1. Zespautorskipodkierunkiem IrenyRomasiuk: IlonaBogdaska AnnaFikus-Wjcik DobrosawaJakubowska MartaJaskulska AnnaKostkaAnnaKostka AgataPiszczek AdamRodziewicz MonikaRociszewska AgnieszkaRzga-Micewicz MarcinTurzyski MagorzataWalicka-Podolska RRedakcja: MartaJaskulska Opracowaniegraficzne: MartaAnnaPodolska BiuroRozwojuGdaska,80-855Gdask,ul.WayPiastowskie24 www.brg.gda.pl,e-mail:brg@brg.gda.pl ISBN978-83-939600-0-2

2. 1 Wychodziszzmieszkania,zamykaszdrzwi,mijasznaschodach ssiadw.Otwieraszdrzwi,stajeszprzedbudynkiem.Icowidzisz? Ruchliwulic? Zabytkowstarwk? Pieszydeptak? Witrynysklepw? Placzabaw? Zaniedbanyskwer? Coczytemiejsca?To,ewszystkiesprzykadamiprzestrze- nipublicznych. Podobaj Cisi? Chcesz je zmieni? Chcesz wiedzie wjakisposbmonajezmieni?Jeeliszukaszodpowiedzinate pytania,tenporadnikmoeCipomc. 3. Czym jestprzestrzepubliczna? Przestrzepublicznato: przestrzepowszechniedostpna, istotnyelementstrukturymiasta, przestrzesprzyjajcakontaktomspoecznymispoecznej rnorodnoci, przestrzetworzcawarunkidorealizacjipotrzebiaspiracji, dobrowsplne. Ustawaoplanowaniuizagospodarowaniuprzestrzennym zdnia 27 marca 2003 roku definiuje przestrze publiczn jako:obszar o szczeglnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkacw, poprawypoprawy jakociich ycia isprzyjajcy nawizywaniu kontaktw spoecznychzewzgldunajegopooenieorazcechyfunkcjonalno- przestrzenne,okrelonywstudiumuwarunkowaikierunkwzagospo- darowaniaprzestrzennegogminy. Wskazatutajmonatereny: komunikacjipublicznej(wzyintegracyjne,ulice,liniekolejowe, place,publicznecigipiesze,pieszo-rowerowe,pieszo-jezdne irowerowe) wdpublicznych, pla, zielenipublicznej,wtymcmentarzy. Zewzgldunaniesprzyjanienawizywaniukontaktwspoecznych,nie uwzgldniono wanych arteriikomunikacyjnych o dominacjiruchu samochodowegoikolejowego. !Przestrzepublicznanieoznaczawasnocipublicznej.!Przestrzepublicznanieoznaczawasnocipublicznej. Przestrzewasnocipublicznejtoprzestrzesamorzdw(gmina, powiat,wojewdztwo)orazSkarbuPastwa.Wacicielem przestrzeni publicznej moe by te podmiot prywatny. Dlatego przed rozpoczciem praczwizanychzpoprawjakoci,projektowaniem przestrzeninaleysprawdziwasnoterenuisprawdziczymona tampodjdziaania. MylcozmianachprzestrzenipublicznychtrzebapamitaMylcozmianachprzestrzenipublicznychtrzebapamita ordachfinansowania. 2 4. Dlakogoprzeznaczonyjestporadnik? Poradnikprzeznaczonyjestdla: mieszkacwmiasta, radnychmiejskich, radnychdzielnicowych, organizacjipozarzdowych, wydziawijednostekmiejskich (WydziaUrbanistyki,ArchitekturyiOchronyZabytkw,ZarzdDrg iZieleni,WydziaProgramwRozwojowych,DyrekcjaRozbudowy MiastaGdaska,GdaskiZarzdNieruchomociKomunalnych, BiuroProjektwBudownictwaKomunalnegoorazinnychwykonaw- cwzleceMiasta), osbprzygotowujcychprojektydobudetuobywatelskiego, MarszakaWojewdztwaPomorskiego, WojewodyPomorskiego, czonkwGdaskiegoObszaruMetropolitalnego/NORDA, deweloperw, inwestorw, spekifunduszycelowych. Dlaczegopowstaporadnik? Abyzwrciuwaguytkownikw(mieszkacw)najako przestrzeni,wktrejprzebywajwczasiewolnymorazpodczas codziennychwdrwekdopracy,szkoy,nazakupy. Abysuypomocwodnalezieniumocnychisabychstron otoczenia. Abywskazakierunekzmiancopozostawiipodkreli, cousunlubpoprawi,abyprzestrzepublicznabyalepsza, ttniayciem. Abyuporzdkowawiedzipojciaiwypracowawspln paszczyznporozumienia. Abyprzedstawiwypracowanedotychczasmetodypracynad przestrzeniamipublicznymi. 3 5. !Dobrze utrzymane,zadbane przestrzenie publiczne dziaaj jak magnesprzycigajmieszkacw,ktrzychtnietam przebywaj iutosamiajsizmiejscem.Dzikitemupoprawiasijakoycia wokolicyiwzrastapoczucieintegracjispoecznej. Ktoprzygotowaporadnik? BiuroRozwojuGdaska(BRG): jednostkabudetowaMiastaGdaska, podlegaPrezydentowiMiastaGdaska, zajmujesiplanowaniemprzestrzennym, od2012rokuwramachpracnadStudiumOglnomiejskich PrzestrzeniPublicznych(SOPP)pracujenadproblematyk przestrzenipublicznych(zwyczeniemparkw,plailasw). W ramachStudiumzaproponowanooglnomiejskwizjroz- wojuprzestrzenipublicznychGdaska. JJakdziaaporadnik? Metodapostpowaniazwybranymdoprzeksztacemiejscem polega