1

2

Powiat MławskiPowiat Mławski położony jest na Nizinie Pół-nocnomazowieckiej na styku dwóch krain geo-graficznych: Nizin Środkowopolskich i Pojezie-rza Mazurskiego. Zasięg terytorialny powiatu to 9 gmin wiejskich : Dzierzgowo, Lipowiec Ko-ścielny, Radzanów, Strzegowo, Stupsk, Szreńsk, Szydłowo, Wieczfnia Kościelna, Wiśniewo i jedna miejska – Mława, która jest stolicą powiatu. Administracyjnie powiat dzieli się na 248 miejscowości i 220 sołectw. Stolica powiatu po-łożona jest na skraju tzw. Wyniesienia Mławskiego - łagodnie pochylonej w kierunku południowym wysoczyzny polodowcowej.

Tereny dzisiejszego powiatu mławskiego były zamieszkane już w epoce kamienia i brązu, o czym świadczą wykopaliska archeologiczne. We wczesnym średniowieczu tereny te leżące na granicy z plemionami Prusów były pod pa-nowaniem królów i książąt polskich. W XIII-XV w. znajdowały się we władaniu książąt płoc-kich. W tym okresie niektóre osady otrzymy-wały prawa miejskie, np. Szreńsk w 1383 r. czy Radzanów w 1400 r. Mława otrzymała prawa miejskie w 1429 r., z rąk książąt mazowieckich. Najstarsze wzmianki w źródłach pisanych na temat terytorium obejmującego powiat mławski sięgają początku XV w. W dokumen-cie zwanym „dokumentem lokacyjnym” od-noszącym się do miasta Mławy, spisanym po łacinie w dniu 13 lipca 1429 r., dowiadujemy się, że trzej książęta mazowieccy: Ziemowit, Kazimierz i Władysław nadali przywilej na założenie miasta Mława. Wiek XVI był okre-sem szybkiego rozwoju ośrodków osadniczych Ziemi Zawkrzeńskiej. W 1564 r. miasto Mława

liczyło już ok. 2,5 tys. mieszkańców. Położenie przy szlaku handlowym i liczne przywileje nadawane miastu sprzyjały rozwojowi. Od początki XVII w. zaczął się powolny upadek gospodarczy terenów wchodzących w skład dzisiejszego powiatu mławskiego. Katastrofą był najazd szwedzki, który przyspieszył ten upadek. Po drugim rozbiorze Polski obszar dzi-siejszego powiatu mławskiego dostał się pod panowanie pruskie i rosyjskie. Dzięki korzyst-nemu nadgranicznemu położeniu, miasto Mława stało się ważnym ośrodkiem handlu zbożem, wełną i rybami. Handlowy niegdyś charakter miasta znalazł odbicie w trzech placach targowych. Graniczne położenie mia-sta wpłynęło także na rozwój komunikacji pocztowej. Uruchomienie kolei nadwiślańskiej pod koniec XIX w. otworzyło przed powiatem mławskim perspektywy rozwoju. W 1877 r. powstało w Mławie kolejowe przejście gra-niczne do Niemiec.

3

W tym samym czasie powstała komora celna i warsztaty, które wpłynęły bardzo korzystnie na ożywienie gospodarcze i kulturalne miasta i okolic. Na początku XX w. Mława liczyła już blisko około 20 tys. mieszkańców i była jednym z najatrakcyjniejszych miast na północnym Mazowszu. Pierwsze dni II wojny światowej przeszły do historii jako „dni chwały” żołnierzy polskich, broniących mieszkańców powiatu. 20 Dywizja Piechoty Armii „Modlin” broniła najkrótszej drogi do stolicy, stawiając opór przeważającym siłom niemieckim. Mława okupiła to znacznymi zniszczeniami, w gru-zach legło 65% zabudowy miasta. Ludność powiatu poddano eksterminacji, zginęło po-nad 11 tys. osób. Po II wojnie światowej powiat mławski istniał w granicach województwa warszawskiego, później ciechanowskiego. Od dnia 1 stycznia 1999 r. funkcjonuje jako lokalna wspólnota samorządowa pod nazwą powiat mławski.

Starostwo Powiatowe w Mławie jest aparatem pomocniczym Powiatu Mławskiego. Organami Powiatu Mławskiego są: Rada Po-wiatu i Zarząd Powiatu. Zarząd Powiatu Mław-skiego wykonuje swoje zadania przy pomocy Starostwa Powiatowego w Mławie, kierow-ników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych Powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną. Na czele Zarządu Powiatu Mław-skiego stoi Starosta, który organizuje pracę Zarządu i Starostwa Powiatowego oraz kieruje bieżącymi sprawami Powiatu Mławskiego i reprezentuje go na zewnątrz. Od 2002 roku Starostą Mławskim jest Włodzimierz Adam Wojnarowski.

4

Powiat Mławski może pochwalić się licznymi zasobami przyrodniczymi. Przez obszar powiatu przepływają cieki wodne w dolinach, w których utworzono 3 rezerwaty przyrody. Pierwszy ciek

stanowi rzeka Wkra o długości 33,2 km.

Głównym jej dopływem jest rzeka Mławka o długości 43 km, na której zbudowano sztuczny zbior-nik wodny – Zalew Ruda. Duża część powiatu to także lasy mieszane i jednorodne zaliczane do

„Zielonych Płuc Polski”.

