludzie z autyzmem rozumuj i komunikuj si w granicach okrelonych przez

ich moliwoci. Nie staraj si znale innych sposobw ekspresji, czy te sposobw

zwrcenia na siebie uwagi. Nie znaj prawidowego znaczenia mimiki i gestw,

niedostpny jest te dla nich jzyk pisany i migowy. Dlatego te tak trudno jest nam

zrozumie dzieci i osoby autystyczne, a im jest ciko zrozumie nas.

3. Rozwj poznawczy.

Zaburzenia poznawcze, ktre towarzysz autyzmowi, w zasadniczy sposb

wpywaj na funkcjonowanie spoeczne. Do procesw poznawczych, ktrych przebieg

jest znacznie zaburzony u dzieci z autyzmem, naley uwaga. Deficyty w tym zakresie

nie ograniczaj si do sytuacji spoecznych, ale take w nich wyranie si ujawniaj.

Bodce spoeczne s bardzo zoone, kompleksowe, zmienne i nieprzewidywalne,

dlatego te przetwarzanie zwizanych z nim informacji (tj. szybkie przenoszenie

uwagi z jednego bodca na drugi) moe sprawia dziecku szczeglne trudnoci. To

z kolei powoduje problemy z koncentrowaniem uwagi na tej stymulacji. Dzieci

z autyzmem maj due trudnoci z przenoszeniem uwagi z osoby na przedmiot lub

wydarzenie. Chodzi tu o sytuacj, w ktrej interakcja obejmuje udzia nie tylko

dziecka i innej osoby, ale te dodatkowo pewnego obiektu (przedmiotu, wydarzenia

lub trzeciej osoby). Szczeglne problemy dotycz te tworzenia wsplnego pola

uwagi, ukierunkowywania uwagi innej osoby na okrelony obiekt w celu dzielenia

z ni zainteresowania tym obiektem oraz ledzenia, na czym skupia uwag inna osoba.

Do tej kategorii zachowa naley wskazywanie, poszukiwanie kontaktu wzrokowego,

33


Tame, s. 74.

16

ledzenie, w jakim kierunku patrzy inna osoba, a take wokalizowanie lub

werbalizowanie majce na celu zwrcenie czyjej uwagi na okrelony obiekt. Tak

wic tworzenie wsplnego pola uwagi wie si ze ledzeniem wzrokiem tego, na co

patrzy inna osoba. Konieczne jest do tego rozumienie, e jeli kto na co patrzy,

to o tym wie. Mae dzieci nie zdaj sobie z tego sprawy, np. kiedy chc si przed kim

schowa, to odwracaj si od niego, mylc, e skoro go nie widz to same s

niewidoczne. Problemy tego typu maj znacznie starsze dzieci z autyzmem.35

Wedug DSM-IV, standardowej klasyfikacji chorb psychicznych, wzorce

powtarzajcych si zachowa, zainteresowa i czynnoci, objawiaj si poprzez:

a) intensywne zaangaowanie si w jedno zainteresowanie;

b) sztywne trzymanie si pewnych okrelonych rytuaw i przyzwyczaje;

c) powtarzajce si ruchy ciaa (np. koysanie si);

d) intensywne zajmowanie si czciami rnych przedmiotw.36

Jedna z koncepcji mwi o biologicznie uwarunkowanym specyficznym

deficycie CUN, ktry trwale upoledza procesy poznawcze w autyzmie. Deficyt ten

dotyczy niezdolnoci do mylenia lub wyobraenia sobie stanu innej osoby. Uta Frith

uwaa, e trzy wspistniejce cechy autyzmu: upoledzenie porozumiewania si,

wyobrani i kontaktw z ludmi mog by konsekwencj jednego biologicznie

uwarunkowanego defektu mechanizmu poznawczego, ktry dotyczy rozwoju teorii

umysu. U. Frith wsplnie z Simonem Baron Cohenem postawili hipotez,

e dzieci autystyczne mog mie deficyty w zdolnoci wyobraania sobie stanw

umysowych, takich jak: przekonania, pragnienia, intencje, itp., ktre s elementem

rozwoju teorii umysu. 37

Wiedza o wystpowaniu deficytw w zakresie zabawy na niby, wskazywania

oraz tworzenia wsplnego pola uwagi u maych dzieci doprowadzia do stwierdzenia,

e te deficyty mog stanowi wczesne prekursory zaburze w rozwoju teorii umysu.