naprzejciupiciukrokw: krok1:diagnoza/ocenatabela(naCD) krok2:wizja-wsplnestworzeniewytycznychdoprojektu,(warsztaty konsultacjespoeczne) krok3:projekt(wybrwariantu,konsultacjespoeczne) krok4:krok4:realizacja(udziazainteresowanych/uytkownikw) krok5:monitoring-obserwacjaefektwrealizacjiireagowaniena niepodanezjawiska4 6. DIAGNOZA Abystworzyatrakcyjneprzestrzeniepubliczne,pomocnajestocena tychprzestrzenipodktemadu. Budujcprzestrzepublicznpowinnimyprzyjrzesiwszystkim aspektomjejdobregofunkcjonowania,naktryskadajsi: adarchitektoniczny, adfunkcjonalny, adestetyczny, adpsychospoeczny, adekologiczny. Abyprzestrzepublicznabyaatrakcyjnamusizaspokajapotrzeby ludzipoprzez: dostarczeniernorodnychusugorazwraeestetycznych, odpowiedniedziaaniakompozycyjne,urbanistyczne iarchitektoniczne, wysokistandard, brakbarier, rnorodnewyposaenie, mnogowydarze/imprez. Przestrzepublicznapowinnaby:Przestrzepublicznapowinnaby: atwodostpna, dobrzepowizana, wcigajcauytkownikw. Przestrzepublicznapowinnaposiada: harmonijneproporcjeelementw:architektury,zieleni,rekreacji, czytelnsymbolik/charakter, zagospodarowaniestrefywejciowejwkrawdziach(definicjana nastpnejstronie). 5 7. funkcjesezonowe, ujednoliconyprzekazinformacyjny(systeminformacjiprzestrzenej), uporzdkowanyprzekazreklamowy. Abysprawdziczydanaprzestrzespeniatewarunkiniezbdna jestdiagnoza.Poradnikproponujeprzeprowadzeniejejzapomoc zaczonejna CD tabeli.Jejuzupenieniem jestponiszy opis charakteryzujcydobreprzestrzeniepubliczne. (!)zaznaczonopunkty,naktretrzebazwrciszczeglnuwag. Ponadtowramachdiagnozynaleyprzeanalizowawasnogruntw izapisymiejscowegoplanuzagospodarowaniaprzestrzennego. CoskadasinaprCoskadasinaprzestrzepubliczn? Naprzestrzepublicznskadasijejwymiarprzestrzenny iuytkownicy. Zewzgldunaksztatifunkcjwyrnimona: place(skwery), ulice, parki. Przestrzennywymiarprzestrzenitotake:Przestrzennywymiarprzestrzenitotake: kolor,ktrymoedziaazarwnojakoto,jakijakowyrnikfrag- mentuprzestrzeni,umiejtniewprowadzonydajeharmoni iidentyfikacjuytkownikazmiejscem,wktrymsiznajduje, materiaifaktura,ktrewpywajnaodbiriemocjewdanej przestrzeni, wyposaenie,ktrepowinnoskaniauytkownikwdopozostania w przestrzeni,zapewniapoczuciebezpieczestwaikomfortu. Czym skrawdzieprzestrzenipublicznej? Krawdzieprzestrzenipublicznejtoobszarystykudanejprzestrzeni zobiektamistanowicymijejgranice. 1 6 8. 7 9. Granicamiprzestrzenipublicznejsnajczciejbudynki,pierzejeulicze swoimifunkcjami,nazywanecianamiwntrzakrajobrazowego. Krawdzieprzestrzenipublicznychwyposaonesczstow usugi (np.sklepy,bary,kawiarnie),rzadziejwkraczaj one w przestrze publiczn, jako obiekty sezonowe, tymczasowe, przenone itp. (np.ogrdkikawiarniane).Niekiedy pojawiaj si obiekty bdce quasi-usugami,jakobiektysportoweirekreacyjne,wtym placezabaw, atakeobiektymaejarchitekturatakeobiektymaejarchitektury,pomnikiitp. Rodzajusugw krawdziachwpywanarangssiadujcejznimi przestrzenipublicznej.W duym stopniuwarunkujoneczstotliwo, poriintensywnowykorzystaniaprzestrzenipublicznej. Jakusugiwpywajnaprzestrzepubliczn? Wysokarangaprzestrzenipublicznejwynikazobecnociatrakcyjnych obiektw przycigajcychuytkownikw.Takimiatraktoramimogby zabytkiGwnego Miasta, blisko morza, krajobraz oraz usugi. Przestrze publiczna potrzebuje usug dla wzmacniania swojego znaczenia.Zdefinicjipowinnacharakteryzowasimoliwienajwiksz rnorodnoci, wytwarzajc przestrze atrakcyjn dla moliwie najwikszejgrupyosb. Bogaty,zrnicowanywachlarzusug,zarwnopodwzgldem brany, jakiporyichudostpnienia,sprzyjawikszejfrekwencji.Im bogatsze usugi,tymwicejcelwjejodwiedzenia. Zwikszeniemszansnatrnorodnojestdbanieoduofertlokali usugowych w nowych budynkach,a take dbanie o elastyczno funkcjonalnparterwbudynkw. !!Moliwe dziaania to zapisy w planach miejscowych,preferencja okrelonychbranwprzypadkunajmuwlokalachgminnych,metodaulg dlaokrelonychbranwwybranychobszarachitd.Preferowanieusug dostpnychzpoziomuulicynizamknitychwkubaturach. 