71

Porządek na warzywnych grządkach, czyli o rz

Profesor tłumaczy

Rz piszemy, gdy wymienia się na r, np. morze – morski.

1 Do podanych wyrazów dopisz takie pokrewne, żeby zachodziła wymiana rz na r.

parzysty – .................................. górzysty – ..................................

aptekarz – .................................. lekarz – ..................................

skórzany – .................................. futrzany – ..................................

tworzyć – .................................. otworzyć – ..................................

rowerzysta – .................................. traktorzysta – ..................................

wierzyć – .................................. mierzyć – ..................................

2 Od podanych wyrazów utwórz takie, żeby zachodziła wymiana r na rz.

lustro .................................................... odbicie

gospodarstwo dobry .......................................................

dwór królewski ................................................

orli biały ........................................................

gorycz ........................................................ smak

pancerny gruby .......................................................

mądry wielki .......................................................

Profesor tłumaczy

Rz piszemy po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np.przedmiot, brzoza, trzmiel, drzewo, krzew, grzech, chrzest, zajrzeć, wrzask.Wyjątki: pszczoła, kształt, pszenica, bukszpan, wszyscy, kszyk (ptak), Pszczyna, piegża, gżegżółka.

3 Znajdź w słowniku ortograficznym po trzy wyrazy zaczynające się od: krz, trz, brz, chrz, drz, prz, wrz. Zapisz je w zeszycie według wzoru.

Wzór: grz

Rozdz i a ł I • Złap byka za rogi – ortografia w małym palcu

72

Profesor tłumaczy

Rz piszemy w wielu wyrazach, których pisownię należy zapamiętać.

4 Odgadnięte na podstawie rysunków nazwy wpisz do diagramu w odpo-wiedniej kolejności. Zapisz rozwiązanie.

R ZR Z

R ZR Z

R ZR Z

R ZR Z

R ZR Z

R ZR Z

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Słońce Praży, żółw na Plaży, czyli o żProfesor tłumaczy

Ż piszemy, gdy wymienia się na:g (książka – księga) dz (pieniężny – pieniądz) h (drużyna – druh)z (maże – mazać) ź (mrożonka – mrozić) s (mężny – męski).

1 a) Połącz w pary wyrazy pokrewne. Podkreśl litery, na które wymienia się ż.

Boże sługa

wysoki każe

dłużnik męski

służyć krążyć

73

mężczyzna dług

kazać skażenie

wożę Bóg

skazić wyżej

krąg wozić

b) Zapisz wyrazy z ż w odpowiednich kolumnach.Wymiana ż na

g z zi s

… … … …

… … … …

… … … …

… … … …

2 Od podanych wyrazów utwórz zdrobnienia (pamiętaj o prawidłowej pi-sowni). Zaznacz kolorowym pisakiem wymiany z, g, dz na ż.

mózg – ......................... pieniądz – ......................... róg – .........................

noga – ......................... łodyga – ......................... krąg – .........................

stóg – ......................... posąg – ......................... śnieg – .........................

Profesor tłumaczy

Ż piszemy zazwyczaj, jeśli wyraz zaczyna się sylabą ża-, żo-, żó-, żu-, ży-.Wyjątki: rzadko, rzodkiewka, rzucać, Rzym.

3 a) Oddziel pionowymi kreskami wyrazy zaczynające się sylabami ża-, żo-, żó-, żu-, ży-, które zapisano jednym ciągiem. Następnie zapisz je po-prawnie w odpowiednich rzędach wagoników (na następnej stronie). Jeśli zrobisz to po kolei, odczytasz żartobliwe zdania.

żabażółteżałowałażonażyczliważubrżółtkożołnierzażułżółwiażyrafażu-chwążarliwegożyczyłażołądkowałasiężyznościżarłokażółkłożurawinężytu

Rozdz i a ł I • Złap byka za rogi – ortografia w małym palcu

74

ża-

żó-

żo-

ży-

żu-

..................... ..................... ..................... .....................

..................... ..................... ..................... .....................

..................... ..................... .....................