Ich wystpowanie u maego dziecka moe wczenie informowa o zagroeniu rozwoju

i autyzmie. 38

35

E. Pisula, Mae dziecko op. cit., s. 44 47. 36

A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg op. cit., s. 33. 37

L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy op. cit., s.64 67. 38

E. Pisula, Mae dziecko op. cit, s. 49.

17

Stereotypowymi zachowaniami dzieci autystycznych zajmowaa si

H. Olechnowicz, ktra jest autork koncepcji rozpatrujcej autyzm jako form

zachowania obronnego. Ide tej koncepcji jest to, e dziecko autystyczne nie ma

poczucia bezpieczestwa. Sytuacja ta moe wynika z odrzucenia przez rodzicw lub

zego oddziaywania na dziecko. Prowadzi ona do tego, e dziecko jest zagubione,

zdezorientowane i nie rozumie otoczenia. Odbiera wic je jako zagroenie dla swojego

autonomicznego istnienia i stosuje rnego rodzaju mechanizmy obronne, majce

zarazem pomaga mu radzi sobie z napiciem.39

Trudne zachowania w autyzmie s czsto nastpstwem trudnoci

w komunikowaniu si lub kopotw zwizanych z odczytywaniem intencji

i naladowaniem zachowa spoecznych otoczenia, wszystko to wie si

z ograniczonym wzorcem zachowania i zainteresowa. Problemy pojawiajce si

w dalszym rozwoju maj rwnie podoe biologiczne. Ludzie z autyzmem maj

trudnoci w rozumieniu przyczyn i znaczenia zachowa spoecznych oraz

w monitorowaniu, planowaniu i odzwierciedlaniu ich w swoim postpowaniu. Czsto

ucz si okrelonych sposobw zachowania na pami, potrzebujc jednoczenie

znanych sobie sygnaw, aby mc udzieli wyuczonej odpowiedzi, co czyni ich

postpowanie mao elastycznym. To sprawia, e odbieraj wiat po swojemu, czsto

postrzegajc rzeczywisto w sposb bardzo nietypowy i osobliwy. Dla takich osb

mycie zbw niebiesk szczoteczk moe oznacza co zupenie innego ni mycie ich

czerwon szczoteczk, gdy nie zdaj sobie sprawy z tego, e kolor szczoteczki nie ma

adnego znaczenia dla wykonywanej czynnoci.40 Osoby takie wymagaj jak

najwczeniejszej edukacji, ktra pozwoli im na uzyskanie wikszej elastycznoci

i pokae, jak si uczy. Powinno si ponadto dba o zapewnienie jednoznacznego

otoczenia, o jasnej, wizualnie okrelonej strukturze, pomaga to radzi sobie

z zadaniami podczas nabywania nowych umiejtnoci i nadaje znaczenie

wykonywanym zadaniom. Brak takiego otoczenia, bd naga zmiany struktury,

sprawi e osoby z autyzmem bd opiera si wwczas na przyswojonych

zachowaniach nawykowych lub wpadn w przeraenie.

