Poradnik MdM 2013

wydaniespecjalne

nr 1

/201

3 (1

) Poradnik

Mieszkanie dla Młodych

zasady uzyskania dofinansowania

nieruchomosci.com.pl

twoje myśli kierują się w stronę nowego domu lub mieszkania?Otwórz portal www.nieruchomosci.com.plNa jego stronach znajdziesz aktualną ofertę deweloperów, biur pośrednictwa i osób prywatnych, czytelne porady,komentarze specjalistów, informacje o nowych inwestycjach.Z nami poczujesz się w pełni zadomowiony.

budujące?

Dodomu–wdobrąstronę

Wydawca:Optymediasp.zo.o.AdresredakcjiiDziałureklam:50-011 Wrocław, ul. Kościuszki 29/8, tel. 71 344 44 [email protected]

Autorzy:Anna Andrusyszyn-Wojtasik – rozdział III, IVhipotekaplus.pl: Gracjana Chojnacka-Gałuszka, Tomasz Pizur, Krzysztof Szołek, Anna Wlazło – rozdział V, VIJerzy Pękalski – rozdział II

Działhandlowy:Marcin Sielowski, tel. 71 344 44 68 w. 32Grzegorz Chaba, tel. 71 344 44 68 w. 31Beata Szymanowska-Szafran, tel. 71 344 44 68 w. 33Koncepcjaiprowadzenieprojektu:Marcin SielowskiRedaktorkoordynujący:Katarzyna Stefańska-JokielRedakcjatechniczna:Bartłomiej BogaczZdjęcie na okładce: iStock© Copyright by Optymedia sp. z o.o. Wrocław 2013

fot. Paweł Stafij


fot. Paweł Stafijfot. Paweł Stafij

spIs treśCI

I. CZYM JEST PROGRAM „MIESZKANIE DLA MŁODYCH”? . . . . . . . . . . . . . 6

II. ANALIZA POTRZEB I MOŻLIWOŚCI FINANSOWYCH . . . . . . . . . . . . . .18

III. SZUKANIE ODPOWIEDNIEGO MIESZKANIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

IV. ZANIM WEŹMIEMY KREDYT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

V. KREDYT HIPOTECZNY KROK PO KROKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

VI. ZALECENIA DLA KREDYTOBIORCÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Mieszkanie dla Młodychporadnik

Mieszkanie dla Młodychporadnik


Anna Andrusyszyn-Wojtasik

I. Czym jest program „mIeszkanIe dla młodyCh”?

W grudniu 2012 roku zakończony został program dopłat do kredytów „Ro-dzina na swoim”. Ten projekt wsparcia rodzin w nabywaniu własnego mieszka-nia cieszył się dość dużą popularnością, zwłaszcza w ostatnich miesiącach jego funkcjonowania. Po rocznym okresie bez kredytów na preferencyjnych warun-kach od stycznia 2014 roku startuje nowy rządowy program wspierający zakup mieszkań przez młodych ludzi.

„Mieszkanie dla Młodych”, czyli Ustawa o pomocy państwa w zakupie pierw-szego mieszkania przez młodych, została przegłosowana przez Sejm (27 wrze-śnia 2013 roku) i Senat, który w czasie posiedzenia 17 października 2013 roku nie zgłosił poprawek i przyjął ustawę. W głosowaniu za przyjęciem projektu opowiedziało się 52 senatorów, 10 było przeciw, a 26 wstrzymało się od gło-su. Senatorzy pozytywnie ocenili sposób dofinansowania, które zapewnia pro-gram. Jednorazowy zastrzyk środków zmniejszający saldo kapitału na począt-ku okresu kredytowania poprawi wg nich sytuację wielu kredytobiorców.

31 października 2013 roku ustawę podpisał Prezydent RP.

W ustawie zostały zapisane warunki, jakie będą musiały spełnić zarów-no osoby ubiegające się o pomoc finansową państwa w zakupie pierwszego mieszkania, jak i deweloperzy budujący te mieszkania. Zgodnie z planem, po przejściu całego procesu legislacyjnego, powinna ona zacząć obowiązywać od stycznia 2014 roku. Program przewidziany jest na 4 lata, wnioski o dofinanso-wanie zakupu pierwszego własnego mieszkania będzie można składać do 30 września 2018 roku, natomiast pieniądze będą wypłacane do końca każdego roku kalendarzowego. Następnie – po dokonaniu oceny efektów programu – rząd podejmie decyzję o jego ewentualnym przedłużeniu lub też zastąpieniu inną alternatywą.

Z budżetu państwa na dopłaty zostanie przeznaczonych:

– 600 mln zł w 2014 roku,

– 715 mln w 2015 roku,

– 730 mln w 2016 roku,

– 746 mln w 2017 roku,

– 762 mln w ostatnim, 2018 roku.

Kiedy liczba chętnych na zakup mieszkania w danym roku przekroczy prze-widziane na ten cel pieniądze, przyjmowanie wniosków ma być wstrzymywane i uruchamiane ponownie w kolejnym roku kalendarzowym. O kolejności roz-patrywania będzie decydowała data wpłynięcia wniosku. Najkorzystniej zatem będzie decydować o zakupie mieszkania na samym początku roku, żeby zwięk-

mieszkanie dla młodych. zasady uzyskania dofinansowania6

I. Czym jest program „Mieszkanie dla Młodych”?

szyć swoje szanse na rozpatrzenie wniosku i wypłatę pieniędzy. Część warun-ków, zwłaszcza dotyczących rozmiarów mieszkań, których zakup zostanie ob-jęty dotacjami, została przeniesiona z wcześniejszego programu pomocowego „Rodzina na swoim”. Najważniejsza różnica pomiędzy tymi programami jest taka, że tym razem wspierany będzie zakup mieszkań wyłącznie na rynku pier-wotnym, a nie – jak w wypadku RnS – także na wtórnym.

Warunki programu „mieszkanie dla młodych”

1. Ktomożestaćsiębeneficjentemprogramu?O dofinansowanie zakupu mieszkania w ramach rządowego programu będą

mogły się ubiegać osoby, które złożą wniosek najpóźniej do końca roku kalen-

RE

KL

AM

A

7

darzowego, w którym ukończą 35 lat. Stan cywilny nie będzie brany pod uwa-gę. Dofinansowanie wkładu własnego będzie przysługiwało małżeństwom, osobom samotnie wychowującym dzieci i tzw. singlom. W przypadku mał-żeństw warunek nieukończenia 35 lat dotyczy tylko młodszego z małżonków, czyli w praktyce beneficjentami programu mogą stać się również osoby star-sze niż przewiduje to ustawodawca, jeśli są w związku małżeńskim z osobą po-niżej 35. roku życia.

2.Jakirodzajpomocyoferujeprogram?MdM – inaczej niż w przypadku programu „Rodzina na swoim”, który funk-

cjonował w formie dopłat do rat kredytu (przez okres 8 lat) – polega na jedno-razowym dofinansowaniu wkładu własnego udzielanym w momencie wypła-ty kredytu. Podobnie jak w przypadku „Rodziny na swoim”, kredytu w ramach programu „Mieszkanie dla Młodych” będą udzielały banki, które podpiszą od-powiednią umowę z Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Do współpracy z BGK zgłosiło się już 12 dużych banków komercyjnych. Pieniądze na realizację pro-gramu będą wypłacane bezpośrednio z utworzonego w tym celu Funduszu Dopłat. Osoby zainteresowane MdM powinny zgłosić się do doradcy finanso-wego lub banku, który przystąpił do programu. Otrzymają zestaw pytań we-ryfikujących, czy spełniają warunki programu (np. czy obecnie lub w przeszło-ści byli właścicielami mieszkania lub domu). Potem – zgodnie z wewnętrznymi procedurami – wyliczona zostanie ich zdolność kredytowa. Jeżeli zostaną speł-nione wszystkie warunki, to w momencie wypłaty kredytu kapitał początkowy zostanie pomniejszony o kwotę dopłaty. Bank kredytujący wystąpi następnie do BGK z wnioskiem o zwrot dopłaty wypłaconej kredytobiorcy. W przeciwień-stwie do poprzedniego programu „Rodzina na swoim” kredytobiorca przez cały okres kredytowania będzie miał ratę na tym samym poziomie (przy RnS do-płata dotyczyła pierwszych ośmiu lat kredytowania, po tym okresie rata rosła).

3.Jakiegorodzajunieruchomościdotyczyprogram?Program dotyczy nowo wybudowanych lokali mieszkalnych lub domów jed-

norodzinnych położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pochodzą-cych z rynku pierwotnego i nabytych od podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą (np. dewelopera). W przypadku domów jednorodzinnych do-puszczalna jest budowa systemem gospodarczym, jednak tutaj zasady uzyski-wania dofinansowania kredytu są nieco inne. Zamiast pieniędzy na dofinanso-wanie wkładu własnego kredytu osoby samodzielnie go budujące będą mogły wnioskować o zwrot części kosztów (podatku VAT) za zakupione materiały bu-dowlane po 1 stycznia 2014 roku (liczy się data uzyskania pozwolenia na bu-dowę). Osoby budujące dom w systemie gospodarczym będą musiały bardzo skrupulatnie gromadzić wszystkie faktury, ponieważ to one będą podstawą zwrotu części poniesionych kosztów. Co ważne, uzyskać będzie można czę-ściowy zwrot pieniędzy nie tylko na budowę nowego domu od podstaw, ale również na nadbudowę i rozbudowę już istniejącego budynku. Pozostałe wa-runki dotyczące rozmiarów nieruchomości i kwot pieniężnych dla budujących



RE

KL

AM

Adomy samodzielnie są takie same jak dla kupujących nieruchomość na rynku pierwotnym oprócz zastrzeżenia, że budujący na własną rękę w chwili złożenia wniosku nie mogą mieć więcej niż 36, a nie 35 lat. Wynika to z tego, że chodzi o zwrot kosztów już poniesionych, a nie przyszłych wydatków.