5

Na terenie Powiatu Mławskiego znajdują się rezerwaty przyrody : „Baranie Góry”, „Olszyny Rumockie” oraz Rezerwat „Dolina Mławki:. Wyznaczonych jest również kilka szlaków turystycznych, którymi warto się wybrać, aby dostrzec piękno Ziemi Zawkrzeńskiej.$2$3Sa to między innymi:„Szlak Walk Wrześniowych 1939” o długości 40 km, przebiegający głównie po linii obronnej. Jest to szlak pieszy biegnący przez miejsco-wości Mława, Nowa Wieś, Sławogóra Stara, Windyki, Uniszki – Mauzoleum, Krajewo, Zimnocha, Zalew Ruda, Krępa, Turza Mała, Słomka, Łomia, Mława. „Szlak 550-lecia Mławy” to szlak pieszy o długości 4 km, wytyczono głownie ulicami Mławy. Szlak turystyczny pieszy lub rowerowy I o dłu-gości 10 km (Mława-Krajewo).Szlak turystyczny pieszy lub rowerowy II o dłu-gości 8 km (Mława-Kalkówka).Szlak rowerowy o długości 45 km (Mława-Uniszki).Szlak rowerowy o długości 35 km na trasie: Mława – Kalkówka – Łomia – Słomka – Le-wiczyn - Ruda Zalew – Mławka – Zimnocha – Krajewo – Mauzoleum Żołnierzy Września – szkółka w Krajewie – Mława.Szlaki wodne – spływy kajakowe w Strzego-wie i Radzanowie rzeką Wkrą. Ścieżka geologiczno-turystyczna „NA WZNIE-

SIENIA MŁAWSKIE” (gm. Strzegowo) - trasa długości ok.22,7 km, o tematyce związanej z działalnością lądolodu na tym obszarze ok. 140 tys. lat temu. Ukazuje widoczne w ukształ-towaniu powierzchni formy pozostawione przez lądolód oraz towarzyszące im znaleziska, np. największy na Mazowszu głaz narzutowy w rejonie Drogiszki. Na trasie podziwiać można także panoramę okolicy z moren Ciechanow-skich czy obiekty sakralne i historyczne. Ścieżka geologiczno-turystyczna „PĘTLA WO-KÓŁ WKRY”(gm. Strzegowo) o łącznej długo-ści ok. 22,4km biegnąca wokół rzeki Wkry od Strzegowa w kierunku Radzanowa. Tematycz-nie związana jest przede wszystkim z zagad-nieniami hydrologicznymi, zarówno rzecznymi jak i jeziornymi, ale również lodowcowymi.Szlak rowerowy „Zielona 7” – trasa rowerowa, wyznaczona przez mało ruchliwe drogi as-faltowe, łącząca Warszawę z Trójmiastem. To projekt stowarzyszenia Zdrowy Rower, rozpo-częty w ramach kampanii Teraz Rower w 2015 roku, którego głównym celem było stworzenie malowniczego i spokojnego szlaku rowerowe-go na kilkudniowy wyjazd rowerowy. Trasa powstała z myślą o zarówno średnio zaawan-sowanych rowerzystach jak i profesjonalistach. Szlak liczy 372 km i składa się z VI etapów, któ-re wiodą między innymi przez Mławę.

6

Miasto MławaUrząd Miasta Mława,ul. Stary Rynek 19,czynny: pn., śr.-pt. – 8.00-16.00,wt. – 8.00-18.00,tel.: 23 654 33 82,e-mail: info@mlawa.pl;

Zwiedzanie ratusza miejskiegopo wcześniejszym kontakcietelefonicznym:23 654 33 82 wew.104

Mława jest miastem powiatowym położonym w północnej części województwa mazowiec-kiego, na północy powiatu mławskiego, na Wzniesieniach Mławskich, nad rzeką Seracz, w odległości ok. 120 km od Warszawy. Po-wierzchnia miasta wynosi 34,86 km kw., mieszka w nim 29 827 osób (stan na 27 kwietnia 2018 r.). Przez Mławę przebiegają jedne z najważniejszych szlaków komuni-kacyjnych w kraju: magistrala kolejowa E 65 (Gdańsk-Wiedeń) i droga krajowa nr 7 łącząca Gdańsk z Warszawą.Miasto jest prężnie rozwijającym się ośrodkiem przemysłowo-gospodarczym z dominacją przedsiębiorstw branż elektronicznej, spo-żywczej, budowlanej i usługowej. W mieście działa około 20 szkół podstawowych i średnich (w tym Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stop-

nia) oraz filia Państwowej Wyższej Szkoły Za-wodowej w Ciechanowie – Wydział Elektroni-ki, Dziennikarstwa i Technik Multimedialnych. Funkcjonują tutaj także Miejski Dom Kultury, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, biblioteki, muzea, galerie i kluby sportowe. W Mławie istnieją cztery parafie rzymskokatolickie oraz kilka mniejszych wspólnot wyznaniowych. Na terenie miasta znajdują się szpital, liczne przy-chodnie, prywatne gabinety lekarskie i apteki, sąd rejonowy, dwie spółdzielnie mieszkanio-we, Towarzystwo Budownictwa Społecznego, wiele banków i agencji ubezpieczeniowych. Jest tutaj wydawana lokalna prasa drukowa-na („Nowy Kurier Mławski” i „Tygodnik gazeta mławska”), działa rozgłośnia Radio 7 oraz kilka portali informacyjnych.

