Poematy

NR 2782

Teresa Wilkoń

Poematy

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2010

Redaktor serii: Historia Literatury Polskiej

Marek Piechota

Recenzent

Stanisław Jaworski

Publikacja będzie dostępna — po wyczerpaniu nakładu — w wersji internetowej:

Śląska Biblioteka Cyfrowawww.sbc.org.pl

Spis treści

Zamiast wstępu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Część pierwsza

R o z d z i a ł p i e r w s z y

Przedwojenne poematy Gałczyńskiego . . . . . . . . . . . . . 17W kręgu groteski: Koniec świata i Ludowa zabawa . . . . . . . 17Arcydzieło liryki nadrealistycznej: Bal u Salomona . . . . . . . . 25Noctes Aninenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

R o z d z i a ł d r u g i

Powojenne poematy Gałczyńskiego . . . . . . . . . . . . . . . 39Poemat o rozpaczy: Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich . . 39Między groteską a liryką: Zaczarowana dorożka . . . . . . . . . 43„Więcej Osmańczyka, mniej Grottgera”: Kolczyki Izoldy . . . . . . 50

R o z d z i a ł t r z e c i

W stronę socrealizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Śmierć Andersena, czyli poemat o śmierci poezji? . . . . . . . . 61Klęska poetycka: Poemat dla zdrajcy. . . . . . . . . . . . . . . 66Poemat czy satyra? Chryzostoma Bulwiecia podróż do Ciemnogrodu 70

R o z d z i a ł c z w a r t y

W poszukiwaniu Arkadii. Mazurskie poematy Gałczyńskiego . . 77Kronika olsztyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Dzikie wino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

R o z d z i a ł p i ą t y

Poematy o sztuce i poezji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Poemat o artyście rzemieślniku: Wit Stwosz . . . . . . . . . . . 97Ku nowej poezji: Niobe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Testament poetycki Gałczyńskiego: Pieśni . . . . . . . . . . . . 112

Część druga

R o z d z i a ł p i e r w s z y

Genologiczne aspekty poematów Gałczyńskiego . . . . . . . . 127

R o z d z i a ł d r u g i

Maski i kreacje artystyczne poety . . . . . . . . . . . . . . . . 139

R o z d z i a ł t r z e c i

Czy poeta „świętej codzienności”? . . . . . . . . . . . . . . . . 151Kategoria wdzięku w poezji Gałczyńskiego . . . . . . . . . . . . 157

R o z d z i a ł c z w a r t y

W kręgu wyobraźni Gałczyńskiego: noc . . . . . . . . . . . . . 161„Blaskiem w wertep, ciemny i zły”. Motywy orfickie w poematach

Gałczyńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Czy Gałczyński był nomadem? Wątki podróżnicze w poematach

Gałczyńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

R o z d z i a ł p i ą t y

Natalia w poezji Gałczyńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Indeks osobowy (opracowała Aleksandra Gaździcka) . . . . . 211

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Résumé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

6 Spis treści

Jako niefachowiec pozwolę sobie naszczerość w stosunku do Gałczyńskie-go i wyznam, że nie przeczytałemw całości jego tomu. Nie przeszkadzami to bynajmniej stwierdzać, że tak s i ę ż y c o w a, k o c i a i c y g a ń s k ap o e z j a j e s t w s p a n i a ła.

W. G o m b r o w i c z: Uwagi dyletanta. W: I d e m: Proza

(fragmenty). Reportaże. Krytyka. 1933—1939. Kraków1995, s. 356—357.

