PODSTAWA PROGRAMOWA Z GEOGRAFII Cele kształcenia ... · Położenie i środowisko przyrodnicze...
70
PODSTAWA PROGRAMOWA Z GEOGRAFII Cele kształcenia – wymagania ogólne I. Korzystanie z róŻnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie; potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno- komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych. II. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym; identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi. III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska. IV. Kształtowanie postaw. Uczeń rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem; świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia. Treści nauczania – wymagania szczegółowe 1. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń: 1) wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie; 2) odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych; 3) posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie); 4) identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych; 5) dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych; 6) określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie; 7) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.); 8) analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych; 9) projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych. 2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń: 1) podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne geograficzne na globusie;
Transcript of PODSTAWA PROGRAMOWA Z GEOGRAFII Cele kształcenia ... · Położenie i środowisko przyrodnicze...
PODSTAWA PROGRAMOWA Z GEOGRAFII
Cele kształcenia – wymagania ogólneI. Korzystanie z róŻnych źródeł informacji geograficznej.Uczeń dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie; potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych,tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno- komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacjigeograficznych.II. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących wśrodowisku geograficznym; identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalachprzestrzennych (lokalnej,regionalnej, krajowej, globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiskaprzyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosujewiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.IV. Kształtowanie postaw.Uczeń rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem; świadomość wartości i poczucieodpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej,narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe1. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń:1) wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczeniaodległości w terenie;2) odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych;3) posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficznena mapie i w terenie);4) identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych orazmapach topograficznych;5) dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych;6) określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie;7) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry,rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.);8) analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych;9) projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych.2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń:1) podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne geograficzne na globusie;
2) posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjaśnia,dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowegoi słonecznego na Ziemi;3) podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długościtrwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku;4) podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń:1) charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat;2) charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku wwybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza amplitudę i średnią temperaturę powietrza;wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza;3) wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map strefklimatycznych na Ziemi;5) podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatuna zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi;6) podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawiskwulkanicznych i trzęsień ziemi;7) posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów ilodowców górskich;8) rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych.4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń:1) charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie własnego regionu w Polsce oraz położenie Polski na świecie i w Europie; opisujepodział administracyjny Polski; podaje nazwy i wskazuje na mapie województwa oraz ich stolice;2) opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: powstanie węgla kamiennego, powstawanie gór, zalewy mórz,zlodowacenia; wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi;3) rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce; wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich występowania;podaje przykłady wykorzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka;4) podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami je kształtującymi; wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego ibryzy morskiej;5) wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych; korzystając z mapy,opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze.5. Ludność Polski. Uczeń:1) wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii: przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia;2) odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski,urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce; odczytuje wielkość i główne kierunki migracji z Polski ido Polski;3) charakteryzuje, na podstawie map gęstości zaludnienia, zróżnicowanie rozmieszczenialudności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi;
4) wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie;5) podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym regionie;6) analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i zamieszkiwanym regionie; wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkichmiast w Polsce.6. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń:1) wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi, wielkości i własności gospodarstw rolnych, zasiewów i hodowli w Polsce na podstawieanalizy map, wykresów, danych liczbowych;2) podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu bydła i trzodychlewnej w Polsce;3) przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiskaprzyrodniczego;4) wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie wPolsce gałęzie produkcji przemysłowej;5) rozróżnia rodzaje usług; wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i we własnym regionie;6) wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego iPrzyrodniczego Ludzkości;7) opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce i wykazuje jej wpływ na rozwój innychdziedzin działalności gospodarczej;8) wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce; wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretnedziałania na rzecz jego ochrony we własnym regionie.7. Regiony geograficzne Polski. Uczeń:1) wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski;2) charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski, ze szczególnymuwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych);3) opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkamiprzyrodniczymi;4) przedstawia, np. w formie prezentacji multimedialnej, walory turystyczne wybranego regionu geograficznego, ze szczególnym uwzględnieniemjego walorów kulturowych;5) projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólnogeograficznych i własnych obserwacji terenowych, podróż wzdłużwybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe;6) przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego; wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiegooraz przyczyny degradacji jego wód.8. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń:1) charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską;wykazuje ich zróżnicowanie społeczne i gospodarcze;2) wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec;3) przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy;4) wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodarcze Rosji;
5) przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego, gospodarki oraz formy współpracy z krajem będącym najbliższym sąsiadem regionu, wktórym uczeń mieszka.9. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń:1) wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy;2) określa położenie Europy i główne cechy środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych;3) opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraznajważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania;4) wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymikierunkami rozwoju gospodarczego;5) wykazuje, na przykładzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego, związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierunkiem iefektywnością produkcji rolnej; identyfikuje cechy rolnictwa towarowego;6) przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranegoregionu (lub okręgu) przemysłowego w Europie Zachodniej;6) przedstawia główne cechy położenia, wielkości, układu przestrzennego oraz znaczenie Paryża lub Londynu jako światowej metropolii;7) wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę krajów alpejskich;8) wykazuje związki między rozwojem turystyki w Europie Południowej a warunkami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kulturyśródziemnomorskiej;9) prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników, Internetu trasę wycieczki po Europie lub jej części.10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda - gospodarka. Uczeń:1) wykazuje, na podstawie map tematycznych, że kontynent Azji jest obszarem wielkich geograficznych kontrastów;2) przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje;3) analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w Chinach; wyjaśnia, na podstawie map tematycznych,zróSnicowanie rozmieszczenia ludności na obszarze Chin; podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany znaczenia Chin wgospodarce światowej;4) wykazuje znaczenie czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiskaprzyrodniczego;5) wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo-Wschodniej;6) opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach; wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii;7) charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego;wskazuje miejsca konfliktów zbrojnych;8) charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-roślinno-glebowych w Afryce;9) wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi; uzasadnia potrzebęracjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody;10) określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe odSahary;11) wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej;12) identyfikuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem; określa cechyrozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii;
13) wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska przyrodniczego w najważniejszych regionach gospodarczych StanówZjednoczonych Ameryki Północnej; określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej;14) przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego;15) przedstawia cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki i Arktyki; podaje główne cechy i przyczyny zmian w środowiskuprzyrodniczym obszarów okołobiegunowych.
WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCEN Z GEOGRAFII W KLASIE IPoziom wymagań na poszczególne ocenyRozdział Lp. Temat dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
1. Czymzajmuje sięgeografia?
Uczeń:• wyjaśnia znaczenieterminu „geografia”• wymieniapodstawowedyscypliny naukgeograficznych• wymienia sferyZiemi• wymieniaprzykłady źródełinformacjigeograficznej
Uczeń:• wyjaśnia, czymzajmuje się geografiafizyczna i społeczno--ekonomiczna• podaje głównecechy kształtu iwymiarów Ziemi
Uczeń:• wyjaśnia różnicemiędzy elipsoidą ageoidą• omawiawspółzależnościzachodzące międzysferami Ziemi
Uczeń:• zna imiona lubnazwiska uczonychi ich dokonania wpoznaniu kształtuZiemi• omawia wpływposzczególnych sferZiemi na życie idziałalnośćgospodarczączłowieka
Uczeń:• przedstawiaewolucję poglądówna temat kształtu iwymiarów Ziemi• omawia wpływdziałalnościczłowieka nafunkcjonowanie sferZiemi
I. Podstawygeografii
2. Współrzędnegeograficzne
• wyjaśnia znaczenieterminu „siatkageograficzna”• wskazuje na mapie iglobusie południki:0° i 180° orazpółkule wschodnią izachodnią• wskazuje na mapie iglobusie równik orazpółkule północną ipołudniową
• wymienia cechypołudników irównoleżników• wskazuje naglobusie oraz mapieświata zwrotniki ikoła podbiegunowe• wyjaśnia znaczenieterminów: „długośćgeograficzna”,„szerokośćgeograficzna”• określa położeniegeograficznepunktów i obszarówna mapie
• odczytujewspółrzędnegeograficzne naglobusie• określa położeniematematyczno--geograficznepunktów i obszarówna mapie• lokalizuje naglobusiei na mapie obiekty napodstawiewspółrzędnychgeograficznych
• ocenia znaczenieumiejętnościokreślaniawspółrzędnychgeograficznych wżyciu człowieka
• podaje zasadydziałania orazprzykładyzastosowaniasystemu nawigacjisatelitarnej GPS
3. Mapa i jejskala
• wyjaśnia znaczenieterminów: „mapa”,„skala mapy”, „siatkakartograficzna”,„legenda”• wymienia elementymapy
• wyjaśnia różnicemiędzy siatkągeograficzną a siatkąkartograficzną• rozróżnia rodzajeskali mapy• wskazuje skalęmniejszą i większą• posługuje się skaląmapy do obliczaniaodległości w terenie
• wykazuje znaczenieskali mapy wprzedstawianiuróżnych informacjigeograficznych namapie• przekształca rodzajeskali mapy
• oblicza skalęmapy, znającodległośćrzeczywistą iodległość na mapie