7

Centrum miasta z lotu ptaka, fot. Cezary Lewandowski

Prawa miejskie Mława uzyskała 13 lipca 1429r., kiedy to prawo chełmińskie nadali jej ksią-żęta mazowieccy Siemowit V, Kazimierz II i Władysław I. W ciągu wieków była ważnym ośrodkiem miejskim na pograniczu mazo-wiecko-pruskim – bliskość granicy, sąsiedztwo ważnych szlaków handlowych, silnie zadrze-wione okoliczne lasy (puszcza mławska), żyzna ziemia w dolinie Seracza i pobliskie złoża rud sprzyjały rozwojowi handlu, przetwórstwa płodów rolnych i produkcji rzemieślniczej. W okolicy powstawały młyny, smolarnie i bar-cie. Bezpieczeństwu miasta sprzyjały liczne bagna, mokradła i torfowiska, stanowiące naturalną barierę chroniącą je przed atakami wrogów. Nadgraniczne położenie przyczyniło się do osiedlania się w mieście przybyszów różnych narodowości – m.in. żydowskiej i rom-skiej. Najliczniejszą mniejszością narodową i religijną w Mławie byli Żydzi, którzy pojawili się tutaj prawdopodobnie pod koniec XV wie-ku. Szacuje się, że przed wybuchem II wojny światowej 1/3 mieszkańców stanowili przed-stawiciele ludności żydowskiej.Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii miasta, dowodzącym bohaterskiej postawy mieszkańców, była heroiczna obrona miasta przed wojskami niemieckimi w bitwie pod Mławą (1-4 września 1939 r.) – kluczowe starcie kampanii wrześniowej podczas II wojny światowej, w którym poległo 800 żołnierzy polskich, a od 2000 do 4500 zostało rannych

(bilans strat po stronie niemieckiej wyniósł 1500-2000 poległych i ok. 4000 rannych). Obecnie w miejscu bitwy w Uniszkach Za-wadzkich znajdują się upamiętniające tamte wydarzenia Mauzoleum Żołnierzy Września i charakterystyczny Pomnik Piechura. Innym tragicznym epizodem II wojny światowej był mord na wzgórzu Kalkówka, dokonany przez żołnierzy Gestapo na 364 więźniach więzienia mławskiego. W miejscu kaźni wzniesiono po-mnik z napisem „Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie”. W ciągu ca-łej II wojny światowej zginęło ok. 11 000 miesz-kańców, a miasto zostało zniszczone w 67 proc. (zniszczono 775 budynków mieszkalnych). Jak jednak podkreśla historyk prof. Leszek Zygner, „dzięki jakiejś tajemniczej sile życia, nieugiętej postawie jego [miasta] mieszkańców, Mława odrodziła się jak Feniks z popiołu, aby stać się domem dla ocalałych i schronieniem dla przy-byszów z różnych stron”.Lato w Mławie co roku jest niezwykle gorące za sprawą dwóch największych imprez, od-bywających się właśnie w tym okresie w mie-ście. W okolicach 13 lipca można się bawić na Dniach Mławy – dorocznym święcie miasta organizowanym w weekend najbliższy roczni-cy uzyskania przez Mławę praw miejskich (13 lipca 1429 r.). Podczas plenerowych koncertów pod hasłem „Summer City Festival”, można usłyszeć największe gwiazdy polskiej muzyki rozrywkowej.

8

Rekonstrukcja bitwy pod Mławą, źródło: www.mlawa.pl

W ostatni weekend sierpnia miasto obchodzi rocznicę wybuchu II wojny światowej i bitwy pod Mławą, do jakiej doszło między 1 a 4 września 1939 r. Inscenizacja tych wydarzeń to jedno z najbardziej atrakcyjnych widowisk hi-storycznych w Polsce.Mława tętni życiem w każdą letnią sobotę w miejskim parku są organizowane plenero-we potańcówki, a w niedziele – koncerty na etradzie. W ciągu całego roku szereg atrakcji dla swoich gości przygotowują placówki kul-turalne (Miejski Dom Kultury, Miejska Biblio-teka Publiczna, Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej) i sportowe (Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji) oraz szkoły.Atrakcją dla mieszkańców i osób zwiedzających Mławę są położony w centrum miasta najpięk-niejszy park na Mazowszu (otrzymał taki tytuł od Marszałka Województwa Mazowieckiego) oraz liczne zabytki, kościoły i instytucje kultury. Wśród tych ostatnich warto wymienić Muzeum

Ziemi Zawkrzeńskiej, którego bogate zbiory są dostępne dla zwiedzających od wtorku do nie-dzieli. Zapraszamy do zwiedzania Mławy! Bibliografia:Leszek Zygner: Mława – miasto pogranicza, Ciecha-nów, 2002Leszek Zygner: Przemowa [w:] Mława. Twoje miejsce, twój czas, Ciechanówhttps://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Mlawa;3942285.html, dostęp 27.04.2018

Plac zabaw wybudowany w ramach Mławskiego Budżetu Obywatelskiego (w tle: pływalnia MOSiR-u)

Piękne klomby w zabytkowym parku miejskim, fot. Krzysztof Napierski

9

Koncert Megitza Trio podczas Dni Mławy w 2017 r., fot. Magdalena Grzywacz

Miejski Dom Kultury i Kino Kosmos, ul. Stary Rynek 13, tel.: 23 654 35 85, e-mail: sekretariat@mdkmlawa.com, oferta zajęć i harmonogram kina: www.mdkmlawa.com

Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej, ul. 3 Maja 5, czynne: wt., czw. – 8.00-17.00, śr. – 8.00-16.00, pt., sob. – 8.00-15.00, nd. – 10.00-13.00, tel.: 23 654 33 48, e-mail: kontakt@muzeum.mlawa.pl

Muzeum Juszkiewiczów, ul. Franciszka Żwirki 32A, wizyty po wcześniejszym kontakcie telefonicznym: 23 654 33 47