4.Jakajestwysokośćwsparcia?Po wejściu w życie ustawy osoby bezdzietne i single będą mogli liczyć na

wsparcie w wysokości 10 proc. wartości mieszkania, natomiast osoby wycho-wujące jedno lub dwoje dzieci na 15 proc. wsparcia. O dodatkową pomoc w wysokości kolejnych 5 proc. będą mogły ubiegać się osoby, które są rodzi-cami lub prawnymi opiekunami trójki lub więcej dzieci albo już po podpisaniu umowy kredytowej zostały rodzicami lub przysposobiły trzecie dziecko, pod

9

warunkiem że to trzecie dziecko pojawi się w rodzinie nie później niż w ciągu 5 lat po zakupie kredytowanego mieszkania. Wniosek o spłatę części kredytu nabywca składa w okresie 6 miesięcy od dnia urodzenia lub przysposobienia dziecka. Ważne jest, że wsparcie z tytułu powiększenia rodziny jest udzielane jednorazowo, tzn. jeżeli ktoś przy podpisywaniu umowy miał już trójkę dzie-ci i skorzystał z większego dofinansowania, nie dostanie dodatkowych pienię-dzy w przypadku powiększenia rodziny o kolejne dzieci. Podobnie: jeżeli przy podpisaniu umowy kredytobiorca miał tylko dwoje lub jedno dziecko, a póź-niej urodzi mu się lub zostanie przysposobione trzecie, to po zgłoszeniu tego faktu będzie mógł uzyskać dodatkowe środki tylko jednorazowo, czyli urodze-nie czwartego dziecka nie da mu dodatkowych przywilejów.

Dofinansowanie będzie dotyczyło wkładu własnego, a nie spłaty odsetek. Różnica jest tutaj o tyle ważna, że kiedy np. po urodzeniu trzeciego dziecka kre-dytobiorca otrzyma dodatkowe wsparcie, bank – zgodnie z zapisami ustawy – nie będzie mógł pobierać żadnych opłat z tytułu wcześniejszej spłaty kredytu.

5. Ilewynosilimitmetrażuicenymieszkania,któremożnakupićwra-machprogramu?

Podobnie jak w przypadku wcześniejszego programu „Rodzina na swoim”, mieszkania zakupione w ramach programu rządowego nie mogą mieć więcej niż 75 m kw. powierzchni użytkowej, natomiast domy nie więcej niż 100 m kw. Co ważne, dofinansowanie dotyczy zakupu tylko 50 m kw. powierzchni użytko-wej, jeśli więc kupimy mieszkanie o powierzchni 75 m kw., to i tak dostaniemy dofinansowanie takie samo jak na mieszkanie 50-metrowe. Trochę większe loka-le będą mogły kupić osoby wychowujące co najmniej trójkę dzieci: odpowied-nio 85 m kw. w przypadku mieszkań i 110 m kw. przy domach jednorodzinnych.

Ograniczenia narzucone przez ustawę dotyczą również ceny za metr kwa-dratowy lokali, które będą mogły być kupione w ramach programu MdM. Cena zakupu mieszkania lub domu objętego finansowym wsparciem nie może prze-kroczyć (w przeliczeniu na 1 m kw.) limitu, który został określony jako 110 pro-cent średniej arytmetycznej dwóch ostatnio ogłoszonych wartości wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 m kw. powierzchni użytkowej budyn-

WrocławGminy

przylegające do Wrocławia

Pozostałe gminy województwa

dolnośląskiego

Limit dla 1 m kw. 4774,00 zł 4319,70 zł 3865,40 zł

Dane przygotowane przez specjalistów z firmy Expander.

Maksymalna dopłata do nieruchomości o pow. 50 m kw. lub większej dla singli i małżeństw bez dzieci dla m. Wrocławia wynosi 23 870 zł.

Maksymalna dopłata do nieruchomości o pow. 50 m kw. lub większej dla osób i małżeństw wychowujących co najmniej 1 dziecko dla m. Wrocławia wynosi 35 805 zł.



RE

KL

AM

Aków mieszkalnych. Wskaźniki są określane przez wojewodów i będą ogłasza-ne przez BGK.

Limity z założenia mają być dopasowane do cen w danym regionie i dzie-lą się na 3 kategorie: obowiązujące dla stolic województw, gmin sąsiadujących ze stolicami i dla pozostałych miejscowości w danym województwie. Limity te będą obowiązywać w pierwszym kwartale 2014 roku.

Na największe dopłaty mogą liczyć osoby, które chcą kupić nieruchomość w Warszawie, Gdańsku i Poznaniu. Na czwartym miejscu pod względem pozio-mu dopłat znalazła się Łódź. To ciekawe, ponieważ wyprzedziła ona np. Kraków czy Wrocław, w których mieszkania są istotnie droższe. Dzięki wysokim limitom i niskim cenom łodzianie najprawdopodobniej najbardziej skorzystają na no-

11

* limit i kwota dopłat w woj. pomorskim oraz Gdańsku od stycznia 2014 r. prawdopodobnie ulegną zmianie

limity cenowe w programie mdm obowiązujące:

WarszawaGdańskPoznań

ŁódźKraków

WrocławOlsztyn

KatowiceKielce

Bydgoszcz i ToruńSzczecin

Gorzów Wlkp. i Zielona GóraLublin

BiałystokOpole

Rzeszów

w stolicach województw5864,7 zł5718,4 zł5604,5 zł5031,4 zł4894,5 zł4774,0 zł4730,6 zł4695,4 zł4537,8 zł4436,6 zł4339,5 zł4251,5 zł4230,5 zł4225,1 zł4207,0 zł4105,2 zł

PomorskieMałopolskie

LubuskieZachodniopomorskie

ŚląskieOpolskie

WielkopolskieDolnośląskie

ŁódzkieWarmińsko-Mazurskie

MazowieckieKujawsko-Pomorskie

PodlaskiePodkarpackie

ŚwiętokrzyskieLubelskie

na terenie pozostałych gmin województwa4725,1 zł4241,6 zł3933,6 zł3914,9 zł3873,7 zł3868,2 zł3866,5 zł3865,4 zł3859,9 zł3724,6 zł3670,7 zł3646,5 zł3512,3 zł3251,1 zł3072,2 zł2970,4 zł

GdańskPoznańKraków

ŁódźWarszawa

WrocławKatowice

OlsztynSzczecin

Gorzów Wlkp. i Zielona GóraBydgoszcz i Toruń

OpoleBiałystok

KielceRzeszów

Lublin

na terenie gmin przylegających do miast5221,7 zł4639,8 zł4568,0 zł4445,7 zł4404,8 zł4319,7 zł4284,5 zł4227,6 zł4127,2 zł4092,6 zł4043,1 zł4037,6 zł3868,7 zł3686,7 zł3678,1 zł3564,5 zł



wym programie. Z szacunków firmy Reas wynika, że w tym mieście aż 60% no-wych mieszkań mieści się w limicie pozwalającym uzyskać dopłatę. Najmniej program „Mieszkanie dla Młodych” pomoże mieszkańcom Krakowa, bowiem tam najprawdopodobniej tylko 6% mieszkań spełni wymogi programu.

Najmniejsze kwoty dopłat otrzymają natomiast mieszkańcy województw: lu-belskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego. Będą one mnie więcej o poło-wę niższe niż w Warszawie. Trzeba jednak dodać, że nie dotyczy to oczywiście mieszkańców miast wojewódzkich, czyli: Lublina, Kielc i Rzeszowa – tam limi-ty cen, a więc i poziom dopłat jest nieco wyższy niż w pozostałej części woje-wództwa.

RE

KL

AM

A

13

6. Jakijestminimalnyokres,naktórynależyzaciągnąćkredyt?Minimalny okres kredytowania wynosi 15 lat.

7. Wjakiejwaluciemożnazaciągnąćkredyt?Kredyt powinien zostać udzielony wyłącznie w walucie polskiej.

8. Jakiesązasadyfinansowania?Ustawa wprowadza zasadę, że kwota kredytu ma stanowić co najmniej 50

proc. ceny należnej na zakup lokalu, zatem środków własnych trzeba mieć nie więcej niż 50% wartości ceny zakupu lokalu. Wymagana jest zdolność kredyto-wa, która pozwoli na zaciągnięcie kredytu w jednym z banków uprawnionych do udzielania pomocy finansowej w programie MdM.

9. Czyosoby,którechcąskorzystaćzMdM,mogąbyćwłaścicielamiin-negomieszkania?

Przyszli beneficjenci programu nie mogą być właścicielami ani współwłaści-cielami mieszkania zarówno w momencie udzielenia kredytu, jak i w przeszło-ści. Założeniem programu jest umożliwienie zakupu PIERWSZEGO mieszkania lub domu. W przypadku małżeństw w sytuacji, kiedy jedno z małżonków mia-ło mieszkanie przed ślubem i wniosło je jako majątek wspólnoty, z MdM nie mogą skorzystać oboje. Wyłączenia z programu nie obejmują posiadania ułam-kowej części nieruchomości lub nieruchomości otrzymanej w drodze spadku. Mieszkanie lub dom w myśl ustawy mają być przeznaczone wyłącznie na wła-sne potrzeby, a nie np. na wynajem, użyczenie lub jako lokata kapitału.