• obliczapowierzchnięrzeczywistą, znającskalę mapy ipowierzchnięna mapie
4. Rodzaje map.Generalizacja
• wyjaśnia znaczenieterminu „plan”• dokonuje podziałumapze względu na skalę itreść
• wskazuje różnicemiędzy mapą aplanem• wymienia iwskazuje przykładymap tematycznych• dobieraodpowiednią mapę wcelu uzyskaniaokreślonychinformacjigeograficznych
• posługuje się wterenie planem
• wyjaśnia, na czympolega generalizacjatreści mapy iuzasadniakoniecznośćjej stosowania
• wskazujemożliwościpraktycznegowykorzystaniaplanów i różnychrodzajów map
5. Przedstawianie zjawiskna mapach
• wymienia metodyprezentacji zjawiskna mapach• wymienia metodyprezentacji rzeźbyterenuna mapach• wyjaśnia znaczenieterminów: „wysokośćwzględna”,„wysokośćbezwzględna”,„poziomica”
• odczytuje z mapinformacjeprzedstawione zapomocą różnychmetodkartograficznych, wtym równieżodczytuje wysokośćbezwzględną
• oblicza wysokośćwzględną orazcharakteryzuje rzeźbęterenu na podstawierysunkupoziomicowego imapyhipsometrycznej
• charakteryzujewybrane metodyprezentacji zjawiskna mapach• dobiera właściwąmetodę doprzedstawieniawybranego zjawiskana mapie
• charakteryzujewybrane metodyprezentacji rzeźbyterenu na mapach• rysuje profilterenu, korzystającz rysunkupoziomicowego
6. Czytamymapę
• analizuje iinterpretuje treścimapogólnogeograficznych i tematycznych
• identyfikujepołożenieodpowiadającychsobie obiektówgeograficznych nafotografiach,zdjęciach lotniczychoraz mapachtopograficznych
• posługuje się wterenie mapątopograficzną,turystyczną isamochodową (m.in.orientuje mapę orazidentyfikuje obiektygeograficzne namapie i w terenie)• lokalizuje namapach (równieżkonturowych)najważniejszeobiekty geograficznena świecie i w Polsce(niziny, wyżyny,góry, rzeki, jeziora,wyspy, morza,państwa itp.)
• projektuje iopisuje trasywycieczek napodstawie mapturystycznych,samochodowych itopograficznych
• wykazuje związekmiędzy cechamiśrodowiskaprzyrodniczego azagospodarowaniem obszaru napodstawie mapytopograficznej
II. RuchyZiemi
7. RuchobiegowyZiemi
• wymienia planetyUkładu Słonecznego• wyjaśnia znaczenieterminów: „orbita”,„ruch obiegowyZiemi”, „równonocwiosenna”,„równonoc jesienna”,„przesileniezimowe”,„przesilenie letnie”• wymienia datyrównonocywiosennej i jesiennejoraz przesilenialetniego i zimowego
• wymienia planetyUkładu Słonecznego,zachowując właściwąkolejność• porównuje planetyUkładu Słonecznego,korzystając z danychliczbowych• podaje cechy ruchuobiegowego Ziemi• podajenajważniejszegeograficznenastępstwa ruchuobiegowego Ziemi• określa wartość kątanachylenia osiziemskiej dopłaszczyzny orbity• podaje przyczynęzmiany kąta padaniapromienisłonecznych napowierzchnię Ziemiw ciągu roku• wymienia strefyoświetlenia Ziemi
• wyjaśnia znaczenieterminów:„górowanie”,„widnokrąg”• przedstawia(wykorzystującrównież własneobserwacje) zmianyw oświetleniu Ziemioraz w długościtrwania dnia i nocy wróżnychszerokościachgeograficznych iporach roku• wymieniaprzyczynywystępowaniaastronomicznych pórroku• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszary, naktórych występujądni i noce polarne• podaje przyczynywystępowaniazaćmienia Słońca iKsiężyca
• wyjaśniaprzyczynywystępowaniazjawiska dnia i nocypolarnej• dowodzi związkumiędzy ruchemobiegowym Ziemi azmianą długościtrwania dnia i nocyw ciągu roku• dowodzi wpływunachylenia osiziemskiej dopłaszczyzny orbityna występowanieastronomicznychpór roku• przedstawia nailustracji układZiemi, Słońca iKsiężyca podczaszaćmienia Słońca iKsiężyca
• wyjaśniaznaczenieterminów:„galaktyka”,„Droga Mleczna”,„planety karłowate”• omawia wpływruchu obiegowegoZiemi na zmiany wprzyrodzie i życieczłowieka• oblicza wysokośćSłońca nadwidnokręgiem
8. RuchobrotowyZiemi
• wyjaśnia znaczenieterminów: „ruchobrotowy Ziemi”,„doba”, „czassłoneczny”, „czasstrefowy”, „czasurzędowy”
• podaje cechy ruchuobrotowego Ziemi• podajenajważniejszegeograficznenastępstwa ruchuobrotowego Ziemi• wyjaśnia przyczynęwystępowania dnia inocy• wyjaśnia, dlaczegozostały wprowadzonestrefy czasowe imiędzynarodowalinia zmiany daty
• charakteryzujestrefy oświetleniaZiemi• wyjaśnia różnicemiędzy czasemsłonecznym a czasemstrefowym iurzędowym• posługuje się mapąstref czasowych dookreślania różnicyczasu strefowego isłonecznego na Ziemi• wymienia nazwystref czasowych, wktórych obrębiepołożona jest Polska
• posługuje się zezrozumieniempojęciami: „ruchobrotowy Ziemi”,„czas słoneczny”,„czasstrefowy”• omawiazastosowaniegnomonu• wskazujezależność międzyruchem obrotowymZiemi a rachubączasu• oblicza czasmiejscowy, znającróżnicę długościgeograficznej• uzasadniakoniecznośćstosowania czasustrefowego iurzędowego• wymienia skutkidziałania siłyCoriolisa
• wyjaśnia, dlaczegomiędzynarodowalinia zmiany datynie pokrywa siędokładnie zpołudnikiem 180°• omawia wpływruchu obrotowegoZiemi na zjawiskaprzyrodnicze i życieczłowieka
9. Atmosfera.Temperaturapowietrza
• wyjaśnia znaczenieterminów:„atmosfera”,„troposfera”,„pogoda”• podaje nazwygazów wchodzącychw skład powietrzaatmosferycznego• wymienia czynnikiklimatotwórczewpływającena wartośćtemperaturypowietrza
• wymienia nazwywarstw atmosfery,zaczynając odwarstwy znajdującejsię najbliżejpowierzchni Ziemi• omawia zmianytemperaturypowietrza watmosferze,posługując sięilustracją• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszary onajwyższej inajniższejtemperaturzepowietrza
• charakteryzujeposzczególnewarstwy atmosfery• sporządzaklimatogram,korzystając z danychklimatycznych• wykazuje naprzykładach związekmiędzy wysokościąSłońca a temperaturąpowietrza• oblicza średniąroczną temperaturępowietrza, średniąroczną amplitudętemperaturypowietrza orazroczną sumę opadówatmosferycznych
• oblicza zmianytemperaturypowietrza wrazze wzrostemwysokości nadpoziomem morza• wyjaśnia naprzykładach wpływczynnikówklimatotwórczychna wartośćtemperaturypowietrza
• wyjaśniaznaczenie terminu„inwersjatermiczna”• omawia wpływdziałalnościczłowieka nazmiany zachodzącew składziepowietrzaatmosferycznego
III.Atmosfera ihydrosfera
10. Ciśnienieatmosferyczne i wiatr
• wyjaśnia znaczenieterminów: „ciśnienieatmosferyczne”, „niżbaryczny”, „wyżbaryczny”, „izobara”• wymienia jednostkiciśnieniaatmosferycznego• wymieniaprzykłady wiatrówstałych i okresowozmiennych,występujących nakuli ziemskiej
• wyjaśnia przyczynępowstawania wiatru• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszarywystępowaniapasatów i monsunów
• wyjaśnia zależnośćmiędzy wartościąciśnieniaatmosferycznego awysokością nadpoziomem morza• sporządza schematwyżu i niżubarycznego
• charakteryzujerodzaje wiatrów napodstawieilustracji
• wyjaśnia, w jakisposób powstającyklony tropikalne itornada,charakteryzuje jeoraz podaje obszaryich występowania
11. Wilgotnośćpowietrza iopadyatmosferyczne
• wyjaśnia znaczenieterminów:„wilgotnośćpowietrza”,„wilgotnośćwzględna”,„kondensacja”,„resubli-macja”• wymienia rodzajeopadów i osadówatmosferycznych
• wyjaśnia procespowstawania chmur iopadówatmosferycznych• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszary onajwyższych inajniższych rocznychsumach opadówatmo-sferycznych
• rozpoznaje rodzajeopadów i osadówatmosferycznych napodstawie fotografii• podaje przykładynegatywnegowpływu nadmiaruoraz niedoboruopadówatmosferycznych nażycie i działalnośćczłowieka
• rozpoznaje rodzajechmur na podstawiefotografii• omawia warunkipowstawaniaposzczególnychrodzajów osadówatmosferycznych• omawia przyczynynierównomiernegorozmieszczeniaopadówatmosferycznych naZiemi
• omawia sposóbpowstawaniaopadówfrontalnych,konwekcyjnych iorograficznych
12. Klimaty kuliziemskiej
• wyjaśnia znaczenieterminu „klimat”• wymienia elementyklimatu• podaje różnicęmiędzy klimatem apogodą• wymienia główneczynnikiklimatotwórcze
• charakteryzujewpływ głównychczynnikówklimatotwórczych naklimat• wymienia strefyklimatyczne na kuliziemskiej i wskazujeich zasięg na mapiestref klimatycznych• wykazujezróżnicowanieklimatyczne Ziemi napodstawie analizymap temperaturypowietrza i opadówatmosferycznychoraz map strefklimatycznychna Ziemi
• charakteryzuje napodstawie wykresówlub danychliczbowych przebiegtemperaturypowietrza i opadówatmosferycznych wciągu roku wwybranych stacjachmeteorologicznychpołożonych wróżnych strefachklimatycznych• omawia naprzykładach wpływwybranychczynnikówklimatotwórczychna klimat danegoobszaru• podaje przykładywpływu klimatu nażycie i działalnośćgospodarczączłowieka
• podaje napodstawie maptematycznychzależności międzystrefami oświetleniaZiemi a strefamiklimatycznymi• charakteryzujeklimat górski• omawia wpływklimatu górskiegona występowaniepięter roślinnych
• ocenia wpływklimatunazagospodarowaniewybranychregionów kuliziemskiej
13. Zasobywodne Ziemi
• podaje przykładywódpowierzchniowych ipodziemnych• wyjaśnia znaczenieterminów: „morze”,„zatoka”, „szelfkontynentalny”,„gejzer”, „wodytermalne”, „wodymineralne”• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata oceany ipodaje ich nazwy• wymienia rodzajeruchów wodymorskiej
• omawia zasobywodne Ziemi,korzystając zdiagramu• podaje jednostkęzasolenia wódoceanicznych• omawia zasoleniewód oceanicznych• wymienia typymórz i wskazuje ichprzykładyna mapieogólnogeograficznejświata• wyjaśnia znaczenieterminów: „ciepłyprąd morski”, „zimnyprąd morski”• podaje przykładyciepłych i zimnychprądów morskich
• omawia przyczynyzróżnicowaniazasolenia wódoceanicznych• podaje przykładymórz o największymi najmniejszymzasoleniu wód• wymienia iwskazuje na mapieogólnogeograficznejświata przykładyciepłych i zimnychprądów morskich• rozumie znaczeniemórz i oceanów wżyciu i gospodarceczłowieka
• omawia przyczynywystępowaniafalowania i pływów• podaje przykładygospodarczegowykorzystania wódpodziemnych• wyjaśniamechanizmfunkcjonowaniagejzerów• wymieniaprzykłady obszarówwystępowaniagejzerów
• charakteryzujezjawiskoEl Niño
14. BudowawnętrzaZiemi
• wymienia metodybadania wnętrzaZiemi• wyjaśnia znaczenieterminów: „minerał”,„skała”, „prądycieplne”, „magma”• wymienia kolejnewarstwy wnętrzaZiemi, zaczynając odwarstwy znajdującejsię najgłębiej
• wyjaśnia znaczeniebadań geofizycznychw poznawaniubudowy wnętrzaZiemi• wskazuje różnicęmiędzy minerałem askałą• klasyfikuje skały zewzględu na ichgenezę• wyjaśnia różnicęmiędzy litosferą askorupą ziemską
• podaje przykładykamieni szlachetnych• wymieniaprzykładygospodarczegowykorzystania skał iminerałów• omawia budowęwnętrza Ziemi,posługując sięilustracją• podaje zależnośćmiędzy głębokością atemperaturą wewnętrzu Ziemi
• porównujewarstwy wnętrzaZiemi• rozpoznaje napodstawie okazówskał wybrane skały iokreśla ich rodzajze względu nagenezę• omawia warunkipowstawaniaposzczególnychrodzajów skał napodstawie ilustracji
• określa twardośćminerałów napodstawie skaliMohsa
IV.WnętrzeZiemi
15. Płytowabudowalitosfery.Trzęsieniaziemi
• wymienia procesywewnętrznekształtujące rzeźbępowierzchni Ziemi• wyjaśnia znaczenieterminów: „ryftoceaniczny”, „grzbietśródoceaniczny”,„hipocentrum”,„epicentrum”
• podaje głównecechy płytowejbudowy litosfery• podaje przyczynęruchu płyt litosfery• podaje przyczynętrzęsień ziemi• omawia skutkitrzęsień ziemi
• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszarywzmożonejaktywnościsejsmicznej• podaje skalę, wktórej określana jestsiła trzęsień ziemi
• wykazuje związekpomiędzy płytowąbudową litosfery awystępowaniemtrzęsień ziemi• omawia sposóbpowstawania ryftówoceanicznych,grzbietówśródoceanicznych irowówoceanicznych
• podaje przykładydziałańpodejmowanychprzez człowieka wceluzminimalizowaniaskutków trzęsieńziemi
16. Wulkanizm • wyjaśnia znaczenieterminów: „lawa”,„erupcja”, „wulkan”,• wymienia produktyerupcji wulkanicznej
• omawia budowęwulkanu, posługującsię ilustracją• omawia pozytywnei negatywne skutkierupcjiwulkanicznych• wymieniaprzykłady wulkanówi wskazuje je namapieogólnogeograficznejświata
• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszarywzmożonejaktywnościwulkanicznej
• wykazuje związekpomiędzy płytowąbudową litosfery awystępowaniemzjawiskwulkanicznych • wskazuje namapieogólnogeograficznej świata przebiegOgnistegoPierścienia Pacyfiku
• wskazuje na mapieogólnogeograficznej świata najwyższewulkanyposzczególnychkontynentów ipodaje ich nazwy
17. Powstawaniegór
• wyjaśnia znaczenieterminu „ruchygórotwórcze”• wymienia nazwy er,zaczynając odnajstarszej ery• wymienia rodzajegór• wymienia wielkieformy ukształtowaniapowierzchni lądów
• podaje wewłaściwej kolejnościnazwy okresów wdziejach Ziemi• wymienianajważniejszeorogenezy w dziejachZiemi• wymienia wielkieformy ukształtowaniadna oceanów• podaje przykładygór fałdowych,zrębowych iwulkanicznych• wskazuje naogólnogeograficznejmapie świataprzykłady wielkichform ukształtowaniapowierzchni lądów
• wyjaśnia znaczenieterminu „subdukcja”• wymienia zjawiskatowarzysząceprocesowi subdukcji• podaje przykładygór wypiętrzonychpodczasposzczególnychorogenez
• charakteryzuje napodstawie ilustracjimechanizmpowstawania górfałdowych izrębowych• wyjaśnia procespowstawania górwulkanicznych• charakteryzujewielkie formyukształtowaniapowierzchni lądóworaz dna oceanów
• wymienianajwyższe szczytyna kontynentach ipodaje ichwysokości
18. Wietrzenie • wymienia procesyzewnętrznekształtujące rzeźbępowierzchni Ziemi• wyjaśnia znaczenieterminu „wietrzenie”• wymienia rodzajewietrzenia• podaje nazwęproduktu wietrzenia
• wyjaśnia proceswietrzeniafizycznego,chemicznego ibiologicznego• wyjaśnia zjawiskowietrzeniamrozowego iłuszczenia się skał
• omawia zależnośćmiędzy warunkamiklimatycznymi arodzajem iprzebiegiemwietrzenia
• posługuje się zezrozumieniempojęciem„wietrzenie”• charakteryzujeproces odpadania iformy rzeźby terenupowstałe w jegowyniku
• wymienia icharakteryzujerodzaje ruchówmasowych• podaje przykładyniebezpieczeństwgrożącychczłowiekowiwskutekwystąpienia ruchówmasowych
V. Procesyzewnętrznekształtującepowierzchnię Ziemi
19. Procesykrasowe
• wyjaśnia znaczenieterminu„krasowienie”• wymienia nazwyskał ulegającychkrasowieniu
• wymienia formykrasupowierzchniowego ipodziemnego
• omawia procesykrasowe i warunki, wktórych zachodzą• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszarywystępowania rzeźbykrasowej
• omawia formykrasowewystępujące napowierzchni i podpowierzchnią ziemi• rozpoznaje iopisuje w terenieformy rzeźbypowstałe w wynikukrasowienia
