Podręcznik użytkownika.pdf

5/24/2018 Podrcznik uytkownika.pdf

1/15

Podrcznik uytkownika moduu wiatr wg EC, podmoduu elewacje*.

SPIS TRECI:

O aplikacji

Dane wejcioweSposb podawania danych

Obliczany element

Orientacja ciany pnocnej (azymut)Strefa obcienia wiatremKategoria terenu

WysokoprzemieszczeniaWysokoodniesieniaWspczynniki chropowatociWspczynnik orografii

Wspczynnik konstrukcyjny

Logarytmiczny dekrement tumienia

Wyniki

O APLIKACJI

do gry

Obliczanie obcienia wiatrem wg PN EN 1991 1-4:2008

Modu wiatr wg ECumoliwia:- obliczania obcienia wiatrem na wskazanelewacj, zgodnie z normPN EN 1991 1-4:2008,

- przedstawienie graficzne uzyskanych wynikw.

Aplikacja zostaa stworzona przez ECnorm soft. Wicej informacji na temat tej oraz innych aplikacjiinynierskich znajdziesz na stronie www.ecnormsoft.pl

DANE WEJCIOWE

SPOSB PODAWANIA DANYCHdo gry

W formularzu znajdujcym siw zakadce Dane wejciowezastosowano dwa typy pl:

Pola tekstowe

Pola wyboru

Pola tekstowe - naley wypeniazgodnie z zaoeniami projektowymi. Wartoci dziesitne monapodawauywajc zarwno kropki jak i przecinka. Istnieje take moliwowpisywania danych zapomocwyraearytmetycznych.Pola wyboru - naley wybrawartoci zgodnie z zaoeniami projektowymi.

W formularzu zastosowano walidacjpl. Oznacza to, e jeeli uytkownik poda niedopuszczalne dane(np. uyje liter zamiast liczb) lub poda nieoczekiwanwarto(np. ujemnszerokobudynku) toobliczenia zostanprzerwane, uytkownik poinformowany o bdzie, a pole, w ktrym wystpi bdzostanie podwietlone.Dooono wszelkich staraaby walidacja bya moliwe niezawodna, jednak najlepszym sposobem na

odrcznik uytkownika http://rehau.ecnormsoft.pl/sites/all/modules/ecnorm/ecnorm_wiatr_ec/s...

1 z 15 2014-06-09 09:19


2/15

poprawne dziaanie aplikacji jest podanie poprawnych i prawidowo sformatowanych danych

wejciowych.

UWAGA:aby obliczenia zostay prawidowo przeprowadzone naley pamitao tym, e szerokobudynku podaje sidla elewacji pnocnej - poudniowej, zadugobudynku dla elewacji zachodniej -wschodniej (zgodnie z rysunkiem). Wskazanie odpowiednich wymiarw jest konieczne, poniewaprzeprowadzone obliczenia uwzgldniajce orientacjzarwno szerokoci jak i dugoci budynku.

OBLICZNANY ELEMENTdo gry

Wspczynniki cinienia zewntrznego cpe

budynkw i ich czci zaleod rozmiarw obcionej

powierzchni. Przyjmuje siwartoci:

Element Obcienie Oznaczenie

ciana Globalne cpe,10

cznik Lokalne cpe,1

Wartoci wspczynnika cinienia zewntrznego dla cian pionowych budynkw na rzucie prostokta:

Pole A B C D E

h/d cpe,10c

pe,1c

pe,10c

pe,1c

pe,10c

pe,1c

pe,10c

pe,1c

pe,10

5 -1.20 -1.40 -0.80 -1.10 -0.50 +0.80 +1.00 -0.70

1 -1.20 -1.40 -0.80 -1.10 -0.50 +0.80 +1.00 -0.50

0.25 -1.20 -1.40 -0.80 -1.10 -0.50 +0.70 +1.00 -0.30

ORIENTACJA CIANY PNOCNEJ (AZYMUT)do gry

charakter wspczynnika: pomniejszajcy wartosumarycznego cinienia dziaajcego naelewacj

Zgodnie z punktem 4.2.(2)P normy PN EN 1991 1-4:2008 zalecana wartowspczynnikakierunkowego c

dirwynosi 1.0. Moliwe jest wyznaczenie dokadnej wartowspczynnika c

dirtake na

podstawie zacznika krajowego NA.5. W razie wybrania opcji Nie uwzgldniaj wspczynnikakierunkowegow polu Orientacja ciany pnocnejzostanprzydzielone wartoci wspczynnikakierunkowego dla wszystkich elewacji rwne c

dir= 1.0.