Miejska Biblioteka Publiczna: Dział Udostępnia-nia i Informacji oraz Oddział dla Dzieci, ul. 3 Maja 5, czynne: pn.-śr., pt. – 11.00-18.00, sob. – 9.00-16.00, tel.: 23 654 36 63, 23 654 36 64, e-mail: bibliote-ka@biblioteka.mlawa.pl; Filia nr 1, ul. Graniczna 39, czynna: pn.-śr., pt. – 10.00-17.00, tel.: 23 654 37 21, e-mail: filia1@biblioteka.mlawa.pl; Filia nr 2, ul. Sienkiewicza 13/14, czynna: pn.-śr., pt. – 11.00-18.00, tel.: 23 654 40 18, e-mail: filia2@biblioteka.mlawa.pl; informacje o zajęciach i wydarzeniach kulturalnych oraz katalog zbiorów: biblioteka.mlawa.pl

Archiwum Państwowe, ul. Gabriela Narutowicza 3, czynne: pn.-pt. – 9.00-15.00, tel.: 23 654 33 09

Galeria Z, Osiedle Książąt Mazowieckich 17A, tel.: 669411240, e-mail: galeriaz@o2.pl

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Kopernika 38, czynny: pływalnia: pn.-nd. – 6.00-22.00, orliki: pn.-pt. – 8.00-21.00, sob. – 10.00-21.00, siłownia/fitness: pn.-pt. – 7.00-22.00, sob. – 8.00-16.00; tel.: 23 655 15 71, e-mail: mosir@mosir.mlawa.pl; oferta i kalendarz imprez: mosir.mlawa.pl

Mławska Hala Sportowa, ul. Piłsudskiego 33a, tel.: 23 652 00 27, e-mail: mhs@mhsmlawa.pl

Hala targowa, ul. Franciszka Żwirki 22

Kirkut – cmentarz żydowski, ul. Warszawska 93, wizyty z przewodnikiem po wcześniejszym kontakcie telefonicznym z Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej: 23 654 33 48

Kalkówka – mauzoleum, ul. Szreńska

Mauzoleum Żołnierzy Września, Uniszki Zawadzkie, przy drodze krajowej nr 7

Warto odwiedzić

10

Ratowo - sanktuarium św. Antoniego, patrona zagubionych ludzi i rzeczy

Nazwa Ratowo oznacza „miejsce, które ratuje”. Pierwsza pisemna wzmianka o tej osadzie pochodzi z 1494 roku, choć w najbliższych okolicach, w dorzeczu Wkry odnaleziono ślady osadnictwa z czasów starożytnych. W kroni-kach zakonu bernardynów zapisano, że w Ra-towie istniał kult św. Antoniego z Padwy „od niepamiętnych czasów”. Pod koniec XV wieku znajdowała się tu już kaplica poświęcona św. Antoniemu. Zgodnie z ustną tradycją cudowny obraz św. Antoniego z Ratowa został zabrany przez właściciela tych ziem, chorążego Toma-sza Narzymskiego pod Wiedeń i ocalił cały od-dział w bitwie z Turkami. Dlatego z wdzięczno-ści za cud dziedzic ratowski ufundował klasztor i sprowadził zakon bernardynów z Prowincji Wielkopolskiej do opieki na cudownym ob-razem Padewskiego Lekarza Dusz. Ratowski zespół klasztorny to jeden z nielicznych w skali całego kraju śladów materialnych sztuki ar-chitektoniczno-zdobniczej rokoko, z II połowy XVIII wieku. Obecny murowany kompleks, wy-budowany w latach 1731-1761, powstał na miejscu drewnianego kościoła, który spłonął od pioruna pod koniec XVII. w. Wśród licznych wyznaczników bardzo rzadkiego stylu rokoko, zwanego w tym przypadku rokokiem płoną-

cym lub augsburskim, najbardziej spektaku-larna jest pięknie zdobiona nastawa ołtarzowa z drewna lipowego, z imponującymi marmo-ryzowanymi rzeźbami świętych i wspaniałą symboliką franciszkańską, ozdobna ambona oraz prospekt organowy z 1752 r.Dramatycznym momentem w dziejach Rato-wa była kasata zakonu w 1868 roku, w cztery lata po Powstaniu Styczniowym. Przez kilka-dziesiąt lat obiekt stał pusty, by przyjąć w swe progi w 1925 roku Zgromadzenie Misjonarek św. Rodziny z założycielką bł. Bolesławą La-ment. Siostry prowadziły działalność misyjną w Ratowie przez prawie sześćdziesiąt lat. Obecnie w sanktuarium znajdują się relikwie bł. Bolesławy. Najnowsza historia Zespołu klasztornego w Ratowie to ponowny rozkwit. Od 2012 roku kościół został podniesiony przez Biskupa Płockiego do rangi sanktuarium die-cezjalnego. Zostały sprowadzone z bazyliki padewskiej relikwie I stopnia św. Antoniego.Sanktuarium prowadzi również liczne działa-nia społeczne, organizuje koncerty, pikniki pa-triotyczne, wśród których od ośmiu lat wpisały się w miejscową tradycję Ratowskie Spotkania Patriotyczne z inscenizacją potyczki kawaleryj-skiej polsko-bolszewickiej z 1920 roku.

W Polsce jednym z częściej odwiedzanych miejsc związanych z kultem świętego jest sanktuarium w Ratowie na Mazowszu.

