PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.)....

20
Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Kongres Geografów Polskich Kongres Geografów Polskich: Granice Geografii 17-21 czerwca 2015 • Lublin • KNG PAN • ZG PTG i OL PTG• WNoZiGP UMCS

Transcript of PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.)....

Page 1: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

Przemysław Śleszyński

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Kongres Geografów Polskich Kongres Geografów Polskich: Granice Geografii17-21 czerwca 2015 • Lublin • KNG PAN • ZG PTG i OL PTG• WNoZiGP UMCS

Page 2: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

DLACZEGO:

1. Stosowane podziały terytorialne w pewnych przypadkach są niewydolne w zarządzaniu oraz planowaniu przestrzennym i regionalnym?

2.Wykorzystywane delimitacje, klasyfikacje i typologie regionów nie służą dobrze objaśnianiu struktur przestrzennych, a pośrednio prawidłowości i związków przyczynowo-skutkowych?

Page 3: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

• SYSTEMY SPOŁECZNO-GOSPODARCZEzespoły miejskie, zwłaszcza obszary metropolitalne

• SYSTEMY PRZYRODNICZEobszary górskie i doliny rzeczne

Sytuacje typowe i katastrofalne

W jakich przypadkach ujawnia się to najczęściej?Tam, gdzie intensywność procesów jest największa:

Page 4: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

Region węzłowy (realny) versus region powierzchniowy (pozorny)

ryzyko błędnej lub nieefektywnej delimitacji i klasyfikacji

Źródło: P. Śleszyński/KPZK 2030

Page 5: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

Region węzłowy (realny) oparty na powiązaniach

Region powierzchniowy (pozorny) oparty na cechach

Na podstawie tylko jednej grupy cech – duże ryzyko błędnej lub nieefektywnej delimitacji i klasyfikacji

Źródło: T. Komornicki 2008

Źródło: T. Komornicki 2008

Page 6: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

1. Klasyfikacja – najbardziej ogólna formuła.

2. Typologia - poprzez łączenie mniejszych jednostek na podstawie podobieństw (np. analiza skupień, podobieństwo do wzorca).

3. Regionalizacja - poprzez podział większych części na mniejsze na podstawie różnic i granic (możliwa też regionalizacja „a posteriori”).

4. Delimitacja – wyznaczenie granic (na podstawie wszystkich powyższych metod)

Podstawowa literatura: Wójcik 1965,

Domański 1964, Wysocki 1968,

Parysek 1982, Nowak 2004

TYPOLOGIAKLASYFIKACJA

DELIMITACJA

REGIONALIZACJA

Page 7: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

1. Klasyfikacje i typologie gmin do celów praktycznych:- Komornicki i Śleszyński 2008 – Ministerstwo Infrastruktury (planowanie przestrzenne w gminach).- Komornicki i Śleszyński 2009 - Ministerstwo Rolnictwa (dostępność przestrzenna, dyfuzja bodźców rozwojowych)- Śleszyński 2012 – samorząd województwa mazowieckiego (Trendy Rozwojowe Mazowsza)- Śleszyński i Komornicki 2015 – Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego (planowanie przestrzenne w gminach).

2. Delimitacje regionów funkcjonalnych:- Śleszyński i Korcelli 2006 – ESPON (Functional Urban Areas),- Śleszyński 2012 – Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych),- Śleszyński 2014 – regiony funkcjonalne na podstawie dojazdów do pracy.