8 10. Tworzenietransparentnejprzestrzenipublicznej,ttnicejyciem przez jaknajduszczdoby,otwartejdlakadego,bezbarierarchitektoni- cznychimentalnych. Rnorodne usugiwchodz w rozmaite relacje zuytkownikami. Jeden zbir grup usug wg tejklasyfikacjinazywamy usugami dospoecznymi,tj.takimi,ktreskaniajludzidoprzebywaniarazem, skupianiasi. Usugidospoecznesskierowanedouytkownika,toonewychodz zofertrealizacjinaszychpotrzeb.Stousugizwizanezczasem wolnym,podstawowymipotrzebami,z uatrakcyjnianiem bycia na/w miecie.Zaliczamytuhandel,gastronomi,rzemioso,kultur,w tym kocioy.Pozostae usuginazwiemy docelowymilub izolowanymi. Comonaznalew przestrzenipublicznej? Wyposaenie przestrzeni publicznej to rne elementy, znajdujce si w przestrzeni,ktre nadaj tosamo danemu miejscu. Elementyprzestrzenipublicznej: mebleuliczne(awkiitp.), ziele,woda, maaarchitektura, wc, reklamyiznakiinformacyjne, zadaszenia, latarnie, 9 11. handeligastronomiana straganach,stoiskach, kiermaszach,wkioskach iogrdkachgastronomicz- nych. Naatrakcyjnoprzestrzenipublicznejwpywamoewprowadzenie elementwelementw sztuki.Mogbytoelementymaejarchitektury(takiejak rzeby czy fontanny),murale itp.,lecz take dziaania czasowe. Elementytepowinnybyzintegrowanezotaczajcjetkankmiejsk (czylidopasowasiskalistylemdootaczajcejprzestrzeni). !Wszystkotomasuyludziomiwywoaniuichaktywnociwprzestrze- nipublicznej.Przestrzepozbawionaludzijestmartwa. Jakiefunkcjepenizielew przestrzenipublicznej? Przenikaniesiprzestrzenizielonychzzabudowanymitoproblem harmonijnegostykutychdwchrnychrodowiskprzestrzennych. W miastachzwartych,historycznychograniczanozieledoniewiel- kichplacw iskwerw,wzbogacanow szpalerydrzew gwneulice ialeje.Natomiastwnowoprojektowanychobszarachmiejskichmoliwe jestswobodnewykorzystanieistniejcychwalorwkrajobrazowychnatu- ralnegoterenuijegowkomponowaniewprzestrzeprzyprojektowaniu zespowzabudowy. Podstawowymielementamizieleniwkompozycjiprzestrzenis: zielonapodoga(np.trawnik), kompozycjeparterwkwiatowych, krzewy, drzewajakoobiektpojedynczyocechachindywidualnychlubjako szpalery, zielezwartanp.grupydrzewtworzcecianlubbry urbanistyczn. Cownosizieledoprzestrzenipublicznej? Moe: stanowiwyrnikimiejsca,elementysymboliczneidominantykrajo- brazowe, moedodatkowowzmacniaprzegrodywizualneoddzielajc okrelonprzestrze,domykapanoramyiwntrza, 10 12. moetakedoskonalemaskowaizasanianiezbdne,alemao estetyczneelementywyposaenia/urzdzeniaprzestrzenipublicz- nych,brzydkieelewacjeczywidokiitp. Istotncechzieleni,atrakcyjniwskazandowykorzystania,jestjej zmiennosezonowawzakresiegeometriiikoloru.Umiejtnewyko- rzystanie tych moliwocimoe podnieatrakcyjnoprzestrzeni publicznych. Dlaczegowodajestwanaw przestrzeniachpublicznych? Wodaw przestrzenipublicznejjestjednym zjejnajbardziejatrak- cyjnychelementw.Akwenywodne-zarwnonaturalnejakisztuczne- przycigajludziizwikszajwartoprzestrzeni. Udostpnianieistniejcychwmieciebrzegwrzek,jezior,kanaw czytebrzegumorskiegow istotnysposbwzbogacaprzestrzenie publiczne miasta,wzdu ktrych lokalizuj si funkcje usugowe dospoeczne:bary,puby,restauracje,sklepy,galerie,obiektykultury, rekreacjiisportu. Waterfronty mog przyciga otwarciami widokowymi, umoliwieniem kontaktu z przyrod,specyficznym mikroklimatem, aktywnrekreacjiwypoczynkiem. Wane jestwprowadzanie w przestrze placw iulic wody ww mniejszejskali,wzorem chobywyposaeniamiasthistorycznych wfontanny,cysternyzwodorazbaseny.Wodaoczyszczapowietrze miasta,nawilajew upalnedni,przynoszcukojeniew ssiedztwie nagrzanychmurwiplacw.Nawetpoideka,maeistosunkowoniedro- gie,nietylkodlaludzi,aleidlazwierzt,podnoszwaloryprzestrzeni publicznej. W projektachkreujcychzaoeniawodnewykorzystujesiwod zarwnowzakresieestetycznym,jakifunkcjonalnym,stosujcnp.sys- temyzarzdzaniawodopadowlubsystemyoczyszczaniawody, ktrewpywajrwniepozytywnienajakorodowiska. 