11

12

GminaDzierzgowoAdres:Urząd Gminy DzierzgowoT. Kościuszki 106-520 Dzierzgowogmina@dzierzgowo.pltel. 23 6533012, 23 6533226

Bardzo ważnym zabytkiem Dzierzgowa jest późnogotycki Kościół Parafialny pod wezwa-niem Wniebowzięcia Najświęt-szej Marii Panny, wzniesiony w pierwszej połowie XVI wieku (po 1516 roku). Kościół powstał w miejscu starszego, fundowa-nego w 1388 roku przez bisku-pa płockiego Ścibora na prośbę Pawła z Dzierzgowa, podko-morzego warszawskiego. Jest to kościół murowany w ukła-dzie gotyckim, a na szczególną uwagę zasługują tu drzwi za-krystii z XVI wieku. Na ścianach wewnątrz ko-ścioła znajdują się liczne epitafia inskrypcyjne wykonane z czarnego marmuru, a w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W kościele znajduje się dziewiętnastowieczny drewniany chór. We wnętrzu kościoła znajduje się obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w neoba-rokowym ołtarzu głównym pędzla Franciszka Tegazzo. W ołtarzu bocznym znajdują się obra-zy przedstawiające św. Annę, św. Augustyna, św. Józefa i św. Mikołaja wykonane przez Po-likarpa Gumowskiego. Koło kościoła znajduje się żeliwny krzyż, który jest symbolicznym nagrobkiem ks. Modesta Chodubskiego.

Jednym ze znaczących symboli historycznych gminy Dzierzgowo jest pomnik Tadeusza

Kościuszki, usytuowany na dzierzgowskim rynku, który jest związany z odzy-skaniem niepodległości po I wojnie światowej. Został on wystawiony w 1922 roku, a po zniszczeniu przez Niemców od-tworzony w 1946 roku. Pomnik składa się z popiersia Tade-usza Kościuszki, któ-ry jest umieszczony na kamiennym co-kole wykonanym przez miejscowe-go kamieniarza.

1.

2.

13

Do wydarzeń historycznych, które zapisały się w historii gminy Dzierzgowo należy zaliczyć powstanie styczniowe i obie wojny światowe. Najważniejsze były walki Września 1939 roku na tak zwanej „pozycji rzęgnowskiej”. Teren Rzęgnowa był miejscem krwawych walk z najeźdźcą hitlerowskim. Miejsce to jest po-mnikiem pamięci poległych w obronie Ojczy-zny. Znajduje się tam obelisk upamiętniający masowo wysiedlonych i aresztowanych oraz osadzonych w obozach zagłady mieszkańców gminy Dzierzgowo oraz sąsiadujących gmin.

W gminie Dzierzgowo można wyróżnić dużą ilość krzyży i kapliczek przydrożnych. Na szczególną uwagę zasługuje neogotycka figurka Matki Boskiej z 1913 roku, która jest umieszczona na kopcu przy Szkole Podstawo-wej w Dzierzgowie.

3.

4.

6.

5.

14

Na terenie gminy Dzierzgowo należy zauwa-żyć liczne pozostałości po II wojnie świato-wej, do których należy zaliczyć m.in. schrony. Pozycja Rzęgnowo stanowiła zabezpieczenie wschodniego skrzydła Pozycji Mławskiej. Schron dla 2 ckm, usytuowany na zakręcie szosy Dzierzgowo-Rzęgnowo. Ogrodzony, na przelotni zawieszona tablica, upamiętniająca żołnierzy 79. pułku piechoty (5). Schron dla 1 ckm, usytuowany na polu koło wsi Kamień (6). Schron dla 2 ckm, usytuowany na polu koło wsi Żaboklik (7).

Teren gminy Dzierzgowo obfituje w dużą ilość kompleksów leśnych. Na szczególną uwagę zasługuje park dworski zlokalizowany w miej-scowości Rzęgnowo. W obecnej postaci park był kształtowany w połowie XIX w. Został on częściowo zniszczony ponieważ znajdujący się tam dwór który spłonął w 1996 roku. Po-wierzchnia parku dworskiego to 4,94 ha w tym ok. 0,31 ha to wody.

7.

8.

15

Mapa Gmiy Dzierzgowoz zaznaczonymiważnymipunktami turystycznymi

16

Gmina SzreńskDane teleadresowe:Urząd Gminy Szreńsk Plac Kanoniczny 1006-550 SzreńskTel. 236534038Fax. 236534038 wew. 24email:szrensk@szrensk.com.plwww.szrensk.com.plWójt Gminy: Marek Nitczyński

Gmina Szreńsk położona jest w północnej czę-ści województwa mazowieckiego. Leży w za-sięgu Równiny Raciąskiej, wchodzącej w skład Niziny Północnomazowieckiej.Największą miejscowością gminy jest Szreńsk – obecnie wieś, dawniej ważne miasto na Zawkrzu, najstarsze miasto obecnego powiatu mławskiego. Posiada wielowiekową tradycję. Pierwsze ślady osadnictwa w Szreńsku pocho-dzą z przełomu IX i X wieku. We wczesnym śre-dniowieczu istniał tutaj gród obronny, o któ-rym istnieją wzmianki z 1065r. Lata świetności Szreńska przypadają na okres XIV – XVI wieku, kiedy był własnością rodziny Szreńskich. Osada otrzymała prawa miejskie z rąk księ-cia mazowieckiego Siemowita IV w 1383r. Bogata historia miasta pozostawiła licz-ne ślady w postaci zabytków architektury. Najważniejsze to: XVI-wieczny gotycki kościół, uznawany za perłę późnego gotyku na ziemi zawkrzeńskiejBudowla została wzniesiona około 1530 roku jako prywatna fundacja Feliksa Szreńskiego. Zbu-dowany z cegły gotyckiej z widocznym wzorem zendrówki, prezbiterium jest sklepione świetnie zachowanym i odrestau-rowanym sklepieniem gwiaździstym a kaplica Św. Anny kryształowym. Unikalne jest złamanie osi podłużnej kościoła – pre-

