Polacy, Rusini i Ukraińcy,

Argentyńczycy

pod redakcją Jerzego Mazurka

W serii ukazały się m.in:

Fernando Henrique Cardoso, Enzo Faletto

ZALEŻNOŚĆ A ROZWÓJ W AMERYCE ŁACIŃSKIEJPróba interpretacji socjologicznej

Zdzisław Malczewski SChr

ŚLADY POLSKIE W BRAZYLIIMARCAS DA PRESENÇA POLONESA NO BRASIL

POLACY POD KRZYŻEM POŁUDNIAOS POLONESES SOB O CRUZEIRO DO SUL

opracowanie zbiorowe

Łukasz Grützmacher

¿EL DESCUBRIDOR DESCUBIERTO O INVENTADO?cristóbal colón como protagonista en la novela histórica

hispanoamericana y española de los últimos 25 años del siglo xx

Edyta Waluch-de la Torre

DICCIONARIO TEÓRICO-PRÁCTICO DE PREPOSICIONES ESPACIALESaplicación traductológica del español al portugués y al polaco

Stanisław Warchałowski

I POLECIAŁ W ŚWIAT DALEKI…Wspomnienia z Brazylii, Polski i Peru

AMÉRICA LATINA: DOS SIGLOS DE INDEPENDENCIAfracturas sociales, políticas y culturales

opracowanie zbiorowe

TRANSICIÓN EN RETROSPECTIVAlos casos de polonia y españa

opracowanie zbiorowe

Więcej informacji na stroniewww.bibliotekaiberyjska.pl

Polacy, Rusini i Ukraińcy,

Argentyńczycy

Osadnictwo w Misiones 1892–2009

REDAKCJA NAUKOWA

Ryszard Stemplowski

Książka zawiera teksty

autorów z Argentyny i Polski:

Leopoldo J. BartoloméJoanna Cichecka

Silvio HuberHéctor Jaquet

Elena Kraustofl Danuta ŁukaszJerzy Mazurek

Ryszard StemplowskiZygmunt Wojski

Warszawa 2011

RedakcjaZuzanna Jakubowska KorektaZespół redakcyjny

Skład, łamanie, opracowanie gra! czne i projekt okładkiFOGAR - Bartosz Mielnikow, bartosz@fogar.eu

Druk i oprawaSowa – Druk na życzeniewww.sowadruk.pl

Wydawcy

Muzeum Historii Polskiego Ruchu LudowegoAl. Wilanowska 204, 02-730 Warszawatel./fax (022) 843 38 76, (022) 843 78 73e-mail: j.mazurek@mhprl.plwww.mhprl.plISBN 978-83-62171-61-3

Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UWul. Oboźna 8, 00-927 Warszawatel. (022) 552 04 29; (022) 552 06 83; tel./fax (022) 828 29 62e-mail: iber@uw.edu.plwww.iberystyka.uw.edu.plISBN 978-83-60875-01-8

SPIS TREŚCI

Ryszard StemplowskiWprowadzenie

≺9≻

O autorach≺17≻

Część IEmigracja, imigracja

Ryszard StemplowskiPolska emigracyjna, Argentyna imigracyjna, Misiones osadnicze

≺23≻

Jerzy MazurekPolacy w Ameryce Łacińskiej: Piśmiennictwo polskie

≺39≻

Leopoldo J. BartoloméMisiones w literaturze

≺59≻

Część IIOsadnictwo imigrantów słowiańskich:

Territorio Nacional de Misiones (1892/1897–1939/1945)

Ryszard StemplowskiLiczebność i rozmieszczenie geografi czne osadników słowiańskich

oraz ich dzieci w Misiones (1892–1945)≺69≻

Ryszard StemplowskiSłowiańskie gospodarstwo rolne w Misiones (1897–1939).

≺135≻ANEKS: Kalendarz rolniczy

≺195≻

Danuta ŁukaszOrganizacja oświaty polskiej (1904–1939)

≺201≻

Zygmunt WojskiWpływ argentyńskiej odmiany języka hiszpańskiego

na polszczyznę czasopisma „Orędownik”≺271≻

Ryszard StemplowskiRole społeczne księdza katolickiego w Argentynie

(od połowy XIX w. do połowy XX w.)≺285≻

Ryszard StemplowskiTożsamości społeczne osadników galicyjskich

oraz ich dzieci (1892–1942)≺303≻

Część IIICiągłość i zmiana w okresie najnowszym:

Provincia de Misiones (1945/1953–2009)

Héctor JaquetProwincja Misiones, 1953–2009

≺353≻

Leopoldo J. BartoloméHistoryczne Apóstoles w badaniach z lat siedemdziesiątych XX w.