11 13. Ktouytkujeprzestrzepubliczn? W przestrzenipublicznejspotkamona: ludzisnajwikszatrakcjprzestrzenipublicznej.Ludzielubi przebywawanietam,gdziemogspotkaludzi,akadanapot- kanaosobajestinna. zwierztapsy,koty,ptaki.Projektujcprzestrzepublicznwarto przewidziemiejscetakedlanich(np.wybiegidlapsw,budkidla kotw). Kadegoczowiekakorzystajcegozprzestrzenipublicznejmona opisaprzezcechyspoeczno-demograficzne: pe:kobiety,mczyni, wiek:dzieci,modzie,osobydorose,osobystarsze, statuszawodowy:przedszkolaki,uczniowie,studenci,osoby pracujce,osobyzajmujcesidomem(wtymmatki/babcie opiekujcesidziemi),osobybezrobotne,emeryci,rencici wykonywanprac:policjanci,stranicymiejscy,sprzedawcy, artyci,innezawody, cyklyciarodziny:dziecimieszkajcezrodzicami,single, maestwa,maestwabezdzieci,maestwazdziemi (maymi,przedszkolakami,uczniamiistudentami),wdowyiwdowcy, statusekonomiczny, miejscezamieszkania:swoiiobcy,mieszkacyituryci, stanzdrowia:wtymstopieniepenosprawnoci, przynalenodogrupspoecznychlubsubkultur:akceptowani inieakceptowani Uytkownikwprzestrzenipublicznychrnicujtake: motywacjekorzystaniazprzestrzenipublicznej (np.przechodzenie,pozostawanie,kupowanie,sprzedawanie,spot- kania,zabawa,odpoczynek), samopoczucie, poczuciebezpieczestwa(!przestrzewktrejpojawiasiduo kobietpostrzeganajestjakobardziejbezpieczna). 12 14. Tezrnicowaneuwarunkowaniasprawiaj,eludzienietylkoinaczej korzystajzprzestrzenipublicznych,aletakeinaczejjpostrzegaj imajwobecniejinneoczekiwania. Jakludziekorzystajzprzestrzenipublicznej? Chodz Miastotoprzedewszystkim ruchpieszy.Jednakniekadyruch pieszy sprzyja przestrzeniom publicznym,szczeglnie dotyczy to przechodzeniuprzez.Wyzwaniem przyprojektowaniuiurzdzanie przestrzenipublicznychjestjednakzachcenieludzidozatrzymania siipozostaniatamchociabyprzezchwil. Stoj W przestrzenipublicznejsistajeiprzystaje.Wanyjesttutajefekt krawdzioparcie(psychologiczne)zaplacami,pcie,miejscado podparcia,nieregularnafasada. Siedz Atrakcyjnedlauytkownikw przestrzeniepublicznetote,gdzie monabezpiecznieiwygodnieusi.Takabyodpocz,aletake abyporozmawiaczypoogldaprzechodniw. SpotykajsiSpotykajsi Urokprzestrzenipublicznychsprawia,eatwiejtamnawizakon- taktzinnymiludmi.Przyjemnaatmosfera,adneotoczenie,ciekawa oferta skaniajdospotkazeznajomymi(zaplanowanychiprzypad- kowych),dajtakewicejokazjidopoznanianieznajomych. Dominujtam kontaktynieformalne(rozmowy,spotkania,wyciecz- ki).Pojawiajsijednaktaketeformalne,np.sprzedajcykupujcy, policjantprzechodzie. 13 15. Rozmawiaj Przestrzeniepublicznesprzyjajrozmowiezeznajomymi,aletake przypadkowymrozmowomzosobami,ktrychnieznamy. Stakewanym miejscem komunikacjisymbolicznejwymiany pogldw iwartoci,tam organizowane s wiece,manifestacje, happeningi,czytzw.speakercorners. PaPatrzisogldani Jednymzesposobwspdzaniaczasuwprzestrzenipublicznejjest ogldaniemiejskiegoycia,przechodniw,witrynsklepowych. Jednoczeniewszyscyuytkownicyrazem tworzmiejskispektakl, samistajcsiprzedmiotem obserwacji.Niektrzyniezdajsobie z tego sprawy,inniwykorzystuj t przestrze do autokreacji, np.poprzezubir. KKupuj Uytkownikwprzycigajpunktyhandloweiusugowe. Nietylkoabykupowa,aleioglda,takwaneswicatrakcyjne witrynysklepowe.Ciekawym uzupenieniem ssezonowejarmarki, targowiska,festiwale,np.weekendoweczywiteczne. Jedzipij Najsilniej przycigajcym przechodniw rodzajem usug jest gastronomiagastronomiaodmaychstoiskprzezbaryikioskidokawiarnianych ogrdkw. Obecnotakichpunktwjestwiarygodnymwskanikiemobecnoci yciaspoecznegoichwacicielemuszpojawiasitam,gdzie znajdujsipotencjalniklienci.Tutajdueznaczeniemapolitykawadz miastawydawanielicencjiizezwolenaprowadzeniedziaalnoci handlowej, egzekwowanie prawa, usuwanie nielegalnych sprzedawcsprzedawcw. 14 16. Dobremufunkcjonowaniuprzestrzenipublicznychsprzyjatake sztukauliczna(usankcjonowanainieusankcjonowana)-rzebyiin- stalacje,graffiti,muzycy,akrobaci,mimowie,koncerty-wprowadzaj nowjako,zmuszajcjednoczeniepozostaychuytkownikwdo zatrzymania,kontaktw,dorozmowy. 