pod redakcją Marcina Kędzierskiego · kształcenia na poziomie wyższym, szkolnictwo wyższe a...

Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata

pod redakcją

Marcina Kędzierskiego

Klub JagiellońskiKatedra Polityk Publicznych

Kraków

Spis treściMarcin Kędzierski Wstęp ……………………………………… Marcin Kędzierski Indeks Jakości Szkolnictwa Wyższego …… Adrian Gorgosz Australia ………………………………… Grzegorz Bobyla Dania ……………………………………… Izabela Zielińska Finlandia ………………………………… Zdzisław Skupień Francja …………………………………… Adrian Gorgosz Holandia …………………………………… Izabela ZielińskaIrlandia …………………………………… Maksymilian Galon Japonia …………………………………… Ewelina Abramowicz Meksyk …………………………………… Marcin KędzierskiNiemcy …………………………………… Marcin Kędzierski Nowa Zelandia …………………………… Ewelina Abramowicz Stany Zjednoczone ……………………… Grzegorz Bobyla Wielka Brytania …………………………… Marcin Kędzierski Podsumowanie ……………………………

WstępKatedra Polityk Publicznych Klubu Jagiellońskiego, utworzona w czerwcu roku, za przedmiot swoich badań przyjęła system szkolnictwa wyższego w Polsce. Problem edukacji na poziomie wyższym jest z wielu powodów jedną z najbardziej fundamentalnych kwestii rozwoju społecznego już od setek lat. Począwszy od wieku XII, kiedy to w Europie zaczęły powstawać pierwsze uniwersytety, edukacja odgrywała istotną rolę w procesie kształtowania się europejskiej cywilizacji. Otwarcie na dziedzictwo myśli antycznej, dzięki krucjatom ponownie obecnej na Starym Kontynencie, pozwoliło zdecydowa-nie przyśpieszyć rozwój Europy w dobie nowożytnej. Istnienie uniwersytetu było ważnym czynnikiem, który podnosił rangę danego miasta, zarówno w sensie politycznym, jak i gospodarczym. Taki cel przyświecał Kazimierzowi Wielkiemu, który w roku założył Akademię Krakowską.

W drugiej połowie XX wieku kwestia szkolnictwa wyższego nabrała jeszcze większego znaczenia. Społeczeństwa zaczęły w tym czasie przechodzić do kolejnych faz rozwoju – ewoluowały z fazy in-dustrialnej w kierunku fazy usługowej. Przełom XX i XXI wieku przyniósł zdynamizowanie procesu polegającego na uzależnianiu coraz większej liczby usług od działalności intelektualnej. Ten nowy sek-tor, zwany czasem kreatywnym, jest w ostatnich latach główną siłą napędową gospodarki, co pozwala postawić tezę, że od jakości edukacji na poziomie wyższym uzależniony jest sukces i bogactwo kraju.

Korelację tę dostrzegła Unia Europejska, która w ostatnich latach XX wieku zapoczątkowała proces boloński i ogłosiła Strategię Lizbońską, zakładającą oparcie gospodarki Wspólnoty na wiedzy. Z dzi-siejszej perspektywy widać wyraźnie, że choć strategia ta nie przyniosła spodziewanych efektów, to dia-gnoza okazała się bardzo słuszna. Kraje, które w największym stopniu realizowały założenia strategii, są liderami wzrostu na naszym kontynencie.

W odpowiedzi na rosnące znaczenie sektora edukacji wyższej dla funkcjonowania państwa, Katedra Polityk Publicznych Klubu Jagiellońskiego zdecydowała się skierować swoje działania właśnie w tym kierunku. Mamy świadomość, że kompleksowa analiza systemu szkolnictwa wyższego wymaga kilku-letniej pracy badawczej na wielu płaszczyznach, dlatego celem prac w pierwszym roku działalności Ka-tedry jest scharakteryzowanie głównych problemów, z którymi boryka się polskie szkolnictwo wyższe, oraz przedstawienie rekomendacji dotyczących planowanej reformy tego sektora. Wyniki rocznych prac zostaną opublikowane w czerwcu roku w raporcie „Szkolnictwo wyższe w Polsce” i będą one podstawą do kontynuowania badań w kolejnych latach działalności Katedry.

Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 4

Z dzisiejszej perspektywy planujemy, by począwszy od jesieni roku, rozpocząć dokładną analizę poszczególnych cech i elementów systemu szkolnictwa wyższego w Polsce, takich jak m.in.: jakość kształcenia na poziomie wyższym, szkolnictwo wyższe a rynek pracy, struktura finansowania, zarzą-dzanie, badania naukowe, internacjonalizacja itd. Zakładamy, że każda z takich analiz zawierać będzie weryfikację zaproponowanych przez nas rozwiązań, wraz z oceną możliwości ich wdrożenia w Polsce.

Publikacja „Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata” miała na celu przedstawienie specyfi-ki różnych systemów edukacyjnych. Dokonaliśmy przeglądu szkolnictwa wyższego w państwach z różnych części świata. Wybór poszczególnych krajów miał charakter subiektywny, przy czym kiero-waliśmy się zasadą, aby zaprezentować najciekawsze, a zarazem najlepiej postrzegane systemy edukacji wyższej. Z tego powodu wybrane zostały takie kraje jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Japonia. Ponadto zdecydowaliśmy się poddać badaniu systemy szkolnictwa wyższego w kra-jach, które w wielu rankingach dotyczących innowacyjności od kilku lat zajmują czołowe miejsca. Do tej grupy zaliczają się Irlandia, Finlandia, Dania oraz Holandia, a także Australia i Nowa Zelandia, któ-re są pionierami w zakresie wprowadzania nowych rozwiązań w szkolnictwie wyższym. Ostatnim kra-jem, który znalazł miejsce w niniejszej publikacji, jest Meksyk, przy czym uwzględnienie w przeglądzie tamtejszego systemu edukacyjnego traktujemy raczej w kategoriach ciekawostki, stąd też nie został on objęty Indeksem Jakości Szkolnictwa Wyższego (HEQI – Higher Education Quality Index).

Charakterystyka szkolnictwa wyższego w wybranych krajach świata składa się z opisu takich czynników jak: struktura systemu, studenci, kierunki studiów, kadra naukowa oraz sposób finansowania. Efektem naszych prac było po pierwsze rozpoznanie szerokiej gamy rozwiązań dotyczących systemu edukacji wyższej, a po drugie zidentyfikowanie najważniejszych problemów występujących w badanych krajach. Zebrany materiał badawczy stał się podstawą dla skonstruowania wspomnianego już Indeksu Jakości Szkolnictwa Wyższego (HEQI), którego celem była ocena efektywności poszczególnych systemów.

Podsumowaniem tej publikacji jest wykaz pytań badawczych, które w naszej opinii poruszają najbar-dziej kluczowe kwestie w perspektywie konstruowania optymalnego dla Polski systemu szkolnictwa wyższego. Pytania te stały się podstawą kwestionariusza badawczego, który wykorzystany zostanie w procesie analizy szkolnictwa wyższego w Polsce. Celem naszych badań jest uzyskanie informacji o jakości polskiego systemu edukacji wyższej. Ich wyniki, jak również zaprezentowane przez nas pro-pozycje reformy, zostaną opublikowane we wspomnianym już raporcie „Szkolnictwo wyższe w Pol-sce”.

Całość prac Katedry Polityk Publicznych wpisuje się w filozofię działania Klubu Jagiellońskiego, któ-rego głównym zadaniem jest troska o sprawne funkcjonowanie państwa w duchu republikańskim. Dla członków Katedry duch ten wyraża się poprzez: zwiększanie świadomości obywatelskiej, decentraliza-cję władzy, powszechną troskę o dobro wspólne, dbałość o rozwój kraju poprzez umożliwienie rozwoju indywidualnego oraz otwartość na to, co obce, przy jednoczesnym zachowaniu poczucia własnej toż-samości. Wierzymy, że nasza długoletnia praca badawcza, rozpoczęta niniejszą publikacją, umożliwi zreformowanie spetryfikowanego od czasów komunistycznych szkolnictwa wyższego i osiągnięcie wspomnianych powyżej celów.

Marcin Kędzierski

Indeks Jakości Szkolnictwa Wyższego Głównym założeniem niniejszej publikacji było przedstawienie charakterystyki różnych sys-temów szkolnictwa wyższego. Poza analizą opisową chcieliśmy jednak przygotować wskaźnik, który w sposób liczbowy oceniałby jakość edukacji wyższej w poszczególnych krajach. Zbu-dowanie takiego wskaźnika jest bardzo skomplikowanym zadaniem, tym bardziej biorąc pod uwagę złożoność problemu, którym się zajmujemy. Dlatego wybór kategorii, które tworzą Indeks Jakości Szkolnictwa Wyższego (Higher Education Quality Index), ma charakter su-biektywny i prezentuje wyłącznie te cechy, które uznaliśmy za istotne dla sprawnego funkcjo-nowania systemu. Warto dodać, że każda z nich wyrażona jest w wartości liczbowej, w innym przypadku niemożliwe byłoby dokonanie porównania oraz interpretacji wyników. Oznacza to, że w analizie nie uwzględniono wielu istotnych czynników, co wpływa na niedoskonałość całego narzędzia, jakim jest HEQI.

Ostatecznie zdecydowaliśmy się oprzeć nasz indeks na dziesięciu wskaźnikach, które zostały podzielone na pięć grup:

) Szkolnictwo wyższe a potencjał rozwojowy krajua) Stosunek liczby absolwentów szkolnictwa wyższego (minimum z tytułem licencjata

bądź równoważnym) do populacji w wieku – latb) Stosunek liczby studentów do całej populacji

) Szkolnictwo wyższe a rynek pracya) Poziom zatrudnienia absolwentów (mężczyzn)b) Poziom zatrudnienia absolwentów (kobiet)c) Relacja zarobków osób z wyższym wykształceniem do średnich zarobków na rynku

pracy

) Funkcjonowanie uczelni wyższycha) Stosunek wydatków (publicznych oraz prywatnych) na jednego studenta do PKB

per capitab) Stosunek ogólnych wydatków na instytucje szkolnictwa wyższego do PKB

) Zwiększanie dostępu do szkolnictwa wyższegoa) Stosunek subsydiów edukacyjnych dla gospodarstw domowych do PKB


) Jakość kształceniaa) Poziom internacjonalizacji studiówb) Stosunek kadry naukowej do liczby studentów

Powyższy podział ma jedynie charakter umowny, ponieważ każda z wybranych kategorii ma bardzo zróżnicowany wpływ na kształt i jakość systemu szkolnictwa wyższego. Z powodu nie-wystarczającej liczby danych w indeksie nie zostały uwzględnione Japonia oraz Meksyk. Zde-cydowaliśmy także na włączenie do badania polskiego systemu szkolnictwa wyższego – po-równanie go z innymi systemami ułatwi nam przygotowanie propozycji reformy, które według nas mogłyby poprawić jakość kształcenia na poziomie wyższym w Polsce.

Szkolnictwo wyższe a potencjał rozwojowy kraju

W krajach wysokorozwiniętych, które były przedmiotem naszego badania, gospodarka coraz bardziej uzależniona jest od sektora usług i wysokich technologii. W związku z tym społe-czeństwa muszą nabywać dodatkowych kwalifikacji, czego wyrazem jest konieczność po-większania liczby osób posiadających wyższe wykształcenie. Jednocześnie wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rośnie długookresowy potencjał rozwojowy całego kraju. Z tego po-wodu w skład naszego indeksu weszły dwie kategorie, które opisują miejsce studiów wyższych w strukturze społecznej.

Po pierwsze, uwzględniona została liczba absolwentów wyższych uczelni, najmniej z tytułem licencjata bądź równorzędnym, w porównaniu do całej populacji w wieku – lat. Najmłod-sze pokolenie na rynku pracy w sposób najbardziej widoczny zobligowane jest do zdobywania wyższego wykształcenia, gdyż w perspektywie ich życia zawodowego wiedza staje się naj-ważniejszym posiadanym przez nich aktywem. Znaczenie tej kategorii dla wartości naszego indeksu oszacowaliśmy na .

Po drugie, w skład współczynnika wszedł stosunek liczby studentów do ogólnej liczby popu-lacji. Wskaźnik ten obrazuje ogólny długookresowy potencjał społeczeństwa w perspektywie coraz silniejszego uzależnienia gospodarki od wiedzy. W tym przypadku uznaliśmy, że war-tość tej kategorii dla całego indeksu powinna wynosić .

Podsumowując, wpływ szkolnictwa wyższego na potencjał rozwojowy kraju stanowi o wartości całego indeksu. Dla celów badawczych dokonaliśmy pewnych uproszczeń, należy jednak pamiętać, że w rzeczywistości poziom kwalifikacji poszczególnych osób nie jest bezpo-średnio zależny od ukończenia studiów wyższych, lecz od jakości samego kształcenia (zdoby-cie dyplomu nie jest równoznaczne z posiadaniem odpowiednich kwalifikacji).

