Poradnik Doboru i Kompozycji Stroju Historycznego 1390-1450 ChZG

Chorgiew Ziemi Gdaskiej www.chzg.pl

Chorgiew Ziemi Gdaskiej

Poradnik doboru i kompozycji stroju historycznego 1390 - 1450

Autor: Maciej wisowski

Wasno: Chorgiew Ziemi Gdaskiej www.chzg.pl


Poradnik doboru i kompozycji stroju historycznego 1390 1450

STRJ MSKI

Strj mski w interesujcym nas okresie skada si z nastpujcych czci:

1. Bielizna: a. Koszula b. Gacie c. Nakrycie gowy

2. Szata spodnia: a. Nogawice lub nogawico spodnie b. Dublet c. Kamizelka d. Pasek e. Obuwie

3. Szata wierzchnia: a. Paszcz b. Robe

Poszczeglne czci garderoby przybieray rn form w zalenoci od mody, pozycji spoecznej i zamonoci waciciela. Rniy si rodzajem uytego materiau i jakoci wykonania.

Strj wiadczy o pozycji spoecznej, pewne jego elementy byy konieczna dla pokazania si w miejscach publicznych. Za niestosowne uwaa si pojawienie si w eksponowanym, publicznym miejscu w samym dublecie i nogawicach, czy bez pasa. Oczywicie ludzie przy pracy, zwaszcza cikiej, dekompletowali swoje odzienie dla zapewnienia sobie wikszej wygody i sprawnoci.

To troch jak w dzisiejszych czasach, gdy mczyzna elegancko ubrany, cho nie koniecznie w garniturze przechodzi obok placu budowy. Pracujcy tam ludzie ubrani s roboczo, bardzo czsto w samych podkoszulkach lub bez nich. Oba style ubiorw spotykaj si w tym samym niemal miejscu, jednak s cile przypisane okrelonym sytuacjom w ktrych znajduj si owe postacie. Po pracy, robotnicy nie pjd w nowym roboczym stroju do miasta by zaatwia swoje sprawy, czy na zakupy. Wo przyzwoite w ich mniemaniu odzienie, stosowne do codziennego pojawiania si w miejscach publicznych. Jest bardzo wane bymy umieli w naszych staraniach odtwrczych wyczu wanie owa stosowno ubioru do sytuacji.


Uwagi na temat wymaga Bractwa Rycerskiego Chorgiew Ziemi Gdaskiej wobec najbardziej podstawowego stroju mskiego:

Pierwszym, wymaganym strojem jest ubir roboczy praktyczny, do chodzenia, na co dzie, a take wymagajcy mniejszej wiedzy i pracy, wreszcie taszy od mieszczaskiego czy szlacheckiego.

Podczas okresu prbnego, czyli bycia w Postulacie naley skompletowa spjny zestaw skadajcy si minimalnie z:

o Bielizny: Koszula lniana Gacie lniane Pontnik lniany

o Szaty spodniej: Nogawice lub nogawico spodnie Dublet

o Obuwia

o Zestawu biesiadowicza Micha, ycha i kufel (drewniany lub gliniany)

Posiadanie pozostaych czci garderoby nie jest obowizkowe, lecz z czasem kady czonek Bractwa powinien dy do skompletowania caoci stroju. Ze wzgldw praktycznych i reprezentacyjnych korzystne jest posiadanie wicej ni jednego kompletu garderoby.

UWAGA: Szyjc strj naley cile przestrzega podanych wytycznych. Ewentualne wtpliwoci naley skonsultowa z szambelanem.


KOSZULE (camisia) MATERIA: ptno lniane lub baweniane (zaleca si len), moe te by jedwab KOLOR: biay

Koszule peniy funkcj bielizny. Uywane na dzie pod dublet spodni (lub kamizelk), noc do spania.

Mskie koszule sigay na og do poowy uda, byy wkadane przez gow, z rkawami wszywanymi do prostych pach, w bocznych szwach na dole zostawiano rozporki dla wygody ruchw. Wystpoway dwa zasadnicze fasony koszul, dostosowane do szat wierzchnich, do ktrych byy noszone:


a. koszula wpuszczana w nogawice, do obcisa, dopasowana, noszona do krtkich, rwnie dopasowanych szat wierzchnich,

b. koszula luna i dusza, noszona do obszernych szat.

