POSTĘPOWANIE CYWILNE

SCHEMATY

RODZAJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGOSądowe Pozasądow

e

rozpoznawcze

egzekucyjne

pomocnicze

upadłościowe

Postępowanie procesowe

(proces)

Postępowanie

nieprocesowe

zwykłe

odrębne

kodeksowe

Poza-kodeksowe

• postępowanie przed sądem polubownym (arbitrażowym);

• postępowanie mediacyjne;

• postępowanie przed komisjami rozjemczymi w sprawach z zakresu prawa pracy;

• inne

• -postępowanie zabezpieczające;

• postępowanie rekwizycyjne;

• postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt;

• inne

Międzynarodowe postępowanie cywilne

POJĘCIE EGZEKUCJI I POSTEPOWANIA EGZEKUCYJNEGO

Egzekucja jest to stosowanie przez powołane do tego organy państwowe określonych w prawie środków przymusu w celu uzyskania od dłużnika należnego wierzycielowi świadczenia ustalonego w tytule wykonawczym

Postępowanie egzekucyjne jest to ogół zorganizowanych czynności związanych z

egzekucją

RODZAJE EGZEKUCJI SĄDOWEJ

Egzekucja świadczeń

pieniężnych

Egzekucja świadczeń

niepieniężnych

Szczególne rodzaje egzekucji

EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH

z ruchomości

z wynagrodzenia za pracę

z rachunków bankowych

z innych wierzytelności

z innych praw majątkowych

z nieruchomości

z ułamkowej części nieruchomości

z użytkowania wieczystego

uproszczona egzekucja z nieruchomości

ze statków morskich

EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ NIEPIENIĘŻNYCHEgzekucja świadczenia wydania rzeczy

ruchomych

Egzekucja świadczenia wydania nieruchomości, statku albo opróżnienia

pomieszczenia

Egzekucja świadczenia polegającego na wykonaniu czynności

Egzekucja świadczenia polegającego na zaniechaniu czynności albo

nieprzeszkadzaniu w czynnościach wierzyciela

Wykonanie orzeczenia sądu zobowiązującego do złożenia oświadczenia woli

SZCZEGÓLNE RODZAJE EGZEKUCJI

Egzekucja przeciw Skarbowi Państwa

Egzekucja z udziałem przedsiębiorców:

przez zarząd przymusowy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnegoprzez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych

Egzekucja w celu zniesienia współwłasności nieruchomości w

drodze sprzedaży publicznej

DROGA SĄDOWA W SPRAWACH CYWILNYCH

Droga sądowa w najszerszym znaczeniu

Art. 77 ust. 2 i art. 175 ust. 1 Konstytucji

Droga sądowa w ścisłym znaczeniu – w sprawach cywilnych

(postępowanie przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym – art. 2 § 1 k.p.c.)

Art. 2. § 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.§ 1a.  (uchylony).§ 2. (skreślony).§ 3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów.

NIEDOPUSZCZALNOŚĆ DROGI SĄDOWEJ

bezwzględna względna czasowa

Sprawa nie ma

cywilnego charakter

u

Sprawa jest

sprawą cywilną

materialnie, ale nie formalnie

Dla sprawy przewidziane

jest fakultatywne postępowanie przed innym organem, np. przed komisją pojednawczą

ds. pracy (art. 242 k.p.)

W sprawie konieczne jest

uprzednie wyczerpanie

postępowania przed innym organem, np. postępowania

reklamacyjnego (art. 75 Prawa

przewozowego)

SKUTKI NIEDOPUSZCZALNOŚCI DROGI SĄDOWEJ

1. Odrzucenie pozwu – brak pierwotny (art. 199 § 1. pkt 1 k.p.c.) bądź umorzenie postępowania – brak następczy (art. 355 k.p.c.)

2. Nieważność postępowania (art. 379 pkt 1 k.p.c.)

3. Uwzględnianie przez sąd z urzędu (art. 202 k.p.c.)

4. Podstawa zaskarżenia nieprawomocnego orzeczenia

5. Podstawa wzruszenie prawomocnego orzeczenia skargą kasacyjną (art. 398(13) § 1 i art. 398(19) k.p.c.) albo skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424(11) § 3 k.p.c.)