39


http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/

18

Osoby z autyzmem maj zwykle duo si, aby skupi si na zajmujcych ich

zadaniach i czynnociach, mona to wykorzysta wic jako czynniki motywacyjne

w nauczaniu. Powinno si jednak pamita o kontrolowaniu tego typu zachowa, aby

nie zdominoway ich caego ycia. Konieczne jest rozpoznanie i okrelenie trudnoci

z podzielnoci lub przeczaniem uwagi, a rodowisko nauki i pracy powinno by

dostosowane do ich stylu uczenia si. Dopki s dziemi potrzebuj specjalistycznej

pomocy w rozwijaniu umiejtnoci zabawy w celu zwikszenia pola ich wyobrani

i zdolnoci wsppracy z innymi.41

W peni sprawny intelektualnie czowiek rozumie, e inni ludzie mog mie

wasny punkt widzenia na wiat, ale wielu autystykw nie ma wyksztaconej teorii

umysu i nie przyjmuje do wiadomoci faktu, i inni ludzie mog myle inaczej,

mie inne plany czy wierzy w co innego.42

Niektrzy autystycy maj ograniczony zakres postrzegania, zwany

nadselektywnoci bodcw. Oznacza to e uwaga ich skupia si tylko na jednym

aspekcie przedmiotu, czsto mao istotnym. Mog na przykad koncentrowa si na

kolorze przedmiotu, jednoczenie ignorujc zupenie jego ksztat. Dlatego te mog

mie trudnoci z odrnieniem nawet cakowicie odmiennych przedmiotw, jeli

maja one ten sam kolor. A poniewa postrzeganie jest pierwszym etapem

przetwarzania informacji, niemono dostrzeenia istotnych aspektw przedmiotu lub

osoby upoledza zdolno uczenia si.43

Wszystkie powyej opisane zachowania ograniczaj prawidowy rozwj

procesw poznawczych. To co powinnimy wykorzysta to wiedza, o tym, e w polu

percepcji osb autystycznych znajduje si jedynie to, co jest najbliej. W procesie

poznawania rodowiska wykorzystuj przede wszystkim informacje zdobyte za

pomoc zmysu wchu, smaku i dotyku.

4. Spostrzeganie.

Zaburzenia jakimi charakteryzuj si dzieci autystyczne uwarunkowane s

psychologicznie, a dokadniej neurologicznie. Doman i Delacato uwaaj, i dzieci te

41

Tame. 42

P. Randall, J. Parker, Autyzm. Jak pomc rodzinie, Gdask 2001, s. 97. 43

Tame, s. 97.

19

nie s psychotyczne, lecz maj uszkodzenia mzgu. Uszkodzenia te s przyczyn

zaburze percepcji, tak wic obraz wiata zewntrznego podczas drogi z receptorw

(oczu, uszu, skry, jzyka, nosa) do mzgu ulega znieksztaceniu. Nieodpowiednie

zachowanie jest prb naprawienia uszkodzonego ukadu sensorycznego.44

Ze wzgldu na uszkodzenia mzgu, praca kanaw sensorycznych moe zosta

zakcona na jeden z trzech sposobw:

1. Nadwraliwo kanay sensoryczne s zbyt otwarte, wic do mzgu

przedostaje si zbyt dua ilo bodcw, by mg si z nimi upora.

2. Zbyt maa wraliwo drogi sensoryczne nie s wystarczajco otwarte, co

prowadzi do deprywacji sensorycznej mzgu na skutek zbyt maej iloci

docierajcych do niego bodcw.

3. Biay szum wadliwe dziaanie kanaw sensorycznych powoduje,

e wytwarzaj one wasne bodce, zatem przekaz pyncy ze wiata

zewntrznego jest zakcony lub w skrajnych przypadkach niedopuszczany do

mzgu przez szumy panujce w ukadzie. 45

Zdaniem Delacato powyszych zachowa nie naley nazywa autyzmami lecz

sensoryzmami, ich powtarzanie jest ze strony dziecka prb naprawienia

uszkodzonych kanaw sensorycznych. Oznacza to, e dziecko samo prbuje si

wyleczy. Niestety wszelkie prby leczenia si i naprawiania, odcigaj uwag

dziecka od rzeczywistoci, ale pozwalaj mu na przetrwania w normalnym wiecie.

Wszelkie zachowania dzieci autystycznych s i powinny by dla nas

informacj, od dziecka. Wnikliwa jego obserwacja, pokae nam ktre jego kanay

sensoryczne s uszkodzone, a wtedy bdziemy mogli pomc dziecku w ich naprawie,

dostarczajc mu przez dany kana odpowiednie dowiadczenia i bodce.