Koszule zasadniczo byy takie same dla osb z rnych warstw spoecznych. Rnicowa je materia droszy i delikatniejszy dla osb zamonych, tani dla uboszych.

Koszule rniy si od siebie wykoczeniem rodzajem zapicia, ksztatem dekoltu, dugoci rozporkw.

GACIE (famulares, bracca) MATERIA: ptno lniane lub baweniane, moe te by jedwab KOLOR: biay

Podobnie jak w przypadku koszul, wystpuj tutaj dwa rodzaje: a. krtkie i obcise, rodzaj krtkich spodenek z rozporkami w nogawkach noszone do krtkich,

obcisych ubra. b. dusze i luniejsze pod takie szaty.


NOGAWICE, NOGAWICOSPODNIE MATERIA: szyte z materiau wenianego, podszywane ptnem Lnianym, bawenianym lub bez podszycia. Mocowano je do dubletu (kamizelki) lub pasa nonego za pomoc pojedynczego wizania. KOLOR: bogata gama kolorystyczna. Noszono te nogawice dwu lub kilkokolorowe w pasy lub szachownice.

Nogawice to dziwna konstrukcja, dzi czsto niezrozumiaa. Okrywajc nogi, penia niejako rol spodni. Jednak co wane, nogawice pocztkowo byy bardziej rodzajem bardzo dugich skarpet osaniajcych osobno kad nog, sigajcych mniej wicej do pachwin. Wizano je pocztkowo do gaci (w pasie). Ten styl noszenia utrzyma si i do koca redniowiecza. Jednak z biegiem czasu osobno noszone nogawice zaczto czy, tak, by cao zakrywaa nie tylko nogi ale i doln parti bioder, z czasem rozbudowujc si ku grze. Taka posta nogawic do koca redniowiecza sznurowana bya do dubletu (bd kamizelki), nie noszono ich samodzielnie.

Pne, poczone nogawice, z przodu posiaday redniowieczn wersj rozporka dzisiejszych spodni tzw. saczek, penicy zreszt pewn rol kompozycyjn. Std zwane s nogawicami z saczkiem dla odrnienia ich od spodni okrycia ng i bioder samononego, utrzymywanego dziki wykrojowi w pasie. Spodnie w redniowieczu nie byy popularne i spotykamy je tylko wyjtkowo w wizerunkach osb bardzo niskiego stanu

UWAGA! Jeli posiadamy nogawice nie zasaniajce gaci, powinny one by noszone do dugiego stroju wierzchniego, zakrywajcego t cz bielizny. Publiczne epatowanie innych wasnymi gaciami jest nie etyczne. Dopuszczalne jest to tylko przy cikiej pracy fizycznej albo w innych szczeglnych warunkach, jak na przykad obz wojskowy (ktry odtwarzamy). Niestety spora cz dzisiejszych odtwrcw potrafi zaszczyca widzw widokiem swoich, redniowiecznych niewymownych nawet w bardzo oficjalnych sytuacjach. Radzimy odrzuci t osobliw form ekshibicjonizmu.


Nogawice Skadaj si z dwch niepoczonych ze sob nogawek, szytych ze skosu, aby lepiej opinay nog. Znan nam posta osigny w XIV w. Dopasowywane do ksztatu nogi, z doszywan stop, lub tzw. strzemiczkiem. Od strony zewntrznej dochodziy do bioder, od wewntrz podkrojone. Zawsze dowizywane do doubletu (jopuli spodniej).

Nogawico-spodnie pojawiy si na przeomie 3 i 4 wierci XIV w. Byy to poczone nogawice z zastosowanym klinem. Zawsze dowizywane do dubletu (jopuli spodniej) lub kamizelki. W okolicach roku 1500 staj si waciwie samononymi, obcisymi spodniami i bywaj noszone bez dubletu, jednak nie jest to ju redniowieczny sposb noszenia i naley ju do innej epoki.