10. Ktomożerazemzbeneficjentemprzystąpićdokredytu?Jeżeli pomimo dofinansowania wkładu własnego nabywca w ocenie ban-

ku nadal nie będzie miał zdolności kredytowej, do kredytu będą mogli przy-stąpić zstępni, wstępni (czyli osoby, po których dziedziczymy lub które dzie-dziczą po nas) oraz rodzeństwo, małżonkowie rodzeństwa, ojczym, macocha lub teściowie.

11. Kiedymożnastracićdofinansowanie?W kolejnych latach od uzyskania dotacji niektórzy beneficjenci mogą stracić

lub zyskać dodatkowe pieniądze. Część z warunków, jakie muszą spełniać oso-by ubiegające się o przyznanie dofinansowania, musi pozostać aktualna przez kolejne 5 lat po jego przyznaniu.

Ustawa przewiduje bowiem, że np. jeżeli w ciągu 5 lat od daty zostania wła-ścicielem nieruchomości kredytobiorca dokona zbycia prawa własności lub współwłasności mieszkania czy domu nabytego w ramach programu, wynaj-mie je lub użyczy, zmieni sposób jego użytkowania w sposób uniemożliwiający zaspokajanie własnych potrzeb mieszkaniowych (czyli np. przerobi mieszkanie



na sklep, co oznacza, że będzie ono służyło celom inwestycyjnym), uzyska pra-wo własności lub współwłasności innego lokalu mieszkalnego (z wyłączeniem spadku i darowizny), wtedy będzie musiał zwrócić część dotacji w wysokości proporcjonalnej do czasu, jaki pozostał do końca okresu 5 lat trwania progra-mu. Mówiąc prościej: jeżeli sprzedamy nasze mieszkanie po 3 latach, to powin-niśmy zwrócić 2/5 (przeliczając na miesiące: 24/60) kwoty dopłaty. Jedynym wyjątkiem jest tutaj sytuacja, w której to drugie mieszkanie zostanie odziedzi-czone w spadku. Po upływie 5 lat nabywamy natomiast pełne prawa do dys-ponowania naszym lokum.

Na powiadomienie banku o wszelkich zmianach sytuacji ustawodawca prze-znaczył 30 dni, a w razie niedotrzymania tego terminu grożą sankcje w wyso-kości przyznanych dotacji wraz z odsetkami za zwłokę.

Można jednak nie tylko stracić, ale też zyskać dodatkowe pieniądze. Jeżeli kredytobiorca w ciągu 5 lat od daty przyznania kredytu zostanie rodzicem lub opiekunem prawnym trzeciego dziecka, będzie mógł ubiegać się o dodatkowe jednorazowe dofi nansowanie spłaty części kredytu (w wysokości 5 proc. kwoty określonej jako iloczyn średniego wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtwo-rzenia 1 m kw. powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych), czyli w sumie obejmie go wsparcie w wysokości 20 proc.

R E K L A M A

15

12.CzyosobawynajmującamieszkaniemożeskorzystaćzMdM?Ustawa przewiduje możliwość wykupu od dewelopera mieszkań, które zo-

stały wybudowane z myślą o wynajmie. Najemca takiego mieszkania może starać się o wsparcie finansowe państwa na jego zakup pod warunkiem, że umowa najmu została zawarta po 31 grudnia 2012 roku i spełnia wszystkie po-zostałe kryteria dotyczące kupowania mieszkań w ramach programu „Mieszka-nie dla Młodych”.

13.Gdziemożnazarejestrowaćsięwprogramie?W programie „Mieszkanie dla Młodych” można zarejestrować się na stronie:

http://mieszkaniedlamlodych.com/zapytaj-o-doplate/Utworzono także specjalną ogólnopolską infolinię czynną 24 h na dobę. In-

formacje można uzyskać pod numerem telefonu: 22 100 32 00.

14.Wjakisposóbmożnasiędowiedzieć,którydewelopermawswojejoferciemieszkanialubdomykwalifikującesiędoprogramu„Miesz-kaniedlaMłodych”?

W momencie wejścia ustawy w życie zarówno banki, jak i sprzedawcy będą podawać w swoich ofertach informacje o możliwości skorzystania ze wspar-cia finansowego w ramach MdM. Bank Gospodarstwa Krajowego będzie na-tomiast umieszczać w Biuletynie Informacji Publicznej aktualny wykaz instytu-cji kredytujących.

sporne kwestiePrezes Rady Ministrów, nakreślając podstawowe priorytety polityki państwa

w okresie spowolnienia gospodarczego, podzielił je na trzy główne grupy: in-westycje – praca – rodzina. Program „Mieszkanie dla Młodych” ma realizować cele ostatniej grupy poprzez działania zmierzające do poprawy sytuacji pol-skich rodzin i wzrostu dzietności. Zgodnie z założeniem powinien także ko-rzystnie oddziaływać na branżę budowlaną, sprzyjając zachowaniu notowa-nych w okresie ostatnich lat efektów nowego budownictwa mieszkaniowego. Rozwiązania dotyczące wsparcia młodych osób w nabyciu własnego mieszka-nia lub domu pozwolą na zwiększenie efektywnego popytu i łatwiejsze osią-gnięcie stanu równowagi rynkowej. Jednocześnie zaproponowane ogranicze-nia dotyczące np. maksymalnych limitów cenowych nie spowodują wzrostu cen na rynku i powinny wyeliminować możliwości nadużywania wsparcia ze strony programu.

W ramach konsultacji społecznych do założeń i projektu ustawy zgłoszono łącznie ponad 130 uwag. Pojawiły się zarzuty, że program nie dotyczy miesz-kańców mniejszych miejscowości, bowiem na takich obszarach rynek dewe-loperski po prostu nie funkcjonuje albo działa w bardzo ograniczonym zakre-sie. Zatem nie będą oni mieć możliwości zdobycia własnego lokum, chociaż spełniają warunki programu. Zdaniem ekspertów również kwota przeznaczona



przez rząd na realizację „Mieszkań dla Młodych” jest zbyt mała, aby rozruszać rynek budownictwa. Pojawiały się też głosy, że na wprowadzeniu MdM zarobią przede wszystkim deweloperzy oraz że to program oferujący jedynie minimal-ną pomoc wybranym grupom społecznym. Podkreślano, że lepsze jednak było-by wsparcie rynku wtórnego, na którym można znaleźć oferty kupna mieszkań o różnym standardzie i w bardzo różnych cenach. Młodzi właściciele mieszkań używanych, chcący poprawić swoje warunki lokalowe, mogliby sprzedać owo mieszkanie, dołożyć brakującą kwotę i kupić inne z rynku pierwotnego, co tak-że ożywiłoby ten segment na rynku.

Po zakończonych konsultacjach społecznych wprowadzono do projektu ustawy zmiany, m.in. doprecyzowano przedmiot wsparcia, wprowadzono mi-nimalny okres spłaty kredytu, a także ograniczono cel kredytowania. Ponadto zwiększono limity ograniczające ceny zakupów lokali w przypadku gmin sąsia-dujących z miastami będącymi siedzibą wojewody lub sejmiku województwa. Na wniosek części posłów w programie pojawiła się możliwość kupowania do-mów. Rząd nie zgodził się jednak na jednorazowe wsparcie fi nansowe dla osób samodzielnie budujących domy oraz na kupno mieszkań z rynku wtórnego, podkreślając, że nowo budowane obiekty są bardziej energooszczędne i funk-cjonalne, powstają z lepszych jakościowo materiałów, a przy ich budowie two-rzone są nowe miejsca pracy.

Wiele osób już teraz zastanawia się, w jaki sposób MdM przełoży się na zain-teresowanie młodych kupnem mieszkań. Jak to jednak bywa z każdym nowym programem, dopiero czas pokaże, jak wpłynie on na rynek nieruchomości, kre-dytowy i ogólnie – na gospodarkę.

Źródła:

– artykuł „Nowe dla młodych” autorstwa Anny Andrusyszyn-Wojtasik zamieszczony w „Rynku Dolnośląskim” nr 11/2013;

– Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez młodych ludzi;

– portal „MieszkanieDlaMlodych.pl”, analizy Home Broker i Expander.

SkyTower,ul. Gwiaździsta 66, XIII piętro, 53-413 Wrocławtel. 722 26 31 18 lub 601 77 13 [email protected]://sprawdzonydoradca.pl/maciej-korczynski

Maciej KorczyńskiDoradca ds. kredytów hipotecznych

BEZPŁATNAPOMOCWUZYSKANIUKREDYTUMIESZKANIOWEGO

kredytyhipoteczne

R E K L A M A

17

Jerzy Pękalski

II. analIza potrzeb I możlIWośCI fInansoWyCh

1. określanie potrzebRozpoczynając poszukiwanie nowego mieszkania czy domu, powinniśmy

w pierwszej kolejności uświadomić sobie i sprecyzować własne potrzeby. To, czego chcemy i o czym marzymy, dobrze jest opisać kilkoma prostymi, ale kon-kretnymi zdaniami. Aby to zadanie stało się łatwiejsze, zadajmy sobie po pro-stu pytania pomocnicze: jak i gdzie chcemy mieszkać, jakie ma być nasze nowe lokum?