6. Unieważnienie prawomocnego orzeczenia przez Sąd Najwyższy na wniosek Prokuratora Generalnego (art. 64 ustawy o Sądzie Najwyższym)

WŁAŚCIWY TRYB POSTĘPOWANIA ROZPOZNAWCZEGO

Art. 13. § 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

SKUTKI WSZCZĘCIA SPRAWY W NIEWŁAŚCIWYM TRYBIE

Przewodniczący bada (z urzędu), w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia (art. 201 § 1 k.p.c.)

Niewłaściwość trybu postępowania sąd bierze pod uwagę w każdym stanie sprawy z urzędu (art. 202 k.p.c.).

Następstwem stwierdzenia niewłaściwości trybu jest podjęcie postępowania we właściwym trybie.

Na postanowienie sądu pierwszej instancji oraz na zarządzenie przewodniczącego o podjęciu postępowania w

innym trybie przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c.)

Rozpoznanie sprawy w niewłaściwym trybie jest uchybieniem procesowym, które może stanowić podstawę

środka zaskarżenia

WPŁYW POSTĘPOWANIA I WYROKU KARNEGO NA POSTĘPOWANIE CYWILNE

Zawieszenie postępowania cywilnego, jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej (art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c.)

Związanie sądu w postępowaniu cywilnym ustaleniami prawomocnego wyroku karnego skazującego co do popełnienia przestępstwa (art. 11 k.p.c.)

Wznowienie postępowania cywilnego, jeśli wyrok został oparty na skazującym wyroku karnym następnie uchylonym (art. 402 § 1 pkt 1 k.p.c.)

WPŁYW POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO I DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ NA POSTĘPOWANIE

CYWILNEZawieszenie postępowania cywilnego, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej (art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.)

„Związanie” sądu stanem prawnym stworzonym (decyzja konstytutywna) albo ustalonym (decyzja deklaratywna) w decyzji administracyjnejBrak związania ustaleniami faktycznymio „Związanie” sądu stanem

prawnym stworzonym w konstytutywnej decyzji administracyjnej.

o „Związanie” stanem prawnym ustalonym w decyzji deklaratywnej tylko wtedy, gdy została ona wydana w sprawie administracyjnej w znaczeniu materialnym.Ewentualność wznowienia postępowania w

przypadku następczego uchylenia decyzji administracyjnej tylko na podstawie art. 403

§ 2 k.p.c.

WPŁYW POSTĘPOWANIA SĄDOWO-ADMINISTRACYJNEGO NA POSTĘPOWANIE

CYWILNEZawieszenie postępowania cywilnego w razie zaskarżenia decyzji administracyjnej do sądu administracyjnego na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. (brak odrębnej podstawy prawnej)

o Prawomocne orzeczenie sądu administracyjnego wiąże nie tylko strony i sąd, który go wydał, lecz również inne sądy (art. 170 p.p.s.a.).

o W istocie chodzi jednak o problem „związania” decyzją administracyjną, która była zaskarżona do sądu administracyjnego

Przesłanki procesowe (formalne)

PRZESŁANKI POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

(W UJĘCIU NAJSZERSZYM)Przesłanki materialne(warunkują osiągnięcie celu postępowania, tj. uzyskanie

ochrony prawnej)

Dotyczące dopuszczalnoś

ci postępowania

Dotyczące prawidłowoś

ci postępowani

a

Sensu largo

Sensu stricto

Np. istnienie: - wniosku o udzielenie ochrony (powództwa)- dwóch stron procesu

Okoliczności wskazane w art. 199, 1099, 1124, 1165 k.p.c.

Np.-właściwość sądu;-skład sądu;-właściwy tryb postępowania

Np.- legitymacja procesowa;- upływ przedawnienia;- upływ terminu zawitego

PRZESŁANKI PROCESOWE SENSU STRICTO

dodatnieUjemne (tzw. przeszkody

procesowe)

1. Dopuszczalność drogi sądowej;2. Jurysdykcja krajowa; 3. zdolność sądowa stron;4. Zdolność procesowa;5. Należyta reprezentacja (zastępstwo) strony nieposiadającej zdolności sądowej;

6. Właściwość sądu (tak W. Broniewicz)

1. Zawisłość sporu;2. Powaga rzeczy osądzonej;3. Brak w składzie organu powoda będącego jednostką organizacyjną;4. Zapis na sąd polubowny;5. Niezłożenie przez powoda cudzoziemca kaucji aktorycznej;6. Immunitet sądowy

dodatnieUjemne (tzw. przeszkody

procesowe)dodatnieUjemne (tzw. przeszkody procesowe)