Gdy dziaanie kanau sensorycznego normalizuje si, zanika powtarzanie

dziwnych zachowa. Po ustpieniu powtarzania zachowa, uwaga dziecka zmienia

kierunek i staje si ono zdolne do radzenia sobie z otaczajcym je normalnym wiatem

i do wchodzenia w interakcje z rzeczami i ludmi.46

44


C. Delacato, Dziwne, niepojte op. cit., s. 90. 46

C. Delacato, Dziwne, niepojte op. cit., s. 91.

20

Czucie u autystykw moe by nadmiernie podwyszone lub nadmiernie

obnione, moe te wystpowa interferencja sensoryczna, a wszystko to sprawia, e

osoba taka ma kopoty z prawidowym przetwarzaniem docierajcych do mzgu

sygnaw czuciowych.

Wystpujce zaburzenia sensoryczne mog wyjani, dlaczego pewni

autystycy dziwnie reaguj na sytuacje, ktre nam wydaj si zupenie normalne.

Niektrzy s na przykad dotykowo defensywni i staraj si unika wszelkich form

kontaktu fizycznego. Inni natomiast wykazuj nik wraliwo na dotyk czy bl.47

Innym typowym przykadem nieprawidowoci sensorycznej jest

nadwraliwo suchowa. Z bada wynika, e okoo 40% autystykw dowiadcza

jakiego rodzaju dyskomfortu w zetkniciu z pewnymi dwikami. dzieci autystyczne

na og zasaniaj uszy rkoma, a nawet objawiaj agresj na dwik odkurzacza czy

silnika autobusu. Moe zdarzy si i tak, e dzieci s podejrzewane przez swoich

rodzicw o upoledzenie suchu, gdy wydaj si w ogle nie reagowa na dwiki

otoczenia.48

Wch jest jednym z najsabiej poznanych zachowa si dzieci autystycznych.

Dzieci te mog mie nadwraliwo nawet na najbardziej znikome zapachy, mog

mie bardzo ma wraliwo na zapach, co objawia si tym, e np. uwielbiaj

przebywa w ubikacjach lub obwchiwa ludzi i przedmioty, albo te mog odczuwa

biay szum, tzn. stale odczuwa jaki zapach.

Gwnym narzdem smaku jest jzyk. Dzieci autystyczne, ktre s

nadwraliwe smakowo, uywaj do prbowania jedzenia koniuszka jzyka i zwracaj

uwag na sony i sodki smak jedzenia bd jakichkolwiek przedmiotw. Te za, ktre

maj obnion wraliwo w tym zakresie, uywaj raczej bokw i tyu jzyka,

odbieraj wic smak gorzki i kwany. Dzieci cierpice na biay szum maj tendencj

do stymulowania i ssania okw i tyu jzyka, odbierajc gwnie smak gorzki

i kwany.49

Wzrok jest zdaniem wielu naukowcw najbardziej wykorzystywanym kanaem

sensorycznym przez czowieka, ma on te najwikszy, spord wszystkich zmysw,

47

P. Randall, J. Parker, Autyzm op. cit., s. 96- 97. 48

Tame, s. 97. 49


21

zasig dziaania. Jestemy w stanie zobaczy co co jest oddalone od nas o kilka

centymetrw jak i gwiazdy w kosmosie.

Do mzgu dziecka autystycznego, cierpicego na nadwraliwo wzroku

dociera zbyt duo bodcw; nawet may pyek kurzu moe przycign jego uwag.