≺387≻

Silvio HuberWspółczesne Apóstoles, 1977–2007

≺443≻

Część IV Imigranci w retrospekcji (2005–2008)

Elena María Kraustofl ,Kolonizacja prywatna w Misiones: Kolonie Wanda i Lanusse,

1936–1960. Relacje zebrane w latach 2005–2007 ≺471≻

Joanna CicheckaPamięć zbiorowa imigracji. Relacje z kolonii Azara,

Lanusse i Wanda, zebrane w 2008 roku ≺513≻

Spis tabel, wykresów i map ≺535≻

Spis fotografi i≺537≻

Bibliografi a wspólna ≺539≻

Indeks osób, instytucji, organizacji≺573≻

Indeks nazw geografi cznych≺589≻

Índice de materias≺595≻

Wprowadzenie

Ryszard Stemplowski

Najlepiej znane są w Polsce dzieje wychodźstwa związanego z klęskami po-wstańczymi i późniejszą aktywnością niektórych Polaków, głównie na za-chodzie Europy, szczególnie ludzi Wielkiej Emigracji. Było to wychodźstwo polityczne, z wielkim udziałem szlachty i osób ze szlachty się wywodzących. W tym samym jednak czasie zaczęła się inna emigracja, masowa, transatlan-tycka, obejmująca prawie całą Europę, także mieszkańców historycznych tere-nów państwa polskiego. Ruch ten ogarnął rozmaite warstwy społeczne, a choć źródła jego były różnorakie, to przeważnie tkwiły one w ustroju gospodarczym. W niniejszej książce zajmujemy się przede wszystkim najliczniejszą z owych warstw, chłopami, którzy emigrowali w okresie od drugiej połowy XIX w. do okresu II wojny światowej i zasiedlali argentyńskie Misiones. Piszemy także o późniejszych losach tych osadników oraz ich potomków.

Chcemy wiedzieć – ilu tych osadników było, skąd przybyli, jak zasiedlali Mi-siones? Kim byli ci ludzie – co kształtowało ich tożsamość etniczną, narodową, społeczną? Jak gospodarowali? Jak to zmieniało się z czasem? Jakie znaczenie owo osadnictwo miało dla rozwoju Misiones w okresie działalności pionierów osadnictwa? Jak podobieństwa i różnice – pod względem pracy, świadomości narodowej, języka, religii, obyczaju, związku z krajem wychodźstwa – wpły-wały na stosunki pomiędzy osadnikami? Jakie znaczenie miało oddziaływa-nie państw europejskich? Jak osadnictwo wiązało się z polityką argentyńską? Co wniosło badane osadnictwo do rozwoju Misiones? Jak w Argentynie było postrzegane osadnictwo rolne – i szerzej – obecność Europejczyków oraz ich argentyńskich potomków w Misiones następnego stulecia? Jak sami osadnicy

– czy częściej ich potomkowie – oceniają teraz losy swych przodków i życie własne? Tych pytań jest więcej, a próba udzielenia na nie odpowiedzi przynosi treści odnoszące się nie tylko do osadników w Misiones.

Nazwa Misiones ma swą genezę w działalności misyjnej jezuitów (1610–1767), spopularyzowanej przez film „Misja” (1986 r.).

Argentyńskie Misiones jest tą częścią terenów misyjnych, która od czasu rozstrzygnięcia międzynarodowych sporów (1895 r.) znajduje się w grani-cach federalnej Republiki Argentyńskiej. Oprócz brazylijskiego stanu Pa-

Ryszard Stemplowski10

raná, to jedyny w świecie duży region geograficzny (powierzchnia równa prawie 1/10 obecnego terytorium Polski) i zarazem państwowa jednostka terytorialna, gdzie osadnictwo rolne imigrantów z terenu b. państwa pol-skiego (pod zaborami) i z II RP miało tak istotne znaczenie demograficzne i gospodarcze.

