Marzena Brzozowska, Leszek Koźmiński

POSTANOWIENIE

O DOPUSZCZENIU DOWODU

Z OPINII BIEGŁEGO

Poradnik praktyczny

Piła 2014

SZKOŁA POLICJI

w PILE

SZKOŁA POLICJI w PILE

Zakład Służby Kryminalnej

Marzena Brzozowska, Leszek Koźmiński

POSTANOWIENIE

O DOPUSZCZENIU DOWODU

Z OPINII BIEGŁEGO

Poradnik praktyczny

Piła 2014

Recenzja

Marek Ślizak

Redakcja językowa

Waldemar Hałuja

Skład komputerowy

Leszek Koźmiński

Redakcja techniczna

Marzena Brzozowska/Leszek Koźmiński

Zdjęcia

Leszek Koźmiński/LK KWP w Bydgoszczy

Druk

Lilla Bukłaha

Zatwierdzam i wprowadzam

do użytku jako materiał pomocniczy do zajęć

Zastępca Komendanta Szkoły

mł. insp. Piotr Gaca

ISBN 978-83-88360-72-5

Wydawnictwo Szkoły Policji w Pile

Wydanie I

Druk: Pracownia poligraficzna SP w Pile

Nakład 67 egz.

Piła 2014

Spis treści

Wstęp .................................................................................................................................... 5

I. Rola biegłego w procesie karnym ....................................................................................... 6

II. Podstawowe obowiązki i prawa biegłego ........................................................................ 10

III. Dowód z opinii biegłego ................................................................................................ 14

IV. Zasady sporządzania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego .............. 20

4.1. Wybór biegłego i inne zagadnienia związane z przygotowaniem się

do wydania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego .................. 20

4.2. Zasady sporządzania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego .... 25

4.3. Przekazywanie dowodów rzeczowych i innych materiałów

do badań specjalistycznych w laboratoriach kryminalistycznych Policji ............... 35

V. Kontrola opinii biegłego i inne czynności związane z otrzymaniem opinii biegłego ........ 40

5.1. Kontrola opinii biegłego ....................................................................................... 40

5.2. Przesłuchanie biegłego ......................................................................................... 41

5.3. Wynagrodzenie biegłego za wykonaną pracę ....................................................... 42

Bibliografia ......................................................................................................................... 44

5

WSTĘP

„…szybki postęp cywilizacyjny oraz głęboka specjalizacja

w nauce spowodowały, widoczną zwłaszcza w ostatnich la-

tach, potrzebę coraz częstszego korzystania przez sądy i orga-

ny ścigania z pomocy wysoko kwalifikowanych fachowców”1.

Dowód z opinii biegłego stał się jednym z istotnych elementów procesu karnego.

Trudno sobie obecnie wyobrazić, zwłaszcza w sprawach skomplikowanych, brak pomocy ze

strony osób, które dysponują wiadomościami specjalnymi. Jednakże dowód z opinii biegłego

nie może stanowić uniwersalnego środka na wszelkie, istniejące w prowadzonej sprawie,

wątpliwości i podlega kontroli oraz ocenie sądu na takich samych zasadach, jak inne dowody.

Znaczenie opinii biegłego dla rozstrzygania zagadnień wymagających wiadomości

specjalnych, częstotliwość sięgania przez organ procesowy po dowód z opinii biegłego, insty-

tucji naukowej lub specjalistycznej, a w szczególności różnego rodzaju i rangi problemy oraz

wątpliwości związane z przeprowadzeniem dowodu skłoniły autorów opracowania do jego

przygotowania w niniejszym zakresie.

Opracowanie zawiera propozycje rozwiązań, w przypadku zaistnienia potrzeby zasię-

gnięcia opinii biegłego albo biegłych w postępowaniu karnym. Dedykowane jest w szczegó l-

ności policjantom służby kryminalnej zainteresowanym problematyką dowodu z opinii bie-

głego.

Publikacja uwzględnia aktualną literaturę przedmiotu oraz orzecznictwo, dzięki któ-

rym stanowi kompendium wiedzy z zakresu podstaw prawnych i faktycznych zasięgania opi-

nii, wagi czynności poprzedzających wydanie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii

biegłego, podmiotów sporządzających ekspertyzy, rodzajów ekspertyz, zasad sporządzania

postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, redagowania pytań do biegłego oraz

przygotowywania materiału do badań.

Treści zostały dodatkowo zobrazowane i wzbogacone materiałami poglądowymi,

m.in. w postaci wzoru postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, dzięki czemu

- mamy nadzieję - podwyższeniu uległ walor praktyczny opracowania.

W przypisach zaproponowane zostały alternatywne i uzupełniające źródła informacji,

dzięki którym osoby zainteresowane konkretnym problemem mogą pogłębić wiedzę.

Autorzy

1 T. Tomaszewski, Dowód z opinii biegłego w procesie karnym, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych,

Kraków 1998, s. 10.

6

Rozdział I

ROLA BIEGŁEGO W PROCESIE KARNYM

Na przestrzeni lat, w doktrynie i procedurach różnych epok i państw, poglądy na temat

roli biegłego w procesie karnym ewoluowały. Przypisywano temu uczestnikowi procesu kar-

nego rolę świadka, którego od świadka sensu stricte różniły posiadane wiadomości specjalne,

rolę sędziego, który w zakresie objętym opinią wyrokuje, rolę pomocnika technicznego, czy

pomocnika procesowego. Nie ulega wątpliwości, że biegły występuje w procesie karnym

w roli samodzielnego i szczególnego źródła dowodowego, poprzez wydanie opinii na pod-

stawie wiedzy i doświadczenia. Ponadto może on udzielać pomocy podczas dokonywania

spostrzeżeń przez organ procesowy.

Biegły to osoba posiadająca wiadomości specjalne, wezwana przez organ procesowy

do zbadania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, których poznanie wymaga

wiadomości specjalnych z zakresu nauki, sztuki, techniki lub rzemiosła. Biegłym będzie także

osoba wezwana w celu wydania fachowej opinii, bez uprzedniego badania okoliczności fak-

tycznych sprawy2. Opinii biegłego (biegłych) zasięga się, jeżeli stwierdzenie okoliczności

mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych.

W tym też celu można zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej. W wypadku

powołania biegłych z zakresu różnych specjalności, o tym, czy mają oni przeprowadzić bada-

nia wspólnie i wydać jedną wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy

powołujący biegłych (art. 193 k.p.k.3). Do pełnienia czynności biegłego jest zobowiązany nie

tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę

w danej dziedzinie (art. 195 k.p.k.).

Zgodnie z art. 157 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych4, prezes sądu okrę-

gowego ustanawia biegłych sądowych i prowadzi ich listę.

W literaturze wskazuje się, że biegły może wystąpić w dwojakiej roli: opiniodawcy

i konsultanta. Biegły występujący w roli opiniodawcy wykonuje czynności w ramach eksper-

tyzy, wydaje opinię, ma pełną samodzielność w doborze metod badawczych, wykonywaniu

czynności badawczych i sporządzaniu opinii, jest samodzielnym źródłem dowodowym. Jego

powołanie następuje poprzez wydanie przez organ procesowy postanowienia5.

Występując w roli konsultanta, biegły nie przeprowadza odrębnych badań, nie wyko-

nuje ekspertyzy, nie wydaje opinii, a jedynie uczestniczy w czynnościach, udzielając porad,

pomocy, wskazówek w zakresie aktualnego lub przyszłego postępowania określonego organu,

sposobu realizacji czynności lub interpretacji uzyskanych w drodze tej czynności wyników.

Czynności, w których uczestniczy są dokonywane przez organ. W takiej sytuacji nie występu-

je w roli samoistnego źródła dowodowego. Podstawę prawną występowania biegłego w roli

konsultanta, w razie potrzeby w każdej czynności dowodowej stanowi art. 198 § 1 k.p.k. Pod-

2 S. Kalinowski, Biegły i jego opinia, Wydawnictwo CLK KGP, Warszawa 1994, s. 78. 3 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.). 4 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 2013 r., Nr 427 (tj.) ze zm. 5 K. Sławik, Wybrane aspekty z działalności biegłych, tłumaczy i specjalistów, (w) V. Kwiatkowska-Darul (red.)

Czynności procesowo-kryminalistyczne w polskich procedurach, Wydawnictwo UMK, Toruń 2004, s. 48.

7

czas oględzin zwłok obecność biegłego lekarza przewiduje art. 209 § 1 k.p.k., natomiast pod-

czas przesłuchania świadka, w stosunku do którego istnieje wątpliwość co do jego stanu psy-

chicznego, stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń,

obecność biegłego lekarza lub biegłego psychologa uwzględnia art. 192 § 2 k.p.k.6

Wydaje się, że występowanie biegłego w roli konsultanta jest w procesie niedocenia-

ne. Konsultacja z biegłym w wielu sytuacjach może przyczynić się do podjęcia właściwej

decyzji przez organ procesowy, co może przynieść wiele korzyści w toku postępowania.

„W ramach konsultacji może zostać poruszona kwestia zasadności przeprowadzania eksperty-

zy, omówienia zastosowania określonej metody badawczej, czy też możliwości wykonania

ekspertyzy w określonym terminie”7.

Istotne z punktu widzenia roli biegłego w postępowaniu są jego kwalifikacje. Powinny

one być możliwie najwyższe, a sam biegły powinien charakteryzować się sumiennością i nie

być zainteresowany wynikiem postępowania, w ramach którego wydaje opinie, udziela kon-

sultacji. Biegły może odegrać w procesie istotną rolę, wywrzeć decydujący wpływ, dlatego

też nie powinno budzić wątpliwości stawianie biegłym wymagań dotyczących kwalifikacji,

rzetelności, bezstronności i obiektywizmu. Według E. Locarda, biegłego powinny cechować:

- kompetencja oparta na ogólnym wykształceniu i specjalizacji,

- inteligencja, z którą łączą się zdolności obserwacyjne, doświadczenie, prawidłowość

rozumowania, roztropność, wyobraźnia pozwalająca na wybór trafnej hipotezy, ści-

słość, dar wypowiadania się oraz zamiłowanie do porządku,

- sumienność zawodowa8.

Podział na biegłych sądowych i spoza takiej listy wprowadził już kodeks postępowa-

nia karnego z 1928 r. Tryb ustanawiania biegłych sądowych, pełnienia przez nich czynności

oraz zwalniania z funkcji reguluje rozporządzenie z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie bie-

głych sądowych (Dz. U. nr 15, poz. 133). Zgodnie z § 12 rozporządzenia, biegłym sądowym

może być ustanowiona osoba, która: korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, ukoń-

czyła 25 lat życia, posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi na-

uki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona,

daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego oraz wyrazi zgodę na ustano-

wienie jej biegłym. Prezes sądu okręgowego prowadzi listy biegłych sądowych - według po-

szczególnych gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności. Prezes

prowadzi również wykazy biegłych sądowych na kartach założonych dla każdego biegłego;

w listach i wykazach podaje się adres biegłego i termin, do którego został ustanowiony, a tak-

że inne dane dotyczące specjalizacji. Prezes skreśla z listy biegłego oraz usuwa jego kartę

z wykazu: z chwilą zwolnienia z funkcji, w razie śmierci, z upływem okresu ustanowienia

biegłego, chyba że nastąpiło ponowne ustanowienie. Listy biegłych sądowych są dostępne dla

zainteresowanych w sekretariatach sądowych. W szczególności listy te udostępnia się stro-

nom, uczestnikom postępowania oraz organom prowadzącym postępowanie przygotowawcze

w sprawach karnych i sądom wojskowym (§ 8 rozporządzenia). W styczniu każdego roku,

6 D. Wilk (red), Kryminalistyka, Przewodnik, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2013, s.45-46. 7 G. Kopczyński, Konfrontacja biegłych w polskim procesie karnym, Oficyna a Wolters Kluwer business, War-

szawa 2008, s.44-45. 8 E. Locard, Dochodzenie przestępstw według metod naukowych, Warszawa-Łódź 1937, s. 265.