W przypadku zbyt niskiej wraliwoci bodcw tych jest za mao, std wiele

rytmicznych ruchw ciaem, szczeglnie wykonywanych w odpowiednim ustawieniu

wzgldem rde wiata. O wzrokowym biaym szumie wiadczy miarowe dotykanie

powiek lub ich silne poklepywanie, () sprawia to e obraz stale si zmienia, jak

w kalejdoskopie.50

Z powyszych rozwaa wynika, jak duo pracy musz woy osoby

autystyczne w to aby kto je zrozumia, a jeszcze wicej stara musz dooy ich

rodzice, opiekunowie i lekarze, aby im pomc w miar moliwoci normalnie

funkcjonowa. W pierwszych latach ycia najwaniejsze s komunikacja i procesy

poznawcze, w pniejszych wyszy stopie wtajemniczenia w proces ycia, w tym

jake okrutnym i pdzcym nieustannie wiecie.

50

Tame, s. 121-122.

22

Rozdzia III

Wybrane koncepcje uwarunkowa zjawiska autyzmu

1. Przyczyny autyzmu.

W latach pidziesitych i na pocztku szedziesitych istniay koncepcje

mwice o psychogennym uwarunkowaniu autyzmu, jednak zostay one poddane

gruntownej krytyce i obecnie nie s popularne.

Obecnie pomimo tego, e nie znamy adnej konkretnej przyczyny autyzmu,

badania wykazuj, e prawdopodobnie wywoywany jest on przez szereg problemw.

Istniej wskazania poparte dowodami naukowymi, e autyzm uwarunkowany jest

genetycznie.51

Przyczyn powstawania autyzmu nie da si te wytumaczy adnym

pojedynczym defektem mzgu. Od momentu opisania przez Kannera tego zaburzenia,

przez wiele lat uwaano, e podoe autyzmu ma charakter raczej psychologiczny ni

organiczny.

Wspczenie badacze s zgodni co do tego, e czynniki genetyczne mog

odgrywa pewn rol w powstawaniu autyzmu, lecz nie s one jedyn i wystarczajc

przyczyn powstawania tego zaburzenia.52

Ewa Pisula w ksice Autyzm u dzieci. Diagnoza. Klasyfikacja. Etiologia,

wymienia argumenty przemawiajce na rzecz roli czynnikw genetycznych

w powstawaniu autyzmu:

1) czste wspwystpowanie zaburze u blinit jednojajowych (szacowane

przecitnie na okoo 64% zgodnoci), i jego brak u blinit dwujajowych;

2) czstsze wystpowanie autyzmu u osb spokrewnionych, np. u rodzestwa,

prawdopodobiestwo wystpienia autyzmu u kolejnego dziecka w rodzinie jest

jak podaj rni badacze okoo 50 do 200 razy wysze ni przecitnie

w populacji i wynosi okoo 6-8%;

51

P. Randall, J. Parker, Autyzm op. cit., s. 95. 52

A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg op. cit., s. 38.

23

3) czstsze wystpowanie innych gbokich zaburze rozwoju u krewnych (zesp

Aspergera wystpowa u 9% ojcw dzieci autystycznych);

4) wystpowanie zaburze poznawczych (np. opnienia rozwoju mowy,

trudnoci w uczeniu si, upoledzenia umysowego) u najbliszych krewnych

czciej ni przecitnie w populacji;

5) poziom rozwoju intelektualnego rodzestwa dzieci autystycznych jest niszy

ni porwnywanych z nimi rwienikw nie majcych braci ani sistr

z autyzmem, przy czym poziom wykonania zada werbalnych jest u nich niszy

ni zada ze skali wykonawczej (podobnie, jak u dzieci autystycznych); gbiej

upoledzone umysowo dzieci autystyczne czciej maj take upoledzone

umysowo (lub autystyczne) rodzestwo;

6) autyzm stosunkowo czsto wspwystpuje z innymi zaburzeniami

o charakterze genetycznym, gwnie zespoem kruchego chromosomu,

stwardnieniem guzowatym, nie leczon fenyloketonuri; dane te interpretuje si

jako wystpowanie podobnego fenotypu (w zakresie zachowania) przy rnej

etiologii genetycznej;

