P o l o n u s

Revista Uniunii Polonezilor din România

3 (222) 2015

Pismo Związku Polaków w Rumunii

Przed nami Święta Wielkiej Nocy. Z tej okazji składam Państwu najlepsze życzenia.

Niech ten szczególny okres będzie czasem zadumy, wyciszenia, wypoczynku i prawdziwej radości. Niech umocni wiarę i przyniesie spokój,

abyśmy wszyscy mogli cieszyć się nim w gronie najbliższych w zdrowiu i dostatku.

Prezes Związku Polaków w RumuniiGerwazy Longher

Se apropie Sărbătorile Pascale. Cu acest prilej Vă adresez cele mai sincere urări.

Fie ca această perioadă să fie un timp de meditație, liniște, odihnă și autentică bucurie. Să întărească credința și să aducă pace, să putem cu toții să ne bucurăm

în mijlocul celor apropiați, în sănătate și îndestulare.

Președintele Uniunii Polonezilor din RomâniaGhervazen Longher

Zdrowych, pogodnych Świąt Wielkanocnych, pełnych wiary, nadziei i miłości. Radosnego i wiosennego nastroju, serdercznych spotkań

w gronie rodziny i wśród przyjaciół oraz wesołego Alleluja wszystkim naszym Czytelnikom życzy

Redakcja „Polonusa”

Sărbători Pascale cu sănătate și seninătate pline de credință, speranță și iubire, bucurie și bună dispoziție, întâlniri din inimă în sânul familiei și cu prietenii,

precum și un Aleluia tuturor Cititorilor Vă urează

Redacția „Polonus”

Tradycje i zwyczaje wielkanocne

Bukowina słynie z bogactwa tradycji i zwy-czajów, zwłaszcza tych związanych ze świętami wielkanocnymi. Triduum Paschalne i Wielkanoc to dla mieszkańców Bukowiny szczególny czas modlitwy i refleksji, ale także kultywowania wielu starodaw-nych tradycji, które zostały przekazane z pokolenia na pokolenie. Celebrację Wielkiego Tygodnia rozpo-

Tradiții și obiceiuri de Paște

Bucovina este renumită pentru bogăția sa de tradiții și obiceiuri, în special cele asociate cu sărbătorile pascale. Triduumul Pascal și Paștele reprezintă pentru locuitorii din Bucovina un timp special de rugăciune și reflecție, dar mai ales de cultivare a numeroase tradiții străvechi care au fost transmise din generație în generație. Celebrarea Săptămânii Sfinte începe

2

czynają w Niedzielę Palmową, albowiem w ten dzień święci się palmy wielkanocne, które są symbolem odradzającego się życia, nadejścia wiosny i triumfalnego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Pośród bukowińskich Polaków zachowała się dawna tradycja, że stosuje się w tym celu bazie, nazywane „koczankami”. Po po-święceniu każdy w domu spożywa z poświęconych bazi tzw. „bagniątka”, ponieważ mają one chronić przed chorobami gardła. Kiedyś z poświęconych bazi robiło się krzyżyki, które w pierwszy i drugi dzień świąt wielkanocnych zatykano na polach, aby przynosiły urodzaj, zatykano je także w domach i oborach, aby chroniły przed nieszczęściem. Stawiano je także w ok-nach, za lustrem i świętymi obrazami, albowiem miały przynosić szczęście. Wielka Środa stanowiła czas ogólnego sprzą-tania, co dawniej nazywano grzebaniem żuru albo żegnaniem się z żurem, który był głównym daniem w czasie sześciu tygodni wielkiego postu. Zwyczaj ten nie zachował się, pomimo że starsi mieszkańcy pamiętają, że w okresie międzywojennym występował na przykład w Nowym Sołońcu. Triduum rozpoczyna się w Wielki Czwartek, albowiem podczas wieczornej mszy milkną dzwony, co nosi też nazwę zawiązywania dzwonów, które zastępują drewniane klekotki. Kapłan przenosi po wieczornej liturgii Najświętszy Sakrament do ciemnicy. Istniał dawniej zwyczaj, że w domach zasłaniano lustra i obrazy, a był to sposób okazywania smutku i przeżywania męki pańskiej. Wielki Piątek ma szczególne znaczenie, albowiem jest to dzień najbogatszy w obrzędy. Starsi mieszkańcy pamiętają, że istniał zwyczaj, gdy z rana ojciec rodziny dawał klapsy dzieciom ze słowami „za Boże rany”. W tym dniu wierni odwiedzają grób pański w kościele i urządzają modlitewne czuwania. Dla zapewnienia urodzaju istniał dawniej zwyczaj palenia próchna, którym okadzano pola. Obecnie zachował się jedynie zwyczaj rozsiewania popiołu. W każdym domu trwają w tym dniu przygotowania do pieczenia babek drożdżowych, tzw. „paschy” oraz mięsiwa i tarcia chrzanu. Ostatnie porządki mają miejsce w Wielką Sobotę, a także kraszenie jajek wielkanocnych, przy-gotowywanie koszyczka do święcenia ze wszystkimi wiktuałami wielkanocnymi. Jajka mają sens symbo-liczny, a ich malowanie było jednym z warunków istnienia świata. Pisanie lub malowanie pisanek to obowiązek zarezerwowany głównie dla kobiet. Pisanki królują na stole wielkanocnym i od wieków uważane są za symbol początku i źródła życia. Są także znakiem Zmartwychwstania, symbolem odradzania i powrotu do życia. W dawnych ludowych wierzeniach jajko było stosowane jako lekarstwo na różne choroby, na urok, chroniło przed pożarem, zapewniało szczęście, pomyślność i urodzaj. Było stosowane także we wróż-

cu Duminica Floriilor, pentru că în această zi sunt binecuvântate ramurile pascale, care sunt un simbol al revigorării vieții, al venirii primăverii și al intrării triumfale a lui Isus Cristos în Ierusalim. Printre tradițiile străvechi, polonezii din Bucovina au păstrat până astăzi obiceiul de a folosi în acest scop ramuri care poartă denumirea de „koczanki”. După binecuvântare, fiecare consumă acasă din așa numitul „motocel” al ramurei, deoarece se crede că protejează împotriva bolilor de gât. Mai demult, din ramurile binecuvântate se făceau cruciulițe mici care, în prima și a doua zi de Paște, erau înfipte în loturile de pământ pentru a aduce fertilitate, de asemenea erau amplasate pe case și grajduri pentru a le proteja de rău. Erau așezate, de asemenea, în feres-tre, lângă oglinzi și imagini sfinte, deoarece urmau să aducă noroc. Miercurea Mare era o zi când se făcea curățenie generală, ceea ce în trecut era numit îngroparea borşului sau despărţirea de borş, care era principalul fel de mâncare în timpul celor șase săptămâni ale postului mare. Acest obicei nu s-a păstrat, deşi locuitorii mai vârstnici îşi amintesc că în perioada interbelică, de exemplu, era practicat la Soloneţu Nou. Triduumul pascal începe în Joia Mare deoarece, după liturghia de seară, clopotele tac, ceea ce este denumit legarea clopotelor, care sunt înlocuite de toaca de lemn. Preotul mută după liturghia de seară Preasfântul Sacrament în tavernă. Se păstra mai demult un obicei de a acoperi oglinzile și tablourile din casele oamenilor, care era o modalitate de a-şi exprima durerea și trăirea patimii Domnului. Vinerea Mare este de o importanță deosebită pentru că este ziua cea mai bogata în ritualuri. Locuitorii mai vârstnici îşi amintesc că era obiceiul ca de dimineață tatăl familiei să dea copiilor câte o palmă la fund rostind cuvintele „pentru rănile lui Dumnezeu”. În această zi, credincioșii vizitează mormântul Domnului în biserici și organizează momente de veghe si rugăciune. Pentru o recoltă bună, exista un obicei de a arde putregai, care era apoi împrăştiat pe câmp. În prezent, s-a păstrat doar obiceiul de a împrăştia cenușă. În fiecare casă, în această zi, au loc pregătirile pentru coptul colacilor, aşa numita „pască”, produsele din carne și hreanul. Ultimele pregătiri au loc în Sâmbãta Mare, precum încondeiatul ouălor de Paște, pregătirea coșului pentru binecuvântare cu toate alimentele pascale. Ouăle au o semnificaţie simbolică, iar încondeiatul lor a fost una dintre condițiile de exis-tență a lumii. Încondeiatul ouălelor de Paște este o îndeletnicire rezervată femeilor. Ouăle de Paște domină masa pascală şi de secole sunt considerate un simbol al începutului și al izvorului vieții. Semnifică de asemenea, Învierea şi sunt un simbol al renașterii și al revenirii la viață. În vechile credinţe populare, oul era folosit ca un remediu pentru diverse boli, farmece, de protejare împotriva incendiilor, de garantarea fericirii, prosperității și fertilității. El era folosit, de asemenea, în

3e f

Polonus 3 / 2015

bach matrymonialnych. Pierwotnie jajka barwiono barwnikami naturalnymi, uzyskiwanymi z wywaru roślinnego, na przykład z wywaru z łupin cebuli, kory dzikiej jabłonki lub nasion wrotycza, z którego uzyskiwano odcienie koloru żółtego i brązowego. Z wywaru piołunu, bylicy, dzikiego bzu, sasanki, płatków bławatu lub świeżych pędów żyta uzyskiwano kolory zielony i niebieski. Czarną barwę uzyskiwano z wywaru kory olchowej, dębowej lub łupin orzecha włoskiego. Popularnymi motywami są gałązki, kwiatki, listki oraz linie dzielące powierzchnię jaja, a wytwarza się je za pomocą wosku przy użyciu specjalnej „kryski”. Podczas wieczornej Wigilii Paschalnej nastę-powało odwiązywanie dzwonów, a następnie ma miejsce liturgia poświęcenia ognia i wody. Poświęcenie ognia symbolizuje światło Chrystusowe, po uroczystym poświęceniu kapłan zapala świecę paschalną, od niej wierni zapalają świece przyniesione z domu, które potem służą do odpędzania burzy oraz wręcza się je konającym w chwili śmierci. Poświęcenie wody ma charakter sakralny i woda służy do sakramentu chrztu świętego. Mszą rezurekcyjną rozpoczyna się Wielkanoc, celebrowana ku chwale Zmartwychwstania Pańskiego zazwyczaj podczas Wigilii Paschalnej. Dawniej był zwyczaj odprawiania jej wczesnym rankiem. Wielkanoc jest najradośniejszym świętem zarówno w kościelnym roku liturgicznym, jak i w obrzędowym kalendarzu polskiej wsi. Dawniej istniał zwyczaj, że przed rozpoczęciem śniadania każdy z domowników dostawał łyżkę chrzanu do zjedzenia, do czego zmuszano nawet dzieci, tłumacząc im, że dzięki temu przez cały rok nie będą cierpiały z powodu bólu zębów, brzucha, kataru i kaszlu. Miało to także znaczenie symbolizujące umartwianie się przed obfitym i smacz-nym śniadaniem. Śniadanie wielkanocne zawsze rozpoczyna się modlitwą i dzieleniem się jajkiem. Resztę czasu spędza się rodzinnie, dopiero w drugi dzień świąt rozpoczynają się odwiedziny sąsiadów, czemu towarzyszy także zwyczaj śmigusowania lub jak to znane jest na przykład w Nowym Sołońcu „śmiergustowanie”, co jest okazją do wesołych zabaw i żartów. Niech to święto Paschy Roku Pańskiego 2015 skłoni wszystkich do ponownego rozważenia Tajemnic Wiary i stanie się okazją do ponownego odnowienia więzi ze Zmartwychwstałym Chrystusem, źródłem miłości i nadziei, Panem życia i śmierci. Życzę wszystkim Bukowińczykom pokoju w rodzinach i pokoju na świecie. Niech Chrystus Zmartwychwstały rozświetla każdy dzień, aż do peł-nego spotkania z Nim. Chrystus Zmartwychwstał – Prawdziwie Zmartwychwstał!

ks. Alfons-Eugen ZelioncaKatolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

farmecele matrimoniale. Inițial, ouăle erau încondeiate cu vopsele naturale, care erau obținute prin fierberea ierburilor, de exemplu din fiertura cojilor de ceapă, scoarţă de măr sălbatic sau semințe de vetrice din care se obțineau nuanţe de galben, inclusiv bronz. Vopselele erau obţinute, de asemenea, din fierberea de pelin, liliac sălbatic, șofran, petale proaspete de albăstriţă sau de secară din care se obținea culoarea verde sau albastră. Culoarea neagră se obţinea din fierberea coajei de arin, stejar sau nuc. Motivele cele mai frecvente conţin elemente bucolice, cum ar fi crengi, flori, frunze, și di-ferite linii care delimitează suprafața oului, și sunt realizate prin aplicare de ceară cu ajutorul unei vărgi speciale. În timpul Vigiliei Pascale, are loc aşa nu-mita dezlegare a clopotelor urmată apoi de liturgia binecuvântării focului şi a binecuvântării apei. Focul simbolizează jertfa lui Cristos, de aceea după solemna binecuvântare a focului preotul aprinde lumânarea pascală de la care credincioșii aprind lumânările aduse de acasă, care apoi sunt folosite pentru alungarea furtunilor și sunt înmânate muribunzilor în clipa morţii. Binecuvântarea apei are un caracter sacral, iar apa sfinţită este apoi folosită pentru Sacramentul Botezului. Liturgia Învierii deschide sărbătoarea de Paști care este celebrată spre gloria Învierii Domnului, de obicei în cadrul Vigiliei Pascale. În trecut se obişnuia să fie celebrată în primele ore ale dimineții. Paștele este sărbătoarea cea mai plină de bucurie atât în anul liturgic al Bisericii, cât și în calendarul cultural al tradiţiilor rurale poloneze. În trecut exista un obicei ca, înainte de micul dejun, fiecare membru al familiei să fie nevoit să mănânce o lingură de hrean, la care erau supuşi şi copiii, spunându-le că astfel pe parcursul anului nu vor suferi de dureri de dinți, stomac, nas înfundat şi tuse. Acest gest avea o semnificaţie simbolică, aceea de mortificare înaintea micului dejun consistent. Micul dejun de Paști începe întotdeauna cu o rugăciune și împărţirea oului sfinţit. Restul zilei este petrecut în familie şi abia a doua zi a sărbătorilor pascale lumea începe să se viziteze reciproc, ceea ce este însoțit de tradiţia śmigusowanie sau cum se petrece la Soloneţu Nou de exemplu, aşa numitul śmiergustowanie, ceea ce oferă o oportunitate pentru voie bună și glume. Fie ca sărbătoarea Paștelui din Anul Domnului 2015 să-i determine pe toţi să-și reconsidere Misterele Credinței și să devină o ocazie de a reînnoi legăturile lor cu Cristos cel Înviat, izvor de iubire și speranță, Stăpânul vieții și al morţii. Doresc tuturor bucovinenilor pace în familii și pace în lume. Fie ca Isus Cristos cel Înviat să lumineze fiecare zi, până la întâlnirea deplină cu El. Cristos a înviat – Adevărat a înviat!

Universitatea Catolică „Ioan Paul al II-lea” din Lublinpr. Alfons-Eugen Zelionca

4e f

Polonus 3 / 2015

Din bucătăria polonezăPaştele în Polonia se sărbătoreşte prin aranjarea

frumoasă a unei mese în mod deosebit decorată. Chiar dacă nu pregătim aşa de mult ca altădată, totuşi ne străduim să celebrăm sărbătorile conform tradiţiei. De specialităţile de sărbătoare ţin numeroase aperitive din ouă, dar şi şunca, cârnaţi albi afumaţi, hrean precum şi sosuri rafinate pentru aperitive, fripturi din cele mai bune cărnuri, păsări fripte şi, în sfârşit, copturile. – babe, mazurci şi prăjituri cu brânză. Avem speranţa că reţetele alese de noi o să Vă ajute la îmbogăţirea reţetelor de casă a delicateselor de sărbătoare.

Mazurcile sunt copturi care tronează pe mese odată pe an. Împreună cu babe aparţin copturilor tradiţionale pascale. Le pregătim din diferite feluri de aluat: crocant, de chec, cu drojdie şi altele. Mazurcile se finalizează cu diferite glazuri, se ornează cu mirodenii, fructe confiate, dar şi dulceţuri, praline sau chiar bomboane colorate. Datorită adaosurilor gustoase putem face mazurci frumoase tradiţionale, care vor decora mesele noastre pascale.

Baba este o coptură care nu necesită muncă prea multă şi complicată. Pentru pregătirea ei avem nevoie doar de câteva ingrediente. Cele mai populare sunt babele din aluat de chec, care după coacere sunt aromate şi fine precum şi baba tradiţională din aluat dospit. Dacă adăugăm în aluat stafide vor da un gust deosebit. Decorarea delicateselor este încununarea unei copturi reuşite. În acest scop acesta putem folosi: zahăr pudră, nucă de cocos, glazură lucioasă, ciocolată fluidă, bombonele colorate.

Poftă bună!

Mazurcă

Ingrediente: Aluatul (4 gălbenuşuri fierte tare, 120 g migdale decojite, 120 g zahăr pudră, 350 g unt, 370 g făină, coajă rasă de la 1 lămâie, un strop de sare, 1 ou pentru uns). Pentru ornare: dulceţuri (jeleuri, gemuri) cu diferite gusturi şi culori, migdale tăiate, caise deshidratate, nuci, glazură de ciocolată. Decorările le realizăm în stilul nostru şi nu este necesar să folosim toate ingredientele date. Pregătire: Migdalele le tăiem mărunt (nu măcinăm). Gălbenuşurile fierte le dăm prin sită. Untul frecăm cu zahărul pudră şi sarea până devine spumos adăugând gălbenuşurile precum şi coaja de lămâie. În compoziţia spumoasă adăugăm făina şi migdalele şi frământăm

Z polskiej kuchniWielkanoc w Polsce świętuje się przy pięknie

nakrytym i wyjątkowo zastawionym stole. I choć przeważnie nie szykujemy tak dużo jak dawniej, to jednak staramy się celebrować święta w zgodzie z tra-dycją. Do kanonu świątecznych specjałów należą rozliczne przekąski z jaj, a także szynka, białe i wę-dzone kiełbasy, chrzan oraz wykwintne sosy do prze-kąsek, pieczenie z najlepszych gatunków mięs, pie-czony drób i wreszcie wypieki – baby, mazurki i se-rniki. Mamy nadzieję, że wybrane przez nas przepisy pomogą Państwu we wzbogaceniu domowego repertuaru świątecznych przysmaków.