Szkolnictwo wyższe a rynek pracy

Jednym z podstawowych zadań szkolnictwa, niezależnie od poziomu, jest przygotowanie do poruszania się po rynku pracy. Wcześniejsza grupa czynników charakteryzowała system z perspektywy krajowej, natomiast kategorie składające się na tę grupę opisują przede wszyst-kim indywidualną zależność pomiędzy wykształceniem a późniejszą pozycję na rynku pracy.


Warto dodać, że pozytywna korelacja pomiędzy wykształceniem a jakością późniejszego miej-sca pracy, zarówno pod kątem warunków pracy, jak i wynagrodzenia, zwiększa atrakcyjność studiów wyższych wśród młodego pokolenia.

Pierwszą kategorię stanowi wskaźnik zatrudnienia absolwentów, opisujący szanse znalezienia pracy po studiach wyższych. Zdecydowaliśmy się wziąć pod uwagę zarówno poziom zatrud-nienia mężczyzn, jak i kobiet, przy czym większe znaczenie dla całego indeksu przypisane zo-stało poziomowi zatrudnienia kobiet. Wynika to z faktu, że w obliczu rosnącej roli technologii jako czynnika produkcji, wprowadzenie możliwie jak najwyższej liczby kobiet na rynek pracy może stanowić o uzyskaniu przewagi komparatywnej przez dany kraj. Znaczenie całej kate-gorii dla HEQI wyznaczyliśmy na poziomie , gdzie zatrudnienie kobiet decyduje o dwóch trzecich wartości tego wskaźnika.

Drugim czynnikiem, który w naszym przekonaniu opisuje relację pomiędzy szkolnictwem wyższym a rynkiem pracy, jest stosunek zarobków absolwentów wyższych uczelni do średnich zarobków w gospodarce. Wartość ta jest przede wszystkim bodźcem motywującym do podno-szenia swoich kwalifikacji poprzez podjęcie studiów wyższych, a jej wpływ na indeks ustalono na poziomie .

Zależności występujące pomiędzy szkolnictwem wyższym a rynkiem pracy stanowią, po-dobnie jak w pierwszym przypadku, o wartości całego indeksu. Z drugiej strony należy zastrzec, że ze względów metodologicznych nie uwzględniliśmy problemu dostosowania kierunków kształcenia do potrzeb występujących na rynku, jak również ogólnego problemu bezrobocia, który jest zdeterminowany szeregiem innych czynników.

Funkcjonowanie instytucji szkolnictwa wyższego

Badanie tego czynnika ze względu na trudność wybrania innych danych liczbowych ograni-czone zostało do problemu finansowania uczelni wyższych. W naszym badaniu uwzględnili-śmy zarówno wydatki publiczne, jak i prywatne, w przeliczeniu na jednego studenta w porów-naniu do PKB per capita oraz ogólny poziom wydatków na instytucje szkolnictwa wyższego w relacji do PKB badanego kraju. Rozróżnienie to jest tak istotne, ponieważ część środków przekazywanych na rzecz szkolnictwa wyższego nie jest adresowana bezpośrednio do uczelni wyższych, lecz do innych instytucji związanych z sektorem.

Zagregowany wpływ wspomnianych czynników na wartość indeksu został oszacowany na poziomie . Podobnie jak w pozostałych przypadkach trzeba dokonać zastrzeżenia, że po-ziom finansowania szkolnictwa wyższego nie musi bezpośrednio przekładać się na sprawność funkcjonowania systemu. Po drugie można zauważyć, że kraje charakteryzujące się niższym poziomem PKB, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i per capita, muszą ponosić relatywnie wyższe koszty związane z funkcjonowaniem szkolnictwa wyższego. Sytuacja taka może być spowodo-wana minimalną wielkością inwestycji, która jest niezbędna dla podtrzymania/rozwoju syste-mu, co jest warunkiem sine qua non wyrównywania różnic rozwojowych (w naszym badaniu przypadek Polski).


Jednym z najważniejszych czynników, mających w naszym przekonaniu wpływ na jakość sys-temu szkolnictwa wyższego, jest szeroki dostęp do studiów wyższych, zwłaszcza dla przedsta-wicieli grup społecznie upośledzonych. Uzyskanie wyższego wykształcenia jest podstawowym elementem zwiększającym mobilność społeczną, jak również zmniejszającym ryzyko wyklu-czenia pewnych grup. Z tego powodu w skład HEQI wszedł wskaźnik informujący o poziomie wsparcia, jaki mniej zamożne gospodarstwa domowe otrzymują w formie różnych subsydiów edukacyjnych. W celach porównawczych wartość ta została odniesiona do poziomu PKB.

Indeks zależny jest od omawianego wskaźnika w . Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że niższy poziom subwencji obserwowany jest w krajach, w których edukacja wyższa jest formal-nie bezpłatna. Z drugiej strony należy mieć świadomość, że tak jak ma to miejsce w przypadku Polski, duża część studentów pobiera naukę w prywatnych uczelniach, względnie na płatnych studiach zaocznych.

Jakość kształcenia

Zmierzenie jakości kształcenia w ujęciu ilościowym jest bardzo skomplikowanym zadaniem. Dla potrzeb badania i konstrukcji naszego indeksu przyjęliśmy, że czynnikami charakteryzu-jącymi tę grupę będzie poziom internacjonalizacji studiów oraz stosunek liczby studentów przypadających na jednego pracownika naukowego.

Umiędzynarodowienie studiów umożliwia z jednej strony przyjęcie na uczelnie wyższe naj-zdolniejszej młodzieży oraz naukowców spoza kraju, co może skutkować podniesieniem się ogólnego poziomu zarówno studentów, jak i pracowników naukowych na rodzimych uniwer-sytetach. Z drugiej strony wyjazdy najlepszych studentów oraz pracowników naukowych na stypendia zagraniczne pozwalają im na poszerzanie ich doświadczeń i wiedzy. Efektem tych dwóch procesów jest zwiększenie możliwości rozwoju danej placówki edukacyjnej, co tym samym może przyczynić się do podniesienia poziomu kształcenia. Znaczenie internacjonali-zacji studiów dla wartości indeksu zostało oszacowane na poziomie ,.

Drugim czynnikiem, który w sposób dość oczywisty wpływa na jakość kształcenia, jest liczba pracowników naukowych w stosunku do liczby studentów. Podobnie jak w przypadku inter-nacjonalizacji, czynnik ten decyduje o , wartości naszego indeksu.

Metodologia

Większość danych wykorzystanych w badaniu pochodzi z publikacji OECD oraz Eurostatu i opisuje stan na koniec roku (w macierzy danych, spośród pozycji, cztery musiały zostać oszacowane na podstawie innych źródeł). W ramach poszczególnych kategorii kraj uzyskujący najlepszy wynik otrzymał wartość maksymalną, a rezultaty pozostałych państw były wartościowane w odniesieniu do niego. Maksymalna wartość indeksu wynosi .

Zwiększanie dostępu do szkolnictwa wyższego


Inde

ks Ja

kośc

i Szk

olni

ctw

a W

yższ

ego

(HEQ

I)

A

bsol

wen

ci

w p

opul

acji

(-

)*

Stud

enci

w

cał

ej

popu

lacj

i

Zatr

udni

enie

ab

solw

entó

w

(M)

Zatr

udni

enie

ab

solw

entó

w

(K)

Zaro

bki a

b-so

lwen

tów

Wyd

atki

na

stud

enta

PK

B pe

r cap

ita

Wyd

atki

na

inst

ytuc

je/

PKB

Subs

ydia

edu

-ka

cyjn

e dl

a go

spod

arst

w

dom

owyc

h/PK

B

Inte

rnac

jo-

naliz

acja

st

udió

w

Nau

czyc

iel/

stud

ent

War

tość

Aus

tralia

15

37

93

44

11

,

Now

a Ze

land

ia2

32

911

66

22

8

,

Dan

ia5

76

210

22

17

4

,

USA

92

910

11

17

105

,

Wie

lka

Bry

tani

a8

84

15

49

63

7

,

Finl

andi

a3

15

56

83

59

6

,

Hol

andi

a6

107

48

98

38

3

,

Nie

mcy

1111

88

45

118

42

,

Irla

ndia

76

13

311

109

611

,

Pols

ka4

410

62

75

1111

10

,

Fran

cja

109

1111

710

710

59

,

* każ

da k

olum

na za

wie

ra m

iejsc

e pa

ństw

a w

dan

ej k

lasy

fikac

ji


Wnioski

W powszechnej opinii najlepszy system szkolnictwa wyższego występuje w Stanach Zjed-noczonych, jednak zgodnie z naszym indeksem system amerykański znalazł się dopiero na czwartym miejscu. Pierwsze i drugie miejsce zajęły Australia oraz Nowa Zelandia, a trze-cie – Dania. Kolejność w czołówce wśród przebadanych przez nas krajów spowodowana jest kilkoma czynnikami.

Na początku warto przyjrzeć się systemom w Australii oraz Nowej Zelandii. Nawet bez szcze-gółowej analizy tabeli można zauważyć, że w obydwu tych krajach występuje wysoki udział absolwentów wśród osób w wieku – lat, jak również wysoki wskaźnik ogólnej liczby studiujących. Po drugie, oba te kraje wyróżnia także stosunkowo wysoki poziom subwencji edukacyjnych, które wpływają na powszechną dostępność szkolnictwa wyższego. Oba te czyn-niki są wynikiem reform przeprowadzonych pod koniec lat . – polegały one na odejściu od czystych rozwiązań rynkowych wprowadzonych w czasach reaganomiki i przywróceniu koordynującej roli państwa w procesie kształtowania oraz kontroli systemu edukacji wyższej. Po trzecie, Australia oraz Nowa Zelandia są liderami w zakresie internacjonalizacji swoich studiów – znaczące otwarcie się przed dekadą na studentów zagranicznych, zwłaszcza z kra-jów azjatyckich, już dziś skutkuje zauważalnym wzrostem poziomu kształcenia, a tym samym atrakcyjności studiów dla osób z Europy oraz USA. Warto przy tym dodać, że obydwa kraje fundują znacznej liczbie zagranicznych studentów atrakcyjne stypendia, co jest istotnym bodźcem w przyciąganiu najwybitniejszych przedstawicieli świata nauki i tzw. klasy twórczej.

Na pierwszym miejscu wśród krajów europejskich znalazła się Dania, która przoduje w za-kresie zarówno wysokości finansowego wsparcia szkolnictwa wyższego, jak i subsydiów edu-kacyjnych dla niezamożnych gospodarstw domowych. Kraj ten charakteryzuje się również wysokim poziomem zatrudnienia absolwentów, zwłaszcza kobiet, jednak należy pamiętać, że wynik ten zdeterminowany jest w przeważającej mierze panującym w Danii modelem rynku pracy, tzw. flexicurity (stosunkowo łatwy dostęp do rynku pracy, niska stabilność zatrudnienia, duży nacisk na szkolenia zawodowe i przekwalifikowanie pracowników). W tym miejscu war-to zauważyć, że duńskie szkoły wyższe wprowadziły nowoczesne metody kształcenia – w efek-cie wysoką renomę uzyskały zwłaszcza szkoły biznesowe, takie jak np. Copenhagen Business School.

Stosunkowo niska pozycja Stanów Zjednoczonych wypływa z kilku czynników. Przede wszyst-kim w ostatnich latach zdecydowanie obniżyła się dostępność szkolnictwa wyższego. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać w kilku faktach – po pierwsze od początku lat . znacznie wzrósł przeciętny koszt studiów. Po drugie, uczelnie wyższe walczące na rynku usług eduka-cyjnych przesunęły nacisk z kształcenia na badania naukowe oraz przyciąganie najlepszych studentów (czego dowodem jest stopniowe zastępowanie stypendiów socjalnych stypendiami naukowymi, co widać również po stosunkowo niskim poziomie subwencji edukacyjnych dla go-spodarstw domowych). W praktyce pierwszeństwo nad jakością kształcenia wziął prestiż uczel-ni. Po trzecie, w wyniku zaostrzenia procedury wizowej spowodowanego zamachami z wrze-śnia roku, zauważalnie spadł poziom internacjonalizacji studiów. Badania pokazują (m.in. grupa naukowców skupiona wokół prof. Richarda Floridy, twórcy koncepcji creative class), że obecnie międzynarodowi studenci wolą wybrać studia w takich krajach jak Australia, Nowa Zelandia, Dania czy też Wielka Brytania, co zdaje się potwierdzać wyniki naszych obserwacji.


Analizując kolejne trzy miejsca w sporządzonym przez nas rankingu, warto odnotować, że Wielka Brytania znajduje się w ścisłej czołówce w kwestii zatrudnienia kobiet, jak również internacjonalizacji studiów. Z drugiej strony istotnym problemem systemu brytyjskiego jest kwestia dostępności szkolnictwa wyższego. Zupełnie odwrotna sytuacja ma miejsce w przy-padku Finlandii, która jest liderem jeśli chodzi o liczbę absolwentów w grupie wiekowej – lat. System holenderski nie wyróżnia się w naszym zestawieniu niczym szczególnym, jednak jego jakość jest porównywalna z systemami brytyjskim oraz fińskim.