Zamiast wstępu

W książce Poeci czterech pokoleń Artur Sandauer do twór-czości Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego wracał dwukrot-nie w artykułach: Poeta „świętej powszedniości”. (Rzeczo Konstantym Gałczyńskim) i O Gałczyńskim tym razem...bez taryfy ulgowej. (Dwa portrety z dwoma nieporozumie-niami); tym sposobem poeta zajął w tej dość kontrowersyjnejksiążce uprzywilejowane miejsce. Fakt ten chcemy tu odnoto-wać ze względu na pewną formułę krytyczną, którą Sandauerstarał się objąć poezję Gałczyńskiego. Polegała ona na wy-sokiej ocenie większości utworów groteskowej prowenien-cji i na dezawuacji twórczości lirycznej poety. Gałczyńskipodpadł tu pod koncepcję oryginalności literatury polskiejXX wieku, oryginalności, której Sandauer upatrywał w twór-czości groteskowej. Z tą — wysoce schematyczną — formułąkorespondowała teza o drobnomieszczańskiej fali, która miaławynieść Gałczyńskiego. Była to fala niosąca kult irracjonalno-ści, szarlatanerii i jarmarcznej kultury. Pisze Sandauer, że „jed-nak ulubionym miejscem pobytu kuglarzy jest odpustowy jar-mark, ów — ostatni w nowoczesnym świecie — rezerwatśredniowieczny, więc nic dziwnego, że ten zbuntowany prze-ciw XIX wiekowi poeta przebiera się najchętniej w kostiumsowizdrzała, któremu najdziksze wybryki nie przeszkadzajążywić specjalnego afektu dla Madonny, który prostacką naiw-

ność łączy z respektem dla antyku, jak przystało na studiosusa,wyrzuconego co prawda z Alma Mater, niemniej jednakotrzaskanego ze sztukami wyzwolonymi”1.

Sandauer głównych źródeł poezji Gałczyńskiego (przedewszystkim jego wyobraźni) upatruje w sztuce jarmarcznej.Nie chcemy tutaj koncepcji Sandauera odrzucać w całości;sprawdza się ona bowiem w wielu wierszach i innych utwo-rach satyryczno-groteskowych, po części też w formach lirycz-nych z domieszkami satyrycznymi. Jako formuła ogólna, jestjednak nietrafna, co więcej — mocno wypaczająca twórczośćpoety. Gałczyński był bowiem przede wszystkim ideologiempoezji i sztuki, pięknych przedmiotów codziennych i nieco-dziennej urody swej żony, jego twórczość tkwi wyobrażenia-mi nie na bazarach i kramach, lecz w świecie wysublimowa-nego piękna.

Nie jest prawdziwe przekonanie tych badaczy, którzy uwa-żają poezję Gałczyńskiego za pełną napiętych kontrastów, zaoscylującą między motywami operetkowymi a muzyką JanaSebastiana Bacha, między łzawym sentymentalizmem a pato-sem.

Jako liryk, pozostał Gałczyński wierny kilku motywom, któ-re tworzą pierwszy plan, centrum jego poetyckiego świata: sąto motywy światła, motywy, w których szczególnie częstopowraca księżyc, dalej — motywy muzyki, zwłaszcza muzykipoważnej (na czele z ulubionym Bachem), motywy poezjii sztuki, w tym powtarzający się motyw artysty — rzemieśl-nika, motyw (Norwidowski) pracy jako wartości istotnejw kształtowaniu piękna i wreszcie wspomniany wcześniejmotyw Natalii, kochanki, żony, muzy, a w tym motyw domo-wego szczęścia. Wszystko inne stanowi plan dalszy, świat te-matów peryferyjnych. A więc na dalszym miejscu znajdzie siękatastrofizm poety i motywy orfickie, egzystencjalne, wątkipatriotyczne czy społeczne.

10 Zamiast wstępu

1 A. S a n d a u e r: Poeci czterech pokoleń. Kraków 1977, s. 185.

Powtórzmy: Gałczyński był przede wszystkim lirykiemi w liryce szukał najważniejszych wartości poetyckich, a takżemożliwości otwarcia jej na kolorowy, dziwny, nadrealistycznyi surrealistyczny świat wyobraźni. Nie idzie tu o surrealizmAndré Bretona (z 1924 roku) i jego zwolenników, ale o surre-alizm nieco późniejszy, polegający na łączeniu przedmiotówi zjawisk nie występujących w styczności, tworzących wizjeabsurdalne i nonsensowne. Filozoficzne poglądy A. Bretonanie odegrały tu roli, choć Gałczyński mógł je znać. Jak wiemy,poeta nie był buntowniczym anarchistą, nie miał też po-glądów rewolucyjnych.