Mazurki to ciasta, które goszczą na stołach raz do roku. Razem z babami należą do tradycyjnych wielkanocnych wypieków. Przyrządzamy je z róż-nych rodzajów ciast: kruchego, biszkoptowego, mar-cepanowego, drożdżowego i innych. Mazurki wy-kańcza się lukrami, rozmaitymi polewami, bogato ozdabia bakaliami, owocami kandyzowanymi, a tak-że konfiturami, pralinkami czy nawet kolorowymi słodkimi cukierkami. Dzięki tak smakowitym do-datkom, możemy stworzyć piękne tradycyjne mazurki, które będą ozdobą naszych wielkanocnych stołów.

Babka jest ciastem, które nie jest pracochłon-ne i zbyt skomplikowane w wykonaniu. Do jej przygotowania potrzebujemy zaledwie kilku skła-dników. Najbardziej popularne to babki ucierane, po upieczeniu są niezwykle aromatyczne i delikatne, oraz tradycyjna babka drożdżowa. Dodane do ciasta rodzynki sprawią, że przysmak zyska zupełnie odmienny smak. Udekorowanie gotowych przysmaków to zwieńczenie udanego wypieku. Do tego celu wykorzystać możemy: cukier puder, wiórki kokosowe, lśniący lukier, płynną czekoladę czy kolorowe cukiereczki.

Smacznego!Mazurek

Składniki na ciasto: 4 żółtka ugotowane na twardo, 120 g obranych migdałów, 120 g cukru pudru, 350 g masła, 370 g mąki, otarta skórka z jednej cytryny, szczypta soli, 1 jajko do posmarowania. Do dekoracji: konfitury (galaretki, dżemy) o różnych smakach i kolo-rach, migdały w płatkach i słupkach, suszone morele, orzechy, polewa czekoladowa. Dekorację wykonujemy w sposób przez nas wymyślony i nie jest konieczne wykorzystanie wszystkich podanych składników.Przygotowanie: Migdały drobno siekamy (nie mie-limy). Gotowane żółtka przecieramy przez sitko. Masło ucieramy z cukrem pudrem i solą na puszystą masę, dodając żółtka oraz skórkę cytrynową. Do

5e f

Polonus 3 / 2015

aluatul. Întindem aluatul şi-l rulăm într-o folie şi-l punem în frigider pentru cel puţin o oră. Aşezăm hârtie de copt în tavă, 2/3 din aluat întindem o foaie de grosimea a aprox. ½ cm în formă dreptunghiulară sau ovală (e bine ca aluatul să fie întins între două bucăţi de folie). Aşezăm aluatul în tava de copt. Din aluatul rămas formăm beţişoare de grosimea unui creion şi le aşezăm deasupra formând un model după placul nostru. Ungem totul cu gălbenuş. Din o parte de aluat putem să decupăm suplimentar cu forme găinuşe, iepuraşi. Le punem într-o tăviţă. Coacem în cuptorul preîncălzit până la 180o până capătă

o culoare aurie, prăjiturelele le scoatem mai repede. Mazurca răcită o decorăm cu fructe din dulceaţă scurse. Deasupra ornăm cu migdale tăiate, nuci, caise tăiate şi glazură de ciocolată.

Babă

Ingrediente: 100 g stafide, 50 g drojdie proaspătă, 180 ml lapte cald, 300 g fâină de grâu, 60 g zahăr, un strop de sare, 3 gălbenuşuri, 50 g unt, topit şi răcit, 2 pliculeţe (32 g) zahăr vanilat. Pregătire: Stafidele le punem la muiat în apă caldă. Când s-au înmuiat le scurgem bine. Dizolvăm drojdia în puţin lapte călduţ adăugăm o linguriţă de zahăr şi puţină făină, amestecăm până capătă consistenţa unei

smântâni groase. Lăsăm să stea 5-10 minute. Într-un castron turnăm făina şi apoi compoziţia cu drojdie (maia). Adăugăm restul de zahăr, sarea, gălbenuşurile, zahărul vanilat şi restul de lapte răcit. Mixăm. Lăsăm 5-10 minute ca aluatul să crească. Adăugăm stafidele şi frământăm aluatul. Ungem cu unt sau ulei forma

pentru babă. Aşezăm în ea aluatul şi presăm cu o spatulă ca să eliminăm bulele de aer. Lăsăm la crescut la temperatura camerei circa 20-25 de minute (aluatul trebuie să-şi dubleze cantitatea). Încălzim cuptorul până la 180o C. Coacem timp de 30-40 minute. Baba coaptă o decorăm după plac.

Trad. M. Meţec

masy dodajemy mąkę i migdały i zagniatamy kruche ciasto. Zawi-jamy je w folię i na co najmniej godzinę wkładamy do lodówki. Bla-chę wykładamy papierem do pie-czenia. 2/3 ciasta wałkujemy na grubość ok. pół cm w prostokąt lub formę przypominającą jajko (ciasto najlepiej wałkować między dwoma kawałkami folii). Przekładamy na blachę do pieczenia. Z pozostałego ciasta formujemy wałeczki grubości ołówka i układamy na cieście, two-rząc dowolny wzór. Smarujemy ca-łość żółtkiem. Z części ciasta może-my wyciąć foremką dodatkowo kur-ki, zajączki. Kładziemy je na blasz-ce. Pieczemy w nagrzanym do 180 stopni piekarniku na złoty kolor, ciasteczka wyjmujemy wcześniej. Wystudzony mazurek dekorujemy owocami odsączonymi z kon-fitury. Na wierzchu robimy dekoracje z migdałów w płatkach i słupkach, orze-chów oraz pokrojonych moreli, ozdabiamy polewą czekoladową.

Babka

Składniki:100 g rodzynek, 50 g świeżych drożdży, 180 ml ciepłego mleka, 300 g mąki pszennej, 60 g cukru, szczypta soli, 3 żółtka, 50 g masła rozpuszczonego i ostudzonego, 2 opakowania (32 g) cukru waniliowego.Przygotowanie: Rodzynki moczymy w ciepłej wodzie. Kiedy zmiękną, dobrze odcedzamy. Rozpuszczamy drożdże w ciepłym mleku. Do miski wsypujemy mąkę i zalewamy ją drożdżami. Dodajemy łyżeczkę cukru. Mieszamy z niewielką ilością mąki, do powstania konsystencji gęstej śmietany. Odstawiamy na 5-10 minut. Dodajemy cukier, sól, żółtka, cukier waniliowy i ostudzone mleko. Miksujemy. Odstawia-my na 5-10 minut, aby ciasto wyrosło. Dodajemy rodzynki i mieszamy ciasto. Formę na babkę smarujemy masłem lub olejem. Wykładamy do niej ciasto i wygniatamy szpatułką, aby pozbyć się pęche-rzyków powietrza. Odstawiamy do wyrośnięcia w temperaturze pokojowej na około 20-25 minut (ciasto musi podwoić swoją objętość). Rozgrzewamy piekarnik do 180 stopni. Pieczemy przez 30-40 minut. Gotową babkę dekorujemy w dowolny sposób.

Iwona Olszewska-Marculeac6

Polonus 3 / 2015

Prezydent Rumunii Klaus Iohannis z wizytą w Polsce

Od oficjalnego powita-nia na dziedzińcu Pałacu Prezy-denckiego rozpoczęła się w czwar-tek 12 marca przed południem dwu-dniowa wizyta w Polsce prezyden-ta Rumunii Klausa Iohannisa. Rumuński prezydent spotkał się z prezydentem Bronisławem Ko-morowskim, premier Ewą Kopacz oraz marszałkami Sejmu i Senatu.

Bronisław Komorowski podkreślił, że podstawą par-tnerstwa strategicznego Polski i Rumunii jest budowanie coraz silniejszej i bardziej spójnej

Unii Europejskiej i promowanie wizji silnego NATO. Prezydent Iohannis zaznaczył, że Polska jest ważnym aktorem we wspólnocie euroatlantyckiej, z którym Rumunia dzieli podstawowe wartości, stano-wiska i cele. Nowe wyzwania na szczeblu regionalnym i między-narodowym, w szczególności u na-szych wschodnich sąsiadów, poka-zują potrzebę wzmocnienia współ-pracy polsko-rumuńskiej – mówił prezydent Rumunii.Tekst i zdjęcia: Grażyna Myślińska

Președintele României Klaus Iohannis în vizită în Polonia

De la salutul oficial din curtea Palatului Prezindențial a început, joi 12 martie înainte de amiază, vizita de două zile în Polonia a președintelui României, Klaus Iohannis. Președintele român s-a întâlnit cu președintele Bronisław Komorowski, premierul Ewa Kopacz și cu mareșalii Seimului și Senatului.

Bronisław Komorowski a subliniat că baza parteneriatului strategic dintre Polonia și România este construirea unei Uniuni Europene din ce în ce mai puternice și mai coerente și promovarea viziunii unui NATO mai puternic. Președintele Iohannis a precizat că Polonia este un actor foarte important în comunitatea euro-atlantică, cu care România împarte valori de bază, funcții și țeluri. Noile provocări pe treapta regională și internațională, în principal în vecinătatea noastră estică, arată necesitatea întăririi colaborării polono-române – a spus președintele României.

Trad. I. Dascălu

7

Polonus 3 / 2015

ROK 2015 – ROKIEM TADEUSZA KANTORA

Rok 2015 został ogłoszony przez UNESCO Rokiem Tadeusza Kan-tora. 6 kwietnia przypada 100. rocznica jego urodzin. W ramach popularyzacji wiedzy o Kantorze i jego twórczości planowana jest seria wydarzeń na całym świecie. Bogaty program obejmuje różnorodne działania: od retrospektywy jego dzieł w Sau Paulo, wystawy prac Kantora w Japonii, poprzez stworzenie i zaprezentowanie nowych dzieł inspi-rowanych jego twórczością w Stanach Zjednoczonych, po współpracę z presti-żowymi ośrodkami akademickimi na całym świecie, w tym Yale University czy University of Kent, kon-ferencje naukowe i wydawnictwa.

Tadeusz Kantor urodził się 6 kwietnia 1915 r. w Wielopolu Skrzyńskim. Zaliczany jest do naj-wybitniejszych polskich reżyserów, malarzy, sceno-grafów, grafików. Uznawany za przedstawiciela kon-ceptualizmu oraz surrealizmu. Napisał kilka mani-festów artystycznych. Powołał również Teatr Cricot 2 w Krakowie.

Ukończył krakowską ASP. Na tej samej uczelni był później profesorem. Od początków studiów zajmował się również malarstwem. W czasie II wojny światowej działał w artystycznym podziemiu. Był inicjatorem powołania tajnego Teatru Niezależnego. Na jego deskach Kantor wyreżyserował kilka spektakli, m.in. „Balladynę” oraz „Powrót Odysa”.

Malarstwo Kantora charakteryzuje się abstrak-cyjnością oraz odejściem od wszelkich konwencji w sztuce. Do znanych obrazów Kantora należy „Kobie-ta w drzwiach”, „Portret Tadeusza Brzozowskiego” czy „Praczka”. Po raz ostatni Kantor zajmował się malarstwem w latach 80. Powstał wówczas pożegnalny cykl „Dalej już nic…”. Dorobek malarski Kantora został doceniony w 1978 r., kiedy to otrzymał prestiżową nagrodę im. Rembrandta.

Kantor nie skupiał się tylko na malarstwie. Cały czas zajmował się teatrem Cricot 2. Najpierw wystawiał spektakle Stanisława Ignacego Witkiewicza, z czasem sam zajął się tworzeniem sztuk teatralnych.

Tadeusz Kantor to także autor wielu cenionych rysunków. Zajmował się również projektowaniem kostiumów, dekoracji, a także rekwizytów na przed-stawienia w swoim teatrze.

Sztuka towarzyszyła mu do końca życia. Zmarł nagle po skończeniu próby spektaklu „Dzisiaj są moje urodziny” 8 grudnia 1990 r. w Krakowie. Premiera sztuki była hołdem złożonym artyście przez przyjaciół i współpracowników.

Twórczość malarza podziwiać można w war-szawskim i krakowskim muzeum. W Krakowie

ANUL 2015, ANUL TADEUSZ KANTOR

Anul 2015 a fost declarat de către UNESCO Anul Tadeusz Kantor. Pe 6 aprilie se împlinesc 100 de ani de la naşterea lui. In cadrul programului de popularizare a informaţiilor despre Kantor şi opera sa, în întreaga lume sunt programate o serie de evenimente. Programul bogat cuprinde diferite acțiuni: de la retrospectiva operelor sale la Sao Paulo, expoziţii de lucrări ale lui Kantor în Japonia, la crearea şi prezentarea operelor noi, inspirate de creaţia lui în Statele Unite, până la

colaborarea cu centre academice de prestigiu din toată lumea, precum Yale University sau University of Kent, conferinţe ştiinţifice şi publicaţii.

Tadeusz Kantor s-a născut pe 6 aprilie 1915 la Wielopole Skrzyńskie. Este socotit unul dintre cei mai importanţi regizori, pictori, scenografi, graficieni polonezi. Este considerat un reprezentant al conceptualismului, precum şi al suprarealismului. A scris câteva manifeste artistice. A înfiinţat, de ase-menea, Teatrul Cricot 2 la Cracovia.

A absolvit Academia de Știinţe Plastice de la Cracovia. Mai târziu a devenit profesor la această academie. De la începutul studiilor s-a ocupat de pictură. In timpul celui de-al II-lea război mondial a activat în clandestinitate artistică. A fost iniţiatorul înfiinţării Teatrului Independent clandestin. Pe scena lui, Kantor a regizat câteva spectacole, printre altele „Balladyna” sau „Întoarcera lui Odiseu”.

Pictura lui Kantor se caracterizează prin abstractivitate şi renunţare la orice convenţie în artă. Printre cele mai cunoscute tablouri ale lui Kantor se numără: „Femeia în uşă”, „Portretul lui Tadeusz Brzozowski”, sau „Spălătoreasa”. Pentru ultima dată s-a ocupat Kantor de pictură în anii optzeci. Atunci a fost creat un ciclu de rămas bun, „Mai departe nimic…”. Picturile lui Kantor au fost apreciate în anul 1978, atunci când a primit prestigiosul premiu Rembrandt.

Kantor nu s-a ocupat numai de pictură. Tot tim-pul a fost preocupat de teatrul Cricot 2. Mai întâi a pus în scenă spectacolele lui Stanisław Ignacy Witkiewicz, cu timpul a început să scrie singur piese de teatru.

Tadeusz Kantor este, de asemenea, autorul multor desene apreciate. A proiectat costume, deco-raţiuni şi recuzite pentru spectacole în teatrul său.

Arta l-a însoţit până la sfârşitul vieţii. A murit subit după terminarea repetiţiei spectacolului „Astăzi este ziua mea de naștere”, pe 8 decembrie 1990 la Cracovia. Premiera piesei a fost un omagiu dedicat artistului de către prieteni şi colaboratori.

Creaţia pictorului poate fi admirată în muzeele din Cracovia şi Varşovia. La Cracovia funcţionează

Żródło: en.wikipedia.org

8e f

Polonus 3 / 2015

funkcjonuje Ośrodek Dokumentacji Twórczości Ta-deusza Kantora „Cricoteca”. Jego dawne mieszkanie również jest miejscem pamięci o artyście. Od jego śmierci w budynku na ulicy Siennej 7 w Krakowie nic nie zmieniono.

Centrul de Documentare a Creaţiei lui Tadeusz Kantor, „Cricoteka”. Locuinţa lui, de asemenea, este locul memoriei artistului. De la moartea sa, în clădirea de pe strada Sienna nr.7 din Cracovia nu s-a schimbat nimic.