Bardzo ciekawie wypadły dwa „stare państwa członkowskie” – Niemcy i Francja. Systemy edukacyjne funkcjonujące w tych krajach, które w przeszłości były wzorem dla wielu krajów, obecnie tracą swoją konkurencyjność na globalnym rynku edukacyjnym. Nieznaczna prze-waga systemu niemieckiego spowodowana jest głównie renomą uczelni technicznych, które nadal przyciągają młodych inżynierów z całego świata (czwarte miejsce w kategorii interna-cjonalizacja studiów). Wręcz zaskakujące są wyniki dotyczące udziału absolwentów w popula-cji -latków – w przypadku obydwu tych krajów wskaźnik ten zdecydowanie odbiega od in-nych przebadanych przez nas systemów. Po części fakt ten może być spowodowany znaczącym udziałem imigrantów w strukturze społecznej, którzy ze względu na słabą znajomość języka, jak i kultury nowych ojczyzn, od dzieciństwa podlegają procesowi społecznego wykluczenia (czego dowodem mogą być choćby zamieszki na ulicach Paryża czy Kolonii z roku).

Zaskakującym może być również odległa pozycja systemu irlandzkiego. Zdaje się ona jednak potwierdzać tezę, że cud gospodarczy celtyckiego tygrysa oparty jest przede wszystkim na zagranicznych inwestycjach oraz sprowadzaniu wykwalifikowanych pracowników z zagrani-cy (np. liczna grupa polskich informatyków pracujących w Dublinie). Paradoksalnie wydaje się więc, że Irlandia, która dziś stawiana jest za wzorzec New Economy, w perspektywie dłu-gookresowej na skutek słabości kształcenia własnych kadr może napotkać spore trudności w sprostaniu wyzwaniom, które niesie ze sobą gospodarka oparta na wiedzy.

System szkolnictwa wyższego w Polsce, który nie cieszy się dobrą opinią, nie wypadł w tym badaniu bardzo źle. Warto jednak zweryfikować pewien optymizm. Po pierwsze, polski sys-tem wypadł stosunkowo dobrze w zakresie powszechności studiów wyższych, jednak należy mieć świadomość, że w dużej liczbie uczelni, zarówno publicznych, jak i prywatnych, mamy do czynienia z wieloma problemami i brakami, zwłaszcza jeśli chodzi o poziom kształcenia. Zdecydowanie odbiegamy natomiast od średniej w przypadku wydatków na szkolnictwo wyż-sze, poziomu internacjonalizacji studiów oraz stosunku liczby pracowników naukowych do liczby studiujących. Jedynie niski poziom subwencji może być po części wytłumaczony faktem istnienia w Polsce bezpłatnych studiów dziennych. Podsumowując, nie można niedoceniać zwiększania się liczby osób legitymujących się wyższym wykształceniem, jednak już pobież-na analiza dowodzi, że przy obecnym poziomie polskiego systemu szkolnictwa wyższego nie można mówić o uzyskiwaniu przez nasz kraj przewagi komparatywnej w globalnej gospodar-ce, które z roku na rok coraz mocniej będzie bazowała na wiedzy oraz nowych technologiach. Warto pamiętać, że niskie koszty pracy, które są źródłem takiej przewagi obecnie, w perspek-tywie – lat staną się przeszłością. W efekcie bez uzyskania przewagi konkurencyjnej opartej na wiedzy i technologii niemożliwe będzie szybkie wyrównanie poziomu rozwoju pomiędzy Polską a krajami szeroko rozumianego Zachodu.

AustraliaTworzenie jednostek szkolnictwa wyższego odbywa się na podstawie prawa Wspólnoty Bry-tyjskiej, prawie stanowym, na prawie specjalnym na terytorium należącym do stolicy Australii oraz na prawie Północnego Terytorium. Widoczny jest zatem wpływ federalizmu australij-skiego. System szkolnictwa wyższego składa się z:

) uniwersytetów (w tym państwowych i prywatnych)) oddziału uniwersyteckiego za granicą) inne instytucji edukacyjnych upoważnionych przez władze do wydawania własnych

stopni (self-acrediting provider) ) około innych podmiotów akredytowanych przez władze poszczególnych stanów lub

terytoriów wpisanych do rejestru – State and Territory Registers; są to głównie prywatne podmioty świadczące usługi edukacyjne (np. kolegia teologiczne i instytucje prowadzą-ce kursy z takich dziedzin jak biznes, technologia informacyjna, terapie naturalne, zdro-wie, prawo itd.)

Ogólnie zatem możemy jednostki podzielić na te, które mają pełne uznanie i są wspierane przez państwo w różnej formie ( podmioty) i inne tego uznania nieposiadające. Istnieją one jednak na rynku usług edukacyjnych jako podmioty kształcenia policealnego. Podmiotem rządowym odpowiedzialnym w Australii za kierowanie, administrowanie, rozwój i finansowa-nie szkolnictwa wyższego jest Departament Edukacji, Nauki i Szkolenia (DEST). W związku z federalną strukturą państwa część obowiązków decyzyjnych i regulacyjnych pozostaje w ge-stii władz federalnych i samych uczelni. Wszystkie akredytowane jednostki świadczące usłu-gi edukacyjne muszą mieścić się w ramach kwalifikacji – e Australian Qualifications Frame-work (AQF).

Uniwersytety

Uniwersytety w Australii kształcą na studiach licencjackich, magisterskich i doktoranckich. Prowadzą badania naukowe i stanowią zaplecze eksperckie dla różnego rodzaju instytucji pań-stwowych, stanowych i lokalnych. Podstawową zasadą cechującą owe podmioty jest szeroka autonomia, która przejawia się w swobodzie określania własnych celów, dydaktyki, grupy do-celowej, programu nauczania i polityki wobec studenta oraz kadry naukowej.


Pozycja australijskich uniwersytetów w świecie jest znacząca, a one same cieszą się coraz więk-szym uznaniem. Potwierdzają to liczne wymiany stypendialne między pracownikami nauko-wymi i studentami z najlepszymi uniwersytetami na świecie.

Oprócz Narodowego Australijskiego Uniwersytetu (Australian National University) wszystkie pozostałe są ustanowione i uznane na podstawie prawa państwowego lub terytorialnego.

Organem formalnym stojącym na czele każdego uniwersytetu jest Rada, Senat lub Rada Gu-bernatorów (Board of Governors), której przewodniczy kanclerz wybierany spośród członków wyżej wymienionego organu kolegialnego. Dyrektorem administracyjnym jest wicekanclerz (zwany także prezydentem), który jest odpowiedzialny przed organem kolegialnym i zarządza całokształtem działalności akademickiej oraz administracyjnej. Członkowie kolegium wybie-rani są spośród władz lokalnych, przedstawicieli przemysłu, społeczności, pracowników aka-demickich, absolwentów i studentów.

Australia uczestniczy w międzynarodowym systemie wzajemnego uznawania stopni i kwalifi-kacji naukowych. System stopni naukowych i ich nadawania wygląda następująco:

) Licencjat (Bechelor degree) jest to najniższy stopień naukowy, jaki można uzyskać; studia licencjackie trwają co najmniej sześć semestrów i są wstępem dla późniejszych studiów wyższego stopnia. Warunkiem wstępnym rozpoczęcia studiów jest zdanie lub posiadanie (w przypadku obcokrajowców) matury. Możliwe jest także uzyskanie tytu-łu licencjata z wyróżnieniem (honours), który można otrzymać podczas dodatkowego roku studiów już po uzyskaniu tytułu lub jako nagrodę za wybitne osiągnięcia podczas studiowania na czwartym lub kolejnym roku studiów.

) Dyplom/certyfikat ukończenia (Graduate diploma/certificate) – studia poszerzające wiedzę zdobytą podczas studiów licencjackich kończące się certyfikatem trwają sześć miesięcy, dyplomem miesięcy. By rozpocząć tego typu studia należy posiadać tytuł licencjata.

) Magister (Master degree) – tytuł ten jest przyznawany jako zwieńczenie studiów mają-cych dostarczyć możliwie najpełniejszej wiedzy w danej dziedzinie. Najczęściej trwają one rok, jeśli wcześniej uzyskano tytuł licencjata z wyróżnieniem, lub dwa w przypadku licencjatu zwykłego.

) Doktor (Doctoral degree) – uzyskuje się go za znaczący wkład w daną dziedzinę nauki poprzez przeprowadzenie profesjonalnych badań naukowych w kwestii jeszcze niepo-znanej lub poprzez prowadzenie badań i uczestniczenie w kursach dydaktycznych. Nie ma jasno określonego czasu potrzebnego do uzyskania takiego tytułu.

Zajęcia dydaktyczne na uniwersytetach trwają zwykle od końca lutego do połowy listopada. Rok akademicki dzieli się zwykle na dwa semestry. Istnieją także uczelnie prowadzące zajęcia w systemie trymestralnym.

Wyższe szkoły zawodowe

W Australii istnieje system kształcenia zawodowego (Technical and Further Education – TAFE), które odbywa się w specjalnych instytucjach zwanych college’ami. Tego typu placówki kształcą


zarówno przyszłych pracowników, jak i stanowią podstawę potencjalnej dalszej nauki akade-mickiej np. na uniwersytecie. Tylko nieliczne mogą przyznawać stopnie naukowe, głównie szkoły medyczne i artystyczne.

Większość college’ ów, które utrzymują się także z pieniędzy publicznych, znajduje się pod kontrolą władz stanowych. Obecnie zwiększa się zainteresowanie tego typu systemem kształ-cenia, gdyż studenci traktują college jako dobry początek w zdobywaniu praktyki zawodowej i jako kolejny krok do pełnego studiowania na uniwersytecie. Zasadniczo przez tego typu podmioty wydawane są certyfikaty i dyplomy:

) Certyfikat I (– miesięcy) – kompetentny operator) Certyfikat II (– miesięcy) – zaawansowany operator ) Certyfikat III (około miesięcy) – technik) Certyfikat IV (około – miesięcy) – kierownik) Dyplom (– miesięcy) – profesjonalista) Zaawansowany dyplom (– miesięcy) – młody manager.

Po uzyskaniu dyplomu lub zaawansowanego dyplomu student uzyskuje możliwość wstępu na uniwersytet.

Studenci

W roku na australijskich uniwersytetach na wszystkich kierunkach i stopniach studio-wało łącznie , mln osób, co w stosunku do roku wcześniejszego oznacza wzrost o ,. Z kolei liczba nowych studentów wzrosła o z , tys. do , tys. osób, co oznacza, że coraz więcej młodych ludzi w tym kraju kształci się w szkołach pomaturalnych. Na studiach licencjackich i w innych szkołach zawodowych studiowało większość studentów, bo aż , ogółu studiujących w roku (nastąpił tu wzrost o , w stosunku do roku). Z kolei na studiach policencjackich studiowało wszystkich studentów – wzrost o , w stosunku do roku wcześniejszego. Tylko około kształciło się poza wyżej wymienionymi uczelniami.

Najwięcej studentów pochodzi z Australii i Nowej Zelandii. Studentów z zagranicy było w roku tys., jest to , ogółu studentów uczących się w tym kraju. Nastąpił tu znaczny wzrost (,) w stosunku do roku .

Najwięcej studentów uczy się w Nowej Południowej Walii, bo aż tys. osób (dane z roku), co daje , ogółu.

Jeśli bierzemy pod uwagę płeć, to rozkład wśród wszystkich studentów wygląda następująco:

) W roku studiowało tys. mężczyzn, co daje ogółu studentów, nastąpił tu wzrost o , w stosunku do roku wcześniejszego.

) W roku studiowało tys. kobiet, co daje ogółu studentów, wzrost o ,.


Kierunki studiów

Największym zainteresowaniem wśród studentów cieszy się zarządzanie i handel – , ogó-łu studiujących – wzrost w stosunku do roku o ,. Innymi kierunkami edukacji, które cieszą się dużą popularnością, były w roku: nauki społeczne i kulturalne – , ogółu; ochrona zdrowia – ,; studia przyrodnicze i fizyczne – ,. Duży wzrost w stosunku do roku odnotowano w przypadku kierunków związanych z ochroną zdrowia (o ,), ar-chitektury i budownictwa – o ,. Z kolei największy spadek liczby studentów odnotowano na studiach informatycznych – o , mniej studentów.

Wykres : Liczba studentów (tys.) na poszczególnych kierunkach w Australii,

Źródło: Employment and Workplace Relation, Australian Departament of Education;

Kadra naukowa

W Australii kadra naukowa liczyła w roku ponad tys. pracowników. Na jednego pra-cownika naukowego przypada zatem około studentów. Istnieje podział na pracowników zatrudnionych na pełny etat, których jest około tysięcy; pozostali zatrudnieni są na część etatu. Liczba pracowników naukowych rośnie systematycznie od kilku lat. Kadrę można po-dzielić na zadania, którymi się zajmuje:

) Tylko dydaktyka – naukowców.) Tylko badania – naukowców.) Nauczanie i badania – , naukowców ) Pozostali – innych pracowników.