17. !Czasami,podhasamizapewnianiaporzdkuczybezpieczestwa, dysidowypchniciaztychprzestrzenitychnieakceptowanych grupspoecznych.Prowadzitodobudowanialezaprojektowanych przestrzenipublicznych.Pojawiasizasadaniesiedzie,nieje, projektujesiawki,zbytkrtkie,abysinanichpooy,przezco czasamitrudnonawetnanichusiitp.W tensposbpozbawiasi przestrzepubliczncharakteru.Eliminujenietylkoniepodanych, awrzeczywistociwszystkichuytkownikawrzeczywistociwszystkichuytkownikw. Sposbuytkowaniaprzestrzeniipojawiajcysiw nichludzie mogrnisiwzalenociodporydnia(dzieinoc),porytygodnia (dnipowszednieiweekendy,wita),prroku. Oprczinnychludziiwyposaeniasamejprzestrzenipublicznej, o sposobie jejuytkowania decyduje take tradycja itosamo miejsca,tworzceczstospecyficznegeniusloci. Tradycjatoprzedewszystkim istniejceuwarunkowanie,zwyczaje iobyczajeuznawaneprzezmieszkacw zawane.Tradycjmoe by dzie targowy czy niespotykany sposb obchodzenia wit. Tosamo to poczucie odrbnoci, punkt odniesienia i identyfikacji. W przestrzeni miejskiej odnale j moemy w symbolach,miejscachpamici,pomnikach,charakterystycznych budowlach,pejzau. Sprawdzone wzory, z ktrymi identyfikuj si mieszkacy iuytkownicymaj wiksze szanse na utrzymanie si ninowe pomysy,ktremogbyodbieranejakoobceiodgrnienarzucone. Pielgnowanielokalnychtradycjibudujepoczucieodpowiedzialnoci zamiejsce.Tworzenieprzestrzenipublicznychw oparciuolokalny koloryt,tosamo to wzmacnianie istniejcych mocnych stron przestrzeniijejuytkownikw. 16 18. Jakludzieporuszajsiw przestrzenipublicznej? Chodz Podstawowymkierunkiemjesttranzytludziepreferujprostetrasy iskrtywybierajnajkrtszdrog. Przestrzeniepublicznecentrwmiastdzikiaktywizacjipieszejmaj szansstasisalonemmiasta. JJedrowerem Oprcz pieszych, rowerzyci s najbardziej podanymi uytkownikamiprzestrzenipublicznej. Jedtransportem zbiorowym Komunikacja publiczna to sposb na zwikszanie dostpnoci przestrzenipublicznych,aletakesposbporuszaniasiponich. Jedsamochodem Najmniejpreferowanym sposobem poruszaniasipoprzestrze- niachpublicznychssamochodypostrzeganesjakozagroeniedla pieszych i rowerzystw, element niepotrzebnie zawaszczajcy miejsce. Czy usugi w krawdziach przestrzeni publicznej wyczonejzruchukoowegosw staniesiutrzyma? Dowiadczeniawszystkichmiast,ktresukcesywniewyczajzruchu koowegokolejneprzestrzeniepublicznepotwierdzaj,etak.Usugi znajdujcesiwssiedztwieprzestrzeniprzeznaczonejdlapieszych wrczzwikszayswojeobroty,gdyprzestrzewoknichstawaasi bardziejatrakcyjna. PrzestrzePrzestrzepublicznawyczonazruchukoowego,czyzmocnym ograniczeniem tegoruchustajesibardziejprzyjaznapieszym po- przezzwikszeniebezpieczestwaprzemieszczaniasiiswobody, zmniejszenieemisjispalinihaasu. 17 19. WIZJA Jakipomysnaprzestrzepubliczn? Nastpnymkrokiemjestetapwizji,ktrapowstajejakowynik: diagnozy, analizypozytywnychprzykadw, partycypacjispoecznej, pomysunaprzestrze,czylikreacjiautorskiej. Zwaszczatenostatnielementmoebykluczowy.Przestrzebez swojegocharakteru,pomysunafunkcjonowaniew caocistruktury miastaczydzielnicy,niepowizanazinnymiprzestrzeniamizwyklejest skazanananijako.Pozostajeopuszczonymelementem,ktrystop- niowosidegraduje.Wywoujeupadekszerszejokolicyniczym jedno zgniejabkowpenymkoszu. Dlategowanejesttwrczezaangaowaniewopracowaniewizji przeksztaceniaprzestrzenipublicznej. PROJEKT Jakprzygotowywaprojektatrakcyjnejprzestrzeni publicznej? Abyprzestrzepublicznabyaatrakcyjnadlauytkownikwprzyjej projektowaniutrzebaporozmawiazjejpotencjalnymiuytkownikami. WsplneWsplne wypracowanie kierunkw przeksztace, w przypadku niefunkcjonalnych istniejcych przestrzeni publicznych, bd wspautorstwo w kreowaniu nowych, pozwoli na szersze utosamianie si uytkownikw tych przestrzeniz miejscem ich dziaa. Wanejestwicwykorzystanieelementwpartycypacjispoecznej zarwnonaetapietworzeniaWIZJIiPROJEKTU,atakepotem REALIZACJI.REALIZACJI.To,cobudujemywasnymirkami,jestnasze,identyfi- kujemysiztym,bronimyitroszczymysioto.Dlategotakwanejest zaangaowanie spoecznocimiasta do dziaa na rzecz jego przestrzenipublicznych.Matotakewaloredukacyjny. !Najlepszmetodstutajwarsztatyprzykadowescenariuszewar- sztatwsdostpnewzaczeniu. 