Kalendarz odpustów kościołów katolickich

w dziekanacie bukowińskim3 V – Wikszany – NMP Królowej Polski14 V – Păltinoasa – Wniebowstąpienia Pańskiego17 V – Suczawa – Św. Jana Nepomucena24 V – Nowy Sołoniec – Zesłania Ducha Świętego (Zielone Świątki)24 V – Putna – Zesłania Ducha Świętego (Zielone Świątki)31 V – Gura Humorului – Trójcy Przenajświętszej31 V – Fundu Moldovei – Trójcy Przenajświętszej7 VI – Pojana Mikuli – Najświętszego Serca Pana Jezusa (stary kościół)14 VI – Falcău – Najświętszego Serca Pana Jezusa14 VI – Fălticeni – Św. Antoniego z Padwy21 VI – Botoşani – Narodzenia Jana Chrzciciela29 VI – Voievodeasa – Świętych Apostołów Piotra i Pawła26 VII – Plesza – Św. Anny26 VII – Dumbrava – Św. Joachima i Anny6 VIII – Vatra Dornei – Przemienienia Pańskiego15 VIII – Kaczyka – Wniebowzięcia NMP16 VIII – Moara – Św. Maksymiliana Marii Kolbego25 VIII – Kirlibaba – Św. Ludwika króla (diecezja Alba)6 IX – Siret – Narodzenia NMP13 IX – Mitocu Dragomirnei – Podwyższenia Krzyża Świętego13 IX – Clit i Stulpicani – Podwyższenia Krzyża Świętego13 IX – Radowce – Narodzenia NMP29 IX – Solka – Św. Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała4 X – Câmpulung Moldovenesc – NMP Różańcowej11 X – Kaczyka – NMP Różańcowej (II odpust)11 X – Cornu Luncii – NMP Różańcowej18 X – Pojana Mikuli – Św. Jana Pawła II (nowy kościół)14 XI – Iţcani – Św. Elżbiety Węgierskiej

Calendarul hramurilor bisericilor catolice

din decanatul de Bucovina3 V – Vicşani – Sf. Fecioară Maria, Regina Poloniei14 V – Păltinoasa – Înălţarea Domnului17 V – Suceava – Sf. Ioan Nepomuk24 V – Soloneţu Nou – Coborârea Sf. Duh (Rusaliile)24 V – Putna – Coborârea Sf. Duh (Rusaliile)31 V – Gura Humorului – Preasfânta Treime 31 V – Fundu Moldovei – Preasfânta Treime7 VI – Poiana Micului – Preasfânta Inimă a lui Isus (biserica veche)14 VI – Falcău – Preasfânta Inimă a lui Isus14 VI – Fălticeni – Sf. Anton de Padova21 VI – Botoşani – Naşterea Sf. Ioan Botezătorul29 VI – Voievodeasa – Sfinţii Apostoli Petru şi Paul26 VII – Pleşa – Sf. Ana26 VII – Dumbrava – Sf. Ioachim şi Ana6 VIII – Vatra Dornei – Schimbarea la faţă a Domnului15 VIII – Cacica – Adormirea Maicii Domnului16 VIII – Moara – Sf. Maximilian Maria Kolbe25 VIII – Cârlibaba – Sf. Ludovic rege (dieceza de Alba) 6 IX – Siret – Naşterea Sf. Fecioare Maria13 IX – Mitocu Dragomirnei – Înălţarea Sf. Cruci13 IX – Clit şi Stulpicani – Înălţarea Sf. Cruci13 IX – Rădăuţi – Naşterea Sf. Fecioare Maria29 IX – Solca – Sfinţii Arhangheli Mihail, Gabriel şi Rafael4 X – Câmpulung Moldovenesc – Sf. Fecioară Maria, Regina Rozariului11 X – Cacica – Sf. Fecioară Maria, Regina Rozariului (al 2-lea hram)11 X – Cornu Luncii – Sf. Fecioară Maria, Regina Rozariului18 X – Poiana Micului – Sf. Ioan Paul al II-lea (biserica nouă)14 XI – Iţcani – Sf. Elisabeta a Ungariei

Barbara Breabăn

KALENDARIUM ROCZNIC 2015 CALENDARUL ANIVERSĂRILOR

KWIECIEŃ1 IV – 265. rocznica urodzin Hugona Kołłątaja (1750-1812), pisarza, polityka, filozofa, reformatora szkół, ideologa polskiego Oświecenia;2 IV – 10. rocznica śmierci papieża Jana Pawła II (Karola Wojtyły) (1920-2005), kanonizowanego w 2014 r., teologa, filozofa, poety i dramaturga;4 IV – 35. rocznica śmierci Władysława Tatarkiewicza (1886-1980), filozofa, estetyka, historyka sztuki;

APRILIE1 IV – 265 de ani de la nașterea lui Hugon Kołłątaj (1750-1812), scriitor, politician, filosof, reformator al şcolii, ideolog al iluminismului polonez;2 IV – 10 ani de la moartea papei Ioan Paul al II-lea (Karol Wojtyła) (1920-2005),canonizat în anul 2014, teolog, filosof, poet şi dramaturg;4 IV – 35 de ani de la moartea lui Władysław Tatar-kiewicz (1886-1980), filosof, estetician, istoric al artei;

9e f

Polonus 3 / 2015

Kronika bukowińskich Polaków 1908 Cronica polonezilor bucovineni

Marzec03.01. – Czerniowce: Ukazał się 18. numer 26. rocznika „Gazety Polskiej”, w którym opublikowano „II wykaz składek na dokończenie budowy Domu Polskiego w Suczawie”. Zawiera on nazwiska ofia-rodawców i kwot z listy nr 15 Julii Kwiatkowskiej, listy nr 19 Bronisławy Rapfowej, listy nr 38 Berezowskiej i wydziału TBPiCP (w sumie 230,40 kor.). 03.01. – Czerniowce, Dom Polski: Towarzystwo Aka-demików Polskich „Ognisko” urządziło bardzo udany wieczorek taneczny, z którego dochód przeznaczono na pomoc dla suczawskiego TBPiCP budującego Dom Polski. Bawili się niemal wyłącznie Polacy, a do poloneza, mazura czy kadryla stawało 80 par. Tańczono do godz. 6.00 rano. Na dokończenie budowy Domu Polskiego złożyli: dyrektor lwowskiego Banku

Martie03.01. – Cernăuți: A apărut nr. 26 al „Gazetei Polone” în care a apărut „lista a II-a a sumelor pentru finisarea Casei Polone din Suceava”. Ea cuprinde numele donatorilor și sumele din lista nr. 15 a Juliei Kwiatkowska, lista nr. 19 a Bronislawei Rapfowa, lista nr. 38 a Berezowskiei și a conducerii APAF și L (în total 230,40 c.),03.01. – Cernăuți, Casa Polonă: Societatea Studenților Polonezi „Ognisko” a organizat o foarte reușită serată dansantă, al cărei venit a fost destinat ajutorării APAFși L din Suceava, pentru construirea Casei Polone. S-au distrat polonezii, iar la polonez, mazur sau cadril s-au prins 80 de perechi. S-a dansat până la ora 6.00 dimineaţa. Pentru finisarea construcţiei Casei Polone au făcut donaţii: directorul Băncii Ipotecare din Lvov Bielański – 10 c., Edward Chałupa din Lujeni – 20 c.,

5 IV – 80. rocznica śmierci Emila Młynarskiego (1870-1935), dyrygenta, skrzypka i kompozytora;6 IV – 70. rocznica śmierci Jerzego Lilpopa (1888-1945), botanika, kustosza Muzeum Fizjograficznego w Krakowie, zasłużonego działacza ochrony przyrody;8 IV – 65. rocznica śmierci Wacława Niżyńskiego (1889-1950), rosyjskiego tancerza i choreografa pol-skiego pochodzenia, jednego z najwybitniejszych tan-cerzy baletu XX w.;9 IV – 10. rocznica śmierci Jerzego Grzegorzewskiego (1939-2005), reżysera i scenografa teatralnego, jednego z najwybitniejszych inscenizatorów współczesnego teatru polskiego;10 IV – 95. rocznica urodzin Macieja Słomczyńskiego (1920-1998), prozaika i tłumacza literatury angielskiej;12 IV – 95. rocznica urodzin Anny Kamieńskiej (1920-1986), poetki, krytyka literackiego, autorki utworów dla dzieci i młodzieży, tłumaczki;15 IV – 150. rocznica urodzin Olgi Boznańskiej (1865-1940), malarki;16 IV – 100. rocznica urodzin Tadeusza Kantora (1915-1990), malarza, scenografa i reżysera teatralnego;18 IV – 990. rocznica koronacji Bolesława Chrobrego na króla Polski (1025);20 IV – 110. rocznica urodzin Hanny Januszewskiej (1905-1980), poetki, autorki utworów dla dzieci i mło-dzieży;21 IV – 20. rocznica śmierci Zbigniewa Flisowskiego (1924-1995), pisarza i reportażysty;22 IV – 120. rocznica urodzin Konrada Górskiego (1895-1990), historyka literatury polskiej, badacza piśmiennictwa staropolskiego;26 IV – 20. rocznica śmierci Hanny Ożgowskiej (1904-1995), pisarki, pedagoga, tłumaczki;28 IV – 90. rocznica śmierci Jana Styki (1858-1925), malarza, współtwórcy „Panoramy Racławickiej”;30 IV – 75. rocznica śmierci Henryka Dobrzańskiego (pseud. Hubal) (1896-1940), majora, słynnego uczes-tnika wojny obronnej 1939 r.

5 IV – 80 de ani de la moartea lui Emil Młynarski (1870-1935), dirijor, violonist şi compozitor; 6 IV – 70 de ani de la moartea lui Jerzy Lilpop (1888-1945), botanist, custode al Muzeului Fiziografic din Cracovia, militant merituos al protecției naturii;8 IV – 65 de ani de la moartea lui Wacław Niżyński (1889-1950), dansator rus şi coregraf de origine poloneză, unul din renumiții balerini ai sec. XX;9 IV – 10 ani de la moartea lui Jerzy Grzegorzewski (1939-2005), regizor şi scenograf, unul din renumiții scenariști contemporani polonezi;10 IV – 95 de ani de la naşterea lui Maciej Słomczyński (1920-1998), prozator şi traducător al literaturii engleze;12 IV – 95 de ani de la naşterea Annei Kamieńska (1920-1986), poetă, critic literar, autoare de creaţii pentru copii şi tineret, traducătoare;15 IV – 150 de ani de la naşterea Olgăi Boznańska (1865-1940), pictoriţă;16 IV – 100 de ani de la naşterea lui Tadeusz Kantor (1915-1990), pictor, scenograf şi regizor de teatru;18 IV – 990 de ani de la încoronarea lui Bolesław Chrobry ca rege al Poloniei (1025);20 IV – 110 ani de la naşterea Hannei Januszewska (1905-1980), poetă, autoare de creaţii pentru copii şi tineret;21 IV – 20 de ani de la moartea lui Zbigniew Flisowski (1924-1995), scriitor şi reporter;22 IV – 120 de ani de la naşterea lui Konrad Górski (1895-1990), istoric al literaturii polone, cercetător al literaturii polone vechi;26 IV – 20 de ani de la moartea Hannei Ożgowska (1904-1995), scriitoare, pedagog, traducătoare;28 IV – 90 de ani de la moartea lui Jan Styka (1858-1925), pictor, coautor al „Panoramei Racławice”;30 IV – 75 de ani de la moartea lui Henryk Dobrzański (pseud. Hubal) (1896-1940), maior, participant renu-mit la războiul de apărare din anul 1939.

10e f

Polonus 3 / 2015

Hipotecznego Bielański – 10 kor., Edward Chałupa z Łużan – 20 kor., inż. Charwat – 4 kor., Franciszek Charwat – 1 kor., dr Józef Chlebik – 2 kor., nadradca Maksymilian Chlebik – 3 kor., Juliusz Czerkawski – 5 kor., bar. Antoni Kochanowski – 10 kor., rektor ks. dr Eugen. Kozak – 3 kor., Mauthner-Zgórzyńska – 4 kor., Karol Mikołajewicz – 20 kor., N. N. – 1 kor., Józef Rudkowski – 10 kor., Alfred Skrzycki – 1 kor., ks. Zygmunt Szymonowicz – 3 kor., TBPiCP w Czerniowcach – 50 kor., radca Winnicki – 4 kor., Wojczukowa z Mil-leszowiec – 3 kor., Mikołaj Zajączkowski – 3 kor. „Ognisko” przekazało 135,95 kor. czystego dochodu dyrekcji czerniowieckiego Banku Polskiego jako miejscowemu komitetowi „na Suczawę”. 03.01. – Czerniowce: Czerniowieccy Polacy urządzili tańcującą herbatkę na dochód budującego się Domu Polskiego w Suczawie. 03.02. – Laurenka, Czytelnia Polska TSL: Odbyło się zebranie licznie przybyłych członków, urozmaicone amatorskim przedstawieniem dzieci przygotowanych przez ks. Niedermayera, śpiewem pieśni patriotycznych wyuczonych ze śpiewników przysłanych przez czerniowieckie Koło TSL, tańcami do godz. 23.00. Zebrano 2 kor. na Bursę Polską im. A. Mickiewicza. Z utęsknieniem wyczekują założenia kasy i kupna 200 morgów gruntu do podziału między siebie. 03.02. – Lwów: Poseł dr Stanisław Głąbiński napisał list do redakcji „Gazety Polskiej”, w którym oświadczył, iż galicyjscy posłowie polscy przyczynili się do podwyższenia płac nauczycielskich w Galicji i gotowi są wesprzeć działania Sejmu bukowińskiego w tym względzie, o ile o takie wsparcie zostaną poproszeni. Zaprzeczył też, jakoby polscy posłowie w parlamencie wiedeńskim cokolwiek uczynili przeciw polepszeniu wynagrodzeń nauczycieli bukowińskich. 03.03. – Czerniowce, sala obrad Rady Miejskiej: Na posiedzeniu Rady Miejskiej radny dr Stanisław Kwiatkowski wygłosił referat nt. fundacji szpitala dziecięcego w Czerniowcach. Rada jednogłośnie uch-waliła wniosek i powołała dr. Stanisława Kwiatkow-skiego oraz Tadeusza Kossowskiego do podpisania sto-sownej umowy z Rządem Krajowym. Referat dr. Kwiat-kowskiego został przedrukowany w „Gazecie Polskiej”, w gazecie rządowej „Czernowitzer Zeitung”, a inne miejscowe dzienniki streściły go i pochlebnie oceniły. 03.03. – Seret, sala hotelu Annahof: Komitet orga-nizacyjny miejscowej Czytelni Polskiej TSL w składzie Dihm, Dospil, Malikiewicz urządził wieczorek muzy-kalny z tańcami. W programie znajdowały się: sło-wo wstępne dr. Klocka, solowy śpiew Kazimierza Grabowskiego z Czerniowiec, śpiew solowy panny Markowskiej, występ chóru mieszanego pod batutą Dospila, gra na fortepianie panny Manisalówny, obraz z żywych osób, amatorskie przedstawienie fraszki scenicznej Stanisława Dobrzańskiego „Tajemnica”, zabawa taneczna. Postanowiono wysłać swoim kosz-tem na wycieczkę do Krakowa dwu włościan, a Dihm jednego studenta. Na cele Czytelni, względnie urzą-dzenia własnej sceny, złożono datki.

ing. Charwat – 4 c., Franciszek Charwat – 1 c., dr. Józef Chlebik – 2 c., consilierul superior Maksymilian Chlebik – 3 c., Juliusz Czerkawski – 5 c., baronul Antoni Kochanowski – 10 c., rectorul pr. dr. Eugeniusz Kozak – 3 c., Mauthner-Zgorzyńska – 4 c., Karol Mikołajewicz – 20 c., N.N. – 1 c., Józef Rudkowski – 10 c., Alfred Skrzycki – 1 c., pr. Zygmunt Szymonowicz – 3 c., APAF şi L din Cernăuţi – 50 c., consilierul Winnicki – 4 c., Wojczukowa din Milişăuţi – 3 c., Mikołaj Zajączkowski – 3 c., „Ognisko” a depus 135,95 c. venit net direcţiei Băncii Poloneze din Cernăuţi ca şi comitetului local „pentru Suceava”.03.01 – Cernăuţi: Polonezii de aici au organizat un ceai dansant pentru venitul Casei Polone din Suceava în construcţie. 03.02. – Laurenca, Societatea Polonă de Lectură a SŞP: A avut loc adunarea numeroşilor membri sosiţi cu o reprezentaţie de amatori a copiilor pregătiţi de către pr. Niedermayer, interpretarea de cântece patriotice învăţate din culegeri de cântece trimise de Cercul SŞP din Cernăuţi, dansuri până la orele 23.00. S-au strâns 2 c. pentru Internatul Polonez „A. Mickiewicz”. Cu nerăbdare aşteaptă strângerea de fonduri şi cumpărarea a 200 de morgi de teren pentru a fi împărţite între ei. 03.02. – Lvov: Deputatul Stanisław Głąbiński a trimis o scrisoare redacţiei „Gazetei Polone” în care a de-clarat că deputaţii polonezi au contribuit la creşterea locurilor pentru cadrele didactice din Galiţia şi sunt gata să sprijine acţiunile Seimului bucovinean în acest sens, dacă li se va cere sprijinul. A contestat cazul în care deputaţii polonezi din parlamentul de la Viena ar face ceva împotriva îmbunătăţirii remunerării cadrelor didactice bucovinene. 03.03. – Cernăuţi, sala dezbaterilor Consiliului Orăşenesc: La şedinţa Consiliului Orăşenesc consilierul dr. Stanisław Kwiatkowski a prezentat referatul privitor la fondarea spitalului pentru copii din Cernăuţi. În unanimitate Consiliul a aprobat şi a numit pe dr. Sta-nisław Kwiatkowski şi pe Tadeusz Kossowski să sem-neze acordul cu Guvernul Ţării. Referatul dr. Kwiat-kowski a fost tipărit în „Gazeta Polonă”, în gazeta gu-vernului „Czernowitzer Zeitung”, iar alte ziare locale l-au rezumat şi l-au apreciat pozitiv. 03.03. – Siret, sala hotelului Annahof: Comitetul organizatoric al Societăţii Polone de Lectură a SŞP din localitate compus din Dihm, Dospil, Malikiewicz a organizat o serată muzicală cu dans. Programul a cuprins: cuvânt introductiv al dr. Klocek, solo – Kazimierz Grabowski din Cernăuţi şi al domnişoarei Markowska, evoluţia corului mixt dirijat de Dospil, cânt la pian al domnişoarei Manisalówna, tablou vivant, prezentarea de epigrame scenice „Tajemnica” de Stanisław Dobrzański, petrecere dansantă. S-a decis trimiterea pe cont propriu în excursie la Cracovia a doi ţărani, iar Dihm a unui student. Pentru Societate – organizarea unei scene proprii, s-au făcut donaţii. 03.04. – Laurenca: Preşedintele Societăţii Polone de Lectură a SŞP din localitate Michał Kuczak a rapor-