• podaje nazwy iwymiarynajdłuższych oraznajgłębszych jaskińna świecie i wPolsce
20. Rzeźbotwórczadziałalnośćrzek
• wyjaśnia znaczenieterminów: „erozjawgłębna”, „erozjawsteczna”, „erozjaboczna”,„akumulacja”• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata przykładynajdłuższych rzekświata
• wskazuje nailustracjiprzedstawiającejdorzecze: źródło,rzekę główną,dopływy, ujście,obszar dorzecza,dział wodny• wymieniaprzykłady formpowstałych wwyniku niszczącej ibudującejdziałalności rzeki• wymienia typy ujśćrzecznych
• wyjaśnia procespowstawaniameandrów istarorzeczy• omawia warunkisprzyjającepowstawaniu delt iujść lejkowatych• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata przykłady ujśćdeltowych ilejkowatych
• posługuje się zezrozumieniempojęciem „erozja”• przedstawiarzeźbotwórczą rolęwód płynących• wykazuje związekmiędzy spadkiemrzeki a charakteremprocesówrzeźbotwórczychwody płynącej• rozpoznaje iopisuje w terenieformy rzeźbypowstałe w wynikudziałalności rzeki
• oblicza średnispadek rzeki
21. Rzeźbotwórczadziałalnośćlodowcówgórskich ilądolodów
• wyjaśnia znaczenieterminu „granicawiecznego śniegu”• wskazuje na mapieogólnogeograficznejświata obszarywspółcześniezlodowacone
• wskazuje różnicemiędzy lodowcemgórskim a lądolodem• wymienia czynnikiwarunkującepowstawanielodowców górskich ilądolodów• wymienia formyrzeźby terenupowstałe w wynikudziałalnościlodowców górskich ilądolodów
• rozpoznaje nailustracjach ifotografiach formypolodowcowe orazpodaje ich nazwy
• przedstawiarzeźbotwórczą rolęlądolodów ilodowców górskich• omawia,korzystając zilustracji,podobieństwa iróżnice wkrajobraziepolodowcowympowstałym wwyniku działalnościlodowców górskichi lądolodów• rozpoznaje iopisuje w terenieformy rzeźbypowstałe w wynikudziałalnościlodowców górskichi lądolodów
• ocenia wpływzmianklimatycznych nagrubość pokrywylodowej lodowcówgórskich ilądolodów
22. Rzeźbotwórczadziałalnośćmorza
• wyjaśnia znaczenieterminu „abrazja”
• podaje przykładyform powstałych wwynikurzeźbotwórczejdziałalności morza• wymienia typywybrzeży morskich
• omawia,korzystając zilustracji, procescofania się klifu orazproces powstawaniamierzei• wskazuje naogólnogeograficznejmapie świata typywybrzeży morskich
• przedstawiarzeźbotwórczą rolęfal morskich• wyjaśnia genezętypów wybrzeżymorskich• rozpoznaje iopisuje w terenieformy rzeźbypowstałe w wynikudziałalności morza
• podaje przykładydziałań mających nacelu ochronęwybrzeży klifowychprzed abrazją
23. Rzeźbotwórczadziałalnośćwiatru
• wyjaśnia znaczenieterminów: „deflacja”,„korazja”
• podaje przykładyniszczącej i budującejdziałalności wiatru napustyniach• wymienia rodzajepustyń ze względu narodzaj podłoża• wskazuje na mapieogólno-geograficznejświata największepustynie
• wyjaśnia różnicemiędzy barchanem awydmą paraboliczną
• przedstawiarzeźbotwórczą rolęwiatru• rozpoznaje iopisuje w terenieformy rzeźbypowstałe w wynikudziałalności wiatru
• omawia wpływszaty roślinnej narzeźbotwórcządziałalność wiatru
VI.Pedosfera ibiosfera
24. Gleby iroślinność naZiemi
• wyjaśnia znaczenieterminu „gleba”• wyjaśnia, na czympolega procesglebotwórczy• wymienia czynnikiglebotwórcze• wymienia strefyroślinnena Ziemi
• wyjaśnia znaczenieterminu „żyznośćgleby”• wskazuje i nazywapoziomy glebowe nailustracjiprzedstawiającejprofil glebowy• podaje przykładygleb strefowych iastrefowych• omawia znaczeniegleb w przyrodzie igospodarceczłowieka• wskazuje strefyroślinne na mapieogólnogeograficznejświata
• charakteryzujepoziomy glebowe• charakteryzujewybrane typy glebstrefowych iastrefowych• omawiazróżnicowanie strefroślinnych na Ziemi
• porównuje profileglebowe różnychtypów gleb• wykazujezależnościzachodzące międzyczynnikamiglebotwórczymi atypem genetycznymgleby• wykazuje wpływklimatuna zróżnicowanieroślinności i gleb naZiemi
• uzasadniapotrzebęracjonalnegogospodarowaniaglebami• wykazuje związekpomiędzyzróżnicowaniemstref roślinnych naZiemi adziałalnościągospodarczączłowieka
WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCEN Z GEOGRAFII W KLASIE IIPoziom wymagańRozdzi
ał Lp. Temat dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celującaEuropa 18. Warunki
naturalne• wskazuje na mapie świataEuropę
• wskazuje na mapie elementlinii brzegowej Europy iwymienia ich nazwy
• wskazuje na mapie wybraneniziny, wyżyny oraz góryEuropy i nazywa je
• wymienia cechyukształtowania powierzchniEuropy na podstawie mapy
• wskazuje na mapie wybraneeuropejskie rzeki oraz jeziora inazywa je
• określa położeniegeograficzne Europy nakuli ziemskiej
• charakteryzuje liniębrzegową Europy napodstawie mapy
• wykazuje, napodstawie mapy, żeEuropa jestkontynentem nizinnym
• opisuje cechy klimatuEuropy na podstawiemapy i klimatogramów
• charakteryzujewybrane strefy roślinneEuropy
• opisuje na podstawiemapy rozmieszczeniewódpowierzchniowychEuropy
• określa cechyśrodowiskaprzyrodniczego Europyna podstawie mapyogólnogeograficznejoraz map tematycznych
• wyjaśnia wpływzlodowaceń na rzeźbępowierzchni Europy
• wyjaśnia zależnościmiędzy typem klimatu awystępowaniemformacji roślinnych
• wyjaśnia genezęwybranycheuropejskich jezior
• oblicza rozciągłośćpołudnikowąi równoleżnikowąEuropy
• opisuje czynnikigeograficznewarunkujące klimatEuropy• analizuje czynnikiwarunkującerozmieszczeniewielkich systemówrzecznych i zbiornikówwodnych w Europie
• wykazujezwiązekmiędzybudowągeologicznąaukształtowaniem pionowymEuropy
19. Ludność iurbanizacja
• podaje liczbę ludności Europy• wskazuje na mapie obszary onajwiększej oraz najmniejszejgęstości zaludnienia i nazywaje
• podaje przykłady krajów ododatnim i ujemnymprzyroście naturalnym
• opisuje rozmieszczenieludności w Europie napodstawie mapy
• opisuje na podstawiemap tematycznychzróżnicowanieregionalne, kulturowe,narodowościowe orazetniczne współczesnejEuropy
• omawia przyczynywysokiego wskaźnikaurbanizacji w Europie
• wyjaśnia przyczynyoraz skutki ujemnegoprzyrostu naturalnego wEuropie
• wyjaśnia przyczynywarunkującerozmieszczenieludności w Europie
• opisuje przyczyny ikonsekwencjezróżnicowania ludnościEuropy
• analizuje
• przewiduje zmianydemograficzne wEuropie
• uzasadnia twierdzenie,że Europa się starzeje
• oblicza średniągęstość zaludnieniaEuropy
• analizujeproblemydemograficzneEuropyi formułujewnioski
• wykazuje sięznajomością podziałupolitycznego Europy
zróżnicowaniewskaźnika urbanizacjiw krajach Europy
20. Gospodarka
• wymienia nazwy państwwysoko rozwiniętychgospodarczo oraz krajów ośrednim poziomie rozwojugospodarczego w Europie
• wymienia nazwy głównychroślin uprawnych
• wskazuje na mapie i podajenazwy głównych obszarówwydobycia surowcówenergetycznych w Europie
• wskazuje na mapie iwymienia nazwynajważniejszych europejskichokręgów przemysłowych orazośrodków high-tech
• opisuje potencjałekonomiczny Europy
• wyjaśnia przyczynyzróżnicowaniagospodarczego krajówEuropy
• opisujeuwarunkowaniarozwoju rolnictwaeuropejskiego
• opisuje strukturęprodukcji energiielektrycznej wwybranych krajachEuropy
• opisuje poziomrozwoju usług wEuropie
• analizuje strukturę PKBw wybranych krajachEuropy
• porównuje strukturęużytkowania ziemi wwybranych państwachEuropy, korzystając zdiagramów
• opisuje czynnikirozwoju przemysłu zeszczególnymuwzględnieniemprzemysłu high-tech
• wyjaśnia procesrestrukturyzacjiprzemysłu w EuropieZachodniej
• porównuje poziomrozwoju rolnictwa wEuropie Zachodniej iŚrodkowo-Wschodniej
• omawia na wybranychprzykładach czynnikilokalizacji przemysłuhigh-tech
• uzasadniatezę, żeEuropa jestnajlepiejrozwinięta podwzględemgospodarczym
21. KrajeEuropyPółnocnej
• wyjaśnia znaczenie terminu„kraje skandynawskie”
• wskazuje na mapie krajeEuropy Północnej i wymieniaich nazwy
• opisuje na podstawie mapyrozmieszczenie głównychośrodków miejskich wEuropie Północnej
• wymienia cechyspołeczeństwa EuropyPółnocnej
• wymienia nazwy głównychbogactw naturalnych krajówskandynawskich
• opisuje położeniegeograficzne państwEuropy Północnej
• wyjaśniarozmieszczenieośrodków miejskich
• charakteryzujestrukturę produkcjienergii elektrycznej wkrajach EuropyPółnocnej
• charakteryzujegospodarkę krajówskandynawskich
• charakteryzujeśrodowiskoprzyrodnicze krajówEuropy Północnej
• wykazuje na podstawiemap tematycznychzwiązki międzygłównymi cechamiśrodowiskaprzyrodniczego EuropyPółnocnej a głównymikierunkami rozwojugospodarczego
• wykazuje cechyspołeczeństwaEuropy Północnej
• analizuje wartośćPKB na jednegomieszkańcai formułuje wnioski
• przewidujeskutkiwyludnianiapółnocnejSkandynawii
22. Krajealpejskie
• wyjaśnia znaczenie terminu„kraje alpejskie”
• opisuje położeniekrajów alpejskich
• charakteryzujeśrodowisko
• wykazuje piętrowośćklimatyczno-roślinną
• charakteryzujegenezę rzeźby
• wymienia nazwy państwalpejskich, wskazuje je namapie ogólnogeograficznej ipodaje nazwy ich stolic
• wymienia cechy środowiskaprzyrodniczego Alp
• wymienia nazwynajwiększych miast i wskazujeje na mapie
• opisuje specyfikęrozmieszczenia ludności wAlpach
• opisuje rzeźbę Alp• opisuje rozmieszczeniemiast i gęstośćzaludnienia w krajachalpejskich
• wyjaśnia znaczenienowoczesnego sektorausług
przyrodnicze krajówalpejskich
• wykazuje wpływ gór naśrodowiskoprzyrodnicze igospodarkę krajówalpejskich
• wykazuje, że krajealpejskie należą dopaństw wysokorozwiniętychgospodarczo
w Alpach• porównuje wskaźnikurbanizacji w krajachalpejskich i formułujewnioski
alpejskiej• analizujeczynnikirozwojusektorabankowo--ubezpieczeniowegow Szwajcarii
23. KrajeEuropyPołudniowej
• wskazuje na mapie krajeEuropy Południowej, podajenazwy ich stolic
• wymienia cechy środowiskaprzyrodniczego krajów EuropyPołudniowej
• wymienia nazwynajwiększych miast EuropyPołudniowej i wskazuje je namapie
• wymienia przykłady atrakcjiturystycznych
• wyjaśnia znaczenie terminu„akwakultura”
• określa położeniegeograficzne krajówEuropy Południowej
• opisuje cechyśrodowiskaprzyrodniczego tychkrajów
• opisuje na podstawiemapy tematycznejrozmieszczenienajważniejszychośrodkówturystycznych
• opisuje cechygospodarki krajówEuropy Południowej
• wyjaśnia znaczenieterminu „infrastrukturaturystyczna”
• prezentuje opracowanąna podstawie map,przewodników orazinternetu trasęwycieczki po Europielub jej części
• charakteryzuje waloryprzyrodnicze ipozaprzyrodniczekrajów EuropyPołudniowej
• opisuje wybraneatrakcje turystyczne
• wykazuje zależnośćpomiędzy przyjazdamiturystów a wpływami zturystyki na podstawiewykresów
• wykazuje niekorzystnywpływ turystyki naśrodowiskoprzyrodnicze
• rozpoznaje typywybrzeżypołudniowej Europy iwyjaśnia ich genezę
• wykazuje związkimiędzy rozwojemturystyki awarunkamiprzyrodniczymii dziedzictwemkulturowym
• ocenia rolę turystykiw rozwojugospodarczym tychkrajów
• wykazujezależnościmiedzywielkościąruchuturystycznegoa poziomemrozwojuinfrastrukturyturystycznej
24. Francja • wskazuje na mapieogólnogeograficznej Francję ipodaje nazwę stolicy tegokraju
• wymienia cechy środowiskaprzyrodniczego Francji
• wskazuje najważniejszemiasta Francji na mapie ipodaje ich nazwy
• wymienia cechy gospodarkiFrancji
• wskazuje na mapie regionyrolnicze Francji i wymieniaich nazwy
• opisuje położeniegeograficzne Francji
• charakteryzujeśrodowiskoprzyrodnicze Francji
• opisuje czynnikiwpływające na wzrostliczby mieszkańcówFrancji
• opisuje poziomurbanizacji Francji
• opisuje poziomrozwoju gospodarczegoFrancji
• analizuje strukturęużytkowania ziemi
• wskazuje miejsceFrancji w światowejprodukcji rolnej
• identyfikuje cechyrolnictwawysokotowarowego
• analizuje współczynnikprzyrostu naturalnego iwspółczynnik saldamigracji
• wykazuje znaczenieturystyki w tworzeniudochodu narodowego
• analizuje przyrodnicze ipozaprzyrodniczeczynniki rozwojurolnictwa
• wykazuje naprzykładzie rolnictwaFrancji związek międzywarunkamiprzyrodniczymi akierunkiem iefektywnościąprodukcji rolnej
• opisuje sytuacjęspołeczną imigrantów
• charakteryzuje siećtransportową Francji
• wykazuje aktywnąpolitykę rolną Francjiw ramach WspólnejPolityki Rolnej UniiEuropejskiej
• wykazujeznaczenieEurotunelu
25. WielkaBrytania
• wskazuje na mapieogólnogeograficznej WielkąBrytanię i podaje nazwęstolicy tego kraju
• wskazuje na mapie wybranekrainy geograficzne i nazywaje
• wymienia najważniejszecechy środowiskaprzyrodniczego i gospodarkiWielkiej Brytanii
• określa położeniegeograficzne WielkiejBrytanii
• charakteryzujeśrodowiskoprzyrodnicze WielkiejBrytanii
• opisuje podziałWielkiej Brytanii nakrainy historyczne
• opisuje strukturęnarodowościowąWielkiej Brytanii
• wyjaśniauwarunkowaniadodatniego salda
• analizuje strukturęnarodowościowąWielkiej Brytanii
• opisuje poziomurbanizacji orazrozmieszczenieludności w WielkiejBrytanii
• opisuje układprzestrzenny orazznaczenie Londynu jakoświatowej metropolii
• analizuje strukturęużytkowania ziemi wWielkiej Brytanii
• wyjaśnia
• wykazuje zaletywyspiarskiegopołożenia WielkiejBrytanii
• wykazuje zależnościmiędzy warunkamiprzyrodniczymia poziomem rozwojugospodarczego
• wykazujeznaczeniezamorskichterytoriówWielkiejBrytanii(dawniej iobecnie)
• analizuje naprzykładzieWielkiejBrytaniiuwarunkowania lokalizacji irozwojuprzemysłu
migracji• wyjaśnia znaczenieterminu „monarchiakonstytucyjna”
• przedstawia wielkość igłówne cechypołożenia Londynu
• wskazuje na mapie ipodaje nazwyobszarów o dużejkoncentracji przemysłu
uwarunkowaniawysokiego poziomurozwoju gospodarczego
wysokiejtechnologii
SąsiedziPolski
26. Niemcy • wskazuje na mapieogólnogeograficznej Niemcy,podaje nazwę stolicy tego krajuoraz nazwy krajów z nimsąsiadujących
• wskazuje na mapie wybranekrainy geograficzne oraznajważniejsze rzeki wNiemczech i nazywa je
• wymienia najważniejszecechy środowiskaprzyrodniczego orazgospodarki Niemiec
• opisuje strukturęnarodowościową Niemiec
• określa położeniegeograficzne Niemiec
• omawia cechyśrodowiskaprzyrodniczego
• wyjaśnia przyczyny iskutki dodatniego saldamigracji
• charakteryzujestrukturę zatrudnieniaw niemieckiejgospodarce
• przedstawia napodstawie wskazanychźródeł główne kierunkii przyczyny zmian wstrukturze przemysłuZagłębia Ruhry
• wskazuje na mapie ipodaje nazwyobszarów o dużejkoncentracji przemysłuw Niemczech
• wykazuje wpływczynnikówgeograficznych naklimat Niemiec
• opisuje skutkiujemnego przyrostunaturalnego
• udowadnia, że Niemcysą potęgą gospodarczą