Wykrj przedstawia nogawice zaokrglone w grze, dowizywane do dubletu tylko pojedynczym wizaniem z przodu. Nogawice zaopatrzone s w strzemiczko.

Nogawice z saczkiem i doszywan stop. Mocowane do dubletu w sumie (obie nogawice) dziesicioma parami wiza.


Nogawice zaokrglone w grze, z doszywan stop. Przywizywane do dubletu pojedynczym wizaniem z przodu.

Nogawice z saczkiem i strzemiczkiem. Mocowane do dubletu (lub kamizelki) w sumie (obie nogawice) dziesicioma parami wiza. Na rysunku wida sposb wycicia podszewki.


DOUBLET (JOPULA SPODNIA) MATERIA: ptno lniane, lub baweniane, lekkie tkaniny weniane .Podszewka z tych samych materiaw KOLOR: szeroka gama kolorystyczna

W literaturze dotyczcej ubioru historycznego z interesujcego nas przedziau czasowego mona spotka rne nazewnictwo, opisujce bardzo podobne czci garderoby, tak te w naszej opinii dzieje si w wypadku doubletu. Moemy natrafi na nazw jopula (spodnia) jest to polska nazwa tego stroju. W terminologii francuskiej pojawia si nazwa doublet, ktr, na co dzie uywamy w bractwie do okrelenia tego typu stroju. Inne okrelenie, ktre moemy napotka to, pourpoint (w tumaczeniu na jzyk polski kaftan), za w literaturze niemieckiej ten sam ubir okrela si jako Schappe lub Joppe.

Ubir spodni, noszony na koszuli, pod wierzchnimi ubiorami. Doublet noszony na koszuli, lecz bez szaty wierzchniej suy jako ubir

domowy lub obozowy. Doublet by sznurowany na caej dugoci za pomoc troczkw (na

pocztku stylem drabinkowym a pniej pojedynczymi sznureczkami), lub zapinany na guziki. Do niego doczepiano, rwnie za pomoc troczkw, nogawice lub w XV w. nogawicospodnie.

Szyty by z odciciem w pasie. Konierz w postaci stjki by skonstruowany w taki sposb, e wchodzi

klinem w tyln cz dubletu. Krj pach by do duy, uatwiajcy swobodne poruszanie si. Rkawy bez bufek, ewentualnie z maymi i prostymi bufkami z nieco obszerniejszym wszyciem do korpusu, uatwiajce ruch rk.

Bufki s waciwe dopiero dla II poowy XV w.

Naley zwrci uwag, e na pocztku swego wystpowania doublet by stosunkowo dugi zakrywa wizania pojedynczych nogawic, do nisko umieszczano w nim otworki do przywizania nogawic, natomiast odcicie znajdowao si powyej linii pasa.

Z czasem ubir jest udoskonalany, pojawiaj si nogawicospodnie, wtedy dublet ulega skrceniu, siga waciwie tylko linii bioder, dziurki wdruj w gr, a za to obnia si miejsce odcicia, do waciwej linii pasa. Taki doublet jest noszony w poczeniu z nogawicospodniami

Doublet pojawia si w poowie XIV w. i do koca redniowiecza wystpuje jako element zawsze towarzyszcy nogawicom bd nogawicospodniom (faktycznie podtrzymujcy je).

Doublet bez konierza i rkaww jako rodzaj kamizeli pojawia si najprawdopodobniej okoo w 1450 roku.


Wykrj dubletu. Guziki przy rkawie nie s konieczne. Szyjc naley pamita o dostosowaniu do siebie liczby dziurek w dublecie do iloci dziurek w nogawicach. Wykrj moe posuy rwnie do uszycia jopuli wierzchniej. W tym wypadku nie wycina si dziurek do mocowania nogawic.

BUTY MATERIA: skra KOLOR: bogata gama kolorystyczna.