Cezury generalne, tu przyjęte, wiążą się z datą roczną najwcześniejszej poświadczonej obecności słowiańskiej w Misiones (1892 r.) i z dążeniem do jak najbardziej aktualnego ujęcia tematu (2009 r.). Książka zaś przynosi opra-cowania autorów z Argentyny i Polski: wszyscy znamy Misiones nie tylko z bibliotek czy archiwów, ale i z autopsji.1 Wnosząc swój wkład do przyszłej syntezy dziejów tego osadnictwa, skupiamy się na wybranych problemach, stosując metody różnych dyscyplin naukowych.2

1 Nie udało się jednak grupie autorskiej w pełni przezwyciężyć ograniczeń wyni-kających z fragmentaryczności materiału źródłowego, jak również z trudności dostę-pu do niskonakładowych publikacji, odległych bibliotek oraz do pełnych tekstów prac nieopublikowanych. Dziękuję: 1. Profesorowi Serge Cipko z University of Alberta za nadesłanie z Kanady plików z jego szykowaną do druku książką o Ukraińcach w Argentynie, a potem też kserokopii książki Oksany Sapeljak, Ukrainska spilno-ta w Argentini: Istoriko-etnologicznyj apekt, Lwiw 2008, której nie dało się w ża-den sposób sprowadzić z pobliskiej Ukrainy, ale której już nie zdążyłem wykorzystać; 2. Bibliotece Facultad de Humanidades y Ciencias Sociales, Universidad Nacional de Misiones, oraz Leopoldowi J. Bartolomé za bezpłatne udostępnienie cyfrowej wersji książki, której autorem jest Raimundo Fernández Ramos, Misiones a través del pri-mer cincuentenario de su federalización, 1881, Diciembre 20, 1932, Posadas 1934; 3. Robertowi C. Abinzano z Universidad Nacional de Misiones za udostępnienie plików z trzema fragmentami (Prólogo, Capítulo I, Conclusiones) jego nieopublikowanej pracy doktorskiej Proceso de integración de una sociedad multiétnica: la provincia argentina de Misiones. El frente extractivo, Universidad de Sevilla, 1985; zob. bibliografia opu-blikowana w związku z World Library and Information Congress: 70th IFLA General Conference and Council, 22–27 August 2004, Buenos Aires: www.ifla.org./IV/ifla70/prog04.htm. 2 Tom ten jest w pewnym sensie kontynuacją opublikowanej w 1991 r. książki Słowianie w argentyńskim Misiones, 1897–1977. Zbiór studiów pod redakcją Ryszarda Stemplowskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1991, 278 s. (autorzy artykułów: Leopoldo J. Bartolomé, Danuta Łukasz, Ryszard Stemplowski). Wymieniona książka zawierała pięć tekstów, obecna – czternaście i niniejsze wprowadzenie; tamta była dziełem trojga autorów, w tym jednego Argentyńczyka, ta jest owocem pracy dziewięciorga autorów, w tym czwor-ga Argentyńczyków; poprzednia odnosiła się do okresu od początków osadnictwa do 1977 r., a teraz – do 2009 r. Przedrukowujemy tutaj artykuły Bartolomé i Łukasz (z poprawkami re-daktorki wydawniczej, lecz zachowując formę odniesień do materiału archiwalnego); wyko-rzystujemy też obszerne części artykułów mojego autorstwa.Warto dodać, że teksty autorów polskich w książce wydanej w 1991 r. powstały już w końcu lat siedemdziesiątych, ale wy-

11Wprowadzenie

Zamieszczone teksty dzielą książkę na cztery części. Po wstępnej czę-ści pierwszej, dwie kolejne są ułożone chronologicznie, z podziałem na okres osadnictwa imigracyjnego (ze stopniowym przejmowaniem gospo-darstw przez nowe pokolenia) oraz okres gospodarowania po ustaniu imigra-cji z Polski, będącego dziełem już prawie wyłącznie osadników urodzonych w Argentynie. W czwartej części pomieszczone zostały relacje zawierające wspomnienia osadników.

• Pierwszą część zbioru otwiera artykuł Polska emigracyjna, Argentyna imi-gracyjna, Misiones osadnicze, w którym Ryszard Stemplowski wprowadza do problematyki książki, zestawiając podstawowe wiadomości o emigracji z historycznych ziem państwa polskiego, odnotowując podróż jako czyn-nik zmiany społecznej, jak również włączając wiadomości o znaczeniu imigracji europejskiej dla Argentyny.