• opisuje zróżnicowanierozwoju społeczno--gospodarczegowschodniej i zachodniejczęści Niemiec
• analizujeuwarunkowaniarozwoju przemysłuprzetwórczego
• analizuje wskaźnikbezrobocia iformułuje wnioski
• wykazuje naprzykładzie Niemieczależność międzypoziomem rozwojutransportua funkcjonowaniempozostałych działówgospodarki
• analizujeprzyczynymigracji doNiemiec
• wykazujegospodarczeznaczenie siecirzecznejNiemiec
27. Czechy iSłowacja
• wskazuje na mapieogólnogeograficznej Czechy iSłowację, podaje nazwy stolictych krajów oraz nazwy
• określa położeniegeograficzne Czech,Słowacji
• omawia cechy
• opisuje czynnikiwarunkujące rozwójgospodarczy Czech iSłowacji
• ocenia zasobybogactw mineralnychCzech i Słowacji
• omawia efekty
• porównujeśrodowiskospołeczno-gospodarcze
państw sąsiadujących z nimi• wymienia najważniejsze cechyśrodowiska przyrodniczego ispołeczno--gospodarczego omawianychpaństw
środowiskaprzyrodniczego Czechi Słowacji
• analizuje strukturęzatrudnienia wCzechach
• analizuje strukturęnarodowościowąSłowacji
• porównuje potencjałgospodarczyomawianych państw
przemiangospodarczych, którenastąpiły womawianych krajach
południowychsąsiadówPolski orazformułujewnioski
28. Litwa,Białoruś iUkraina
• wskazuje na mapieogólnogeograficznej Litwę,Białoruś i Ukrainę, podajenazwy stolic tych krajów oraznazwy państw sąsiadujących znimi
• wymienia najważniejszecechy środowiskaprzyrodniczego i społeczno--gospodarczego omawianychpaństw
• określa położeniegeograficzne Litwy,Białorusi i Ukrainy
• omawia cechyśrodowiskaprzyrodniczego Litwy,Białorusi i Ukrainy
• wyjaśnia przyczynykryzysówgospodarczych naLitwie, Białorusi iUkrainie po rozpadzieZSRR
• omawia współczesneprzemiany społeczne igospodarcze Ukrainy
• opisuje czynnikiwarunkujące rozwójgospodarczy Litwy,Białorusi i Ukrainy
• opisuje przyczyny iskutki ujemnegoprzyrostu naturalnego isalda migracji Litwy,Białorusi i Ukrainy
• porównuje potencjałgospodarczyomawianych państw
• ocenia zasobybogactw mineralnychLitwy, Białorusi iUkrainy
• omawia efektyprzemiangospodarczych, którenastąpiły womawianych krajach
• porównujeśrodowiskospołeczno-gospodarczepołudniowychi wschodnichsąsiadówPolski orazformułujewnioski
29. Rosja • wskazuje Rosję na mapieogólnogeograficznej i podajenazwę jej stolicy
• wskazuje na mapie iwymienia nazwy głównychkrain geograficznych, rzekoraz jezior
• wymienia najważniejszecechy środowiskaprzyrodniczego Rosji
• wymienia główne cechyrosyjskiej gospodarki
• określa położeniegeograficzne Rosji
• omawia cechyśrodowiskaprzyrodniczego Rosji
• opisuje zróżnicowanienarodowościowe ikulturowe ludności
• wskazuje na mapie iwymienia nazwyobszarów o dużejkoncentracji przemysłu
• wykazujezróżnicowanieprzyrodnicze Rosji
• wykazuje wpływczynnikówgeograficznych naklimat Rosji
• wyjaśnia zależnośćmiędzy warunkamiprzyrodniczymi arozmieszczeniemludności w Rosji
• analizuje zmianyprzyrostu naturalnegow Rosji i formułujewnioski
• wykazuje zależnościmiędzy warunkamiprzyrodniczymia poziomem rozwojugospodarczego Rosji
• uzasadniatezę, że Rosjajest krajem oolbrzymichmożliwościachgospodarczych
• wymienia przyczynyujemnego przyrostunaturalnego ludności Rosji
• wykazujezróżnicowaniejęzykowe i religijnemieszkańców Rosji
• omawiauwarunkowaniarozwoju przemysłuwydobywczego
• omawia najważniejszeproblemy rosyjskiegorolnictwa
1. Położenie,granice i obszarPolski. Podziaładministracyjny
Uczeń:• wymienia cechy
położenia Polski• wymienia zalety
położenia Polski• wymienia nazwy
państw sąsiadujących zPolską i wskazuje tepaństwa na mapieogólnogeograficznej
• opisuje podziaładministracyjny Polski
• wymienia nazwywojewództw oraz ichstolic i wskazuje je namapie administracyjnejPolski
Uczeń:• charakteryzuje na
podstawie mapypołożenie Polski naświecie i w Europie
• wymienia nazwyskrajnych punktówPolski i wskazuje je namapie
• opisuje przebieggranicy lądowej Polskina mapieogólnogeograficznej
• opisuje granicę morskąna mapieogólnogeograficznej
• wyjaśnia znaczenieterminów: „powiatgrodzki”, „powiatziemski”, „wojewoda”,„prezydent miasta”,„burmistrz”,„starosta”, „wójt”
Uczeń:• opisuje położenie
fizycznogeograficzne,polityczne imatematyczne Polski,korzystając z mapyPolski oraz Europy
• określa współrzędnegeograficzne skrajnychpunktów Polski
• opisuje zasięg wódterytorialnych namapie Polski
Uczeń:• oblicza
rozciągłośćrównoleżnikową ipołudnikowąPolski
• obliczaróżnice czasusłonecznegomiędzyskrajnymipunktamiPolski
• wykazujekorzyścii zagrożeniawynikające zpołożeniaPolski wśrodkowejEuropie
Uczeń:• analizuje znaczenie
podziałuadministracyjnego
2. Dziejegeologiczneobszaru Polski
• wymienia nazwygłównych jednostektektonicznych Europyi Polski oraz wskazujeje na mapie
• wymienia nazwy er, wktórych wystąpiłyruchy górotwórcze
• wymienia nazwygórotworówkaledońskich,hercyńskich ialpejskich orazwskazuje te górotworyna mapie Polski
• opisuje na podstawietabeli stratygraficznejnajważniejszewydarzeniageologiczne, któremiały miejsce naterenie Polski
• opisuje procespowstawania węglakamiennego
• charakteryzuje głównejednostki tektonicznePolski
• rozpoznaje rodzajewęgla i charakteryzujewarunki, w którychone powstawały
• wykazujezwiązkimiędzybudowągeologicznąawydarzeniamiz przeszłościgeologicznej
• opisuje wpływzmieniającego sięw przeszłościgeologicznej klimatuoraz poziomu mórzna współczesnąbudowę geologicznąPolski
3. Zlodowaceniana obszarzePolski
• wymienia nazwyzlodowaceń i wskazujeich zasięg na mapiePolski
• wymienia nazwy formpolodowcowych
• rozróżnia cechykrajobrazumłodoglacjalnego istaroglacjalnego
• rozpoznaje formypolodowcowe naschematach i wskazujena mapie Polskiobszary ichwystępowania
• rozpoznaje górskieformy polodowcowena schematach
• opisuje warunkipowstania formpolodowcowych
• wyjaśnia genezę formpolodowcowych
• analizuje iporównujecechykrajobrazustaroglacjalnego imłodoglacjalnego
• wykazuje wpływzlodowaceń nakrajobraz górski
4. Skały i surowcemineralne
• wymienia nazwy skałwystępujących wPolsce
• klasyfikuje surowcemineralne ze względuna ich gospodarczewykorzystanie
• wymienia nazwy skał isurowców mineralnychwystępujących wregionie swojegozamieszkania
• rozpoznaje napodstawie zdjęć iokazów głównerodzaje skałwystępujących w jegoregionie i w Polsce
• wskazuje na mapiePolski obszarywystępowaniasurowców mineralnych
• wykazuje znaczeniegospodarcze surowcówmineralnych
• klasyfikuje skaływystępujące w Polsceze względu na ichpochodzenie
• opisuje rozmieszczenieskałpowierzchniowych napodstawie mapy
• opisuje na podstawiemapy występowaniesurowców mineralnychw Polsce
• opisuje napodstawiedanychstatystycznych zasobysurowcówmineralnychw Polsce
• analizujewpływwydobyciasurowcówmineralnychna środowiskoprzyrodnicze
• wykazuje związekmiędzy budowągeologiczną awystępowaniemsurowcówmineralnych
5. Ukształtowaniepowierzchni
• wymienia czynnikiwewnętrzne izewnętrznewpływające naukształtowaniepowierzchni Polski
• wymienia cechyrzeźby powierzchniPolski
• wymienia nazwę iwskazuje na mapienajwyżej i najniżejpołożony punkt Polski
• rozróżniaprzedstawione nailustracjach formyukształtowaniapowierzchni
• opisuje na podstawiekrzywejhipsograficznej udziałterenów nizinnych,wyżynnych i górskichw Polsce
• wymienia pasyukształtowaniapowierzchni Polski iwskazuje je na mapiePolski
• wymienia nazwy kraingeograficznych wposzczególnych pasachukształtowaniapowierzchni iwskazuje je na mapiePolski
• odczytuje wysokościbezwzględne na mapiehipsometrycznej
• analizuje krzywąhipsograficzną
• wykazuje pasowośćukształtowaniapowierzchni Polski
• charakteryzuje napodstawie mapyhipsometrycznej cechyrzeźby powierzchniPolski
• oblicza różnicewysokościbezwzględnej napodstawie mapyhipsometrycznej
• wyjaśniawpływprzeszłościgeologicznejnaukształtowanie powierzchniPolski
• porównujecechy rzeźbyterenuposzczególnych pasówukształtowania powierzchniPolski
• wyjaśnia wpływwspółczesnychprocesówgeologicznych naukształtowaniepowierzchni Polski
6. Klimat • wymienia czynnikigeograficznewpływające na klimatPolski
• wymienia nazwy maspowietrzanapływających nadPolskę
• odczytuje informacjeprzedstawione naklimatogramach
• wymienia termicznepory roku
• wymienia nazwywiatrów lokalnych ipodaje miejsca ichwystępowania
• odczytuje na mapachklimatycznych Polskirozkład temperaturypowietrza i opadówatmosferycznych
• kreśli klimatogramy napodstawie danychliczbowych
• opisuje cechy klimatuprzejściowego
• opisuje cechy klimatuwłasnego regionu
• odczytuje długośćokresu wegetacyjnegona mapie
• wyjaśnia wpływczynnikówgeograficznych nacechy klimatu Polski
• analizuje przebiegizoterm lipca i styczniana mapachklimatycznych Polski
• opisuje pogodękształtowaną przezposzczególne masypowietrza napływającenad Polskę
• wyjaśnia mechanizmpowstawania wiatruhalnego i bryzy
• charakteryzuje klimatwybranych regionówPolski na podstawiemap klimatycznych
• wyjaśniaprzyczynyzróżnicowaniaprzestrzennego temperaturypowietrzaoraz opadówatmosferycznych w Polsce
• wykazujeprzejściowośćklimatycznąPolski
• wykazujewpływnapływających maspowietrza nakształtowaniesię pogody wPolsce
• wyjaśniaprzyczynyzróżnicowaniaprzestrzennego długościokresuwegetacyjnego
• porównuje klimatPolski z klimateminnych państwEuropy
7. Wodypowierzchniowei podziemne
• klasyfikuje wodywystępujące w Polsce
• wymienia nazwygłównych rzek Polskioraz ich dopływów iwskazuje te rzeki namapie
• porównuje długościgłównych rzek
• wymienia nazwywybranych jezior iwskazuje je na mapiePolski
• wymienia nazwy wódwystępujących jegoregionie
• klasyfikuje wodypodziemne
• opisuje wykorzystaniewód podziemnych
• kreśli diagramyilustrujące długośćrzek
• charakteryzuje Wisłę iOdrę
• opisuje typ ujściaWisły
• wymienia nazwygłównych kanałów iwskazuje te kanały namapie
• porównujepowierzchnie igłębokości wybranychjezior
• wskazuje na mapiePolski obszarywystępowania wódmineralnych
• wykreśla działy wodnena mapie konturowej
• wyjaśnia genezę misjeziornychwystępujących wPolsce
• wyjaśnia genezębagien na tereniePolski
• analizuje głębokość ikształt wybranychjezior
• ocenia stopień isposoby wykorzystaniawód podziemnych
• opisuje rozmieszczenierejonów eksploatacjioraz wykorzystaniewód mineralnych
• opisujereżimy rzek wPolsce
• uzasadniaasymetriędorzeczy iwyjaśniaprzyczyny jejpowstania
• ocenia stopieńwykorzystaniawódpowierzchniowych ipodziemnychw Polsce
• wykazuje związkimiędzy budowągeologiczną, rzeźbąpowierzchni,klimatem awarunkami wodnymi
8. MorzeBałtyckie
• wskazuje na mapienajwiększe zatoki,wyspy, cieśniny igłębie MorzaBałtyckiego
• wymienia napodstawie mapyogólnogeograficznejcechy geograficzneMorza Bałtyckiego
• przedstawiawłaściwości fizycznewód Bałtyku
• omawia znaczeniegospodarcze MorzaBałtyckiego
• opisuje położenieBałtyku na podstawiemapyogólnogeograficznej
• opisuje linię brzegowąBałtyku na podstawiemapyogólnogeograficznej
• wymienia nazwyrodzajów wybrzeży iwskazuje na mapiemiejsca ichwystępowania
• przedstawia przyczynyzanieczyszczeniaBałtyku
• porównuje wielkość igłębokość Bałtyku zwielkością igłębokością innychmórz
• porównuje cechy wódMorza Bałtyckiego zcechami wód innychmórz
• proponuje sposobyochrony wód Bałtyku
• wyjaśniagenezyrodzajówwybrzeżyBałtyku
• wyjaśniagenezęMierzeiHelskiej
• wyjaśniazróżnicowaniezasolenia itemperaturywody wBałtyku
• ocenia znaczeniegospodarki morskiejnad Bałtykiem
9. Gleby • wymienia czynnikiglebotwórcze
• klasyfikuje gleby wPolsce
• wymienia nazwy glebwystępujących w jegoregionie
• rozróżnia typy gleb zewzględu na ichżyzność
• wyjaśnia znaczeniegospodarcze gleb
• opisuje za pomocąmapy glebrozmieszczeniegłównychgenetycznych typówgleb w Polsce
• wymienia przyczynyerozji gleb i sposobyjej zapobiegania
• wyjaśnia zależnościmiędzy jakością glebya wielkością zbiorówzbóż i innych roślin
• charakteryzuje typygenetyczne glebwystępujące w Polsce
• wyjaśnia celezabiegówmelioracyjnych wPolsce
• oceniażyzność glebw Polsce
• oceniawartośćużytkowągleb w Polsce
• analizuje profileglebowe
10. Świat roślin izwierząt.Ochronaprzyrody
• wymienia nazwyformacji roślinnych wPolsce
• rozpoznaje typyzbiorowisk roślinnychw Polsce na zdjęciach iw terenie
• wymienia nazwyparków narodowych wPolsce i wskazuje je namapie
• rozpoznaje wybranegatunki roślin izwierzątprzedstawione nazdjęciach
• rozróżnia formyochrony przyrody wPolsce
• podejmuje działania narzecz ochronyprzyrody
• opisuje rozmieszczeniekompleksów leśnychna podstawie mapyPolski
• opisuje funkcje lasów• rozpoznaje i wymienia
nazwy gatunków roślini zwierząt prawniechronionych w Polsce
• opisuje osobliwościwybranych parkównarodowych
• charakteryzujestrukturępowierzchniową lasówpaństwowych wedługskładu gatunkowego
• opisuje formy prawnejochrony przyrody
• wyjaśniazależnościmiędzyklimatem aszatą roślinną
• ocenialesistośćPolski
• uzasadniakoniecznośćochronygatunkowejroślin izwierząt
• uzasadniakoniecznośćochronyprzyrody ikrajobrazu wPolsce
• wyjaśniaznaczeniewspółpracymiędzynarodowej na rzeczochronyprzyrody
• wykazuje zależnośćmiędzy składemgatunkowym lasów awarunkamiklimatycznymi iglebowymi
• wymienia polskieorganizacjedziałające na rzeczochrony przyrody iopisuje ich zadania
WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCEN Z GEOGRAFII W KLASIE III
Poziom wymagań na poszczególne ocenyRozdział Lp. Tematdopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
Europa 18. Warunkinaturalne
• wskazuje na mapieświata Europę
• wskazuje na mapieelement linii brzegowejEuropy i wymienia ichnazwy
• wskazuje na mapiewybrane niziny,wyżyny oraz góryEuropy i nazywa je
• wymienia cechyukształtowaniapowierzchni Europy napodstawie mapy
• wskazuje na mapiewybrane europejskierzeki oraz jeziora inazywa je
• określa położeniegeograficzne Europy nakuli ziemskiej
• charakteryzuje liniębrzegową Europy napodstawie mapy
• wykazuje, napodstawie mapy, żeEuropa jestkontynentem nizinnym
• opisuje cechy klimatuEuropy na podstawiemapy i klimatogramów
• charakteryzujewybrane strefy roślinneEuropy
• opisuje na podstawiemapy rozmieszczeniewódpowierzchniowychEuropy
• określa cechyśrodowiskaprzyrodniczego Europyna podstawie mapyogólnogeograficznejoraz map tematycznych
• wyjaśnia wpływzlodowaceń na rzeźbępowierzchni Europy
• wyjaśnia zależnościmiędzy typem klimatu awystępowaniemformacji roślinnych
• wyjaśnia genezęwybranych europejskichjezior