Większość naukowców należy do Academic Organisational Unit Group. Analizując jej struk-turę z roku, można dostrzec, że najwięcej naukowców w Australii zajmuje się naucza-niem bądź badaniem społeczeństwa i kultury. W dalszej kolejności zajmują się oni ochroną zdrowia, naukami przyrodniczymi i fizycznymi; zarządzaniem oraz handlem. Najmniej liczna

0 50 100 150 200 250 300 350

Sztuka

Nauki społeczne

Ekonomia/zarządzanie

Edukacja

Ochrona zdrowia

Rolnictwo/ochrona środowiska

Architektura/budownictwo

Kierunki inżynierskie

Informatyka

Nauki przyrodnicze


kadra naukowa zatrudniona jest w obszarze nauk rolniczych oraz architektury i budownictwa. Wśród zatrudnionych w szkolnictwie wyższym na cały etat i część etatu przeważają kobie-ty – około tys., mężczyzn jest około tys.

Wykres : Zatrudnienie pełnoetatowych pracowników naukowych (tys.) i jego dynamika () w Australii, –.

Źródło: Employment and Workplace Relation, Australian Departament of Education;

Finansowanie

W latach – są wprowadzane dwa rządowe pakiety reform dotyczących edukacji wyż-szej. Ich angielskie nazwy to: Backing Australia’s Ability I (–) oraz Backing Australia’s Ability II (-). Ich celem jest rozwój i poprawa innowacyjności nauczania w Australii. Zachęcać mają do tworzenia nowych ośrodków badań, które w następstwie mają wpływać na rozwój całej gospodarki. Mają wzmacniać powiązania szkół wyższych z szeroko pojętym przemysłem i biznesem.

Powstał też program „Nasze uczelnie” – Our Universities: Backing Australian’s Future (BAF ), który od roku zapewnia dodatkowe , mld USD na inwestycje w tym sektorze.

Podstawa finansowania dla szkolnictwa wyższego w Australii zawarta jest w wspomnianym już Higher Education Support Act (HESA). W jego ramach wyróżnić można podstawowe elementy finansowania:

) e Commonwealth Grant Scheme (CGS) – jest to wsparcie dla uniwersytetów na pokrycie kosztów nauki uzgodnionej liczby studentów Commonwealth’ u (corocznie).

) Additional Commonwealth supported places – dodatkowe wsparcie dla obszarów edu-kacyjnych: medycyny, pielęgniarstwa i szkolnictwa.

) e Higher Education Loan Programme (HELP) składa się z trzech elementów: HECS-HELP – możliwa jest opłata studiów dla studentów z całego Commonwealth’u; FEE-HELP – kwalifikacja do tego programu gwarantuje mieszkańcom Australii opłacenie wszystkich kosztów związanych ze studiowaniem na uczelniach zarówno prywatnych,

62,861,3 61,2 61,6 61,7

63,5

66,368,4

70,171,1

72,6

-3,8%-2,4%

-0,2%0,6% 0,2%

2,8%4,5%

3,1% 2,6%1,4%

2,2%

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Pełnoetatowi pracownicy naukowi Dynamika


jak i państwowych; OS-HELP – wsparcie dla studentów Commonwealth’u w wypadku studiowania od jednego do dwóch semestrów poza granicami kraju.

) e Commonwealth Learning Scholarships Programme – stypendia obejmują: zwrot kosztów nauki oraz zwrot kosztów zakwaterowania dla studentów o niskich dochodach i z terenów biednych – bezzwrotne wsparcie; wsparcie dla studentów z zagranicy.

Finansowanie innych programów stypendialnych odbywa się poprzez różnego rodzaju fundu-sze i organizacje pozarządowe co stanowi dodatkowe wsparcie dla edukacji w tym kraju.

Adrian Gorgosz

DaniaW Danii instytucje zajmujące się wyższym wykształceniem można podzielić na dwa odrębne sektory:

) Sektor uniwersytecki) Sektor college tj. wykształcenie zorientowane na pracę

Studenci w duńskim systemie szkolnictwa wyższego pracują samodzielnie i wykazują się własną inicjatywą. Oprócz zbiorowych wykładów uczestniczą w zajęciach w mniejszych grupach, gdzie oczekuje się od nich aktywnej współpracy. Częścią studiów jest samodzielny projekt i praca badawcza. Na większości kierunków studenci wybierają specjalizację, gdy zaczynają studia. Wszystkie programy zawierają przygotowanie albo projektu w postaci raportu albo pracy magisterskiej zależnie od rodzaju studiów.

Uniwersytety

W wyniku rządowej inicjatywy stycznia roku liczba uniwersytetów została zmniejszo-na z do . Poprzez serię połączeń pozostały uniwersytety w Kopenhadze (z dodatkowymi wydziałami medycyny i farmacji), Aarhus (wraz z Szkołą Biznesu i Szkołą Edukacji), Aalborg i Roskilde oraz Kopenhaska Szkoła Biznesu, Kopenhaska Szkoła Informatyki, Techniczny Uniwersytet Duński i Uniwersytet Południowej Danii. W dodatku działa jeszcze uczelni na poziomie uniwersyteckim kształcących w dziedzinie sztuki, muzyki, architektury itd.

Fundamentalną zasadą dla wszystkich uniwersytetów jest nauczanie oparte na badaniach. Ten cel charakterystyczny tylko dla tego sektora ma zapewniać wysoki standard wszystkich pro-gramów. Jedynie uniwersytety zapewniają odpowiednie wykształcenie na najwyższym akade-mickim poziomie, wliczając doktoraty.

Struktura zarządzania nie jest identyczna na każdym z uniwersytetów. Na najwyższym szcze-blu administracji znajduje się Rada Uczelni o liczbie członków zazwyczaj przekraczającej osób. W jej skład wchodzą przedstawiciele uczelni – studenci, wykładowcy, jak również osoby spoza uczelni. Rada wybiera rektora i prorektorów, którzy są zwierzchnikami dziekanów po-szczególnych wydziałów i niektórych dodatkowych instytucji np. bibliotek. Dziekani zarzą-dzają departamentami czyli głównymi jednostkami na każdej uczelni.


Sektor College

College, które oferują programy średniej długości, głównie wykształcenie przygotowujące do zawodu. Są to – letnie programy licencjackie w takich dziedzinach jak: biznes, edukacja, inżynieria i pielęgniarstwo. Programy te zapewniają solidną wiedzę teoretyczną oraz zdobycie umiejętności potrzebnych do wykorzystania jej w praktyce. Obowiązkowa jest praca licen-cjacka oraz odbycie praktyki zawodowej w firmie. Większość college’ów oferujących dyplom licencjatu jest powiązanych z państwowymi centrami wyższego wykształcenia (comprehensi-ve centre for videregĺende uddannelse - CVUs). CVU to instytucja, której celem jest udosko-nalanie programów, tak by absolwenci byli dobrze przygotowani do poruszania się po rynku pracy. Centra są instytucjami bardzo innowacyjnymi, dlatego stały się bardzo przydatnym narzędziem dla college’ów.

Zawodowe college oferują krótkie programy (głównie dwuletnie), tzw. Akademie Profe-sji, przede wszystkim w następujących dziedzinach: biznes, nowoczesne technologie oraz informatyka. Większość college’ów oferujących ten typ wykształcenia stworzyło Akademie Profesjonalnego Wyższego Wykształcenia (erhvervsakademier) jako podstawę dla regionalnej współpracy pomiędzy środowiskiem akademickim a przedsiębiorstwami. Wszystkie kierunki zostały stworzone w ścisłej współpracy z przedstawicielami sektora biznesu i przemysłu, by zapewnić odpowiednie kompetencje i umiejętności dla absolwentów. AP poprzez połączenie teorii i praktyki zapewniają studentom analityczne i zawodowe umiejętności, które ułatwiają zdobycie zatrudnienia.

Studenci

W roku akademickim / na uczelnie wyższe uczęszczało tys. studentów, co stano-wi , całego społeczeństwa. W porównaniu z rokiem ogólna liczba studentów wzrosła, aż o . Zdecydowanie największą liczbę studentów stanowią studenci uniwersyteccy, naj-mniej studenci uczelni zawodowych. W skali całego kraju studenci międzynarodowi stanowią zaledwie .

Do końca lat . ubiegłego wieku na studiach magisterskich dominowali mężczyźni. Jednak w ostatnich latach liczba studentów obu płci wyrównywała się, a od początku tego wieku do-minującą pozycję przejęły kobiety. W ostatnim roku można zauważyć również nieznaczny spadek liczby studentów uniwersyteckich.

Kierunki studiów

Wśród studiów uniwersyteckich -letnich licencjackich lub -letnich magisterskich zdecy-dowanie dominują nauki społeczne (ekonomia, prawo czy administracja). Następną grupą najchętniej wybieranych kierunków są studia humanistyczne (w tym teologiczne). Studia techniczne są na trzecim miejscu popularności i w roku ukończyło je studentów.


Wykres : Liczba studentów (tys.) na różnych rodzajach uczelni wyższych w Danii, i

* z krótkim okresem kształcenia**z dłuższym okresem kształceniaŹródło: Danish Statistical Yearbook;

Wykres : Struktura wybieranych kierunków studiów przez studentów w Danii,

Źródło: Danish Statistical Yearbook;

W przypadku studentów międzynarodowych ich wybory niewiele odbiegają od tych, które preferują Duńczycy. Prawie połowa wybrała studia z zakresu nauk społecznych lub humani-styczne, a około kierunki techniczne bądź przyrodnicze.

0

20

40

60

80

100

120

140

1996 2006

Uczelnie zawodowe A* Uczelnie zawodowe B** Uniwersytety

Nauki społeczne 34%

Studia humanistyczne/

teologia 22%

Kierunki inżynierskie

14%

Nauki przyrodnicze

12%

Ochrona zdrowia 12%

Rolnictwo 3%

Sztuka 2%

Pedagogika 1%


Finansowanie

W Danii wszystkie rodzaje studiów są bezpłatne. Jedynie obcokrajowcy spoza UE są zobowią-zani do opłat za studiowanie. W roku na jednego studenta przeznaczono ok. tys. euro, co stanowiło ówcześnie niecałe PKB per capita. Całkowite publiczne wydatki na szkol-nictwo wyższe wyniosły , PKB Danii i był to, obok Finlandii, najwyższy wynik w całej Europie. Wydatki te stanowiły , całkowitych wydatków publicznych i również ten wynik był najwyższy wśród wszystkich krajów europejskich. W roku całkowite wydatki na szkolnictwo wyższe wyniosły ok. , mld euro.

Studenci, którzy nie mają wystarczającej sumy pieniędzy, aby utrzymać się w czasie studiów, mogą liczyć na różnego rodzaju stypendia i/lub pożyczki. Na dofinansowywanie studentów przeznaczane jest ponad całkowitych wydatków na studia wyższe.

Zatrudnienie

Dania to kraj o najwyższym współczynniku zatrudnienia wśród wszystkich krajów Unii Euro-pejskiej. Dzięki socjalnemu modelowi zatrudnienia, tzw. flexicurity, większość mieszkańców tego kraju nie ma problemów ze znalezieniem pracy. Łatwość w podejmowaniu pracy i zwal-nianiu pracowników sprawia, że bezrobocie w Danii wynosi zaledwie , z czego tylko jedną czwartą stanowią ludzie z wyższym wykształceniem. Tak niski wskaźnik sprawił, że absolwen-ci uczelni wyższych są spokojni o dobre miejsce pracy po studiach, bez względu na ukończony kierunek.

Grzegorz Bobyla

FinlandiaSystem szkolnictwa wyższego w Finlandii tworzą dwa sektory: uczelni uniwersyteckich oraz politechnik. Przy liczbie mieszkańców równej , mln, należy do najgęstszych w Euro-pie. Opracowanie przedstawia ogólne cechy systemu w oparciu o ustawy obowiązujące wyżej wymienione sektory.

Uniwersytety

Funkcjonują na podstawie ustawy o uniwersytetach z roku oraz dekretu z roku, któ-ry obdarzył je dużą autonomią. Sektor ten dzieli się na uniwersytetów wielowydziałowych, trzy techniczne, trzy ekonomiczne oraz cztery akademie sztuk. Kładą one nacisk na badania naukowe i dydaktykę.

W myśl ustawy każdy uniwersytet, choć jest prowadzony przez państwo, to samodzielnie de-cyduje o własnej administracji. Najwyższym organem kolegialnym jest Senat, który zajmuje się budżetem oraz przepisami uniwersyteckimi. W jego skład wchodzą rektor oraz przed-stawiciele profesorów, nauczycieli, pracowników badawczych i studentów. Rektor jest powo-ływany przez kolegium wyborcze na pięcioletnią kadencję. Urząd ten może być piastowany przez osobę posiadającą stopień doktora lub stanowisko profesora. Na czele wydziału stoi dziekan, któremu podporządkowani są dyrektorzy. Warto zauważyć, iż system zarządzania cechuje posiadanie uprawnień decyzyjnych przez organy jednoosobowe, podczas gdy ciała kolegialne zajmują się zagadnieniami teoretycznymi i strategicznymi uczelni.