W celu przydzielenia przez aplikacjodpowiednich wartoci wspczynnika kierunkowego cdir

wedug

zacznika NA.5, naley okreliorientacjbudynku na kierunki wiata. Budynek moe byzorientowanywzgldem kierunku pnocnego na trzy sposoby:

N ciana pnocna jest skierowana dokadnie na kierunek pnocny.1.NW budynek jest obrcony o kt -452.NE budynek jest obrcony o kt +453.

Po wybraniu odpowiedniej orientacji ciany pnocnej na kieruenk wiata, kty dla wszystkich elewacjiprzydzielanie sautomatycznie przez aplikacj. Nastpnie na podstawie przydzielonych ktw orazwybranej strefy obcienia wiatrem przydzielne sodpowiednie wartoci wspczynnika kierunkowegoc

dir(zgodnie z tabelzamieszczonna dole strony).

W zalenoci od wybranej orientacji ciany pnocnej na kierunek wiata, wartoci ktw kierunku wiatruprzydzielane sw nastpujcy sposb:

Orientacja budynku na kierunek pnocny (azymut): N


z 15 2014-06-09 09:19


3/15

Orientacja budynku na kierunek pnocny (azymut): NW (-45)

Orientacja budynku na kierunek pnocny (azymut): NE (+45)


3 z 15 2014-06-09 09:19


4/15

Wartoci wspczynnika kierunkowego w zalenoci od kta umiejscowienia elewacji oraz strefyobcienia wiatrem (na granicach stref 1 i 2, oraz stref 1 i 3, w pasach o szerokoci 10 km po obustronach granicy, stosuje siwartoredniz obu stref):

Strefa

Kierunek wiatru (sektor)

0o

30o

60o

90o

120o

150o

180o

210o

240o

270o

300o

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 0.80 0.70 0.80 0.90 1.0

2 1.00 0.90 0.80 0.70 0.80 0.90 1.00

3 0.80 0.70 0.90 1.00

UWAGA: Sektor 1 oznacza kierunek pnocny 0o(360o)

STREFA OBCIENIA WIATREMdo gry

Wedug zacznika NA. 5. normy PN EN 1991 1-4:2008 na granicach stref 1 i 2, oraz stref 1 i 3, w pasacho szerokoci 10 km po obu stronach granicy, mona stosowawartoredniz obu stref (rdo: PN EN1991 1-4:2008).

Podrcznik uytkownika http://rehau.ecnormsoft.pl/sites/all/modules/ecnorm/ecnorm_wiatr_ec/s...

z 15 2014-06-09 09:19


5/15

Po wybraniu strefy obcienia wiatru zostanie przydzielona odpowiednia wartopodstawowej prdkociprdkoci wiatru.

Wartoci podstawowe bazowej prdkoci wiatr (wedug zacznika NA.5):

Strefav

b,0v

b,0

A 300m A > 300m

1 22 22 [1 + 0.0006 (A - 300)]

2 26 26

3 22 22 [1 + 0.0006 (A - 300)]

A - wysokonad poziomem morza.

KATEGORIA TERENUdo gry


z 15 2014-06-09 09:19


6/15

Kategoria terenu 0 Morze, obszar brzegowy otwarty na morze.

Kategoria terenu I Jeziora albo obszary z pomijalnniewielkrolinnocii bez przeszkd.

Kategoria terenu II

Obszary z niskrolinnoci, takjak trawa, orazpojedynczymi przeszkodami (drzewa, budynki)

oddalonymi od siebie na odlegonie mniejszni20 ich wysokoci.

Kategoria terenu III

Obszary regularnie pokryte rolinnocialbobudynkami lub pojedynczymi przeszkodami

oddalonymi od siebie na odlegonie wikszni20 ich wysokoci (jak wsie, terenypodmiejskie, stae lasy).