7) brak przekonywujcych dowodw na znaczenie czynnikw zawizanych

z przebiegiem ciy i porodu w etiologii autyzmu.53

Udokumentowano, rwnie e przyczyn autyzmu mog by zaburzenia

mechanizmw organicznych mzgu, odpowiedzialnych za ksztatowanie si zachowa

spoecznych. W 10-15% przypadkw autyzm moe by spowodowany okrelonymi,

dobrze znanymi przyczynami, takimi jak: choroby dziedziczne, wady genetyczne,

prenatalne lub okooporodowe zakaenia bd wczesne intoksykacje. We wszystkich

pozostaych przypadkach wystpuje udokumentowana, zwikszona podatno

genetyczna na wystpienie autyzmu uzaleniona od kilku genw. Tumaczy to

dlaczego autyzm objawia si w tak bardzo zrnicowany sposb. Jest to rwnie

przyczyn stukrotnie czstszego wystpowania autyzmu wrd rodzestwa ni w caej

populacji oraz tego, e w agodnej postaci wystpuje w wielu rodzinach, obecnie jako

wariant lejszy (lesser variant).54

53

E. Pisula, Autyzm u dzieci op. cit., s. 94. 54

http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/

24

Badacze szukajc przyczyn autyzmu, przeanalizowali nawet przebieg ciy

i porodu. Czynniki organiczne, jakie prawdopodobnie maj zwizek z tym

zaburzeniem, mog wiza si z nieprawidowociami wystpujcymi w tym wanie

okresie. W licznych badaniach wykazano, e warunki ycia podowego i porodu

dzieci, u ktrych pniej stwierdzono autyzm byy znacznie gorsze od

optymalnych.55

Nie znaleziono jednak adnego specyficznego czynnika dziaajcego w okresie

ciy i porodu, ktry zwikszaby prawdopodobiestwo wystpienia autyzmu

u dziecka.

Istotn rol w etiologii autyzmu przypisuje si czynnikom organicznym. Nie

ma jasnoci, jakie konkretnie zaburzenia neurobiologiczne le u podoa autyzmu.

Nie jest wykluczone e mog one mie rny charakter u rnych osb. Jedn

z czstszych nieprawidowoci o charakterze neuroanatomicznym s u dzieci

autystycznych (zarwno upoledzonych umysowo, jak i w normie intelektualnej)

zaniki tkanki mzgowej. Jest to charakterystyczne dla uszkodze, ktre nastpiy

raczej w okresie podowym, ni w pniejszym przebiegu rozwoju.56

Autyzm moe powsta w rezultacie uszkodze lub dysfunkcji w kilku

obszarach mzgu. Przypuszcza si te, e zaburzenia w obrbie pewnych systemw

funkcjonalnych mog czciej uczestniczy w powstawaniu autyzmu ni inne.

Za dane przemawiajce na rzecz neuroanatomicznych i neurofizjologicznych

zaburze u osb autystycznych uznaje si:

- wyniki bada dotyczcych budowy struktur mzgowych (np. prowadzonych

przy pomocy rezonansu magnetycznego) i ich funkcjonowania (np. EEG),

- czsto wystpowania padaczki,

- obserwacje kliniczne,

- obecno czynnikw patogennych w yciu podowym.57

Kada z powyej przedstawionych teorii zawiera w sobie czstk prawdy.

Najprawdopodobniej nie da si ustali jednej konkretnej przyczyny wystpowania

autyzmu, gdy jest to zaburzenie o zadziwiajco szerokiej gamie przejaww. Szukanie

55

E. Pisula, Autyzm u dzieci op. cit., s. 91. 56

Tame, s. 101. 57

Tame, s. 101-102.

25

przyczyn tego stanu jest konieczne i wskazane, poniewa dopiero wtedy mona

dokadnie i celnie pomaga, od wczesnych lat ycia osobom cierpicym na tego typu

zaburzenia.

2. Leczenie przyczyn.

W przeszoci dzieci autystyczne poddawano leczeniu psychiatrycznemu,

obecnie uwaa si e nie jest ono skuteczne i moe doprowadzi jedynie do

umieszczenia dziecka w zakadzie opieki.