• W tekście pt. Polacy w Ameryce Łacińskiej: Piśmiennictwo polskie, Jerzy Mazurek ułatwia czytelnikowi uplasowanie książki w szerszym kontekście poznawczym (odnotowuje bardzo liczne publikacje rozmaitych rodzajów i długi okres XIX–XXI w.). Autor ten dokonał również wyboru publiko-wanych w niniejszej książce fotogra� i.

• W szkicu Misiones w literaturze, Leopoldo J. Bartolomé daje – jako czło-wiek należący do misjoneńskiej elity intelektualnej – świadectwo lokalnej recepcji literatury odnoszącej się do Misiones.

• Drugą część zbioru otwiera artykuł Liczebność i rozmieszczenie geogra-' czne osadników słowiańskich oraz ich dzieci w Misiones (1892–1945), w którym Ryszard Stemplowski porównuje wiadomości źródłowe odno-śnie liczebności i rozmieszczenia terytorialnego imigrantów słowiańskich oraz ich zrodzonych w Argentynie potomków, poczynając od pierwszych śladów obecności słowiańskiej do momentu ustania imigracji Ukraińców i Polaków bezpośrednio z Polski.

• W artykule Słowiańskie gospodarstwo rolne w Misiones (1897–1939). Aneks: Kalendarz rolniczy, Ryszard Stemplowski podejmuje próbę po-kazania gospodarki osadniczej, początkowo realizowanej w ramach pań-

mieniony zbiór jako projekt wydawniczy budził w PRL zastrzeżenia potencjalnych wydawców, głównie (bo nie wyłącznie) z powodu zaistnienia w nim problematyki emigracji ukraińskiej i – jak mi powiedziano – zasady przyjętej między PRL i ZSRR („wy nie piszecie o naszych [emigrantach], my nie piszemy o waszych”). Zob. recenzja pióra M. Kuli w „Przeglądzie Po-lonijnym”, nr 4, 1992, s. 206–208.

Ryszard Stemplowski12

stwowej kolonizacji Misiones, a pod koniec tego okresu – także prywat-nej, umiejscawiając osadnictwo w kontekście polityczno-gospodarczym (lokalnym i ponadlokalnym) oraz przyrodniczym.

• Artykuł Organizacja oświaty polskiej (1904–1939), pióra Danuty Łukasz, ukazuje – na podstawie pełnej dokumentacji źródłowej – projekty i wy-niki pracy w zakresie szkółek polskich w Misiones, prowadzonych przez księży Zgromadzenia Słowa Bożego (SVD), urzędników polskiej admi-nistracji rządowej (w tym nauczycieli z Polski) oraz samych osadników.

• Zygmunt Wojski, w szkicu Wpływ argentyńskiej odmiany języka hiszpań-skiego na polszczyznę czasopisma „Orędownik”, ukazuje niektóre cechy języka polskiego w wersji występującej w„Orędowniku” – czasopiśmie unikatowym zakorzenionym w kulturze katolickiej i chłopskiej.3

• W szkicu Role społeczne księdza katolickiego w Argentynie (od połowy XIX w. do połowy XX w.) Ryszard Stemplowski analizuje role społeczne duchownych w kontekście kultury chłopskiej osadników oraz nierozwi-niętej administracji publicznej i braku usług, na podstawie wiadomości o działalności trzech duchownych obrządku rzymskokatolickiego, działa-jących w środowiskach imigrantów galicyjskich, irlandzkich i włoskich, w Misiones oraz innych regionach Argentyny. Odnotowuje również dzia-łalność księży greckokatolickich.

• Tę część książki zamyka artykuł Tożsamości społeczne osadników gali-cyjskich oraz ich dzieci 1892–1942, w którym Ryszard Stemplowski, na-wiązując do wyżej wymienionych artykułów, przedstawia źródłowo udo-kumentowane uwarunkowania i przejawy kulturowości oraz polityczności