• oblicza rozciągłośćpołudnikowąi równoleżnikowąEuropy
• opisuje czynnikigeograficznewarunkujące klimatEuropy• analizuje czynnikiwarunkującerozmieszczenie wielkichsystemów rzecznych izbiorników wodnych wEuropie
• wykazuje związekmiędzy budowągeologicznąa ukształtowaniempionowym Europy
19. Ludność iurbanizacja
• podaje liczbę ludnościEuropy
• wskazuje na mapieobszary o największejoraz najmniejszejgęstości zaludnienia inazywa je
• podaje przykładykrajów o dodatnim iujemnym przyrościenaturalnym
• opisuje rozmieszczenieludności w Europie napodstawie mapy
• opisuje na podstawiemap tematycznychzróżnicowanieregionalne, kulturowe,narodowościowe orazetniczne współczesnejEuropy
• omawia przyczynywysokiego wskaźnika
• wyjaśnia przyczynyoraz skutki ujemnegoprzyrostu naturalnego wEuropie
• wyjaśnia przyczynywarunkującerozmieszczenie ludnościw Europie
• opisuje przyczyny ikonsekwencjezróżnicowania ludnościEuropy
• przewiduje zmianydemograficzne wEuropie
• uzasadnia twierdzenie,że Europa się starzeje
• oblicza średnią gęstośćzaludnienia Europy
• analizuje problemydemograficzneEuropyi formułuje wnioski
urbanizacji w Europie• wykazuje sięznajomością podziałupolitycznego Europy
• analizujezróżnicowaniewskaźnika urbanizacjiw krajach Europy
20. Gospodarka • wymienia nazwypaństw wysokorozwiniętychgospodarczo orazkrajów o średnimpoziomie rozwojugospodarczego wEuropie
• wymienia nazwygłównych roślinuprawnych
• wskazuje na mapie ipodaje nazwy głównychobszarów wydobyciasurowcówenergetycznych wEuropie
• wskazuje na mapie iwymienia nazwynajważniejszycheuropejskich okręgówprzemysłowych orazośrodków high-tech
• opisuje potencjałekonomiczny Europy
• wyjaśnia przyczynyzróżnicowaniagospodarczego krajówEuropy
• opisujeuwarunkowaniarozwoju rolnictwaeuropejskiego
• opisuje strukturęprodukcji energiielektrycznej wwybranych krajachEuropy
• opisuje poziomrozwoju usług wEuropie
• analizuje strukturę PKBw wybranych krajachEuropy
• porównuje strukturęużytkowania ziemi wwybranych państwachEuropy, korzystając zdiagramów
• opisuje czynnikirozwoju przemysłu zeszczególnymuwzględnieniemprzemysłu high-tech
• wyjaśnia procesrestrukturyzacjiprzemysłu w EuropieZachodniej
• porównuje poziomrozwoju rolnictwa wEuropie Zachodniej iŚrodkowo-Wschodniej
• omawia na wybranychprzykładach czynnikilokalizacji przemysłuhigh-tech
• uzasadnia tezę, żeEuropa jest najlepiejrozwinięta podwzględemgospodarczym
21. KrajeEuropy Północnej
• wyjaśnia znaczenieterminu „krajeskandynawskie”
• wskazuje na mapiekraje Europy Północneji wymienia ich nazwy
• opisuje na podstawiemapy rozmieszczeniegłównych ośrodkówmiejskich w EuropiePółnocnej
• opisuje położeniegeograficzne państwEuropy Północnej
• wyjaśniarozmieszczenieośrodków miejskich
• charakteryzujestrukturę produkcjienergii elektrycznej wkrajach EuropyPółnocnej
• charakteryzujeśrodowiskoprzyrodnicze krajówEuropy Północnej
• wykazuje na podstawiemap tematycznychzwiązki międzygłównymi cechamiśrodowiskaprzyrodniczego EuropyPółnocnej a głównymi
• wykazuje cechyspołeczeństwa EuropyPółnocnej
• analizuje wartość PKBna jednego mieszkańcai formułuje wnioski
• przewiduje skutkiwyludnianiapółnocnejSkandynawii
• wymienia cechyspołeczeństwa EuropyPółnocnej
• wymienia nazwygłównych bogactwnaturalnych krajówskandynawskich
• charakteryzujegospodarkę krajówskandynawskich
kierunkami rozwojugospodarczego
22. Kraje alpejskie • wyjaśnia znaczenieterminu „krajealpejskie”
• wymienia nazwypaństw alpejskich,wskazuje je na mapieogólnogeograficznej ipodaje nazwy ich stolic
• wymienia cechyśrodowiskaprzyrodniczego Alp
• wymienia nazwynajwiększych miast iwskazuje je na mapie
• opisuje specyfikęrozmieszczenialudności w Alpach
• opisuje położeniekrajów alpejskich
• opisuje rzeźbę Alp• opisuje rozmieszczeniemiast i gęstośćzaludnienia w krajachalpejskich
• wyjaśnia znaczenienowoczesnego sektorausług
• charakteryzujeśrodowiskoprzyrodnicze krajówalpejskich
• wykazuje wpływ gór naśrodowiskoprzyrodnicze igospodarkę krajówalpejskich
• wykazuje, że krajealpejskie należą dopaństw wysokorozwiniętychgospodarczo
• wykazuje piętrowośćklimatyczno-roślinnąw Alpach
• porównuje wskaźnikurbanizacji w krajachalpejskich i formułujewnioski
• charakteryzujegenezę rzeźbyalpejskiej
• analizuje czynnikirozwoju sektorabankowo--ubezpieczeniowegow Szwajcarii
23. KrajeEuropyPołudniowej
• wskazuje na mapiekraje EuropyPołudniowej, podajenazwy ich stolic
• wymienia cechyśrodowiskaprzyrodniczego krajówEuropy Południowej
• wymienia nazwynajwiększych miastEuropy Południowej iwskazuje je na mapie
• wymienia przykładyatrakcji turystycznych
• określa położeniegeograficzne krajówEuropy Południowej
• opisuje cechyśrodowiskaprzyrodniczego tychkrajów
• opisuje na podstawiemapy tematycznejrozmieszczenienajważniejszychośrodkówturystycznych
• opisuje cechy
• charakteryzuje waloryprzyrodnicze ipozaprzyrodniczekrajów EuropyPołudniowej
• opisuje wybraneatrakcje turystyczne
• wykazuje zależnośćpomiędzy przyjazdamiturystów a wpływami zturystyki na podstawiewykresów
• wykazuje niekorzystnywpływ turystyki na
• rozpoznaje typywybrzeży południowejEuropy i wyjaśnia ichgenezę
• wykazuje związkimiędzy rozwojemturystyki a warunkamiprzyrodniczymii dziedzictwemkulturowym
• ocenia rolę turystykiw rozwojugospodarczym tychkrajów
• wykazuje zależnościmiedzy wielkościąruchu turystycznegoa poziomem rozwojuinfrastrukturyturystycznej
• wyjaśnia znaczenieterminu „akwakultura”
gospodarki krajówEuropy Południowej
• wyjaśnia znaczenieterminu „infrastrukturaturystyczna”
• prezentuje opracowanąna podstawie map,przewodników orazinternetu trasęwycieczki po Europielub jej części
środowiskoprzyrodnicze
24. Francja • wskazuje na mapieogólnogeograficznejFrancję i podaje nazwęstolicy tego kraju
• wymienia cechyśrodowiskaprzyrodniczego Francji
• wskazujenajważniejsze miastaFrancji na mapie ipodaje ich nazwy
• wymienia cechygospodarki Francji
• wskazuje na mapieregiony rolniczeFrancji i wymienia ichnazwy
• opisuje położeniegeograficzne Francji
• charakteryzujeśrodowiskoprzyrodnicze Francji
• opisuje czynnikiwpływające na wzrostliczby mieszkańcówFrancji
• opisuje poziomurbanizacji Francji
• opisuje poziomrozwoju gospodarczegoFrancji
• analizuje strukturęużytkowania ziemi
• wskazuje miejsceFrancji w światowejprodukcji rolnej
• identyfikuje cechyrolnictwawysokotowarowego
• analizuje współczynnikprzyrostu naturalnego iwspółczynnik saldamigracji
• wykazuje znaczenieturystyki w tworzeniudochodu narodowego
• analizuje przyrodnicze ipozaprzyrodniczeczynniki rozwojurolnictwa
• wykazuje naprzykładzie rolnictwaFrancji związek międzywarunkamiprzyrodniczymi akierunkiem iefektywnościąprodukcji rolnej
• opisuje sytuacjęspołeczną imigrantów
• charakteryzuje siećtransportową Francji
• wykazuje aktywnąpolitykę rolną Francjiw ramach WspólnejPolityki Rolnej UniiEuropejskiej
• wykazuje znaczenieEurotunelu
25. Wielka Brytania • wskazuje na mapieogólnogeograficznejWielką Brytanię ipodaje nazwę stolicy
• określa położeniegeograficzne WielkiejBrytanii
• charakteryzuje
• analizuje strukturęnarodowościowąWielkiej Brytanii
• opisuje poziom
• wykazuje zaletywyspiarskiegopołożenia WielkiejBrytanii
• wykazuje znaczeniezamorskichterytoriów WielkiejBrytanii (dawniej i
tego kraju• wskazuje na mapiewybrane krainygeograficzne i nazywaje
• wymienianajważniejsze cechyśrodowiskaprzyrodniczego igospodarki WielkiejBrytanii
środowiskoprzyrodnicze WielkiejBrytanii
• opisuje podziałWielkiej Brytanii nakrainy historyczne
• opisuje strukturęnarodowościowąWielkiej Brytanii
• wyjaśniauwarunkowaniadodatniego saldamigracji
• wyjaśnia znaczenieterminu „monarchiakonstytucyjna”
• przedstawia wielkość igłówne cechypołożenia Londynu
• wskazuje na mapie ipodaje nazwyobszarów o dużejkoncentracji przemysłu
urbanizacji orazrozmieszczenie ludnościw Wielkiej Brytanii
• opisuje układprzestrzenny orazznaczenie Londynu jakoświatowej metropolii
• analizuje strukturęużytkowania ziemi wWielkiej Brytanii
• wyjaśniauwarunkowaniawysokiego poziomurozwoju gospodarczego
• wykazuje zależnościmiędzy warunkamiprzyrodniczymia poziomem rozwojugospodarczego
obecnie)• analizuje naprzykładzie WielkiejBrytaniiuwarunkowanialokalizacji i rozwojuprzemysłu wysokiejtechnologii
SąsiedziPolski
26. Niemcy • wskazuje na mapieogólnogeograficznejNiemcy, podaje nazwęstolicy tego kraju oraznazwy krajów z nimsąsiadujących
• wskazuje na mapiewybrane krainygeograficzne oraznajważniejsze rzeki wNiemczech i nazywa je
• wymienianajważniejsze cechyśrodowiskaprzyrodniczego oraz
• określa położeniegeograficzne Niemiec
• omawia cechyśrodowiskaprzyrodniczego
• wyjaśnia przyczyny iskutki dodatniego saldamigracji
• charakteryzujestrukturę zatrudnieniaw niemieckiejgospodarce
• przedstawia napodstawie wskazanychźródeł główne kierunki
• wykazuje wpływczynnikówgeograficznych naklimat Niemiec
• opisuje skutkiujemnego przyrostunaturalnego
• udowadnia, że Niemcysą potęgą gospodarczą
• opisuje zróżnicowanierozwoju społeczno--gospodarczegowschodniej i zachodniejczęści Niemiec
• analizujeuwarunkowaniarozwoju przemysłuprzetwórczego
• analizuje wskaźnikbezrobocia i formułujewnioski
• wykazuje naprzykładzie Niemieczależność międzypoziomem rozwojutransportua funkcjonowaniempozostałych działówgospodarki
• analizuje przyczynymigracji do Niemiec
• wykazujegospodarczeznaczenie siecirzecznej Niemiec
gospodarki Niemiec• opisuje strukturęnarodowościowąNiemiec
i przyczyny zmian wstrukturze przemysłuZagłębia Ruhry
• wskazuje na mapie ipodaje nazwyobszarów o dużejkoncentracji przemysłuw Niemczech
27. Czechy iSłowacja
• wskazuje na mapieogólnogeograficznejCzechy i Słowację,podaje nazwy stolictych krajów oraznazwy państwsąsiadujących z nimi
• wymienia najważniejszecechy środowiskaprzyrodniczego ispołeczno--gospodarczegoomawianych państw
• określa położeniegeograficzne Czech,Słowacji
• omawia cechyśrodowiskaprzyrodniczego Czechi Słowacji
• analizuje strukturęzatrudnienia wCzechach
• analizuje strukturęnarodowościowąSłowacji
• opisuje czynnikiwarunkujące rozwójgospodarczy Czech iSłowacji
• porównuje potencjałgospodarczyomawianych państw
• ocenia zasoby bogactwmineralnych Czech iSłowacji
• omawia efektyprzemiangospodarczych, którenastąpiły womawianych krajach
• porównujeśrodowiskospołeczno-gospodarczepołudniowychsąsiadów Polski orazformułuje wnioski
28. Litwa, Białoruś iUkraina
• wskazuje na mapieogólnogeograficznejLitwę, Białoruś iUkrainę, podaje nazwystolic tych krajów oraznazwy państwsąsiadujących z nimi
• wymienianajważniejsze cechyśrodowiskaprzyrodniczego ispołeczno--gospodarczegoomawianych państw
• określa położeniegeograficzne Litwy,Białorusi i Ukrainy
• omawia cechyśrodowiskaprzyrodniczego Litwy,Białorusi i Ukrainy
• wyjaśnia przyczynykryzysówgospodarczych naLitwie, Białorusi iUkrainie po rozpadzieZSRR
• omawia współczesneprzemiany społeczne igospodarcze Ukrainy
• opisuje czynnikiwarunkujące rozwójgospodarczy Litwy,Białorusi i Ukrainy
• opisuje przyczyny iskutki ujemnegoprzyrostu naturalnego isalda migracji Litwy,Białorusi i Ukrainy
• porównuje potencjałgospodarczyomawianych państw
• ocenia zasoby bogactwmineralnych Litwy,Białorusi i Ukrainy
• omawia efektyprzemiangospodarczych, którenastąpiły womawianych krajach
• porównujeśrodowiskospołeczno-gospodarczepołudniowychi wschodnichsąsiadów Polski orazformułuje wnioski
29. Rosja • wskazuje Rosję namapieogólnogeograficznej ipodaje nazwę jejstolicy
• wskazuje na mapie iwymienia nazwygłównych kraingeograficznych, rzekoraz jezior
• wymienianajważniejsze cechyśrodowiskaprzyrodniczego Rosji
• wymienia głównecechy rosyjskiejgospodarki
• wymienia przyczynyujemnego przyrostunaturalnego ludnościRosji
• określa położeniegeograficzne Rosji
• omawia cechyśrodowiskaprzyrodniczego Rosji
• opisuje zróżnicowanienarodowościowe ikulturowe ludności
• wskazuje na mapie iwymienia nazwyobszarów o dużejkoncentracji przemysłu
• wykazujezróżnicowanieprzyrodnicze Rosji
• wykazuje wpływczynnikówgeograficznych naklimat Rosji
• wyjaśnia zależnośćmiędzy warunkamiprzyrodniczymi arozmieszczeniemludności w Rosji
• wykazujezróżnicowaniejęzykowe i religijnemieszkańców Rosji
• omawiauwarunkowaniarozwoju przemysłuwydobywczego
• omawia najważniejszeproblemy rosyjskiegorolnictwa
• analizuje zmianyprzyrostu naturalnegow Rosji i formułujewnioski
• wykazuje zależnościmiędzy warunkamiprzyrodniczymia poziomem rozwojugospodarczego Rosji
• uzasadnia tezę, żeRosja jest krajem oolbrzymichmożliwościachgospodarczych
Środ
owisk
o pr
zyro
dnic
ze11. Położenie,
granice iobszar Polski.Podziaładministracyjny
Uczeń:• wymienia cechy
położenia Polski• wymienia zalety
położenia Polski• wymienia nazwy
państwsąsiadujących zPolską i wskazuje tepaństwa na mapieogólnogeograficznej
• opisuje podziaładministracyjnyPolski
• wymienia nazwywojewództw orazich stolic i wskazujeje na mapieadministracyjnejPolski
Uczeń:• charakteryzuje na
podstawie mapypołożenie Polski naświecie i w Europie
• wymienia nazwyskrajnych punktów Polskii wskazuje je na mapie
• opisuje przebieg granicylądowej Polski na mapieogólnogeograficznej
• opisuje granicę morską namapieogólnogeograficznej
• wyjaśnia znaczenieterminów: „powiatgrodzki”, „powiatziemski”, „wojewoda”,„prezydent miasta”,„burmistrz”, „starosta”,„wójt”
Uczeń:• opisuje położenie
fizycznogeograficzne,polityczne imatematyczne Polski,korzystając z mapyPolski oraz Europy
• określa współrzędnegeograficzne skrajnychpunktów Polski
• opisuje zasięg wódterytorialnych na mapiePolski
Uczeń:• oblicza rozciągłość
równoleżnikową ipołudnikową Polski
• oblicza różnice czasusłonecznego międzyskrajnymi punktamiPolski
• wykazuje korzyścii zagrożenia wynikającez położenia Polski wśrodkowej Europie
Uczeń:• analizuje
znaczeniepodziałuadministracyjnego
12. DziejegeologiczneobszaruPolski
• wymienia nazwygłównych jednostektektonicznychEuropyi Polski orazwskazuje je namapie
• wymienia nazwy er,w których wystąpiłyruchy górotwórcze
• wymienia nazwygórotworówkaledońskich,hercyńskich ialpejskich orazwskazuje tegórotwory na mapiePolski
• opisuje na podstawietabeli stratygraficznejnajważniejsze wydarzeniageologiczne, które miałymiejsce na terenie Polski
• opisuje procespowstawania węglakamiennego
• charakteryzuje głównejednostki tektonicznePolski