Odpowiedź na pytanie: jak chcemy mieszkać? to decyzja, czy ma to być dom jednorodzinny wolno stojący czy w zabudowie bliźniaczej, szeregówka, apar-tament czy mieszkanie. Jeśli wybierzemy mieszkanie lub apartament, to czy chcemy, żeby był w budynku wysokim czy niskim, na osiedlu chronionym lub nie. Można też określić, czy lokal ma być jedno- czy wielopoziomowy.

Jeżeli już chociaż częściowo odpowiemy sobie na to pytanie, kolej na na-stępne, podstawowe: gdzie chcemy mieszkać – w mieście w centrum czy na obrzeżach, w jakiej dzielnicy?

Jeśli poza miastem, to w jakiej odległości od niego? Jaki ma być dojazd? Ja-kie chcemy mieć sąsiedztwo – domy stare czy nowe? Czy w pobliżu mają być tereny rekreacyjne, leśne, a może sklep, szkoła, przychodnia, przystanek? Cze-go nie powinno być: torów kolejowych, linii tramwajowych, ruchliwych ulic, uciążliwych sąsiadów? Co w tej okolicy jest planowane w najbliższych latach?

Lokalizacja nieruchomości jest podstawą wszystkiego, co zrobimy później. Budynki można ulepszać, modernizować – na to mamy wpływ bezpośredni, natomiast otoczenia tak łatwo nie zmienimy.

Zmiany, które zajdą w otoczeniu naszej nieruchomości, wpłyną również na jej cenę. Swoją drogą o tym, że być może będziemy chcieli kiedyś tę nowo ku-powaną nieruchomość sprzedać, warto pomyśleć już przy jej kupowaniu, wy-bierając taką lokalizację, w której planowane zmiany urbanistyczne podniosą wartość domów, a nie wpłyną na jej obniżenie. Dopuszczenie w planie zago-spodarowania przestrzennego np. możliwości budowy obiektu do hodowli zwierząt może doprowadzić do sytuacji, że nasz wymarzony dom będzie są-siadował z fermą drobiu.

Następnym krokiem jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, jaki dokładnie ma być nasz dom czy mieszkanie. Czyli przykładowo:

– jaka powierzchnia jest nam niezbędna – liczba sypialni, pokoi do pracy, ła-zienek?

– jaki charakter pomieszczeń lubimy – szerokie otwarte przestrzenie czy dużą liczbę zamkniętych pokoi?


II. Analiza potrzeb i możliwości finansowych

– jaki ma być rozkład pomieszczeń – kuchnia otwarta czy zamknięta, jadal-nia w kuchni czy osobno, co z salonem, czy pokój TV ma być osobno?

2. analizowanie możliwości finansowych Jeżeli udało nam się w miarę dokładnie opisać, czego oczekujemy od na-

szego przyszłego domu, to teraz nadszedł czas, aby przeanalizować możliwo-ści finansowe, czyli mówiąc najprościej ustalić, jakimi środkami finansowymi dysponujemy dzisiaj, jakie jesteśmy w stanie pozyskać i w jakim czasie na na-bycie naszego lokum. Podsumować należy wszystkie oszczędności, które chce-my przeznaczyć na ten cel i sprawdzić możliwości uzyskania kredytu.

W przypadku decyzji o korzystaniu z kredytu trzeba wstępnie ustalić swoją zdolność kredytową, czyli sprawdzić, ile pieniędzy banki skłonne są nam poży-czyć. Dobre rozeznanie w aktualnej ofercie mają firmy doradztwa finansowe-go, które nie skupiają się na ofercie tylko jednego banku, ale są w stanie dopa-sować indywidualne możliwości każdego z klientów do którejś z posiadanych ofert. Warto spotkać się z przedstawicielami takich firm i zorientować się, na jaki kredyt możemy liczyć i ile spłata będzie nas kosztować.

Niezależnie od decyzji banków, koniecznie przy tej okazji trzeba przyjrzeć się uważnie domowemu budżetowi, obecnemu i w możliwej do zaplanowa-nia przyszłości, żeby zobaczyć, jakie obciążenia jesteśmy w stanie udźwignąć. Dobrze jest jak najdokładniej obliczyć nasze przychody oraz konieczne comie-sięczne i roczne opłaty stałe. Uwzględnić należy również, ile pieniędzy chce-my pozostawić na różne dodatkowe wydatki, które do tej pory ponosiliśmy: na wakacje, nasze zainteresowania, zdrowie, dokształcanie itp. Wysokość raty kredytowej zwykle znacząco wpływa na domowy budżet i decyduje o pozio-mie naszego codziennego życia. Dobrze, uczciwie względem siebie zrobiony rachunek uzmysłowi nam, czy nasze oczekiwania i marzenia związane z zaku-pem nowego mieszkania lub domu są realistyczne i zgodne z naszymi innymi ważnymi potrzebami. Na tym etapie podejmowania decyzji spokojnie można zweryfikować wcześniejsze założenia, żeby przez wiele lat spłacania kredytu nie mieć żalu do siebie, że nie dość dobrze przemyśleliśmy sprawę.

3. analizowanie ofertMając dobre rozeznanie co do naszych możliwości finansowych, możemy już

rozpocząć właściwe przeglądanie ofert w Internecie, na portalach i stronach poszczególnych deweloperów oraz spółdzielni, w prasie, w specjalistycznych wydawnictwach, katalogach, w biurach pośrednictwa, które prowadzą sprze-daż ofert z rynku pierwotnego oraz na branżowych targach.

żeby dobrze rozeznać się w istniejącej ofercie, można posłużyć się prostą metodą. Rozpoczynamy od pewnej modyfikacji naszego opisu oczekiwań względem

nowego lokum: otóż każdemu z pytań, które zostały postawione poprzednio przy opisie nieruchomości, trzeba przypisać jedno z określeń: „musi być”, „do-

19

brze, gdyby było”. Teraz, na podstawie ustalonych kryteriów, absolutnie nie zwracając uwagi na ceny, wyszukujemy oferty spełniające nasze kryteria. Na-stępnie – jeżeli to możliwe – ceny ofertowe wybranych i posegregowanych nieruchomości sprowadzamy do ceny jednostkowej za metr kwadratowy po-wierzchni mieszkalnej. Jeśli się oczywiście uda, wydzielmy cenę gruntu czy ga-rażu. Teraz dopiero możemy porównać cenę metra kwadratowego w odnie-sieniu do rodzaju budownictwa czy też lokalizacji. Kolejnym krokiem naszej analizy będzie ustalenie możliwości sfinansowania metra kwadratowego nie-ruchomości, którą chcemy nabyć. W tym celu dzielimy kwotę zdolności kredy-towej przez liczbę metrów kwadratowych powierzchni określonej w naszych kryteriach. Wynik, który nam wyszedł, porównujemy z ceną jednostkową w do-stępnych i wybranych ofertach.

Uzbrojeni w wiedzę o tym, jakie ma być nasze lokum i jakie środki możemy przeznaczyć na jego zdobycie, zaczynamy mozolną pracę porównywania ofert dostępnych na rynku z tym, co było w naszych planach i leży w zasięgu moż-liwości finansowych. Tutaj właśnie przydatne będzie posegregowanie naszych oczekiwań na „musi być” i „dobrze, gdyby było”. Minimalizowanie oczekiwań ra-dzę zacząć od tych drugich, odrzucając najpierw to, co nie jest konieczne. Do-piero teraz zaczynamy dostrzegać całą złożoność tematu wyboru domu. Widzi-my, jak ceny zależą od mody na daną lokalizację, od zastosowanego projektu, użytej technologii i wielu innych drobnych czynników, na które wcześniej nie zwracaliśmy uwagi.

Każdy opisany wyżej etap analizowania i podejmowania decyzji jesteśmy w stanie zrealizować samodzielnie. Możemy też skorzystać z usług doradców, którzy, dysponując fachową wiedzą i doświadczeniem, mogą pomóc uporząd-kować nasze oczekiwania, pokazać nam różne uwarunkowania i możliwości oraz wskazać najlepsze dla nas rozwiązania.

fot. Paweł Stafij


III. Szukanie odpowiedniego mieszkania


III. szUkanIe odpoWIednIego mIeszkanIa

Planując zakup mieszkania na rynku pierwotnym, należy pamiętać o tym, że stopień zaawansowania prac budowlanych może wpływać na decyzję ban-ku o przyznanie nam kredytu. Jeżeli mieszkanie jest już ukończone i pozo-staje tylko podpisanie umowy kupna oraz wpis do księgi wieczystej, sytuacja jest stosunkowo najprostsza – kredyt w pełnej wysokości zostanie wypłaco-ny bezpośrednio na konto dewelopera po podpisaniu umowy kupna mieszka-nia, w której standardowo znajdzie się zapis o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku. Dodatkowo bank najczęściej zobowiązuje kredytobiorcę do wykupie-nia obowiązkowego ubezpieczenia do czasu wpisu hipoteki do księgi wieczy-stej. Jeżeli więc wpis przeciągnie się w czasie, będziemy ponosić dodatkowe koszty ubezpieczenia.