Inne cechy socrealizmu były mu bliskie, jak np. penetracjasfer życia podświadomego i uwolnienie zawartej w niej ener-gii psychicznej. Tę cechę dobitnie widać w Balu u Salomona.Gałczyński był — za surrealistami — zwolennikiem swobodywyobraźni. Odrzucał jednak ideę écriture automatique, przy-znając decydującą rolę wyboru autorowi — poecie. Dbałośćo kompozycję tekstu i jego zawartość semantyczną to cechabardzo wielu jego wierszy, w tym i poematów. Bal u Salomo-na stanowił tu pewien wyjątek.

Jako nadrealista, był poetą wieloznaczności, specyficznejwyobraźni, pełnej metafor i obrazów nadrealnych, w którejłączyły się elementy snu, marzenia i jawy. Elementy te częstopowracały w jego wierszach groteskowych i liryczno-grotesko-wych2, a jak się okazało, symbioza liryzmu i groteski przy-niosła wiele znakomitych, nowoczesnych utworów — przy-kładem arcypoemat Bal u Salomona.

Między liryką i groteską Gałczyńskiego zachodził ruch obu-stronny. Liryka nierzadko przenikała do satyr, żartów, grote-skowych utworów wierszem i prozą, toteż często się zdarza,że trudno oddzielić oba te rodzaje literackie. Po śmierci poetyLeopold Staff napisał pożegnalny wiersz, w którym w pełnidocenił wielkość Gałczyńskiego:

Zamiast wstępu 11

2 Por. hasło „surrealizm, nadrealizm” w: Literatura polska XX wieku.

Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Red. A. H u t n i k i e w i c z, A. L a m.Warszawa 2000, s. 181—182.

Gałczyński

Pokazałeś w wesołej herezjiPrzez swe fraszki fiołkowe i gęsie,Ile jest nonsensu w poezjiI ile jest poezji w nonsensie3.

Lecz i ta formuła nie wyczerpuje bogactwa cech poezjiGałczyńskiego. Gustaw Herling-Grudziński pisał: „Gałczyńskijest poetą łatwym dla czytelników, a bardzo trudnym dla kry-tyków”4.

Jest bardzo trudny nie tylko ze względu na różne maskii autokreacje, zmiany postaw, nieoczekiwane wolty i niespo-dzianki, jakie czynił znajomym i mecenasom, czytelnikomi miłośnikom, ale też ze względu na bogactwo poszukiwań ar-tystycznych i uporczywe dążenie do artystycznej wolności. Dlaczytelnika jest to poezja jasna, przynosząca wzruszenie lubuśmiech, dla krytyków — pełna podtekstów i znaczeń, częstosymbolicznych, zagadkowych, tajemniczych. W różnych, nie-kiedy drobnych właściwościach stylu poety znajdują odzwier-ciedlenie wspólne właściwości jego poezji i prozy. Jednocześ-nie jest to poeta niezwykle zmienny i stale eksperymentujący,otwarty na różne możliwości poezjowania. W jego twórczościwciąż jeszcze wiele spraw wymaga objaśnienia, wiele pozosta-je w niej zagadek, kwestii spornych i niezwykłych szczegółów.Już w samej percepcji krytycznej jego twórczości widać niepo-kojącą różnorodność ocen i interpretacji, wielki rozrzut sądów— od napastliwych po pełne entuzjazmu. Dowodzą one, żemamy do czynienia z poetą budzącym, nawet po latach (a odjego śmierci minęło pięćdziesiąt lat), żywe emocje i polemiki.

Niewątpliwie był Gałczyński jednym z najwybitniejszychpoetów polskich XX wieku. Jednym z kilku.

12 Zamiast wstępu

3 Cytuję za: A. D r a w i c z: Konstanty Ildefons Gałczyński. Warszawa1973, s. 261.

4 G. H e r l i n g - G r u d z i ń s k i: Wyjścia z milczenia. Warszawa 1993,s. 40.

Niniejsza praca ma na celu przybliżenie jednego z ważnychgatunków poezji Gałczyńskiego, a mianowicie poematu. Napi-sał ich poeta czternaście. Każdy jest inny. Większość to arcy-dzieła liryki.