8

prezes podaje do wiadomości sądom rejonowym w okręgu sądu okręgowego oraz Minister-

stwu Sprawiedliwości, listy biegłych sądowych, a także zawiadamia niezwłocznie o każdej

zmianie listy oraz o wszczęciu wobec tych osób postępowania karnego albo o ubezwłasno-

wolnienie (§ 9 rozporządzenia.).W przypadku potrzeby ustanowienia biegłego, prezes sądu

może zwrócić się do właściwych stowarzyszeń lub organizacji zawodowych, przedsiębiorstw

państwowych, instytucji, szkół wyższych oraz urzędów państwowych o wskazanie osób po-

siadających teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki,

sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności (§ 14 rozporządzenia). Zgodnie z § 15 rozpo-

rządzenia ustanowienie biegłym uprawnia po złożeniu przyrzeczenia do wydawania opinii na

zlecenie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych

w zakresie tej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności, dla której

ustanowienie nastąpiło. Biegły, wydając opinię, ma prawo używać tytułu biegłego sądowego

z oznaczeniem specjalności oraz sądu okręgowego, przy którym został ustanowiony.

Warunkiem wezwania biegłego do pełnienia obowiązków w danej sprawie jest uzna-

nie przez organ procesowy, że posiada on właściwe kwalifikacje oraz że nie zachodzą oko-

liczności powodujące wyłączenie danej osoby z roli eksperta w danej sprawie. Art. 196

§ 1 k.p.k. statuuje bezwzględny zakaz powoływania w charakterze biegłego:

- obrońcy w stosunku do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej

lub prowadząc sprawę,

- adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 k.p.k. (kontakt zatrzymanego z ad-

wokatem i bezpośrednia z nim rozmowa),

- duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,

- osoby najbliższej dla oskarżonego (zgodnie z art. 115 § 11 k.p.k. - małżonka, wstęp-

nego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatego w tej samej linii lub stopniu, osoby po-

zostającej w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osoby pozostającej

we wspólnym pożyciu,

- osoby pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, np. na-

rzeczeństwie, byłym konkubinacie, wspólnym pożyciu osób tej samej płci; zgodnie ze

stanowiskiem wyrażonym przez Z. Kwiatkowskiego w glosie do postanowienia Sądu

Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r.9 za szczególnie bliski uznać należy swoisty

i niezwykły stosunek, oparty na tak silnej więzi emocjonalnej, że stawia on osoby

w sytuacji zbliżonej do osoby najbliższej,

- osoby, której sprawa dotyczy bezpośrednio,

- osoby będącej małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomoc-

nika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostającej we wspólnym pożyciu z jedną

z tych osób,

- osoby będącej krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do

stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wyżej wymienionych albo związanej

z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

- osoby biorącej udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawi-

ciel ustawowy strony, albo prowadzącej postępowanie przygotowawcze,

9 II KK 222/05, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa 2006/5/26, Prokuratura i Prawo

2007/6/155.

9

- osoby powołanej w sprawie w charakterze świadka lub będącej świadkiem czynu.

Nie może stanowić dowodu opinia wydana przez biegłego, co do którego zaszła bez-

względna przyczyna wyłączenia. W miejsce wyłączonego biegłego powołuje się innego.

Omawiając zakazy w zakresie powoływania biegłych, nie sposób pominąć osób ko-

rzystających z immunitetu dyplomatycznego, które w myśl art. 581 k.p.k. nie są zobowiązane

do występowania w charakterze biegłego, można jednak zwrócić się o wyrażenie przez te

osoby zgody na złożenie zeznań albo na wystąpienie w charakterze biegłego. W przypadku

wyrażenia zgody, wezwania doręczone tym osobom nie mogą zawierać zagrożenia stosowa-

niem środków przymusu, a w razie niestawiennictwa na wezwanie lub odmowy złożenia ze-

znań nie można wobec nich stosować tych środków. W literaturze określa się taką sytuację

jako względny zakaz dowodzenia. Czynności biegłego nie mogą wykonywać także osoby, co

do których ujawnią się powody osłabiające zaufanie do ich wiedzy lub bezstronności albo

inne ważne powody. W wyroku Sądu Najwyższego z 14 marca 1961 r.,10

do ważnych powo-

dów osłabiających zaufanie do biegłego, zalicza się okoliczności dotyczące braku rękojmi

bezstronności lub braku rękojmi kwalifikacji zawodowych. Zatem szereg różnych przyczyn

może podważać wiarygodność biegłego: brak kwalifikacji, wiedzy, doświadczenia zawodo-

wego, wykształcenia, osobiste zainteresowanie wynikiem postępowania, stosowanie metod

badawczych zdyskwalifikowanych przez naukę czy też z nią sprzecznych.

10 III K 79/61, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Prokuratura Generalna 1961/7/102.

10

Rozdział II

PODSTAWOWE OBOWIĄZKI I PRAWA BIEGŁEGO

Na osobę powołaną w charakterze biegłego (biegłego sądowego oraz każdą inną osobę

posiadającą wiadomości specjalne, która została powołana w charakterze biegłego), ustawo-

dawca nałożył szereg obowiązków. Podstawowym z nich jest wykonanie rzetelnej i bezstron-

nej ekspertyzy oraz przedłożenie opinii w formie i terminie wskazanym przez organ. Każda

osoba posiadająca wiadomości specjalne ma obowiązek przyjęcia i pełnienia funkcji biegłego.

Art. 197 § 3 k.p.k. w zw. z art. 177 k.p.k. nakłada na biegłego obowiązek stawienia się na

wezwanie uprawnionego organu procesowego i złożenia opinii. Biegły ma obowiązek pozo-

stawania do dyspozycji organu procesowego. Obowiązek złożenia zeznania wynikający z art.

197 k.p.k. dotyczy przede wszystkim biegłych, którzy nie są wpisani na listę biegłych sądo-

wych, ponieważ biegły sądowy powołuje się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go

w tym charakterze. Na biegłym spoczywa obowiązek składania prawdziwych oświadczeń.

Przed rozpoczęciem przesłuchania biegły jest uprzedzany o odpowiedzialności karnej za

składanie fałszywej opinii (art. 233 § 4 k.k.), a w postępowaniu przygotowawczym biegły

podpisuje oświadczenie o takim uprzedzeniu (art. 190 k.p.k.). Biegły ma obowiązek przepro-

wadzenia badań oraz opracowania na tej podstawie opinii, chyba że wydanie opinii nie wy-

maga badań (opinia in abstracto), wówczas czyni to, opierając się na posiadanej wiedzy

i doświadczeniu. Przedmiot i zakres badań zakreśla postanowienie, o którym szerzej w dalszej

części opracowania. Biegły, czynności przeprowadza osobiście, co pozostaje w bezpośrednim

związku z odpowiedzialnością za wydaną opinię. Oczywiście w wydaniu opinii może wspie-

rać się innymi osobami (pomocnikiem, konsultantem), a okoliczność ich wykorzystania po-

winien wskazać w opinii, podając ich imiona i nazwiska oraz czynności wykonywane przez te

osoby. Osoby takie mogą być przesłuchane w charakterze świadka. Przygotowaną opinię bie-

gły ma obowiązek przekazać organowi, a informacje uzyskane w toku ekspertyzy zobowiąza-

ny jest zachować w tajemnicy.

Ustawodawca przewidział pewne formy represji wobec tych biegłych, którzy niedo-

pełniają swoich obowiązków. W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na we-

zwanie organu procesowego lub bez zgody tegoż organu oddalenia się z miejsca czynności,

na biegłego może zostać nałożona kara pieniężna, w wyjątkowych sytuacjach może być za-

trzymany i przymusowo doprowadzony, a w przypadku uporczywego uchylania się od obo-

wiązków biegłego, można zastosować aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni.

Powołanie osoby w charakterze biegłego jest przejawem zaufania wobec niej i prze-

konania, iż wykona ona zadania w sposób sumienny, rzetelny i bezstronny, zgodnie z posia-

daną wiedzą i doświadczeniem zawodowym.

Przyznanie biegłemu praw jest swoistą gwarancją procesową oraz ma na celu zabez-

pieczenie wykonania nałożonych na ten podmiot obowiązków. Osoba ma prawo odmówić

pełnienia funkcji biegłego w przypadku, gdy ze względu na okoliczności natury prawnej nie

może podjąć się tych obowiązków. Biegły wiedząc np. o powiązaniach rodzinnych z oskarżo-

nym, czy też „innych ważnych powodach”, osłabiających zaufanie, może sam zgłosić wnio-

sek o wyłączenie ze sprawy. Ponadto biegły może odmówić pełnienia tej funkcji z uwagi na

11

inne, subiektywne i faktyczne przyczyny, np. przekonanie o niemożliwości podjęcia czynno-

ści biegłego z powodu braku odpowiednich kwalifikacji z danej dziedziny, braku odpowied-

niej aparatury do przeprowadzenia badań, nadmiernego obciążenia wykonywaniem innych

ekspertyz, ciężką chorobę. Organ procesowy ma prawo do zweryfikowania tych okoliczności,

jednakże powinien mieć na uwadze, że relacje między organem procesowym i biegłym po-

winny układać się na zasadzie współpracy i zrozumienia pełnionych ról, natomiast zdecydo-

wanie należy wyeliminować jakikolwiek przymus w tych relacjach. Sankcje z powodu nie-

wykonania obowiązków stosowane są w przypadku bezpodstawnego uchylania się od zadań

biegłego.

Istotnym z punktu widzenia możliwości wykonania ekspertyzy i wydania opinii jest

materiał badawczy, wskazany w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego,

a szczególnie jego kompletność i jakościowa przydatność do badań. Ocena materiału ba-

dawczego należy do biegłego i może on uzależnić przeprowadzenie ekspertyzy od jego uzu-

pełnienia.

Uprawnienie biegłego do zapoznania się z materiałami sprawy i przeglądania akt bu-

dzi pewne kontrowersje. Z jednej strony udostępnienie całości akt sprawy może spowodować

sugerowanie się informacjami zawartymi w tych aktach przez biegłego (np. innymi opiniami),

natomiast z drugiej strony pozwala biegłemu zorientować się w całokształcie okoliczności.

Dlatego też najbardziej rozsądnym rozwiązaniem wydaje się uzależnianie zakresu tego udo-

stępnienia od rodzaju wykonywanej ekspertyzy i innych okoliczności, które organ procesowy

powinien każdorazowo brać pod uwagę (w miarę potrzeby, udostępnia się biegłemu akta

sprawy i wzywa go do udziału w przeprowadzeniu dowodów art. 198 § 1 k.p.k.).

Biegły ma prawo do zadawania pytań osobom przesłuchiwanym (art. 171 § 2 k.p.k.

oraz art. 370 § 1 k.p.k.). Prawo to nabiera szczególnego znaczenia podczas konfrontacji. Pod-

czas konfrontacji, biegli mogą sobie wzajemnie zadawać pytania bezpośrednio lub za pośred-

nictwem organu procesowego, mają obowiązek udzielania odpowiedzi na pytania organu pro-

cesowego i innych uczestników procesu.

Z podjęciem przez biegłego czynności, wykonaniem i złożeniem opinii wiąże się pra-

wo do repliki, czyli prawo do obrony swoich praw zawartych w opinii, szczególnie, gdy jej

treść jest kwestionowana przez innych uczestników czy innych biegłych. Biegły powinien

mieć możliwość obrony swoich poglądów i ustosunkowania się do zdania odmiennego. Po-

lemikę w kwestiach sprzecznych umożliwia konfrontacja.

Art. 245 k.k. zawiera gwarancję prawa biegłego do ochrony osobistej. Karalne jest

używanie wobec biegłego przemocy lub groźby bezprawnej czy też naruszenie nietykalności

cielesnej w celu wywarcia wpływu na biegłego. Przepisy nakładają wprost na osobę przesłu-

chującą (przewodniczącego składu orzekającego) obowiązek uchylania pytań sugerujących

i nieistotnych (art. 171§ 6 k.p.k.) oraz pytań niestosownych (obraźliwych, poniżających,

kompromitujących). Ochrona prawna biegłego ma także swój wyraz w możliwości pozosta-

wienia w tajemnicy danych dotyczących miejsca zamieszkania biegłego i pozostawienia ich

do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora (art. 197§ 3 w zw. z art. 191 § 3 k.p.k.).