Natomiast kiedy zaciągamy kredyt na mieszkanie, które dopiero jest w pla-nach albo w początkowej fazie inwestycji, sytuacja jest nieco bardziej skompli-kowana, bo kredyt udzielany jest na lokal, który fi zycznie jeszcze nie istnieje i nie jest prawnie wyodrębniony. Najczęściej wtedy będziemy musieli zapła-cić za ubezpieczenie kredytu przez cały okres budowy lokalu, czyli od wypła-ty przez bank pierwszej transzy kredytu aż do wpisu hipoteki zabezpieczającej kredyt do księgi wieczystej (co nastąpi dopiero po zawarciu notarialnej umowy sprzedaży). To oczywiście podwyższy całościowe koszty kredytu. Należy jed-nak zaznaczyć, że w przypadku inwestycji fi nansowanej przez bank w trakcie jej trwania kredyt wypłacany jest najczęściej w transzach uzależnionych od ter-minów płatności przez klienta na rzecz dewelopera. Oznacza to, że w począt-kowym okresie, po wpłacie pierwszej raty ceny za mieszkanie, koszt kredyto-wania (w tym odsetki) liczony będzie od wartości wypłaconej transzy, a nie od całości wartości kredytu.

Szukając mieszkania, powinniśmy również mieć na uwadze to, że banki mniej przychylnym okiem patrzą na inwestycję, której budowa dopiero się roz-poczęła lub deweloper ma tylko pozwolenie na budowę. Dobrze jest pamiętać o tym, że bank, wyceniając zdolność kredytową kupującego, w pewnym sensie ocenia również możliwość przeprowadzenia inwestycji przez dewelopera, któ-ry ma to mieszkanie wybudować. Taka ostrożność leży także w interesie same-go banku, ponieważ jeżeli inwestycja nie zostanie ukończona, to chociaż nie-doszły kupujący i tak będzie musiał uregulować swoje zobowiązania, to bank będzie pozbawiony najważniejszego zabezpieczenia, czyli hipoteki na miesz-kanie. Nie ma tutaj jednolitych standardów tej oceny, ale warto wiedzieć, że nie każdy bank udzieli kredytu na inwestycję każdego dewelopera. Mając to na uwadze, warto zatem zwrócić uwagę, jaką opinię ma wybrany przez nas dewe-loper i czy w terminie kończył swoje poprzednie inwestycje.

21


IV. zanIm WeŹmIemy kredyt

Kredyt hipoteczny to jedna z najczęstszych form fi nansowania zakupu nieru-chomości. Niewątpliwą zaletą takiego rozwiązania jest jego dostępność, chociaż – jak pokazują doświadczenia z ostatnich lat – nie zawsze jest ona taka sama. Jeżeli nie dysponujemy wystarczającą gotówką na zakup mieszkania, ale za to mamy dobrą pracę i zarobki pozwalające na regularne odkładanie pieniędzy, to warto rozważyć możliwość sfi nansowania zakupu nieruchomości poprzez kre-dyt hipoteczny. Z kolei jeśli dopiero zaczynamy pracę, nie jesteśmy jej pewni i nie mamy oszczędności, dobrze jest odłożyć tę decyzję na lepszy moment, co nie oznacza, że nie warto już rozpocząć przygotowań pod przyszłe plany.

Zaciągnięcie kredytu hipotecznego to zobowiązanie na kilkanaście, kilka-dziesiąt lat. Na pewno trudno jest wyobrazić sobie, jak może wyglądać nasze życie za 5, 10, 15 czy 20 lat, ale można spróbować zastanowić się na tym, jakie są nasze oczekiwania i czy damy radę spłacać raty, kiedy będzie się ono zmie-niało. Z pewnością warto przemyśleć, co będziemy mogli zrobić w sytuacji, kie-dy stracimy pracę albo ciężko zachorujemy. Powinniśmy też przeanalizować, czy spłacając raty kredytu, będziemy mogli pozwolić sobie na wyjazd na wa-kacje, kształcenie się lub uprawianie wymagających pewnych nakładów fi nan-sowych sportów. Planowanie przyszłych wydatków to również próba odpowie-dzi na pytanie, czy w razie potrzeb będziemy potrafi li z czegoś zrezygnować i z czego, żeby zaoszczędzić dodatkowe pieniądze. Jeżeli planujemy powięk-szenie rodziny, korzystnie będzie rozpoznać, jakie wiążą się z tym koszty. Kiedy zdecydujemy, co jest naszym priorytetem, może okazać się, że korzystniejszy dla nas będzie zakup nieco mniejszego mieszkania, ale za to z niższymi ratami i większym poczuciem bezpieczeństwa.

Aby uczciwie odpowiedzieć sobie na powyższe pytania, dobrze jest uważnie przyjrzeć się domowemu budżetowi. Pomocne może być zapisywanie comie-sięcznych dochodów i wydatków, najlepiej w formie tabeli. Oprócz stałych kosz-tów, jakie ponosimy na opłacenie rachunków za gaz, prąd, wodę itp., trzeba rów-nież uwzględnić te z nich, które trudniej uchwycić, czyli np. jedzenie czy paliwo. Warto zacząć zbierać paragony i rachunki, a jeśli okaże się, że suma wydatków nieco nas zaskoczyła, dobrze jest sprawdzić, czy jesteśmy w stanie je ograniczyć i to nie tylko w teorii, ale także w praktyce. Przed zaciągnięciem kredytu cieka-wym doświadczeniem może być próba funkcjonowania tak, jak byśmy ten kredyt już musieli spłacać, tzn. starając się przez pewien czas, np. już w trakcie szukania nowego mieszkania, odkładać taką sumę, jaką musielibyśmy przeznaczyć na ratę kredytu. Zaoszczędzone pieniądze mogą nam się w przyszłości przydać jako re-zerwa na tzw. czarną godzinę. Kiedy ta próba się nie powiedzie, powinien to być dla nas sygnał, że coś trzeba zmienić w budżecie albo zrewidować nasze plany.


IV. Zanim weźmiemy kredyt

Planując kredyt, trzeba również liczyć się z tym, że przy zmiennym oprocen-towaniu nasze raty kredytu mogą być wyższe lub niższe i należy przygotować się do tego. Warto jest odłożyć pewną sumę pieniędzy, z których korzystaliby-śmy w razie potrzeby. Biorąc pod uwagę niestałe oprocentowanie, nie powin-niśmy również decydować się na ratę, która pochłania wszystkie nasze pienią-dze, ponieważ jeżeli ona jeszcze wzrośnie, możemy znaleźć się w finansowych tarapatach.

Zakup nowego mieszkania to przeważnie jednoczesne zrezygnowanie z do-tychczasowego wynajmu, wyprowadzka z domu rodzinnego albo przeprowadz-ka z mniejszego do większego lokum. W tym ostatnim przypadku dochodzi dy-lemat, co zrobić ze starym mieszkaniem: sprzedać czy może wynajmować? Jeżeli rozważamy wynajmowanie starego mieszkania i spłacanie rat kredytu, warto do-kładnie przemyśleć plusy i minusy tej sytuacji. Nie możemy bowiem mieć gwa-rancji, że najemca będzie skrupulatnie i terminowo płacił oraz że nasze miesz-kanie nie będzie stało puste np. przez okres wakacyjny albo dłużej. Wynajem mieszkania to również dodatkowe koszty, ponieważ dla każdego kolejnego na-jemcy wypada je odświeżyć, a nierzadko wymienić te elementy, które się zuży-ły. Dlatego decydując się na takie rozwiązanie, dobrze jest mieć odłożone pienią-dze na raty kredytu w sytuacji, kiedy mogą przydarzyć się miesiące bez najemcy i przez to nie będziemy mieli dochodu z wynajmu albo pojawią się kłopoty tech-niczne, które będą wymagały od nas wyłożenia dodatkowej gotówki.

W naszych przygotowaniach do wzięcia kredytu możemy również uwzględ-nić zamówienie w Biurze Informacji Kredytowej (BIK) raportu o sobie. Na pew-no takie informacje z Biura otrzyma bank, do którego złożymy wniosek kre-dytowy, ale zanim on to zrobi, możemy sami sprawdzić, jak wygląda nasza sytuacja, czy spłaciliśmy wszystkie dotychczasowe zobowiązania i jakie mamy szanse na otrzymanie kredytu hipotecznego.

fot. Paweł Stafij

23

Niepopełniajtychbłędów!

BrakaktualnychdokumentówPrzed złożeniem dokumentów do banków należy najpierw sprawdzić, czy

mamy aktualne i zgodne ze stanem faktycznym dokumenty. Nierzadko bo-wiem zdarza się, że po zawarciu związku małżeńskiego żona (czasami mąż) zapomina, że wraz ze zmianą nazwiska powinna również zmienić dowód toż-samości, paszport, prawo jazdy. Czekanie na wydanie nowych dokumentów to niepotrzebna strata czasu, która może dodatkowo wydłużyć czas załatwia-nia formalności związanych ze złożeniem wniosku. Podobnie dzieje się, kiedy mamy nieaktualny dowód z powodu zmiany miejsca zameldowania.

BrakkompletudokumentówizaświadczeńWarto pamiętać o tym, że bank nie rozpocznie procedury rozpatrywania

wniosku o przyznanie kredytu, dopóki nie będzie miał kompletu wymaga-nych dokumentów. Nie wszystkie banki żądają tych samych, dlatego zanim złożymy wniosek, zbierzmy dokładne informacje, jakich będzie potrzebował bank, który sobie wybraliśmy i dopiero z całością składajmy wniosek.

