Pomiaruwydatkuenergetycznegomonadokona, stosujc rnego rodzaju

metody: kalorymetri bezporedni, kalorymetri poredni,

chronometraowotabelaryczn wedug Lehmanna, metod oceny na

podstawiemechanicznego efektu pracy, ocenwydatku energetycznego na

podstawie zachodzcych w czasie pracy zmian fizjologicznych, ocen

uciliwociwynikajcejzwysikwstatycznych,ocenuciliwocizwizanej

z monotypowoci ruchw roboczych oraz badanie odnowy ttna" jako

metodystopniaobcieniaprac.

Pierwsza metoda kalorymetrii bezporedniej pozwala na jednoczesny

pomiar wymiany gazowej i wytworzonego ciepa aparatem AtwateraRosa

Benedicta.Zasadaoznaczaniaopierasinaustalaniurnicytemperaturwody

wchodzcejdoukaduiwychodzcejzniego.Wentylacjzapewniazamknity

ukadkrcegopowietrza,awytwarzanydwutlenekwglajestabsorbowany

przezpochaniaczezawierajcewapnosodowe.

Szerokostosowanajestmetodakalorymetriiporedniej.Opierasionana

ilociwykorzystywanegotlenuiwyprodukowanegowtymsamymczasie

dwutlenekwgla.Dooznaczestosowanesdwasystemyaparatw:otwarty

zprzepywempowietrzaizamknity,wktrymwydychanydwutlenekwgla

jestpochanianyprzezwapnosodowe.Zuytytlenzostajeuzupenianyze

zbiornika,wykazujcegojednoczeniewielkoprzepywu.Znajcilotlenu

potrzebnegodowytworzenialkcalorazwspczynnikoddechowy,mona

obliczywielkowydatkuenergetycznegoczowieka.

Pomiary wydatku energetycznego zarwno za pomoc kalorymetrii

bezporedniej,jakiporedniejwymagajodpowiedniejaparaturyispecjalnie

wyszkolonego personelu. S one niezwykle pracochonne i kopotliwe dla

pracownikw, na ktrych dokonuje si bada. Dlatego te metody te s

stosowane w wyspecjalizowanych laboratoriach badawczych. Potrzeby

zwizane z analiz cikoci pracy wymagaj zastosowania bardziej

dostpnychmetodocenywydatkuenergetycznegonastanowiskuroboczym.

Celowewydaje siw zwizku z tym przedstawieniemetod, ktre stanowi

drogipostpowaniawtymzakresie.

Stosujcchronometraowotabelarycznmetodocenywydatku

energetycznego,posugujemysitabelamiprzedstawiajcymiwielkoci

wydatkuenergetycznegoprzyrnychczynnociachwkJefektywnychna

minut9.Stosujctabele,ograniczymysidodokadnegochronometrau

czynnociwykonywanychprzezpracownika.Obliczamy,ileczasuwcigu

zmianyroboczejzuywapracowniknaposzczeglne,jednolitepodwzgldem

energetycznymczynnoci,mnoymyuzyskanewartociwminutachprzez

odpowiednieliczbydulizamieszczonewtabelach.Sumatychiloczynw

stanowiwielkoefektywnegowydatkuenergetycznegopracownika.Naley

mienauwadze,etabelenieobejmujwszystkichrodzajwprac,jakie

wykonujepracownik.Przynapotkaniutrudnociwtymwzgldziemona

wykorzystauproszczonmetodchronometraowotabelarycznoceny

wydatkuenergetycznegowedugLehmanna.

Metodatapoleganauwzgldnieniuzajmowanejprzypracypozycjiciaaoraz

okrelonegoprzez rodzajpracy stopnia zaangaowaniaukaduminiowego

(por. tab. 7, cz A i B). Z tabeli 7 cz A odczytujemy liczb duli

zuytkowannaotrzymaniedanejpozycjiciaaprzypracy.Z tabeli7czB

odczytujemyzapotrzebowanieenergetycznezwizanezwykonywaniempracy

zalenieod zajmowanejpozycji. Po zakwalifikowaniuwykonanych czynnoci

doodpowiedniego typuobciedokonujemy chronometraunapodstawie

danych zawartychw tabeli 7 cz A i B, a nastpnie dodajemy obliczone

wartoci,otrzymujcposzukiwanywydatekenergetycznyprzydanym,rodzaju

wykonywanejpracy.