W myśl ustawy z roku, studenci po trzech latach nauki (co odpowiada punktom ECTS) zdobywają tytuł Kandidat, porównywalny z Bachelor (licencjat). Aby otrzymać tytuł magistra należy zdobyć jeszcze punktów ECTS, co oznacza kolejne dwa lata studiów. Po ukończeniu medycyny, weterynarii oraz stomatologii uzyskuje się tytuł Licentiat. Studia doktoranckie trwają cztery lata. Należy w tym czasie napisać pracę doktorską oraz prowadzić działalność badawczą. Studia te mogą podjąć osoby posiadające tytuł magistra lub Licentiat w przypadku medycyny.


Politechniki

Politechniki (Ammatti-Korkeakoulu) są nieuniwersyteckim sektorem wyższego szkolnictwa zawodowego, który skupia się w dużej mierze na nauczaniu praktycznym. Uczelnie te po-wstały wskutek integracji pomaturalnych szkół zawodowych prowadzonych przez gminy. Ich działalność reguluje ustawa o AMK z roku. Politechniki są uczelniami regionalnymi pro-wadzonymi przez gminy lub instytucje prywatne. Ich działalność jest zatwierdzona przez rząd, co pomaga w pełnieniu ich misji edukacyjnej, jednak posiadają one autonomię w sprawach wewnętrznych. Politechniki są zarządzane przez prezydenta lub rektora, czasem zwoływany jest również komitet konsultacyjny składający się z nauczycieli akademickich, pracowników i studentów (w jego skład mogą wchodzić przedstawiciele biznesu lub przemysłu). AMK otrzymują prawie funduszy ze środków publicznych, przy czym środków finanso-wych pochodzi od państwa, natomiast od władz lokalnych.

Obecnie istnieje politechnik. Studia trwają zazwyczaj około lat i kończą się licencjatem. Dodatkowo po odbyciu odpowiedniej praktyki można dostać się na studia magisterskie trwa-jące od , roku do lat. Program studiów jest zwykle dopasowany do przemysłu i głównych gałęzi gospodarki regionu, w którym AMK się znajduje. Umożliwia to studentom świetną orientację w możliwościach i obecnych problemach regionu. Politechniki oferują również studia dla osób pracujących, które podnoszą kwalifikacje. Stanowią oni około wszystkich studentów tych uczelni.

Wykres : Struktura wyboru kierunku studiów () przez studentów w Finlandii, i

Źródło: Education at a Glance, OECD;

19,2

5,7

5,3

19,9

29,2

20,7

19,3

6,9

3,3

20,5

26,1

24

Ochrona zdrowia

Nauki biologiczne/rolnictwo

Matematyka/informatyka

Nauki humanistyczne

Prawo i nauki społeczne

Kierunki inżynieryjne

2000 2006


Studenci

Szkolnictwo wyższe w Finlandii znacznie się rozpowszechniło – obecnie studiuje ok. młodzieży. studentów uczęszcza na studia magisterskie. Średnia wieku studentów wy-nosi lata. Bezpłatne szkolnictwo wyższe sprawia, że konkurencja o miejsce na studiach jest bardzo silna. Kandydaci na uniwersytet są przyjmowani na podstawie wyniku egzaminu dojrzałości oraz ustaleń komisji egzaminacyjnej danego instytutu. O przyjęcie mogą ubiegać się również osoby, które posiadają tytuł zawodowy uzyskany po fińskiej politechnice. Aby zo-stać przyjętym na studia w politechnice należy zdać egzamin maturalny bądź tylko ukończyć szkołę II stopnia.

Osoby z wyższym wykształceniem stanowią ponad społeczeństwa Finlandii, co przekra-cza o średnią w Unii Europejskiej.

Izabela Zielińska

FrancjaSystem szkolnictwa wyższego we Francji jest mocno zróżnicowany. Występuje w nim kilka rodzajów uczelni wyższych, a każdy z nich może oferować różne cykle nauczania.

W efekcie liczba dyplomów potwierdzających posiadane wykształcenie wyższe jest bardzo duża. Podstawowym rozróżnieniem jest podział na krótkie i wieloletnie formy kształcenia. Te pierwsze – BTS, STS, DUT – to studia zawodowe, zwykle dwuletnie, pozwalające uzyskać kwalifikacje w specjalistycznych dziedzinach. Wśród wieloletnich form kształcenia również występuje wiele potencjalnych ścieżek studiów, w tym kilka specyficznych dla Francji.

O stopniu rozbudowania systemu szkolnictwa wyższego we Francji najlepiej świadczy liczba instytucji oferujących programy nauczania wyższego – jest to w sumie około uczelni:

) uniwersytetów ( prywatnych i państwowe)) szkoły inżynierskie) około szkół handlowych, zarządzania, rachunkowości) około innych instytucji, głównie szkół średnich z programami wprowadzającymi

do szkolnictwa wyższego (CPGE)

Uniwersytety

Uniwersytety to największe uczelnie wyższe. Studiuje na nich zdecydowana większość słu-chaczy studiów wyższych. Uniwersytety zapewniają kształcenie we wszystkich dziedzinach naukowych i przygotowują zarówno do pracy badawczej, jak i zawodowej. Typowa ścieżka studiów uniwersyteckich to trzy cykle: licencjat, magisterium i doktorat. Przy uniwersytetach funkcjonują także specjalistyczne instytuty o statusie „szkół wewnętrznych”:

) Techniczne Instytuty Uniwersyteckie (Institut Universitaire de Technologie) – utworzo-ne w roku, funkcjonują przy uniwersytetach. W czasie dwuletnich studiów IUT przygotowują do Uniwersyteckiego Dyplomu Technicznego (Diplôme Universitaire de Technologie, DUT), ale oferują także roczne studia uzupełniające, które kończą się uzyskaniem tytułu licencjata (licence professionnelle – licencjat zawodowy). Ten roczny kurs skierowany jest do osób, które ukończyły dwa lata studiów na poziomie wyższym


(przede wszystkim klasy CPGE i dyplomy DUT i BTS). IUT ściśle współpracują z przed-siębiorstwami – ich przedstawiciele biorą nawet udział w ustalaniu programu studiów, a studentów obowiązuje minimum tygodniowy staż w firmie. Dzięki takim rozwiąza-niom IUT mają opinię studiów bardzo dobrze przygotowujących do życia zawodowego

) Uniwersyteckie Instytuty Kształcenia Nauczycieli – utworzone na mocy prawa z roku w liczbie , nastawione na kształcenie nauczycieli. Początkowo były autonomicz-ne, obecnie są zintegrowane z uniwersytetami.

Szkoły specjalistyczne

) Grandes écoles to specjalna kategoria szkół wyższych, funkcjonujących na zasadach odmiennych od Uniwersytetów. Grandes écoles charakteryzują się wysokim poziomem nauczania i dużymi wymaganiami rekrutacyjnymi. Do egzaminów wstępnych przygoto-wują kursy CPGE. Wśród grandes écoles wyróżnić można kilka podgrup, między inny-mi:

) Écoles normales supérieures – cztery szkoły (po dwie w Paryżu i Lyonie) nastawione na kształcenie naukowców i kadry akademickiej, tak w zakresie nauk ścisłych, jak i huma-nistycznych. Studia pod opieką tutora i według indywidualnego planu trwają cztery lata. Przyjęcie do ENS oznacza wejście w stan służby cywilnej – student zobowiązuje się do przynajmniej -letniej (wliczając w to okres studiów) pracy w przedsiębiorstwach pań-stwowych, jednostkach administracyjnych lub uczelniach publicznych. Studenci ENS jako „członkowie służby cywilnej w trakcie nauki” otrzymują regularną płacę.

) Politechniki – uczelnie, zarówno prywatne, jak i publiczne, oferują trzy lub pięć lat studiów.

) Szkoły Handlowe – (w większości prywatne uczelnie) opłaty za naukę wynoszą od euro do euro rocznie. Nauka trwa trzy, cztery lub pięć lat. Godne uwagi jest to, że duża część tych szkół przeprowadza wspólne egzaminy wstępne. Niektóre Szkoły Han-dlowe prowadzone są przez Izby Przemysłowo-Handlowe.

Elementy szkolnictwa wyższego w liceach

) CPGE (classes préparatoires aux grandes écoles – klasy przygotowawcze do szkół wyż-szych) to specjalne dwuletnie (niekiedy trzyletnie) kursy przygotowujące do egzaminów wstępnych na elitarnych szkołach wyższych (tzw. grandes écoles). CPGE odbywają się w wybranych liceach, są jednak skierowane do osób posiadających świadectwo matural-ne (lub równoważny dokument), przynależą więc do szkolnictwa wyższego. Edukację w ramach CPGE kontynuuje rocznie ok. maturzystów ( osób), z czego na kursach nauk ścisłych, na kursach biznesowych, a na kursach nauk huma-nistycznych. Każdy z trzech rodzajów kursów ma też swoje specjalistyczne ścieżki pro-gramowe. CPGE ma bardzo dobrą opinię i uchodzi za renomowany tryb nauki, jednak nie wszyscy jego uczestnicy dostają się do grandes écoles). Osoby takie mają możliwość uzyskania tytułu licencjata zawodowego dzięki rocznym kursom w Technicznych Insty-tutach Uniwersyteckich (IUT).


) STS (sections des techniciens superieurs – wyższe kursy techniczne, sekcje dla dy-plomowanych techników) to jedna z form krótkiego kształcenia na poziomie wyż-szym. Kursy tego typu trwają zwykle dwa lata i skierowane są osób posiadających świadectwo maturalne. STS to specjalistyczne kursy przygotowujące do pracy w wyspecjalizowanych zawodach, nauka w nich kończy się uzyskaniem dyplomu techni-ka wykwalifikowanego (BTS). STS są w ofercie bardzo wielu liceów.

Studenci

W roku było we Francji , mln studentów (wzrost o mln w ciągu lat). Udział stu-dentów w społeczeństwie wynosi około ,. W ciągu ostatnich kilku lat liczba studentów nie ulega znaczącym zmianom i, wziąwszy pod uwagę trendy demograficzne w społeczeństwie, powinna pozostać stabilna także w najbliższej przyszłości.

Wykres : Struktura liczby studentów (tys.) w zależności od rodzaju uczelni we Francji,

Źródło: Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Nauki Francji;

Większość studentów () kształci się na uniwersytetach, drugie pod względem liczebności () są wyższe kursy techniczne – STS. Następnie, z ogółu studentów, są Techniczne In-stytuty Uniwersyteckie – IUT, na czwartym miejscu klasy przygotowujące do szkół wyższych – CPGE (ok. ,). Bardzo duża grupa (,) pobiera edukację wyższą w innych jednostkach o statusie szkół wyższych (Szkoły Handlowe, Szkoły Inżynierskie, inne instytuty).

Uniwersytety1 32659%

IUT1135%

C.P.G.E.784%

S.T.S.23610%

inne50722%


Wykres : Struktura liczby studentów (tys.) w zależności od poziomu studiów we Francji,


Około studentów francuskich uczelni to osoby z zagranicy. Decyzja o dopuszczeniu studenta zagranicznego do kontynuowania we Francji studiów rozpoczętych za granicą leży w wyłącznej gestii danej uczelni.

Finansowanie

Wydatki na szkolnictwo wyższe we Francji wyniosły w roku , mld euro, czyli , PKB (wielkość ta nie odbiega od średniej dla państw OECD). Oznacza to około , tys. euro na jednego studenta, przy czym faktyczne wydatki na jednego studenta różnią się w zależności od trybu studiów.

Wykres : Wydatki na edukację wyższą (tys. euro) w przeliczeniu na jednego studenta w zależności rodzaju uczelni we Francji,


13,913,3

9,07,8

CPGE STS IUT Uniwersytet

studia licencjackie

768,558%

studia magisterskie

48336%

studia doktoranckie

74,56%


Większość wydatków na szkolnictwo wyższe (,) pochodzi ze źródeł publicznych, przy czym wydatki z budżetu państwa () zdecydowanie przeważają nad wydatkami admini-stracji lokalnej (,) i innych jednostek publicznych (, ogółu). Pewien udział w wydat-kach na kształcenie na poziomie wyższym mają też przedsiębiorstwa (,) i gospodarstwa domowe (,).

Zdecydowana większość wydatków na szkolnictwo wyższe związana jest z opłaceniem na-uczycieli i innych pracowników (odpowiednio i , w sumie całości wydatków). Drugie pod względem wielkości są wydatki na bieżące funkcjonowanie instytucji (), po-została część środków () przeznaczona jest na wydatki kapitałowe (wyposażenie, remonty, budowy).

Wykres : Struktura wydatków na szkolnictwo wyższe we Francji,

Źródło: Key Data on Higher Education in Europe , Komisja Europejska;

Stypendia

System pomocy finansowej we Francji uznać można za rozbudowany – stypendia trafiają do około studentów (w roku było tys. stypendystów). Większość z nich () otrzymywała stypendium na podstawie kryteriów socjalnych. Stypendium socjalne, oprócz podstawowego kryterium dochodów rodziny, uwzględnia jeszcze inne elementy, jak na przy-kład odległość miejsca studiowania od miejsca zamieszkania. We Francji funkcjonuje sześcio-stopniowa skala stypendiów socjalnych, najniższa stawka wynosi euro, a najwyższa euro (wypłacane miesięcznie, przez dziewięć miesięcy). Specjalne świadczenia przewidziane są dla studentów wyjeżdżających na wymiany lub staże międzynarodowe (pomoc może do-chodzić do euro miesięcznie). Istnieje też fundusz pomocy w sytuacjach nagłych.