Wykonując swoje obowiązki, biegły ma prawo do wynagrodzenia. Do kosztów sądo-

wych zalicza się wydatki poniesione przez Skarb Państwa, m.in. z tytułu sprowadzenia

i przewozu biegłych oraz należności biegłych lub instytucji, które zostały wyznaczone do

wydania opinii (art. 616 § 2 pkt 2 i art. 618 § 1 pkt 3 i 9 k.p.k.). O przyznaniu biegłemu wy-

12

nagrodzenia orzeka organ zlecający wykonanie opinii w formie postanowienia, na które przy-

sługuje zażalenie (art. 459 § 3 k.p.k.). Biegłemu niebędącemu funkcjonariuszem organów

procesowych powołanemu przez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze,

przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę oraz zwrot poniesionych wydatków niezbęd-

nych dla wydania opinii. Wysokość jego wynagrodzenia za wykonaną pracę ustala się,

uwzględniając wymagane kwalifikacje, potrzebny do wydania opinii czas i nakład pracy,

a wysokość wydatków niezbędnych dla wydania opinii – na podstawie złożonego rachunku.

Wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albo

według taryfy zryczałtowanej, określonej dla poszczególnych kategorii biegłych, ze względu

na dziedzinę, w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawki wynagrodzenia za

godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących

kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa. Wynagro-

dzenie takiego biegłego, będącego podatnikiem zobowiązanym do rozliczenia podatku od

towarów i usług, podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie ze

stawką tego podatku, obowiązującą w dniu orzekania o tym wynagrodzeniu (art. 618f k.p.k.).

Do biegłego niebędącego funkcjonariuszem organów procesowych powołanego przez

sąd lub organ postępowania przygotowawczego stosuje się odpowiednio art. 618a k.p.k. (do-

tyczący stawiennictwa świadka), w myśl którego przysługuje mu zwrot kosztów podróży

z miejsca zamieszkania do miejsca wykonywania czynności postępowania na wezwanie sądu

lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, w wysokości rzeczywiście ponie-

sionych racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym, odpo-

wiednim środkiem transportu. Górną granicę tej należności stanowi wysokość kosztów przy-

sługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery

budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Według tych samych zasad przy-

sługuje mu zwrot kosztów noclegu oraz utrzymania w miejscu wykonywania czynności po-

stępowania. Wysokość tych kosztów biegły powinien należycie wykazać. Biegłemu niebędą-

cemu funkcjonariuszem organów procesowych wezwanemu przez sąd lub organ prowadzący

postępowanie przygotowawcze, w razie nieskorzystania z jego usług, przysługuje zwrot utra-

conego zarobku lub dochodu. Wynagrodzenie za utracony zarobek lub dochód przyznaje się

takiemu biegłemu, uwzględniając jego kwalifikacje i czas zużyty w związku z wezwaniem

(art. 618h. § 1 k.p.k.). W przypadku gdy biegły zostanie wezwany przez uprawniony organ

w kilku sprawach na ten sam dzień, zwrot kosztów podróży, noclegu, utrzymania w miejscu

wykonywania czynności postępowania, utraconego zarobku lub dochodu z powodu stawien-

nictwa na wezwanie organu, przysługuje mu tylko raz (art. 618i k.p.k.). Należności przyznaje

sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze na wniosek złożony ustnie do pro-

tokołu lub na piśmie, w terminie zawitym 3 dni od dnia zakończenia czynności z udziałem

osoby do nich uprawnionej.

Omawiając obowiązki i prawa biegłego, nie sposób pominąć kwestii braku możliwości

łączenia roli świadka i biegłego w procesie karnym. Przeszkodę stanowi fakt odmiennej przy-

czyny powołania w takim charakterze oraz treść składanych oświadczeń dowodowych. Biegły

i świadek pełnią odmienne role procesowe. Świadek jest niezastąpiony w roli dawcy świadec-

twa, to osoba przypadkowa, która spostrzegła określone okoliczności i została wezwana

w celu ich zrelacjonowania. Nie musi on posiadać (choć może) wiadomości specjalnych, ze-

znaje o faktach i nie jest w tym względzie istotna jego opinia. Biegły może być zastąpiony

13

innym biegłym, warunkiem jego powołania jest posiadanie wiadomości specjalnych. Jego

zadaniem jest spostrzeganie i opiniowanie lub wyjaśnianie kwestii w ramach swojej specjal-

ności. Cechą wspólną świadka i biegłego jest status osobowego źródła dowodowego oraz wy-

powiadanie się w cudzej sprawie, co stanowi środek dowodowy.

14

Rozdział III

DOWÓD Z OPINII BIEGŁEGO

Poszczególne etapy postępowania ze śladami pozostają ze sobą w ścisłej zależności,

a sposób i rzetelność ich wykonania wywiera nieodwracalne skutki dla całego postępowania

dowodowego w ramach procesu karnego. W postępowaniu ze śladami można wyróżnić na-

stępujące etapy:

- ujawnienie śladów,

- eliminacja śladów niemających związku z przestępstwem,

- wstępne wnioskowanie ze śladów,

- zabezpieczenie śladów: techniczno-kryminalistyczne (materialne) oraz formalno-

procesowe (dokumentowanie),

- w niektórych przypadkach pobranie materiału porównawczego czy kontrolnego do badań,

- zlecenie wykonania badań, natomiast po otrzymaniu opinii - wykorzystanie ich wyników.

W niniejszym opracowaniu skoncentrowano się na zlecaniu badań przez organ proce-

sowy.

Ogólnym warunkiem powodzenia w opiniowaniu jest należyte wykonanie przez pro-

cesualistę (sąd, prokuratora, policjanta) szeregu czynności - zanim sporządzi on postanowie-

nie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego (art. 194 k.p.k.). Zakres tych poczynań w po-

szczególnych sprawach traktować należy bardziej rygorystycznie aniżeli zdarza się to w prak-

tyce zbyt często skoncentrowanej na „poprawianiu statystyki” czy na innych kryteriach oceny

sukcesu zawodowego11

.

Opinie prywatne, czyli pisemne opracowania zlecone przez innych uczestników po-

stępowania aniżeli uprawnione organy procesowe, nie są opiniami w rozumieniu

art. 193 k.p.k. w zw. z art. 200 § 1 k.p.k. i nie mogą stanowić dowodu w sprawie. Koniecz-

nym warunkiem do uznania pisemnej wypowiedzi za opinię jest nie tylko sporządzenie jej

przez biegłego, ale także poprzedzenie jej postanowieniem organu procesowego o zasięgnię-

ciu opinii tej osoby jako biegłego. Z chwilą wydania postanowienia o dopuszczeniu dowodu

z opinii biegłego, biegły staje się uczestnikiem postępowania, zaś wydana przez niego opinia

uzyskuje cechy opinii w rozumieniu przepisów postępowania karnego12

. Strony nie mają

prawa samodzielnie powoływać biegłych.

Wydanie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego poprzedzać powin-

na dogłębna analiza akt sprawy (jej aktualnego stanu) w celu uwypuklenia tych wątpliwości,

których wyjaśnienie wymaga wiedzy specjalistycznej. Przy czym mogą to być jedynie te wąt-

pliwości, których wyjaśnienie może mieć znaczenie w kształtowaniu merytorycznej treści

orzeczenia rozstrzygającego dany proces. Podczas czytania akt, należy skupić uwagę na mate-

riale badawczym. Jego staranne zebranie przedstawia dużą wartość prakseologiczną. W od-

niesieniu do materiału dowodowego należy skupić się na jego zabezpieczeniu materialnym,

11 J. Gurgul, Czynności poprzedzające wydanie postanowienia o powołaniu biegłego, Problemy Kryminalistyki

1993, nr 200-201, s. 19. 12 Postanowienie Sądu Najwyższego 24 stycznia 2008 r., II KK 290/07, Biuletyn Prawa Karnego 2008/3/32.

15

a szczególnie udokumentowaniu, w przypadku materiału porównawczego - na jego skomple-

towaniu.

Istotnym w procesie wykrywczym jest czas wykonywania postulowanej analizy do-

wodów. Wybranie niewłaściwego momentu może pomniejszyć efektywność opinii. Sytuacja

taka zachodzi w przypadku, gdy przedmiot specjalistycznych badań z upływem czasu ulega

naturalnym przemianom. Przedmioty, na których znajdują się ślady w wielu przypadkach,

powinny możliwie szybko trafiać do biegłego. Warto w tym miejscu przypomnieć, że na efek-

tywność badań śladów przeprowadzanych przez biegłego wpływa szereg czynników, do któ-

rych należą:

- właściwości i skład substancji tworzącej ślad (np. w przypadku śladów daktyloskopijnych

najczęściej jest to substancja potowo-tłuszczowa, która pozostawiona na niechłonnym

podłożu nawet w temperaturze pokojowej wysycha),

- rodzaj podłoża (jego cechy - np. chłonność),

- upływ czasu od powstania śladów (np. w przypadku żywności upływ czasu może powo-

dować pojawienie się pleśni, z upływem czasu następuje gojenie się ran, zanik podbie-

gnięć krwawych),

- sposób przechowywania (np. w przypadku śladów biologicznych - krwi - rozwojowi

drobnoustrojów może sprzyjać wilgoć i wysoka temperatura pomieszczenia, w którym

ślad jest przechowywany).

Nie ulega wątpliwości, że na możliwość przeprowadzenia badań, ich efektywność oraz

wykorzystanie wyników wpływa sposób zabezpieczenia techniczno-kryminalistycznego śla-

dów. Błędy popełniane na etapie zabezpieczania materialnego mogą ograniczać, a niekiedy

uniemożliwiać przeprowadzenie badań (ślad może nie kwalifikować się do badań lub wręcz

ulec zniszczeniu).

Dysponując konkretnym rodzajem śladów, należy określić możliwości badawcze, co

często wymaga konsultacji ze specjalistą - technikiem kryminalistyki, a niekiedy nawet z bie-

głym. W przypadku wyboru więcej niż jednej z kilku możliwości badawczych, należy podjąć

decyzję dotyczącą kolejności zlecania badań. Właściwa kolejność tych badań warunkuje nie-

kiedy wykorzystanie więcej niż jednej możliwości badawczej, np. widoczne barwne ślady

linii papilarnych w pierwszej kolejności powinny być przedmiotem badań biegłego z zakresu

biologii lub fizykochemii (czy też biologii i fizykochemii), a następnie biegłego z zakresu

daktyloskopii.

Na etapie kompletowania materiału dla biegłego, rozważenia wymaga potrzeba uzy-

skania materiału porównawczego do badań. W niektórych przypadkach istnienie materiału

porównawczego warunkuje przeprowadzenie badań. Sytuacja taka zachodzi szczególnie

w przypadku braku odpowiedniej bazy danych, zbioru, kartoteki czy registratury wykorzy-

stywanych do prowadzenia badań kryminalistycznych. W przypadku takiej potrzeby, należy

zastanowić się nad oddziaływaniem upływu czasu związanego z uzyskaniem materiału po-

równawczego na możliwości badawcze.

Zgodnie z art. 193 § 1 i 2 k.p.k., jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne

znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii

biegłego, biegłych, instytucji naukowej lub specjalistycznej. Interpretacja tego przepisu,

w doktrynie i orzecznictwie nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że powołanie

biegłego w sytuacji, o jakiej mowa w § 1 omawianego przepisu nie jest prawem, lecz obo-

16

wiązkiem organu procesowego. Jeśli więc w sprawie koniecznym było zasięgnięcie opinii

biegłego - dowodu z biegłego nie można zastąpić innym dowodem.