Niektórzy badacze zwracali uwagę na wartości artystycznei poznawcze dużych form poetyckich Gałczyńskiego. Nie po-wstało jednak odrębne studium na ten temat, tłumaczące przy-czyny tego zjawiska oraz szczególną rolę, jaką w najtrudniej-szych dla poety momentach życia odegrały poematy,a zwłaszcza poematy cechujące się dominacją liryki, jak Balu Salomona czy Pieśni. Praca stanowi próbę odpowiedzi na py-tanie, dlaczego spełnienie najgłębszych artystycznych i autobio-graficznych dążeń poety zawarło się w tych właśnie utworach,zachowujących po dzień dzisiejszy oryginalność i dawny blask.

Oczywiście, oprócz poematów są jeszcze drobne utwory li-ryczne i żartobliwe, związane tematycznie i stylistyczniez określonym poematem. Wiersze te albo przygotowywały nie-jako grunt pod tematykę i styl wielkich form, bądź też stano-wiły pewne dopełnienie czy powrót do istniejącego już duże-go utworu. I tak, poemat Notatki z nieudanych rekolekcjiparyskich poprzedzają wiersze typu Na dłonie Krystynyksiężniczki Mediolanu malowanej przez malarza Holbeina,a wiersz Czterdziesty szósty Kraków mieści się w krakowskimstylu Zaczarowanej dorożki. Wiersze te można przyrównaćdo planet krążących wokół poematu — słońca, przeważnieutworu wybitnego, wyznaczającego zarazem ważne poszuki-wania artystyczne poety.

Ze względu na duże zróżnicowanie tematyczne, genologicz-ne i stylistyczne poematów K.I. Gałczyńskiego, mogą współist-nieć odmienne opinie co do liczby poematów i kryteriów ichwyodrębnienia. Marta Wyka wyróżniła następujące poematy:Koniec świata, Bal u Salomona, Ludową zabawę, Noctes Ani-nenses, Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich, Zaczaro-waną dorożkę, Kolczyki Izoldy, Śmierć Andersena, Poematdla zdrajcy, Wita Stwosza, Niobe, Chryzostoma Bulwiecia po-dróż do Ciemnogrodu, Kronikę olsztyńską, Pieśni.

Zamiast wstępu 13

Mamy więc w sumie 14 poematów. Wyróżnikiem jest tudługość tekstu i jego segmentacja na części lub na zwrotki,jak w przypadku Chryzostoma Bulwiecia..., utworu, który li-czy aż 945 wersów, tj. około 235 zwrotek „płynących” jednapo drugiej (wersy są krótkie) w ciągu „katarynkowym”, czyteż pieśni dziadowskiej.

Do grupy poematów powinno się włączyć Dzikie wino, utwórmający 185 wersów i złożony z pięciu części. Dla porównaniawarto tu przytoczyć dane z innych poematów; np. Poemat dlazdrajcy liczy 126 wersów, Zaczarowana dorożka — 145 wersów.

Blisko z Dzikiem winem spokrewniona Kronika olsztyń-ska liczy niewiele więcej, bo 219 wersów. Oba te utworytworzą plan pobytu poety i rodziny w leśniczówce Pranie naMazurach i wzajemnie się uzupełniają.

Poematy Gałczyńskiego można podzielić na:— utwory groteskowe, jak Koniec świata;— utwory satyryczno-groteskowe, jak Ludowa zabawa;— utwory groteskowo-liryczne, jak Zaczarowana dorożka;— utwory liryczne: Notatki z nieudanych rekolekcji pary-

skich, Noctes Aninenses, Dzikie wino, Kronika olsztyńska,Śmierć Andersena, Pieśni;

— utwory liryczno-nadrealistyczne, jak Bal u Salomona;— utwory eposowo-liryczne, jak Niobe i Wit Stwosz.