• rozpoznaje rodzajewęgla i charakteryzujewarunki, w których onepowstawały
• wykazuje związkimiędzy budowągeologicznąa wydarzeniami zprzeszłości geologicznej
• opisujewpływzmieniającego sięwprzeszłościgeologicznej klimatuorazpoziomumórz nawspółczesną budowęgeologiczną Polski
13. Zlodowacenia naobszarzePolski
• wymienia nazwyzlodowaceń iwskazuje ich zasięgna mapie Polski
• wymienia nazwyformpolodowcowych
• rozróżnia cechykrajobrazumłodoglacjalnego istaroglacjalnego
• rozpoznaje formypolodowcowe naschematach i wskazuje namapie Polski obszary ichwystępowania
• rozpoznaje górskie formypolodowcowe naschematach
• opisuje warunkipowstania formpolodowcowych
• wyjaśnia genezę formpolodowcowych
• analizuje i porównujecechy krajobrazustaroglacjalnego imłodoglacjalnego
• wykazujewpływzlodowaceń nakrajobrazgórski
14. Skały isurowcemineralne
• wymienia nazwyskał występującychw Polsce
• klasyfikuje surowcemineralne zewzględu na ichgospodarczewykorzystanie
• wymienia nazwyskał i surowcówmineralnychwystępujących wregionie swojegozamieszkania
• rozpoznaje na podstawiezdjęć i okazów głównerodzaje skałwystępujących w jegoregionie i w Polsce
• wskazuje na mapie Polskiobszary występowaniasurowców mineralnych
• wykazuje znaczeniegospodarcze surowcówmineralnych
• klasyfikuje skaływystępujące w Polsce zewzględu na ichpochodzenie
• opisuje rozmieszczenieskał powierzchniowychna podstawie mapy
• opisuje na podstawiemapy występowaniesurowców mineralnychw Polsce
• opisuje na podstawiedanych statystycznychzasoby surowcówmineralnych w Polsce
• analizuje wpływwydobycia surowcówmineralnych naśrodowiskoprzyrodnicze
• wykazujezwiązekmiędzybudowągeologiczną awystępowaniemsurowcówmineralnych
15. Ukształtowaniepowierzchni
• wymienia czynnikiwewnętrzne izewnętrznewpływające naukształtowaniepowierzchni Polski
• wymienia cechyrzeźby powierzchniPolski
• wymienia nazwę iwskazuje na mapienajwyżej i najniżejpołożony punktPolski
• rozróżniaprzedstawione nailustracjach formyukształtowaniapowierzchni
• opisuje na podstawiekrzywej hipsograficznejudział terenów nizinnych,wyżynnych i górskich wPolsce
• wymienia pasyukształtowaniapowierzchni Polski iwskazuje je na mapiePolski
• wymienia nazwy kraingeograficznych wposzczególnych pasachukształtowaniapowierzchni i wskazuje jena mapie Polski
• odczytuje wysokościbezwzględne na mapiehipsometrycznej
• analizuje krzywąhipsograficzną
• wykazuje pasowośćukształtowaniapowierzchni Polski
• charakteryzuje napodstawie mapyhipsometrycznej cechyrzeźby powierzchniPolski
• oblicza różnicewysokości bezwzględnejna podstawie mapyhipsometrycznej
• wyjaśnia wpływprzeszłości geologicznejna ukształtowaniepowierzchni Polski
• porównuje cechy rzeźbyterenu poszczególnychpasów ukształtowaniapowierzchni Polski
• wyjaśniawpływwspółczesnychprocesówgeologicznych naukształtowaniepowierzchni Polski
16. Klimat • wymienia czynnikigeograficznewpływające naklimat Polski
• wymienia nazwymas powietrzanapływających nadPolskę
• odczytujeinformacjeprzedstawione naklimatogramach
• wymienia termicznepory roku
• wymienia nazwywiatrów lokalnych ipodaje miejsca ichwystępowania
• odczytuje na mapachklimatycznych Polskirozkład temperaturypowietrza i opadówatmosferycznych
• kreśli klimatogramy napodstawie danychliczbowych
• opisuje cechy klimatuprzejściowego
• opisuje cechy klimatuwłasnego regionu
• odczytuje długość okresuwegetacyjnego na mapie
• wyjaśnia wpływczynnikówgeograficznych na cechyklimatu Polski
• analizuje przebiegizoterm lipca i styczniana mapachklimatycznych Polski
• opisuje pogodękształtowaną przezposzczególne masypowietrza napływającenad Polskę
• wyjaśnia mechanizmpowstawania wiatruhalnego i bryzy
• charakteryzuje klimatwybranych regionówPolski na podstawie mapklimatycznych
• wyjaśnia przyczynyzróżnicowaniaprzestrzennegotemperatury powietrzaoraz opadówatmosferycznych wPolsce
• wykazuje przejściowośćklimatyczną Polski
• wykazuje wpływnapływających maspowietrza nakształtowanie siępogody w Polsce
• wyjaśnia przyczynyzróżnicowaniaprzestrzennego długościokresu wegetacyjnego
• porównujeklimatPolski zklimateminnychpaństwEuropy
17. Wodypowierzchniowe ipodziemne
• klasyfikuje wodywystępujące wPolsce
• wymienia nazwygłównych rzekPolski oraz ichdopływów iwskazuje te rzeki namapie
• porównuje długościgłównych rzek
• wymienia nazwywybranych jezior iwskazuje je namapie Polski
• wymienia nazwywód występującychjego regionie
• klasyfikuje wodypodziemne
• opisujewykorzystanie wódpodziemnych
• kreśli diagramyilustrujące długość rzek
• charakteryzuje Wisłę iOdrę
• opisuje typ ujścia Wisły• wymienia nazwy
głównych kanałów iwskazuje te kanały namapie
• porównuje powierzchnie igłębokości wybranychjezior
• wskazuje na mapie Polskiobszary występowaniawód mineralnych
• wykreśla działy wodnena mapie konturowej
• wyjaśnia genezę misjeziornychwystępujących w Polsce
• wyjaśnia genezę bagienna terenie Polski
• analizuje głębokość ikształt wybranych jezior
• ocenia stopień i sposobywykorzystania wódpodziemnych
• opisuje rozmieszczenierejonów eksploatacjioraz wykorzystanie wódmineralnych
• opisuje reżimy rzek wPolsce
• uzasadnia asymetriędorzeczy i wyjaśniaprzyczyny jej powstania
• ocenia stopieńwykorzystania wódpowierzchniowych ipodziemnych w Polsce
• wykazujezwiązkimiędzybudowągeologiczną, rzeźbąpowierzchni, klimatemawarunkamiwodnymi
18. MorzeBałtyckie
• wskazuje na mapienajwiększe zatoki,wyspy, cieśniny igłębie MorzaBałtyckiego
• wymienia napodstawie mapyogólnogeograficznejcechy geograficzneMorza Bałtyckiego
• przedstawiawłaściwościfizyczne wódBałtyku
• omawia znaczeniegospodarcze MorzaBałtyckiego
• opisuje położenie Bałtykuna podstawie mapyogólnogeograficznej
• opisuje linię brzegowąBałtyku na podstawiemapyogólnogeograficznej
• wymienia nazwyrodzajów wybrzeży iwskazuje na mapiemiejsca ich występowania
• przedstawia przyczynyzanieczyszczenia Bałtyku
• porównuje wielkość igłębokość Bałtyku zwielkością i głębokościąinnych mórz
• porównuje cechy wódMorza Bałtyckiego zcechami wód innychmórz
• proponuje sposobyochrony wód Bałtyku
• wyjaśnia genezyrodzajów wybrzeżyBałtyku
• wyjaśnia genezę MierzeiHelskiej
• wyjaśnia zróżnicowaniezasolenia i temperaturywody w Bałtyku
• oceniaznaczeniegospodarkimorskiejnadBałtykiem
19. Gleby • wymienia czynnikiglebotwórcze
• klasyfikuje gleby wPolsce
• wymienia nazwygleb występującychw jego regionie
• rozróżnia typy glebze względu na ichżyzność
• wyjaśnia znaczeniegospodarcze gleb
• opisuje za pomocą mapygleb rozmieszczeniegłównych genetycznychtypów gleb w Polsce
• wymienia przyczynyerozji gleb i sposoby jejzapobiegania
• wyjaśnia zależnościmiędzy jakością gleby awielkością zbiorów zbóż iinnych roślin
• charakteryzuje typygenetyczne glebwystępujące w Polsce
• wyjaśnia cele zabiegówmelioracyjnych wPolsce
• ocenia żyzność gleb wPolsce
• ocenia wartośćużytkową gleb w Polsce
• analizujeprofileglebowe
20. Świat roślin izwierząt.Ochronaprzyrody
• wymienia nazwyformacji roślinnychw Polsce
• rozpoznaje typyzbiorowiskroślinnych w Polscena zdjęciach i wterenie
• wymienia nazwyparków narodowychw Polsce i wskazujeje na mapie
• rozpoznaje wybranegatunki roślin izwierzątprzedstawione nazdjęciach
• rozróżnia formyochrony przyrody wPolsce
• podejmuje działaniana rzecz ochronyprzyrody
• opisuje rozmieszczeniekompleksów leśnych napodstawie mapy Polski
• opisuje funkcje lasów• rozpoznaje i wymienia
nazwy gatunków roślin izwierząt prawniechronionych w Polsce
• opisuje osobliwościwybranych parkównarodowych
• charakteryzuje strukturępowierzchniową lasówpaństwowych wedługskładu gatunkowego
• opisuje formy prawnejochrony przyrody
• wyjaśnia zależnościmiędzy klimatem a szatąroślinną
• ocenia lesistość Polski• uzasadnia konieczność
ochrony gatunkowejroślin i zwierząt
• uzasadnia koniecznośćochrony przyrody ikrajobrazu w Polsce
• wyjaśnia znaczeniewspółpracymiędzynarodowej narzecz ochrony przyrody
• wykazujezależnośćmiędzyskłademgatunkowym lasów awarunkamiklimatycznymi iglebowymi
• wymieniapolskieorganizacjedziałającena rzeczochronyprzyrody iopisuje ichzadania
21. Liczbaludności i jejzmiany
• wskazuje czynnikiwpływające nazmiany liczbyludności w Polsce
• wymienia nazwyregionów ododatnim iujemnym przyrościenaturalnym wPolsce
• wymienia czynnikiwpływające naniską wartośćprzyrostunaturalnego wPolsce
• opisuje na podstawiedanych statystycznychzmiany liczby ludnościPolski po 1946 roku
• opisuje zmiany przyrostunaturalnego odzakończenia II wojnyświatowej do 2009 roku
• wyjaśnia przyczyny iskutki zmiany modelupolskiej rodziny
• wyjaśnia różnicę międzyspołeczeństwem młodyma starym
• wyjaśnia znaczenieterminów: „demografia”,„przyrost naturalny”,„przyrost rzeczywisty”
• porównuje na podstawiedanych statystycznychliczbę ludności w Polscez liczbą ludności winnych krajach Europy
• omawia przyczyny iskutki spadku przyrostunaturalnego w ostatnichlatach
• porównuje przyrostnaturalny swojegowojewództwa i Polski zprzyrostem naturalnyminnych krajów Europy
• wyjaśnia przyczynyniskiego przyrostunaturalnego wewschodniej Polsce
• analizuje skutkiujemnego przyrostunaturalnego w Polsce
• analizuje okresy wyżu iniżu demograficznego wPolsce oraz formułujewnioski
• oblicza współczynnikprzyrostu naturalnego wPolsce
• prognozujezmianyliczbyludności wPolsce
Ludn
ość
i urb
aniz
acja
22. Strukturapłci i wiekuludności
• wyjaśnia znaczenieterminu „strukturawiekowaspołeczeństwa”
• wymieniaprzyczyny starzeniasię społeczeństwapolskiego
• opisuje grupyekonomiczneludności Polski
• opisuje na podstawiedanych statystycznychstrukturę płci i wiekuludności Polski
• porównuje na podstawiedanych liczbowychdługość życia w Polsce zdługością życia w innychkrajach
• wyjaśnia przyczynywydłużania się średniejdługości życia polskiegospołeczeństwa
• porównuje piramidy płcii wieku ludności Polskioraz innych krajów orazformułuje wnioski
• analizuje strukturęwiekową polskiegospołeczeństwa iporównuje ją zestrukturą wiekowąinnych krajów
• analizuje przyczyny iskutki starzenia siępolskiego społeczeństwa
• analizuje piramidę płci iwieku ludności Polski
• wyjaśnia przyczyny iskutki starzenia siępolskiego społeczeństwa
• wyjaśniaprzyczynyfeminizacjispołeczeństwa nawybranymprzykładzie
23. Rozmieszczenie ludności
• wymienia nazwyobszarów onajwiększej inajmniejszejgęstości zaludnieniai wskazuje teobszary na mapiePolski
• omawia gęstośćzaludnienia wswoim regionie
• wymienia atrakcje ibariery osadnicze wPolsce
• wyjaśnia znaczenieterminu „gęstośćzaludnienia”
• porównuje średniągęstość zaludnienia Polskize średnią gęstościązaludnienia innychkrajów
• opisuje czynnikiwpływające narozmieszczenie ludnościw Polsce
• charakteryzujerozmieszczenie ludnościw Polsce
• porównuje gęstośćzaludnienia Polski zgęstością zaludnienia winnych krajach Europy
• wyjaśnia przyczynynierównomiernegorozmieszczenia ludnościw Polsce
• porównuje czynnikidecydujące o rozwojuosadnictwa dawniej iobecnie
• charakteryzuje napodstawie map gęstościzaludnieniazróżnicowanierozmieszczenia ludnościw Polsce izamieszkiwanymregionie oraz wyjaśniate różnice,uwzględniając czynnikiprzyrodnicze,historyczne, społeczno-ekonomiczne
• ocenia atrakcje i barieryosadnicze w Polsce
• analizujeprzyczynyi skutkidużejgęstościzaludnienianaWyżynieŚląskiej
24. Migracje • wyjaśnia znaczenieterminu „migracja”
• wyjaśnia przyczynymigracjiwewnętrznych wPolsce
• wymieniaprzyczyny rozwojuterenówpodmiejskich
• wymieniaprzyczyny emigracjizagranicznejPolaków
• wymienia nazwykrajów, do którychmigrują Polacy iwskazuje je namapieogólnogeograficznej
• wymienia nazwykrajówzamieszkiwanychprzez Polonię iwskazuje je namapieogólnogeograficznej
• opisuje wielkość migracjiw miastach Polski wlatach 1946–2008 napodstawie danychstatystycznych
• opisuje kierunki migracjiwewnętrznych w Polscedawnej i współcześnie
• opisuje wielkość migracjizewnętrznych w Polsce wlatach 1980–2008
• opisuje przyczynymigracji poszczególnychgrup ludności w Polsce
• wyjaśnia przyczynywzrostu przyrosturzeczywistego w Polsce wostatnich latach
• omawia przyczynyujemnego salda migracjize wsi do miast wPolsce
• omawia przyczynyujemnego salda migracjizewnętrznych w Polsce
• wyjaśnia przyczynygłównych kierunkówwspółczesnych migracjizewnętrznych Polaków
• charakteryzuje wybraneskupiska Polonii naświecie
• oblicza przyrostrzeczywisty ludnościPolski
• ocenia wpływ ruchówmigracyjnych narozmieszczenie ludnościw Polsce
• opisuje skutki migracjizewnętrznych z punktuwidzenia interesówPolski
• obliczasaldomigracji wPolsce
• porównujewielkośćmigracjizagranicznych wPolsce i wpowiecie,w którymmieszkaorazformułujewnioski
25. Strukturazatrudnienia.Problemyrynku pracy
• porównuje strukturęzatrudnienialudności w krajachwysoko i słaborozwiniętychgospodarczo zestrukturą w Polsce
• wymienia nazwywojewództw onajwyższymzatrudnieniu wusługach i wskazujete województwa namapie Polski
• wymieniaprzyczyny i skutkibezrobocia w Polsce
• wymieniaprzyczyny emigracjizarobkowej
• wyjaśnia znaczenieterminu „stopabezrobocia”
• wymienia główne,aktualne problemyrynku pracy wPolsce i w regionie,w którym mieszka
• opisuje na podstawiedanych statystycznychzmiany strukturyzatrudnienia ludności wPolsce w latach 1930–2008
• wyjaśnia przyczynyzmian strukturyzatrudnienia ludności wPolsce
• ocenia zmiany wstrukturze zatrudnienia wPolsce w ostatnich latach
• ocenia stopę bezrobociaw swoim województwie
• wyjaśnia zmiany wstrukturze zatrudnieniaw Polsce w latach 1930–2008 w Polsce
• porównuje strukturęzatrudnienia ludnościwedług sektorówgospodarki w ciąguostatnich 30 lat
• porównuje zatrudnieniewedług sektorówgospodarki w Polsce iwybranych krajach
• analizuje stopębezrobocia wwybranychwojewództwach iformułuje wnioski
• opisuje stopę bezrobociaw zamieszkiwanymwojewództwie iporównuje ją ze stopąbezrobocia w innychwojewództwach
• porównuje strukturęzatrudnienia w swoimwojewództwie orazinnych województwachi formułuje wnioski
• omawia przyczynyzróżnicowania strukturyzatrudnienia wwybranychwojewództwach Polski
• wykazuje różnice wstrukturze zatrudnienialudności w Polsce izamieszkiwanymregionie
• omawia przyczynybezrobocia oraz zmianystopy bezrobocia wPolsce w latach 1990–2009
• proponuje sposobyprzeciwdziałaniabezrobociu
• obliczastopębezrobociaw Polsce
• prognozujezmiany wstrukturzezatrudnienia w Polsce