Do wiadomości specjalnych nie należą te wiadomości, które są dostępne dla przecięt-

nego, dorosłego człowieka o odpowiednim doświadczeniu życiowym, wykształceniu i zasobie

wiedzy ogólnej13

.

Zgodnie z art. 194 k.p.k. w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego

należy wskazać:

1) imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie

potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu

ekspertyzy,

2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych,

3) termin dostarczenia opinii.

Wskazanie w sposób prawidłowy przedmiotu i zakresu ekspertyzy decyduje o prawi-

dłowym postawieniu problemu. Jest to o tyle istotne, że zakres ekspertyzy jest określony gra-

nicami badawczymi, wytyczonymi biegłemu przez organ procesowy (poprzez wskazanie celu

i materiału badawczego). Przedmiotem czynności wykonywanych w ramach ekspertyzy będą

okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, przedmiotem badań bie-

głego – właściwości rzeczy i zjawisk.

Po zdefiniowaniu rodzaju i celu wnioskowanych badań specjalistycznych należy

przejść do kolejnego ważnego etapu – sprecyzowania szczegółowych pytań do biegłego. Py-

tania te powinny merytorycznie obejmować pełny zakres „niewiedzy”, każdy fragment nieja-

sności należy odzwierciedlić w stosownym pytaniu. Pytania należy ujmować w języku

wspólnym dla procesualisty i eksperta.

Pytania powinny spełniać następujące kryteria:

- dotyczyć zakresu wiedzy reprezentowanej przez biegłego,

- uwzględniać aktualne możliwości badawcze,

- być rzeczowe, jasne i zrozumiałe,

- być sformułowane w kolejności odpowiadającej regule od ogółu do szczegółu,

- nie sugerować odpowiedzi.

Opinia biegłego podlega ocenie, jak każdy inny dowód w sprawie (zgodnie z zasadą

swobodnej oceny dowodów). Organ procesowy jest powołany do skontrolowania logicznego

biegu przesłanek opinii i do sprawdzenia jej wyników w oparciu o materiał dowodowy spra-

wy. Stąd też zaniechanie takiej oceny przedłożonych opinii w kontekście ujawnionych

w sprawie dowodów stanowi istotne uchybienie regułom określonym w art. 7 k.p.k14

. Z istoty

rzeczy wynika, że oceny i wartościowania w opinii biegłego mogą przebiegać wyłącznie na

płaszczyźnie jej analizy logicznej, a nie z pozycji wyboru metodologii badań oraz trafności

poglądów reprezentowanych w danej dziedzinie wiedzy.

W ujęciu kryminalistycznym ekspertyza jest zespołem czynności badawczych wyma-

gających wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu

13 Wyrok Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 1976 r., II KR 48/76, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna

i Wojskowa 1976/10-11/133. 14 Wyrok Sądu Najwyższego 12 października 2006 r., IV KK 236/06, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Spra-

wach Karnych 2006/1/1958.

17

procesowego oraz zakończonych opinią mogącą mieć charakter samoistnego dowodu w pro-

cesie15

. Istotą każdej ekspertyzy są zatem:

- czynności badawcze (w szczególności: wstępna analiza zlecenia, dostarczonego do badań

materiału kwestionowanego, porównawczego, wzorcowego, przygotowanie dostarczonych

materiałów do badań, dobór aparatury badawczej i metodyki badań, przeprowadzenie ba-

dań, analiza wyników badań i sformułowanie wniosków, sporządzenie opinii, określenie

jej formy i zakresu),

- wiadomości specjalne,

- czynności wykonywane przez biegłego16

.

Przepisy procedury karnej nie określają zakresu i metod badań specjalistycznych prze-

prowadzanych przez biegłych. W kwestii tej znaczenie zasadnicze mają specjalistyczne kwa-

lifikacje biegłych. Organ procesowy może sugerować przeprowadzenie określonych badań

uzupełniających w przypadku, gdy powstają wątpliwości dotyczące negatywnego wpływu

rezygnacji z określonych badań na opinię biegłego (w szczególności na oceny i wnioski za-

warte w opinii).

Obligatoryjnym elementem postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego

jest wskazanie terminu wykonania opinii. Termin ten nie powinien być abstrakcyjny, lecz

musi stwarzać realne szanse na wykonanie w zakreślonym czasie zleconej ekspertyzy. Termin

ten również powinien uwzględniać pracochłonność badań i z praktycznego punktu widzenia,

liczbę oczekujących na wydanie opinii przez konkretną osobę. Rzeczywistość bowiem wska-

zuje, że na ekspertyzę z niszowych dziedzin, którymi zajmują się nieliczne ośrodki w Polsce,

trzeba oczekiwać nawet ponad rok.

Kodeks postępowania karnego nie upoważnia do wartościowania opinii biegłych

w zależności od podmiotu, który opinię przygotował. Art. 193, 195 i 196 k.p.k. precyzują

natomiast wymagania pod adresem biegłych. Ocena wyników pracy biegłego dokonywana

jest w oparciu o kryterium wiedzy, kompetencji i rzetelności biegłego oraz jasności i zupełno-

ści jego opinii.

Ekspertyzy mogą być wykonywane przez następujące podmioty:

- instytucje naukowe (np. instytuty naukowe lub naukowo-badawcze, uczelnie wyższe, jed-

nostki badawczo-rozwojowe i inne posiadające status jednostek badawczo-naukowych lub

naukowych),

- instytucje specjalistyczne (np. laboratoria służb państwowych, prywatne laboratoria i labo-

ratoria stowarzyszeń),

- biegłych sądowych (osoby wpisane na listy biegłych sądowych prowadzone przez preze-

sów sądów okręgowych),

- ekspertów występujących w roli biegłych, jako osoby opracowujące opinie w imieniu in-

stytucji naukowych lub specjalistycznych,

- biegłych powołanych ad hoc przez organ procesowy ze względu na posiadaną wiedzę

w danej dziedzinie.

15 T. Hanausek, Kryminalistyka. Zarys wykładu, wyd. III, Kraków 2002, Zakamycze, s. 159. 16 M. Goc, Ekspertyza kryminalistyczna, (w) E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, Kryminalistyka - czyli rzecz o

metodach śledczych, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 241-242.

18

Ekspertyzy kwalifikuje się według różnych kryteriów:

Kryterium dziedziny nauki, sztuki lub umiejętności, np.:

- medyczno-sądowe,

- psychiatryczne,

- psychologiczne,

- buchalteryjne,

- toksykologiczne,

- kryminalistyczne.

Kryterium zakresu taktyki kryminalistycznej, np.:

- modus operandi sprawcy,

- sylwetki psychofizycznej sprawcy,

- oceny śladów emocjonalnych i możliwości istnienia zapisów pamięciowych,

- zakresu i kierunków budowy wersji.

Kryterium zakresu techniki kryminalistycznej, np.:

- ekspertyzy ściśle kryminalistyczne, których cel, środki i metody przeprowadzania opra-

cowane zostały przez kryminalistykę (np. ekspertyza daktyloskopijna, mechanoskopijna,

broni palnej i śladów jej użycia, pisma i dokumentów, śladów stóp i pojazdów),

- ekspertyzy, których cel wyznaczony został przez funkcje kryminalistyki, natomiast

środki i metody ich przeprowadzania opracowano w ramach innych dziedzin nauki

(np. ekspertyza chemiczna, toksykologiczna, fizyczna, antropologiczna czy biologicz-

na). Ekspertyzy takie przeprowadzane są przez placówki kryminalistyczne posługują-

ce się metodyką innych dziedzin nauki,

- nowe ekspertyzy, które stopniowo stają się ekspertyzami kryminalistycznymi, pomimo

że niektóre elementy ich metodyki opracowano w specjalistycznych dziedzinach nauki

(np. ekspertyza fonoskopijna, osmologiczna, ekspertyza mikrośladów, DNA czy też

ekspertyza z zakresu fizjodetekcji).

Kryterium sposobu opracowania:

- ekspertyza indywidualna, w przypadku której biegły samodzielnie przeprowadza ba-

dania i sporządza opinię, niezależnie od tego w ilu specjalnościach jest autorytetem

i jakie wiadomości specjalne (z ilu dziedzin) wykorzystał,

- ekspertyza pojedyncza – wykonywana przez biegłego indywidualnie z wykorzysta-

niem wiadomości specjalnych z jednej dziedziny,

- ekspertyza zespołowa – wykonywana przez kilku biegłych tej samej specjalności, naj-

częściej w przypadku sprawy skomplikowanej lub ekspertyzy powtórnej (w takim

przypadku każdy biegły podpisuje opinię i bierze za nią odpowiedzialność, chyba że

nie zgadza się z opinią większości i sporządza opinię odrębną),

- ekspertyza kompleksowa – wykonywana przez biegłych różnych specjalności

ze względu na wielość zagadnień wymagających rozstrzygnięcia.

Kryterium pozycji procesowej:

- opinia wstępna – wydawana jest na podstawie niepełnego materiału badawczego

w zakresie kwestii podstawowej. Uznać należy za dopuszczalne zasięganie na zasa-

dach ogólnych wskazanych w art. 193 § 1 k.p.k. tzw. wstępnych opinii dla ustalenia,

czy wątpliwości co do poczytalności mają rzeczywiście uzasadniony charakter. Ów tak

zakreślony zakres przedmiotowy tej opinii (badanie nie stanu zdrowia psychicznego

19

oskarżonego (podejrzanego), lecz jedynie samych wątpliwości organu do niego się

odnoszących) powoduje, iż do jej wydania nie ma potrzeby powoływania - jak w art.

202 § 1 k.p.k. dla opracowania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego -

dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Konieczność uczestnictwa w badaniu takiej ilości

biegłych jest bowiem w ustawie zagwarantowana tylko dla takich badań17

.

- opinia uzupełniająca – stanowi dopełnienie lub rozwinięcie ekspertyzy wstępnej,

w konsekwencji czego jej połączenie z ekspertyzą wstępną powoduje wydanie opinii

pełnej, w której udziela się odpowiedzi na wszystkie postawione pytania,

- opinia powtórna – wydawana ponownie, jej przedmiotem są badane wcześniej kwe-

stie, najczęściej wykonywana jest w związku z zaistniałymi w opinii pierwotnej

sprzecznościami lub niejasnościami,

- opinia ostateczna – w ujęciu kryminalistycznym w sposób ostateczny i definitywny

rozstrzygająca daną kwestię i nawet w przypadku powtórnych badań nie jest możliwe

uzyskanie innych rezultatów,

- opinia kontradyktoryjna – nie występuje w polskim procesie, ponieważ powołanie

biegłego leży wyłącznie w gestii organu procesowego - w przypadku sprzecznych

opinii biegłych, tzn. powołanego przez organ procesowy i powołanego przez strony,

jest wydawana przez innego biegłego,

- opinia prywatna (pozasądowa) – sporządzona przez biegłego powołanego przez stro-

nę, dlatego też w znaczeniu procesowym nie ma charakteru dowodu z opinii biegłego.

Opinia prywatna, czyli pisemne opracowanie zlecone przez uczestnika postępowania,

a nie przez uprawniony organ procesowy, nie jest opinią w rozumieniu art. 193 k.p.k.

w zw. z art. 200 § 1 k.p.k., i nie może stanowić dowodu w sprawie. Opinia opracowana

na zlecenie uczestnika postępowania, przedstawiona przez niego sądowi, stanowi jego

oświadczenie zawierające informację o dowodzie złożoną na podstawie

art. 453 § 2 k.p.k., podlegające ujawnieniu w trybie przewidzianym przez ten przepis18

.

Kryterium obowiązku skorzystania z usług biegłego:

- ekspertyza obligatoryjna – zlecana przez organ procesowy obowiązkowo zgodnie

z art. 209 § 2 i 4 k.p.k. (oględziny i otwarcie zwłok z udziałem biegłego lekarza,

w miarę możliwości z zakresu medycyny sądowej), na podstawie art. 202 § 1 k.p.k.