18 20. Warsztatyorganizowanewrdmieszkacw nawszystkichpo- ziomachwiekowych(bonaszeoczekiwaniadotyczceroliprzestrzeni zmieniajsiwrazznaszymwiekiem)pomogznaleodpowiedna pytanie,jakamabyprzestrze,bykadyczusiwniejdobrze. W zalenociodgrupywiekowejwarsztatymogprzyjmowarne formyodczystoplastycznych(poprzezrysunekczyukadaniena podkadzieform przestrzennych)doopisowych,sugerujcychzakres planowanychinwestycji. Czym jestwymiarprzestrzennyprzestrzenipublicznych? Nafizycznywymiarprzestrzenipublicznychskadajsitrzyelementy: podogaposadzka, ciennykrawdzie, stropniebolubprzykrycie. Krawdzieprzestrzenipublicznychmogmieform: wyranbudynki,zwartazielestanowigranicwidocznoci, rozmytziele,przeszklenia,zbiornikiwodnestanowi przeszkodfizyczn,jednaknieograniczajwidocznoci. !!O atrakcyjnociprzestrzenipublicznejw duejmierze decyduje sposb jejczenia zkrawdziamiwejciadobudynkw, witryny,ogrdkigastronomiczne,balkonyitp. 19 21. Jakmoemytworzysieprzestrzenipublicznych? Przestrzeniepublicznefunkcjonujdobrzetylkowtedy,gdytworz sieczcelementymiasta -pozwalatonaswobodneporuszanie siludzimidzyrnymimiejscami.Obecnoludzidziaanazasadzie samonapdzajcegosimechanizmuim wicejludzi,tym wicej atrakcyjnychmiejsciusug,tymwicejuytkownikw. !!Przestrzeniepublicznewisizesob:tworzcsiepunktw wzowych.Wanejest,byco100-200m umieszczacharakterys- tyczny element (tzw. sekwencja widokw), ktry bdzie dla uytkownikacelemporednimwjegopodry. !Sposobem jestprojektowaniewprzestrzenirnegotypuatrakcjico 400-500 m,co odpowiada akceptowalnemu dystansowipieszego poruszaniasiwmiecie. Przykadem mogbyptleruchuwdzielnicachrdmiejskichczy centralnych ludzie poruszaj si po ptlach czcych punkty wzowepunktyhandloweiusugowe,miejscarekreacji iodpoczynku. Wanejesttakezachowanieharmoniiirytmu. O czym musimypamitaprojektujcplac? Dobrze zaprojektowany plac powinien by dostosowany do moliwocipercepcyjnychczowieka. !Optymalnewymiaryplacwzawierajsipomidzy20i100metrw. Odpowiadatoodlegoci,zjakiejczowiekjestwstaniedostrzecinnych ludziiichtwarze,atakeogarnspojrzeniemcayplac. Wane jestzachowanie proporcjiwntrza do wysokocician ograniczajcychtowntrze. Jednazestronplacupowinnabyotwartaludzieczujsidobrze w miejscach,ktremajbezpiecznezapleczeiwidoknaszersz, otwartprzestrze. 20 22. Powierzchniaplacupowinnadawauytkownikom poczucieswo- body,jednoczesniedajcmoliwokontaktuzinnymiludmi.Warunki tepozwalajnaprojektowaniepowierzchniplacuwedugwzoru: powierzchnia=liczbauytkownikwx15(do30)m Przekroczenie wskanika 30 mpowoduje zamieranie ywotnoci przestrzenipublicznej. O czym naleypamitaprojektujculice? Szerokoulicyniepowinnabywikszaniwysokostojcych wzduniejbudynkw. Abyprzestrzeulicybyaatrakcyjnadlauytkownikwpowinnaby uzupenionaprzez: otwarcia widokowe budujce poczenia wizualne z innymi elementamimiasta, podcienie stanowice stref poredni miedzy budynkiem aprzestrzenipubliczn,smiejscemzatrzymania,oparcia,powin- nymieconajmniej2mszerokoci. Specyficznformulicyjestpasa,takeprzebiegajcywewntrz budynku.Jegoszerokopowinnamiecisiwprzedzialeod3,3do 4,5m,maksymalnie6m. Jakmonazaprojektowaposadzk? Posadzka powinna zapewnia uytkownikom poczucie bezpieczestwa,conieograniczasijedyniedospenianiawymogw prawnych. 21 23. 22 Naleyuwzgldniapotrzebyosboograniczonejsprawnoci: wmiejscachprzejdlapieszychnaleyobniykrawnikdo wysokoci2cm,abyuatwiporuszaniesiosbnawzkach/z wzkami, czytelneoznaczaniekrawdzijezdni,kierunkwporuszaniasidla osb niewidomych iniedowidzcych zastosowanie pytek kierunkowych. !Sposobem pogodzenia wymogw bezpieczestwa ikomfortu pieszych przy przekraczaniu jezdnijest zrwnywanie poziomu przejciadlapieszychzchodnikiem.Wyniesienienadrodzesamo- choduzmuszakierowcwdozmniejszeniaprdkoci. Szczeglny nacisk powinien zosta pooony na tworzenie przestrzenidostpnychtakepoprzezlikwidacjbarierarchitektonicz- nych,takichjak: wysokieprogi, schody, krawniki, wskiechodniki. Schodysbardzosilnieoddziaywujcbarierpsychologiczn. Obecnobarierarchitektonicznychzdecydowanieograniczaliczb potencjalnychuytkownikwprzestrzenipublicznych,przedewszyst- kim wykluczaludzistarszychiniepenosprawnych,ludzioczasowo ograniczonej sprawnoci ruchowej, take kobiety w ciy, czyzmaymidziemiwwzkach. Gadkienawierzchnieuatwiajporuszaniesijednakczsto w imizachowaniadziedzictwahistorycznegostosowanyjestbruk. Zakadym razem wartorozway,nailewanajestwiernohisto- ryczna,anailekomfortibezpieczestwouytkownikw. 