Uywano przewanie penych niskich lub wyszych butw z mniej lub bardziej wycignitym noskiem (moda zmieniaa si dosy pynnie). Zdarzay si te sanday. Na buty noszono take tzw. patynki, rodzaj sandaw o drewnianej podeszwie i skrzanych zapiciach. Jako butw mona uywa zwykych nogawic z przyszyt, grub, skrzan podeszw. Wydaje si, e to rozwizanie byo bardzo popularne w stroju dworskim (Grandes Chroniques de France, czy przerne wersje godzinek ksicia Jana de Berry). Przy eleganckim stroju najczciej widuje si wanie nogawice z podeszw, albo bardzo niskie obuwie.

Poniej kilka przykadw podpatrzonych w rnych rdach rodzajw butw.

Buty oparte na opracowaniach Carlsona, rekonstrukcja Sawomira Rokity.

Buty z zaokrglonym noskiem, o ksztacie podobnym do przedstawionych na nogach wikszoci postaci pieszych w Ksidze owieckiej z ilustracjami z pocztku XV w. Trudno powiedzie, na ile mogy by podobnie zapinane, jednak sam ksztat buta, z zaokrglonym nosem nie budzi wikszych wtpliwoci.


Buty jedzieckie, wysokie, wyobraone w jednej ze scen Ksigi owieckiej Gastona Phoebusa, zilustrowanej na pocztku XV w. przez artyst zwizanego z Bedford. Zapinane na klamry, na podstawie rekonstrukcji Sawomira Rokity.

SZATY WIERZCHNIE MATERIA: tkaniny weniane rnej gruboci. Podszewka len, bawena, materiay weniane KOLOR: szeroka gama kolorystyczna

Szaty modne w II poowie XIV wieku. W tym okresie charakterystyczne dla stroju mskiego byy stosunkowo krtkie, przylegajce do ciaa

szaty zapinane z przodu na rzd guzikw. Wystpoway one w rnych typach o odmiennych rodzajach rkaww.

Powyej przedstawiona jest wersja modnego ubioru. Rkawy s dugie i wskie, zapinane do okcia na guziki. Strj ten stanowi form cywilnej jaki.

Powyej rysunek pokazuje wersj tego samego stroju zaopatrzon w dugie, obszerne rkawy, takie same jak przy szacie houppelande. Widoczny jest wysoki stojcy, konierz.


A. JOPULE WIERZCHNIE MATERIA: tkaniny weniane rnej gruboci. Podszewka len, bawena, materiay weniane KOLOR: szeroka gama kolorystyczna

Jopulami nazywamy stroje wyranie odcinane w pasie i bardziej podkrelajce tali, przylegajce do ciaa.

Stosowne dla pocztkw XV w.

Strj zanotowany w 1396r. z wyranie ju widocznym, workowym rkawem. Rkaw workowy staje si modny w przeomie okoo XIV i XV w. i cieszy si powodzeniem do lat trzydziestych XV w.

Jopula wierzchnia powtarza w zasadzie krj jopuli spodniej, czyli inaczej dubletu. Grna cz tego stroju skrojona jest z czterech czci, doln tworzy tzw. doszyta baskina. Baskina jest elementem jopuli, ktry zmienia si stopniowo przez cay okres uytkowania jopul, (w zasadzie cay XV wiek)

Jopula bya zapinana z przodu na guziki. Suknie przedstawione na rysunkach powyej mog te stanowi przykad bardzo uproszczonej,

mskiej houppelande albo po prostu sukni mskiej.


B. KLASYCZNA HOUPPELANDE MATERIA: tkaniny weniane, tkaniny jedwabne, aksamit. Podszewka - futro, tkaniny jedwabne, tkaniny weniane, bawena. KOLOR: szeroka gama kolorystyczna

Suknia wierzchnia, duga, obszerna i fadowana, reprezentacyjna. Noszenie jej wprost na koszuli uznaje si za raczej niestosowne.

Duga lub p duga powczysta szata, wkadana przez gow i zbierana w pasie w wydatne fady, z konierzem stojcym, lub wyoonym na ramiona. Pod szyj zapinana na niewidoczne haftki lub guziki.

Dugie houppelandy byy nieco rozcinane od dou. Rkawy bardzo szerokie, otwarte, wykrawano z wiartek koa. Aby rkaw dobrze lea, wane byo, aby peny ukos pokrywa si z lini biegnc na zewntrz rki, wzdu okcia.