(powołuje się co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów w celu wydania opinii

o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego), na podstawie art. 202 § 3 k.p.k. (powo-

łuje się biegłego lekarza seksuologa w celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicz-

nego oskarżonego, w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych), na podstawie art.

193 § 1 k.p.k. w zw. z art. 93 k.k. (przed orzeczeniem środka zabezpieczającego w po-

staci umieszczenia w zakładzie zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulato-

ryjne sąd obligatoryjnie wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa, a w spra-

wach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych – także lekarza seksuologa, co

oznacza obowiązek przeprowadzenia dowodu z ustnej opinii biegłych tych specjalności),

- ekspertyza fakultatywna – jej zlecenie należy do uprawnień, a nie obowiązków organu

procesowego.

17 Postanowienie SN z 16 czerwca 2005 r., II KK 394/04, System Informacji Prawnej LEX nr 151702. 18 Postanowienie SN z 4 stycznia 2005 r., V KK 388/04, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Woj-

skowa 2005/1/12.

20

Rozdział IV

ZASADY SPORZĄDZANIA POSTANOWIENIA

O DOPUSZCZENIU DOWODU Z OPINII BIEGŁEGO

4.1. Wybór biegłego i inne zagadnienia związane z przygotowaniem się do wydania po-

stanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.

Jak już wskazano w I rozdziale niniejszej publikacji, kodeks postępowania karnego nie

upoważnia do wartościowania opinii biegłych w zależności od podmiotu, który opinię przy-

gotował. Na takim stanowisku niezmiennie stoi judykatura, która wyraźnie podkreśla, że nie

ma żadnej różnicy w traktowaniu i ocenie opinii biegłego złożonej przez biegłego sądowego

lub przez innego biegłego powołanego w określonej sprawie przez organ procesowy19

.

Analogicznie ma się rzecz z wyborem biegłego, którego policjant prowadzący postę-

powanie przygotowawcze powołuje na mocy postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii

biegłego. Może on według własnego uznania powoływać w charakterze biegłych bądź to oso-

by wpisane na listę biegłych sądowych, bądź też inne osoby spoza tej listy, jeżeli mają one

odpowiednie kwalifikacje zawodowo-specjalistyczne w danej dziedzinie, o którą w sprawie

chodzi, przy czym nie ma zastrzeżeń co do ich bezstronności20

. W praktyce służb policyjnych,

co wynika z zasad ekonomiki i komplementarności, prowadzący postępowania przygotowaw-

cze w pierwszej kolejności zwracają się o opinie biegłych do laboratoriów kryminalistycz-

nych komend wojewódzkich (stołecznej). Jednakże postępujące od kilku lat obniżenie efek-

tywności pracy laboratoriów, objawiające się wydłużonym czasem badań i wydawania opinii

oraz w wielu regionach kraju brakiem odpowiednich specjalności w resortowych instytucjach

specjalistycznych, spowodował proceder coraz częstszego powoływania biegłych spoza wła-

snej służby.

Zważyć należy, że w praktyce służbowej decyzja o powołaniu biegłych wydających

opinie poza policyjnymi laboratoriami kryminalistycznymi w głównej mierze uzależniona jest

od czynnika ekonomicznego, rozważanego zawsze w dwóch zakresach. Pierwszy dotyczy

ekonomiki finansowej, a więc realnych kosztów, jakie musi ponieść płatnik, w tych przypad-

kach komendy wojewódzkie (stołeczna) lub Komenda Główna Policji. Drugi zakres obejmuje

ekonomikę czasu procesowego, a więc jak najkrótszego czasu wykonania badań i wydania

opinii. Policjant dokonujący wyboru biegłego powinien oba aspekty ekonomiki finansowej

i czasowej uwzględniać równolegle i w sposób wyważony. Oznacza to, że stosowane także

w praktyce zapytanie o przewidywany czas wydania opinii i jej szacunkowy koszt powinno

być zrealizowane rzetelnie, w oparciu o jak najpełniejsze informacje na temat materiału ba-

dawczego i zakresu badań. Należy pamiętać, że w większości przypadków rozpytywany na

okoliczność przyszłej opinii, biegły nie jest w stanie podać, opierając się na czysto teoretycz-

19 Wyrok Sądu Najwyższego z dn. 05.02.1974 r., III KRN 371/73, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna

i Wojskowa 1974/6/ 117. 20 Ibidem.

21

nej ocenie, dokładnie ani czasu wydania opinii, ani jej kosztów. Obie kwestie są rozważane

wyłącznie w granicach prawdopodobieństwa, szacunkowo21

.

Niedopuszczalne jest, by jedynym kryterium wyboru powołania biegłego był przewi-

dywany czas wydania opinii, podobnie jak określenie najniższych jej kosztów, bez uwzględ-

nienia rzetelności i poziomu merytorycznego wcześniej wydawanych przez biegłego opinii,

jego poziomu etycznego czy sprawności organizacyjnej (szybkość i pełność wcześniej wyda-

wanych opinii, miejsce zamieszkania, dostęp do potrzebnej aparatury badawczej itp.)22

.

Uwzględniając wszystkie wyżej wymienione aspekty, istotne dla prawidłowego i efektywne-

go wyboru biegłego, należy cały czas pamiętać o zachowaniu pełnej swobody przy wyborze

powoływanych biegłych, co wynika z oparcia kodeksowego i judykatury.

Użytecznym i wprost nasuwającym się rozwiązaniem w tych przypadkach, w których

nie możemy skorzystać z oferty badawczej policyjnego laboratorium kryminalistycznego, jest

skorzystanie z umiejętności i wiedzy specjalnej osoby wpisanej na listę biegłych sądowych.

Wynika to z charakteru przepisów prawnych, zawartych w rozporządzeniu Ministra Sprawie-

dliwości z dnia 24 stycznia 2005 roku w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. nr 15, poz. 133).

Zgodnie z treścią tego samego rozporządzenia biegły nie może odmówić wykonania

należących do jego obowiązków czynności w okręgu sądu okręgowego, przy którym został

ustanowiony, zleconych przez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze

w sprawach karnych, z wyjątkiem wypadków określonych w przepisach regulujących postę-

powanie przed tymi organami.

Niezależnie od przywołanego umocowania prawnego biegłych sądowych, policjant

prowadzący postępowanie przygotowawcze w każdym przypadku, a zwłaszcza w tych,

w których wymagane jest powołanie biegłego z dziedziny lub specjalności niereprezentowa-

nej w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych i na listach biegłych sądowych, powinien

korzystać z usług innych podmiotów, traktowanych na równi z wcześniej wymienionymi:

instytucji naukowych, instytucji specjalistycznych oraz biegłych powołanych ad hoc przez

organ procesowy ze względu na posiadaną wiedzę w danej dziedzinie.

Należy jednak pamiętać, że w dobie swobody gospodarczej coraz liczniej pojawiają

się podmioty gospodarcze, które oferują usługi o charakterze usługowo-badawczym zbieżnym

z potrzebami procesowymi skierowanymi do biegłych sądowych. W wielu przypadkach są to

podmioty gospodarcze tylko w nazwie noszące słowa „instytut”, „laboratorium”, „pracow-

nia”, co niekoniecznie odpowiada rzeczywistemu poziomowi merytorycznemu w zakresie

kadry, sprzętu oraz stosowanych metod. Wydaje się, że obecnie zbyt często decydenci proce-

sowi, powołujący biegłych, nie dokonują kontroli rekomendacji należytego poziomu facho-

wego tego typu tworów gospodarczych, które nie są instytutami badawczymi w rozumieniu

obowiązującej ustawy o instytutach badawczych (zob. ustawa z dn. 30 kwietnia 2010 r. o in-

stytutach badawczych – Dz. U. nr 96, poz. 618)23

.

Wydanie przez policjanta prowadzącego postępowanie przygotowawcze postanowie-

nia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, poprzedzone odpowiednim wyborem biegłego,

21 W policyjnych laboratoriach kryminalistycznych w oficjalnym obiegu dokumentów dotyczących zarządzo-

nych badań do opinii w ogóle nie stosuje się określania czasu wydania opinii, lecz wyłącznie podaje się termin

rozpoczęcia przedmiotowych badań. 22 Por. T. Tomaszewski, op. cit., s. 18-19. 23 Wydaje się, że zgodnie z zasadą adekwatności winno się pamiętać o poglądzie zawartym w orzeczeniu Sądu

Administracyjnego w Krakowie z dn. 03.07.2002 r., II AKa 3/02, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2002/7-8/53.

22

powinno być połączone z zespołem czynności kompletujących materiał przekazywany wraz

z postanowieniem do badań. To na prowadzącym postępowanie, co podkreśla wyraźnie także

w stosunku do prokuratorów Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek

organizacyjnych prokuratury, spoczywa obowiązek zebrania materiału w sposób umożliwia-

jący wydanie opinii w wyznaczonym terminie i zgodnie z zakresem zarządzonych badań24

.

Organ procesowy powinien dążyć do tego, aby biegli dysponowali materiałem niezbędnym

do wydania opinii i uwzględniać tę okoliczność przy jej ocenie, a zwłaszcza uznaniu ją za

pełną”25

. Niemożność wydania opinii lub wydanie opinii niepełnej z uwagi na braki – możli-

we do usunięcia – w zebranym materiale badawczym to fakty obciążające organ procesowy.

Biegły może (a często wręcz powinien), na mocy postanowienia o dopuszczeniu dowodu

z opinii biegłego, zostać wezwany do uczestniczenia i merytorycznego wsparcia czynności

kompletowania materiału badawczego (dowodowego i porównawczego), lecz nie może

w sprawach karnych „samodzielnie zdobywać materiału badawczego, albowiem nie posiada

kompetencji procesowych (problem odpowiedniego dokumentowania protokolarnego uzy-

skania materiału badawczego, będącego przecież środkiem dowodowym w sprawie) ani

uprawnień władczych (nie może żądać od stron lub świadków [a także innych organów i in-

stytucji – przypis własny] dostarczenia takiego materiału, ani wzywać ich do jego złoże-

nia)”26

.

24 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 24 marca 2010 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania

powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, § 169. (Dz. U. 49, poz. 296 ze zm.). 25 wyrok SN z 26 czerwca 2002 r., III KK 207/02. 26 Por. T. Tomaszewski, op. cit., s. 65.

23

Strona przednia druku postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.

24

Strona tylna druku postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.

25

4.2. Zasady sporządzania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.

Wpisujemy:

numer sprawy (RSD lub ewent. L.dz.), do

której wydajemy postanowienie,

nazwę jednostki Policji, w której wydano

postanowienie (pełną lub skrótem)

Wpisujemy datę sporządzenia

postanowienia.

Pamiętaj, że data wystawienia

dokumentu musi być realna, nie

może być wystawiona wstecz

celem uzyskania korzyści proce-

sowych

Wpisujemy stopień, imię i nazwisko spo-

rządzającego postanowienie.

Pamiętaj, że w piśmie przewodnim do

kompletu przesyłanych materiałów wraz

z postanowieniem warto podać numer tel.

służb. do wydającego postanowienie,

w celu ewentualnego kontaktu

Postanowienie powinno być

zatwierdzone przez właściwe-

go przełożonego i potwierdzo-

ne odbitką pieczątki nagłów-

kowej jednostki Policji.

26

Wpisujemy określenie i kwalifikację prawną czynu

będącego przedmiotem postępowania,

np. w sprawie o sfałszowania dowodu rejestracyjnego

seria DR/BAC 724481 pojazdu osobowego marki Re-

nault Clio 1,2 16V o numerze rejestracyjnym PP 34456,

tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k.

W przypadku występowania w sprawie podejrzanego wpisu-

jemy imię i nazwisko oraz określenie i kwalifikację praw-

ną czynu będącego przedmiotem postępowania,

np. przeciwko podejrzanemu Rafałowi Sypniewskiemu

o kradzież z włamaniem do mieszkania Janiny Jankowskiej

w Pile przy ul. Mickiewicza 6/12 w dn. 05.01.2011 r., tj.

o czyn z art. 269 § 1 k.k.