24. Ileusug? JanGhelprzedstawiklasyfikacjatrakcyjnociprzestrzenipublicznych wzalenociodliczbylokaliusugowychprzypadajcychna 100metrwpierzeiulicybdplacu: atrakcyjneod15do20lokali, przyjemneod10do14lokali, porednieod6do9lokali, nudneod2do5lokali, nietrakcyjne1lokallubichbrak. Jakieusugi? Kluczemdosukcesujestzapewnieniernorodnejofertyusugowej wlokalach: naparterach, dostpnychbezporedniozulicy, bezbarierarchitektonicznych, zatrakcyjnymiwitrynami, otwartychprzezmoliwienajduszyczas,takewsoboty,niedziele. Preferowanebranetotezzakresuusugdospoecznych: handel, gastronomia, rzemioso, kultura, sport, turystyka. Atrakcyjno przestrzenipublicznych podnosi moe obecno obiektwunikalnych,dostpnychtylkowjednym lubniewielumiejs- cach.Mogbytozarwnozabytki,jakilokalewiadczcenietypowe usugiczyoferujcerzadkospotykanetowary. W cowyposayprzestrzepubliczn? Podstawowewyposaenieprzestrzenipublicznejpowinnoobejmowa: miejscadosiedzenia, koszenamieci, owietlenie. 23 25. Stopodstawoweelementywpywajcenakomfortuytkowania, bezpieczestwoorazczysto. Kolejnymielementamisnp.szaletypubliczne,wszczeglnoci wmiejscachodwiedzanychprzezduliczbuytkownikw. Pozostaeelementypowinnybyuzalenioneodprzeznaczenia ipotrzebuytkownikw przyzachowaniuspjnocizcharakterem przestrzeni. Walorem przestrzenipublicznejjestotwartycharakterzagospo- darowania,pozwalajcynarealizacjzrnicowanychaktywnoci. Ilemiejscdosiedzenia? Badanianajlepiejfunkcjonujcychprzestrzenipublicznychpokazuj, ewprzypadkumiejscdosiedzeniawanajestich: liczba:wNowymJorkuzaobserwowano,emiejscasiedzce zajmowayod6do10% cakowitejpowierzchni,przecitnie 33-38osbna30mprzestrzenidosiedzenia, lokalizacja:miejscadosiedzeniapowinnybyzlokalizowanetak, abyumoliwiarozmowiobserwowanieinnychludzioraz ogldanieotoczenia, zrnicowanie:nietylkoawki,aletakekrzesa,siedziska,schody, murki,itp. Jakowietliprzestrzepubliczn? Owietlenie powinno przede wszystkim zapewnia poczucie bezpieczestwa.Dlategotewprzestrzeniachpublicznychprzezna- czonychdlapieszychlatarniepowinnybyumieszczonenatakiej wysokoci,abyowietlatwarzemijanychosb. Sztuczneowietlenieprzestrzenipublicznychpowinnobyzinte- growaneztkankmiejskipodkrelacharaktermiasta. 24 26. Jakiemateriay? Dobraprzestrzepublicznazbudowanajestzmateriawestetycz- nych,jednakzapewniajcychtrwao. Wartopamita,abyw imiestetyki,niezapominaokomforcie uytkownikw. W jakim kolorze? Kolordecyduje zarwno o sposobie postrzegania przestrzeni, jak isamopoczuciu uytkownikw.Dotyczy to zarwno krawdzi przestrzeni,jakrwniewyposaenia,wtym instalacjiartystycznych. Przykadowo: kolorczerwonysprawia,epowierzchniewydajsiblisze iwikszeniwrzeczywistoci, kolorniebieskisprawia,epowierzchniawydajesimniejsza ibardziejoddalona. Czyzrezygnowazreklam? Funkcjonowanieprzestrzenipublicznychwiesizichwysokimi waloramiinformacyjnymi.Utrudnieniem jestnatokbanerwireklam wielkoformatowych, ktre zakcaj moliwoci cieszenia si wygldemprzestrzenipublicznych,czybudynkw. Zasadylokalizacjireklam zawartesw ZarzdzeniuPrezydenta MiastaGdaskaoraz"KoncepcjiRegulacjiEstetykiMiasta"(KREM, naCD). Uatwianiemdlauytkownikws: szyldy, systeminformacjimiejskiej, systeminformacjiprzestrzennej, systeminformacjipasaerskiej. 25 27. Cozrobizsamochodami? Jako przestrzenipublicznych iich bezpieczestwo wynika zobecnocipieszych.Liczbaprzestrzenipieszychwmieciejestpow- szechnieuwaanazadowddobregoplanowania. Tak wic samochody postrzegane s jako przeszkody wporuszaniusipieszych,jednakdzikinimzwikszasidostpno przestrzenipublicznychiwzrastaliczbauytkownikw. Jakwicpoczypotrzebkomfortuibezpieczestwapieszych (irowerzystw)zpotrzebamikierowcwiichpasaerw? Najbardziejradyklanym rozwizaniem jestwprowadzenie stref pieszych.Rysujesitakepenapaletadziaaw ramachpolityki zrwnowaonejmobilnocitypu push&pull,tzn.wspieranie ruchu pieszego, rowerowego i komunikacji zbiorowej, zmniejszanie atrakcyjnocikorzystaniazsamochodw. Zmniejszaliczbsamochodwwprzestrzenipublicznejmona poprzez: wprowadzaniestrefpieszychprzedewszystkimnaobszarze rynkw,placwmiejskich,ulichandlowych,wzdunabrzeyrzek, kanaw,itp., kampanieinformacyjneispoecznepromujcezrwnowaon mobilno, zwikszaniedostpnociprzezkomunikacjzbiorow(odlegood