..................... ..................... ..................... .....................

..................... ..................... ..................... ..................... .....................

b) Ułóż trzy własne śmieszne zdania z wyrazami rozpoczynającymi się literą ż. Zapisz je w zeszycie.

Profesor tłumaczy

Ż piszemy po spółgłoskach: r, l, ł, np. rżeć, ulżyć, małż i po n w wyrazach obcego pochodzenia, np. oranżada.

4 Rozwiąż krzyżówkę. Wyróżnione litery czytane po kolei utworzą rozwiązanie.

1. Ocieplenie w zimie.2. Gałąź przemysłu albo handlu.3. Mąż i żona.4. Stopień wojskowy.5. Część ucha.6. Wnoszone do sądu.

............................................................ – dawniej zajazd, karczma przy drodze.

Profesor tłumaczy

Ż piszemy w wielu innych wyrazach, których pisownię należy zapamiętać.

5 a) Chochlik pozmieniał kolejność wyrazów (a czasem też ich formę) w zna-nych przysłowiach tak, że straciły sens. Zapisz je poprawnie w zeszycie.

1. L Ż

2. N Ż

3. Ł Ż

4. R Ż

5. Ł Ż

6. R Ż

75

Dobry pożyczaj nie zwyczaj. I w ryżu nie zrobią z owsa Paryżu. Używaj lata, póki służą świata. Uderz w nożyce, a stół się odezwie. Kuj gorące, póki żelazo. b) Podkreśl wyrazy zawierające ż niewymienne w poprawionych przysłowiach.6 a) Uzupełnij podany tekst, wstawiając odpowiednio ż lub rz.

Bu…liwy turniejW piękny, w…eśniowy dzień pewien ksią…ę zorganizował wielki turniej.

O ró…ową wstą…kę księ…niczki Ró…y i jej piękny uśmiech mieli stoczyć bój najodwa…niejsi ryce…e.

Kiedy zab…miały trąby oznajmiające otwarcie zawodów i oczy wszystkich zwróciły się w stronę kru…ganka, zda…yła się niep…yjemna sytuacja, miejsce Ró…y było puste. Co się stało? Spoj…enia p…era…onych dwo…an k…y…owały się ze sobą. Minęło pół godziny, zanim księ…niczkę odnaleziono, p…ywołano do po…ądku i sprowadzono na turniej. Zapomniała ona bowiem zejść z wie…y, gdzie czytała zaku…one ksią…ki o dalekich podró…ach. Poddanym ul…yło. Król p…eprosił zgromadzonych i dał znak.

Ka…dy z uczestników turnieju chciał zwycię…yć. Zakuci w pance…e wie…yli, …e to właśnie ich nagrodzi śliczna Ró…yczka. …aden nie liczył się z pora…ką. Jednak los im nie sp…yjał. Nagle niebo zachmu…yło się, p…era…one g…motami konie zar…ały, a potę…na ulewa zmusiła wszystkich do ucieczki.

Księ…niczka z radością poło…yła się na …ółtym ło…u i ochoczo zabrała się do p…erwanej lektury. …ycie …adko jest ciekawsze ni… wędrówki wzdłu… b…egów siedmiu mó…, szalone p…ygody na pustyni czy walki z potworami o wę…owych włosach.b) Podaj przykłady wyrazów z: tekstu „Burzliwy turniej” z rz wymiennym, z rz po spółgłoskach (j,p,g,b,k), z rz niewymiennym, rozpoczynających się sylabą ża- , żó-, ży-, z ż wymiennym na s –, zi –, g –, z ż po spółgłoskach l –, r –, z ż niewymiennym. Zapisz je w zeszycie.

zuchwały chochlik kocha śmiech, czyli o ch

Profesor tłumaczy

Ch piszemy zawsze na końcu wyrazu, np. dach, pech. Wyjątek: druh.Ch piszemy, gdy wymienia się na sz, np. mucha – muszka.

1 a) Utwórz zdrobnienia od podanych wyrazów tak, aby nastąpiła wymia-na na sz.

puch – ....................................... kłamczuch – .......................................