zbiterium na wysokości łuku tęczowego jest odchylone o kilka stopni w stosunku do nawy. W kościele znajduje się wiele cennych zabyt-ków, wśród nich m.in. :- renesansowy nagrobek Feliksa Szreńskie-go, wykonany z piaskowca, prawdopodob-nie w latach 1546-1548.Feliks Szreński był ostatnim i najwybitniejszym z rodu Szreńskich - znacząca postać na dworze Zygmunta Starego i królowej Bony. Za jego ży-cia Szreńsk przezywał największy rozkwit. - drewniana gotycka wrzeźba, tzw. Pieta ze Szreńska, wykonana w latach 1430-1440. Jest zaliczana do grupy piet lirycznych. Reprezenta-tywne dzieło dla średniowiecznej, mazowiec-kiej sztuki sakralnej. Jedna z najstarszych tego rodzaju rzeźb w diecezji płockiej. - wmurowany portret trumienny nieznanego szlachcica, z 2 połowy XVII wieku. - barokowy, pochodzący z XVIII wieku obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, razem z su-kienką srebrną i wiele innych.

XVI-wieczny gotycki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Szreńsku.Źródło: https://pl.wikipedia.org

17

Zespół zamkowyBardzo malownicze i piękne miejsce na za-bytkowym wzgórzu zamkowym. Obecnie znajdują się tam ruiny pałacyku i ruiny daw-nych zabudowań folwarcznych – wozowni i spichlerza oraz pozostałości po XIX-wiecznej bramie wyjazdowej. Zamek, wybudowany przez Feliksa Szreńskie-go w I połowie XVI wieku, należał do najpotęż-niejszych na Zawkrzu. Budowla ta była świadkiem ważnych wy-darzeń historycznych. W czasach potopu szwedzkiego zatrzymywał się w nim król Ka-rol X Gustaw, a podczas konfederacji barskiej zamek stanowił bazę sił konfederackich. Po trzecim rozbiorze Polski jego nowy właściciel rozebrał mury i basztę – przebudowując część mieszkalną na klasycystyczny pałac miesz-kalny. Pałac ten przetrwał do 1945r., kiedy to przeznaczono go na szkołę. Spłonął w 1948 r. Ocalałe mury mieszczą w sobie w niektórych fragmentach oryginalne cegły (zendrówki) z okresu budowy zamku. Otoczenie ruin obejmuje przepiękny park kra-jobrazowy. Wśród starodrzewu z XVIII –XIX w.

znajdują się: graby, lipy, kaszta-nowce oraz 4 jesiony – pomniki przyrody. Zachowały się też resztki stawów połączone ka-nałami. Dzwonnica drewniana z końca XVIII w. – niedawno remonto-wana Wystawiona na kamien-nej podmurówce, z dachem namiotowym zwieńczonym czworoboczną wieżyczką z heł-

mem.Kaplica cmentarna z drugiej polowy XIX w. oraz liczne groby dawnych właścicieli szreń-skich. Na cmentarzu parafialnym znajdują się również groby żołnierzy polskich z 1939r. oraz partyzantów Batalionów Chłopskich po-ległych w czasie II wojny światowej.

Na terenie gminy warto jeszcze zobaczyć: Zespół podworski wraz z parkiem z XIX w. w Miączynie Małym (obecnie mieści się tam szkoła)Kamień Świętego Wojciecha w miejscowości Przychód – jest to wielki głaz narzutowy, na którym, według lokalnej legendy, miał odpoczywać Św. Wojciech w czasie podróży misyjnej do Prus.

Dzwonnica Drewniana z końca XVIII w.Źródło: https://pl.wikipedia.org

Zespół zamkowyŹródło: www.zamki.pl

Renesansowy nagrobek Feliksa SzreńskiegoŹródło: https://pl.wikipedia.org

18

Ptactwo na obszarze Rezerwatu Doliny Mławki, źródło: http://www.m-sto.org

Rezerwat Dolina Mławki, źródło: http://www.m-sto.org

Atrakcyjność krajoznawczo-turystyczna gminy to także wartości przyrodnicze. Na szczególną uwagę zasługuje obszar chroniony krajobrazu w dolinie rzeki Mławki.

Rezerwat Dolina Mławki.Rezerwat położony na terenie gminy Szreńsk, o powierzchni 147,41ha, w okolicach wsi Grądek. Na jego terenie znajdują się łąki, które należą w większości do mineralnych łąk kośnych i pastwisk, z niewielkimi frag-mentami zabagnień i „torfiankami” zaro-śniętymi wierzbą. Głównym przedmiotem ochrony są zbiorowiska olsu i olsu jesiono-wego o typowej strukturze i składzie flory-stycznym. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 57 gatunków ptaków. Wśród nich są gatunki zagrożone, m.in.: gołębiarz, dzięcioł średni, dzięcioł czarny, turkaw-ka, myszołów, gil. Teren ten jest ważnym miejscem dla migrujących ptaków, m.in.:

czajki, siewki złotej, gęsi, żurawi. Obszar do-liny jest również atrakcyjny dla wędrujących i zimujących ptaków drapieżnych. Licznie wy-stępuje, często błotniak zbożowy, z rzadkich gatunków spotykano drzemlika, kopczyka, i uszatkę błotną. Z wróblowych nierzadko gór-niczka i śniegułę. W okresie wiosny i jesieni na terenach tych powstaje rozległe wielohektaro-we zastoisko wody, na których zatrzymują się stada wędrujących ptaków blaszkodziobych, np. łabędzie, świstun, rożeniec, cyraneczka.