Sprzeczne opinie na temat rnych podej terapeutycznych wynikaj gwnie

z faktu, i nie ma, jak dotd, zgodnoci co do przyczyn autyzmu. Nadal mamy do

czynienia z konfliktem midzy szko uznajc podejcie psychogenne, a szko

upatrujc przyczyny w uszkodzeniu mzgu. Ponadto w ramach kadej z tych szk

nie ma jednomylnoci w sprawie wyboru najbardziej skutecznego podejcia.58

Dzi nie ma lekw, ktre mogyby leczy przyczynowo lub poprawia stan

osb z autyzmem. S tylko rodki, ktre agodz niektre symptomy autyzmu

zmniejszaj nadpobudliwo, poprawiaj koncentracj uwagi. W wielu przypadkach

stosowana jest take dieta, ktra poprawia stan dziecka, np. dieta bezmleczna,

bezcukrowa, bezglutenowa. Pomocne moe by rwnie stosowanie odpowiedniej

terapii celem wzmocnienia uwagi, zmniejszenia nasilenia zachowa destrukcyjnych

(samookaleczania), monitorowania padaczki, depresji lub niepokoju. Ograniczenie

zachowa niepodanych ludzi z autyzmem, powoduje e staj si oni spokojniejsi

i doznaj mniej urazw, dziki czemu czerpi wiksze korzyci z programw

edukacyjnych.

Na podstawie ksiki Carla Delacato opisz najczciej stosowane podejcia,

ktre stawiaj sobie za cel cho czciowe dokonanie podstawowych zmian

w funkcjonowaniu dziecka.

Modyfikacja zachowania. Polega ona na procesie warunkowania w sposb fizyczny,

modyfikuje ukad nerwowy, pozostawiajc zapisane lady pamiciowe. Zwolennicy

modyfikacji zachowa stosuj wzmocnienia pozytywne, w postaci nagrd i pochwa

lub negatywne, w postaci kar, przemocy fizycznej.

58


26

Krytycy uwaaj, e tego rodzaju trening, odbiera dziecku moliwo wyboru

zachowania i jest zbyt podobny do tresury zwierzt. Podejcie to nasuwa wiele

powanych wtpliwoci, poniewa nie mona podporzdkowywa jednego czowieka

woli drugiego.

Podejcie edukacyjne. Podejcie to wie si z nauczaniem specjalnym, czyli

z wieloma rnorodnymi metodami i technikami edukacyjnymi.

Zaoeniami tego podejcia jest zmniejszenie liczby dzieci w klasie,

dostosowanie programw nauczania i ich celw do potrzeb dziecka, zapewnienie

dziecku integracji z innymi dziemi, przez co bdzie mogo lepiej si rozwija pod

wzgldem emocjonalnym i spoecznym. W podejciu tym zapewnia si rwnie wiele

moliwoci powtarzania w czasie uczenia oraz treningu percepcyjnego i nauce

percepcji suchowej.

Krytycy tego podejcia krytykuj jego cel, uwaajc e nie jest on skierowany

na przyczyny zaburzenia. Twierdz, e jest jedynie sposobem przekazywania wiedzy

odnoszcym bardzo saby skutek, a w istocie polega wycznie na zajmowaniu si

symptomami.

Podsumowujc powysze rozwaania, kada z tych koncepcji jest wedug mnie

na swj sposb dobra. Wszystkie moliwe prby leczenia i terapeutyczne

wspomaganie rozwoju mog pomc cho w niewielkim stopniu osobom autystycznym

lepiej funkcjonowa w spoeczestwie. W kadej metodzie mona znale co zego,

ale lepiej wspomaga rozwj prbujc wszelkich metod, ni nie robi nic.

27

ZAKOCZENIE

Autyzm jest ciekawym i wci nieodgadnionym zagadnieniem. Ilu jest

teoretykw, praktykw i badaczy tyle te jest jego definicji, przyczyn i metod pomocy

osobom autystycznym.