(dalszy ciąg na str. 17) (continuare în pag. 17)11e f

Polonus 3 / 2015

Bukowińskie wzory kulturyw działalności

Muzeum Etnograficznego w Zielonej Górze

Muzeum Etnograficzne w Zielonej Górze to muzeum o charakterze skansenowskim, którego działalnością objęta jest przestrzeń województwa lubuskiego. Ziemie składające się na współczesny administracyjny region lubuski należały w przeszłości do wielu różnych krain. Mianem ziemi lubuskiej określa się dziś obszar historycznego pogranicza, gdzie przechodziły (mające płynny charakter i często się zmieniające) granice takich regionów historycznych jak: Nowa Marchia (czyli wschodnia część Brandenburgii), Dolny Śląsk, Zachodnia Wielkopolska, Dolne Łużyce oraz Pomorze. Obszar działalności muzeum jest zatem niejednolity pod względem przynależności do regionu kulturowego. Co więcej, obejmuje ono swoimi zainteresowaniami badawczymi tereny o przerwanej ciągłości życia osadniczego. Są to tereny, które po II wojnie światowej zmieniły przynależność państwową i na których doszło do prawie całkowitej wymiany ludności. Powojenni osadnicy nie stanowili jednej zwartej grupy. Wręcz przeciwnie, ich pochodzenie regionalne, doświadczenia wojenne, bagaż kulturowy, cechy społeczne i powody migracji były bardzo zróżnicowane. Migranci z Bukowiny należeli do jednej z wielu kategorii społeczno-kulturowych, które przyby-ły na te ziemie, by tu kontynuować swoje życie. Wśród powojennych mieszkańców zachodniej Polski zwykło się wyróżniać różne kategorie ludności: (1) ludność rodzimą (głównie w okolicach Babimostu), (2) osadników z Polski Centralnej, (3) repatriantów i reemigrantów (to w tej kategorii mieszczą się migranci z Bukowiny) oraz (4) mniejszości narodowe i etniczne (np. Ukraińcy, Łemkowie, Cyganie). Mówiąc o korzeniach współczesnych mieszkańców Polski Zachodniej trzeba jednak wziąć pod uwagę również migracje z kolejnych powojennych dekad, związane m.in. z wędrówką za pracą (np. nakazy pracy wydawane przez instytucje państwowe) lub w związku z małżeństwem (np. ślub z dziewczyną poznaną podczas służby wojskowej – teren obecnego woj. lubuskiego do 1989 r. był znacznym stopniu zmilitaryzowany i duża część młodych mężczyzn z całej Polski, którzy trafiali do wojska w ramach obowiązkowej służby wojskowej, spędzała dwa lata swojego życia właśnie tu). Obecnie w województwach zachodnich żyją całe pokolenia, które korzenie swojej rodziny lokalizują na Ziemiach Zachodnich – na współczesnej ziemi lubuskiej, na Pomorzu czy Dolnym Śląsku – to tu są groby ich

Modele ale culturii bucovineneîn activitatea

Muzeului Etnografic din Zielona Góra

Muzeul Etnografic din Zielona Góra este un muzeu cu caracter de muzeu al satului a cărui activitate cuprinde spațiul voievodatului Lubuskie. Pământurile ce aparțin regiunii administrative de astăzi (Lubuskie) au ținut în trecut de diferite provincii. Cu numele de ținut Lubuskie astăzi se definește regiunea de la granița istorică unde au trecut (având caracter instabil și adesea schimbător) frontiere ale unor regiuni istorice ca: Noua Marchia (sau partea de răsărit a Branderburgiei), Silezia Inferioară, Wielkopolska Apuseană, Luzația de Jos și Pomerania. De aceea activitatea muzeului este neuniformă din punctul de vedere al apartenenței la regiunea culturală. Ba mai mult, el cuprinde cu preocupările sale de cercetare terenuri cu o dis-continuitate a vieții de colonizare. Sunt terenuri care, după al II-lea război mondial, și-au schimbat apartenența statală și pe care s-a ajuns la aproape totala schimbare a populației. Coloniștii de după război nu reprezentau un singur grup compact. Dimpotrivă, originea lor regională, experiența războiului, bagajul cultural, trăsăturile sociale și motivele emigrației erau foarte diferite. Emigranții din Bucovina aparțineau uneia din numeroasele categorii socio-culturale care au venit pe aceste pământuri pentru a-și continua viața.

Printre locuitorii postbelici ai Poloniei apusene în mod obișnuit se evidențiază diferite categorii de populație: (1) populație indigenă (în principal în împrejurimile localității Babimost), (2) coloniști din Polonia Centrală, (3) repatriați și reemigranți (în această categorie intră emigranții din Bucovina) și (4) minoritățile naționale și etnice (de ex. ucrainenii, łem-kienii, țiganii). Vorbind despre rădăcinile locuitorilor de astăzi ai Poloniei apusene totuși trebuie luată în considerare și migrația din următoarele decade post-belice legate, printre altele, de peregrinarea după muncă (de ex. ordinele de muncă date de către instituțiile de stat) sau legate de căsătorie (de ex. că-sătoria cu o fată cunoscută în timpul serviciului mi-litar – terito-riul actualului voievodat Lubuskie a fost, până în 1989, într-o mare măsură militarizat și o ma-re parte dintre tinerii bărbați din întreaga Polonie care ajungeau în armată în cadrul serviciului militar obligatoriu petreceau doi ani din viață aici). În prezent, în voievodatele de apus trăiesc generații întregi ale căror rădăcini de familie se localizează pe Pământurile de Apus – pe teritoriul actualului ținut Lubuskie, în Pomerania sau Silezia de Jos – aici sunt mormintele bunicilor și străbunilor lor, de aceste locuri este legată istoria natală, întâmplările

12e f

Polonus 3 / 2015

Tablica informacyjna przed wejściem na teren zagrody bukowińskiej: herb i mapa Bukowiny

oraz sentencja: „Bukowina – kraina łagodności” i powiedzenie z czasów Monarchii Austro-Węgier: „Gdyby Bóg postanowił spędzić wakacje na ziemi, z pewnością na wypoczynek wybrałby Bukowinę”

Plăcuță informativă la intrarea gospodăriei bucovinene: stema și harta Bucovinei

precum și sentința: „Bucovina – ținutul binevoitor” și o expresie din timpul Monarhiei Austro-Ungare: „Dacă Dumnezeu ar decide să își petreacă vacanța

pe pământ, cu siguranță pentru odihnăar alege Bucovina”

(fot. M. Pokrzyńska)

dziadków i pradziadków, z tymi miejscami związana jest rodzinna historia, wydarzenia przywoływane podczas spotkań w gronie bliższych i dalszych krewnych. Coraz bardziej odległe w sensie dziejowym i w kontekście niesformalizowanej pamięci rodzinnej stają się zda-rzenia sprzed II wojny światowej. Zróżnicowana jest pamięć nie tylko w obrębie zbiorowości regionalnych i lokalnych, ale także w ramach życia rodzinnego. Tym ważniejsze stają się działania organizacji społecznych i instytucji, podejmujących trud upamiętniania prze-szłości i włączania dziedzictwa kulturowego do współ-czesnej kultury i życia społecznego.

Wzory kultury mające związek z Bukowiną znalazły tu swój nowy kontekst. Nowe otoczenie spo-łeczne stanowiło mniej lub bardziej obce środowisko. Stopniowo jednak wzory te wtapiały się w pejzaż kulturowy powojennej Polski Zachodniej. Działalność Muzeum Etnograficznego w Zielonej Górze – wysta-wiennicza jak i popularyzatorska – wyraża ten stan rzeczy. Elementy materialnej kultury bukowińskiej – zachowując swój specyficzny charakter – prezentowane są w nawiązaniu do przed- i powojennych wydarzeń historycznych, powojennego zderzenia kultur (tj. kul-tura bukowińska a wzory kultury miejscowej lub kul-tury innych kategorii osadniczych).

Teren objęty działalnością Muzeum Etnogra-ficznego w Zielonej Górze zamieszkuje relatywnie duża liczba osób, które posiadają bukowińskie korzenie, kultywują bukowińskie tradycje i świadomie pielęgnują pamięć o bukowińskiej przeszłości rodziny. Szczególnie południowa część woj. lubuskiego (tzw. subregion zielonogórski) stanowi przestrzeń, w której zlokalizowane są liczne organizacje bukowińskie. Odbywa się tu co roku wiele imprez o bukowińskim charakterze, np. Na Pasionku (w Brzeźnicy), Buko-wińskie Kolędowanie (w każdym roku inna miej-scowość gości u siebie bukowińskich kolędników, ale główny organizator tego przedsięwzięcia mieszka w Ża-ganiu), bukowińskie spotkania opłatkowe, jubileusze poszczególnych grup artystycznych itp.

Do najważniejszych akcentów bukowińskich w działalności Muzeum Etnograficznego w Zielonej Górze należą przede wszystkim dwie wystawy stałe poświęcone wyłącznie kulturze osadników z Bukowiny – jedna zaprezentowana w przeniesionej na teren skansenu łużyckiej chałupie z Jędrzychowiczek, druga – w zrekonstruowanej na terenie skansenu zagrodzie bukowińskiej.

Ekspozycja w chacie z Jędrzychowiczek przy-biera postać wystroju wnętrza mieszkalnego, wypo-sażonego w sprzęty, które zostały przywiezione przez migrantów z Bukowiny po 1945 r. Przez wiele lat w zagrodzie tej prezentowano również rzemiosło garncarskie osadników z Bukowiny, zamieszkałych w okolicach Zielonej Góry. W alkierzu zaaranżowany

evocate în timpul întâlnirilor cu rudele mai apropiate sau îndepărtate. Tot mai îndepărtate în sensul istoric și în contextul neformalei memorii familiale sunt întâmplările dinainte de al II-lea război mondial. Memoria este diferențiată nu doar în sfera colectivită-ților regionale și locale, ci și în cadrul vieții de familie. Cu atât mai importante devin acțiunile organizațiilor sociale și instituțiilor care întreprind acțiuni ce evocă trecutul și înglobarea moștenirii culturale în cultura contemporană și viața socială.

Modelele culturii având legătură cu Bucovina și-au găsit aici noul lor context. Noul context social l-a constituit mai puțin sau mai mult mediul străin. Progresiv, totuși aceste modele s-au topit în peisajul cultural al Poloniei apusene postbelice. Activitatea Muzeului Etnografic din Zielona Góra – expozițională ca și de popularizare exprimă această stare de lucruri. Elementele culturii materiale bucovinene –

13

Polonus 3 / 2015

Brama prowadząca na zagrodę bukowińską (fot. ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Zielonej Górze)

Poarta care duce în gospodăria bucovineană (din colecțiile Muzeului Etnografic din Zilelona Góra)

był warsztat garncarski z kołem garncarskim oraz gotowymi już wyrobami. Za zagrodą wybudowano piec do wypalania naczyń. Jego autorem jest garncarz z Bukowiny Michał Burkowski. Warto przy tym wspomnieć, że pierwsza dyrektor Muzeum, Barbara Kołodziejska, napisała rozprawę doktorską na podstawie swoich badań wśród garncarzy z Bukowiny działających po wojnie w okolicach Zielonej Góry (B. Kołodziejska, Rzemiosło garncarskie w Zielonogórskiem, Zielona Góra 1973).

păstrând caracterul său specific – sunt prezentate în legătură cu evenimentele istorice de până și de după război, impactul culturilor postbelice (de ex. cultura bucovineană și modele culturii locale sau culturii altor categorii de coloniști).

Terenul cuprins de activitatea Muzeului Etno-grafic din Zielona Góra este locuit de un număr relativ mare de persoane care au rădăcini bucovinene, cultivă tradițiile bucovinene și trecutul bucovinean al familiei. Mai ales partea de sud a voievodatului Lubuskie (așa-numita subregiune Zielona Góra) reprezintă spațiul în care sunt localizate numeroase organizații bucovinene. Aici se desfășoară în fiecare an multe manifestări cu caracter bucovinean, de ex. Na Pasionku (în Brzeźnica), Colindatul Bucovinean (în fiece an altă localitate este gazda colindătorilor bucovineni, dar principalul organizator al acestei manifestări locuiește în Żagań), întâlnirile de opłatek, jubileurile diferitelor grupuri artistice ș.a.

De cele mai importante accente bucovinene din activitatea Muzeului Etnografic din Zielona Góra țin, mai ales, două expoziții permanente dedicate îndeosebi culturii coloniștilor din Bucovina – una prezentată într-o casă din Luzația, strămutată pe terenul muzeului satului din Jędrzychowiczki, a doua – o gospodărie bucovineană reconstruită pe terenul muzeului satului.

Chata z Jędrzychowiczek – wewnątrz niej znajduje się stała ekspozycja

prezentująca kulturę bukowińskąCasă din Jędrzychowiczki

– în interior se află expoziția permanentă ce prezintă cultura bucovineană

(fot. M. Pokrzyńska)

Bukowińska ekspozycja w chacie z Jędrzychowiczek

Expoziție bucovineană în casa din Jędrzychowiczki

(fot. M. Pokrzyńska)

14

Expoziția din casa din Jędrzychowiczki are forma interiorului de locuit cu mobilier adus de emi-granții din Bucovina, după 1945. Timp de mai mulți ani în gospodăria aceasta s-a prezentat și meșteșugul olăritului al coloniștilor din Bucovina ce locuiesc în împrejurimile localității Zielona Góra. În alcov a fost aranjat un atelier de olărit cu roata olarului și obiecte gata făcute. În spatele gospodăriei a fost construit un cuptor pentru arderea vaselor. Autorul lor este olarul din Bucovina Michał Burkowski. Merită de amintit că

Polonus 3 / 2015

Suszarnia kukurydzy w zagrodzie bukowińskiej (fot. ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Zielonej Górze)Coșar pentru porumb în gospodăria bucovineană

(din colecțiile Muzeului Etnografic din Zilelona Góra)

primul director al Muzeului – Barbara Kołodzejska a scris teza de doctorat pe baza cercetărilor sale printre olarii din Bucovina care activau, după război, în împrejurimile localității Zielona Góra (B. Kołodziejska, Meșteșugul olăritului în ținutul Zielona Góra, Zielona Góra, 1973).

A doua expoziție permanentă este legată de moștenirea culturală adusă din Bucovina de către emigranți precum și de viața lor socială și culturală în Polonia apuseană o reprezintă gospodăria apuseană. Principalul ei element este casa din lemn

Piec garncarski na terenie zagrody z Jędrzychowiczek

Cuptor de ars oale de lut pe terenul gospodăriei din Jędrzychowiczki

(fot. M. Pokrzyńska)

Drugą stałą ekspozycję związaną z dziedzic-twem kulturowym przywiezionym z Bukowiny przez migrantów oraz z ich życiem społecznym i kultu-rowym w Polsce Zachodniej stanowi zagroda bu-kowińska. Głównym jej elementem jest drewniany dom, który zrekonstruowano na terenie Muzeum, wzorując się na istniejących, charakterystycznych dla Bukowiny przykładach zachowanego budownictwa ludowego. Wnętrze budynku mieszkalnego podzielone jest na dwie części. W jednej z nich prezentowana jest bukowińska izba mieszkalna i strój ludowy, w dru-giej – historia Bukowiny i jej mieszkańców. Na te-renie zagrody zrekonstruowano również drewutnię, spichlerzyk (suszarnię kukurydzy) oraz studnię. Na teren zagrody prowadzi rozbudowana brama wjazdowa nakryta daszkiem. Do wykonania zdobień na bramie został zaproszony artysta z Pleszy – Bolek Majerik. Przy wejściu do zagrody bukowińskiej stoi tablica przybliżająca zwiedzającym region Bukowiny

Inspiratorem wybudowania chaty bukowiń-skiej na terenie skansenu był prof. Kazimierz Feleszko, którego marzeniem było zlokalizowanie w niej Instytutu Bukowińskiego. Zagroda bukowińska jest efektem wspólnych starań pracowników Muzeum Etnograficznego i „Wspólnoty Bukowińskiej” – sto-warzyszenia zrzeszającego Bukowińczyków w Pol-sce. Jednym z głównych budowniczych był Zygfryd Drozdek, współczesny repatriant z Bukowiny pół-nocnej. Uroczyste otwarcie zagrody bukowińskiej miało miejsce 12 października 2002 r.

Zrekonstruowana chata bukowińska. Nad wejściem widać herb Bukowiny

Casă bucovineană reconstruită. Deasupra intrării se vede stema Bucovinei

(fot. M. Pokrzyńska)

15

Polonus 3 / 2015

reconstruită pe terenul Muzeului având ca model exemplele existente caracteristice pentru Bucovina ale construcțiilor populare păstrate. Interiorul clădirii de locuit este împărțit în două părți. În una din ele este prezentată camera de locuit și costumul popular, iar în a doua – istoria Bucovinei și a locuitorilor ei. Pe terenul gospodăriei s-a reconstruit, de asemenea, o magazie pentru lemne, pătul și o fântână. Pe terenul gospodăriei se intră printr-o poartă cu acoperiș. Pentru realizarea ornamentelor a fost invitat Bolek Majerik – artist din Pleșa. La intrarea în gospodăria bucovineană se află o tăbliță care îi introduce pe vizitatori în regiunea Bucovina.

Wnętrze chaty bukowińskiej Interiorul casei bucovinene

(fot. M. Pokrzyńska)

Inną formą prezentacji kultury powojennych osadników z Bukowiny na terenie Muzeum Etno-graficznego w Zielonej Górze jest coroczny fes-tyn bukowiński „Łupaczka z tańcem”. Jest to im-preza o masowym charakterze, odbywająca się jesienią, podczas której można wysłuchać wykładu

poświęconego kulturze bukowińskiej, nauczyć się tań-ców bukowińskich, prześledzić przebieg prac zwią-zanych z obróbką kukurydzy (pokazy na żywo) i sko-sztować specjałów kuchni bukowińskiej. Od lat w jego organizację zaangażowane są zespoły pielęgnujące tradycje bukowińskie w okolicach Zielonej Góry.

Poza tym, elementy kultury bukowińskiej pojawiają się podczas innych wydarzeń organizo-wanych przez Muzeum. Przykładem mogą być cyk-liczne warsztaty o charakterze edukacyjnym i po-pularyzatorskim „Ginące zawody i umiejętności”

Zespół „Watra” podczas festynu „Łupaczka z tańcem czyli żniwa kukurydziane”

(fot. ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Zielonej Górze)Ansamblul „Watra” în timpul festivalului

„Desfăcatul porumbului cu dans” (din colecțiile Muzeului Etnografic din Zielona Góra)

Obieranie kukurydzy podczas festynu „Łupaczka z tańcem czyli żniwa kukurydziane”

(fot. ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Zielonej Górze)Deșfăcatul porumbului în timpul festivalului

(din colecțiile Muzeului Etnografic din Zielona Góra)

16

Inspiratorul construirii casei bucovinene pe terenul muzeului satului a fost prof. Kazimierz Feleszko al cărui vis era localizarea în ea a Institutului Bucovinean. Gospodăria bucovineană este efectul eforturilor comune ale angajaților Muzeului Etnografic și asociației „Wspólnota Bukowińska – care reunește bucovinenii din Polonia. Unul din principalii con-structori a fost Zygfryd Drozdek, actual repatriat din Bucovina de Nord. Inaugurarea festivă a gospodăriei bucovinene a avut loc la 12 octombrie 2002.