Flora rezerwatu liczy 192 gatunki rośli naczy-niowych. Występują tu rośny, które trudno odnaleźć na innych terenach: karbieniec po-spolity, psianka słodkogóż, kościenica wodna, narecznica błotna. Występuje też chmiel, który pnąc się po drzewach i krzewach tworzy gir-landy nadające niepowtarzalny urok zbiorowi-skom i wskazuje na ich naturalność.

19

Źródło http://www.polskiezabytki.pl

Pieta ze Szreńska, Źródło: https://pl.wikipedia.org XIX – wieczny dwór w Miączynie Małym, Źródło: https://naszamlawa.pl

Zasięg terytorialny gminy Szreńsk

Źródło: https://commons.wikimedia.org

20

Poszukując miejsc niezwykłych, warto zatrzymać się w gminie Strzegowo. Nasza Gmina położona jest na południu powiatu mławskiego, przebiega przez nią droga krajowa nr 7.

Gmina StrzegowoDane teleadresowe:Plac Wolności 32 06-445 Strzegowo Tel.: (23) 679-40-04 Fax: (23) 679-40-47 ug@strzegowo.pl www.strzegowo.pl

W Strzegowie należy zwiedzić zabytkowy Kościół pw. św. Anny, który powstał w 1756 r. Jest zbudowany z drewna na podmurówce z kamieni polnych. Od południa przy nawie i od północy przy prezbiterium znajdują się kruchty. Osiemnastowieczny ołtarz główny został gruntownie odnowiony w 1959 roku. Przy kościele znajdują się dzwonnica z XIX w. i legendarne dęby.Cmentarz żydowski w Strzegowie znajduje się ok. 1 km od ul. św. Anny. Schowany jest w la-sku, do którego prowadzą polne drogi. Zacho-wało się tu 15 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1911 r. - należy do Jakuba Halewi. Muzealia gromadzą zabytki kultury ludowej z terenu gminy: meble, sprzęty domowe, obra-

zy, urządzenia rolnicze i przedmioty związane z pracą na roli, obrzędami religijnymi, rodzin-nymi i folklorem wiejskim, makatki, firanki, narzuty i serwety stanowiące wytwory ręko-dzieła oraz książki i dokumenty historyczne. Centrum Kulturowo – Historyczne „Kantor Młyński” zlokalizowane jest na terenie byłego młyna wodnego - wybudowana została: zada-szona scena, widownia, magazyn eksponatów, taras z ogrodem i parkingi. W „Kantorze Młyńskim” można zwiedzić przygotowaną przez Państwowy Instytut Geologiczny wystawę, która przybliża świat epoki lodowcowej. Przy „Kantorze” znajduje się również lapidarium głazów narzutowych i pełnowymiarowa figura mamuta.

21

W Niedzborzu warto zwiedzić Kościół św. Mi-kołaja. Obecnie istniejący murowany kościół wybudowany został w latach 1885-1886.Świątynia została zbudowana w stylu neo-gotyckim o trzech nawach, w formie krzyża, z pięknymi szczytami i wieżą na frontonie o dwóch wysokich kondygnacjach wystają-cych ponad kościół.

W Drogiszce znajduje się zabytkowy, drewnia-ny Kościół pod wezwaniem św. Krzyża został wzniesiony w 1635 r. Usytuowany jest poza Niedzborzem, na wzniesieniu w lesie, otoczo-ny okazami starodrzewia. W Dąbrowie, w której w roku 2011 obchodzo-no 600 lecie parafii św. Stanisława BM, warto zwiedzić przeniesiony tu w 1895 roku drew-niany kościół z Ostrowi Mazowieckiej pocho-dzący z lat 1796-1801.

Unierzyż jest najstarszą miejscowością na terenie gminy, ma też najstarszą udoku-mentowaną metrykę. Osadnictwo w tej miejscowości sięga XII wieku. Właśnie na

ten wiek datuje się grodzisko, jakie w szcząt-kowej formie przetrwało do dziś.

22

We wsi Kuskowo-Glinki ok. 3 km na zachód od Strzegowa usytuowany jest cmentarz wo-jenny z czasów I wojny światowej. W miejscu centralnym znajduje się uszkodzony pomnik z ciosów kamiennych, a wokół niego 18 zacho-wanych tabliczek nagrobnych. W zielonej spokojnej okolicy można znaleźć wiele sposobów na spędzenie wolnego czasu. Główną atrakcją naszego regionu są spływy kajakowe rzeką Wkrą. Rzeka zachowała swój dziki charakter, z dużą ilością zakrętów i sta-rorzeczy. Płynie malowniczą i niepowtarzalną doliną wśród łąk, łęgów, zarośli i lasów mie-szanych oraz wsi. Strzegowo to równiaż raj dla grzybiarzy i wędkarzy. Nie będą nudzić się również ci, którzy cenią sobie wyprawy rowe-rowe – pracownicy Państwowego Instytutu Geologicznego zaprojektowali dwie ścieżki edukacyjne prowadzące po największych atrakcjach naszej Gminy. Wielbicieli aktywności zapraszamy na ogólno-dostępne obiekty sportowe. Korzystać można z kilkanastu boisk wielofunkcyjnych w wielu wsich gminy, kortów tenisowych, sal gim-nastycznych, stadionu. Przy prawie każdym

boisku znajduje się miniplac zabaw dla dzieci i siłownią zewnętrzną dla rodziców. Ponadto zapraszamy na atrakcje sezonowe - lodowisko czynne od listopada do marca i odkryte baseny czynne w miesiącach letnich. Aby zachować naturalny charakter naszej gminy inwestujemy w liczne rozwiązania eko-logiczne: instalacje solarne, lampy hybrydowe czy fotowoltaiczne zasilanie oczyszczalni ście-ków.Gmina Strzegowo to także dobre miejsce dla inwestorów – ze strategicznym położeniem, bogatą infrastrukturą wodno-kanalizacyjną

i dobrze rozwinięta siecią drogową.