26. Strukturanarodowościowa.Społecznościetniczne
• wymienia nazwyregionówzamieszkiwanychprzez mniejszościnarodowe iwskazuje je namapie Polski
• wymienia nazwymniejszościetnicznych i opisujerozmieszczenie tychmniejszości napodstawie mapyPolski
• wyjaśnia, dlaczego Polskajest krajem niemaljednolitymnarodowościowo
• opisuje strukturęnarodowościową Polski
• wyjaśnia znaczenieterminów: „państwowielonarodowościowe”,„państwo jednolitenarodowościowo”,„mniejszość narodowa”,„mniejszość etniczna”,„społeczność etniczna”
• porównuje liczebnośćmniejszości narodowychw Polsce przed II wojnąświatową i obecnie orazwyjaśnia przyczyny tychzmian
• opisuje zróżnicowanienarodowościowe ietniczne wybranychregionów Polski
• wykazuje zróżnicowaniestrukturynarodowościowej Polskisprzed II wojnyświatowej i obecnie
• analizuje przyczynynierównomiernegorozmieszczeniamniejszości narodowychw Polsce
• wyszukuje informacje odorobku kulturowymwybranych mniejszościetnicznych inarodowych
•charakteryzujedorobekkulturowywybranychgrupetnicznychimniejszościnarodowych
27. Urbanizacja • wymienia cechymiast polskich
• wymienia czynniki,które miały wpływna intensywnośćurbanizacji wPolsce
• odczytuje z danychstatystycznychwskaźnikiurbanizacji dlawybranychwojewództw
• wymienia nazwyobszarównajbardziejzurbanizowanych wPolsce i wskazuje teobszary na mapie
• rozróżnia typyaglomeracji wPolsce
• wymienia nazwyaglomeracjimiejskich iwskazuje je namapie Polski
• wyjaśnia znaczenieterminów:„urbanizacja”,„wskaźnikurbanizacji”,„wieś”, „miasto”,„aglomeracja”
• opisuje przejawy procesuurbanizacji w Polsce
• porównujerozmieszczenie i wielkośćmiast w Polsce orazzamieszkiwanym regionie
• opisuje miasta Polskiwedług grupwielkościowych
• opisuje aglomeracjepolicentryczne imonocentryczne napodstawie danychstatystycznych i maptematycznych
• opisuje funkcje miast nawybranych przykładach
• opisuje przemianywspółczesnych miast wPolsce
• wyjaśnia przyczynyrozwoju wielkich miast wPolsce
• omawia problemymieszkańców dużychmiast
• porównuje procesurbanizacji z lat 70. XXw. z obecnym procesemurbanizacji
• porównuje wskaźnikurbanizacji swojegowojewództwa zdowolnie wybranymwojewództwem iformułuje wnioski
• podaje przyczynyzróżnicowaniawskaźnika urbanizacji wwybranych regionachPolski
• wykazuje różnicemiędzy aglomeracjąpolicentryczną amonocentryczną
• ocenia wpływ migracjiludności ze wsi do miastna proces urbanizacji
• porównuje wskaźnikurbanizacji w Polsceoraz innych krajach iwymienia przyczynyjego zróżnicowania
• analizuje i oceniarozmieszczenie wielkichmiast w Polsce napodstawie mapyogólnogeograficznej
• obliczawskaźnikurbanizacjiwwybranychobszarachPolski iinterpretujego
28. Warunkirozwojurolnictwa
• wyjaśnia znaczenieterminów:„strukturaużytkowaniaziemi”, „użytkirolne”, „gruntyorne”
• wymienia nazwyobszarów onajkorzystniejszychwarunkachprzyrodniczychrozwoju rolnictwa iwskazuje je namapie Polski
• wymienia czynnikiograniczającerozwój rolnictwa
• wyjaśnia funkcjerolnictwa
• opisuje na podstawie maptematycznych warunkiprzyrodnicze rozwojurolnictwa w Polsce
• wymienia główne cechystruktury użytkowaniaziemi oraz wielkości iwłasności gospodarstwrolnych w Polsce napodstawie danychstatystycznych
• opisuje za pomocądanych statystycznychpoziom nawożenia imechanizacji rolnictwa wPolsce
• wyjaśnia wpływ politykirolnej państwa na poziomrolnictwa w Polsce
• opisuje poziommechanizacji ichemizacji rolnictwa wPolsce i porównuje go zpoziomamimechanizacji ichemizacji w innychkrajach
• wyjaśnia przyczynyprzestrzennegozróżnicowania wielkościgospodarstw rolnych
• analizuje skutkirozdrobnieniagospodarstw rolnych
• ocenia warunkiprzyrodnicze rozwojurolnictwa w Polsce
• ocenia warunkipozaprzyrodniczerozwoju rolnictwa
• ocenia strukturęużytkowania ziemi wPolsce i porównuje ją zestrukturą innych krajów
• porównujewarunkirozwojurolnictwaw Polsce zwarunkamiwojewództwa, wktórymmieszkaorazformułujewnioski
Rol
nict
wo
i prz
emys
ł
29. Produkcjaroślinna
• wyjaśnia znaczenieterminów:„struktura upraw”,„plony”, „zbiory”
• wymienia nazwygłównych roślinuprawnych wPolsce
• wymienia czynnikiwarunkującerozmieszczenieupraw w Polsce
• wymienia główne cechystruktury zasiewów wPolsce na podstawieanalizy map, wykresów idanych liczbowych
• wymienia nazwyobszarów uprawwybranych roślin iwskazuje te obszary namapie Polski
• wymienia przyczynyzróżnicowania wrozmieszczeniuwybranych upraw(pszenicy, ziemniaków,buraków cukrowych)
• wyjaśnia znaczenieprodukcji roślinnej wwyżywieniu ludnościkraju
• opisuje strukturępowierzchni zasiewóww Polsce
• wyjaśnia związekmiędzy żyznością gleb arodzajem upraw
• uzasadniazróżnicowanie natężeniaupraw roślin
w wybranych rejonach
• porównujeplony izbiorywybranychroślin wPolsce iinnychkrajach napodstawiedanychstatystycznych orazformułujewnioski
30. Produkcjazwierzęca
• wyjaśnia znaczenieterminów:„hodowla zwierząt”,„pogłowie”
• opisuje głównekierunki produkcjizwierzęcej w Polsce
• omawia celehodowli zwierząt
• wskazuje przyczynyspadku ilościpogłowia zwierząthodowlanych wPolsce
• wyróżnia główne cechystruktury hodowli wPolsce na podstawieanalizy map, wykresów idanych liczbowych
• opisuje pogłowie bydła itrzody chlewnej w Polscew wybranych latach
• wymienia nazwyobszarów hodowliwybranych zwierząt iwskazuje je na mapiePolski
• wymienia przyczynyzróżnicowaniarozmieszczenia hodowlibydła i trzody chlewnej wPolsce
• wyjaśnia znaczenieprodukcji zwierzęcej wwyżywieniu ludnościkraju
• wyjaśnia zróżnicowanienatężenia hodowliwybranych zwierzątgospodarskich wwybranych rejonach
• porównuje na podstawiedanych liczbowychwydajność hodowlizwierząt w Polsce zwydajnością hodowli winnych krajach
• ocenia strukturę hodowlizwierząt gospodarskichw Polsce
• ocenia towarowośćpolskiego rolnictwa
• wyjaśnia przyczynywysokich kosztówprodukcji rolnej
• uzasadniapotrzebęrozwojugospodarstwekologicznych wPolsce
31. Zmiany wpolskimprzemyśle
• klasyfikujeprzemysł na sekcje idziały
• opisuje nawybranychprzykładachczynniki lokalizacjiprzemysłu
• wymienia najlepiejrozwijające sięobecnie w Polscedziały produkcjiprzemysłowej
• wymieniaprzyczyny przemiangospodarczych,które zaszły wPolsce po 1989 roku
• wyjaśnia znaczenieprzemysłu w tworzeniudóbr materialnych
• charakteryzuje czynnikilokalizacji przemysłu
• wyjaśnia przyczynyzmian zachodzących wprzemyśle w Polsce iregionie zamieszkania
• opisuje procesrestrukturyzacji iprywatyzacji przemysłu
• wymienia nazwy okręgówprzemysłowych iwskazuje te okręgi namapie Polski
• opisuje czynnikilokalizacji wybranychokręgów przemysłowychw Polsce
• ocenia znaczenieprzemysłu dawniej iobecnie
• omawia cele tworzeniaspecjalnych strefekonomicznych
• wyjaśnia przyczynyprzestrzennegozróżnicowanialokalizacji okręgówprzemysłowych
• ocenia korzyści inegatywne skutkikoncentracji przemysłu
• wyjaśnia przyczynyzmian zachodzących wprzemyśle w regionieswojego zamieszkania
• wyjaśnia związkimiędzy lokalizacjąprzemysłu a warunkaminaturalnymi, rynkiemzbytu, szlakamikomunikacyjnymi ipotencjałem ludzkim
• ocenia społeczne igospodarcze korzyściutworzenia specjalnychstref ekonomicznych
• uzasadnia potrzebęrozwijanianowoczesnych działówprodukcji przemysłowej
• uzasadniapotrzebęrestrukturyzacjiprzemysłuwwybranychokręgachprzemysłowych
• oceniagospodarcze korzyściorazspołeczneskutkirestrukturyzacji iprywatyzacjiprzemysłu
32. Górnictwo • klasyfikuje surowcemineralne
• wymienia nazwyobszarówwydobywaniasurowcówmineralnych iwskazuje te obszaryna mapie Polski
• odczytuje z danychstatystycznychwielkościwydobyciawybranychsurowców w Polsce
• kreśli diagramyilustrujące wielkośćwydobycia wybranychsurowców
• wymienia przyczynyspadku wydobycia węglakamiennego
• określa przyczynyimportu niektórychsurowców mineralnych
• wyjaśnia znaczeniegospodarcze surowcówmineralnych
• analizuje strukturęwydobycia surowcówmineralnych w Polsce
• analizuje diagramyilustrujące wielkośćwydobycia wybranychsurowców mineralnychw Polsce
• ocenia na podstawiedanych statystycznychzasoby surowcówmineralnych w Polsce
• porównuje wielkośćwydobyciaposzczególnychsurowców mineralnychw Polsce z wielkościąwydobycia tychsurowców w innychkrajach
• wykazuje potrzebęracjonalnegowykorzystaniasurowców mineralnychw Polsce
• wykazujezależnościmiędzylokalizacjąkopalni wPolsce alokalizacjązakładówprzemysłowychprzetwarzającychwydobywane surowce
33. Energetyka • klasyfikujeelektrownie
• wymienia nazwyźródeł energii
• opisuje czynnikilokalizacjiwybranychelektrowni
• opisuje wady izaletyposzczególnychrodzajówelektrowni
• opisuje strukturęprodukcji energiielektrycznej wedługrodzajów elektrowni
• wymienia nazwywybranych elektrownicieplnych i wodnych orazwskazuje te elektrowniena mapie Polski
• odczytuje z danychstatystycznych idiagramów wielkośćprodukcji energiielektrycznej
• wyjaśnia przyczyny iskutki dominacjienergetyki cieplnej
• przedstawia i oceniawpływ energetyki nastan środowiskaprzyrodniczego
• ocenia strukturęprodukcji energiielektrycznej wedługrodzajów elektrowni
• przedstawia napodstawie różnychdanych strukturęwykorzystania źródełenergii w Polsce iformułuje wnioski
• wykazujekorzyści zwykorzystywaniaalternatywnychźródełenergii
Usłu
gi
34. Podziałusług
• klasyfikuje usługi• wyjaśnia znaczenie
terminów: „usługi”,„transport”,„komunikacja”
• wymienia przykładydziałów usługrozwijających się izanikających
• wymienia nazwyusług rozwijającychsię w jego regionie
• wymienia rodzajeusług świadczonychprzez komunikację
• wymienia czynnikiwpływające narozwój telefoniikomórkowej
• opisuje znaczenie usługwe współczesnejgospodarce Polski
• wyjaśnia szybki rozwójwybranych usług wPolsce i regioniezamieszkania
• wyjaśnia znaczeniełączności
• opisuje znaczenietelekomunikacji
• porównuje liczbęabonentów telefonicznychw Polsce z liczbąabonentów w innychkrajach Europy
• porównuje liczbęużytkowników internetuw Polsce z liczbąużytkowników Internetuw innych krajach Europy
• wyjaśnia przyczyny iskutki rozwoju usług wPolsce
• ocenia dostępność dousługtelekomunikacyjnych wPolsce na tle innychkrajów
• analizuje przyczynyrozwoju telefoniikomórkowej w Polsce
• wykazuje znaczenieusług w tworzeniu PKB
• ocenia dostęp dointernetu w swoimwojewództwie iwybranychwojewództwach
• ocenia przyczyny iskutki rozwojutechnologiiinformacyjnej
• wykazujezwiązkimiędzyłącznościąarozwojemgospodarczym
35. Transportlądowy
• rozróżnia rodzajetransportu
• opisuje strukturęprzewozówładunkówtransportemkolejowym wPolsce
• wymieniaprzyczyny wzrostuznaczeniatransportusamochodowego iprzesyłowego wPolsce
• opisuje znaczenieposzczególnych działówtransportu lądowego wgospodarce kraju i życiucodziennym
• analizuje przewózładunków i pasażerów wPolsce według rodzajówtransportu
• omawia przestrzennezróżnicowanie gęstościsieci kolejowej i drógkołowych w Polsce
• uzasadnia koniecznośćmodernizacji transportulądowego w Polsce
• wskazuje na mapie Polskigłówne szlaki transportulądowego
• wyjaśnia znaczenieterminu „tranzytmiędzynarodowy”
• wykazuje wady i zaletyposzczególnychrodzajów transportulądowego
• wyjaśnia przyczynyzróżnicowania gęstościsieci dróg kołowychoraz linii kolejowych wPolsce
• porównuje gęstość siecidróg kołowych oraz liniikolejowych w Polsce zgęstością tych sieci winnych krajach
• wyjaśnia potrzebębudowy nowoczesnychautostrad
• analizuje jakość siecitransportowej w Polsce
• przewiduje skutkigwałtownego rozwojumotoryzacji
• wykazuje wpływtransportu na rozwójinnych dziedzingospodarki
• wykazujewpływtransportuna rozwójinnychdziedzingospodarki
36. Transportwodny ilotniczy
• wymienia cechytransportumorskiego
• opisuje morską flotętransportową wPolsce
• wyjaśnia, dlaczegopolscy armatorzyrejestrują swojestatki w krajachtaniej bandery
• wymienia nazwypolskich miastmających swojelotniska i wskazujeje na mapie
• omawia przyczynywzrostu znaczeniatanich liniilotniczych w Polsce
• wyjaśnia znaczenietransportu morskiego,wodnego śródlądowego ilotniczego w gospodarcekraju
• wymienia najważniejszepołączenia promowe zPolski i wskazuje je namapie
• wymienia nazwygłównych szlakówtransportu wodnegośródlądowego i wskazujete szlaki na mapie
• omawia znaczeniekanałów śródlądowych wPolsce
• porównuje wielkościprzeładunków wpolskich portachmorskich
• wyjaśnia przyczynyniewielkiego znaczeniatransportu śródlądowegow Polsce
• analizuje wielkość ruchupasażerskiego wpolskich portachlotniczych
• analizuje wady i zaletytransportu morskiego,wodnego śródlądowegoi lotniczego
• wykazuje naprzykładach znaczenietransportu morskiego,wodnego śródlądowegoi lotniczego w Polsce
• analizujemiędzynarodowy ruchpasażerski w polskichportach morskich
• wykazuje wpływtransportu na rozwójinnych dziedzingospodarki
• porównujeodległościoraz kosztyprzewozutowarów ipasażerówróżnymiśrodkamitransportuw Polsce
37. Handel • wyjaśnia znaczenieterminów: „handelzagraniczny”,„import”, „eksport”,„saldo bilansuhandluzagranicznego”
• wyjaśnia znaczeniehandluzagranicznego wżyciu codziennym
• wymienia nazwygłównychpartnerówhandlowych Polski
• wymienia nazwytowaróweksportowanych zPolski
• wymienia nazwytowarówimportowanych doPolski
• omawia bilans handluzagranicznego w Polsce
• wyjaśnia przyczynyujemnego salda bilansuhandlu zagranicznego
• ocenia znaczenie handluzagranicznego wrozwoju innych dziedzingospodarki
• analizuje dane liczbowedotyczące bilansuhandlu zagranicznegoPolski w ostatnich latachi formułuje wnioski
• proponujesposobyuzyskaniaprzezPolskędodatniegobilansuhandluzagranicznego
38. Turystyka • wyjaśnia znaczenieterminów:„turystyka”,„waloryturystyczne”,„infrastrukturaturystyczna”
• klasyfikujeturystykę zewzględu na celwyjazdów
• wyjaśnia przyczynywzrostu ruchuturystycznego wPolsce po 1989 roku
• opisuje wpływ turystykina tworzenie PKB wPolsce
• wykazuje na przykładachwalory turystyczne Polski
• wymienia nazwyregionów oraz ośrodkówturystycznych w Polsce owysokich walorachturystycznych i wskazujeje na mapie
• opisuje polskie obiektyznajdujące się na Liścieświatowego dziedzictwakulturowego iprzyrodniczego UNESCO
• porównuje wpływy zturystyki w Polsce zwpływami z turystyki wwybranych krajach
• porównuje wielkośćruchu turystycznego wPolsce i z wielkościąruchu turystycznego wwybranych krajachEuropy w ostatnichlatach
• opisuje ruch turystycznyw swoim województwie
• ocenia waloryturystyczne Polski zpunktu widzeniazagranicznego turysty