3 Dionisio Czajkowski, krewny nieżyjącego już, jedynego redaktora i wydawcy „Orędow-nika” Jana Czajkowskiego, z mej inicjatywy przekazał pełne wydanie czasopisma księżom polskiej prowincji SVD podczas spotkania w Posadas z udziałem dwóch świadków i zarazem mieszkańców stolicy Misiones – ks. Demetrio Terleskiego SVD oraz artysty malarza Zyg-munta Kowalskiego. Dnia 24 października 1982 wszyscy czterej podpisaliśmy w tej sprawie akt darowizny. Kierowałem się przy tym wiedzą, że inicjatorem i pewnego rodzaju „asysten-tem kościelnym” w Redakcji, poczynając od tworzenia pisma do czasu swego wyjazdu z Mi-siones (1932 r.), był ks. Josef Bayerlein-Marianski SVD. Zorganizowałem przewiezienie tej dużej kolekcji z Posadas do Warszawy i przekazałem ją ks. Tadeuszowi Dworeckiemu SVD i ks. Antoniemu Koszorzowi SVD. Uprzednio jednak doprowadziłem do zmikro� lmowania kolekcji w Bibliotece Narodowej, gdzie materiał ten jest odtąd publicznie dostępny. O ile mi wiadomo, oryginał „Orędownika” znajduje się w bibliotece SVD w Pieniężnie. Moja sugestia (2010 r.) przekazania przez SVD kopii mikro� lmowej uniwersytetowi w Posadas pozostała bez odpowiedzi. Wobec tego zakupiłem w Bibliotece Narodowej taką kopię (26 szpul) i po-szukuję obecnie instytucji w Misiones, która mogłaby te materiały udostępnić publicznie na odpowiednim czytniku.

13Wprowadzenie

imigrantów słowiańskich (głównie galicyjskich), jak również pierwszego pokolenia ich zrodzonego w Argentynie potomstwa.

• Trzecią część tego zbioru studiów, poświęconą głównie procesom, w któ-rych pod koniec XX w. uczestniczyli już prawie wyłącznie potomkowie imigrantów, otwiera artykuł Prowincja Misiones, 1953-2009. Jego autor, Héctor Jaquet, przedstawia zwięzły zarys historii Misiones jako nowo utwo-rzonej (1953 r.) prowincji w federalnym systemie argentyńskim.

• Wyniki swych pionierskich badań antropologicznych kolonizacji Misiones, na przykładzie najstarszej kolonii zasiedlonej na przełomie XIX i XX w. głównie przez imigrantów galicyjskich, przedstawia Leopoldo J. Bartolo-mé w artykule pt. Historyczne Apóstoles w badaniach z lat siedemdzie-siątych XX w.4

• W artykule Współczesne Apóstoles 1977–2007 Silvio Huber pisze o ostat-nim trzydziestoleciu, aktualizując obraz tej najstarszej kolonii, obecnie zasiedlonej już prawie wyłącznie przez ludzi urodzonych w Ameryce Po-łudniowej.

• Czwartą część zbioru otwiera z trudem przetłumaczony i zredagowa-ny artykuł Kolonizacja prywatna w Misiones: Kolonie Wanda i Lanusse, 1936–1960. Relacje zebrane w latach 2005–2007, w którym Elena Krau-sto¥ przedstawia skomplikowany obraz polskiego osadnictwa prywatnego w selwie misjoneńskiej lat 1936–1960, przytaczając teksty wypowiedzi przypisywanych osadnikom.

• Książkę zamyka szkic Pamięć zbiorowa imigracji. Relacje z kolonii Azara, Lanusse i Wanda, zebrane w 2008 roku. Jego autorka, Joanna Cichecka, ukazuje budowanie historii kolonizacji rolnej, przytaczając oraz interpre-tując wspomnienia osadników żyjących w starej kolonii na ziemiach po-czątkowo państwowych oraz osadników z kolonii tworzonych na ziemiach prywatnych od końca lat trzydziestych XX w.

Nie dążyliśmy w zbiorze do usuwania niespójności powstających na tle

różnic metodologicznych czy też kontrowersji wynikających z aktualnego sta-nu badań. Nawet przy pisowni nazwiska tej samej osoby zachowaliśmy takie jego wersje, jakie występują w danym źródle, odnotowując to w indeksie, ale pomijając oczywiste błędy. Termin ‘osadnik’ natomiast jest w tekstach stoso-wany jako odpowiednik argentyńskiego (hispanojęzycznego) terminu colono; termin ‘kolonia’ jest używany na określenie prawnie wyodrębnionego terenu

4 Tytuł przedruku dopasowany do niniejszego zbioru.

Ryszard Stemplowski14

osadnictwa (kolonizacji) w granicach określonej jednostki podziału admini-stracyjnego: terytorium, prowincji, departamentu. Więcej trudności sprawia przekład terminu nacional, gdyż w państwie federalnym, jakim jest Argenty-na, może to oznaczać „krajowy” (ogólnokrajowy), „państwowy”, „federalny”,

„narodowy” itd., a skierowane jest do czytelnika żyjącego w Polsce, państwie unitarnym, a nie federalnym. Przy nazwach instytucji trzeba było wybierać naj-częściej między „krajowy” i „państwowy”, co w większości wypadków dało wynik całkowicie zadowalający. Nieuniknione są także pewne powtórzenia, mające na celu umożliwienie czytelnikowi zapoznania się z pełną argumen-tacją poszczególnych autorów.