W pocztkach XV wieku pojawiy si rkawy workowe - z wskim ujciem przy nadgarstku. Rkawy workowe wystpoway w dwch odmianach. Wczeniej pojawiaj si rkawy workowe zakoczone spiczasto. Nieco pniej, bo dopiero okoo 1410 roku przychodzi moda na rkawy workowe zaokrglone. Rkawy workowe byway rozcinane w okolicach okcia.

Szaty te najprawdopodobniej krojono z wiartek koa dwch lub trzech. (w przypadku trzech wiartek, dwie z nich ukadano z przodu, ze szwem po rodku, a trzecia stanowia ty stroju).

Houppeland zakadano take na odzienie wierzchnie. Np. cywiln jak, lub jopul wierzchni jako kolejn warstw ubioru.

Nazwa houppelande pojawia si po raz pierwszy w rdach francuskich ok. roku 1360, po raz ostatni za w latach dwudziestych XV wieku.


C. ROBE MATERIA: sukno, aksamit, tkaniny jedwabne. Podszewka-futro, tkaniny jedwabne, tkaniny weniane, bawena. KOLOR: dominuje czarny i szary, ale wzmianki mwi te o zieleni, szkaracie i niebieskim.

Pocztkowo tym terminem okrelano we Francji kompletny ubir mski, skadajcy si z kilku czci, uszytych z tego samego materiau (tzw. robe de garnement).

W pierwszej poowie XV wieku sowa robe zaczto uywa, opisujc pojedyncze odzienie mskie charakterystyczne dla mody dworskiej tego okresu.

Na obrazku zamieszczony jest przykad szaty XV wiecznej.

Robes szyte byy kloszowo, w rnych dugociach. Mogy siga do kostek, do kolan, do poowy uda, natomiast u schyku mody w drugiej po. XV skracaj si tak bardzo, e sigaj ju tylko do bioder.

Charakterystyczn cech tej szaty jest jej pofadowanie. Fady s starannie uoone, usztywnione i czsto przymocowane na stae do podszewki.

Podkrj szyi wykaczano niskim stojcym konierzem (wczeniejsze formy), bd stosowano owalne lub trjktne wycicia lamowane futrem (typowe dla pniejszego okresu).

Rkawy szyto szerokie, marszczono je u gry i wypychano podkadami z waty, uzyskujc dziki tym zabiegom modn sylwetk - znacznie poszerzon w ramionach. Rkawy dodatkowo byy nieco za dugie i podcigane do gry tworzyo to rodzaj dochodzcej do okcia harmonijki.

Moda robes dotara take do Polski, ale w zmienionej formie. Widoczne jest uproszczenie kroju. Tworzono szaty wyporodkowane midzy robe, a wczeniejszym houppelandem. Jednak o ile

oryginay krojone byy kloszowo, to u nas stosowano ukad wzdu osnowy. Nie stosowano w Polsce usztywnie i bufiastych rkaww. Fady zaszywano w talii, ale rzadko

podkrelano pasem (pas czciej opada na biodra). Nie stosowano take V czyli ksztatnych dekoltw.


NAKRYCIA GOWY:

Byy w powszechnym i oglnym uyciu.

A. KAPTURY: MATERIA: tkaniny weniane, aksamit. Podszewka - len, bawena, wena KOLOR: szeroka gama kolorystyczna, czsto barwy heraldyczne.

Kaptury byy najpowszechniej noszonym mskim nakryciem gowy. Byy noszone na wiele rnych sposobw i posiaday duo odmian. Dla drugiej poowy XIV wieku

charakterystyczne jest noszenie kapturw w typowym ukadzie zaoonych na gow lub swobodnie opadajcych z tyu. Dugi ogon kaptura bywa czsto dodatkowo owijany wok gowy, co oprcz nadania fantazyjnego wygldu podnosio walory cieplne i szczelno kaptura.