ZadużownioskówNie warto składać wniosku o przyznanie kredytu do wszystkich możliwych

banków, ponieważ to może znacznie obniżyć naszą zdolność kredytową. Każ-dy bank składa zapytanie na nasz temat do BIK-u i zbyt duża liczba takich zapytań na pewno zadziała na naszą niekorzyść. Najlepiej wybrać sobie 2–3 banki, które mają dla nas najatrakcyjniejszą ofertę i w pierwszej kolejności tyl-ko do nich złożyć wniosek.

UkrywaniezobowiązańNie warto zatajać przed bankiem informacji co do aktualnych zobowiązań,

bo bank i tak się o nich dowie. Są one gromadzone w Biurze Informacji Kre-dytowej, do którego mają dostęp wszystkie banki.

UkrywaniewydatkówZatajanie przed bankiem informacji o naszych rzeczywistych wydatkach

albo liczbie osób na utrzymaniu to tak naprawdę oszukiwanie samego siebie. Nawet jeżeli uda nam się ukryć pewne informacje przed bankiem, to w przy-szłości mogą one stać się źródłem naszych kłopotów, a nawet doprowadzić do utraty nieruchomości.


V. Kredyt hipoteczny krok po kroku

Tomasz Pizur, Anna Wlazło

V. kredyt hIpoteCzny krok po krokU

Do tej pory opublikowano wiele obszernych omówień związanych z kredy-tem hipotecznym. Takie poradniki mogą okazać się przydatne. Artykuły o no-wościach w produktach bankowych często pojawiają się w literaturze branżo-wej związanej z fi nansami i bankowością. Informacje o ważniejszych zmianach na rynku znajdziemy także w prasie codziennej. Warto jednak pamiętać, że chociaż część wiedzy jest uniwersalna, niektóre informacje mogą okazać się nieaktualne z powodu szybko zmieniających się warunków na rynku kredy-tów hipotecznych.

Aby orientować się w bieżących wydarzeniach związanych z rynkiem kredyto-wym, można również odwiedzać serwisy tematyczne, strony banków oraz fora in-ternetowe, na których poznamy opinie osób, które już uzyskały kredyt. Niestety nie wszystkie informacje publikowane w Internecie należy traktować jako pewni-ki. Hasła marketingowe mogą czasem mijać się z prawdą, a wypowiedzi na forum nie zawsze są obiektywne.

Przed podjęciem decyzji o kredycie warto oczywiście porozmawiać z rodzi-ną, przyjaciółmi, wysłuchać doświadczeń innych osób, ale trzeba mieć przy tym na uwadze fakt, że sytuacja poszczególnych osób może być zupełnie inna i nawet najlepsze rozwiązanie w danej chwili nie będzie zawsze takie samo.

Istnieje także grupa ludzi korzystająca z pomocy specjalisty w tej dziedzi-nie, czyli doradcy kredytowego. Udają się w tym celu do ich biura i powierzają swoje fi nanse w ręce profesjonalisty. Można także skorzystać z porady dorad-cy kredytowego na telefon. Odpowiednio przeszkolona osoba przygotuje naj-korzystniejszą ofertę bankową, a także dalej poprowadzi sprawę naszego kre-dytu.

Proces uzyskiwania kredytu można podzielić na kilka etapów i – jak radzą eksperci – warto się do nich przygotować.

kredyt hIpoteCzny krok po krokU:

KROK1.RozpoczynamyposzukiwaniebankuikredytuWybierając kredyt hipoteczny, warto rozważyć, a następnie pytać o nastę-

pujące kwestie:

a) miesięczny koszt kredytu– powinniśmy się zastanowić, jaka wysokość miesięcznej raty jest akcepto-

walna dla naszego budżetu rodzinnego. Bank oczywiście na specjalistycznych kalkulatorach obliczy maksymalną kwotę kredytu ze względu na nasze docho-

25

dy, obciążenia kredytowe oraz deklarowane koszty utrzymania gospodarstwa domowego.

Oprócz samej raty nowego kredytu, trzeba liczyć się także z dodatkowymi kosztami uzyskania i utrzymania kredytu, np.

• ubezpieczenie na życie• ubezpieczenie nieruchomości• ubezpieczenie do czasu wpisu hipoteki• ubezpieczenie niskiego wkładu własnego (naliczane co 3 lub 5 lat)• inne ubezpieczenia bankowe odnawialne co miesiąc, kwartał lub co rok

Obecnie większość banków nie doliczy kosztów uzyskania kredytu do kwo-ty kredytu. Należy zatem liczyć się z pokryciem z własnej kieszeni prowizji ban-kowej czy innych ubezpieczeń oraz kosztów związanych z nabyciem nierucho-mości, czyli opłat notarialnych czy podatku od czynności cywilnoprawnych. Warto więc pytać doradcę o całkowitą miesięczną ratę uwzględniającą kapitał, odsetki oraz koszt wszystkich innych opłat. Powinniśmy także wiedzieć, o ile rata będzie wyższa przed wpisem hipoteki do księgi wieczystej (w zależności od regionu sąd może wpisać hipotekę nawet po 4 miesiącach).

Rata równa czy malejąca – kredyt hipoteczny można spłacać w ratach rów-nych lub malejących, przy czym początkowo rata malejąca jest znacząco wyższa od raty równej. W sytuacji, gdy rata malejąca drastycznie obciąża budżet domowy, można zwrócić się do banku o zmianę na raty równe. W odwrotną stronę, z raty równej na malejącą, bank zapewne poprosi o dostarczenie dokumentów dotyczą-cych obecnej sytuacji finansowej. Spowodowane jest to zmianą warunków kredy-towania i zwiększonymi obciążeniami finansowymi przy racie malejącej.

Rata równa – do jej wyliczenia wykorzystywany jest skomplikowany algo-rytm. W rezultacie wyliczeń otrzymuje się każdą ratę taką samą. Zmianie ulega tylko udział kapitału i odsetek w każdej z nich. Im dłużej płacone są raty, tym większy jest w nich udział kapitału, a mniejszy odsetek. W ratach równych kre-dytu hipotecznego kapitał w pierwszych latach stanowi niewielką część raty. Więcej spłaca się w tym okresie odsetek niż kapitału. Kiedy raty równe dotyczą kredytu udzielonego w walucie obcej, każda rata miesięczna w przeliczeniu na złotówki jest inna. Ale mechanizm wzrostu kapitału i zmniejszania się odsetek jest taki sam jak w ratach równych liczonych od kredytu udzielonego w złotów-kach. Różnica wynika z różnic w kursie waluty. Łączna kwota odsetek, którą za-płacimy bankowi, jest wyższa w przypadku raty równej.

Ratamalejąca– oblicza się ją w ten sposób, że kapitał dzieli się przez okres spłaty kredytu wyrażony w miesiącach. Do każdej wyliczonej raty kapitałowej dolicza się odsetki. Suma tych dwóch wartości daje ratę malejącą. A zatem w ratach malejących część kapitałowa jest stała przez cały okres kredytowania, a część odsetkowa maleje. Przy wyborze tego rodzaju raty należy mieć wysoką zdolność kredytową, ponieważ banki do obliczania maksymalnej kwoty kredy-tu przyjmują pierwszą, najwyższą ratę kredytu.

Co wybrać? Rata równa polecana jest osobom, które lubią stałe miesięcz-ne wydatki. Poza tym nie ogranicza ona zdolności kredytowej tak jak rata ma-lejąca. Niemałe znaczenie przy kalkulowaniu budżetu domowego ma również



to, że obciążenie miesięczne w początkowym okresie jest mniejsze. Niestety przy wyborze raty równej łączne odsetki od kredytu są wyższe niż przy wybo-rze raty malejącej. Z drugiej strony, wybierając kredyt w systemie rat równych w banku, który nie ogranicza nadpłat i wcześniejszej spłaty, sami możemy re-gulować kwotę odsetek zapłaconych bankowi, wpłacając wyższe kwoty. Nad-płata wliczana jest na poczet kapitału i zmniejsza kwotę odsetek naliczonych przez bank. Rata malejąca może być dobrym rozwiązaniem dla osób z większą zdolnością kredytową, które nie chcą same regulować swojego kredytu i spła-cać rat zgodnie z harmonogramem.

b) koszty uzyskania kredytu hipotecznego, czyli:• prowizja bankowa• inne ubezpieczenia bankowe, np. od utraty pracy.

Tak jak już wspomnieliśmy, zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim bank musi przede wszystkim dokładnie zbadać zdolność kredytową kredytobiorcy oraz poinformować go o wszystkich kosztach kredytu. Najpóźniej przy podpi-saniu umowy powinniśmy otrzymać z banku formularz informacyjny dotyczący warunków udzielania kredytu, w którym podana jest m.in. wartość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania i całkowitej kwoty do zapłaty na podstawie re-prezentatywnego przykładu odnoszącego się do hipotetycznego kredytu udzie-lonego na warunkach, na których zakłada się udzielenie dwóch trzecich kredy-tów danego rodzaju. Nowe przepisy nakładają także na pośredników, brokerów oraz innych niezależnych doradców kredytowych konieczność informowania o zakresie pełnomocnictwa otrzymanego od banku czy podawania pełnej listy kredytodawców współpracujących z danym pośrednikiem.

c) obsługa pokredytowaNależy pamiętać, że podpisując umowę o kredyt hipoteczny, zaciąga się zo-bowiązania na długi okres. Warto się więc dowiedzieć, jak będzie wyglądać dalsza współpraca z bankiem. Należy poprosić doradcę o udostępnienie ta-ryfy opłat i prowizji banku.