Page 8: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

dedukcyjna hierarchia cech różnicujących (czynniki przewodnie)

indukcyjne różnicowanie wtórne (cechy najczęściej występujące)

Page 9: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji
Page 10: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

A – rdzenie Miejskich Obszarów

Funkcjonalnych stolic

województw;

B – strefy zewnętrzne Miejskich

Obszarów Funkcjonalnych stolic

województw;

C – rdzenie obszarów funkcjonalnych

miast subregionalnych;

D – strefy zewnętrzne obszarów

funkcjonalnych miast

subregionalnych;

E – miasta-ośrodki wielofunkcyjne;

F – gminy z rozwiniętą funkcją

transportową;

G – gminy o innych rozwiniętych

funkcjach pozarolniczych

(turystyka oraz funkcje

wielkopowierzchniowe, w tym

przemysł wydobywczy);

H – gminy z intensywnie rozwiniętą

funkcją rolniczą;

I – gminy z umiarkowanie rozwiniętą

funkcją rolniczą;

J – gminy ekstensywnie

zagospodarowane (funkcje leśne,

ochrony przyrody).

Page 11: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

zastosowanie metody „dedukcyjno-indukcyjnej”

Page 12: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

Delimitacja 151 Miejskich Obszarów Funkcjonalnych w celu optymalizacji zarządzania strukturami społeczno-gospodarczymi i infrastrukturalnymi

Delimitacja wychodziła z koncepcji dailyurban systems B.J.L. Berry’ego, ale z powodu braku danych o powiązaniach funkcjonalnych (zwłaszcza dojazdy do pracy) musiała być oparta na kryteriach strukturalnych (cechach społeczno-gospodarczych i morfologicznych, np. gęstość zaludnienia, udział przedsiębiorstw sektora usług wyższych, ludność z wykształceniem wyższym itp.).

Delimitacja znalazła zastosowanie w Eksperckim projekcie KPZK 2008-2033. Jest to aktualnie nadal najbardziej obszerna delimitacja MOF w Polsce.

Page 13: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

H i e r a r c h i a r d z e n i :

A – stołecznyB – regionalnyC – subregionalnyD, E – lokalny

N a t ę ż e n i e o d d z i a ł y w a n i a :

1 – silne przyjazdy z i wyjazdy do ośrodka miejskiego

2 – silne wyjazdy do ośrodka miejskiego

Metoda Nystuena-Daceya 1968

(największego przepływu)

Pierwsza w Polsce po 1989 r.

delimitacja na podstawie

dojazdów do pracy

Page 14: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

Delimitacja 18 Miejskich Obsza-rów Funkcjonalnych w celu opty-malizacji zarządzania strukturami społeczno-gospodarczymi i infra-strukturalnymi (Zintegrowane Inwestycje Terytorialne)

Ich zasięg powinien być możliwie nieduży w celu dalszego ograni-czania rozpraszania zabudowy i poprawy spójności transportowo-osadniczej.

Page 15: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

problem

niedoszacowania

zameldowanej

ludności (10-15%)

problem

przeszacowania

zameldowanej

ludności (10-15%)

Źródło: Śleszyński 2010, zaktualizowane

Page 16: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

Źródło: Śleszyński 2009, KPZK 2030

Page 17: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

Źródło: Śleszyński 2014 (Kancelaria Prezydenta), Śleszyński 2015 (UJ)

Page 18: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

ZAMIAST PODSUMOWANIA: DO DYSKUSJI

1. Czy istniejący system administracyjno-terytorialnyjest odpowiedni (wydolny, sprawny, efektywny)?

2. Po co w ogóle tworzyć klasyfikacje i delimitacje –czy nie lepiej mieć ‘od razu’ zadowalający podział

terytorialny i staystyczny?

?

Page 19: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

LITERATURA CYTOWANA

1) Domański R., 1964, Procedura typologiczna w badaniach ekonomiczno-geograficznych, Przegląd Geograficzny, 36, 4, s. 627-660.

2) Dziewoński K., 1967, Teoria regionu ekonomicznego, Przegląd Geograficzny, 39, 1, s. 33-50.

3) Komornicki T., 2008, Mutual accessibility of Polish metropolises, [w:] Building together our territories. 31st International Geographical

Congress, Tunis 2008, August 12-15. Abstracts, s. 308.