O altă formă a prezentării culturii coloniștilor din Bucovina de după război pe terenul Muzeului Etnografic din Zielona Góra este festivalul bucovinean anual „Desfăcatul porumbului cu dans”. Este o ma-nifestare cu caracter de masă ce se desfășoară toamna în timpul căreia poate fi ascultată o conferință dedicată culturii bucovinene. Pot fi învățate dansuri bucovinene, poate fi urmărită desfășurarea muncilor legate de porumb (imagini pe viu) și pot fi gustate specialități ale bucătăriei bucovinene. De ani în organizarea acestei manifestări sunt angajate ansambluri ce cultivă tradițiile bucovinene din împrejurimile localității Zielona Góra.

În afară de aceasta, elemente ale culturii bucovinene apar în timpul altor evenimente organizate

Polonus 3 / 2015

lub jarmark wielkanocny „Kaziuki”. Są to festyny, podczas których widać zróżnicowanie mieszkańców tego obszaru pod względem pochodzenia regionalnego i etnicznego. Można powiedzieć, że nie ma takiego festynu, w którym nie braliby udziału reprezentanci środowiska bukowińskiego i bukowińskiej kultury – artyści, rzemieślnicy, gospodynie przygotowujące tradycyjne bukowińskie potrawy itp. Ich obecność stanowi ważny wkład w kształtowanie tożsamości współczesnego życia ponadlokalnego w woj. lubuskim. Wzory kultury przywiezione przez migrantów z Buko-winy prezentowane są jako jeden z podstawowych składników jego dziedzictwa kulturowego i tradycji.

dr Magdalena Pokrzyńska – Uniwersytet Zielonogórski

de către muzeu. Exemple pot fi atelierele ciclice cu caracter educativ și de popularizare „Meserii care dispar și cunoștințe” sau târgul de Paște „Kaziuki”. Sunt acestea festine în timpul cărora se văd diferențele între locuitorii acestei regiuni din punctul de vedere al originii regionale și etnice. Se poate spune că nu există un asemenea festin la care să nu ia parte reprezentanți ai mediului bucovinean și ai culturii bucovinene – artiști, meșteșugari, gospodine care pregătesc mâncăruri tradiționale bucovinene ș.a. Prezența lor reprezintă o importantă contribuție la formarea identității vieții contemporane supra-locale în regiunea Lubuskie. Modelele culturii aduse de emigranții din Bucovina sunt prezentate ca una din componentele de bază ale moștenirii lor culturale și tradiționale.

03.04. – Laurenka: Prezes miejscowej Czytelni Polskiej TSL Michał Kuczak zdał sprawę z zebrania członków Czytelni, wieczornicy i zabawy tanecznej. Korespondencja pn. „Laurenka, 4 marca” została wy-drukowana w rubryce Listy z kraju w 21. numerze „Ga-zety Polskiej” z czwartku 12 marca. 03.<05. – Czerniowce: Tutejsze instytucje polskie (Koło Polskie, TBPiCP, Polskie Koło Radzieckie, Koło TSL i redakcja „Gazety Polskiej”) wystosowały telegramy gratulacyjne do dr. Stanisława Głąbińskiego i prof. dr. Alfreda Halbana z powodu wybrania ich na posłów sejmowych. 03.08. – Czerniowce: Ukazał się 20. numer 26. rocznika „Gazety Polskiej”, w którym podano m.in., że abp dr Józef Bilczewski odznaczył proboszcza sadogórskiego ks. Aleksandra Chrzanowicza, nadając mu prawo noszenia Expositorii canonicalis. 03.08. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Początek cyklu wykładów popularnych zorganizowanych przez TBPiCP. Rozpoczął go prof. Uniwersytetu Lwowskiego, dr Gustaw Roszkowski bardzo dobrym wykładem „O wojnie rosyjsko-japońskiej ze stanowiska prawa narodów” przy wypełnionej sali. 03.08. – Czerniowce, sala „Gwiazdy” w Domu Pol-skim: Odbyło się zebranie założycielskie Towarzystwa im. Kilińskiego (zatwierdzenie statutu i ukonstytuo-wanie Towarzystwa, mającego sprawować opiekę nad terminatorami) oraz Bursy Polskiej im. J. Kilińskiego. Towarzystwo powstało dzięki zabiegom Koła Polskiego i patriotycznych jednostek, przede wszystkim ks. prof. Aleksandra Opolskiego, dr. Eugeniusza Mitkiewicza, jego żony Antoniny i córki Janiny Mitkiewiczówny. Prezesem Towarzystwa został dr Eugeniusz Mitkiewicz, wiceprezesem – Walerian Skwarnicki, skarbnikiem – ks. prof. Aleksander Opolski, zastępcą skarbnika – Janina Mitkiewiczówna, sekretarzem – Rudolf Janiszewski. 03.08. – Klokuczka, Czytelnia Polska TSL: Odbył się wieczorek humorystyczny z udziałem znanego monologisty Dominika Sawczyńskiego. W programie znajdowały się: odczyt, deklamacje, kuplety w wyko-naniu amatorów, monologi.

tat despre adunarea membrilor Societăţii, serata şi pe-trecerea dansantă. Corespondenţa intitulată „Laurenca, 4 martie” a fost tipărită la rubrica Scrisori din ţară în nr. 21 al „Gazetei Polone” de joi, 12 martie. 03.<05. – Cernăuţi: Instituţiile poloneze de aici (Cercul Polonez, APAF şi L., Cercul Consiliului Local Polonez, Cercul SŞP şi redacţia „Gazetei Polone”) au trimis telegrame de felicitare dr. Stanisław Głąbiński şi prof. dr. Alfred Halban ca urmare a alegerii lor ca deputaţi în seim. 03.08. – Cernăuţi: A apărut nr 20 al „Gazetei Polone” în care s-a anunţat, printre altele, că arh. dr. Józef Bilczewski a distins pe parohul din Sadagura pr. Aleksander Chrzanowicz, dându-i dreptul de a purta Expositorii canonicalis. 03.08. – Cernăuţi, sala Casei Polone: Începutul ciclului de conferinţe populare organizate de APAF şi L. Le-a început dr. Gustaw Roszkowski cu o foarte bună conferinţă „Despre războiul ruso-japonez de pe poziţia dreptului popoarelor”, în faţa unei săli arhipline. 03.08. – Cernăuţi, sala Asociaţiei „Gwiazda” din Casa Polonă: A avut loc adunarea de întemeiere a Asociaţiei „Kiliński” (aprobarea statutului şi constituirea Asocia-ţiei având ca scop să protejeze ucenicii) precum şi a Internatului Polonez „J. Kiliński”. Asociaţia a luat fiinţă datorită intervenţiilor Cercului Polonez şi a unor persoane patriote, mai ales pr. prof. Aleksander Opolski, dr. Eugeniusz Mitkiewicz, a soţiei sale Antonina şi fii-cei Janina Mitkiewiczówna. Preşedinte al Asociaţiei a devenit dr. Eugeniusz Mitkiewicz, vicepreşedinte – Walerian Skwarnicki, trezorier – pr. prof. Aleksander Opolski, trezorier adjunct – Janina Mitkiewiczówna, secretar – Rudolf Janiszewski. 03.08. – Clocucica, Societatea Polonă de Lectură a SŞP: A avut loc o seară umoristică cu participarea cunoscu-tului interpret de monologuri Dominik Sawczyński. Programul a cuprins: un referat, recitări, cuplete inter-pretate de amatori, monologuri.

Trad. St. Iachimovschi

Kronika bukowińskich Polaków 1908 Cronica polonezilor bucovineni (dalszy ciąg ze str. 11) (continuare din pag. 11)

17e f

Polonus 3 / 2015

03.09. – Czerniowce, sala posiedzeń Domu Polskiego: Sekcja miejscowych pań, które zainicjowały zbiórkę na pomoc dla budującego się w Suczawie Domu Polskiego, odbyła swoje kolejne posiedzenie. 03.09. – Wiedeń: Odbył się wiec miast austriackich, na którym Czerniowce reprezentował dr Antoni Norst, zaproponowany przez dr. Stanisława Kwiatkowskiego. 03.10. – Czerniowce, dziekan radowiecki ks. prał. Klemens Swoboda i superior misjonarzy w Kaczyce ks. Wojciech Grabowski byli na posłuchaniu u prezy-denta kraju. Tegoż dnia wieczorem ks. Grabowski uczestniczył w obradach powołanego przez posła dr. Stanisława Kwiatkowskiego komitetu przygotowującego ogólnobukowiński wiec oświatowy delegatów Czytelni TSL w Kaczyce w dniu uroczystości kościelnych. 03.11. – Waszkowce n/Seretem: W obecności niemal wszystkich miejscowych Polaków (mieszkało tam 26, w tym 12 dzieci w wieku szkolnym) w imieniu czerniowieckiego Koła TSL ks. Józef Janiszewski poś-więcił i otworzył miejscową Czytelnię Polską w do-mu gospodarza Wojciecha Pelczara. Ks. Janiszewski przedstawił zgromadzonym cel Czytelni i znaczenie oświaty. Po uroczystości wybrano władze nowej placówki. Prezesem i tymczasowo bibliotekarzem został Józef Marcinowski, sekretarzem – Michał Marcinowski, skarbnikiem – Michał Gazda, gospodarzem – Wojciech Pelczar. Pod koniec ks. Janiszewski wyświetlił zgroma-dzonym przeźrocza z historii Polski, religijne, humo-rystyczne i „przedstawiające zgubne skutki alkoholizmu”. 03.<15. – Czerniowce: Prezydent kraju powierzył kierownictwo regulacji Moldowy w Gurahumorze inż. Alojzemu Friedlowi, dotychczasowemu kierownikowi oddziału budownictwa starostwa w Kocmaniu.03.15. – Czerniowce: Ukazał się 22. numer 26. rocznika „Gazety Polskiej”, w którym pojawiła się wiadomość, iż stosownie do uchwały Rady Miejskiej sprzed roku wreszcie jedna z czerniowieckich ulic otrzymała imię Adama Mickiewicza. 03.15. – Czerniowce, Dom Polski: Wykład prof. Uniwersytetu Lwowskiego dr. Edmunda Biernackiego pt. „Co i jak jeść należy”.03.15. – Stróżeniec, Czytelnia Polska TSL: Staraniem czerniowieckiego Koła TSL tutaj dla około tysiąca Polaków („garstka inteligencji, kilkunasu gospodarzy rolnych, kilkudziesięciu rękodzielników, reszta to zarobnicy”) otwarto Czytelnię Polską TSL. Komitet urządzający składał się z dwunastu następujących członków: Mieczysław Broniewski – przewodniczacy, Józef Czmilak, Wilhelm Kostrakiewicz, ks. Józef Krzyżanowski, Jan Maciejewski, Franciszek Marci-niak, Ludmiła Marciniakówna, Antoni Moszoro, Aniela Nędzińska, Jakub Somiak, Jakub Zielski i Jan Zielski. Na program uroczystości złożyły się: powitanie gości na dworcu kolejowym, suma w kościele św. Anny z kazaniem polskim, walne zgromadzenie i ukon-stytuowanie Czytelni Polskiej (wybory wyłoniły Mieczysława Broniewskiego jako prezesa oraz wy-dział: Józef Czmilak, Wilhelm Kostrakiewicz, ks. Józef Krzyżanowski, Jan Maciejewski, Franciszek Marciniak, Ludmiła Marciniakówna, Aniela Nędzińska, Jakub Somiak, Jan Zielski), wspólny obiad, uroczysty

03.09. – Cernăuți, sala de ședințe a Casei Polone: Secția doamnelor din localitate a inițiat adunarea de fonduri pentru ajutorarea Casei Polone care se construiește în Suceava și și-a desfășurat următoarea ședință. 03.09. – Viena: A avut loc reuniunea orașelor austriece la care Cernăuțiul a fost reprezentat de dr. Antoni Norst propus de către dr. Stanisław Kwiatkowski. 03.10. - Cernăuți: Decanul pr. prelat Klemens Swoboda din Rădăuți și superiorul misionarilor din Cacica – pr. Wojciech Grabowski au fost în audiență la președintele țării. În aceeași zi, seara pr. Grabowski a participat la dezbaterile inițiate de către deputatul dr. Stanisław Kwiatkowski a comitetului care pregătește reuniunea învățământului bucovinean a delegaților Societăților de Lectură a SȘP în Cacica, în ziua festivităților bisericești. 03.11. – Vășcăuți pe Siret: În prezența aproape a tu-turor polonezilor din localitate (locuiau acolo 26, din care 12 copii de vârstă școlară), în numele Cercului SȘP din Cernăuți pr. Józef Janiszewski a sfințit și deschis Societatea Polonă de Lectură în casa gospodarului Wojciech Pelczar. Pr. Janiszewski a prezentat celor adunați Societatea și importanța învățământului. După festivitate, a fost aleasă conducerea noului așezământ. Președinte și bibliotecar provizoriu – Jó-zef Marcinowski, secretar – Michał Marcinowski, trezorier – Michał Gazda, administrator – Wojciech Pel-czar. La sfârșit, pr. Janiszewski a prezentat celor adunați diapozitive din istoria Poloniei, religioase, umoristice și „care reprezintă consecințele nefaste ale alcoolismului”. 03.<15. – Cernăuți: Președintele țării a încredințat conducerea regularizării râului Moldova din Gura Humorului ing. Alojz Friedel,fostul șef al secției con-strucției primăriei în Cozmeni. 03.15. – Cernăuți: A apărut nr. 22 al „Gazetei Polone” în care a apărut vestea că, în con-formitate cu decizia Consiliului Orășenesc, de un an, în sfârșit una dn străzile Cernăuțiului a primit numele lui Adam Mickiewicz. 03.15. – Cernăuți, Dom Polski: Conferința prof. Universității din Lvov dr. Edmund Biernacki intitulată „Ce și cum trebuie să mâncăm”. 03.15. – Storojineț, Societatea Polonă de Lectură a SȘP: Prin eforturile Cercului SȘP din Cernăuți, aici pentru aprox. 1000 de polonezi („o mână de intelectuali, câțiva agricultori, câteva zeci de mește-șugari, restul muncitori) s-a deschis Societatea Polonă de Lectură a SȘP. Comitetul de conducere era alcătuit din următorii membri: Mieczysław Broniewski – președinte, Józef Czmilak, Wilhelm Kostrakiewicz, pr. Józef Krzyżanowski, Jan Maciejewski, Franciszek Marciniak, Ludmiła Marciniakówna, Antoni Moszoro, Aniela Nędzińska, Jakub Somiak, Jakub Zielski și Jan Zielski. Programul festivității a fost alcătuit din: salutul de bunvenit al oaspeților la gară, slujba religioasă în biserica Sf. Anna cu predica polonă, adunarea generală și constituirea Societății Polone de Lectură (la alegeri a ieșit Mieczysław Broniewski ca președinte și con-ducerea: Józef Czmilak, Wilhelm Kostrakiewicz, pr. Józef Krzyżanowski, Jan Maciejewski, Franciszek Marciniak, Ludmiła Marciniakówna, Aniela Nędziń-ska, Jakub Somiak, Jan Zielski), masa comună, serată