Aby uzyskać odpowiedź na pytanie, który kredyt będzie najlepszy, samemu trzeba znać odpowiedzi na ewentualne pytania banku. Powinniśmy się do nich wcześniej przygotować. Jeżeli chce się uzyskać dokładną ofertę, dane muszą odzwierciedlać stan faktyczny. Poniżej podajemy standardowe pytania, z któ-rymi na pewno styka się osoba zainteresowana kredytem:

• Jaka jest łączna liczba kredytobiorców?• Jaka jest łączna liczba osób niepełnoletnich na utrzymaniu?• Jaki jest wiek wszystkich kredytobiorców?• Jaki jest łączny dochód wszystkich kredytobiorców (najlepiej znać warto-

ści netto i brutto, a w przypadku działalności gospodarczej – wyniki za cały poprzedni rok oraz wszystkie miesiące obecnego)?

• Jeżeli kredytobiorcy spłacają inne kredyty – jaka jest łączna wysokość mie-sięcznych rat?

• Jeżeli kredytobiorcy mają kredyty odnawialne na kontach osobistych lub kar-ty kredytowe – jaka jest łączna wysokość limitów? Ile obecnie wykorzystano?

• Czy kredytobiorcy mieli wcześniej opóźnienia ze spłatami innych zobowią-

27

zań kredytowych? Jeżeli tak, to jak duże (w dniach) były to opóźnienia i jak często (w miesiącach) się zdarzały?

W trakcie rozmów z doradcą z pewnością pojawią się dodatkowe pytania, które będą uzależnione od indywidualnych uwarunkowań.

Ważne!• Analizę swoich możliwości kredytowych i wstępną weryfikację banków

powinno się rozpocząć odpowiednio wcześnie (np. w wypadku zakupu mieszkania – zanim się jeszcze znajdzie nieruchomość). Proces wyboru nie będzie zapewne prosty i oczywisty. Warto zatem dać sobie wystarczającą ilość czasu, aby nasza decyzja była w pełni świadoma i korzystna.

• Należy dobrze przeanalizować swój domowy budżet i sprawdzić, jakie ob-ciążenie będzie dopuszczalne. Powinno się przy tym uwzględnić podwyż-szoną ratę w początkowym okresie oraz wszystkie dodatkowe koszty uzy-skania kredytu hipotecznego.

• Trzeba dobrze przygotować się na pytania ze strony doradcy. Tylko wte-dy można liczyć na przedstawienie rzeczywistych warunków kredytowych, a nie oferty marketingowej.

• Należy sprawdzić, jakich dokumentów standardowo będzie wymagał bank, żeby rozpatrzyć wniosek kredytowy.

KROK2.SkładamywniosekwwybranymbankuJeśli mamy już wybraną nieruchomość oraz bank, w którym chcemy uzy-

skać kredyt hipoteczny, nadszedł czas na złożenie wniosku. Od doradcy po-winno się otrzymać dokładną listę dokumentów niezbędnych do rozpatrze-nia wniosku przez bank. Rodzaj dokumentów możemy podzielić na trzy grupy:

• Dokumenty podstawowe (np. dowody osobiste, wyciągi z kont itd.)• Dokumenty związane z rodzajem osiąganego dochodu (zaświadczenia

o dochodach, deklaracje podatkowe itp.)• Dokumenty związane z nieruchomością (np. odpis z księgi wieczystej,

umowa przedwstępna itp.)Kompletowanie dokumentów to czasochłonne zajęcie. Warto więc zapytać,

w jakich przypadkach można liczyć na pomoc swojego doradcy (ma to miej-sce na przykład w sytuacji, kiedy dokonujemy zakupu nieruchomości na rynku pierwotnym, a deweloper jest znany bankowi, w którym ubiegamy się o kredyt).

Wraz z kompletem dokumentów powinniśmy udać się albo do niezależnego doradcy, albo bezpośrednio do banku. Na miejscu wypełnia się wraz z dorad-cą wniosek kredytowy i inne dokumenty bankowe. Na tym spotkaniu są obec-ni wszyscy kredytobiorcy, ponieważ podpisy na wniosku muszą zostać złożone w obecności osoby reprezentującej bank.

Zakładając, że przyniesiemy komplet dokumentów niezbędnych dla banku, w pierwszej kolejności zwykle sprawdzana jest nasza historia kredytowa. Po otrzymaniu punktowej oceny historii kredytobiorcy z Biura Informacji Kredyto-



wej (BIK) zlecana jest wycena (lub inspekcja przedstawiciela banku) nierucho-mości będącej przedmiotem transakcji. Zwykle trwa to kilka dni.

Teczka z kompletem dokumentów dotyczących kredytobiorcy przekazy-wana jest do weryfikacji przez zespół analityków banku (zwykle pracujących w centrali danego banku). Ocena dokumentów odbywa się w ustalonej kolej-ności. Analitycy sprawdzają poprawność dokumentów pod względem proce-dur danego banku, jakości nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu oraz obliczają naszą zdolność kredytową na podstawie przedstawionych do-kumentów.

Ten etap jest najdłuższy i może trwać od kilku do nawet kilkunastu dni. Trze-ba także pamiętać, że im lepsza oferta banku, tym więcej wniosków do weryfi-kacji i w związku z tym dłuższy okres oczekiwania na decyzję.

Ważne!• Jeżeli chcemy jak najszybciej uzyskać decyzję kredytową, postarajmy się

złożyć wszystkie dokumenty w jednym czasie. Rozpatrywanie wniosku przez bank to złożona procedura. Dokumenty będą przechodzić przez co najmniej trzy działy w banku, dlatego składając je na raty, z pewnością nie przyspieszymy sprawy. W niektórych przypadkach może to nawet spowo-dować znaczne opóźnienia.

• W trakcie weryfikacji wniosku mogą zaistnieć niespodziewane okoliczno-ści, które będą skutkować odmową ze strony banku lub dodatkowymi wy-mogami, które trudno będzie spełnić w krótkim czasie. Dlatego rozsądne wydaje się zabezpieczenie i złożenie wniosku w dwóch bankach.

• Tak jak wspominaliśmy, bez względu na hasła reklamowe okres rozpatry-wania wniosku we wszystkich bankach wynosi średnio ok. 1 do 2 tygodni. Bywają oczywiście wyjątki w jedną i drugą stronę. Jeżeli kupujemy nieru-chomość, powinniśmy uwzględnić możliwe wahania czasowe uzyskania kredytu przy podpisywaniu umowy przedwstępnej ze sprzedającym, od-powiednio wydłużając termin podpisania umowy końcowej.

KROK3.OtrzymujemydecyzjękredytowąipodpisujemyumowęGdyby podczas weryfikacji dokumentów związanych z naszym kredytem

analityk potrzebował dodatkowych wyjaśnień, by rozwiać swoje wątpliwości, może zażądać kolejnych dokumentów. Niekiedy ze względu na przedłużający się proces analizy niektóre z nich stracą swoją aktualność, trzeba więc przed-stawić nowe. Te wszystkie warunki musimy spełnić przed podpisaniem umo-wy kredytowej.

Decyzja kredytowa to dokument, w którym bank szczegółowo określa zasa-dy, na jakich udzieli kredytu oraz podaje warunki, jakie będziemy musieli speł-nić przed podpisaniem umowy, a następnie przed uruchomieniem środków. Należy poprosić doradcę o dokładne informacje dotyczące naszej decyzji kre-dytowej. W szczególności trzeba zwrócić uwagę na to:

29

• Czy kwota przyznanego kredytu na decyzji zgadza się z kwotą, o którą wnioskowaliśmy?

• Czy oprocentowanie i wszystkie inne koszty zgadzają się z przedstawioną wcześniej ofertą?

• Na jaki okres został nam przyznany kredyt?• Jakie warunki trzeba spełnić przed podpisaniem umowy kredytowej?• Jakie warunki należy spełnić przed uruchomieniem kredytu?• Jak długo jest ważna decyzja kredytowa?

składowe oprocentowaniaOprocentowanie jest najważniejszym czynnikiem branym pod uwagę przy

wyborze kredytu hipotecznego.

Oprocentowanie kredytu hipotecznego składa się z dwóch elementów:

1.Marża banku – zysk banku. Marża banku powinna być stała przez cały okres kredytowania. Banki dla kredytów w PLN proponują obecnie marże na poziomie od 0,5 do 5%.

2.Zmiennastawkabazowa – inaczej mówiąc, stopy procentowe obowią-zujące na międzybankowym rynku pieniężnym. Nie są to więc stopy usta-lone przez Radę Polityki Pieniężnej, tylko rynkowe stopy procentowe (naj-częściej ściśle powiązane z decyzjami banków centralnych). Dla kredytów w PLN jest to WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate). Stawki te zmieniają się codziennie. Nie każda taka zmiana powoduje zmianę oprocentowania kredytu. Banki mogą aktualizować oprocentowanie po znaczącej zmianie stawki bazowej lub po określonym czasie (np. co 3 lub 6 miesięcy).

Banki przeważnie opierają się na stawkach 3M (trzymiesięczne) oraz 6M (sze-ściomiesięczne) – warto pamiętać, że są one różne, co będzie miało wpływ na oprocentowanie, które podawane jest w skali roku. Stawki 3-miesięczne będą szybciej reagować na zmiany na rynku międzybankowym. Ma to swoje plusy i minusy. Jeśli na przykład WIBOR będzie rósł, wolniej odczujemy zmiany, gdy oprocentowanie naszego kredytu składać się będzie ze stawki 6-miesięcznej. W przypadku WIBOR 3M będzie oczywiście na odwrót.