PRZESŁANKI PROCESOWE SENSU STRICTO

Bezwzględne(powodują bezwzględną

niedopuszczalność wszczęcia i rozpoznania sprawy; nie mogą być

konwalidowane)

Względne(mogą być w toku postępowania

konwalidowane)

1. Jurysdykcja krajowa (wyjątki: art. 1104 § 2, 1105 § 6 k.p.c.);2. Powaga rzeczy osądzonej;3. Zawisłość sporu;

1. Zdolność sądowa;2. Zdolność procesowa należyta reprezentacja strony nieposiadającej zdolności procesowej;3. Istnienie zapisu na sąd polubowny;4. Immunitet sądowy

INNE WYSTĘPUJĄCE W NAUCE KRYTERIA PODZIAŁU PRZESŁANEK NA

BEZWZGLĘDNE I WZGLĘDNE

W. Siedlecki – skutek braku przesłanki:

-przesłanka bezwzględna to taka, która powoduje nieważność postępowania (art. 379, 1099 k.p.c.)

-Przesłanka względna nie powoduje nieważności, lecz inne skutki

W. Broniewicz, K. Weitz – sposób badania i uwzględniania przesłanki:

- przesłanka bezwzględna to taka, która jest badana przez sąd z urzędu i skutek jej braku jest brany przez sąd pod rozwagę z urzędu

- Przesłanka względna jest badana i brana pod rozwagę przez sąd tylko na zarzut lub wniosek strony

SKUTKI BRAKU PRZESŁANEK PROCESOWYCH

DOTYCZĄCYCH DOPUSZCZALNOŚCI POSTĘPOWANIABrak pierwotny

(tzn. istniejący w chwili wniesienia pozwu lub wniosku o wszczęcie

postępowania nieprocesowego)

Brak następczy

(tzn. odpadnięcie przesłanki w toku postępowania)

Odrzucenie pozwu lub wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego (art. 199, 1099, 1124 § 2, 1165 § 1 k.p.c.)postanowieniem sądu

(orzeczenie formalne)

Umorzenie postępowania (art. 355 k.p.c.)postanowieniem sądu

(orzeczenie formalne)

SKUTKI BRAKU PRZESŁANEK PROCESOWYCH

DOTYCZĄCYCH PRAWIDŁOWOŚCI POSTĘPOWANIANie powodują ani odrzucenia pozwu

(wniosku) ani umorzenia postępowania.

Rodzaj skutku zależy od charakteru przesłanki, np.:-Wszczęcie sprawy przed sądem niewłaściwym skutkuje przekazaniem jej do sądu właściwego;-Wszczęcie sprawy w niewłaściwym trybie postępowania rozpoznawczego skutkuje zmianą trybu.

Rozpoznanie sprawy przy braku tej przesłanki - w zależności od jej charakteru - może powodować: -nieważność postępowania albo-stanowić uchybienie procesowe

SKUTKI BRAKU PRZESŁANEK MERYTORYCZNYCH

Oddalenie powództwa albo wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego:wyrokiem sądu,

a w postepowaniu nieprocesowym postanowieniem co do istoty sprawy

(orzeczenia merytoryczne)

RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI SĄDU

ustawowaUmowna(art. 46)

Delegacyjna(art. 44, 45)

miejscowaart. 27-42

rzeczowaart. 16-18

funkcyjnanp. art. 52 § 1,

185 § 1, 394 itp.

WyłącznaArt.. 38-42

niewyłączna

ogólnaart. 27-30

przemiennaart. 31-17(1)

ratione valorisart. 17pkt 4

ratione materiae

art. 17 pkt 1-3 i 4(1)-4(4)

wyłącznaart.. 38-42

niewyłączna

SKUTKI STWIERDZENIA NIEWŁAŚCIWOŚCI SĄDU

niewłaściwość usuwalna

(dająca się usunąć umową stron, tj. sąd mógłby być właściwy na podstawie umowy – zob. art. 46;

tylko właściwość miejscowa niewyłączna)

niewłaściwość nieusuwalna

(umowa o właściwość nie byłaby dopuszczalna – zob.

art. 46;właściwość miejscowa wyłączna, właściwość rzeczowa i funkcyjna)

Uwzględniana przez sąd tylko na zarzut pozwanego podniesiony przed wdaniem

się w spór co do istoty – art. 202;

Uwzględniana przez sąd z urzędu w każdym stanie

sprawy

w braku zarzutu sąd staje się właściwy -

prorogatio fori tacita

w razie zarzutu przekazanie

sprawy sądowi właściwemu – art.