Jak widać, w tym zestawieniu przeważają poematy o cha-rakterze lirycznym i poematy, w których liryka łączy się z gro-teską (Zaczarowana dorożka, Kolczyki Izoldy) lub z ujęciemeposowym (Niobe, Wit Stwosz). Wszędzie tam, gdzie wystę-pują ujęcia i partie liryczne, poemat nabiera głębi i fantazji,pomysłowości i złożoności w zakresie budowy; staje się od-krywczy, nowatorski, jak w przypadku Balu u Salomonai Niobe. W książce Gałczyński 1945—1953 Jan Błoński pisałtak: „Liryka Gałczyńskiego stanowi istotę jego twórczości:w imię swoich osiągnięć lirycznych zdobył on sławę nie-zwykłego artysty”5.

14 Zamiast wstępu

5 J. B ł o ń s k i: Gałczyński 1945—1953. Warszawa 1955.

Indeks osobowy

AAndersen Hans Christian 61—67,

102Augustyn św. 41

BBach Jan Sebastian 10, 104, 108,

117, 118, 158, 162Bachelard Gaston 142Bachtin Michaił 136Balbus Stanisław 201Balcerzan Edward 130, 201Bartelski Lesław Marian 202Baudelaire Charles 22, 31, 203Beckett Samuel 27Bédier Joseph 54Beethoven Ludwik van 158, 162Biliński Krzysztof 202Błok Aleksander 113Błoński Jan 14, 41, 51, 52, 57,

107, 108, 202Borejsza Jerzy 169, 192, 199Boy-Żeleński Tadeusz 54Brandys Kazimierz 67

Bratny Roman 186Braun Mieczysław 186Breton André 11, 134Broniewski Władysław 102, 110,

146, 197Bruegel Pieter 108, 112, 158Bujański Jerzy Ronard 202

CChagall Marc 24Chopin zob. SzopenChristie Agata 128Chrystus Jezus 170Chrząstowska Bożena 202Cieński Andrzej 202Cierniak Jadwiga 202Czcibor-Piotrowski Andrzej 206Czechowicz Józef 133

DDante Alighieri 175Dobrzyńska Teresa 183Doyle Arthur Conan 128Drawicz Andrzej 12, 17, 20, 27,

28, 48, 49, 88, 113, 202, 208

14*

Drewnowski Tadeusz 202

FFalkowski Stanisław 139, 202Faron Bolesław 206Ficowski Jerzy 110, 186

GGałczyńska (Awałow) Natalia 10,

25, 29, 37, 49, 50, 55, 58, 59,63, 80, 88, 91, 106, 113, 115,119, 123, 132, 145, 147, 154,165, 169, 171, 174, 181, 182,184, 188, 189, 190—194, 203

Gałczyńska Kira 29, 41, 45, 59,63, 68, 88, 167, 201—203,206

Gałczyński Konstanty Ildefons— passim

Giedroyć Jerzy 199, 203Goethe Johann Wolfgang von

35Gombrowicz Witold 7Gomółka Anna 202—205Górski Wojciech 52, 54—56Grochowiak Stanisław 132, 154Gronczewski Andrzej 203Grottger Artur 50Gruszczyński Krzysztof 186Guiraud Pierre 31, 142, 203

HHarasymowicz Jerzy 132Hartwig Julia 203Herling-Grudziński Gustaw 12,

203Hertz Paweł 35Holbein Hans 13, 182Homer 81, 144

Horacy 113, 114, 170Hordyński Jerzy 149Hutnikiewicz Artur 11, 178,

204, 208

IIwaszkiewicz Jarosław 29, 102,

110, 158, 175, 179, 197

JJakimiak Zygmunt 203Jakubowski Jan Zygmunt 203Jastrun Mieczysław 102, 149,

162, 169, 186, 197Jaworski Stanisław 203Jeleński Konstanty 203Jesienin Siergiej 156Jeżewska Kazimiera 203Jędrzejko Ewa 161, 203

KKamieńska Anna 110, 203,

205—209Kasprowicz Jan 41Kazimirski de Biberstein Woj-

ciech 33Kern Ludwik Jerzy 132, 203Kochanowski Jan 78, 95, 106,

109, 112—114, 120, 136, 143,144, 156, 173, 179, 189, 190,193, 194

Konopnicka Maria 175Kostkiewiczowa Teresa 157Kowalski Piotr 206Koźniewski Kazimierz 204Krasicki Ignacy 75Krukowska Halina 206Kruszewska Felicja 152Krzeczkowski Henryk 35