Teksty oparte są na przeróżnych materiałach źródłowych.

• Na materiałach drukowanych bazują artykuły, których autorami są Silvio Huber i Héctor Jaquet. Materiały drukowane i relacje stanowią podstawę artykułów, których autorami są Leopoldo J. Bartolomé, Elena Krausto¥ i Joanna Cichecka.

• Źródła archiwalne (oprócz materiałów drukowanych i kilku relacji) wykorzy-stano na szerszą skalę tylko w artykułach Danuty Łukasz i Ryszarda Stem-plowskiego. D. Łukasz przeprowadziła obszerną kwerendę w Archiwum Akt Nowych w Warszawie i w zbiorach SVD, znajdujących się wówczas w trak-cie opracowywania, a udostępnionych przez ks. Tadeusza Dworeckiego SVD w Lublinie (Dom Słowa Bożego). Uczestniczyła też w zbieraniu relacji re-patriantów z Misiones w Polsce, odwiedzających Polskę mieszkańców Mi-siones, a także polskich dyplomatów. Jeśli zaś chodzi o źródłową podstawę artykułów drugiego z wymienionych autorów, to jej szeroki zakres – tu po raz pierwszy wykorzystany i uwidoczniony w przypisach – zaistniał dzięki równoległemu prowadzeniu badań nad wieloma tematami.

Trudność stanowił często niełatwy dostęp do materiałów źródłowych i po-trzeba umiejętności czytania w językach polskim, hiszpańskim, niemieckim, ukraińskim i angielskim, a także francuskim i portugalskim. Synteza będzie kiedyś zapewne dziełem autora argentyńskiego, który wykorzysta również źródła w językach polskim i ukraińskim.

Kolosalna przewaga ilościowa materiału źródłowego i opracowań w języku polskim, a jednocześnie niedostatek tekstów źródłowych w języku ukraińskim, sprawiają, że dla okresu do połowy XX w. najłatwiej uchwycić problematykę osadników polskich. Tylko najwyższym nakładem pracy, wykorzystującej heu-rystykę, hermeneutykę i rozumowanie dedukcyjne, udaje się dojść do ustaleń

15Wprowadzenie

odnośnie innych osadników słowiańskich. Użycie terminu „słowiański” nie oznacza słowianofilstwa, nie wynika też z niechęci do narodowego określenia innych niż Polacy osadników.5 Nie wolno jednak badaczom uprawiać „etnicz-nej polityki historycznej”.6 Nie są też prawdziwe stwierdzenia, że „Misiones zbudowali Polacy”, „Misiones zbudowali Niemcy” albo że „Misiones zbudo-wali Ukraińcy” czy jeszcze jakaś inna grupa imigrantów działających jakoby w oderwaniu od społeczno-polityczno-przyrodniczego całokształtu tamtejszej rzeczywistości. Misiones budowali razem ludzie z rozmaitych grup etnicznych i narodowych; Misiones jest już od pewnego czasu prawie wyłącznie krainą ich potomków, Argentyńczyków. Migracja w poznawanej tu skali to dramat, wielkie zmiany społeczne tego rodzaju z reguły nie są doświadczeniem łatwym, a występowanie stereotypów jest może nieuniknione, chodzi jednak o to, żeby przeważała w Misiones i wszędzie indziej tożsamość autentyczna, kulturo-wość czerpiąca w jak najwyższym stopniu z coraz bardziej rozwijanych badań naukowych. Autorzy artykułów zamieszczonych w niniejszej książce chcą się do tego przyczynić. Nie pracowali jako grupa i jednym z celów książki jest przedstawienie czasem odmiennych tez, hipotez albo opinii. Jako redaktor naukowy dążyłem do pokazania aktualnego stanu wiedzy. Wielką pracę wy-konała redaktorka wydawnicza tekstów dr Zuzanna Jakubowska z Uniwersy-tetu Warszawskiego. Niemniej za każdy artykuł odpowiada ostatecznie jego autorka albo autor.