23

24

Gmina Szydłowo Dane teleadresowe:Urząd Gminy Szydłowoul. Mazowiecka 6106-516 Szydłowotel: 23 655 40 19, fax: 23 654 93 28www.szydlowo-maz.ple-mail: gmina@szydlowo-maz.pl

Gmina Szydłowo leży w województwie ma-zowieckim, w północno-wschodniej części powiatu mławskiego. Jest gminą wiejską o charakterze typowo rolniczym. W gminie Szydłowo nie brakuje śladów chwalebnej, ale i bolesnej przeszłości. To tu na naszej ziemi są pozostałości po obu woj-nach światowych i po wojnie z bolszewikami. To właśnie pod Szydłowem w 1920 r. polscy żołnierze z 49 pułku piechoty stoczyli heroicz-ny bój z oddziałami bolszewików. Kiedy nasi obrońcy poddali się po wyczerpaniu amunicji, zostali wymordowani przez okrutnego prze-ciwnika. Polegli bohaterowie spoczęli w zbio-rowej mogile na parafialnym cmentarzu. Na tym samym szydłowskim cmentarzu miejsce wiecznego spoczynku znaleźli żołnierze z 79 pułku piechoty, którzy we wrześniu 1939 r. walczyli w obronie naszych granic przeciwko hitlerowcom. W Sławogórze Starej znajduje się pomnik poświęcony również żołnierzom poległym w wojnie obronnej 1939 roku. W le-

sie przy drodze Krzywonoś–Garlino jest wy-stawiony pamiątkowy obelisk ku czci jeńców wojennych pomordowanych w obozie pracy w latach 1940-1945. W 100. rocznicę Odzyskania Niepodległości warto zwrócić się wdzięczną myślą ku na-szym przodkom walczącym o wolną Ojczy-znę, a później pracującym dla Niej z poczu-ciem obowiązku i patriotyzmu. To im winni jesteśmy pamięć i szacunek.Swoich bohaterów otaczamy wdzięczną pa-mięcią. Wyrazem tego są rocznicowe uroczy-stości o charakterze patriotycznym, religijnym, wychowawczym. Są one organizowane cy-klicznie przy czynnym udziale szkół oraz władz gminnych. Nadmienić należy, że Szkoła Podstawowa w Szydłowie od dwudziestu lat ma honor nosić imię 49. Huculskiego Pułku Piechoty, a Gimnazjum Publiczne nosiło imię 79. Pułku Piechoty Strzelców Słonimskich, naszych lo-kalnych bohaterów.

Pomnik w Krzywonosi

25

Wolna Polska to najwyższe dobro każdego Polaka. Zgodnie z tą myślą już w roku 2017, w ramach obchodów 99. rocznicy Odzyskania Niepodległości oraz 20 rocznicy nadania imie-nia Szkole Podstawowej w Szydłowie, odby-ła się niezwykle podniosła uroczystość z udziałem władz państwowych, kościel-nych, samorządowych i wojska oraz licznie zgromadzonych mieszkańców gminy.

Trzeba tez wspomnieć o Ogólnopol-skim Konkursie Literacko-Plastycznym „Pa-mięć jest wielką silą” organizowanym przez Szkolę Podstawową w Szydłowie, a wspiera-nym przez Wójta Gminy. Tradycja jest skarbcem przechowującym to, co dla ludzi najważniejsze, co sprawia, że czu-jemy się sobie bliscy. My w naszej gminie to rozumiemy.

Kościół pw. św. Marii Magdaleny i św. Kazimierza

w Szydłowie

Zabytkowa dzwonnica w Szydłowie

Figura Jezusa z 1899 roku ufundowana przez rodzinę Piechowskich w Nosarzewie

Borowym

26

Cmentarz w Szydłowie – Pomnik Żołnierzy 49 Pułku Piechoty

Cmentarz wojenny w Nosarzewie Borowym

W Szydłowie znajduje się zabytkowy neo-gotycki kościół pw. św. Marii Magdaleny i św. Kazimierza wraz z zabytkową dzwonnicą. Świątynia została zbudowana w latach 1871 – 1884. Konsekracja odbyła się w 1885 roku. Z tego samego okresu pochodzi dzwonnica. W kościele znajduje się obraz św. Marii Magda-leny namalowany pod koniec XIX wieku przez Wojciecha Piechowskiego.W Nosarzewie Borowym znajduje się przy-drożna figura Jezusa, ufundowana przez rodzi-nę Piechowskich w 1899 roku. Z wsią związany był malarz Wojciech Piechowski (1849-1911), który urodził się tu i mieszkał.W miejscowości Krzywonoś znajdują się pozo-

stałości po niemieckim poligonie wojskowym nazywanym „Nowym Berlinem” wybudowa-nym w czasie II wojny światowej siłami jeńców różnego pochodzenia oraz mieszkańców, któ-rzy uniknęli wysiedlenia.Pod Szydłowem w 1920 roku polscy żołnie-rze z 49 pułku piechoty stoczyli heroiczny bój z oddziałami bolszewików. Polegli bohatero-wie spoczęli w zbiorowej mogile na parafial-nym cmentarzu. W lesie przy drodze Krzywo-noś–Garlino jest wystawiony pamiątkowy obelisk ku czci jeńców wojennych pomordo-wanych w obozie pracy w latach 1940-1945.

27

Krzywonoś – pozostałości po niemieckim poligonie wojskowym tzw. „Nowym Berlinie”

Cmentarz wojenny w Nosarzewie Borowym

28

miejsca które warto odwiedzać w Powiecie mławskim