18e f

Polonus 3 / 2015

wieczorek (przemówienie wiceprezesa Czerniowieckiego Koła TSL Bazylego Mokrańskiego, występ chóru czerniowieckiego „Ogniska”, deklamacje sekretarza czerniowieckiego „Sokoła” Świerczyńskiego, śpiew solowy Grabowskiego, żywy obraz „Hołd Polonii”, monologi, amatorskie przedstawienie jednoaktówki Przybylskiego pt. „Na przekór”). Korespondent pod-pisany kryptonimem M. napisał sprawozdanie z tej uroczystości w korespondencji pn. „Stróżeniec, dnia 17 marca 1908. Otwarcie Czytelni Polskiej TSL w Stró-żeńcu”, wydrukowane w 23. numerze „Gazety Pol-skiej” z czwartku 19 marca.03.18. – Lwów: Zakończyło obrady Galicyjskie Towa-rzystwo Kredytowe Ziemskie. Na członka komisji rewizyjnej wybrany został m.in. Krzysztof Abrahamowicz. 03.<19. – Czerniowce: Opuścił miasto nieprzeciętny sędzia śledczy miejscowego Sądu Krajowego, patri-ota i zasłużony członek wydziałów Koła Polskiego i TBPiCP Adolf Fida, który został mianowany za-stępcą prokuratora w Suczawie. 03.19. – Czerniowce: Ukazał się 23. numer 26. rocznika „Gazety Polskiej”, a w nim pojawiło się m.in. wezwanie prezesa Związku Nauczycieli i Nauczycielek Polskich na Bukowinie Józefa Grabowskiego do ofiar na budowę Domu Polskiego w Suczawie. W południowej Bukowinie zbiórką zajmował się Józef Grabowski, na Bukowinie północnej – zastępca prezesa Jan Kamiński. W rubryce Wiadomości artystyczne i literackie podano, iż Związek Teatrów i Chórów Włościańskich zaczął wydawać we Lwowie miesięcznik ludowy „Poradnik Teatrów i Chórów Włościańskich”. Notatka przyniosła ogólną charakterystykę, zawartość podwójnego numeru 1-2 oraz warunki prenumeraty.03.19. – Seret, Czytelnia Polska TSL: Wiceprezes czerniowieckiego Koła Bazyli Mokrański wygłosił odczyt „O mitologii polskiej”. 03.22. – Czerniowce: Ukazał się 24. numer 26. rocznika „Gazety Polskiej”, w którym opublikowano opracowany przez dyrekcję (Władysław Sołtyński, Adolf Böhm) „Rachunek miesięczny Buk[owińskiego]. Polskiego Towarzystwa Zaliczkowego i Oszczędności w Czerniowcach za luty 1908”. 03.22. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Wykład profesora Uniwersytetu Lwowskiego i Akademii Rolniczej w Dublanach, dr. Mariana Raciborskiego pt. „O barwach roślin”. 03.22. – Klokuczka, Czytelnia Polska TSL: Odbył się doroczny popis ponad trzydzieściorga dzieci uczęszczających na kurs języka polskiego i historii polskiej. Dzieci przedstawiały fragmenty dziejów polskich, deklamowały wiersze patriotyczne i wyko-nywały wolne ćwiczenia sokole w grupach dziewczęcych i chłopięcych. Na zkończenie mali amatorzy przedstawili obrazek sceniczny K. Królińskiego „Ty ojczysta mowo”, a kółko amatorskie zagrało komedię „Chwała Bogu, stół nakryty”. 03.22. – Sadogóra, Czytelnia Polska: N. Kreutzowa wygłosiła odczyt nt. „W jaki sposób unikać chorób zaraźliwych”. 03.<24. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Na ostatnim swoim posiedzeniu wydział miejscowego

festivă (cuvântarea vicepreședintelui Cercului SȘP din Cernăuți Bazyli Mokrański, evoluția corului Societății „Ognisko”, recitarea secretarului Asociației „Sokół” – Świerczyński, solo Grabowski, tablou vivant „Hołd Polonii”, monologuri, prezentarea de către amatori, a piesei într-un act „Na przekór” de Przybylski). Corespondentul semnat cu criptonimul M. a scris despre această festivitate intitulată „Storojineț, 17 martie 1908. Deschiderea Societății Polone de Lectură a SȘP în Storojineț”, tipărită în nr. 23 al „Gazetei Polone” de joi, 19 martie. 03.18. – Lvov: Asociaţia de Credit a marii proprietăţi din Galiţia şi-a încheiat dezbaterile. Ca membru al comisiei de revizie a fost ales, printre alţii, Krzysztof Abrahamowicz. 03.<19. – Cernăuţi: A părăsit oraşul incoruptibilul judecător de urmărire al Tribunalului Ţării, patriot şi membru merituos al conducerilor Cercului Polonez şi APAF şi L Adolf Fida care a fost numit procuror adjunct, în Suceava. 03.19. – Cernăuţi: A apărut nr. 23 al „Gazetei Polone”, iar în el a apărut, printre altele, chemarea preşedintelui Uniunii Învăţătorilor şi Învăţătoarelor Poloneze din Bucovina Józef Grabowski pentru donaţii pentru construirea Casei Polone din Suceava. În Bucovina de sud cu adunarea donaţiilor s-a ocupat Józef Grabowski, pentru Bucovina de nord – preşedintele adjunct Jan Kamiński. În rubrica ştiri artistice şi literare s-a anunţat că Uniunea Teatrelor şi Corurilor Ţărăneşti a început să editeze la Lvov „Poradnik Teatrów i Chórów Włościańskich” cu apariţie lunară. Notiţa cuprinde o ca-racteristică generală, cuprinsul numărului dublu 1-2 precum şi condiţiile de abonare. 03.19. – Siret, Societatea Polonă de Lectură a SŞP: Vicepreşedintele Cercului din Cernăuţi Bazyli Mok-rański a susţinut referatul „Despre mitologia polonă”. 03.22. – Cernăuți: A apărut nr. 24 al „Gazetei Polone” în care este publicat „Calculul lunar al Societății Poloneze bucovinene de Împrumut și Eco-nomii din Cernăuți pe februarie 1908” elaborat de conducere (Władysław Sołtyński, Adolf Böhm).03.22. – Cernăuți, sala Casei Polone: Conferința profesorului Universității din Lvov și al Academiei Agricole din Dublani, dr. Marian Raciborski intitulată „Despre culorile plantelor”. 03.22. – Clocucica, Societatea Polonă de Lectură a SȘP: A avut loc serbarea a peste treizeci de copii care frecventează cursul de limba polonă și istoria Poloniei. Copiii au prezentat fragmente din istoria Poloniei, au recitat poezii patriotice și au executat exerciții libere pe grupe de fete și băieți. În încheiere, micii amatori au prezentat un tablou scenic al lui K. Króliński „Tu limbă maternă”, iar cercul de amatori a jucat comedia „Slavă Domnului, masa este pusă”. 03.22. – Sadagura, Societatea Polonă de Lectură: N. Kreutzowa a prezentat referatul intitulat „În ce fel pot fi evitate bolile contagioase”. 03.<24. – Cernăuți, sala Casei Polone: La ultima sa ședință, conducerea Cercului SȘP din localitate a numit

19e f

Polonus 3 / 2015

Koła TSL powołał komitet, który zajął się pracami przedwstępnymi około przygotowania bukowińskiej wycieczki do Krakowa. Zgłoszenia uczestników przyjmował skarbnik Koła TSL w lokalu Krakowskiego Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń.03.24. – Kraków: Wydział ścisły Zarządu Główne-go TSL po zapoznaniu się ze sprawozdaniem z dzia-łalności czerniowieckiego Koła TSL w roku 1907 i protokółem walnego zgromadzenia członków tegoż Ko-ła w dniu 14 lutego 1908 r. uchwalił wyrazić uznanie czer-niowieckiemu Kołu TSL „za wytrwałą i umiejętną pracę”. 03.25. – Czerniowce: Ukazał się 25. numer 26. rocz-nika „Gazety Polskiej”, o dzień wcześniej z powodu uroczystego święta Zwiastownia NPM, a w nim opu-blikowano „IV. wykaz składek na dokończenie bud. Domu Polskiego w Suczawie”, zawierający nazwiska ofiarodawców i kwoty z list nr 8 Michałowej Goreckiej, nr 11 Marii Warteresiewiczowej, nr 14 Tadeuszowej Mischkowej, nr 15 Julii Kwiatkowskiej, nr 23 Joanny Böhmowej, nr 46 Janiny Mitkiewiczówny. 03.25. – Czerniowce, sala biblioteczna Domu Pol-skiego: Odbyło się walne zgromadzenie członków To-warzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Na 151 człon-ków obecnych było 38. Do osiągnięć zaliczono uzyskanie 6000 m² gruntu na boisko w drodze kupna, urządzenie obchodów rocznicowych powstania styczniowego, uchwalenia Konstytucji 3 Maja i zgonu Tadeusza Kościuszki, zorganizowanie 15 oddziałów korpusów wakacyjnych, które dały impuls do zało-żenia Czytelni Polskich w Radowcach, Serecie i Stró-żeńcu. Po dyskusji nad opublikowanym wcześniej sprawozdaniem udzielono ustępującemu wydziałowi absolutorium, uchwalono preliminarz i wybrano nowy wydział, do którego weszli: Bazyli Mokrański – prezes oraz delegat do okręgu i związku, Wojciech Wejdelek – wiceprezes oraz członkowie – Henryk Altheim, August Amirowicz, Adolf Böhm, Józef Dutkowski, Roman Kusik, Ludwik Mendrak, Franciszek Piša, Edward Rottenburg, Walerian Skwarnicki i Kazimierz Tokarski. Członkami komisji rewizyjnej zostali: Franciszek Burski, Jan Duzinkiewicz oraz Emil Reger jako zastępca. Uchwalono również zmianę paragrafu 32 statutu, dzięki czemu powołano sąd honorowy na rok 1908 w składzie: Feliks Godlewski, Jan Krzanowski, dr Stanisław Kwiatkowski, Władysław Mierzwiński i Władysław Sołtyński.03.25. – Plesza: Józef Kurudz napisał obszerny list o miejscowym środowisku polskim, o dobrych skutkach urzędowania wójta Jana Rewaja (usunięcie zaniedbań po poprzedniku, ogrodzenie cmentarza, wybudowanie kościoła za 12000 kor., rozpoczęcie budowy szkoły na bardzo korzystnych dla gminy warunkach) i przeszkodach ze strony jego przeciwników, Jakuba Krajacza, Jerzego Kuczaka i nade wszystko Mikołaja Rużyckiego. Kores-pondencja ukazała się drukiem w rubryce Listy z kraju 27. numeru „Gazety Polskiej” z czwartku 2 kwietnia.03.29. – Bojan: Po przedpołudniowej mszy św. w kościele parafialnym z patriotycznym kazaniem ks. kan. Jakuba Cwynarskiego staraniem delegata czerniowieckiego Koła TSL Grabowskiego i oficjała kolejowego z No-wosielicy Zdanowicza oraz miejscowego probosz-

comitetul care s-a ocupat de pregătirea excursiei din Bucovina la Cracovia. Anunțarea participanților se făcea la trezorierul Cercului SȘP în localul Societății Asigurărilor Reciproce din Cracovia. 03.24. – Cracovia: Conducerea restrânsă a Conducerii Principale a SȘP, după cunoașterea dării de seamă din activitatea Cercului SȘP din Cernăuți pe anul 1907 și a procesului verbal al adunării generale a membrilor aceluiași Cerc din ziua de 14 februarie 1908, a decis să aprecieze Cercul SȘP din Cernăuți „pentru munca perseverentă și pricepută”. 03.25. – Cernăuți: A apărut nr. 25 al „Gazetei Polone” cu o zi mai devreme din cauza sărbătoririi festive a Bunei Vestiri, iar în el s-a publicat „a IV listă a sumelor pentru finisarea Casei Polone din Suceava” cuprinzând numele donatorilor și sumele din scrisorile nr. 8 a Michałowei Gorecka, nr. 11 a Mariei Warteresiewiczowa, nr. 14 al Tadeuszowei Mischkowei, nr. 14 al Juliei Kwiat-kowska, nr. 23 a Joannei Böhmowa, nr. 46 a Janinei Mitkiewiczówna. 03.25. – Cernăuți, sala bibliotecii Casei Polone: A avut loc adunarea generală a membrilor Asociației de Gimnastică „Sokół”. Din 151 de membri au fost prezenți 38. Se prevedea obținerea de 600 m2 de teren cumpărat, organizarea sărbătoririlor anuale ale insurecției din ianuarie, votarea Constituției din 3 Mai și moartea lui Tadeusz Kościuszko, organizarea a 15 detașamente de vacanță care ar impulsiona înființarea de Societăți Polone de Lectură în Rădăuți, Siret și Storojineț. După discuții pe marginea dării de seamă publicate anterior, vechea conducere a fost eliberată, s-a decis preliminar și s-a ales noua conducere formată din: Bazyli Mokrański – președinte și delegat al regiunii și uniunii, Wojciech Wejdelek – vicepreședinte și membrii – Henryk Altheim, August Amirowicz, Adolf Böhm, Józef Dutkowski, Roman Kusik, Ludwik Mendrak, Franciszek Piša, Edward Rottenburg, Walerian Skwar-nicki și Kazimierz Tokarski. Membrii comisiei de revizie: Franciszek Burski, Jan Duzinkiewicz și Emil Reger ca adjunct. De asemenea, s-a decis schimbarea paragrafului 32 al statutului datorită căruia s-a înființat comisia de judecată onorifică pe anul 1908 alcătuită din: Feliks Godlewski, Jan Krzanowski, dr. Stanisław Kwiatkowski, Władysław Mierzwiński și Władysław Sołtyński. 03.25. – Pleșa: Józef Kurudz a scris o amplă scrisoare despre comunitatea poloneză din localitate, despre bunele urmări ale organizării primarului Jan Rewaj (eliminarea neajunsurilor după predecesorul său, îngrădirea cimitirului, construirea bisericii pentru 12000 de c., începerea construirii școlii în condiții foarte favorabile pentru comună) și obstacolele din partea oponenților săi, Jakub Krajacz, Jerzy Kuczak și mai ales Mikołaj Rużycki. Corespondența a fost tipărită în rubrica Scrisori din țară în nr. 27 al „Gazetei Polone” de joi 2 aprilie. 03.29. – Boian: Înainte de Sf. Liturghie dinainte de amiază, în biserica parohială cu o predică patriotică a pr. canonic Jakub Cwynarski, prin grija delegatului Cercului SȘP din Cernăuți - Grabowski și a oficialului căilor ferate din Noua Suliță - Zdanowicz precum și

20e f

Polonus 3 / 2015

cza otwarta została nowa Czytelnia Polska TSL przez delegatów czerniowieckiego Koła TSL Bazylego Mokrańskiego i K. Grabowskiego w obecności licznych rodaków miejscowych i gości z Nowosielicy. Po nakreśleniu historii, celów i zadań TSL przez Mokrańskiego i wezwaniu Grabowskiego do wpisania się na członków uczyniło to natychmiast 103 rodaków spośród 500 tam mieszkających. Potem odbyło się pierwsze walne zgromadzenie, które wyłoniło władze nowej placówki: Wirgiliusz Płukasiewicz – prezes, Mich. Wilhelm – zastępca prezesa, Edward Wollak – sekretarz, Jan Kulin – zastępca sekretarza, Józef Mroziński – skarbnik, Adolf Szymłowicz – zastępca skarbnika, Leokadia Zawadzka – bibliotekarka, panna Antonina Rożniowiecka – zastępczyni bibliotekarki, ks. kan. Jakub Cwynarski – kurator. Po wyborach Mokrański wygłosił bardzo dobrze przyjęty przez zebranych odczyt o Tadeuszu Kościuszce. 03.29. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Wykład prof. dr. Kazimierza Twardowskiego pt. „Co to jest filozofia”.03.29. – Czerniowce, sala własna Towarzystwa Rękodzielników Polskich „Gwiazda” w Domu Polskim: Odbyło się doroczne walne zgromadzenie członków Towarzystwa Rękodzilników Polskich „Gwiazda”. Wybrano Leopolda Duszeńkę na prezesa, Michała Trzcińskiego – na jego zastępcę, dwunastu członków wydziału (Franciszek Elsasser, Władysław Gaspary, Władysław Gasperski, Michał Gorecki, Wiktor Jastrzębski, Sylwester Kunik, Roman Macheta, Antoni Masłowski, Antoni Panecki, Ernest Schwann, Walery Skwarnicki i Józef Strasser), trzech kuratorów (dr Eugeniusz Mitkiewicz, ks. Aleksander Opolski, Władysław Sołtyński) i tyluż członków komisji kon-trolującej (Stanisław Grätz, Jan Strilczuk i Wojciech Wej-delek). Ponadto dotychczasowemu prezesowi Edwardowi Schwarzowi nadano godność honorowego prezesa. Ponieważ Duszeńko odmówił przyjęcia obowiązków prezesa, zebrani wybrali na jego miejsce Augusta Czerniawskiego, co z kolei spowodowało rezygnację z mandatów członków wydziału. Ostatecznie posta-nowiono zwołać ponownie walne zgromadzenie w sali stowarzyszenia na dzień 3 maja. 03.29. – Czerniowce: Obradował komitet urządzający pochód jubileuszowy dla uczczenia cesarza. Ponieważ padł wniosek, aby uczestników pochodu w dniu jubileuszu 2 grudnia 1908 r. obdzielić broszurkami jubileuszowymi w trzech językach: niemieckim, rumuńskim i rusińskim, przeciw temu stanowczo zaprotestował radny dr Stanisław Kwiatkowski, domagając się, aby dzieci polskie otrzymały broszurki w swoim ojczystym języku. Interwencja okazała się skuteczna. 03.29. – Klokuczka, Czytelnia Polska TSL: Odbyło się walne zgromadzenie członków. Uchwalono utrzymać Czytelnię i wynająć mniejszy lokal. W zgromadzeniu uczestniczyło 34 członków, którzy zachowali wydział w dotychczasowym składzie. 03.29. – Suczawa, wielka sala Domu Polskiego: Miejscowi amatorzy bardzo dobrze wystawili kome-dię Aleksandra Fredry „Posażna jedynaczka”. Wyko-nawcami byli: Helena Barańska, Antoni Barański, Jan

a parohului din localitate a fost deschisă noua Societate Polonă de Lectură SȘP de către delegaţii Cercului SŞP din Cernăuţi – Bazyli Mokrański şi K. Grabowski în prezenţa numeroşilor compatrioţi locali şi a oaspeţilor din Noua Suliţă. După trasarea istoriei, scopurilor şi sarcinilor SȘP de către Mokrański și apelul lui Grabowski la înscriere ca membri, imediat au făcut-o 103 compatrioți din cei 500 de locuitori. Apoi a avut loc prima adunare generală care a ales conducerea: Wirgiliusz Płukasiewicz – președinte, Mich. Wilhelm – președinte adjunct, Edward Wollak – secretar, Jan Kulin – secretar adjunct, Józef Mroziński - trezorier, Adolf Szymłowicz – trezorier adjunct, Leokadia Zawadzka – bibliotecară, d-ra Antonina Rożniowiecka – bibliotecară adjunctă, pr. canonic Jakub Cwynarski – curator. După alegeri, Mokrański a prezentat un referat despre Tadeusz Kościuszko, foarte bine primit de cei prezenți. 03.29. – Cernăuți, sala Casei Polone: Conferința prof. dr. Kazimierz Twardowski intitulată „Ce este filosofia”.03.29. – Cernăuți, sala proprie a Asociației Meșteșugarilor Polonezi „Gwiazda” în Casa Polonă: A avut loc adunarea generală anuală a membrilor Asociației Meșteșugarilor Polonezi „Gwiazda”. Au fost aleși Leopold Duszeńko președinte, Michał Trzciński - adjunct, doisprezece membri ai conducerii (Franciszek Elsasser, Władysław Gaspary, Władysław Gasperski, Michał Gorecki, Wiktor Jastrzębski, Sylwester Kunik, Roman Macheta, Antoni Masłowski, Antoni Panecki, Ernest Schwarz, Walery Skwarnicki și Józef Strasser), trei administratori (dr. Eugeniusz Mitkiewicz, pr. Aleksander Opolski, Władysław Sołtyński) și tot atâția membri ai comisiei de control (Stanisław Grätz, Jan Strilczuk și Wojciech Wejdelek). Fostul președinte Edward Schwarz a primit titlul de președinte de onoare. Deoarece Duszeńko a refuzat să accepte obligațiile de președinte, cei prezenți l-au ales în locul lui pe August Czerniawski ceea ce a făcut să se renunțe la mandatele membrilor conducerii. În final, s-a decis convocarea din nou a adunării generale în sala asociației în ziua de 3 mai. 03.29. – Cernăuți: A avut loc dezbaterea comitetului organizatoric al defilării jubiliare în cinstea împăratului. Deoarece s-a propus ca participanților la defilare în ziua jubileului din 2 decembrie 1908, să li se dea broșuri jubiliare în trei limbi: germană, română și ruteană, împotriva acestei propuneri s-a opus categoric consilierul dr. Stanisław Kwiatkowski, cerând ca și copiii polonezi să primească broșuri în limba lor maternă. Intervenția s-a dovedit a fi eficientă. 03.29. – Clocucica, Societatea Polonă de Lectură a SȘP: A avut loc adunarea generală a membrilor. S-a decis să se mențină Societatea și să se închirieze un local mai mic. La adunare au participat 34 de membri care au păstrat conducerea în componența de până atunci. 03.29. – Suceava, sala mare a Casei Polone: Amatorii din localitate au prezentat foarte bine comedia lui Aleksander Fredro „Posażna jedynaczka”. Interpreți au fost: Helena Barańska, Antoni Barański, Jan Chrza-nowski, Wiktor Czernelecki, M. Gajdziński, Stanisław

21e f

Polonus 3 / 2015

Chrzanowski, Wiktor Czernelecki, M. Gajdziński, Sta-nisław Jaworski, Józefa Koczyńska, Ludmiła Machwi-cówna, Helena Majcherczyk, Ludwik Tomkiewicz, Eu-genia Tomkiewiczowa. Przedstawienie zostało poprze-dzone wesołym obrazkiem scenicznym Stanisława Möhlna „Bakałarz wiejski”. Scenę świetnie przygotował Gustaw Horżynek, który wraz z innymi wyposażył ją w „piękną kurtynę i znakomite urządzenie sceniczne”. 03.30. – Czerniowce, lokal „Ogniska” w Domu Polskim: Odbyło się zebranie mężczyzn zamierzających wstąpić do chóru „Ogniska”.03.31. – Czerniowce: Dyrekcja (Władysław Soł-tyński, Adolf Böhm) Bukowińskiego Towarzystwa Zaliczkowego i Oszczędności w Czerniowcach opraco-wała „Rachunek miesięczny… za marzec 1908”, który został opublikowany w 30. numerze „Gazety Polskiej” z niedzieli 12 kwietnia.