Kraków, czerwiec 2010

5 W moich wcześniejszych tekstach o Misiones, opublikowanych w językach polskim i hiszpańskim, zwracałem uwagę na niewyraźnie uprzednio dostrzegane osadnictwo Rusinów i Ukraińców w porównaniu z osadnictwem Polaków.6 Do wspomnień trzeba podchodzić krytycznie. Używanie czasu przeszłego nie czyni nar-ratora historykiem. Argentyńczykom polskiego lub ukraińskiego pochodzenia, żyjącym dziś w Misiones, szkodzi mitologizowanie okresu osadnictwa pionierskiego – wymyślanie fan-tastycznej przeszłości ich europejskich przodków i historii ziem ich pochodzenia. Zjawisko wymyślania (invención) – podobne, lecz odniesione do pewnej grupy w argentyńskiej elicie Misiones – przedstawia w antropologicznej perspektywie misjoneński historyk i antropolog Héctor Jaquet, pisząc o mitologizacji historii Misiones jako narzędziu podwyższenia rangi tego regionu i tym samym uzasadnienia starań części elity misjoneńskiej o uzyskanie dla Mi-siones statusu prowincji w państwie argentyńskim – H. Jaquet, Los combates por la invención de Misiones. La participación de los historiadores en la elaboración de una identidad para la provincia de Misiones, Argentina, 1940–1950, Editorial Universitaria de Misiones, Posadas 2005. Zob. artykuł tego autora w niniejszej książce.

O�autorach

Leopoldo J. Bartolomé

Profesor na Universidad Nacional de Misiones, Wydział Antropologii Spo-łecznej (od 1986 r.), twórca i kierownik specjalizacji na studiach magister-skich w zakresie antropologii społecznej. Licencjat z etnologii (Universidad de Buenos Aires), stypendysta Fundacji Forda na studia w USA, magister an-tropologii społecznej (University of Wisconsin, Madison), doktor antropolo-gii społecznej (University of Wisconsin, Madison, 1974). Konsultant Banku Światowego, Inter-American Development Bank oraz organizacji prywatnych w zakresie społecznych aspektów wielkich inwestycji infrastrukturalnych w Ar-gentynie, Brazylii, Chile, Meksyku, Mongolii oraz Indiach. Dyrektor ds. prze-siedleń związanych z budową tamy Yaciretá (1979–1989). Współpracownik argentyńskich i latynoamerykańskich organizacji akademickich, prowadził wykłady gościnne na uniwersytetach latynoamerykańskich. Współautor książki Słowianie w Argentyńskim Misiones, 1897–1977, PWN, Warszawa 1991, 278 s. CV i bibliogra� a: www.angel� re.com/ar/leobart/cven.html

Joanna Cichecka

Doktorantka w Instytucie Socjologii, Wydział Filozo� i Uniwersytetu Jagiel-lońskiego; zajmuje się problematyką populizmu i państwa w Argentynie i We-nezueli. Magister � lologii polskiej (Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filolo-gii, 2006 r.), magister socjologii (Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozo� i, 2007). Podczas rocznego pobytu w Misiones (2008 r.) prowadziła badania wśród społeczności potomków polskich imigrantów, pracując równocześnie jako nauczycielka języka i kultury polskiej w kolonii Wanda. Tłumaczka li-teratury z j. hiszpańskiego.

Silvio Huber

Nauczyciel szkół średnich w Buenos Aires, licencjat Universidad de Buenos Aires, Wydział Filozo� i i Literatury, Sekcja Geogra� i, w zakresie nauczania geogra� i; problematyka pracy dyplomowej (2011 r.): przestrzeń i czas w ro-dzinnym osadnictwie rolnym, Apóstoles 1970–2010. Student antropologii społecznej, Universidad de Buenos Aires. Studencki asystent badawczy w In-

18

stytucie Geogra� i, Universidad de Buenos Aires (od 2007 r., m.in. problema-tyka kon¥ iktów społecznych na tle ekologicznym w prowincjach Buenos Aires i Santa Fé). Autor artykułów i referatów o Misiones współczesnym.