Ogółem na pomoc finansową dla studentów przeznaczono we Francji w roku , mld euro, w tym na formy bezpośrednie – stypendia i pożyczki gwarantowane przez państwo – , mld euro. Pozostała część trafia do studentów pod postacią przydziałów mieszkań lub ich do-

nauczyciele53%inni pracownicy

18%

wydatki bieżące19%

wydatki kapitałowe10%


finansowania, zniżek fiskalnych i wielu innych świadczeń socjalnych (realizowanych na przy-kład przez CROUS – Regionalne Centra Projektów Uniwersyteckich i Szkolnych). Kredyty studenckie gwarantowane przez państwo są od roku dostępne dla wszystkich chętnych, jednak sama wysokość pożyczki jest ograniczona. Kadra naukowa

W roku akademickim / zatrudnionych było we Francji około tys. pracowników szkolnictwa wyższego. Liczba ta obejmuje około tys. nauczycieli i około tys. pracowni-ków o innym statusie (administracja, technicy itp.).

Spośród nauczycieli akademickich większość () to osoby w wieku powyżej lat. Druga pod względem liczebności jest grupa w wieku - lat – . Nauczyciele w wieku - lat stanowią wszystkich, najmniej liczni są zaś najmłodsi pracownicy, poniżej roku ży-cia – .

Kobiety stanowią nauczycieli akademickich: profesorów i maître de conféren-ces.Co ciekawe, aż nauczycieli akademickich pracuje w regionie Ile-de-France.

Wykres : Struktura wiekowa nauczycieli akademickich we Francji,

Źródło: Key Data on Higher Education in Europe , Komisja Europejska;

Kariera akademicka

Po uzyskaniu doktoratu osoby zainteresowane karierą akademicką na uczelniach publicznych muszą zwrócić się do Narodowej Rady Uniwersytetów (Conseil national des universités, CNU) o otrzymanie kwalifikacji na maître de conférences (w zasadzie odpowiednik Associate Pro-fessor). Maître de conférences może startować w konkursach na konkretne stanowisko, orga-nizowanych przez poszczególne uczelnie. Po otrzymaniu habilitacji (habilitation ŕ diriger des recherches, HDR) i kwalifikacji ze strony CNU osoba ta może startować w konkursach uczel-nianych na stanowisko profesora.

<30 lat9%

30-39 lat28%

40-49 lat23%

≥50 lat40%


Wynagrodzenie maître de conférences i profesora zależy od stażu pracy. Początkowa płaca maître de conférences wynosi około euro netto i może wzrastać z biegiem czasu do około euro netto. W przypadku profesorów początkowe wynagrodzenie wynosi około euro netto i może wzrastać do około netto. Do tego dochodzą różne dodatki (na przy-kład mieszkaniowy).

Średnia wieku osób zakwalifikowanych na maître de conférences wynosi lata i miesięcy, na profesurę – lata i miesiące.

Badania naukowe

Główną organizacją odpowiadającą za badania naukowe we Francji jest CNRS (Centre natio-nal de la recherche scientifique – Narodowe Centrum Badań Naukowych). CNRS podlega Mi-nisterstwu Szkolnictwa Wyższego i Nauki i zatrudnia około pracowników. Jego roczny budżet wynosi mld euro. CNRS prowadzi badania poprzez jednostek badawczych, we współpracy z uniwersytetami, innymi szkołami wyższymi, przedsiębiorstwami. CNRS działa we wszystkich dziedzinach nauki i, poprzez oddziały regionalne, na całym terytorium Francji.

Działanie Centrum polega na organizowaniu, koordynowaniu i finansowaniu badań w ra-mach jednostek badawczych.

Na podobnych zasadach funkcjonują inne, wyspecjalizowane instytuty, na przykład Krajowy Instytut Studiów Demograficznych (INED - Institut National d’Études Démographiques) lub Krajowy Instytut Zdrowia i Badań Medycznych (Institut National de la Santé et de la Recherche Médicale INSERM).

Zdzisław Skupień

HolandiaSystem szkolnictwa wyższego w Holandii dzieli się na wyższe szkoły zawodowe (HBO) i edu-kację uniwersytecką.

Wyższe szkoły zawodowe mają dostarczać praktycznej i teoretycznej wiedzy przygotowującej do wykonywania konkretnego zawodu. Najczęściej zajmują się one edukacją w dziedzinach: handlu, przemysłu, usług socjalnych, opieki zdrowotnej i sektora publicznego.

Edukacja uniwersytecka skupia w sobie badania i dydaktykę. Prowadzi do wykształcenia stu-denta w danej dziedzinie, pomagając mu, poprzez system niezależnych badań, rozwijać swoje umiejętności.

Szkolnictwo wyższe w Holandii prowadzone jest przez trzy rodzaje podmiotów:

) Jednostki finansowane przez rządowe fundusze z Ministerstwa Edukacji, Kultury i Na-uki bądź Ministerstwa Rolnictwa, Przyrody i Jakości Żywienia oraz przez indywidualne opłaty studentów. Zalicza się do nich ponad wyższych szkół zawodowych (hoghescho-len) i uniwersytetów, wraz z tzw. Otwartym Uniwersytetem (Open University).

) „Approved institutions” (zatwierdzone podmioty) – ich statut opiera się na Ustawie o Szkolnictwie Wyższym i Badaniach Naukowych. Mają swobodę w ustalaniu opłat i systemu naboru. Większość z nich nie otrzymuje wsparcia rządowego.

) Podmioty sektora prywatnego – nie są tworzone, ani objęte Ustawą o Szkolnictwie Wyższym i Badaniach Naukowych, tym samym nie otrzymują wsparcia finansowego od rządu holenderskiego. Zaliczany do nich przede wszystkim zagraniczne uniwersytety i szkoły mające odziały w Holandii.

Podstawą prawną systemu szkolnictwa wyższego w Holandii jest wspomniana już Ustawa o Szkolnictwie Wyższym i Badaniach Naukowych (WHW). Określa on przede wszystkim:

) strukturę instytucji i rodzaje kursów przez nie prowadzonych;) organizację nauczania;) regulacje dotyczące sytemu egzaminowania;) uczestnictwo studentów w procesie decyzyjnym;) kadrę naukową, planowanie i finansowanie;) ramy współpracy między poszczególnymi instytucjami z obszaru edukacji wyższej.


Rok akademicki w Holandii rozpoczyna się września, a kończy sierpnia roku następnego. System kursów działa na podstawie Europejskiego Systemu Transferu Punktów (ECTS), co gwarantuje możliwość porównania stopni i tytułów na poziomie międzynarodowym.

Uniwersytety

Uniwersytety w Holandii prowadzą swoją działalność dwukierunkowo – przekazują podsta-wową wiedzę akademicką i zachęcają do niezależnych badań naukowych, równocześnie przy-gotowując studentów do wykonywania konkretnego zawodu.

W Holandii istnieje uniwersytetów. Trzy z nich to uczelnie ściśle techniczne (Del, Ein-dhoven i Twente), a jedna to uczelnia rolnicza (Wageningen). Specyficznym podmiotem jest Otwarty Uniwersytet (Open Uniwersity), który stworzony został z myślą o osobach dorosłych, które w przeszłości z różnych przyczyn nie mogły pozwolić sobie na edukację uniwersytecką.

Poza tymi podmiotami istnieją jeszcze inne – wspomniane już approved institutions. Jest to podmiotów kształcących na kierunkach teologicznych, jeden na humanistycznym oraz Nyenrode Business University.

Studia licencjackie i magisterskie na uniwersytetach kończą się egzaminem końcowym. Po jego pomyślnym zaliczeniu student otrzymuje certyfikat ukazujący przebieg całych studiów i nabyte kwalifikacje zawodowe. Jednak w niektórych dziedzinach (takich jak medycyna, sto-matologia, farmacja, filozofia, nauczycielstwo, weterynaria) otrzymanie owego certyfikatu nie oznacza automatycznego prawa do wykonywania zawodu. W tym wypadku konieczna jest stosowna obligatoryjna praktyka zawodowa. Tytuły akademickie możliwe do uzyskania po pomyślnym zdaniu egzaminu końcowego:

) Po latach studiów licencjackich – tytuł Bachelor of Arts lub Bachelor of Science.) Po studiach magisterskich w dziedzinach inżynierii, technologii, rolnictwa i środowiska

naturalnego – tytuł „Ingenieur”.) Absolwenci prawa – tytuł „Meester”.) Absolwenci studiów magisterskich – tytuły „Doctorandus”, Master of Arts lub Master of

Science.) Po napisaniu rozprawy naukowej pod kierunkiem co najmniej jednego promotora – ty-

tuł doktora.

Typowy uniwersytet holenderski zorganizowany jest w następujący sposób. Rada nadzorcza powołuje i odwołuje przedstawicieli rady zarządzającej. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje minister i tylko jemu oni podlegają. Rada zarządzająca uczelnią jest organem wy-tyczającym podstawowe cele strategiczne i odpowiada za tworzenia budżetu. Na jej czele stoi przewodniczący (rektor, chairman, prezydent). Istnieją również ciała przedstawicielskie: albo złożone z kadry naukowej i studentów (po składu liczebnego), albo dla z każdej z tych grup odrębne. Uczelnie podzielone są na wydziały, którymi zarządzają dziekani, i na jednostki mniejsze – departamenty.



Podstawowym celem wyższych szkół zawodowych HBO (hoghescholen) jest kształcenie stu-dentów od strony teoretycznej i praktycznej w zawodach, w których wymagane są wyższe kwalifikacje. Prowadzą konkretne badania wdrożeniowe, które są podstawą w procesie trans-feru technologii do gospodarki. Kształcą zarówno na kierunkach licencjackich (bachelor), jak i magisterskich (master). Są one przeznaczone dla studentów powyżej roku życia.

Istnieją finansowane przez rząd wyższe szkoły zawodowe oraz Approved institutions będących poza finansowaniem państwowym.

System sprawdzania wiedzy u studenta w wyższej szkole zawodowej jest kilkustopniowy, kończy go wydanie odpowiedniego certyfikatu i uzyskanie tytułu. Na końcu pierwszego roku akademickiego może być przeprowadzony egzamin sprawdzający wiedzę propedeutyczną. Po czterech latach przeprowadzany jest egzamin końcowy. Ci, którzy pomyślnie go zdają, otrzy-mują certyfikat. Studenci otrzymują ponadto wykaz wszystkich zaliczonych kursów w toku studiów. Tytuły akademickie możliwe do uzyskania po pomyślnym zdaniu egzaminu końco-wego to:

) Po -letnim kursie licencjackim w dziedzinie inżynierii i technologii otrzymuje się tytuł inżyniera (ingerieur).

) W innych przypadkach, po -letnich studiach otrzymuje się tytuł licencjata (baccalau-reus lub alternatywnie Bechelor).

) Osoby po ukończeniu studiów magisterskich tytułują się jako mistrz (Master).

Studenci

Każdy potencjalny student musi złożyć wniosek do biura rekrutacji. Na większości kierunków przewidziane są limity w naborze – tam gdzie ich nie ma, wstęp jest nieograniczony. Im lepsze wyniki uzyskał uczeń w szkole średniej, tym większe ma szanse na studia na wymarzonym kierunku. Istnieją trzy rodzaje limitowania miejsc:

) Ogólnokrajowy limit przyjęć – stosuje się go wtedy, gdy wspólne instytucjonalne moż-liwości kształcenia na danym kierunku są niewystarczające wobec liczby chętnych, po-tencjalnych studentów.

) Limit związany z rynkiem pracy – tworzony jest w momencie zbyt dużej liczby absol-wentów w danym zawodzie w stosunku do potrzeb rynku pracy.

) Limit danej instytucji – gdy dany podmiot nie może kształcić większej liczby studentów, pomimo ogólnego zapotrzebowania zewnętrznego.

W roku w wyższych szkołach zawodowych studiowało w Holandii , tys. studen-tów, a na uniwersytetach , tys. Łącznie w Holandii studiuje ok. tys. studentów. W roku na pierwszym roku w wyższych szkołach zawodowych studiowało , tys. osób, co w porównaniu z liczbą absolwentów – , tys. opuszczających mury uczelni w tym samym roku, jest liczbą o wiele wyższą. Podobnie jest w edukacji uniwersyteckiej – , tys. studentów pierwszorocznych wobec tys. absolwentów w roku.


Wszyscy studenci zobowiązani są do opłacania do roku życia czesnego, które jest ustawowo corocznie ustalane i regulowane. Wynosiło ono w roku akademickim / euro. Stu-denci powyżej roku życia opłacają inne stawki, które ustalane są jednak przez daną uczelnię.