Niestety nie ma jeszcze i by moe nigdy nie bdzie zotego rodka, ktry

mgby pomc dzieciom i osobom autystycznym, a take ich rodzinom w wychowaniu

i porozumiewaniu si, z ich chorym potomstwem. Zmienia si na szczcie

mentalno ludzka. Zaczto akceptowa dzieci z upoledzeniem umysowym

i fizycznym, dziki czemu nie trzeba ju zamyka ich w domu przed wcibskimi

ludmi, lecz mog one funkcjonowa w yciu spoecznym, nie naraajc si na

pomiewisko i ludzkie gadanie.

Wikszo badaczy i uczonych w swoich publikacjach opisuje autyzm we

wczesnym okresie ycia dziecka, gdzie najwicej zachodzi zmian i gdzie najwicej te

mona zdziaa w ich terapii. Nikt nie opisuje co si dzieje z takimi osobami w wieku

dojrzewania i w yciu dorosym. Udowodniono, e z autyzmu si nie wyrasta, ale nie

opisano jak autystycy radz sobie w dorosoci i czy rnego rodzaju metody

terapeutyczne s w stanie wypracowa u nich, pewne zachowania, potrzebne do

w miar samodzielnego ycia.

Po przeczytaniu wielu pozycji dotyczcych zagadnienia autyzmu, zabrako mi

caociowego ujcia problemu i dugofalowego oddziaywania na osoby

z autyzmem. Nasuno mi si te wiele pyta, najwaniejsze z nich to: Czy

w momencie kiedy autystycy kocz okres edukacji, ktry w tej chwili moe trwa

nawet do 24 roku ycia, koczy si ich rewalidacja, uspoecznianie i wszelkie metody

oddziaywania? Co si dzieje z osobami autystycznymi, czy maj one szans na

jakkolwiek prac i normalne ycie? Czy po zakoczeniu edukacji lub po mierci ich

rodzicw, opiekunw czeka ich zakad dla upoledzonych umysowo?

Studiujc temat autyzmu w rnych rdach, odczuwam pewn dezinformacj

i brak odpowiedzi na wiele pyta, zwizanych z tym zagadnieniem. Mam nadziej, e

nauka i polityka spoeczna, tak pjd do przodu, e bd w stanie pomc osobom

aytystycznym, ale take i innym ludziom upoledzonym umysowo.

28

BIBLIOGRAFIA

I. Monografie i opracowania:

1. Bobkowicz L. Lewartowska, Autyzm dziecicy, zagadnienia diagnozy i terapii,

Krakw 2005.

2. Bragdon A. D., Gamon D., Kiedy mzg pracuje inaczej, Gdask 2005.

3. Delacato C. H., Dziwne, niepojte. Autystyczne dziecko, Warszawa 1995.

4. Frith U., Autyzm. Wyjanienie tajemnicy, Gdask 2008.

5. Maciarz A., Biadasiewicz M., Dziecko autystyczne z zespoem Aspergera, Krakw

2000.

6. Obuchowska I., Dziecko niepenosprawne w rodzinie, Warszawa 1995.

7. Pisula E., Autyzm u dzieci. Diagnoza. Klasyfikacja. Etiologia, Warszawa 2000.

8. Pisula E., Mae dziecko z autyzmem, Gdask 2005.

9. Randall P., Parker J., Autyzm. Jak pomc rodzinie, Gdask 2001.

10. Tantam D., Czyj niezaleny umys, [w:] Dziecko autystyczne T. IV, Warszawa 1996.

11. Wing L., Zwizek midzy zespoem Aspergera i autyzmem Kannera, [w:] U. Frith

(red.), Autyzm i zesp Aspergera, Warszawa 2005.

12. Zabocki K. J., Autyzm, Pock 2002.

II. Strony internetowe:

1. http://www.autyzm24.pl.

2. http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/.

3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Autyzm_dziecicy.

Praca Podyplomowa

Documents

Transcript of Praca Podyplomowa