6 z 15 2014-06-09 09:19


7/15

Kategoria terenu IVObszary, na ktrych przynajmniej 15%

powierzchni pokrywajbudynki o redniejwysokoci przekraczajcej 15 m.

rdo PN-EN 1991

WYSOKOPRZEMIESZCZENIAdo gry


Dla budynkw usytuowanych blisko siebie w kategorii terenu IV wiejcy wiatr zachowuje sitak jakgdyby poziom terenu zosta podniesiony na wysokoh

dis. Wysokoh

disto tzw. wysokos

przemieszczenie, ktrmona wyznaczana podstawie poniszej ilustracji.

Wartohdis

przyjmuje si:

warunek wzr

x 2 have

hdis

jest wartocimniejszz dwch: 0.8 have

albo 0.6 h

2 h < x < 6 have

hdis

jest wartocimniejszz dwch: (1.2 have

- 0.2 x) albo 0.6 h

x 6 have

hdis

= 0

gdzie:

x - odlegorozpatrywanego budynku od budowli usytuowanych obok siebieh

ave- rednia wysokobudowli usytuowanych obok siebie

Przy braku informacji, rdniwysokoprzeszkd dla kategori terenu IV mona przyjjako have= 15m.

WYSOKOODNIESIENIAdo gry


z 15 2014-06-09 09:19


8/15

charakter wspczynnika: pomniejszajcy lub powikszajcy wartosumarycznego cinieniadziaajcego na elewacj

Jeeli rozaptrywany budynek jest przynajmniej dwa razy niszy nikonstrukcja ssiednia, to dlarozpatrywanego budynku jako wysokoodniesienia z

emona przyjwartoci posugujc siilustracj

poniej:

rdo: PN EN 1991 1-4:2008

Wysokoodniesienia zenaley wyznaczawedug poniszych wzorw:

x r zn= 1/2 r

r < x < 2 r zn= 1/2 [r - (1 - 2 h

low/ r) (x - r)]

x 2 r zn=hlow

W powyszych wzorach wartopromienia rprzyjmuje warto:r = h

highh

high2 d

large

r = 2 dlarge

hhigh

> 2 dlarge

UWAGA: jeeli wysokoodniesienia zejest rna od wysokoci budynku w kalenicy hto naley poda

ostatecznwartowysokoci odniesienia ze.

WSPCZYNNIK CHROPOWATOCIdo gry

Wspczynnik chropowatoci (cr(ze)) uwzgldnia zmiennoprdkoci wiatru w miejscu lokalizacjikonstruckji w zalenoci od:- wysokoci nad poziomem gruntu,- chropowatoci terenu od strony rozpatrywanego kierunku wiatru.Procedura wyznaczania wartoci (c

r(z

e)) podana jest w zaczniku krajowym (NA. 6). Zalecan

procedurwyznaczania wartoci wspczynnika chropowatoci jest podana w punkcie 4.3.2 EC.

Wyznaczany zgodnie z zacznikiem krajowym NA. 6

Wspczynnik chropowatoci (cr(z

e)) wylicza sizgodnie z zacznikiem krajowym NA.6 (tablica NA.3)

normy PN EN 1991 1-4:2008.Wartoci wspczynnika chropowatoci (cr(z

e)) wyznacza sizgodnie z ponisztabel:


8 z 15 2014-06-09 09:19


9/15

Wyznaczany zgodnie z procedurEC 4.3.2

cr(z

e) = k

r ln(z

e/ z

0)

gdzie: kr= 0.19 (z

0/ 0.05)

0.07

gdzie:

ze wartowysokoci w rozpatrywanym miejscu

z0, z

min wartoci podane w poniszej tabeli, zaleod kategorii terenu

zmax przyjmuje sie warto200 m

kr

wspczynnik terenu zaleny od wysokoci chropowatoci z0

Kategorie i parametry terenu:

Kat. terenu z0[m] z

min[m]

0 0.003 1

I 0.01 1

II 0.05 2

III 0.3 5

IV 1.0 10

WSPCZYNNIK OROGRAFIIdo gry

charakter wspczynnika: powiekszajcy wartosumarycznego cinienia dziaajcego naelewacj

Wedug zacznika A.3. normy PN EN 1991 1-4:2008 w zalenoci od nachylenia stoku nawietrznego = H / L

u, nad pojedynczymi wzgrzami, acuchami wzgrz lub klifw i skarp wystpujrne prdkoci

wiatru (zgodnie z poniszilustracj):


z 15 2014-06-09 09:19


10/15

Wspczynnik orografii, c0(z) =

m/

mf, wyraony jest jako stosunek redniej prdkoci wiatru na

wysokoci znad terenem (m) do redniej prdkoci wiatru nad terenem paskim (mf). Uwzgldniawzrost prdkoci redniej wiatru ponad pojedynczymi wzgrzami i skarpami (ale nie na obszarachpofalowanych i grzystych). Odnosi sido prdkoci wiatru u podna skarpy lub wzgrza.