Héctor Eduardo Jaquet

Nauczyciel akademicki, kierownik seminariów dyplomowych i projektów badaw-czych w zakresie historii, Universidad Nacional de Misiones, Wydział Humani-styki i Nauk Społecznych. Licencjat z historii, magister antropologii społecznej (Universidad Nacional de Misiones, 1999 r.). Autor książek i artykułów, m.in., Los combates por la invención de Misiones. La participación de los historiado-res en la elaboración de una identidad para la provincia de Misiones, Argentina, 1940–1950, Editorial Universitaria de Misiones, Posadas 2005.

Elena María Kraustofl

Kierowniczka projektu badawczego „Proces zaludnienia i migracje w pro-wincji Misiones, 1881–1970”. Kierowniczka sekcji Antropologii Społecznej na Wydziale Humanistyki i Nauk Społecznych, Universidad Nacional de Mi-siones (2005–2009). Autorka książki El culto a San la Muerte. Expresión de una autoctonía ‘misionera’, Editorial Universitaria de Misiones – Universidad Nacional de Misiones, Posadas 2002.

Danuta Łukasz

Specjalistka ds. międzynarodowych w Biurze Analiz Sejmowych (Kancela-ria Sejmu) od 1991 r. Do szkoły średniej uczęszczała w Meksyku. Magister � lologii iberyjskiej (Uniwersytet Warszawski, Wydział Neo� lologii, 1978 r.). B. pracownik Centrum Studiów Latynoamerykańskich (Uniwersytet Warszaw-ski). Tłumaczka z j. francuskiego, j. hiszpańskiego, j. angielskiego. Autorka artykułów o Misiones, współautorka książki Słowianie w Argentyńskim Mi-siones, 1897–1977, PWN, Warszawa 1991.

Jerzy Mazurek

Wicedyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego (Warszawa, od 1998 r.), nauczyciel akademicki (Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamery-kańskich, Uniwersytet Warszawski, od 2004 r.). Magister bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (Uniwersytet Warszawski, 1987 r.), magister historii (Uniwersytet Warszawski, 1991 r.), doktor nauk humanistycznych (Wydział

19

Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego, 2006). B. redaktor naczelny „Gazety Rolniczej”, publicysta, stypendysta Marshall Fund w USA (1994 r.). Autor książki Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do roku 1939), ISIiI UW – MHPRL, Warszawa 2006. Redaktor serii wydawniczej „Biblioteka Iberyjska”.

Ryszard Stemplowski

Emerytowany profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Magister prawa (Uniwer-sytet Wrocławski, 1968 r.), doktor (Instytut Historii PAN, Warszawa, 1973 r.), doktor habilitowany (Wydział Historyczny, Uniwersytet Warszawski 1999 r.). Stypendysta PAN, Fundacji im. Roberta Boscha (Stuttgart), Fundacji im. Ale-xandra von Humboldta (Bonn; Uniwersytet Koloński), visiting fellow w St. Antony’s College (Oxford). Prowadził badania archiwalno-biblioteczne w Ber-linie, Bonn, Buenos Aires, Getyndze, Hamburgu, Kolonii, Londynie, Lubli-nie, Madrycie, Oksfordzie, Paryżu, Posadas, Rzymie, Stuttgarcie, Warszawie, Wiedniu i Wrocławiu. Doktorant i pracownik IH PAN (1969–1989). Współ-założyciel niezależnego Zespołu Badań Europy Wschodniej (1987 r.), członek Klubu Europa (1989–1990). Szef Kancelarii Sejmu (1990–1993), ambasador w Londynie (1994–1999), pierwszy dyrektor nowego PISM (1999–2004). CV i bibliogra� a: www.stemplowski.pl

Zygmunt Wojski

Emerytowany nauczyciel akademicki języka i kultury portugalskiej, grama-tyki francuskiej i hiszpańskiej, historii i kultury Ameryki Łacińskiej oraz hi-storii języka hiszpańskiego w Instytucie Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego (1976–2007), gdzie także prowadził proseminaria poświęcone amerykańskiej odmianie j. hiszpańskiego; kierownik Zakładu Iberystyki Uni-wersytetu Wrocławskiego (1998–1999). Magister � lologii hiszpańskiej (Uni-wersytet Warszawski, 1966), doktor (Uniwersytet Wrocławski, 1984). Studiował na Kubie, specjalizował się w Madrycie, Paryżu i Lizbonie, prowadził bada-nia lingwistyczne w Wenezueli i wykłady gościnne w Wenezueli, Meksyku, Niemczech, we Francji, w Danii, Hiszpanii, Portugalii, Brazylii, Argentynie, Gwatemali, Urugwaju, Panamie.