Kolejna metoda oceny wydatku energetycznego na podstawie

mechanicznego efektu pracy jest moliwa do zastosowania tam, gdzie

mechanicznyefektpracymoebyatwowymierzonywkilogramometrach.W

warunkachprodukcyjnychma tomiejscewwczas,gdyminiedynamicznie

przeciwdziaajsilecikoci,np.przenoszenieciarwnapewnwysoko,

adowanieitp.

Pomiaruwydatkuenergetycznegomonadokonatakenapodstawiezachodzcychwczasiepracyzmianfizjologicznych.Fakttenumoliwia

Tabela7.Normatywyczstkowewydatkuenergetycznegowzalenociodpozycjiciaairodzajuwykonywanejpracy

CzA

Pozycjaciaa Wydatekenergetyczny

wkcal/min wkJ/minSiedzca 0,3 1,2

Nakolanach 0,5 2,1Nakucki 0,5 2,1

Stojca 0,6 2,5

Stojcapochylona 0,8 3,3

Chodzenie 1,73,5 7,114,6

Wchodzeniepopochyoci 0,75 3,1

bezobcienia nalmwzniesienia nalmwzniesienia

CzB

Rodzajpracy Wydatekenergetyczny wkcal/min wkJ/min

Pracapalcw,doniiprzedramienia

lekka

rednia

0,30,6

0,60,9

1,22,5

2,53,8

Pracajednegoramienia

lekka

rednia

0,71,2

1,21,7

2,95,0

5,07,1

Pracaoburamion

lekka

rednia

1,52,0

2,02,5

6,38,4

8,410,5

Pracaminikoczynituowia

lekka

rednia

cika

2,54,0

4,06,0

6,08,5

8 5 11 5

10,516,7

16,725,1

25,135,5

35 5 48 1wykorzystanie ksztatowania si pewnych parametrw

hemodynamicznych i respiracyjnych do oceny nateniawysiku fizycznego

pracownika.Wtymprzypadkudokonujesipomiaruwentylacjipuc,czstoci

ttna i temperatury ciaa (por. tab. 8). Liczby duli podanew tabeli ujmuj

zarwnoefektywnywydatekenergetyczny,jakiprzemianpodstawow.Sto

tzw. dule brutto.W celuwyliczenia duli efektywnych, bez uwzgldnienia

przemianypodstawowej,odejmujemyodzaczonychwartoci4,2kJ.

Wtrakciewykonywaniapracywystpujezawszeobcieniestatyczne.

Wzwizkuztymcelowewydajesistosowaniemetodyocenyuciliwoci

wynikajcejzwysikwstatycznych.Ocenaobcieniastatycznegoniemoe

byopartanacisychmetodachnaukowychjakozbytkopotliwych.W

zwizkuztymdlacelwpraktycznychmonazastosowaanalizpozycjiciaa

zajmowanejprzezpracownikaprzypracy.Klasyfikacjopartnatym

kryteriumprzedstawiatabela9.Podanewtabeliprzykadymajcharakter

orientacyjny.

Kolejna metoda polega na badaniu wpywu monotypowoci

wykonywanychruchwnawzrostoglnegoobcieniafizycznego.Stosowana

klasyfikacjastopniaobcieniawynikajcegozmonotypowociruchwopiera

sina zaoeniu, imamydoczynienia zpowtarzajc sioperacj robocz,

obarczajctylkopewnegrupymini,cowywoujestanylokalnezmczenia.

Wceluwyliczeniawielkocizmczeniabierzemypoduwagliczbpowtrze

stereotypowejoperacjiroboczejwciguzmianyiwielkouytejprzytymsiy

(por.tab.10).

Naleyzwrciuwag,emonotypoworuchwmapewienzwizekz

tzw.monotonipracy.Wielokrotnepowtarzanieograniczonychprzestrzennie

operacjiroboczychstanowipodstawowyczynnikwwywoywaniumonotonii.

Zjawisko to znajduje reperkusje przede wszystkim w sferze psychicznej

pracownika.