Wspczynnik orografii c0(z)uwzgldnia siw nastpujcych przypadkach:

Miejsce usytuowania Stok klifw i skarp Stok wzniesiei acuchw wzgrz

Strona nawietrzna 0.05 < < 0.3 oraz |x| Lu/2

Strona zawietrzna< 0.3 oraz x < 1.5 L

e< 0.3 oraz x < L

d/2

0.3 oraz x < 5 H 0.3 oraz x < 1.6 H

Wspczynnik orografii okrela sijako:

c0= 1 jeeli < 0.05

c0= 1 + 2 s jeeli 0.05 < 0.30

c0= 1 + 0.6 s jeeli > 0.03

gdzie:

s

wspczynnik miejsca wyznaczany z poniszych rysunkw, zaleny od efektywnej dugoci Le, oraz

rodzaju wzniesienia;

nachylenie stoku nawietrznego H / Lu

Le efektywna dugostoku nawietrznego;

Lu rzeczywista dugostoku nawietrznego w kierunku wiatru;

Ld efektywna dugostoku zawietrznego w kierunku wiatru;

H efektywna wysokowzniesienia;

x odlegopozioma rozpatrywanego miejsca od wierzchoka grzbietu;

z wysokonad rozpatrywanym miejscem (wysokow kalenicy budynku);

Wartoci dugoci efektywnej Le:

Typ stoku (= H / Lu)

agodny(0.05 < < 0.3) Stromy(> 0.3)

Le= L

uL

e= H / 0.3

Wspczynniki sdla klifw i skarp.


10 z 15 2014-06-09 09:19


11/15

UWAGA!!!: jeeli budynek ley po prawej stronie (jak na rysunku) od osi grzbietu to do obliczenaley

podawarto'x' dodatni. Jeeli budynek ley po lewej stronie od osi grzbietu to do obliczenaley

poda'x' ujemn.

Wspczynniki sdla pojedynczych wzgrz i acuchw wzgrz.

UWAGA!!!: jeeli budynek ley po prawej stronie od osi grzbietu to do obliczenaley podawarto'x'

dodatni. Jeeli budynek ley po lewej (jak na rysunku) stronie od osi grzbietu to do obliczenaley

poda'x' ujemn.

Zasady wyznaczania wspczynnika orografii przez aplikacj:


11 z 15 2014-06-09 09:19


12/15

Naley wybrarodzaj terenu, na ktrym usytuowany jest budynek.1.Naley wybraelewacjnaraonna dziaanie poryww wiatru.2.

stok klifw i skarp: wspczynnik orografii zostanie uwzgldniony dla wszystkich cian dlaprzypadku wiatru wiejcego prostopadle do wybranej elewacji.

a.

stok wzniesiei acuchw wzgrz: wspczynnik orografii zostanie uwzgldniony dlawszystkich cian dla przypadku wiatru wiejcego prostopadle do wybranej elewacji, oraz dlaprzypadku wiatru wiejcego prostopadle do przeciwleglej elewacji (z uwzgldnieniem zmianywymiaru xoraz paramterw L

ui L

d).

b.

Naley podaodpowiednie wymiary zgodnie z rysunkiem.3.

WSPCZYNNIK KONSTRUKCYJNYdo gry


Wspczynnik konstrukcyjny csc

duwzgldnia efekt oddziaywania wiatru wynikajcy z niejednoczesnego

wystpienia wartoci szczytowej cinienia na powierzchni konstrukcji (cs) wraz z efektem drga

konstrukcji, wywoanych turbulentnym oddziaywaniem wiatru (cd).

Zgodnie z punktem 6.2 nonrmy PN EN 1991 1-4:2008 wspczynnik konstrukcyjny csc

duwzgldnia si

dla budynkw o wysokoci powyej 15 m.

Obliczanie wspczynnika konstrukcyjnego csc

dwykonuje sizgodnie z procedur1 wg normy PN EN

1991 1-4:2008.

Tok oblicze:

Punkt

normyObliczana wielko Wzr

F.2. Czstotliwoi okres drgawasnych n1= h / 76 [hZ]

6.3.2(P)Wysokoodniesienia do obliczewspczynnika c

sc

d

zs= 0.6 h [m]

B.1. Liniowa skala trubulencji

= 0.67 0.05ln(z0) [m]

L(zs) = 300 (z

s/ 200)

[m]

4.5. Wspczynnik terenu kr= 0.19 (z

0/ 0.05)

0.07

4.4. Wspczynnik chropowatoci cr(zs) = kr ln(zs/ z0)

4.3. Prdkorednia vm(zs) = vb cr(zs)

B.2.

Cztotliwobezwymiarowa fl(zs) = [n1 L(zs)] / vm(zs)

Bezwymiarowa funkcja gstoci spektralnejmocy

SL(z

s,n) = (n

1 f

l) / [1 + 10.2 f

l(z

s)]

5/3

4.7. Intensywnoturbulencji Iv(zs) = 1 / ln(zs/ z0)

B.3. Wspczynnik odpowiedzi pozarezonansowej

w = (b + h) / L(zs)

B2= 1 / [1 + 0.9 w

0.63]

B.7. Funkcje admintancji aerodynamicznej

h= (4.6 h fl) / L(zs)

Rh= 1 /

h- 1 / (2

h

2) (1 - e

-2 h)

b= (4.6 b f

l) / L(z

s)


12 z 15 2014-06-09 09:19


13/15

Rb= 1 /

b- 1 / (2

b

2) (1 - e

-2 b)

B.6. Wspczynnik odpowiedzi rezonansowejR

2= (3.14

2 S

L(z

s,n) R

h R

b) / (2

s)

B.5. Wspczynnik przewyszania = n1 [R2/ (R2+ B2)]

B.4. Wspczynnik wartoci szczytowej kp= [2 ln( 600)] + 0.6 / [2 ln (600)]

6.1. Wspczynnik konstrukcyjny

L = 1 + 2 kp I

v(z

s) (R2+ B2)

M = 1 + 7 Iv(z

s)

csc

d= L / M

Uyte wartoci:

Oznaczenie Nazwa zmiennej

h Wysokow kalenicy budynku [m]

z0

Parametr kategorii terenu

Kategoria 0 z0= 0.003 m

Kategoria I z0= 0.01 m

Kategoria II z0= 0.05 m

Kategoria III z0= 0.30 m

Kategoria IV z0= 1.00 m

b Wymiar budynku prostopady do kierunku dziaania wiatru [m]

s Logarytmiczny dekremnt tumienia konstrukcyjnego [-]

LOGARYTMICZNY DEKREMENT TUMIENIA do gry

Wartologarytmicznego dekrementu tumienia w podstawowej postaci drgagitnych monaoszacowaza pomocwyraenia:=

s+

a+

d

gdzie:

s logarytmiczny dekrement tumienia konstrukcyjnego,

a logarytmiczny dekrement tumienia aeorodynamicznego w podstawowej postaci drga,

d

logarytmiczny dekremnt tumienia wynikajcy z zastosowania specjalnych urzdze(masowe tumikistrojone, zbiorniki z cieczitd.).

LOGARYTMICZNY DEKREMENT TUMIENIA KONSTRUKCYJNEGO

Pole musi zostawypenione w przypadku uwzgldnienia wspczynnika konstrukcyjnego.

W celu wyznaczenia wspczynnika konstrukcyjnego naley podaprzybliona wartologarytmicznegodekrementu tumienia konstrukcyjnego (s).

Przyblione wartoci logarytmicznego dekrementu tumienia konstrukcyjnego w podstawowej postaci


13 z 15 2014-06-09 09:19


14/15

drga, s(wedug tablicy F.2. normy PN EN 1991 1-4:2008) :

Rodzaj konstrukcji Tumienie konstrukcyjne sbudynki elbetowe 0.10

budynki stalowe 0.05

konstrukcje mieszane elbet + stal 0.08

LOGARYTMICZNY DEKREMENT TUMIENIA AEORODYNAMICZNEGO W PODSTAWOWEJPOSTACI DRGA

Wartoawyznacza sizgodnie z zacznikiem F.5 normy PN EN 1991 1-4:2008.