przystankw,jakotaboru,cenybiletw), uatwieniadlarowerzystw, wprowadzanieopatzakorzystaniezmiejscparkingowych, wprowadzaniestrefograniczonegoruchu(zwprowadzeniemsys- temupatnychibezpatnychabonamentw), wprowadzaniestreftempo30, ograniczanieliczbymiejscparkingowychnaziemnych zastpowaniemiejscparkingowychprostopadychdochodnika rwnolegymi(dodatkowaprzestrzedlapieszych irowerzystw), budowanieparkingwpodziemnych, tworzenieparkingwpozastrefprzestrzenipublicznej (wodlegocimaksymalnie700m), carpooling/carsharingwspieraniedzieleniasisamochodem prywatnympoprzezzorganizowaniestronyinternetowej, umoliwiajcejznalezienieistworzeniegruposbpodrujcych 26 28. jednymsamochodemorazzawierajcejporadydotyczce ubezpieczeidzieleniakosztw, wprowadzaniaharmonogramudostawdlasklepwipunktw usugowychorazpromowaniekorzystaniazewsplnych samochodwdostawczych(vansharing) wprowadzeniaczytelnegooznakowania, wprowadzanieefektywnegosystemukontroliiegzekwowania przepisw(patrole,elektronicznebramki,supkiitp.). !Liczbmiejscpostojowychdlasamochodwposzczeglnychstrefach miastaokrelaStudiumUwarunkowaiKierunkwZagospodarowania PrzestrzennegoMiastaGdaskaz2007roku. Cozrobizrowerami? Wprowadzanie trasrowerowych,wprowadzanie udogodnie dla rowerzystw czy roweru miejskiego to sposoby na promowanie aktwnegokorzystaniazprzestrzenipublicznychkosztem korzystania zsamochodw. Abyzatrzymarowerzystwwdanejprzestrzeniiskonidokorzys- taniazdostpnychtam usugzapewnitrzebaodpowiedniliczb dostpnychibezpiecznychmiejscparkingowychdlarowerw. !Liczb istandard miejsc postojowych dla rowerw na terenie GdaskaokrelaZarzdzeniePrezydentaMiastaGdaskaz2012 roku. Gdziezaprojektowaterenyzielone? Tereny zielone to miejsca z rolinnoci i odpowiedni infrastruktur,przedewszystkimskweryizielece. Takiepubliczneterenyzielonepowinnybylokalizowanew promie- niu500m odterenw mieszkaniowych(dojciepieszew okoo15 minut). Dotworzeniatakichmiejsczielenipublicznychwykorzystamona: terenywokzbiornikwretencyjnych, parkipodworskie, terenyfortyfikacjimiejskich, terenypodmoke, lasyprywatneprzeksztacanewterenyzielenioglnodostpnej. 27 29. REALIZACJA Jakzbudowadobrprzestrzepubliczn? Majc dobry projekt przechodzimy do realizacji, urzdzenia (wykreowania)przestrzenitrzebatprzestrzezrobi.Tenetap obejmuje: opracowanieprojektuwykonawczego, opracowaniebudetu, wyonieniewykonawcy, realizacjaprojektu. Etaptenmoeobejmowaproceduryprzetargowenarealizacje formuujc Specyfikacj Istotnych Warunkw Zamwienia (SIWZ) woparciuoprojektkoncepcyjny. W ramachrealizacjiprojektubymoeniezbdnebdziewyonienie dzierawcwgminnychlokaliuytkowychorazuzyskaniewymaganych zgdipozwole. Zarealizacjprojektuodpowiadamoejedenlubkilkapodmiotw, zlistyadresatwtegoporadnika. !Wane jest,aby zawsze wiadome byo,kto jestwiodcym ijednoczeniekoordynujcymcayproces. Niezwyklecennejesttakezaangaowaniespoecznocilokalnej wprocesrealizacyjny. 28 30. MONITORING Czyzrealizowanyprojektdziaa? W celucigegodoskonalenianarzdzipodnoszeniaatrakcyjnoci przestrzenipublicznychpowinnosiprowadzimonitoring. Dziaaniapodnoszcejakoprzestrzenipublicznejpowinnyby sprawdzanepodwzgldem swojejskutecznoci,cooznaczaporw- naniestanuprzediporealizacjiprojektu. Monitoringmoeobejmowawskaniki,takiejak: liczbauytkownikw,wtymliczbakobiet,osbstarszych, niepenosprawnych, liczbanowychplacw,parkw,promenad, dugoulicwyczonychzruchukoowego, dugotrasrowerowych, dugotraskomunikacjipublicznej, dostpdokomunikacjipublicznej, liczbamiejscdosiedzeniaiodpoczynku, typyaktywnociwprzestrzenipublicznej(przechodzenie,przeby- wanie,kontaktyspoeczne,korzystaniezpunktwhandlowych iusugowych,aktywnocistacjonarneitp.), cakowitaliczbaminutspdzonychwprzestrzenipublicznej, strukturahandluiusugwkrawdziachprzestrzenipublicznej, godzinyotwarciapunktwhandlowychiusugowych wkrawdziachprzestrzenipublicznych, liczbakolizjiiwypadkwdrogowychzudziaempieszych irowerzystw, liczbakradziey,wama,rozbojw,bjek, liczba,typipowierzchniareklam. !Jeeliconiefunkcjonujedobrze,trzebaposzukaprzyczyny ipowtrzykonieczneetapy(kroki)eliminujcproblem. 29 31. 30 32. 31 33. 32 I