Tabela : Wzrost liczby studentów w poszczególnych rodzajach uczelni wyższych w Holandii, –.

Rok

Wyższe szkoły zawodowe , , ,

Uniwersytety , , ,

Razem , , ,

Źródło: www.minocw.nl

W roku akademickim / studiowało w Holandii, w ramach programu ERASMUS, studentów z zagranicy. W tym samym roku na ten sam program wyjechało studen-tów holenderskich, głównie do Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii.

Kierunki studiów

W ramach wyższej edukacji zawodowej rząd holenderski finansuje siedem dziedzin nauki: szkolnictwo, ekonomia, nauki społeczne, lingwistyki i kultura, inżynieria i technologia, rol-nictwo i ochrona środowiska, opieka zdrowotna. Edukacja uniwersytecka jest także zróżnico-wana:

) uniwersytetów zajmuje się dziedzinami wiedzy, takimi jak: ekonomia, zdrowie, na-uki społeczne, nauka, prawo, inżynieria i technologia, języki i kultura.

) uniwersytety zajmują się wyłącznie inżynierią i technologią.) Jeden jest uczelnią wyłącznie rolniczą.

Kadra naukowa

W roku kadra wyższych szkół zawodowych liczyła , tys. osób (, tys. pracowników naukowych i tys. wspierającego personelu). W odniesieniu do ogólnej liczby studentów w tym sektorze, daje to około studentów na jednego pracownika szkoły.

Z kolei na uniwersytetach kadra liczyła w roku z , tys. osób (z czego , tys. to per-sonel naukowy), co daje odpowiednio studentów na jednego członka kadry. Warto również dodać, że w roku tylko z całego personelu naukowego na uniwersytetach stanowiły kobiety.


Ciekawie przedstawia się też rozkład wiekowy. Prawie kadry naukowej, w wyższych szkołach zawodowych miało ponad lat, natomiast na uniwersytetach wskaźnik ten wynosił ,. Średnia wieku kadry w wyższych szkołach zawodowych w roku to , lat.

W wyższych szkołach zawodowych wyróżnić możemy następujące kategorie nauczycieli aka-demickich. W porządku hierarchicznym są to: instruktor (instructor) , nauczyciel (teacher) oraz starszy wykładowca (senior lecturer). Na uniwersytetach istnieje odmienny podział (od najwyższego stopnia):

) profesor (hooglerar) ) główny wykładowca uniwersytecki (universitair hoofdocent) ) wykładowca uniwersytecki (universitair docent)) współpracownicy, praktykanci i asystenci.

Tabela : Liczba studentów (tys.) na poszczególnych kierunkach wyższych studiów zawodowych w Holandii; -

Dziedzina nauki/rok Szkolnictwo , ,Inżynieria i technologia , ,Zdrowie , ,Ekonomia , ,Nauki społeczne , ,Języki i kultura , ,Rolnictwo , ,


Tabela : Liczba studentów (tys.) na poszczególnych kierunkach studiów uniwersyteckich w Holandii; -

Dziedzina nauki/rok Szkolnictwo , ,

Inżynieria i technologia , ,

Zdrowie , ,

Ekonomia , ,

Prawo , ,

Nauki społeczne , ,

Języki i kultura , ,

Szkolenia nauczycieli , ,

Rolnictwo , ,



Finansowanie

Podstawą finansowania szkolnictwa wyższego w Holandii jest Ustawa o Szkolnictwie Wyż-szym i Badaniach Naukowych. Przybiera ono formę blokowych dotacji (block grants). Całko-wity budżet przeznaczony na ten cel tworzy Ministerstwo Edukacji, Kultury i Nauki.

Wielkość finansowania wyższej edukacji zawodowej bazuje głównie na liczbie studentów. Im szybciej student ukończy studia lub zrezygnuje po pierwszym roku, tym większy przydział finansowy otrzyma uczelnia i odwrotnie, im dłużej studiuje tym przydział mniejszy. Dzieje się tak, gdyż rządowe finansowanie sprzężono z wielkością wpłat dokonywanych przez stu-dentów w danym roku. Im więcej studentów, tym większe wpłaty, ale mniejsze wsparcie pań-stwa. Odwrotnie, im mniej studentów (z różnych przyczyn), tym większe wsparcie państwa. dotacji przyznawane jest blokowo, co oznacza, że instytucja sama decyduje, jak dane środki wykorzysta. Zatem tylko pieniędzy rządowych charakteryzuje celowość (konkret-nie – wspieranie innowacji).

Finansowanie uniwersytetów oparte jest na specjalnym systemie – Performance-based Fun-ding System. Połowa centralnej dotacji przyznawana jest na podstawie liczby wydawanych certyfikatów. Im więcej ich jest, tym więcej pieniędzy otrzyma uczelnia. Uniwersytety mają swobodę w możliwości wykorzystania przyznanych pieniędzy, przy czym muszą realizować cele statutowe. Dodatkowym źródłem przychodów są opłaty studentów.

Obok dotacji na nauczanie, istnieją również trzy źródła wsparcia do uniwersyteckich badań naukowych:

) centralny grant rządowy ( odpowiednio wydzielona kwota z całości);) fundusze z Holenderskiej Organizacji Badań Naukowych (Netherlands Organisation for

Scientific Research);) fundusze z krajowych oraz zagranicznych agencji i organizacji.

Wsparcie finansowe dla studentów oparte jest na Student Finance Act . Na jego podsta-wie każdy student poniżej roku życia, który rozpoczął studia przed ukończeniem lat, może ubiegać się o wsparcie. Na pomoc składają się zasiłki na opłatę kosztów: życia, pomocy naukowych, czesnego i dojazdów. Środki wypłacane są co miesiąc. Formy wsparcia to:

) Podstawowe wsparcie – pomoc w formie pożyczki na okres studiów, gwarancja -mie-sięcznego okresu zamrożenia spłaty.

) Dodatkowe wsparcie – sytuacja podobna jak przy podstawowym wsparciu, przyznanie zależy od wielkości dochodów rodziców studenta.

) Oprocentowane pożyczki.

Pożyczki stają się bezzwrotne w momencie uzyskania tytułu magistra. Można się również ubiegać o umorzenie spłaty po uzyskaniu tytułu licencjata, traci się wtedy jednak potencjalne wsparcie na studiach magisterskich. Absolwenci, którzy nie wykorzystali całej pomocy, mogą wykorzystywać ją w późniejszej dodatkowych studiach.

Adrian Gorgosz

IrlandiaSystem szkolnictwa wyższego w Irlandii dzieli się na dwie części – sektor uniwersytecki oraz nieuniwersytecki. W skład pierwszego sektora wchodzi uniwersytetów, natomiast sektor nieuniwersytecki tworzy instytutów technicznych i kolegiów edukacyjnych oraz wiele niezależnych prywatnych kolegiów.

Administracja

W rządzie administracją szkolnictwa wyższego zajmuje się Departament Edukacji i Nauki, na-tomiast kolegia w sektorze technicznym są zarządzane i finansowane przez Komitety Edukacji Zawodowej. Departament Edukacji i Nauki zajmuje się głównie strategicznym planowaniem i formułowaniem polityki w dziedzinie szkolnictwa wyższego, promowaniem jakości, przy-dzielaniem środków, oceną pracy i jej wyników itp.

Ciałem pośrednim w sektorze uniwersyteckim jest Władza Szkolnictwa Wyższego, która działa jako agencja planująca i rozdzielająca środki rządowe pomiędzy wyższe uczelnie. Jej członkowie są powoływani przez rząd.

Ustawa o kwalifikacjach z roku wprowadziła Irlandzką Władzę Krajową ds. Kwalifika-cji, Radę ds. Certyfikacji w zakresie Dalszej Edukacji i Szkolenia oraz Radę ds. Kwalifikacji w Szkolnictwie Wyższym i Szkoleniu. Istnieje również Konferencja Szefów Uniwersytetów Irlandzkich opiniująca szkolnictwo wyższe. Jest to ciało pozaustawowe, które działa na pod-stawie porozumienia pomiędzy uniwersytetami członkowskimi i jest przez nie finansowane.

Uniwersytety, instytuty techniczne i kolegia edukacyjne

Spośród uniwersytetów należy wyróżnić największe: Trinity College utworzony w roku oraz National University of Ireland – obydwa są usytuowane w Dublinie. Wszystkie uniwersytety działają na podstawie ustawy o uniwersytetach w Irlandii z roku. Ustawa ta reguluje skład władzy zarządzającej każdym uniwersytetem. W jej myśl Rada Zarządzająca powinna składać się z do osób, spośród których wyróżnia się: prezydenta (provost), któ-ry jest najwyższym urzędnikiem uniwersytetu, przewodniczącego (jego funkcję może pełnić


również prezydent), lub urzędników zajmujących się sprawami akademickimi, finansowy-mi i administracyjnymi (są powoływani przez Radę Zarządzającą), – nauczycieli akademic-kich na stanowisku profesora lub profesora stowarzyszonego; – nauczycieli akademickich niższego stopnia; – studentów reprezentujących związek studentów, studenta na poziomie postgraduate, maksymalnie osoby reprezentujące pracodawców, związki zawodowe, spo-łeczność lokalną, organizacje rolnicze i rybackie, biznes i przemysł; osoby reprezentujące regionalne władze edukacyjne; oraz taką samą liczbę osób mianowanych przez ministra po konsultacji z głównym urzędnikiem uniwersytetu. Władza zarządzająca dysponuje majątkiem uniwersytetu, powołuje jego prezydenta oraz w razie potrzeby innych urzędników, a także wykonuje funkcje wynikające ze statutu. Ustawa nie reguluje szczegółów struktury admini-stracyjnej – określają ją statuty poszczególnych uczelni.

Uniwersytety oferują studia na poziomie licencjackim, magisterskim oraz doktorskie. Doty-czy to nauk humanistycznych, ścisłych, technicznych, społecznych i medycznych. Studenci uczestniczą w wykładach, zajęciach praktycznych oraz laboratoryjnych.

Największą uczelnią w Irlandii, która nie należy do sektora uniwersyteckiego, jest Dublin In-stitute of Technology. Instytuty techniczne oferują kształcenie na kierunkach inżynieryjnych, informatycznych, naukowych, biznesowych, gastronomicznych itd. Po skończeniu studiów otrzymuje się świadectwo ukończenia studiów wyższych (Higher Certificate), stopień zwykłe-go licencjata lub licencjata ze specjalizacją (with Honours).

Niezależne prywatne kolegia kształcą w dziedzinach związanych z biznesem, nadając kwalifi-kacje zawodowe, zaświadczenia, dyplomy i stopnie.

Studia i studenci

Rekrutacja na studia wyższe odbywa się na podstawie wyników z egzaminu dojrzałości. Miej-sca na uczelniach są przyznawane na podstawie przeliczonych punktów.

Stopień licencjata uzyskuje się po – latach studiów stacjonarnych lub porównywalnych cza-sowo studiów niestacjonarnych. W praktyce zależy to od dziedziny i przepisów wewnętrznych uczelni. Po uzyskaniu tego tytułu można kontynuować naukę na rocznych studiach stacjo-narnych lub dwuletnich niestacjonarnych, aby otrzymać wyższy dyplom (higher diploma). Stopień magistra (pierwszy na poziomie postgraduate) można uzyskać prawie we wszystkich dziedzinach studiów, trwają one od jednego roku do trzech lat. Należy ponadto zdać odpo-wiedni egzamin i wykonań badania (czasami wystarczy jeden z tych elementów). Studia dok-toranckie trwają od do lat i są najwyższą kwalifikacją akademicką w Irlandii. Obcokrajowcy studiujący w Irlandii stanowią , wszystkich studentów.

Finansowanie

Uniwersytety i kolegia techniczne są finansowane głównie z budżetu państwa (uzyskują one z niego ponad swoich przychodów). Środki te są rozdzielane przez Departament Edukacji i Nauki poprzez Władzę Szkolnictwa Wyższego (HEA). Czesne zostało zniesione w roku,


w związku z czym za studia płacą wyłącznie studenci studiów niestacjonarnych oraz studiów na poziomie postgraduate. Wydatki na szkolnictwo wyższe stanowią ok. wydatków prze-znaczonych na edukację. Bezpośrednie wydatki państwa na szkoły wyższe stanowią ok. . PKB

Kadra naukowa

Stanowiska akademickie w większości uniwersytetów dzieli się na kategorii: profesor, pro-fesor stowarzyszony, starszy wykładowca, wykładowca, wykładowca asystent. Aby zostać za-trudnionym na pełnym stanowisku akademickim należy posiadać podstawowy stopień aka-demicki ze specjalizacją oraz kwalifikacje podyplomowe na poziomie doktorskim. Rekrutacja odbywa się w drodze publicznego konkursu, który jest ogłaszany w prasie krajowej.