27

Należy oznaczyć odpowiednią kratkę.

W praktyce żądamy wydania opinii na piśmie, gdy jednak biegły jest

wzywany w charakterze eksperta w tzw. wypadkach niecierpiących

zwłoki (art. 308 § 1 k.p.k.) poprzez tzw. powołanie „ustne” do czyn-

ności na miejscu np. wypadku drogowego, bądź też miejscu ujaw-

nienia zwłok, wymagają one potwierdzenia poprzez późniejsze nie-

zwłoczne wydanie pisemnego postanowienia, które winno zawierać

w swojej treści wszystkie składniki przewidziane w art. 194 k.p.k.

Wpisujemy imię i nazwisko biegłego oraz określamy jego specjalność,

np. mgr Jana Kowalskiego - biegłego sądowego w dziedzinie mechanoskopii,

w przypadku zaś powoływania instytucji naukowej lub specjalistycznej wpi-

sujemy nazwę instytucji oraz w razie konieczności określamy kwalifikacje

czy specjalność ekspertów, którzy mają wziąć udział w opiniowaniu,

np. Laboratorium Kryminalistyczne KWP w Poznaniu, eksperta z zakresu

traseologii.

Pamiętaj, nie podawaj w tej pozycji danych teleadresowych biegłego ani in-

stytucji.

28

Wpisujemy pytania, które powinny spełniać następujące kryteria:

dotyczyć zakresu wiedzy reprezentowanej przez biegłego,

uwzględniać aktualne możliwości badawcze,

być rzeczowe, jasne i zrozumiałe,

być sformułowane w kolejności odpowiadającej regule od ogółu do szczegółu,

nie sugerować odpowiedzi,

np. 1. Czy na załączonych dowodach znajdują się plamy krwi ludzkiej, jeżeli tak,

to jaki jest jej profil DNA? 2. Czy uzyskany kod genetyczny jest zgodny z profi-

lem oznaczonym od osoby, od której pobrano materiał porównawczy?

W przypadku potrzeby udziału biegłego w wybranych czynno-

ściach procesowych należy oznaczyć kratkę i wpisać nazwę czyn-

ności, jednocześnie należy pamiętać, że w sprawach karnych biegły

nie może samodzielnie przeprowadzać czynności procesowych,

w tym zdobywać materiału badawczego, gdyż nie ma do tego ani

kompetencji procesowych, ani władczych.

29

Opisujemy przesyłany do badań materiał dowodowy, pamiętając, iż opis musi

jednoznacznie pozwalać na identyfikację przesłanego materiału badawczego, okre-

ślając postać materiału, właściwości identyfikacyjne, ilość, pochodzenie proceso-

we, np. dowód rejestracyjny seria DR/BAC 724481 pojazdu osobowego marki Re-

nault Clio 1,2 16V o numerze rejestracyjnym PP 34456, zabezpieczony w dn.

20.10.2010 r. podczas przeszukania mieszkania J. Kozikowskiego przy ul. Drygasa

15/3 w Pile.

Opis przesłanego materiału może być ograniczony do minimum i odwoływać się

do numerów kart, opakowań itp., wówczas gdy wraz z postanowieniem przesyłamy

przedmiotowe akta sprawy, co zaznaczamy w odpowiedniej pozycji postanowienia.

Opisujemy przesyłany do badań materiał porównawczy, pa-

miętając, że opis musi jednoznacznie pozwalać na identyfika-

cję przesłanego materiału badawczego, określając postać ma-

teriału, właściwości identyfikacyjne, ilość, pochodzenie pro-

cesowe,

np. w postaci odbitek małżowiny usznej prawej i lewej Jana

Maciejewskiego i Krzysztofa Górki zebranych na dwóch ka-

wałkach czarnej folii daktyloskopijnej.

Opis przesłanego materiału może być ograniczony do mini-

mum i odwoływać się do numerów kart, opakowań itp., wów-

czas gdy wraz z postanowieniem przesyłamy przedmiotowe

akta sprawy, co zaznaczamy w odpowiedniej pozycji posta-

nowienia.

Należy oznaczyć

odpowiednią

kratkę przy po-

szczególnych

pozycjach wy-

pełnianych przez

sporządzającego

postanowienie.

30

W razie potrzeby biegłemu należy przesłać całe akta prowa-

dzonego postępowania lub poszczególne dokumenty proce-

sowe mogące mieć znaczenie dla rozpoznania materiału

badawczego, jak i przebiegu samych badań, w takim przy-

padku wpisujemy liczbę tomów i ich sygnaturę lub nume-

ry poszczególnych kart z akt postępowania.

Dopuszcza się przekazywanie kopii poszczególnych kart

z akt postępowania, np. protokołu oględzin, protokołu prze-

słuchania świadka.

Prowadzący postępowa-

nie może w tym miejscu

wskazać czynności,

podczas których za-

strzega swoją obecność.

Wskazujemy termin wykonania opinii,

np. 10.04.2011 r.

Termin ten nie powinien być abstrak-

cyjny (np. jak najszybciej, niezwłocznie

itp.), ale jednocześnie winien uwzględ-

niać realne możliwości instytucji lub

biegłego oraz pracochłonność badań.

Wskazane jest wcześniejsze sprawdze-

nie możliwości czasowych danego bie-

głego lub instytucji.

31

Sporządzający postanowienie poli-

cjant, składając podpis, zatwierdza

przedmiotowy dokument.

W przypadku potrzeby dorę-

czenie odpisu postanowienia

pokrzywdzonemu oznacza-

my odpowiednią kratkę

i wpisujemy numer strony

dokumentu z akt z danymi

i adresem pokrzywdzonego

W przypadku potrzeby

doręczenie odpisu posta-

nowienia pełnomocniko-

wi pokrzywdzonego,

oznaczamy odpowiednią

kratkę i wpisujemy nu-

mer strony dokumentu

z akt z danymi i adresem

pełnomocnika

32

Ocena wyników pracy biegłego dokonywana jest w oparciu o kryterium wiedzy, kom-

petencji i rzetelności biegłego oraz jasności i zupełności jego opinii.

Sporządzający postanowienie

policjant, składając podpis, za-

twierdza zarządzenie o doręcze-

niu odpisu przedmiotowego po-

stanowienia odpowiednim adresa-

tom.

W przypadku potrzeby doręczenie

odpisu postanowienia podejrzanemu

oznaczamy odpowiednią kratkę

i wpisujemy numer strony doku-

mentu z akt z danymi i adresem

podejrzanego.

W przypadku potrzeby do-

ręczenia odpisu postano-

wienia obrońcy podejrzane-

go oznaczamy odpowiednią

kratkę i wpisujemy numer

strony dokumentu z akt z

danymi i adresem obrońcy

podejrzanego.

33

Widok strony przedniej przykładowego postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.

34

Widok strony tylnej przykładowego postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.

35

4.3. Przekazywanie dowodów rzeczowych i innych materiałów do badań specjalistycz-

nych w laboratoriach kryminalistycznych Policji.

Istotą zabezpieczenia techniczno-kryminalistycznego śladów i dowodów rzeczowych,

zgodnie z art. 308 k.p.k., jest ochrona śladów i dowodów przestępstwa przed zatarciem, utra-

tą, zniekształceniem i zniszczeniem. Podobny, choć jednocześnie poszerzony, akcent na fi-

zyczne i procesowe bezpieczeństwo śladów i dowodów rzeczowych położono w wytycznych

nr 3 Komendanta Głównego Policji z dn. 15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania czynności

dochodzeniowo-śledczych przez policjantów oraz w zarządzeniu nr 109 Komendanta Główne-

go Policji z dn. 15 lutego 2012 r. w sprawie niektórych form organizacji i ewidencji czynności

dochodzeniowo-śledczych Policji oraz przechowywania przez Policję dowodów rzeczowych

uzyskanych w postępowaniu karnym. W obydwu przywołanych dokumentach podkreśla się

potrzebę szybkiego i jak najlepszego zabezpieczenia dowodów rzeczowych już od momentu

przyjmowania zawiadomienia o popełnionym przestępstwie. Ponadto szczegółowo podkreśla

się potrzebę ochrony materiału dowodowego przed zatarciem śladów lub ich części, przed

wprowadzeniem materiału przypadkowego, przed kontaktem z innym materiałem dowodo-

wym, a także odpowiednie zabezpieczenia fizyczne i procesowe w zakresie przechowywania,

przekazywania oraz ewidencjonowania śladów i dowodów rzeczowych.

Ochranianie materiału dowodowego przed zniszczeniem, zatarciem i zniekształceniem

należy rozpocząć od chwili podjęcia pierwszych czynności policyjnych na miejscu zdarzenia,

kontynuować podczas oględzin miejsca zdarzenia oraz zbierania i zabezpieczania dowodów.

Zarówno na miejscu prowadzenia oględzin lub innych czynności, jak i w jednostce Policji, po

zakończeniu czynności materiał dowodowy musi być składowany w odpowiednich warun-

kach gwarantujących jego ochronę przed uszkodzeniem, zniszczeniem. Zabronione jest doty-

kanie bez ochrony materiału dowodowego; do badań kryminalistycznych powinien on dotrzeć

w stanie niezmienionym.

Powyższe zasady dotyczą wszystkich śladów kryminalistycznych i dowodów rzeczo-

wych występujących w postępowaniu przygotowawczym, w tym także każdego materiału

badawczego, który przesyłany będzie do biegłego wraz z postanowieniem o dopuszczeniu

dowodu z opinii biegłego w celu odpowiednich badań. Warto więc nie zapominać, że zabez-

pieczenie śladów kryminalistycznych i dowodów rzeczowych nie dotyczy tylko sytuacji oglę-

dzin, przeszukania czy zatrzymania rzeczy, ale także czynności pobierania materiału porów-

nawczego, oraz dalszych innych czynności, a przede wszystkim przygotowania i przesłania

materiału do badań dla biegłego lub instytucji specjalistycznej.

Policjant prowadzący postępowanie przygotowawcze powinien tym samym stosować

obowiązujące najważniejsze przepisy i zasady dotyczące właśnie postępowania z dowodami

rzeczowymi, stanowiącymi przedmiot badań w laboratoriach kryminalistycznych Policji. Sto-

sować je należy nie tylko w odniesieniu do policyjnych laboratoriów, ale wszystkich instytu-

cji specjalistycznych i biegłych sądowych działających poza formacją mundurową.

Zgodnie z zarządzeniem nr 2/98 Komendanta Głównego Policji z dn. 3 lutego 1998 r.

w sprawie wprowadzenia do użytku służbowego instrukcji postępowania z dowodami rzeczo-

wymi stanowiącymi przedmiot badań w laboratoriach kryminalistycznych Policji oraz ich

ekspedycji po przeprowadzeniu badań i z zarządzeniem nr 840 Komendanta Głównego Policji

z dn. 26 lipca 2004 r. zmieniającego zarządzenie nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 3

36

lutego 1998 r. w sprawie wprowadzenia do użytku służbowego instrukcji postępowania z do-

wodami rzeczowymi stanowiącymi przedmiot badań w laboratoriach kryminalistycznych Po-

licji oraz ich ekspedycji po przeprowadzeniu badań (wraz z instrukcją stanowiącą załącznik

do pierwszego z wymienianych zarządzenia):

1) dowody rzeczowe, wskazane do badań specjalistycznych, muszą być zapakowane, każdy

oddzielnie, w sposób gwarantujący ochronę samych dowodów, jak i znajdujących się na

nich cech identyfikacyjnych, przed przypadkowym zniszczeniem lub uszkodzeniem

w czasie transportu,

2) sposób zapakowania każdego dowodu rzeczowego musi uniemożliwić dostęp do dowodu

bez widocznego z zewnątrz uszkodzenia opakowania,

3) opakowanie dowodów rzeczowych (materiału dowodowego/kwestionowanego) oznacza

się w odpowiedni sposób – minimum cztery razy czytelny stempel jednostki wysyłającej,

napis „DOWÓD RZECZOWY” oraz numer RSD lub Ds.,

4) pakunek z dowodami rzeczowymi obwiązuje się sznurkiem, miejsca przeplatania zabez-

pieczając pieczęcią lakową, lub umieszcza w tzw. kopercie bezpiecznej,

5) sposób pakowania dowodów rzeczowych wraz z użytymi oznakowaniami odnotowuje się

w księdze dowodów rzeczowych oraz podaje w piśmie przewodnim,

6) materiał porównawczy przygotowuje się do przesłania i opisuje adekwatnie jak materiał

dowodowy, z którym to przesyła się razem do badań,

7) pismo przewodnie oraz postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego umiesz-

cza się w oddzielnej kopercie, oznaczając ją odbitką pieczątki jednostki wysyłającej oraz

umieszczając napis „PISMA PRZEWODNIE” i numer RSD lub Ds.,

8) dowody rzeczowe i ewentualne materiały porównawcze przesyłane wspólnie do jednej

sprawy łączy się w jeden pakiet w sposób uniemożliwiający ich rozdzielenie w trakcie

transportu,

9) pakiet oznacza się w górnym lewym narożniku pieczęcią nagłówkową jednostki z liczbą

dziennika korespondencyjnego i numerem RSD postępowania, a w prawym dolnym na-

rożniku - adresem odbiorcy.