200 § 1

Przekazanie sprawy sądowi właściwemu - art. 200 § 1

SKUTKI ROZPOZNANIA SPRAWY PRZEZ SĄD NIEWŁAŚCIWY

Nieważność postępowania

art. 379 pkt 6

Tylko w przypadku, gdy sąd rejonowy

orzekł w sprawie w której właściwy

rzeczowo jest sąd okręgowy bez

względu na wartość

przedmiotu sporu - art. 17 pkt 1-3 i

4(1)-4(4)

Uchybienie procesowe(tj. naruszenie

przepisów postępowania niepowodujące

nieważności postępowania)

UDZIAŁ PROKURATORA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM – ART. 7

Wszczynanie postępowania

(wytaczanie powództw)

Wzięcie udziału w toczącym się postępowaniu

Wytoczenie powództwa na

rzecz oznaczonej osoby

- art. 55-56, 58

Wytoczenie powództwa nie rzecz określonej

osoby (pozywanie wszystkich stron

spornego stosunku prawnego)

UDZIAŁ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W POSTĘPOWANIU CYWILNYM – ART. 8

Wytaczanie powództw na rzecz oznaczonej osoby

fizycznej za jej zgodą – w

sprawach z art. 61 § 1 i 3

Wzięcie udziału w toczącym się

postępowaniu za zgodą strony – w

sprawach z art. 61 § 1 i 3

Przedstawienie sądowi

istotnego poglądu- art. 63

ZDOLNOŚĆ SĄDOWA

Osoby fizyczne od chwili urodzenia

(art. 64 § 1)

oraz

nasciturus w sprawach, w

których ma zdolność prawną

Osoby prawne

(art. 64 § 1)

Jednostki organizacyjne

niebędące osobami

prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną

(art. 64 § 1(1)

Innena podstawie

przepisów szczególnychnp. art. 691(3) k.p.c., art. 250 pkt 1 i 422 § 2

pkt 1 k.s.h.

SKUTKI BRAKU ZDOLNOŚCI SĄDOWEJ

Brak pierwotny Brak następczy

niedający się uzupełnić

dający się uzupełnić

Odrzucenie pozwu

Art.. 199 § 1 pkt 3

Wyznaczenie terminu

do uzupełnien

ia braku- art. 70 §

1

Po bezskutecznym upływie

odrzucenie pozwu – art. 199 § 1 pkt 3

W razie uzupełnienia

braku kontynuacja

postępowania

Zawieszenie postępowania – art.

174 § 1 pkt 1

Podjęcie postępowania z

udziałem następców

prawnych albo kuratora spadku – art. 180 § 1 pkt 1

W braku następców prawnych umorzenie

postępowania – art. 355

Umorzenie zawieszonego

postępowania wskutek niewskazania lub niezgłoszenia się

następców, po upływie roku lub 5 lat – art. 182

§ 1

ZDOLNOŚĆ PROCESOWA

pełna ograniczona brak

Osoby fizyczne o pełnej zdolności do czynności prawnych

osoby prawne,

jednostki organizacyjne posiadające zdolność sądową

– art. 65 § 1

- W postępowaniu działają samodzielnie

Osoby fizyczne o ograniczonej zdolności do czynności prawnych – art. 65 § 2

- Mogą podejmować czynności procesowe tylko w postępowaniach wynikających z czynności prawnych, które według prawa materialnego mogą dokonywać samodzielnie

Osoby fizyczne nieposiadające zdolności do czynności prawnych,

- działa za nie przedstawiciel ustawowy - art. 66

PODEJMOWANIE CZYNNOŚCI PROCESOWYCH PRZEZ OSOBY PRAWNE I

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE

Osoby prawne

Inne jednostki organizacyjne

posiadające zdolność sądową

Skarb Państwa

Inne osoby prawne

Działa (art. 67 § 1): organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenia albo organ jednostki nadrzędnejProkuratoria generalna SP

Działają przez swe organy

– art. 67 § 1

Działają przez:swe organy, np. zarząd w spółce partnerskiej alboosoby uprawnione do działania w ich imieniu, np. wspólnicy w spółce jawnej, komplementariusze w spółce komandytowej - art. 67 § 1