4) Komornicki T., Śleszyński P., 2008, Struktura funkcjonalna gmin a postępy w pracach planistycznych (2004-2006), Studia Regionalne i

Lokalne, 33, 3, s. 53-75.

5) Komornicki T., Śleszyński P., 2009, Typologia obszarów wiejskich pod względem powiązań funkcjonalnych i relacji miasto-wieś, [w:] J.

Bański (red.), Analiza zróżnicowania i perspektyw rozwoju obszarów wiejskich w Polsce do 2015 roku, Studia Obszarów Wiejskich, 16,

Warszawa, s. 9-37.

6) Korcelli P., Śleszyński P., 2010, Delimitacja Funkcjonalnych Obszarów Miejskich, [w:] Korcelli P., Degórski M., Drzazga D., Komornicki T.,

Markowski T., Szlachta J., Węcławowicz G., Zaleski J., Zaucha J., 2010, Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania

Kraju do roku 2033, Studia KPZK PAN, 128, Warszawa, s. 27.

7) Mazur M., Bański J., Czapiewski K., Śleszyński P., 2015, Wiejskie obszary funkcjonalne – próba metodyczna wyznaczenia ich obszarów i

granic, Studia Obszarów Wiejskich, 38, s. 7-36.

8) Nowak E., 2004, Metody klasyfikacji w badaniach geograficznych (analiza porównawcza), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.

9) Parysek J.J., 1982, Modele klasyfikacji w geografii, Geografia, 31, UAM, Poznań.

10) Śleszyński P., 2009, O statystycznych ułomnościach pomiaru urbanizacji w Polsce, Geografia w Szkole, 3, s. 31-34.

11) Śleszyński P., 2009, W sprawie współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce – uzupełnienie, Geografia w Szkole, 62, 4 (316), s.

42-43.

12) Śleszyński P., 2010, Znaczenie przemian demograficznych w przestrzeni Polski dla rozwoju gospodarczego, Biuletyn Rządowej Rady

Ludnościowej, 55, s. 49-71.

13) Śleszyński P., 2011, Stan zagospodarowania przestrzennego kraju 2011 – mapy diagnostyczne, [w:] Koncepcja Przestrzennego

Zagospodarowania Kraju 2030, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa (23 mapy autorskie i współautorskie).

14) Śleszyński P., 2012, Klasyfikacja gmin województwa mazowieckiego, Przegląd Geograficzny, 86, 4, s. 559-576.

15) Śleszyński P., 2013, Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw, Przegląd Geograficzny, 85, 2, s. 173-197.

16) Śleszyński P., 2014, Delimitation and typology of functional urban regions in Poland based on commuting, 2006, Geographia Polonica, 87,

2, s. 317-320.

17) Śleszyński P., 2014, Wielkość nieważnych głosów w wyborach samorządowych w odniesieniu do rodzaju JST - usytuowanie w Polsce,

Forum Debaty Publicznej „Samorząd terytorialny dla Polski” - Wybory samorządowe w 2010 i 2014 roku – praktyczne doświadczenia,

Kancelaria Prezydenta, 8.12.2014 (prezentacja).

18) Śleszyński P., Komornicki T., 2015, Klasyfikacja funkcjonalna gmin dla potrzeb monitoringu planowania, przestrzennego, [w:] Śleszyński

P., Komornicki T., Deręgowska A., Zielińska B., 2015, Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2013 roku, Instytut

Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 121 s.

19) Wójcik T., 1965, Zarys teorii klasyfikacji. Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa.

20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji i porządkowania w geografii, Przegląd Geograficzny, 40, 3, s. 583-621.

Page 20: PODSTAWY METODOLOGICZNE KLASYFIKACJI I TYPOLOGII … · ludność z wykształceniem wyższym itp.). ... Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji

--------------------------------------------------------------------------------dr hab. prof. PAN Przemysław Śleszyński

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PANul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa

tel. (22) 6978824, 6978822e-mail: [email protected]

---------------------------------------------------------------------------------