Materiał porównawczy do badań kryminalistycznych przygotowuje się do przesłania

i opisuje tak jak materiał dowodowy. Przekazuje się go do badań razem z materiałem dowo-

dowym, którego dotyczy.

Dowody rzeczowe i ewentualne materiały porównawcze przesyłane wspólnie do jed-

nej sprawy łączy się w jeden pakiet z kopertą zawierającą pisma przewodnie. Przesyłki łączy

się w pakiet w sposób uniemożliwiający ich rozdzielenie w trakcie transportu.

37

odbitka pieczątki jed-

nostki wysyłającej

napis z numerem RSD

lub DS.

napis

DOWÓD RZECZOWY

opcjonalnie określenie

dowodu rzeczowego

Przykłady prawidłowego zapakowania materiału dowodowego oraz porównawczego

do kryminalistycznych badań dokumentów – strony czołowe opakowań

napis

DOWÓD RZECZOWY

odbitka pieczątki jed-

nostki wysyłającej

napis z numerem RSD

lub DS.

opcjonalnie określenie

dowodu rzeczowego

38

Przykłady prawidłowego zapakowania materiału dowodowego oraz porównawczego

do kryminalistycznych badań dokumentów – strona tylna opakowań

odbitki pieczątki jednostki wysyłającej

opcjonalnie

odciski referentki wy-konane z użyciem laku

lub silikonu

Przykłady prawidłowego zapakowania pisma przewodniego

napis

PISMO PRZEWODNIE

odbitka pieczątki jed-

nostki wysyłającej

napis z numerem RSD

lub DS.

39

Opakowanie pakietu zawierającego dowody rzeczowe, ewentualne materiały porów-

nawcze i pismo przewodnie, muszą spełniać ogólne wymogi dla przesyłek pocztowych (okre-

ślane w przepisach Ministra Spraw Wewnętrznych, Ministra Łączności i Dyrektora Poczty

Polskiej. Opakowanie pakietu w górnym lewym rogu powinno być oznakowane odbitką pie-

częci nagłówkowej jednostki oraz zapisem liczby dziennika korespondencyjnego i numeru

RSD postępowania. W prawym dolnym narożniku zaś wpisuje się adres odbiorcy. W wyjąt-

kowym przypadkach, wynikających z charakteru i właściwości dowodów rzeczowych,

na opakowaniu pakietu umieszcza się oznaczenie „OSTROŻNIE” oraz ewentualnie zapisuje

się inne ograniczenia co do postępowania z przesyłką w trakcie transportu.

W przypadku konieczności wysyłki materiałów niebezpiecznych (trucizn, materiałów

żrących, łatwopalnych, niewybuchów, granatów, min, zapalników itp.) lub co do których za-

chodzi chociażby przypuszczenie, że mogą być niebezpieczne, wątpliwości co do sposobu

odpowiedniego zapakowania i transportu danego dowodu rzeczowego należy skonsultować

z biegłym lub najbliższym laboratorium kryminalistycznym.

Należy pamiętać, że w przypadku przekazania dowodów rzeczowych do laboratorium

kryminalistycznego niezgodnie z zasadami, laboratorium ma prawo odmówić przyjęcia prze-

syłki i zwrócić ją nadawcy lub zażądać komisyjnego ustalenia jej zawartości z udziałem oso-

by nadającej tę przesyłkę.

40

Rozdział V

KONTROLA OPINII BIEGŁEGO I INNE CZYNNOŚCI

ZWIĄZANE Z OTRZYMANIEM OPINII BIEGŁEGO

5.1. Kontrola opinii biegłego.

Zgodnie z jedną z podstawowych zasad postępowania karnego, zawartą w art. 7 k.p.k.,

mówiącą o swobodnej ocenie dowodów z uwzględnieniem zasada prawidłowego rozumowa-

nia oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, oraz w nawiązaniu do art. 201 k.p.k.,

każdy organ procesowy może przyjąć lub odrzucić opinię biegłego. Każdorazowo odbywać

się to powinno w oparciu o kontrolę i ocenę wszystkich elementów składających się na wy-

konanie ekspertyzy i wydanie opinii27

.

Tadeusz Tomaszewski wskazuje na dwie płaszczyzny kontroli opinii biegłego doko-

nywanej przez organ procesowy, w zależności od potrzeby i okoliczności sprawy28

:

1) płaszczyznę analityczną, w której analizie i kontroli poddaje się poszczególne elementy

ekspertyzy (kompetencje i bezstronność biegłego, przydatność i wystarczalność materiału

dowodowego, poprawność i sposób dokonania czynności badawczych w ramach eksper-

tyzy, przyjęte przez biegłego metody badawcze, odpowiedzi na postawione pytania

z punktu widzenia ich pełności i jednoznaczności, przedstawione wnioski pod względem

naukowym, przejrzystość i logiczność uzasadnienia opinii);

2) płaszczyznę syntetyczną, w obrębie której opinię poddaje się całościowej ocenie pod ką-

tem badania zgodności i logicznego powiązania odpowiednich partii sprawozdania z eks-

pertyzy, a w szczególności zgodność logiczną sprawozdania z badań z końcowymi wnio-

skami.

W literaturze przedmiotu, jak i w orzecznictwie sądowym, trwa dyskusja, na ile można

określić zakres i treść kontroli opinii prowadzonej przez organ procesowy (sąd, prokurator,

policjant), zwłaszcza, że dowód z opinii charakteryzuje się cechami szczególnymi, wynikają-

cymi właśnie z wiadomości specjalnych, które przecież leżą u podstaw powołania biegłego.

Wydaje się, że najtrafniej powyższe zagadnienie ujęte zostało w orzecznictwie: „całkowita

dyskwalifikacja dowodów z opinii biegłych wymaga uprzedniego wykazania, że były one

oparte na błędnych przesłankach, nie odpowiadają aktualnemu stanowi wiedzy w danej dzie-

dzinie lub są sprzeczne z zasadami logicznego rozumowania”29

.

Artykuł 201 k.p.k. nie tylko narzuca organowi procesowemu obowiązek kontroli opi-

nii biegłego, ale także wymaga podjęcia konkretnych działań zmierzających do wyjaśnienia

ewentualnych wątpliwości i zastrzeżeń. Dzieje się tak wówczas, gdy:

1) opinia jest niepełna lub niejasna;

2) zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie.

27 Por. T. Tomaszewski, op. cit., s. 75-76 oraz A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym, Oficyna Wol-

ters Kluwer business, Kraków 2007, s. 198-199. 28 Zob. T. Tomaszewski, op. cit., s. 76-77. 29 Wyrok Sądu Najwyższego z 6 listopada 200 r., IV KKN 477/99, za A. Gaberle, op. cit., s. 199.

41

Opinia biegłego „jest niepełna, jeżeli nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione

mu pytania, na które zgodnie z zakresem posiadanych wiadomości specjalnych i udostępnio-

nym mu materiałem dowodowym może oraz powinien udzielić odpowiedzi, lub jeżeli nie

uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia konkretnej kwestii okoliczności albo też

nie zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej ocen i poglądów”30

.

Opinia biegłego jest „niejasna, jeżeli jej sformułowanie nie pozwala na zrozumienie

wyrażonych w niej ocen i poglądów, a także sposobu dochodzenia do nich, albo jeżeli zawie-

ra wewnętrzne sprzeczności, posługuje się nielogicznymi argumentami itp.”31

.

Sprzeczność między dwoma lub więcej opiniami zachodzi wówczas, gdy w opiniach

występują niezgodne ze sobą ustalenia, różniące się od siebie oceny lub sformułowano od-

mienne, różne wnioski32

.

5.2. Przesłuchanie biegłego.

Stwierdzenie obecności podczas kontroli opinii biegłego którejś z wymienionych

w art. 201 k.p.k. wad tejże opinii, powoduje obowiązek działań w postaci wezwania tych sa-

mych biegłych lub powołania innych. Podstawowym i racjonalnym z punktu widzenia eko-

nomii procesowej postępowaniem jest wezwanie biegłego na przesłuchanie. Podczas tej

czynności, polegającej de facto na wydaniu opinii ustnej, stawiając odpowiednie pytania, po-

zwalamy na usunięcie wad pierwotnej opinii.

Należy zawsze rozważyć kwestię, czy forma przesłuchania będzie wystarczająca

w zakresie usunięcia wad opinii. W wielu przypadkach, a zwłaszcza tych, które wymagać

będą ponownego przebadania materiału czy wykonania odpowiednich analiz lub wyliczeń,

nie jest możliwe wydanie opinii ustnej w czasie czynności przesłuchania. Wówczas jedynym

racjonalnym rozwiązaniem jest wydanie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii bie-

głego, wzywającego biegłego do usunięcia niejasności, sprzeczności lub uzupełnienia braków

przy stwierdzonej niepełności pierwotnej opinii.

Wezwanie biegłego na przesłuchanie pozwala także wprowadzać w praktyce zasadę

kontradyktoryjności procesu karnego, która nie dotyczy przecież tylko rozprawy sądowej, ale

również powinna być realizowana w stadium postępowania przygotowawczego. Należy pa-

miętać, że strony procesowe mają prawo wnosić wnioski dowodowe, wskazujące na wady

w opiniach biegłych. Ponadto w ramach wspomnianej zasady kontradyktoryjności postępo-

wania mogą brać aktywny udział w przesłuchaniach biegłych i ich wzajemnych konfronta-

cjach. To ostatnie w przypadku dysponowania dwoma sprzecznymi opiniami. Aktywność

stron powinna przejawiać się w zadawaniu pytań i rzeczowej krytyce opinii biegłych. „Organ

procesowy powinien jednak czuwać, aby była to krytyka rzeczowa i konstruktywna”33

.

Jednocześnie należy wyraźnie podkreślić, iż niedopuszczalne w praktyce procesowej

jest przesłuchiwanie biegłego na okoliczność rozstrzygnięcia kwestii wymagających wiado-

mości specjalnych jako formy czynności zastępczej – w zastępstwie opinii. Chodzi o sytuację,

30 Postanowienie Sądu Najwyższego z 1września 1975 r., Z 24/75, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Kar-

na i Wojskowa”, 1975, nr 12, poz. 172. 31 Postanowienie Sądu Najwyższego z 1września 1975 r., op. cit. 32 A. Gaberle, op. cit., s. 200. 33 G. Kopczyński, Konfrontacja biegłych w procesie karnym, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa

2008, s. 180.

42

w której organ procesowy nie wydaje postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłe-

go realizowanej w formie ustnej, lecz w formie tylko przesłuchania pragnie uzyskać choćby

wstępne wnioski w zakresie wybranego materiału dowodowego, poddawanego „badaniom”

biegłego. Taka forma przesłuchania biegłego nie spełnia wymogów art. 201 k.p.k., albowiem

nie stanowi usunięcia wad opinii, której przecież przed rozpoczęciem przesłuchania nie było.