212 Indeks osobowy

Kubalski Tadeusz 19Kubiak Tadeusz 132Kubiszyn-Mędrala Zofia 161Kulawik Adam 26, 39, 51—54,

57, 58, 83, 147, 161, 202,204, 209

Kuncewicz Piotr 204Kwiatkowski Jerzy 204Kwiatkowski Tadeusz 44

LLam Andrzej 11, 178, 204, 208Lechoń Jan (Serafinowicz Le-

szek) 50Lenartowicz Teofil 142Leśmian Bolesław 158, 203Liberba Antoni 204Lichański Jakub Zdzisław 204Ligęza Wojciech 83, 204

ŁŁawski Jarosław 206Łeńska-Bąk Katarzyna 206Łukasiewicz Jacek 204

MMaciąg Włodzimierz 208Majakowski Władimir 110Makowiecki Andrzej Zdzisław

205, 208Mandalian Andrzej 67, 186Matejko Jan 140Matuszewski Ryszard 107, 205Michalski Hieronim 205Miciński Bolesław 205Mickiewicz Adam 156, 179Międzyrzecki Artur 205Miłosz Czesław 67—70, 167—

169, 173, 178, 192, 195, 205

NNagrabiecki Jan 205Napierski Stefan 205Norwid Cyprian Kamil 58, 103,

109, 113, 114, 143, 174Nyczek Tadeusz 205

OOgiński Michał Kazimierz 84Olejniczak Józef 205Osmańczyk Edmund 50, 59, 196Ossowski Jerzy Stefan 39, 83,

147, 161, 202, 204, 205, 209Ostrowska Ewa 100, 206Ostrowski Jerzy 206Ożóg Jan Bolesław 43, 186

PPiechal Marian 206Pilař Jan 206Piłsudski Józef 45Pol Wincenty 179Pollak Seweryn 113, 120, 121Popowski Stanisław 88Potocki Wacław 190Prokop Jan 41, 207Przerwa-Tetmajer Kazimierz 41Przyboś Julian 95, 178Przybylska Renata 161Puszkin Aleksander 61, 62, 64,

156, 158Putrament Jerzy 169, 178, 206Pyszny Joanna 206

RRabelais François 21Reiss Józef Władysław 46, 206Rohoziński Janusz 205

Indeks osobowy 213

Ronsard Pierre de 183, 206Rudnicka-Fira Elżbieta 181, 182,

206

SSaadi z Szirazu 33, 177Saliński Stanisław Maria 206Salomon (król Izraela) 19, 23—

25, 27, 28, 30, 32, 34—37, 39,61, 75, 84, 85, 119, 120, 132,133—137, 141, 146, 155, 161,162, 165, 166, 171, 172, 175,176, 177, 189, 191, 192, 195,196, 199, 203

Samuel Otwinowski 33Sandauer Artur 9, 10, 21, 23,

43, 50, 52, 56, 70, 93, 139,140, 141, 158, 187, 206, 207

Sarnowska-Temeriusz Elżbieta183, 206

Sebyłowa Sabina 207Serafinowicz Leszek zob. Le-

chońSerafiński Roch zob. LechońSienkiewicz Henryk 175Skarbowski Jerzy 207Skiwski Jan Emil 207Sławiński Janusz 41, 157, 207Słobodnik Włodzimierz 186Słonimski Antoni 67, 110, 169,

197Słowacki Juliusz 57, 114Staff Leopold 11, 74, 197Stalin Józef 110, 169Stańczyk 140Stawar Andrzej 24, 43, 50, 56,

207Stern Anatol 207Stępień Paweł 139, 202

Stępień, Tomasz 70, 71, 147, 207Stradecki Janusz 207Stryjkowski Julian 178Stwosz Wit 74, 75, 81, 97—104,

106, 108, 129—131, 135, 144,168, 179, 199

Szary Ewa 31, 203Szekspir William 114, 144, 158Szopen Fryderyk 82, 105, 160Szymański Wiesław Paweł 26,