Jaworski, Józefa Koczyńska, Ludmiła Machwicówna, Helena Majcherczyk, Ludwik Tomkiewicz, Eugenia Tomkiewiczowa. Spectacolul a fost precedat de un vesel tablou scenic „Bakałarz wiejski” de Stanisław Möhln. Scena a fost frumos pregătită de Gustaw Horżynek care, împreună cu alții, a echipat-o cu „o splendidă cortină și excelente insta-lații scenice”.03.30. – Cernăuți, localul Societății „Ognisko” în Casa Polonă: A avut loc adunarea bărbaților care intenționează să intre în componența corului Societății.03.31. – Cernăuți: Conducerea (Władysław Sołtyński, Adolf Böhm) a Societății Bucovinene de Împrumut și Economii din Cernăuți a redactat „Calculul lunar (…) pentru martie 1908” care a fost publicat în nr. 30 al „Gazetei Polone” de duminică, 12 aprilie.

Trad. St. Iachimovschi

W tym roku obchodzimy 25. rocznicę istnie-nia reaktywowanej w marcu 1990 r. w Rumunii orga-nizacji, zrzeszającej zamieszkałe w tym kraju osoby polskiego pochodzenia. Polska grupa etniczna w Rumunii, w skład której wchodzą potomkowie powstańców z 1863 r., osadników na Bukowinie z okresu cesarstwa austro-węgierskiego, emigracji przedwojennej, uchodźców z okresu ostatniej wojny, jak i osoby przybyłe z róż-nych przyczyn do Rumunii już po wojnie, zawsze przejawiała zrzeszoną działalność polonijną, która, niestety, została zakazana w 1952 r. przez ówczesny reżim. Mimo oficjalnej propagandy o przyjaźni pomiędzy „bratnimi krajami”, wiadomo jak trudno było w rzeczywistości wszystkim mniejszościom naro-dowym w tym kraju przejawiać swoją tożsamość. Rząd komunistyczny skutecznie izolował kraj od wszelkich naleciałości z zewnątrz, wspierając proces wynarodow-ienia i asymilacji innych narodowości. Również Polacy żyli w tym kraju, ale jakby ich nie było. Żyliśmy ukry-

În acest an, sărbătorim 25 de ani de existență a organizației din România reactivate în martie 1990, care reunește persoanele de origine poloneză ce locuiesc în această țară. Grupa etnică din România, în componența căreia intră urmașii insurgenților din anul 1863, ai coloniștilor din Bucovina din perioada imperiului austro-ungar, ai emigrației dinainte de război, ai refugiaților din perioada ultimului război ca și persoanele venite în România după război din diferite motive mereu s-a manifestat printr-o activitate organizată care, din păcate, a fost interzisă în 1952 de către regimul de atunci. În ciuda propagandei oficiale despre prietenia între „țările frățești”, se știe cât de greu le-a fost în realitate tuturor minorităților naționale din această țară să își manifeste identitatea lor. Regimul comunist a izo-lat eficace țara de orice influențe din afară, sprijinind procesul deznaționalizării și asimilării altor naționalități. Și polonezii au trăit în această țară, dar ca și cum ei nu ar fi fost. Am trăit ascunși, speriați, mulți dintre noi

22

dr Jan Bujak – Kraków

Spojrzenie wstecz Privire în urmăW tym roku Związek Polaków w Rumunii

obchodzi 25-lecie istnienia. Jako pierwsi zorganizowali się w Polacy w Bukareszcie, rejestrując Związek Po-laków w Rumunii „Dom Polski” dnia 16 marca 1990 r., dając w ten sposób impuls skupiskom polskim na Bukowinie oraz początek dzisiejszej organizacji z sie-dzibą w Suczawie. Związek Polaków jest jedną z 19 organizacji mniejszości narodowych w Rumunii. Skupia obecnie 14 lokalnych filii.

Niech to „spojrzenie wstecz” pani Xenii Grab-skiej-Stoica – jednej z założycielek organizacji i pier-wszej jej przewodniczącej przypomni trudne, ale i pełne entuzjazmu początki Związku Polaków w Rumunii oraz przybliży działalność organizacji bukareszteńskiej

Redakcja

În acest an, Uniunea Polonezilor din România sărbătorește 25 de ani de existență. Primii care s-au organizat au fost polonezii din București care au înregistrat Uniunea Polonezilor din România „Dom Polski” în ziua de 16 martie 1990, dând în acest fel impuls comunităților de polonezi din Bucovina precum și dând începutul organizației actuale cu sediul în Suceava. Uniunea Polonezilor este una din cele 19 organizații ale minorităților naționale din România. În prezent are 14 filiale locale.

Fie ca aceasta „privire în urmă” a doamnei Xenia Grabska-Stoica – una dintre întemeietoarele organizației și prima președintă a acesteia să aducă aminte de începuturile grele dar pline de entuziazm ale Uniunii Polonezilor din România și șă prezinte activitatea organizației bucureștene. Redacția

Polonus 3 / 2015

ci, zastraszeni, wielu z nas nie miało odwagi przyznać się do swojej narodowości. Szczególnie w ostatnich la-tach reżimu sytuacja zaostrzyła się, jako że w Polsce działy się sprawy, które nie pasowały do panującej tu wszechwładnie teorii „wszechstronnie rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego”. Rewolucja ludowa z grudnia 1989 r. stała się momentem przełomowym, który zmienił oblicze Ru-munii. Po obaleniu dyktatury, demokratyzacja ustroju politycznego, proces głębokich reform społecznych i gospodarczych stwarza warunki dla otwartej polityki narodowościowej, otwiera perspektywy odzyskiwania podmiotowości przez mniejszości narodowe w Rumu-nii. W tej nowej sytuacji, w której bez strachu mogliśmy przyznawać się do swojego pochodzenia, z myślą o tych, którzy urodzili się w Polsce, a zna-leźli daleko od niej, o ich potomkach, którzy, mimo że urodzeni już w Rumunii, nierzadko z małżeństw mieszanych, czują się związani z polskością, niewiel-ka grupa inicjatywna z Bukaresztu (panie Teresa Kwiecińska-Maiorescu, Xenia Grabska-Stoica, Jad-wiga Miklaszewska, Maria Sikorska-Henter, Eweli-na Zambrowicz-Răuţă, Jadwiga Pawlak-Mihai) postanowiła w lutym 1990 r. reaktywować Związek Polaków w Rumunii „Dom Polski”, którego tradycje w Rumunii sięgają 1903 r. To prawda, że tamte lata należą już do historii, uwzględniając jednak pionierskie wysiłki pierwszych członków, dla przypomnienia pozwolę sobie na naszki-cowanie działalności pierwszych lat istnienia związku. W statucie postawiliśmy sobie za główny cel zachow-anie tożsamości narodowej, propagowanie, wspieranie, prowadzenie i doskonalenie nauczania języka polskie-go, który jest nie tylko instrumentem porozumiewania się, ale podtrzymuje polskość, staje się wartością – znak-iem tożsamości, jak i podtrzymywanie kultury, tradycji, obrządków, wiary, zacieśniania więzów z Macierzą. Pragniemy także być ambasadorami polskości, krze-wiąc wiedzę o Polsce wśród współobywateli kraju stałego zamieszkania o dorobku kulturalnym i ty-siącletniej tradycji chrześciańskiej narodu polskiego. Jednocześnie pragniemy podkreślić naszą tu obecność, być widoczni, równouprawnieni, być współtwórcami życia społecznego, kulturalnego i w ogóle zmian, jakie zachodzą w Rumunii, a nasze działania zrównoważyć polityką kraju, w którym żyjemy. Po nadaniu ogłoszenia w prasie i radio, za-częły napływać z całej Rumunii zgłoszenia o chęci przynależności do tego związku. Kiedy 16 marca 1990 r. rejestrowaliśmy się w sądzie bukareszteńskim jako związek polskiej mniejszości narodowej, nie ogarnialiśmy ani problemów, jakie się będą wyłaniać, ani możliwości, jakie przemiany zachodzące w Rumu-nii przed nami otworzą. Pierwsze posiedzenie odbyło się w szkole pol-skiej przy Ambasadzie, gdyż zrozumiałe, niczym wtedy nie dysponowaliśmy, ani lokalem, ani jakimkolwiek

nu au avut curajul să își recunoască naționalitatea. Mai ales, în ultimii ani ai regimului situația s-a agravat, căci în Polonia se petreceau lucruri care nu se potriveau cu teoria dominantă aici a „societății socialiste multilateral dezvoltate.” Revoluția populară din decembrie 1989 a devenit un moment decisiv care a schimbat fața României. După răsturnarea dictaturii, democratizarea regimului politic, procesul unor profunde reforme sociale și economice au creat condițiile pentru o politică deschisă a naționalităților, deschizând perspectivele recâștigării subiectivității de către minoritățile naționale din România. În această nouă situație în care fără teamă am putut să ne recunoaștem originea, cu gândul la cei care s-au născut în Polonia, dar s-au găsit departe de ea, la urmașii lor care, deși s-au născut deja în România, adeseori din familii mixte, se simt legați cu spiritul polonez, un unic grup de inițiativă din București (doamnele Teresa Kwiecińska-Maiorescu, Xenia Grabowska-Stoica, Jadwiga Miklaszewska, Maria Sikorska-Henter, Ewelina Zambrowicz-Răuţă, Jadwiga Pawlak-Mihai) a decis, în februarie 1990, să reactiveze Uniunea Polonezilor din România „Dom Polski” ale cărei tradiții datează din anul 1903. E adevărat că anii aceia aparțin deja istoriei luând totuși în considerare efortul de pionierat al primilor membri, îmi permit să schițez activitatea primilor ani de existență ai Uniunii. În Statut ne-am propus ca scop principal păstrarea identității naționale, propagarea, susținerea și perfecționarea învățării limbii polone care este nu doar un instrument al înțelegerii, ci susține spiritul polonez, devine o valoare – semn al identității ca și al susținerii culturii, tradițiilor, ritualurilor credinței, întăririi legăturilor cu Patria. De asemenea dorim să fim ambasadori ai spiritului polonez, să propagăm cunoașterea Poloniei în rândul concetățenilor țării cu domiciliul stabil, despre bagajul cultural și tradiția creștină milenară a poporului polonez. Totodată dorim să subliniem prezența noastră aici, să fim vizibili, egali în drepturi, să fim coautori ai vieții sociale, culturale și ai schimbărilor în general ce au loc în România, iar acțiunile noastre să fie în conformitate cu politica țării în care trăim.

După anunțurile din presă și la radio, au început să vină din întreaga Românie cereri despre dorința de a aparține acestei uniuni. Când la 16 martie 1990 ne-am înregistrat la Tribunalul din București ca uniune a mi-norității naționale poloneze, nu am conștientizat nici problemele care vor apărea, nici posibilitățile pe care schimbările ce vor avea loc în România le vor deschide în fața noastră.

Prima ședință a avut loc la școala polonă de lângă Ambasadă, căci se înțelege că nu dispuneau atunci de nimic, nici de local, nici de orice fel de mobilier,

23

Polonus 3 / 2015

sprzętem, jedynie ogromnym entuzjazmem i chęcią działania w organizacji, która była naszą polską organizacją na ziemi rumuńskiej. Przyjechali wtedy do Bukaresztu przedstwiciele polskich skupisk z Bukowiny, nieżyjący już, zasłużony działacz polonijny pan Antoni Rojowski oraz ksiądz Julian Kropp. Na tym zebraniu został wybrany zarząd związku w następującym składzie: przewodnicząca Xenia Grabska-Stoica, wiceprzewodniczący Andrzej Răuţă i Michał Rainer, sekretarz Teresa Kwiecińska-Maiorescu, skarbnik Bogdan Şuster, członkowie An-toni Rojowski i Jadwiga Miklaszewska. Postanowiono także organizować oddziały terenowe oraz wytypow-ano trzy osoby do Tymczasowej Rady Jedności Naro-dowej (CPUN), a mia-nowicie panią Janinę Radu, pana Antoniego Rojow-skiego i pana Michała Rainera. W tych naszych pierwszych krokach więcej było początkowo dobrych chęci niż umiejętności działania. Bo i skąd. Wtedy jeszcze nie znaliśmy się dobrze. Nie wiedzieliśmy kto kim jest, a budując naszą organizację nie chcieliśmy, aby przypominała ona organizację partyjną. Początkowo nasza praca koncentrowała się na działalności organizacyjno-administracyjnej. Sprawą pierwszej wagi było zdobycie lokalu w Bukareszcie na siedzibę związku, a kiedy już udało nam się ten lokal zdobyć w centrum Bukaresztu przy ulicy N. Balcescu 26, trzeba było go wyposażyć i nadać mu odpowiednia oprawę. Zaczęła się nie należąca do łatwych praca w wyszukiwaniu sponsorów i ofiarodawców dla zdoby-cia funduszy na ten cel. I tak przy pomocy udzielonej nam przez Ambasadę Polską, Biuro Radcy Hand-lowego, przedstawicielstwa polskich firm handlowych, darowizn od polskich organizacji i osób prywatnych ze Stanów Zjednoczonych, Anglii, Hiszpanii, Nie-miec oraz dzięki własnej pomysłowości, zdołaliśmy ładnie urządzić siedzibę Domu Polskiego. Równole-gle z pracami natury organizacyjno-administracyjnej odbywała się działalność w komisjach: kulturalno-oświatowej, propagandy i łączności z Polską i innymi krajami, społecznej i ds. Kościoła, wymiany naukowej i ds. młodzieży. Staraliśmy się poprzez korespondencję, pry-watne kontakty i znajomości, audycje w radio i TV popularyzować naszą działalność, upowszechniać tę prawdę, że w Rumunii istnieje mniejszość polska, która działa i rozwija się. Wymownym dowodem naszego działania, istnienia oraz dobrej woli w prezentowaniu całej polskiej społeczności w Rumunii, było zaini-cjowanie wydawania dwujęzycznego pisma pod nazwą „Polonus”, którego pierwszy numer oddano do druku w pierwszych dniach października 1990 r. Oto fragment z referatu pana Gustawa Majorka o „Polonusie” w okresie bukareszteńskim 1990-1993: „Osobą, która najbardziej przyczyniła się do powstania czasopisma była ś.p. Janina Radu. Ona była prawdzi-wym twórcą pisma, »Polonus« był jej dzieckiem. Pozostawała jego redaktorem do chwili przeniesienia

ci doar de un uriaș entuziasm și de dorința de a activa într-o organizație care era organizația noastră poloneză pe pământ românesc.

Atunci au venit la București reprezentanți ai comunităților poloneze din Bucovina, dl. Antoni Rojowski activist cu merite deosebite care nu mai trăiește astăzi și preotul Julian Kropp. La această adunare a fost aleasă conducerea uniunii compusă din: președinte Xenia Grabowska-Stoica, vicepreședinte Andrzej Răuţă şi Michał Rainer, secretar Teresa Kwiecińska-Maiorescu, trezorier Bogdan Şuster, membri Antoni Rojowski şi Jadwiga Miklaszewska. De asemenea, s-a stabilit să se organizeze filiale în teren și s-au numit trei persoane pentru CPUN, adică doamna Janina Radu, domnul Antoni Rojowski și domnul Michał Rainer.

În acești primi pași ai noștri, la început au fost intenții bune și nu cunoașterea acțiunilor. De unde? Atunci încă nu știam bine. Nu știam cine ce este, iar construind organizația noastră nu am vrut ca ea să amintească de organizația de partid.