De facto taki zakres czynności procesowej mieści się w założeniach kodeksowych przesłu-

chania świadka. W wielu realnych przypadkach tak realizowanych przesłuchań trudno mówić

o poprawności i odpowiednim zakresie dokonanych czynności badawczych oraz adekwatno-

ści wniosków wyrażanych w formie wypowiedzi ustnej do zastosowanej techniki badań, która

podczas czynności przesłuchania stanowiła w rzeczywistości namiastkę badania.

W praktyce przywoływana swoista forma „przesłuchania biegłego w charakterze

świadka” stanowi jeszcze o pogwałceniu praw biegłego: do odpowiedniego i pełnego zapo-

znania się z materiałami sprawy, przeprowadzenia pełnych i właściwych badań, do wynagro-

dzenia i zwrotu kosztów.

Stosowanie powyższego rozwiązania przez prokuratorów i policjantów powinno być

bezapelacyjnie zastąpione częstszym wykorzystaniem możliwości wydania postanowienia

o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego w formie ustnej, z uwzględnieniem odpowiedniego

czasu i warunków zapoznania się z materiałem dowodowym oraz w części finalnej właściwe-

go dokonania przesłuchania biegłego na okoliczność pytań postawionych przed biegłym.

5.3. Wynagrodzenie biegłego za wykonaną pracę.

Wynagrodzenie biegłego oblicza się na podstawie art. 618f § 1, 2, 3, 4 k.p.k. i art.

618g k.p.k. w związku z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013

r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu

dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym (Dz. U.

z 2013 r., poz. 508).

Biegłemu powołanemu przez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowaw-

cze przysługuje wynagrodzenie za wykonana pracę oraz zwrot poniesionych przez nich wy-

datków niezbędnych dla wydania opinii.

Ww. rozporządzenie określa: stawki wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd

lub organ postępowania przygotowawczego za wykonaną pracę, taryfy zryczałtowane dla

poszczególnych kategorii biegłych ze względu na dziedzinę, w której są oni specjalistami oraz

sposób dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii. Stawka wynagrodzenia

biegłych powołanych przez sąd lub organ postępowania przygotowawczego za każdą rozpo-

czętą godzinę pracy, zwana dalej „stawką”, wynosi – w zależności od stopnia złożoności pro-

blemu będącego przedmiotem opinii oraz warunków, w jakich opracowano opinię – od 1,28%

do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której

wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej „kwotą bazową”. W przypadku biegłych

posiadających tytuł naukowy profesora lub tytuł profesora w zakresie sztuki stawka wynosi

3,93%. W przypadku biegłych posiadających stopień naukowy doktora habilitowanego lub

stopień doktora habilitowanego w zakresie sztuki stawka wynosi 3,08%. W przypadku bie-

głych posiadających stopień naukowy doktora lub stopień doktora w zakresie sztuki stawka

43

wynosi 2,55%. W razie złożonego charakteru problemu będącego przedmiotem opinii stawka

może być podwyższona do 50%, jeżeli biegły ma dyplom ukończenia studiów wyższych lub

dyplom mistrzowski oraz pełni funkcję biegłego sądowego nie krócej niż jedną kadencję lub

funkcję rzeczoznawcy przez okres co najmniej pięciu lat.

Wydatki poniesione przez biegłego, niezbędne dla wydania opinii, w tym w szczegó l-

ności wydatki materiałowe, amortyzację aparatury badawczej oraz koszty dojazdu na miejsce

wykonania czynności, biegły dokumentuje za pomocą faktur lub rachunków albo kopii tych

dokumentów, a w razie ich braku – za pomocą oświadczenia.

Tym samym biegły wraz z opinią jest zobowiązany przedstawić sądowi lub organowi

prowadzącemu postępowanie przygotowawcze rachunki (lub faktury w przypadku bycia płat-

nikiem tegoż podatku i ewentualnie inne dokumenty. Na podstawie przedstawionych przez

biegłego dokumentów organ ustala i przyznaje biegłemu wynagrodzenie za wykonaną pracę,

a ponadto – zwrot kosztów materiałów i innych wydatków niezbędnych do wydania opinii.

Jeżeli wynagrodzenie biegłego jest określone stawką godzinową, której podstawy obliczania

zostały wyżej przedstawione, wraz z rachunkami i ww. dokumentami, biegły przedstawić

musi kartę pracy.

Podstawą do przyznania należności biegłemu stanowi złożona opinia wraz z rachun-

kiem i innymi dokumentami. Dokumenty te całościowo powinny poddane być kontroli mery-

torycznej przez prowadzącego postępowanie. Kontrola merytoryczna obejmować powinna

sprawdzenie: zgodności treści opinii z treścią postanowienia, zgodności rachunku z treścią

kosztorysu wstępnego (o ile taki występował na etapie wyboru biegłego), rzetelności i termi-

nowości opinii, sprawdzenia, czy dokument został wystawiony przez właściwy podmiot,

sprawdzenia, czy dołączono kartę pracy w przypadku wynagrodzenia godzinowego.

Skontrolowane i zatwierdzone, pod względem merytorycznym, dokumenty finanso-

wo-rozliczeniowe, powinny być w dalszej kolejności niezwłocznie przekazane do odpowied-

nich komórek budżetowo-administracyjnych jednostki Policji w celu kontroli i zatwierdzenia

pod względem formalno-rachunkowym, w skład którego wchodzi sprawdzenie: czy dokonano

kontroli merytorycznej, czy dokumentacja jest kompletna i zawiera postanowienie o dopusz-

czeniu dowodu z opinii biegłego, prawidłowości naliczania wynagrodzenia przez biegłego,

w szczególności zastosowanej kwoty bazowej, stawki taryfowej, poprawności obliczeń. Na-

stępnie skontrowane w ten sposób i zaakceptowane dokumenty należy przekazać do Wydziału

Finansów KWP/Komendy Stołecznej w celu realizacji wypłaty wynagrodzenia należnego

biegłemu.

44

BIBLIOGRAFIA

LITERATURA

Gaberle A., Dowody w sądowym procesie karnym, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska

Sp. z o. o., Kraków 2007.

Goc M. (red.), Ślady kryminalistyczne. Ujawnianie, zabezpieczanie, wykorzystanie, Wy-

dawnictwo Difin, Warszawa 2007.

Gruza E., Goc M., Moszczyński J., Kryminalistyka - czyli rzecz o metodach śledczych,

Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.

Gurgul J., Czynności poprzedzające wydanie postanowienia o powołaniu biegłego, Pro-

blemy Kryminalistyki 1993, nr 200-201.

Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, wyd. III,, Zakamycze, Kraków 2002.

Kaczmarek M., Stacharski C., Przykłady pytań do ekspertów z zakresu badan kryminali-

stycznych, Wydawnictwo Szkoły Policji w Pile, Piła 2000.

Kaczmarek M., Koźmiński L., Zakres badań kryminalistycznych. Przykładowe pytania do

biegłych, Wydawnictwo Szkoły Policji w Pile, 2008.

Kalinowski s., Biegły i jego opinia, Wydawnictwo Centralnego Laboratorium Kryminali-

stycznego KGP, Warszawa 1994.

Kegel A., Kegel Z. Przepisy o biegłych sądowych, tłumaczach i specjalistach. Komentarz,

Zakamycze, Kraków 2004.

Kędzierska G. (red.), Technika Kryminalistyczna tom 2, Wydawnictwo WSPol. w Szczyt-

nie, Szczytno 2006.

Kopczyński G., Konfrontacja biegłych w polskim procesie karnym, Wydawnictwo Wolters

Kluwer Polska Sp. z o. o., Warszawa 2008.

Kwiatkowska - Darul V. (red.), Czynności procesowo-kryminalistyczne w polskich proce-

durach, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Toruń 2004.

Locard E., Dochodzenie przestępstw według metod naukowych, Warszawa-Łódź 1937.

Piotrowska I., Pozycja i rola biegłego sądowego w świetle oczekiwań organu procesowe-

go, „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii”, LVII, 2007.

Tomaszewski T., Dowód z opinii biegłego w procesie karnym, Wydawnictwo Instytutu

Ekspertyz Sądowych, Kraków 1998.

Wilk D., Kryminalistyka. Przewodnik, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Organiza-

cji i Kierownictwa. Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności „Dom Organizatora”, Toruń

2013.

Wójcikiewicz J. (red.), Ekspertyza sądowa. Zagadnienia wybrane, Oficyna a Wolters

Kluwer business, Warszawa 2007.

45

AKTY NORMATYWNE

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555 ze

zm.).

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 2013 r.,

nr 427 (t.j.) ze zm.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 24 marca 2010 r. Regulamin wewnętrzne-

go urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, § 169. (Dz. U. 49,

poz. 296).

Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określe-

nia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania

wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym (Dz. U. z 2013 r., poz.

508).

Zarządzenie nr 2/98 Komendanta Głównego Policji z dn. 3 lutego 1998 r. w sprawie

wprowadzenia do użytku służbowego instrukcji postępowania z dowodami rzeczowymi

stanowiącymi przedmiot badań w laboratoriach kryminalistycznych Policji oraz ich ekspe-

dycji po przeprowadzeniu badań.

Zarządzenie nr 840 Komendanta Głównego Policji z dn. 26 lipca 2004 r. zmieniającego

zarządzenie nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 3 lutego 1998 r. w sprawie wpro-

wadzenia do użytku służbowego instrukcji postępowania z dowodami rzeczowymi stano-

wiącymi przedmiot badań w laboratoriach kryminalistycznych Policji oraz ich ekspedycji

po przeprowadzeniu badań.

Zarządzenie nr 109 Komendanta Głównego Policji z dn. 15 lutego 2012 r. w sprawie nie-

których form organizacji i ewidencji czynności dochodzeniowo-śledczych Policji oraz

przechowywania przez Policję dowodów rzeczowych uzyskanych w postępowaniu karnym

Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dn. 15 lutego 2012 r. w sprawie wykony-

wania czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów.

Decyzja nr 32/07 Dyrektora CLK KGP z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie określenia wyka-

zu dyscyplin, w zakresie których wydawane są opinie w policyjnych laboratoriach krymi-

nalistycznych oraz specjalności, w zakresie których nadaje się uprawnienia do samodziel-

nego wydawania opinii.

ORZECZNICTWO

Orzeczenie Sądu Administracyjnego w Krakowie 2002.07.03, II AKa 3/02, Krakowskie

Zeszyty Sądowe 2002/ 7-8/53.

Postanowienie Sądu Najwyższego 1975.09.01, Z 24/75, „Orzecznictwo Sądu Najwyższe-

go, Izba Karna i Wojskowa”, 1975/12/172.

Postanowienie Sądu Najwyższego 2005.01.04, V KK 388/04, Orzecznictwo Sądu Najwyż-

szego. Izba Karna i Wojskowa 2005/1/12.

Postanowienie Sądu Najwyższego 2005.06.16, II KK 394/04, System Informacji Prawnej

LEX nr 151702.

Postanowienie Sądu Najwyższego 2006/02/22, II KK 222/05, Orzecznictwo Sądu Najwyż-

szego. Izba Karna i Wojskowa 2006/5/26, Prokuratura i Prawo 2007/6/155.

46

Postanowienie Sądu Najwyższego 2008.01.24, II KK 290/07, Biuletyn Prawa Karnego

2008/3/32.

Wyrok Sądu Najwyższego 1961/03/14, III K 79/61, Orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Prokuratura Generalna 1961/7/102.

Wyrok Sądu Najwyższego 1974.02.05, III KRN 371/73, Orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Izba Karna i Wojskowa” 1974/6/117.

Wyrok Sądu Najwyższego 1976.04.15, II KR 48/76 Orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Izba Karna i Wojskowa 1976/10-11/133.

Wyrok Sądu Najwyższego 2006.10.12, IV KK 236/06, Orzecznictwo Sądu Najwyższego w

Sprawach Karnych 2006/1/1958.