41, 134—136, 207Szymborska Wisława 110

ŚŚpiewak Jan 203, 205—209

TTatarkiewicz Władysław 134, 207Tetmajer zob. Przerwa-Tetmajer

41, 188Truman Harry 67Trznadel Jacek 198, 207Turowicz Jerzy 207Tuwim Julian 110, 133, 158Tycjan 58

UUniłowski Krzysztof 154

VVillon François 98, 99

WWagner Richard 22Walc Jan 198, 207Waldorff Jerzy 207Ważyk Adam 62, 66, 79, 104,

106, 110, 147, 169, 178, 186,197, 198, 208

214 Indeks osobowy

Wegner Jan 106Węgierski Tomasz Kajetan 75Wieczysty Marian 47Wilkoń Aleksander 161, 203Wilkoń Teresa 83, 161, 186, 208Witkiewicz Stanisław Ignacy

(Witkacy) 19Wolter 22Woroszylski Wiktor 67, 186Wyka Kazimierz 31, 43, 49, 57,

143, 208Wyka Marta 13, 20, 31, 46, 47,

50, 67, 70, 101, 104, 111,139—143, 151, 152, 155, 174,175, 178, 185, 198, 201, 208

Wysłouch Seweryn 202Wyspiański Stanisław 26—28, 45

ZZagórski Jerzy 149, 169, 208Zarębianka Zofia 39, 208Zaruba Jerzy 209Zawodziński Karol Wiktor 209Zborowski Samuel 45

ŻŻeromski Stefan 26Żukrowski Wojciech 209Żurawska Jolanta 51, 83, 161,

204—206, 208

Opracowała Aleksandra Gaździcka

Indeks osobowy 215

Teresa Wilkoń

Poetic worksby Konstanty Ildefons Gałczyński

S u m m a r y

The book Poetic works by Konstanty Ildefons Gałczyński consti-tutes a monograph devoted to 14 poetic works, especially Ball at So-lomon’s, Isolde’s earrings, Niobe and Wit Stwosz, that is the workswhich played an important role in his pre-war and post-war literaryoutput. The series of poetic works also includes Wild wine beingclose to other poetic works, especially Olsztyn chronicle, in lengthand structure.

Starting from The end of the world, poet’s deepened interests ingrotesque and satire are visible, whereas his Ball at Solomon’s,which can be regarded as a masterpiece, constitutes a manifestationof nadrealism, fantasy and dramatic lyric poetry.

Big forms of poematic works were also created by Gałczyński af-ter war. Between 1945 and 1948 three important works were crea-ted: Notes from unsuccessful Parisian retreat, Isolde’s earrings andEnchanted carriage. The last two introduced the forms of the poe-matic work divided into voices constituting a symphony and musicconcert stylization. What happened at the same time was a specificdramatization of the poem.

Between 1949 and 1953 the spread of a socialist realism beginsin Poland. In 1950 the poet is strongly criticised for “a lowermiddle-class aesthetism” and lack of an ideological engagement. Itresults in a ban on the publication of his works. After an over yearsilence, Gałczyński, after Jerzy Putrament’s and other artists’ interfe-rence, somehow is back in grace, but has to start a battle to savewhat has been the best in his poetry so far. He comes back again to

the form of a poematic work, as in the case of Niobe, suggesting in-novative solutions and artistic ideas. Just before his death, Gałczyń-ski writes Hymns, a testament constituting a defense and manifesta-tion of the poetic mood based on classic models, music motives andlove lyric poetry.

The second part of the book deals with the analysis of the poet’sworld of imagination, the nature of presented images and visions.The author thoroughly discusses the motives of light, music, thingand moon.

Gałczyński’s imagination was not dominated by the worlds of lo-wer middle-class and suburban culture, the world of funfairs, car-nivals, folk entertainment and shops with old things and strangeobjects. These motives and objects are relatively frequent inGałczyńśki poetry, particularly in his pre-war works, though theycome back after war in Enchanted carriage recreated by a fairy-likeatmosphere of Cracow by night.

The very trend, though, often loses in favour of “festive everydaylife”, poetry of happiness and love. As late as at the end of Gałczyń-ski’s life, the topics so far unknown start to appear, namely natureand lanscape of Mazuria, retreat of forester’s lodge Pranie, its lakeand forest. The very motives are accompanied by strong Arcadia ac-cents, but also the stigmas of coming death. They played a crucialrole in saving what was in Gałczyński’s poetry most important.