SKUTKI BRAKU ZDOLNOŚCI PROCESOWEJ

(BRAK PIERWOTNY)po stronie powodowej po stronie pozwanej

Jeżeli istnieje przedstawiciel

ustawowy

Jeżeli powód nie ma

przedstawiciela ustawowego

Wyznaczenie terminu do

uzupełnienia braku (przez wstąpienie

przedstawiciela)

- art. 70 § 1

Jeśli przedstawiciel nie wstąpi do sprawy - Sąd odrzuca pozew (art. 199 pkt 3)

Sąd zwraca się do sądu

opiekuńczego o ustanowienie

przedstawiciela ustawowego, a po

jego ustanowieniu

wyznaczy termin do wstąpienia do

postępowania- art. 70 § 1

Jeżeli istnieje przedstawiciel

ustawowy

Jeżeli pozwanynie ma

przedstawiciela ustawowego

Przewodniczący wyznacza

powodowi termin do wskazania

przedstawiciela ustawowego

pozwanego i jego adresu

- art. 70 § 1

Przewodniczący wyznacza powodowi termin do

zawiadomienia sądu

opiekuńczego o potrzebie

ustanowienia przedstawiciela dla pozwanego

– art. 70 § 1

W razie niewykonania zarządzenia przewodniczącego:

1)Wydanego przed doręczeniem pozwu pozwanemu – zwrot pozwu – art. 1302)Wydanego po doręczeniu pozwu pozwanemu – zawieszenie postępowania – art. 177 § 1 pkt 6 Nigdy nie ma odrzucenia pozwu !

SKUTKI NASTĘPCZEGO BRAKU ZDOLNOŚCI PROCESOWEJ

W toku postępowania ma miejsce śmierć przedstawiciela ustawowego, utrata przez przedstawiciela zdolności

procesowej lub utrata charakteru przedstawiciela ustawowego, utrata przez stronę zdolności procesowej

Obligatoryjne zawieszenie postępowania cywilnego z urzędu – art. 174 § 1 pkt 1

Zawiadomienie sądu opiekuńczego o potrzebie ustanowienia przedstawiciela ustawowego

Podjęcie postępowania z udziałem przedstawiciela ustawowego – art. 180 § 1 pkt 3

LEGITYMACJA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Procesowa(zwana też materialną

albo rzeczową) Legitymacja ad causam

(posiada ją strona w znaczeniu materialnym)

Formalna (zwana też procesową

albo podstawieniem procesowym)

Legitymacja ad processus

(posiada ją strona w znaczeniu formalnym)

Podstawienie procesowe

bezwzględne(subrogacja)

Podstawienie procesowe względne

(sustytucja)

np. Legitymacja czynna:•wierzyciel (art. 353 § 1 k.c.) •właściciel (art. 222 § 1 k.c.)•Posiadacz (art. 344 k.c.) legitymacja bierna:•dłużnik (art. 353 § 1 k.c.)•władający rzeczą (art. 222 § 1 k.c.)

np.•wykonawca testamentu (art. 988 § 2 k.c.)•zarządca przymusowy (art. 935 § 1 k.p.c.)•syndyk masy upadłości (art. 144 ust. 1 PUN)

Np.•zbywca przedmiotu sporu (art. 192 pkt 3 k.p.c.)•wierzyciel egzekwujący (art. 887 i 902 k.p.c.)

LEGITYMACJA PROCESOWA

indywidualna grupowa

Przysługująca kilku określonym osobom,Np.•Współwłaścicie-lom,•wspólnikom (art. 250 pkt 2-5 k.s.h.)

Przysługująca każdemu (actio popularis), np.w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone - art. 479(38) k.p.c.

Łączna

Przysługująca kilku osobom

łącznie (współuczestnictwo konieczne –

art. 72 § 2 k.p.c.)

WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE

formalne materialnekonkurencyjne

niejednolite

jednolite

konieczne

zwykłe

INTERWENCJA UBOCZNA NIESAMOISTNA

wynajmujący

najemcaKorzystający z

lokalu

najem

użyczenie

Powództwo o eksmisję

Interwencja uboczna

regres

INTERWENCJA UBOCZNA SAMOISTNA

Naruszający prawo

własności

Współwłaściciel (2)

nieruchomości

Współwłaściciel (1) nieruchomości

Powództwo negatoryjne

Interwencja uboczna

res iudica

ta