Po zweryfikowaniu przez analityków dokumentów dostarczonych jako wa-runki do umowy kredytowej bank ma kilka dni roboczych na przygotowanie dla nas umowy kredytowej.

Kiedy zaakceptujemy propozycję banku, możemy przystąpić do podpisania umowy kredytowej. Niekiedy składa się ona z dwóch części: ogólnej (wspólnej dla wszystkich kredytobiorców) i szczególnej (zawierającej indywidualnie wy-negocjowane warunki). Ale zwykle całość stanowi jeden zwarty akt z opisem wszystkich obowiązków i praw kredytowych.

Zanim jednak złożymy podpis na swojej umowie, warto dobrze zapoznać się z jej treścią. Można poprosić swojego doradcę o wzór umowy odpowiednio wcześnie (najlepiej w momencie otrzymania decyzji) i następnie sprawdzić do-kładnie jej zapisy, a w szczególności:



• Jakie warunki trzeba spełnić i jakie opłaty uregulować, aby uruchomić kredyt?• Na jakiej podstawie jest ustalane oprocentowanie kredytu (np. w przypad-

ku kredytów złotowych – czy WIBOR jest sześciomiesięczny [6M] czy trzy-miesięczny [3M])? Jakiej wysokości jest marża banku i czy jest stała?

• Czy konieczne jest spełnienie jakichś warunków, aby bank nie zwiększył nam marży kredytu, jeśli jest ona promocyjna (np. utrzymanie określonych wpływów na rachunek bankowy powiązany z kredytem)?

• Czy są wpisane w umowie opłaty i prowizje związane z obsługą kredytu, np. wcześniejsza spłata? Jeżeli tak, to w jaki sposób będą one naliczane?

• Ile czasu mamy na uruchomienie kredytu?• Jaki jest termin uruchomienia ostatniej transzy kredytu w wypadku budo-

wy domu?

KROK4.UruchomieniekredytuPo podpisaniu umowy o kredyt musimy jeszcze spełnić pewne warunki, aby

bank uruchomił środki kredytu. Niezależnie już od przeznaczenia kredytu hi-potecznego (na zakup nieruchomości, budowę domu czy spłatę innych zobo-wiązań) zawsze musimy przed uruchomieniem złożyć wniosek do sądu wieczy-stoksięgowego o wpis hipoteki. Na podstawie tego dokumentu i dyspozycji uruchomienia bank wypłaci kredyt (w większości przypadków bezpośrednio na konto zbywców).

Wypłata kredytu trwa od jednego dnia do kilku dni roboczych, w zależno-ści od procedur banku.

Na każdym z wymienionych etapów muszą być spełnione zawiłe i skompliko-wane procedury bankowe. I jeszcze jedno: bank tworzą ludzie! Oznacza to, że mogą popełniać błędy (co niestety wydłuży proces weryfikacji naszego wnio-sku), ale też można z nimi negocjować i w uzasadnionych przypadkach przy-spieszać procedury.

fot. Paweł Stafij

31

HipotekaPlus.pl: Gracjana Chojnacka-Gałuszka, Tomasz Pizur, Krzysztof Szołek, Anna Wlazło

VI. zaleCenIa dla kredytobIorCÓW

• Analizę swoich możliwości kredytowych i wstępną weryfi kację banków powinno się rozpocząć odpowiednio wcześnie (np. w wypadku zakupu mieszkania – zanim się jeszcze znajdzie nieruchomość). Proces wyboru nie będzie zapewne prosty i oczywisty. Warto zatem dać sobie wystarczającą ilość czasu, aby nasza decyzja była w pełni świadoma i korzystna.

• Należy dobrze przeanalizować swój domowy budżet i sprawdzić, jakie ob-ciążenie będzie dopuszczalne. Powinno się przy tym uwzględnić podwyż-szoną ratę w początkowym okresie oraz wszystkie dodatkowe koszty uzy-skania kredytu hipotecznego.

• Należy zadbać o odpowiednie udokumentowanie swoich dochodów. W szczególności dotyczy to osób prowadzących osobiście działalność go-spodarczą, które – wybierając jako formę opodatkowania „ryczałt ewi-dencjonowany” lub „kartę podatkową” – muszą się liczyć z trudnościami z otrzymaniem kredytu hipotecznego. Nieliczne banki rozpatrują wnioski takich osób, przy czym wymagają zazwyczaj długiego okresu prowadze-nia działalności, a oferta kredytowa jest mało korzystna.

• Trzeba dobrze przygotować się na pytania ze strony doradcy kredytowego w banku. Tylko wtedy można liczyć na przedstawienie rzeczywistych wa-runków kredytowych, a nie oferty marketingowej.

• Należy sprawdzić, jakich dokumentów standardowo będzie wymagał bank, żeby rozpatrzyć wniosek kredytowy.

• Jeżeli chcemy jak najszybciej uzyskać decyzję kredytową, postarajmy się złożyć wszystkie dokumenty w jednym czasie. Rozpatrywanie wniosku przez bank to złożona procedura. Dokumenty będą przechodzić przez co najmniej trzy działy w banku, dlatego składając je na raty, z pewnością nie przyspieszymy sprawy. W niektórych przypadkach może to nawet spowo-dować znaczne opóźnienia.

• W trakcie weryfi kacji wniosku mogą zaistnieć niespodziewane okoliczno-ści, które będą skutkować odmową ze strony banku lub dodatkowymi wy-mogami, które trudno będzie spełnić w krótkim czasie. Dlatego rozsądne wydaje się zabezpieczenie i złożenie wniosku w dwóch bankach.

• Uzbrójmy się w cierpliwość: bez względu na hasła reklamowe okres roz-patrywania wniosku we wszystkich bankach wynosi średnio ok. 1 do 2 ty-godni. Bywają oczywiście wyjątki w jedną i drugą stronę. Jeżeli kupujemy nieruchomość, powinniśmy uwzględnić możliwe wahania czasowe uzy-skania kredytu przy podpisywaniu umowy przedwstępnej ze sprzedają-cym, odpowiednio wydłużając termin podpisania umowy końcowej.


VI. Zalecenia dla kredytobiorców

• Jeśli otrzymamy kredyt, ale po pewnym czasie spodziewamy się trudności z jego spłatą, nie zwlekajmy ze skontaktowaniem się z bankiem! Poinformuj-my na piśmie o nadchodzących problemach, np. wymówieniu z pracy. Jeżeli nie mamy na tę okoliczność odpowiedniej polisy, wnioskujmy o wakacje kre-dytowe, karencję w spłacie kredytu lub wystąpmy z inną propozycją restruk-turyzacji. Pamiętajmy: w interesie banku jest, abyśmy pozostali jego klientem.

Restrukturyzacja kredytu to zmiana ustalonych pierwotnie ogólnych za-sad spłaty kredytu (w umowie, oprócz ogólnych zapisów, są też zazwyczaj uwzględnione rozwiązania do zastosowania w okolicznościach szczególnych). Istnieje szereg form restrukturyzacji, a najczęściej akceptowane przez banki to:

• czasowe zawieszenie spłaty kredytu (wakacje kredytowe),

• czasowe zawieszenie spłaty raty kapitałowej kredytu (karencja),

• wydłużenie okresu spłaty kredytu (zmniejszenie wysokości miesięcznej raty),

• indywidualny harmonogram spłaty dostosowany do możliwości kredyto-biorcy,

• zmiana parametrów kredytu (np. zgoda banku na niższą marżę, ale ustale-nie dodatkowego zabezpieczenia),

• przeniesienie zobowiązania lub jego części na osobę trzecią (np. na człon-ka rodziny),

• umorzenie części zobowiązania.

fot. Paweł Stafij

33

kameralne osiedle – garaże podziemne

BIURO SPRZEDAŻYul. Tulipanowa 2 Ślęza k. Bielan Wrocławskich55-040 Kobierzyce

OSOBOWICE

tel. 71 311 24 78tel. 604 465 334

e-mail: [email protected]

Osiedle Pod Zielonym Kasztanem inwestycja zlokalizowana jest w północnej części Wrocławia, w obrębie Osobowic• mieszkania 1-, 2-, 3-, 4-pokojowe od 30 do 100 m2 • przytulna, kameralna i niska zabudowa – budynek 2-piętrowy w otoczeniu ciszy i zieleni• wykończenie w podwyższonym standardzie deweloperskim• bliskość zielonych i rekreacyjnych terenów, m.in. Lasu Osobowickiego

BIELANY WROCŁAWSKIE

Osiedle Konwaliowe Zacisze inwestycja zlokalizowana jest na Bielanach Wrocławskich• gotowe mieszkania do odbioru – ZAmIESZKAj jUŻ DZIŚ!• miejsca parkingowe GRATIS!• komfortowe mieszkania tuż przy Centrum Sportowo-Rekreacyjnym „ARKALANDIA”• mieszkania 2-, 3-, 4-pokojowe od 48 do 90 m2

• wykończenie w podwyższonym standardzie deweloperskim

mieszkania – miejsca parkingowe wydzielone do mieszkań – lokale usługowe do wynajęcia

jUŻ W SPRZEDAŻY!!!

Poradnik MdM 2013

Documents

Transcript of Poradnik MdM 2013