La început, munca noastră s-a concentrat pe activitatea organizatorico-administrativă. O problemă de primă importanță a fost obținerea unui local în București pentru sediul uniunii, iar când am reușit să obținem acest local în centrul Bucureștiului, pe strada N. Bălcescu 26, a trebuit să îl dotăm și să îi dăm ambianța corespunzătoare. A început o muncă nu ușoară în căutarea de sponsori și donatori pentru obținerea de fonduri în acest scop. Și așa, cu ajutorul primit de la Ambasada Polonă, Biroul Consilierului Comercial, reprezentanțele firmelor comerciale poloneze, dona-țile de la organizațiile poloneze și persoanele private din Statele Unite, Anglia, Spania, Germania precum și datorită propriei ingeniozități am reușit să aranjăm frumos sediul Casei Polone. Paralel cu munca de natură organizatorico-administrativă s-a desfășurat activitatea în comisii: culturală și de învățământ, propagandă și legătură cu Polonia și alte țări, socială și pentru problemele Bisericii, de schimburi științifice și pentru problemele tineretului.

Ne-am străduit prin corespondență, contacte private și cunoștințe, audiții la radio și TV să popu-larizăm activitatea noastră, să propagăm acest adevăr care activează și se dezvoltă. O dovadă elocventă a activității noastre, precum și a existenței bunăvoinței în prezentarea întregii comunități poloneze din România a fost inițierea editării publicației bilingve „Polonus” al cărei prim număr a fost dat la tipar în primele zile ale lunii octombrie 1990.

Iată un fragment din referatul d-lui Gustaw Majorek despre „Polonus” în perioada bucureșteană 1990-1993: „Persoana care a contribuit cel mai mult la apariția publicației a fost regretata Janina Radu. Ea a fost adevărata fondatoare a publicației. „Polonus” a fost copilul ei. A rămas redactoarea ei până la mutarea

24e f

Polonus 3 / 2015

redakcji do Suczawy i zmiany jej składu osobowego. To właśnie Janina Radu, filolog z wykształcenia, nadała pismu oryginalny tytuł »Polonus«, przygotowała ostateczną koncepcję, zebrała niezbędne fundusze, zorganizowała papier i załatwiła drukarnię. Była nie tylko redaktorem, ale także głównym autorem tek-stów, łącznie z artykułem programowym w pierwszym numerze pisma. Pamiętam, jak z kartkami w ręku zatrzymywała napotkanych w biurowcu znajo-mych i czytała fragmenty przygotowanych artykułów, czekając na ich opinie i sugestie. Przygotowania pierwszego numeru „Polonusa” trwały pół roku, złożony w drukarni materiał przeleżał tam dalsze trzy miesiące. Ostatecznie pierwszy numer ukazał się w grudniu 1990 r., a jego tematyka była związana ze wznowionym Świętem Niepodległości 11 listopada i datą Wszystkich Świętych”. W 1990 r. z przyczyn od nas niezależnych mu-sieliśmy opuścić dotychczasową siedzibę. Po długich i nieustępliwych negocjacjach z władzami miejskimi i odrzucaniu kolejnych proponowanych lokali nieod-powiednich dla naszych potrzeb i celów, zgodziliśmy się wreszcie na przeprowadzkę do nowego pomiesz-czenia przy ul. J. L. Calderon 59, które miało o wiele większą powierzchnię od poprzedniego. W Domu Polskim, który jest miejscem reprezentacyjnym Polonii bukareszteńskiej, odbywały się uroczystości związane z obchodami ważnych wydarzeń historycznych, kulturalnych, religijnych, odczyty, wieczorki literackie i muzyczne, spot-kania z pisarzami polskimi, tłumaczami rumuńskimi literatury polskiej, z przedstawicielami kleru. Orga-nizowaliśmy też spotkania towarzysko-rozrywkowe, podczas których wyłaniały się wspólne zaintereso-wania, ułatwiające nawiązywanie osobistych przyjaźni. Tu odbywały się lekcje języka polskiego prowa-dzone przez nieodżałowaną Janinę Radu, można było korzystać z biblioteki, czytelni i telewizora. Naszym ogromnym życzeniem było po-siadanie sztandaru związku. Pani dr Jadwiga Miklaszew-ska z własnych funduszy sfinansowała ten projekt i życzenie stało się rzeczywistością. Chlubimy się pięknym sztandarem, na którym widnieje wyhafto-wany napis Związek Polaków w Rumunii „Dom Pol-ski” Bukareszt, a na rewersie wizerunek Matki Boskiej Królowej Polski. Piękny haft został wykonany przez siostry zakonne z Sandomierza za wstawiennictwem naszego opiekuna, wielebnego ks. prałata Jerzego Paw-lika. Wydarzeniem szczególnej wagi, które na zawsze pozostanie w naszej pamięci, była wizyta w Rumunii w październiku 1992 r. Prymasa Polski, kardynała Józe-fa Glempa, podczas której Jego Eminencja poświęcił siedzibę Domu Polskiego w Bukareszcie i był łaskaw wpisać do Księgi Pamiątkowej następujące słowa: „Niech Bóg błogosławi Domowi Polskiemu i wszyst-kim, którzy przez niego będą przechodzić”. Do ważnych wydarzeń należy także wizyta w Domu Polskim 6 października 1994 r. prezesa „Wspólnoty Polskiej”,

redacției la Suceava și schimbarea componenței ei. Janina Radu, de formație filolog, a dat publicației titlul original „Polonus”, a pregătit concepția finală, a adunat fondurile necesare, a procurat hârtia și a găsit tipografia. A fost nu doar redactor, ci și principala autoare de texte, inclusiv a articolului-program din primul număr al publicației. Țin minte cum, cu foile în mână, îi oprea pe cei întâlniți la biroul publicației și le citea fragmente din articolele pregătite, așteptând opiniile și sugestiile lor. Pregătirile pentru primul număr al „Polonus-ului” au durat jumătate de an, materialul a stat în tipografie alte trei luni. În sfârșit primul număr a apărut în decembrie 1990, iar tematica lui a fost legată de Sărbătoarea Independenței din 11 noiembrie reluată și de data sărbătorii Tuturor Sfinților”.

În anul 1990, din cauze independente de voința noastră am fost nevoiți să părăsim sediul de până acum. După lungi și inflexibile negocieri cu autoritățile orașului și refuzarea altor localuri propuse, necorespunzătoare pentru nevoile și scopurile noastre, în sfârșit am acceptat să ne mutăm în noua locație de pe str. J. L. Calderon 59, care avea o suprafață cu mult mai mare decât cea anterioară.

În Casa Polonă, care este locul reprezentativ pentru comunitatea poloneză din București, s-au desfășurat sărbătoriri ale importantelor evenimente istorice, culturale, religioase, conferințe, seri literare și muzicale, întâlniri cu scriitori polonezi, cu traducători români de literatură polonă, cu reprezentanți ai clerului. Am organizat și întâlniri tovărășești în timpul cărora se manifestau interese comune care facilitau legarea de prietenii. Aici se desfășurau lecțiile de limba polonă conduse de regretata Janina Radu, puteai să profiți de bibliotecă, sală de lectură și televizor.

Marea noastră dorință a fost de a avea stindardul uniunii. Doamna dr. Jadwiga Miklaszewska din fonduri proprii a finanțat acest proiect și dorința a devenit realitate. Ne mândrim cu splendidul stindard pe care se vede brodat înscrisul Uniunii Polonezilor din România „Dom Polski” București, iar pe revers chipul Maicii Domnului Regina Poloniei. Splendida broderie a fost executată de călugărițele din Sandomierz prin intermediul protectorului nostru, venerabilul pr. prelat Jerzy Pawelik.

Evenimentul de o deosebită importanță, care va rămâne pentru totdeauna în amintirea noastră, a fost vizita în România în octombrie 1992, a Primatului Poloniei – cardinalul Józef Glemp vizită în timpul căreia Eminența Sa a sfințit sediul Casei Polone din București și a binevoit să semneze în Cartea de Onoare: „Dumnezeu să binecuvânteze Casa Polonă și pe toți cei care vor veni în ea”. De importantele evenimente tine și vizita la Casa Polonă în ziua de 6 octombrie 1994

25e f

Polonus 3 / 2015

prof. Andrzeja Stelmachowskiego, który w Księdze Pamiątkowej zapisał: „Jakże wielkim szczęściem jest znaleźć się wśród rodaków i odkryć gorące serca bijące wśród Polaków wszystkich pokoleń, mieszkających na gościnnej ziemi rumuńskiej. Oby duch jedności panował zawsze wśród Was, a znak Orła Białego przygarniał wszystkich pod dachem Domu Polskiego”. Działaliśmy może nie spektakularnie dla oczu postronnych, ale nieustępliwie, krok po kroku, przezwyciężając mniejsze i większe przeszkody i sami ucząc się działalności społecznej, a przyświecała nam maksyma mickiewiczowska z „Ody do młodości” – mierz siły na zamiary, a nie zamiar według sił. Staraliśmy się i staramy nadal, aby Dom Pol-ski stał się kawałkiem Polski i służył swoim członkom jako przystań, klub i przewodnik, łączący nas, Polaków zamieszkałych w Rumunii z Macierzą, a dla naszych miłych przyjaciół i sympatyków miał zawsze gościnnie otwarte podwoje. Oczywiście, nasze ówczesne cele i zadania nie wyczerpały, bo nie mogły wyczerpać, wszelkich możliwości działania. Mogły służyć jednak dyskusji, ustaleniu priorytetów i rozważeniu zakresu działania na przyszłość. Ważne jest, abyśmy byli razem, wyczuleni na wzajemne oczekiwania, ponieważ jesteśmy sobie potrzebni. Głównym ogniwem nas łączącym jest Oj-czyzna.

CASTELUL CAVALERILOR TEUTONI DIN MALBORK

Următorul înscris pe Lista Patrimoniului Mondial UNESCO este Castelul Cavalerilor Teutoni de la Malbork. Acest complex din cărămidă, cel mai mare din lume, este vizitat anual de o jumătate de milion de turişti. Este cea mai puternică fortăreaţă gotică din Europa, adevărată perlă a arhitecturii de apărare.

Construcţia castelului a început în sec. XIII, iar cele mai mari schimbări ale formei clădirii au intervenit în secolul următor, în urmă deciziei din anul 1309 privind mutarea capitalei Statului Cavalerilor Teutoni şi a sediului Marelui Maestru de la Veneţia la Malbork.

Construcţia se compune din trei părţi principale: Castelul Înalt, Castelul Mediu şi zona de antecetate. Fiecare dintre ele a avut un sistem propriu de apărare şi era înconjurat în întregime de fortificaţii comune. Cea mai frumoasă construcţie este palatul Marilor Maeştri – considerat una din realizările de vârf ale arhitecturii

ZAMEK KRZYŻACKIW MALBORKU

Kolejnym wpisem na Listę Światowego Dzie-dzictwa UNESCO jest Zamek Krzyżacki w Mal-borku. Ten największy ceglany zespół zamkowy na świecie co roku odwiedza pół miliona turystów. Jest to najpotężniejsza warownia gotycka w Europie, prawdziwa perła architektury obronnej.

Budowę zamku rozpoczęto w XIII w., a naj-większe zmiany w kształcie budowli zaszły w nas-tępnym stuleciu, w związku z decyzją z roku 1309, dotyczącą przeniesienia z Wenecji do Malborka stolicy Państwa Krzyżackiego i siedziby Wielkiego Mistrza.

Budowla składa się z trzech zasadniczych części: Zamku Wysokiego, Zamku Średniego i Przed-dzamcza. Każda z nich posiadała własny system obronny, a całość otaczały wspólne fortyfikacje. Do najpiękniejszych budowli należy pałac Wielkich Mistrzów – uważany za jedno ze szczytowych

PIĘKNA NASZA POLSKA CAŁA FRUMOASĂ ESTE POLONIA NOASTRĂPOLSKIE OBIEKTY NA LIŚCIE ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO

OBIECTIVE POLONEZE PE LISTA PATRIMONIULUI MONDIAL UNESCO

Xenia Grabska-Stoica

a președintelui Asociației „Wspólnota Polska”, prof. Andrzej Stelmachowski care, în Cartea de Onoare, a consemnat: „Ce mare fericire este să te afli printre compatrioți și să descoperi inimi fierbinți care bat printre polonezii diferitelor generații care locuiesc pe ospitalierul pământ românesc. Fie ca duhul unității să stăpânească întotdeauna între Voi, iar semnul Vulturului Alb să Vă adune pe toți sub acoperișul Casei Polone”.

Poate am acționat nu spectaculos pentru ochii străinilor, dar inflexibil, pas cu pas, învingând obstacole mai mici și mai mari și învățând singuri activitatea socială, căci ne-a călăuzit maxima lui Mickiewicz din „Odă către tinerețe” – măsoară-ți forțele după intenții, iar nu intenția după forțe.

Ne-am străduit și ne străduim în continuare ca Dom Polski să fie o bucată din Polonia și să își slujească membrii ca port, club și ghid, unindu-ne pe noi polonezii din România cu Patria, iar pentru dragii noștri prieteni și simpatizanți să aibă mereu deschise ușile.

Bineînțeles, scopurile și sarcinile de atunci nu s-au epuizat, pentru că nu s-au putut epuiza toate modalitățile de a acționa. Au putut totuși să servească discuțiilor, stabilirii priorităților și reflectării asupra perioadei de acțiune în viitor.

Important este să fim împreună, sensibili la așteptările reciproce, pentru că ne suntem trebuitori. Importanta legătură care ne unește este Patria.

Trad. St. Iachimovschi

26e f

Polonus 3 / 2015

PolonusISSN 1223-4192

Redaktor naczelny: Stanisława Jakimowska Tipografia:

Zdjęcia na okładkach – przód: www.dreamstime.com; tył: zbiór Domu Polskiego

Foto: KL

osiągnięć świeckiej architektury gotyckiej. Ozdobiony zachwycającą do dziś kamieniarką oraz kapitelami kolumienek z niezwykle realistycznymi scenami z ży-cia ludzi w średniowieczu. Detale architektoniczne ozdabiające zamek nie mają sobie równych na innych zamkach. Pośrodku dziedzińca Krzyżacy wybudowali studnię nakrytą spadzistym dachem, na którym do dziś pelikan karmi pisklęta własną krwią.

W 1457 r., w czasie wojny trzynastoletniej, zamek przejął król Kazimierz Jagiellończyk. Przez ponad trzy stulecia zamek pełnił ważne funkcje gospodarcze i polityczne, był arsenałem Rzeczypospolitej, rezyden-cją władców polskich i siedzibą starostów malborskich, tu również czynna była mennica królewska. W czasie wojen polsko-szwedzkich zamek pełnił funkcję mi-litarną, ale obecność wojsk niekorzystnie wpłnęła na budowlę.

W styczniu 1961 r. utworzono Muzeum Zamkowe, a w lipcu 1965 r. w skrzydle wschodnim otwarto wystawę bursztynów. Co roku organizowany jest spektakl „Oblężenie Malborka” – widowiskowa inscenizacja ataku wojsk Władysława Jagiełły na krzyżacką stolicę. Wydarzenia te rozegrały się w 1410 r., niedługo po bitwie pod Grunwaldem. W czasie imprezy zamek tętni średniowiecznym gwarem, zjeżdża tu kwiat europejskiego rycerstwa, a współcześni turyści mogą odbyć podróż w czasie, przechadzając się między kramami z wyrobami średniowiecznego rzemiosła.

Niewiele brakowało, by jeden z najcenniejszych pomorskich zabytków przestał istnieć. Zaniedbywany i dowolnie przebudowywany w XVIII w., miał być nawet przeznaczony do rozbiórki. W efekcie zniszczeń z czasów II wojny światowej, które pochłonęły 50% budowli, imponująca warownia jest w znacznej części rekonstrukcją dawnego, gotyckiego założenia, a prace nad jej odbudową wciąż trwają.

Barbara Breabăn

gotice laice. Impodobit cu zidărie de piatră care şi astăzi încântă, precum şi cu capiteluri ale coloanelor cu scene neobişnuit de realiste din viaţa oamenilor din evul mediu. Detaliile arhitectonice care împodobesc castelul n-au egal cu alte castele. In mijlocul curţii, Cavalerii Teutoni au construit o fântână acoperită cu un acoperiş aplecat, pe care până azi un pelican îşi hrăneşte puii cu propriu-i sânge.

In anul 1457, în timpul războiului de treisprezece ani, castelul a fost preluat de regele Kazimierz Jagiellończyk. Timp de aproape trei veacuri castelul a îndeplinit importante funcţii economice şi politice, a fost arsenalul Regatului, reşedinţă a dom-nitorilor polonezi şi sediu al conducătorilor din Malbork. Aici, de asemenea, funcţiona monetăria regală. În timpul razboaielor polono-suedeze, castelul a îndeplinit funcţie militară, dar prezenţa armatei n-a avut o influ-enţă bună asupra construcţiei.

In ianuarie 1961 a fost înfiinţat Muzeul Castelului, iar în iulie 1965, în aripa de est, s-a deschis expoziţia chihlimbarului. In fiecare an este organizat spectacolul „Asediul Malbork-ului” – înscenare a ata-cului armatei lui Władysław Jagiełło asupra capitalei cavalerilor teutoni. Acest eveniment a avut loc în anul 1410, la scurt timp după lupta de la Grunwald. În timpul spectacolului, castelul duduie de zgomot medieval, soseşte aici floarea cavalerilor europeni, iar turiştii pot face o călătorie în timp plimbându-se printre tarabele cu produse meşteşugărești medievale.

Puţin a lipsit ca unul din cele mai de preţ mo-numente pomerane să înceteze de a mai exista. Neîn-grijit şi reconstruit după bunul plac în sec. XVIII, a fost destinat chiar demolării. Ca efect al distrugerilor din timpul celui de al doilea război mondial, care a distrus 50% din construcţie, fortăreaţa impozantă de astăzi, în mare parte, este reconstrucţia după planurile gotice vechi, iar lucrările de renovare durează şi în prezent.

27

Polonus 3 / 2015