218 Summary

Teresa Wilkoń

Les poèmesde Konstanty Ildefons Gałczyński

R é s u m é

Le livre Poematy Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego constitueune monographie consacrée aux 14 poèmes, en particulier Balu Salomona, Kolczyki Izoldy, Niobe et Wit Stwosz, alors des oeuvresqui ont joué un rôle important dans la production littéraire d’avantet d’après-guerre. L’auteur a ajouté au cycle de poèmes l’oeuvreDzikie wino dont la longueur et la composition ressemblent aux au-tres poésies, et surtout à Kronika olsztyńska.

A partir de Koniec świata le poète commence à s’intéresser à lagrotesque et à la satyre, cependant Bal u Salomona, unchef-d’oeuvre incontestable, manifeste déjà son penchant vers lesurréalisme, la fantaisie et la dramatique.

Gałczyński usait de grandes formes de poèmes aussi après laguerre. Dans les années 1945—1948 il a écrit trois poèmes impor-tants : Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich, Kolczyki Izoldy etZaczarowana dorożka. Les deux derniers introduisent une formede poème à plusieurs voix, stylisée à une symphonie ou un concertmusical — ainsi le poète théâtralise la forme.

Dans les années 1949—1953 commence en Pologne une offensivedu réalisme socialiste. En 1950 le poète est férocement attaqué pour« un esthétisme du petit-bourgeois » et un manque d’engagementidéologique ce qui provoque une interdiction de publication de saproduction littéraire. Après un silence d’un an, grâce à l’interven-tion de Jerzy Putrament et autres écrivains, Gałczyński est disculpémais il doit lutter pour protéger ce qui est essentiel pour sa poésie.Il revient alors à la forme de poème, comme dans le cas de Niobe,

en proposant des solutions formelles et des idées artistiques nouvel-les. Juste avant la mort il écrit un testament lyrique Pieśni qui cons-titue une protection et une manifestation de poéticité basée sur desmodèles classiques, sur des motifs musicaux et sur la lyriqued’amour.

Dans la seconde partie de la monographie l’auteur se concentresur l’imaginaire du poète et sur le caractère d’images et de visionsprésentées. L’auteur décrit minutieusement le motif de lumière, demusique, d’objets et de lune.

L’imagination de Gałczyński n’était pas dominée par la culture depetit-bourgeois ni de celle de faubourg, par un univers des parcsd’attractions, de carnavals, des fêtes folkloriques, des boutiques avecdes bizarreries et de vieux objets. Ces motifs et objets apparaissentdans la poésie de Gałczyński très souvent, avant tout dans la périoded’avant la guerre, mais ils reviennent après la guerre dans le poèmeZaczarowana dorożka, transformés par l’ambiance magique de Cra-covie nocturne.

Cependant ce courant fait souvent place à une « fête du quoti-dien », une poésie du bonheur familial et de l’amour. C’est seule-ment à la fin de sa vie que le poète aborde des thèmes absents aupa-ravant, comme la nature et le paysage de Mazury, l’intérieur de lamaison forestière de Pranie, ses lacs et la forêt. Les motifs sont ac-compagnés des accents arcadiens très forts mais également des stig-mates d’un pressentiment de la mort qui s’approche. Ils ont joué ungrand rôle dans la préservation de l’essentiel de la poésie deGałczyński.

220 Résumé

Redaktor: Małgorzata Pogłódek

Projekt okładki i stron działowych: Zenon Dyrszka

Redaktor techniczny: Barbara Arenhövel

Korektor: Aleksandra Gaździcka

Copyright © 2010 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-226-1959-9

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.pl

e-mail: wydawus@us.edu.plWydanie I. Ark. druk. 14,0. Ark. wyd. 11,0. Papierobjętościowy 70 g Cena 18 zł

Łamanie: Pracownia Składu KomputerowegoWydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego

Druk i oprawa: PPHU TOTEM s.c.M. Rejnowski, J. Zamiara

ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław