Podręcznik Elementy etyki lekarskiej

na tle innych podręczników tej dyscypliny

Ks. dr hab. Tadeusz Biesaga prof. UPJPII

Charakterystyczną cechą pierwszego działu książki, omawiającego wybrane źródła etyki lekarskiej, jest próba umieszczenia obok siebie różnych propozycji wzajemnie się ubogacających: starożytnej myśli etycznej Hipokratesa, chrześcijańskiej myśli etycznej wyrażonej w Karcie Pracowników Służby Zdrowia, europejskiej propozycji rozwiązań bioetycznych wyrażonej w Konwencji Bioetycznej oraz zasad etycznych sformułowanych w polskim Kodeksie Etyki Lekarskiej. Przykładem jest choćby ujęcie powołania lekarskiego.

Druga charakterystyczną cechą prezentowania tych źródeł to niejako ciągłe pytanie o człowieka, o jego ujęcie, o antropologię kryjącą się w przytaczanych dokumentach, która staje się podstawą rozstrzygnięć etycznych. Antropologię tę rekonstruuje się jak świadczą poniższe tytuły zarówno przy omawianiu Karty Pracowników Służby Zdrowia, jak też Europejskiej Konwencji Bioetycznej

Drugą, ale w kwestii uzasadnień, zasadniczą częścią podręcznika, jest odwołanie się do filozoficznych podstaw etyki lekarskiej.W swej strukturze część ta, po przeprowadzeniu sporu personalizmu z utylitaryzmem i deontonomizmem etycznym, zmierza do wypracowania podstawowych kryteriów na terenie etyki medycznej, następnie krytycznie odnosi się do absolutyzowania wolności, przeciwstawia się zagrożeniom sumienia lekarza, podkreśla rolę jego cnót, oraz krytycznie ocenia propozycje relacji lekarz-pacjent w medycynie skomercjalizowanej.

Wyraźnie prezentowana jest w tej części antropologia i etyka, która kontynuuje propozycję K. Wojtyły i jego uczniów ubogacenia filozofii realistycznej, filozofią podmiotu. Pomysł ten w jakieś mierze zostal teoretyczne sprawdzony w mojej książce Spór o normę moralności, WN PAT, Kraków 1998. Tutaj jest on w jakiejś mierze kontynuowany i zastosowany w poszukiwaniu normatywnych wskazań na terenie etyki medycznej.

Podstawowe rozstrzygnięcia w poszczególnych nurtach filozoficznych w punkcie wyjścia filozofii decydują o takiej, a nie innej antropologii i etyce. Metody redukcjonistyczne, przydatne dla nauk ścisłych, dla opisu specyficznych aspektów rzeczywistości, na terenie integralnego ujęcia człowieka i sformułowania zasadniczych norm etycznych są niewystarczające i prowadzą do propagowania błędnych norm etycznych i społecznych.

Oprócz dość wyraźnego przywołania w tym podręczniku antropologii personalistycznej, próbowano w nim za amerykańskim lekarzem i etykiem Edmundem Pellegrino wypracować odpowiednie kryteria wewnątrz samej etyki medycznej. Refleksja nad natura profesji medycznej prowadziła do wyraźniejszego odróżnienia celów wewnętrznych praktyce medycznej, od celów zewnętrznych tej profesji. Owo teleologiczne ujęcie działalności medycznej pozwoliło też dokładniej określić cel medycyny, dobro pacjenta (dobro medycznej, dobro osobiste i dobro osobowe) oraz główną zasadę wynikła z relacji pacjent-lekarz, określaną jako „dobroczynność w zaufaniu”.

Dwie następne części podręcznika to problemy etyki początku i końca życia. Ogólnie refleksja dość wyraźnie nachylona jest antropologicznie. W poszukiwaniu ocen i wskazań normatywnych implicite czy explicite ciągle pamięta się, że chodzi o pacjenta, podmiot, osobę ludzka. Z tej pozycji obnaża się pewną błędną terminologię etyczną. Np. wobec używanego sformułowania „klonowanie terapeutyczne”, można zapytać, czy jest ono dla klonu ludzkiego terapeutyczne czy eutanatyczne? Jeśli jest eutanatyczne, to w takim razie, czy nazwanie go terapeutycznym nie jest manipulacja psychologiczną i etyczną? Czy stosowanie przez Państwo tzw. zgody domniemanej, nie jest w rzeczywistości zawłaszczaniem zwłok do transplantacji?Czy aborcję z pozycji podmiotowości embrionu ludzkiego, można nazwać metodą planowania rodziny jak chcą organizacje proaborcyjne?

Od strony formalnej i treściowej podręcznik, pisany w postaci zwięzłych artykułów kierowanych do środowiska medycznego, chciał zrealizować zarówno cele naukowe jak i dydaktyczne. Cele dydaktyczne chciał osiągnąć przez dyskusję z Redakcją Medycyny Praktycznej w sprawach odpowiedniego języka, zrozumiałego dla środowiska medycznego, przez zwięzłą i przejrzystą strukturę każdego tematu. Cele naukowe chciał osiągnąć przez rozwijanie pewnej filozoficznej propozycji antropologicznej i etycznej w dyskusji z innymi propozycjami, w formułowaniu argumentów i wykorzystaniu współczesnej literatury bioetycznej, cytowanej w tekście i dokumentowanej w przypisach i bibliografii.

Elementy etyki lekarskiej nie są pełnym podręcznikiem. Każdy z istniejących działów, szczególnie działy dotyczące różnych, szczegółowych problemów etyki medycznej, powinny być uzupełnione nowymi tematami. Trzeba opracować wiele tematów w brakującym dziale, które można nazwać etyka trwania życia.Ponadto, brakuje tematów dotyczących diagnostyki prenatalnej, sztucznej prokreacji, eksperymentów na ludziach, związku lekarza z przemysłem farmaceutycznym, problematyki opieki paliatywnej i hospicyjnej oraz wielu innych.