W przypadku gdy wartonie wystpuje bdnie jest znana - mona zostawipuste pole, bdwpisawarto0.

LOGARYTMICZNY DEKREMENT TUMIENIA WYNIKAJCY Z ZASTOSOWANIA SPECJALNYCHURZDZE

Wartodwyznacza sizgodnie z zacznikiem F.5 normy PN EN 1991 1-4:2008.W przypadku gdy wartonie wystpuje bdnie jest znana - mona zostawipuste pole, bdwpisawarto0.

WYNIKI

do gry

Wyniki przedstawione sw formie analitycznej (tabele z ostatecznymi wartoci obciedlaposzczeglnych stref) oraz graficznej (wykresy ilustrujce te wartoci).

Wyniki przedstawiane sdla wskazanych przez uytkownika (zakadka Dane wejciowe / Dane oglne - Dlaktrej elewacji przeprowadziobliczenia) elewacji. Uytkonwik moe wybradowolnkombinacjelewacji,dla ktrych wyniki zostanwywietlone w zakadce wyniki.

Widok zakadki wynikioraz jej zawarto1:

Wyniki czstkowe dla elewacji zachodniejWyniki czstkowe zawierajzestawienie graficzne i analityczne wystpujcych na niej si cinieniawiatru w zalenoci od kierunku wiejcego wiatru (pojawiajsizawsze cztery zagniedzonezakadki):.

Przedstawienie wynikw dla - wiatr wieje do elewacji zachodniej

Zawiera dane wynikajce z zakadki Przebieg oblicze/ Obcienie dla cpe,X

- wiatr do ciany

zachodnej / Wartoci zestawieniowe sumarycznego cinienia dziaajcego na elewacje / Wartoci dlaelewacji zachodniej

Przedstawienie wynikw dla - wiatr wieje do elewacji poudniowej


- wiatr do ciany

poudniowej / Wartoci zestawieniowe sumarycznego cinienia dziaajcego na elewacje / Wartoci dlaelewacji zachodniej

Przedstawienie wynikw dla - wiatr wieje do elewacji wschodniej


- wiatr do ciany

wschodniej / Wartoci zestawieniowe sumarycznego cinienia dziaajcego na elewacje / Wartoci dlaelewacji zachodniej

Przedstawienie wynikw dla - wiatr wieje do elewacji pnocnej


- wiatr do ciany

pnocnej / Wartoci zestawieniowe sumarycznego cinienia dziaajcego na elewacje / Wartoci dla


14 z 15 2014-06-09 09:19


15/15

elewacji zachodniejWyniki scalone - obwiednia si dla elewacji zachodniejWykresy scalone powstajjako obwiednia maksymalnych si danego typu (parcie/ssanie) jakiewystpujdla kadego strefy elewacji. Uwaga: naley miewiadomo, e w niektrzychprzypadkach przedstawiona na nim konfiguracja obciena ssiadujcych polach moe nie

wystpowaw adnym z przypadkw bazowych. Naley wtedy rozpatrzekady z przypadkw

bazowych, inaczej moe dojdo przewymiarowania projektowanego elementu.

gdzie:1- pzykadowo wyniki podano dla elewacji zachodniej (zaoono, e uytkownik w polu Dane wejciowe /

Dane oglne - Dla ktrej elewacji przeprowadziobliczeniawybra tylko elewacjzachodni).

Przypisy:

Aplikacja jest narzdziem przeznaczonym do wspierania uytkownika w rozwizywaniu zadaobliczania obciewiatrem wgPN EN 1991 1-4:2008. Do jej prawidowej obsugi niezbdna jest znajomoww. normy. Bez jej znajomoci niemoliwa jest

prawidowa interpretacja oraz weryfikacja poprawnoci otrzymanych wynikw. Autorzy Programu nie odpowiadajzakonsekwencje bdnego dziaania Programu, niepoprawnego sposobu wprowadzania danych a take bdnych interpretacji

wynikw.

Aplikacja zostaa stworzona przez www.ecnormsoft.pl.


15 z 15 2014 06 09 09:19

Podręcznik użytkownika.pdf

Documents

Transcript of Podręcznik użytkownika.pdf