Ostatnizomawianychmetod,sucdoocenywydatkuenergetycznego,

jestbadanieodnowyttna".Wykonanieznaczniejszegowysikufizycznego

wymagazaangaowaniawielufunkcjifizjologicznych.Pomiarczstocittna

stanowinajbardziejdostpnmetodbadaniareakcjiukadukreniaw

czasiepracyzawodowej.Czstottnabadamoemypodczaswysikulubw

czasieprzerwymidzykolejnymiwysikami.Tenostatnisposbpozwalana

sporzdzanietzw.krzywychodnowyttna.

Tabela8.Zmianyfizjologicznezachodzceworganizmieczowiekapodczaspracywzalenociodnateniawysikufizycznego

Nateniewysikufizycznego

Wydatekenergetyczny Zuycietlenu

(wl/min)kcal/min kJ/min

Bardzolekki 3,0

cd.tab.8

Nateniewysikufizycznego

Wentylacjaplu(wl/min) Czstotliwottnanamin

TemperaturaciaaC

Bardzolekki 39,5

Pozakoczeniupracyzaczynasiokresodpoczynku,podczasktregoodbywasirestytucja,czylipowrtdonormy(por.rys.8).

Napodstawiedynamikizmianczstocittnawokresierestytucjimoemywnioskowaoilociowychijakociowychcechachjegoodnowy.Sporzdzeniekrzywychodnowyttnapozwalanabardziejpogbionanalizuciliwociwykonywanejpracy.Analizatakajestpeniejszaibardziejobiektywna.

Rys.8.Przebiegprocesurestytucji(wedugG.Lehmanna)rdo:Por.G.Lehmann,Praktyczna,s.56

Pytania kontrolne

1.Cojestcelemfizjologupracy?

2.Fizjologicznadefinicjapracyludzkiej.

3.Klasyfikacjapracywedugwielkocioglnegowydatkuenergetycznego.

4.Jakieczynnikiokrelajwielkopodstawowejprzemianymaterii?

5.Jakieelementyskadajsinacakowitywydatekenergetycznyuczowieka?

6.Jakimimetodamidokonujesipomiaruwielkociwydatkuenergetycznego?

7.WjakisposbdokonujesipomiaruwielkociwydatkuenergetycznegouproszczonmetodtabelarycznochronometraowwedugG.Lehmanna?

8.Naczympolegapomiarwielkociwydatkuenergetycznegozapomoczachodzcychwczasiepracyzmianfizjologicznych?

9.Jakieznaczeniemaprzebiegfizjologicznejkrzywejpracywcigudoby,tygodniairokudlaplanowaniaiorganizowaniaprzebieguprocesupracy?

10.Jakieformyzmczeniamogwystpiwczasiepracy?

11.Wjakisposbmonaprzeciwdziaaprocesowizmczeniasipodczaspracy?

Literatura zalecana

KoczocikPrzedpelskaJ.:Podstawyfizjologiipracyiergonomii.SkryptyuczelnianeAE,

Pozna1975.KrauseM.:Ergonomia.Praktycznawiedzaopracujcymczowiekuijegorodowisku,wyd.lskaOrganizacjaTechniczna,Katowice1992.

LehmannG.:Praktycznafizjologiapracy,PZWL,Warszawa1986.

JoczykZ.,JuszczykM.:Tajemnicabiorytmw,MON,Warszawa1982.

WykowskaM.:wiczenialaboratoryjnesergonomii.WydawnictwoAGH,Krakw1995.

WykowskaM.:Ergonomia,WydawnictwoAGH,Krakw1994.

Metodaoblicze:

( ):

wydatek energetyczny w cigu zmiany roboczej;

wydatek energetyczny w cigu i-tej czynnoci roboczej ze wzgldu na pozycj przy pracy;

wydatek energetycz

4801

480

gdzie

n

E iEpoz iEcz ii

E

iEpoz

iEcz

W W W t

WWW

=

= +

ny w cigu i-tej czynnoci roboczej ze wzgldu na zaangaowanie grup mini;(1.1)

UWAGA

ZarwnoEpozW jaki EczW niewystpujsamodzielnietzn.drugiskadniknierwnasi0.

Tabeladooblicze:

Lp.Opis

czynnociCzastrwania

(min) EpozW EczW EW

(iloczynkolumny3isumykolumn4oraz5)

kcalorazkJ1 2 3 4 5 6

480EW

TabelaWydatekenergetycznyzwizanyzpracnaposzczeglny