W typowym ukadzie noszono te kaptur pozbawiony charakterystycznego dugiego ogona. Takie kaptury s charakterystyczne dla pocztkw XV wieku i pasuj do szaty houppelande.


Oprcz noszenia kaptura w typowym ukadzie, rozpowszechnio si te w pocztkach XV wieku zakadanie go tak jak czapki. Cz, ktra normalnie powinna okala twarz bya rolowana i zakadana na gow. Umocowany w ten sposb kaptur ukada si w malownicze fady.

Tak uoone kaptury widuje si np. przy szatach houppelande. Byo na tyle atrakcyjne, e zaczto doszywa kaptury do gotowych, wypchanych wakw.

Taki typ nakrycia gowy nosi nazw chaperon (pochodzi ona od francuskiego sowa oznaczajcego kaptur).

Chaperony byy noszone w XV wieku i czsto widuje si je w poczeniu z szat houppelande, a szczeglnie robe. Noszono je na gowie lub zdjte, swobodnie przerzucone przez rami, tak by waek opada na plecy.


B. KAPELUSZE I CZAPKI MATERIA: gwnie filc, prawdopodobnie (rda nie sprawdzone) te tkaniny weniane, aksamit. Podszewka rnie KOLOR: szeroka gama kolorystyczna

W XIV w wiksz popularnoci cieszy si kaptur, natomiast z pocztkiem XV w. ronie popularno rnego rodzaju czapek i kapeluszy.

Czapka futrzana, Polska, pocztek XV w.

Kapelusz rolnika z pocztku XV w.

ok. 1415 Francja, robotnik pracujcy w prostej czapce.

Kopak, Francja, pocztek XV w.

Okrycia gowy w pocztkach XV wieku s bardzo urozmaicone w porwnaniu z monotonn mod kapturw w XIV wieku. Kapelusze z filcu gadkiego i wochatego maj rne formy: okrge, baniaste i wyduone ku grze.

Kapelusz filcowy z rozcitym brzegiem, okoo 1430 rok.

Kapelusz ze somy z gwk rozszerzon, okoo 1439 rok.

Kapelusz podszyty futrem.

Kapelusz z przodem futrzanym, wysoko odoonym

Kapelusz z futra, szczeg z portretu malowanego przez van Eycka.

Noszone s take wysokie kopaki futrzane z weny, z dugim wiekiem przerzuconym dowolnie, zwanych barrette (od f do j), oraz kape;uszy ozdobionych futrem (k, l)

Czapka spilniona la barrette

Kapelusz z biaym wyoeniem na przodze.

Czapki czarne, kosmate Kobiece czapki futrzane


C. CZAPECZKA: MATERIA: ptno lniane, lub baweniane KOLOR: biay, czerwony

Proste nakrycie gowy, typowe bardziej dla XIII wieku. W pniejszych czasach uywane rzadziej, cho nie zarzucone cakowicie.

W interesujcym nas okresie, w tego typu nakryciu gowy przedstawiani s mczyni podczas pracy np. na roli.

Powszechnie nazywana pontnikiem.

PASZCZ MATERIA: Materiay weniane. Podszewka baweniana, lniana, weniana lub futrzana. KOLOR: szeroka gama kolorystyczna

Paszcze byy krojone z pkola, lub caego koa i w zasadzie s takie same dla wszystkich przedziaw czasowych.

Nie posiadaj wszytego kaptura (poczony na stae z paszczem jest bardzo rzadki). Kaptur nosi si na paszczu lub pod nim. Paszcze zazwyczaj maj podszewk, ale zdarzaj si te bez podszewki, cho nie mona wykluczy,

e na kilku przedstawieniach podszewka jest w nich tego samego koloru, co wierzch, std moe by niezauwaalna.

Paszcze byy zapinane na ramieniu lub z przodu na szereg guziczkw, lub te zapinane na specjalne zapinki do paszcza.

Byy te paszcze w caoci zamknite, z wycitymi otworami na przeoenie rk.

Poradnik Doboru i Kompozycji Stroju Historycznego 1390-1450 ChZG

Documents

Transcript of Poradnik Doboru i Kompozycji Stroju Historycznego 1390-1450 ChZG