• porównuje atrakcyjnośćturystyczną wybranychregionów w Polsce
• wykazuje znaczenierozbudowyinfrastrukturyturystycznej dla rozwojuturystyki w Polsce
• ocenia waloryturystyczne wybranychregionów Polski
• wyjaśnia znaczenieturystyki krajowej jakoźródła dochodu regionui państwa
• uzasadniapotrzebęochronywalorówturystycznych
Polsk
a w
świe
cie
39. MiejscePolski wświecie
• określa wskaźnikirozwojugospodarczego ispołecznego Polski
• wymienia przykładywspółpracymiędzynarodowej
• wymienia przykładyinwestycjizagranicznych wPolsce
• wymienia nazwynajwiększychorganizacjimiędzynarodowych
• wyjaśnia potrzebęwspółpracymiędzynarodowej
• ustala na podstawiedanych statystycznychpoziom rozwojugospodarczego ispołecznego Polski
• wymienia nazwyeuroregionów i wskazujeeuroregiony na mapiePolski
• wyjaśnia znaczenieeuroregionów
• porównuje PKB wPolsce i innych krajach
• analizuje i porównujedane statystycznedotyczące produkcjiwybranych towarów wPolsce i innych krajach
• wyjaśnia korzyściwynikające z inwestycjizagranicznych w Polsce
• ocenia znaczenieeuroregionów
• określa rolę Polski wstrukturachmiędzynarodowych
• ocenia na podstawiewskaźników poziomrozwoju gospodarczegoPolski
• ocenia korzyściwynikające zewspółpracymiędzynarodowej
• ocenia skutki integracjiPolski z UE i NATO
•charakteryzujewybranyeuroregion
Deg
rada
cja
środ
owisk
a pr
zyro
dnic
zego
40. Zanieczyszczenieśrodowiskaprzyrodniczego
• wymienia źródłazanieczyszczeńśrodowiskaprzyrodniczegoPolski
• wymienia skutkizanieczyszczeniaśrodowiskaprzyrodniczego
• wymienia sposobyzmniejszania emisjizanieczyszczeńprzemysłowych
• opisuje wpływ przemysłuna stan środowiska
• opisuje zagrożeniawynikające zeskładowania śmieci iodpadówpoprodukcyjnych
• opisuje wpływ środkówtransportu na stanśrodowiska
• uzasadnia koniecznośćsegregacji śmieci orazoszczędności energii iwody
• wymienia skutkiprzedostawania sięodpadówpoprodukcyjnych dośrodowiska
• wymienia skutkizanieczyszczaniaśrodowiska środkamichemicznymistosowanymi w rolnictwie
• ocenia wpływ ściekówkomunalnych na stanczystości wód w Polsce
• opisuje stan jakości wódWisły i Odry napodstawie diagramu
• wyjaśnia przyczyny iskutki eutrofizacji
• opisuje zróżnicowanieregionalnezanieczyszczeniaśrodowiskaprzyrodniczego wPolsce
• wykazuje koniecznośćochrony środowiskaprzyrodniczego wPolsce
• proponuje konkretnedziałania na rzeczochrony środowiskaprzyrodniczegozamieszkiwanymregionie
• wyjaśnia procespowstawania kwaśnychopadów
• proponujesposobyograniczeniazanieczyszczaniaśrodowiskaodpadamiwytwarzanymi przezczłowieka
• oceniaskutkispołeczne igospodarczezanieczyszczeniaśrodowiskaprzyrodniczego
Prze
gląd
reg
ionó
w g
eogr
afic
znyc
h41. Pobrzeża • wymienia nazwy
kraingeograficznychpobrzeży i wskazujete krainy na mapie
• wymienia nazwynajważniejszychmiast pobrzeży iwskazuje te miastana mapie
• wymienia atrakcjeturystycznepobrzeży
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechykrajobrazu pobrzeży
• opisuje klimat pobrzeżyna podstawie mapyklimatycznej
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki pobrzeży
• charakteryzuje wybranemiasta pobrzeży
• wyjaśnia genezę ŻuławWiślanych
• wyjaśnia genezę mierzei• porównuje cechy oraz
genezę wybrzeżaklifowego i płaskiego
• ocenia waloryturystyczne pobrzeży
• wykazuje wpływzewnętrznychczynnikówrzeźbotwórczych naukształtowaniepowierzchni pobrzeży
• wykazuje związkimiędzy warunkamiprzyrodniczymi acechami gospodarkipobrzeży
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• oceniamożliwościrozwojugospodarczegopobrzeży
42. Pojezierza • wymienia nazwykraingeograficznychpojezierzy iwskazuje te krainyna mapie Polski
• wyróżnia cechyrzeźbymłodoglacjalnejpojezierzy napodstawieschematów ifotografii
• wymienia nazwyjeziorpolodowcowych iwskazuje te jeziorana mapie Polski
• wymienia nazwysurowcówmineralnychpojezierzy
• określa atrakcjeturystycznepojezierzy
• wymienia nazwynajważniejszychmiast pojezierzy iwskazuje te miastana mapie Polski
• opisuje najważniejszecechy krajobrazupojezierzy na podstawiemap tematycznych
• rozróżnia formypolodowcowe napodstawie zdjęć ischematów
• opisuje na podstawie mapklimatycznychzróżnicowanieklimatyczne pojezierzy
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki pojezierzy
• wymienia nazwykompleksów leśnych orazparków narodowych wpasie pojezierzy orazwskazuje je na mapiePolski
• opisuje wybrane miastapojezierzy
• wyjaśnia genezę rzeźbypojezierzy
• wyjaśnia genezę misjeziornychwystępujących pasiepojezierzy
• porównuje cechyklimatu PojezierzaMyśliborskiego zcechami klimatuPojezierza Suwalskiego
• ocenia walorykrajobrazowe iprzyrodnicze pojezierzy
• wyjaśnia zróżnicowaniekrajobrazu w pasiepojezierzy
• wykazuje wpływ rzeźbyterenu na zróżnicowanieopadówatmosferycznych wpasie pojezierzy
• wykazuje związkimiędzy warunkamiprzyrodniczymi acechami gospodarkipojezierzy
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• oceniamożliwościrozwojugospodarczegopojezierzy
43. NizinyŚrodkowopolskie
• wymienia nazwykraingeograficznychNizinŚrodkowopolskich iwskazuje te krainyna mapie
• wymienia nazwykompleksówleśnych orazparków narodowychNizinŚrodkowopolskich iwskazuje je namapie
• wymienia nazwyobszarówbagiennych ipodmokłych NizinŚrodkowopolskich iwskazuje je namapie
• wymienia nazwynajwiększych miastNizinŚrodkowopolskich iwskazuje te miastana mapie
• określa atrakcjeturystyczne NizinŚrodkowopolskich
• opisuje cechy krajobrazuNizin Środkowopolskichna podstawie maptematycznych
• opisuje na podstawiemapyogólnogeograficznejukład sieci rzecznej wKotlinie Warszawskiej
• opisuje, korzystając zmap klimatycznych,zróżnicowanieklimatyczne NizinŚrodkowopolskich
• opisuje na podstawie maptematycznychrozmieszczenie surowcówmineralnych NizinŚrodkowopolskich
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki NizinŚrodkowopolskich
• omawia na podstawiemapy gospodarczejrozmieszczenie ośrodkówi okręgówprzemysłowych NizinŚrodkowopolskich orazcharakteryzuje te ośrodkii okręgi przemysłowe
• określa atrakcjeturystyczne NizinŚrodkowopolskich
• opisuje wybrane miastaNizin Środkowopolskich
• wyjaśnia różnice międzykrajobrazemmłodoglacjalnym astaroglacjalnym
• charakteryzuje czynnikirzeźbotwórcze NizinŚrodkowopolskich
• ocenia warunkiprzyrodnicze rozwojurolnictwa NizinyŚląskiej
• opisuje na podstawieschematu warszawskąnieckę artezyjską
• wykazuje związkimiędzy warunkamiprzyrodniczymi acechami gospodarkiNizin Środkowopolskich
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• oceniamożliwościrozwojugospodarczego NizinŚrodkowopolskich
44. WyżynyPolskie
• wymienia nazwykraingeograficznychWyżyn Polskich iwskazuje te krainyna mapie
• rozpoznajeprzykłady formkrasowych napodstawieschematów i zdjęć
• wymienia nazwykompleksówleśnych orazparków narodowychWyżyn Polskich iwskazuje je namapie
• wymienia nazwynajważniejszychmiast WyżynPolskich i wskazujete miasta na mapie
• określa atrakcjeturystyczne WyżynPolskich
• omawia zróżnicowanieklimatyczne WyżynPolskich na podstawiemap klimatycznych
• opisuje na podstawie maptematycznych orazilustracji cechykrajobrazu WyżynPolskich
• opisuje procespowstawania gołoborzy
• opisuje na podstawiemapy tematycznejrozmieszczenie surowcówmineralnych naWyżynach Polskich
• omawia związki międzywydobyciem surowcówmineralnych a lokalizacjąprzemysłu na WyżynachPolskich
• omawia warunkiprzyrodnicze rozwojurolnictwa na WyżynieLubelskiej
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki WyżynPolskich
• opisuje wybrane miastaWyżyn Polskich
• charakteryzuje czynnikirzeźbotwórcze WyżynPolskich
• wyjaśnia genezę rzeźbykrasowej
• opisuje wpływdziałalnościgospodarczej człowiekana krajobraz WyżynyŚląskiej
• wyjaśnia genezęwąwozów i parowów
• ocenia warunkiprzyrodnicze rozwojurolnictwa WyżynyLubelskiej
• wyjaśnia zróżnicowaniekrajobrazu WyżynPolskich na podstawiemap tematycznych
• wykazuje związkimiędzy warunkamiprzyrodniczymi acechami gospodarkiWyżyn Polskich
• wykazuje negatywnywpływ koncentracjiludności i przemysłu naśrodowiskoprzyrodnicze
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• oceniamożliwościrozwojugospodarczego WyżynPolskich
• proponujesposobyzagospodarowaniaterenówzdegradowanych naskutekdziałalnościgospodarczejczłowieka
45. KotlinyPodkarpackie
• wymienia nazwykraingeograficznychKotlinPodkarpackich iwskazuje te krainyna mapie
• wymienia nazwykompleksówleśnych KotlinPodkarpackich iwskazuje tekompleksy mapie
• omawia atrakcjeturystyczne KotlinPodkarpackich
• wymienia nazwynajważniejszychmiast KotlinPodkarpackich iwskazuje te miastana mapie
• opisuje cechy krajobrazuKotlin Podkarpackich napodstawie maptematycznych
• wymienia nazwysurowców mineralnychwystępujących wKotlinach Podkarpackichi wskazuje na mapieogólnogeograficznejrejony ich występowania
• opisuje na podstawie mapklimatycznych cechyklimatu KotlinPodkarpackich
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki KotlinPodkarpackich
• omawia na podstawiemap tematycznychwarunki rozwojurolnictwa w KotlinieSandomierskiej
• wyjaśnia genezę KotlinPodkarpackich
• wyjaśnia rolę rzek wkształtowaniukrajobrazu KotlinPodkarpackich
• opisuje uwarunkowaniapowstania złóżsurowców mineralnychKotlin Podkarpackich
• wykazuje związkimiędzy warunkamiprzyrodniczymi acechami gospodarkiKotlin Podkarpackich
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• oceniamożliwościrozwojugospodarczego KotlinPodkarpackich
46. Karpaty • wyróżnia KarpatyZewnętrzne iWewnętrzne iwskazuje je namapie Polski
• opisuje atrakcjeturystyczne KarpatZewnętrznych
• wykazujekoniecznośćtworzenia parkównarodowych naterenie KarpatZewnętrznych
• wymienia nazwynajważniejszychmiast KarpatZewnętrznych orazwskazuje te miastana mapieogólnogeograficznej
• opisuje położenieKarpatWewnętrznych namapie Polski
• uzasadniaatrakcyjnośćturystyczną Tatr iPienin
• wymienia nazwyośrodkówturystycznych Tatr iPienin i wskazuje teośrodki na mapiePolski
• omawia położenieBeskidów oraz PogórzaKarpackiego i wskazuje jena mapie Polski
• opisuje krajobraz Karpatna podstawie maptematycznych
• omawia na podstawiemap klimatycznych cechyklimatu KarpatZewnętrznych
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki KarpatZewnętrznych
• opisuje funkcjewybranych miast KarpatZewnętrznych
• wymienia nazwy irozpoznaje najważniejszeskały występujące wTatrach i Pieninach
• opisuje na podstawieilustracji cechypolodowcowej rzeźbywysokogórskiej Tatr
• charakteryzuje napodstawie schematupiętra klimatyczno--roślinne Tatr
• opisuje formy rzeźbykrasowej Tatr Zachodnich
• opisuje formy rzeźbyPienin
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki Karpat
• charakteryzuje wybraneośrodki turystyczne
• wyjaśnia budowęfliszową PogórzaKarpackiego i Beskidów
• ukazuje zróżnicowaniekrajobrazu KarpatZewnętrznych iWewnętrznych
• uzasadnia koniecznośćbudowy sztucznychzbiorników nakarpackich rzekach
• porównuje budowęgeologiczną TatrWysokich z budowągeologiczną TatrZachodnich
• porównuje krajobrazyTatr Wysokich iZachodnich
• wykazuje zróżnicowanieklimatyczne i roślinneTatr Wysokich iZachodnich
• uzasadnia koniecznośćochrony przyrody Tatr
• wykazuje zależnościmiędzy przeszłościągeologiczną, budowągeologiczną a cechamirzeźby KarpatZewnętrznych iWewnętrznych
• wykazuje zróżnicowanieklimatyczne i roślinneBeskidów oraz PogórzaKarpackiego
• wykazuje związkimiędzy warunkamiprzyrodniczymi acechami gospodarkiPogórza Karpackiego iBeskidów
• ukazuje zależnościmiędzy budowągeologiczną a cechamirzeźby Tatr
• wykazuje związkimiędzy cechamigospodarki Tatr awarunkamiprzyrodniczymi
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• oceniamożliwościrozwojugospodarczegoBeskidóworazPogórzaKarpackiego
• oceniamożliwościrozwojuturystyki wTatrach
47. Sudety • opisuje położenieSudetów iPrzedgórzaSudeckiego napodstawie mapyPolski
• wskazuje na mapiePolski rejonyeksploatacjisurowcówmineralnych wSudetach i naPrzedgórzuSudeckim
• opisuje zagrożeniaśrodowiskaprzyrodniczegopowstające wwynikugospodarczejdziałalnościczłowieka
• wymienia nazwynajważniejszychmiast w Sudetach iwskazuje te miastana mapie Polski
• opisuje atrakcjeturystyczneSudetów iPrzedgórzaSudeckiego
• opisuje na podstawie maptematycznych cechykrajobrazu Sudetów
• analizuje mapęklimatyczną i na jejpodstawie wymieniacechy klimatu Sudetów iPrzedgórza Sudeckiego
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki Sudetów
• charakteryzuje warunkirozwoju rolnictwaPrzedgórza Sudeckiego
• charakteryzuje funkcjemiast Sudetów iPrzedgórza Sudeckiego
• wyjaśnia genezę rzeźbyzrębowej Sudetów
• przedstawia rozwój icechy rzeźby GórStołowych i Karkonoszy
• wykazuje zróżnicowanieklimatyczne i roślinneSudetów
• omawia przeszłośćgeologiczną Sudetów
• wykazuje zróżnicowaniebudowy geologicznejSudetów
• wykazuje związkimiędzy warunkamiprzyrodniczymi acechami gospodarkiSudetów i PrzedgórzaSudeckiego
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• proponuje trasęwycieczki w góry iuzasadnia swój wybór
• oceniamożliwościrozwojuSudetów iPrzedgórzaSudeckiego
48. Mój region –moja małaojczyzna
• charakteryzuje napodstawie mappołożenie jegoregionuzamieszkania wPolsce
• odczytuje danestatystycznedotyczącezagadnieńspołecznych igospodarczych jegoregionu
• opisuje atrakcjeturystyczne regionu,w którym mieszka
• opisuje na podstawie maptematycznych środowiskoprzyrodnicze regionu, wktórym mieszka
• opisuje na podstawie maptematycznychnajważniejsze cechygospodarki swojegoregionu
• opisuje rozmieszczenieludności w regionie
• omawia tradycje regionu,w którym mieszka
• wykazuje zależnościmiędzy środowiskiem aróżnorodnymi formamidziałalności człowiekaw regionie zamieszkania
• wyjaśnia znaczeniegospodarcze swojegoregionu zamieszkania
• sporządza folderinformacyjny o swoimregionie
• ocenia warunki imożliwości produkcjirolnej i przemysłowej wswoim regionie
• projektuje i opisuje napodstawie mapturystycznych,tematycznych iogólnogeograficznychoraz własnychobserwacji terenowychwycieczkę wzdłużwybranej trasy wewłasnym regionie,uwzględniając waloryprzyrodnicze ikulturowe
• przedstawia prezentacjęmultimedialną na tematwalorów turystycznychwybranego regionugeograficznego, zeszczególnymuwzględnieniem jegowalorów kulturowych
• wykazujeindywidualne cechyregionu, wktórymmieszka