Izabela Zielińska

JaponiaSystem oświaty w Japonii rozpoczął swoją nowożytną karierę od japońskiego otwarcia się na świat w XIX wieku. Początkowo japoński model edukacyjny był wzorowany na francuskim i niemieckim, uważanych w tamtym okresie za najlepsze po II wojnie światowej, zaś przewagę uzyskały elementy z systemu amerykańskiego. Wydajność systemu oświaty zależna jest po części od cech społeczeństwa japońskiego, które charakteryzuje się wysoką dyscypliną i kultu-rą pracy, choć nie sposób nie zauważyć, iż powoduje to również pewne kłopoty (np. ijime czyli dręczenie uczniów przez uczniów). Jedną z większych ciekawostek dla Polaków jest zapewne podział roku szkolnego na trymestry, dzielone krótszymi niż w naszym kraju przerwami se-mestralnymi. Nie dotyczy to jednak w dużym zakresie szkolnictwa wyższego.

Na uwagę zasługuje również system zatrudniania absolwentów uczelni wyższych. Informacje o pracy uzyskuje się już na semestr przed zakończeniem studiów. Pracodawcy nie kładą na-cisku na doświadczenie, jako że sami kierują wybranych na praktyki i staże. Dla całego syste-mu jest to podwójnie korzystne rozwiązanie, ponieważ zatrudnienie w dobrych firmach jest reklamą dla uczelni, a z kolei dobre wykształcenie pozwala odnaleźć na rynku pracy dobrego pracodawcę.

Warto również podkreślić iż japońska edukacja oraz nauka jest jedną z najnowocześniejszych i najwyżej ocenianych na świecie. Kwestie edukacyjne oprócz regulacji w ustawach (Podstawo-wa Ustawa o Oświacie (jap. „Kyōiku Kihon Hō”), Ustawa o Szkolnictwie (jap. „Gakkō Kyōiku Hō”) mają również swoje miejsce w japońskiej konstytucji (art. gwarantujący swobody aka-demickie, art. gwarantujący równy dostęp do edukacji). Obowiązkowe szczeble nauczania są bezpłatne.

Kierownictwo nad całym systemem oświaty sprawuje Ministerstwo Edukacji, Kultury, Sportu, Nauki i Technologii (jap.: Mombukagakusho, nazywane w skrócie MEXT). Cały proces eduka-cji, zgodnie z informacjami ministerialnymi, jest przystosowany do przygotowania obywateli do życia w społeczeństwie, co widać zwłaszcza po zmieniającym się programie nauczania. Szkolnictwo wyższe przyjęło model zdecentralizowany. Podzielone jest na poziom narodowy i lokalny. W dokumentach rządowych wyodrębnia się również szkolnictwo wyższe prywatne. Obowiązki i fundusze dzielone są zgodnie z zadaniami, a nad wszystkim czuwa wspomniany przed momentem MEXT. Łącznie na system szkolnictwa wyższego różnego typu w Japonii składało się w roku aż placówek.


Wykres : Struktura szkolnictwa wyższego w Japonii,

Źródło: MEXT;

Uniwersytety

W Japonii jest to najbardziej prestiżowa forma edukacji. Do dyspozycji studentów są zarówno kursy czteroletnie, które kończą się uzyskaniem tytułu bakałarza (jap. „gakushi”), lub sześcio-letnie kończące się uzyskaniem tytułu magistra (jap. „shūshi). Dodatkowo istnieje możliwość uzyskania po kolejnych trzech latach tytułu doktora (jap. „hakushi”). Nieco inaczej wygląda edukacja w wypadku kierunków medycznych. Trwają one sześć lat i kończą się uzyskaniem tytułu bakałarza bez możliwości uzyskania tytułu magistra. W tym przypadku istnieje również możliwość, po kolejnym czteroletnim kursie, uzyskania tytułu doktorskiego.

Kontrola państwa skupia się na wyznaczaniu przedmiotów obowiązkowych tzw. curriculum. Czas studiów w Japonii raczej nie jest wydłużany przez studentów, głównie z powodu wspo-mnianych wcześniej relacji pomiędzy uczelniami a rynkiem pracy.

Na japońskich uniwersytetach, podobnie jak w innych placówkach szkolnictwa wyższego świata zachodniego, największą popularnością cieszą się nauki społeczne. Najmniejszym zaś zainteresowaniem cieszą się przedmioty związane z przygotowaniem do prowadzenia gospo-darstwa domowego.

Kolegia niższe (jap. „tanki daigaku”, ang. junior colleges)

Są to w zdecydowanej większości szkoły prywatne. Ich historia rozpoczęła się jeszcze przed II wojną światową, wówczas to jednak nie miały statusu uczelni wyższych. Obecnie nauka w nich trwa – lata, a większość uczestników kursów stanowią kobiety. Zgodnie z informacja-mi ministerialnymi uczelnie te mają za zadanie przygotować do życia rodzinnego bądź krótkiej

Kolegia techniczne

63 1%

Kolegia niższe488 7%

Uniwersytety726 11%

Kolegia specjalistyczne

3 439 53%

Wieloprofilowe szkoły wyższe

1 830 28%


pracy zawodowej. Spora część wiedzy wykładanej w tych szkołach znajduje się coraz częściej w zakresie nauki szkolnictwa z niższych szczebli. Przedmioty tam obecne mają pomóc zdobyć wiedzę z zakresu zarządzania budżetem domowym, wychowywania dzieci, czy też opieki nad chorymi (warto podkreślić, iż doskonale wpasowuje się to w rzeczywistość niemalże braku opieki socjalnej w Japonii).

W wypadku kolegiów niższych największą popularnością cieszą się przedmioty z zakresu pe-dagogiki oraz home economics. Wiąże się to głównie z opisaną powyżej charakterystyką.

Wykres : Struktura kierunków studiów wybieranych przez studentów kolegiów niższych w Japonii,

Źródło: MEXT;

Kolegia specjalistyczne (jap. „senshū gakkō”, ang. specialized trenning college)

Szkoły na tym poziomie kształcenia powstały w roku i są jednym z ciekawszych elemen-tów szkolnictwa Japonii. Najważniejsze jest to, że nie można ich jednoznacznie umieścić na szczeblu wyższym, ponieważ oferują one również kursy na poziomie szczebla średniego oraz kursy „doskonalące” niezależne od stopnia zdobytego wykształcenia. Na kursach tych możli-we jest zdobywanie wiedzy z zakresu m.in. informatyki czy architektury. Inaczej niż w wypad-ku wymienionych wcześniej „junior colleges”, kolegia te zrzeszają głównie mężczyzn. Udział w tym szczeblu edukacji biorą również studenci, którzy chcą zdobyć dodatkowe kwalifikacje bądź certyfikaty techniczne. Osoby kończące te szkoły są bardzo pożądane na rynku pracy. W roku szkoły te w wyniku reformy edukacji zostały ściśle powiązane z uniwersytetami, dzięki czemu rozpoczęły nadawanie tytułu specjalisty (ang. „Technical Associate”). Podobnie jak w wypadku „junior colleges” większość kolegiów specjalistycznych jest prywatna.

Pedagogika5,7%

inne 10,1%

Inżynieria17,3%

Farmacja1,8%

Medycyna i stomatologia

2,5%

Ekonomia zarządzania

domem (home economics)

2,4%

Rolnictwo2,8%

Nauki społeczne37,7%

Nauki ścisłe3,5%


Największą popularnością w kolegiach specjalistycznych cieszą się przedmioty medyczne, naj-mniejszą zaś zagadnienia z zakresu rolnictwa. Doskonale obrazuje to poniższy wykres.

Wieloprofilowe Szkoły Wyższe (jap. „kakushu gakkō”, ang. miscellaneous school)

Liczba tych uczelni jest stosunkowo duża i podobnie jak w wypadku wcześniej wymienianych kolegiów specjalistycznych i niższych kolegiów są to uczelnie prywatne. Ich profil podobny jest do junior colleges. Uczy się tam m.in. opieki medycznej. Nie jest wymagane ukończenie szkoły średniej wyższego stopnia, aby możliwe było uczęszczanie do tego typu szkoły, jednak z roku na rok coraz mniej osób wybiera oferowaną przez nie edukację. Ze względu na to zmniejsza się liczba tego typu placówek. O ile od połowy lat . XX wieku aż do połowy lat . było ich ok. , o tyle wg danych japońskiego ministerstwa odpowiedzialnego za edukację (MEXT) w roku pozostało ich tylko .

Kolegia techniczne (jap. „Kōtō Senmon Gakkō”, ang. college of technology)

Te uczelnie powstały dopiero w roku. Ich utworzenie związane było z ciągłym rozwojem japońskiego przemysłu i brakami kadrowymi tym wywołanymi. Zdecydowana większość tych szkół jest państwowa. Nauka w nich trwa pięć lat i kończy się uzyskaniem tytułu inżyniera. Istnieje możliwość zdobycia wykształcenia z różnych dziedzin. Praca na nich odbywa się na – wydziałów, na które przyjmowanych jest stosunkowo mało studentów. Naukę w kolegium technicznym można rozpocząć już po zakończeniu szkoły średniej niższego stopnia. Więk-szość zajęć opiera się na praktycznych doświadczeniach i ćwiczeniach. Blisko / absolwen-tów tych szkół kończy edukację na uniwersytetach (przenosząc się tam około roku nauki).

Jeśli przyjrzeć się uważnie materiałom zamieszczonym na stronach MEXT, można zauważyć, iż w japońskiej oświacie wzrasta w ostatnim czasie liczba studentów uniwersytetów kosztem kolegiów wieloprofilowych i niższych kolegiów. Jeśli natomiast chodzi o kolegia specjalistycz-ne i technologiczne tendencji spadkowych nie obserwuje się. Bardzo interesująca wydaje się również struktura własnościowa w sektorze szkolnictwa wyższego. W największym stopniu do państwa należą uniwersytety (,). Niemalże w całości sprywatyzowana jest pozostała część sektora

Japończycy, jako jedno z najbardziej wyedukowanych społeczeństw na świecie, korzystają z wielu nowych technologii w procesie edukacji. Począwszy od gier edukacyjnych dla naj-młodszych, a skończywszy na korzystaniu z wszelkich możliwych multimediów oraz wpro-wadzeniu w życie Air University, pozwalającego bez egzaminów wstępnych, niezależnie od wieku, zdobywać wiedzę na poziomie szkolnictwa wyższego.

Pomimo tak rozbudowanej i zróżnicowanej sieci szkół japońskie szkolnictwo wyższe nie unik-nęło ataków ze strony niektórych obywateli. Wytyka się mu przede wszystkim niską wydaj-ność (poza kilkoma państwowymi ośrodkami) ze względu na brak przymusu uczęszczania na zajęcia. Nie bez znaczenia jest tu również wspominane już wcześniej powiązanie rynku pracy ze szkołami. Najlepszym uczelniom z kolei zarzuca się, iż kształcą one na wysokim poziomie, jednak przygotowują głównie przyszłą administracje. Rzutuje to również na niską popular-


ność tytułu magistra i doktora w japońskim społeczeństwie. Spowodowane jest to również oczekiwaniami pracodawców, którzy wolą wysyłać absolwentów na kursy, staże i praktyki przygotowujące do pełnionej funkcji niż zatrudniać magistrów czy doktorów.

Studenci zagraniczni

Od dłuższego już czasu można obserwować wzrost aktywności akademickiej skierowanej na wysyłanie swoich studentów za granicę oraz przyjmowanie gości z zagranicy. Od roku możemy nieustannie obserwować zwiększanie się liczby studentów wyjeżdżających za granicę. W roku liczba studentów za granicą przekroczyła tys., w roku liczba ta zwiększyła się do tys. Wzrasta również zainteresowanie obcokrajowców studiami w Japonii. W roku liczba tych studentów wynosiła niemalże tys., w roku (skąd pochodzą ostatnie dostępne dane) zbliżyła się do tys. Głównie z przyczyn geograficznych najwięcej studentów pochodzi z Azji (ok. tys.), jednak coraz częściej do Japonii przybywają także studenci z innych obszarów (Europa – tys., Ameryka Północna – ok. tys.). Studenci japoń-scy najchętniej wyjeżdżają do USA (ok. tys.), mniejszym zainteresowaniem cieszą się inne kierunki wyjazdów (Europa – tys., Azja – tys.)

Finansowanie:

Szczegółowe wydatki MEXT obrazuje poniższy wykres, jednak warte podkreślenia jest, iż Ja-ponia przyznaje stosunkowo niewiele pieniędzy w przeliczeniu na jednego studenta.

Wykres : Struktura wydatków publicznych na szkolnictwo wyższe w Japoni,

Źródło: MEXT;

Wydatki na edukację związaną z

dziedzictwem narodowym

31,6%

Zarządzanie grantami dla

korporacji uniwersytetów

narodowych22,9%

Granty dla szkół prywatnych

8,6%

Promocja nauki i techniki 16,2%

Studenci zagraniczni, lifelong

learning, kultura fizyczna

8,5%

Promocja kultury za granicą

1,9%

Polityki energetyczne

4,2%

Podręczniki 0,8%

Programy stypendialne

2,3%

Utrzymywanie budynków

akademickich1,0% Wydatki na inne

szkoły publiczne2,0%


Kadra Naukowa

Japonia po części zawdzięcza wydajność swojego systemu liczbie kadry dydaktycznej, która jest oddzielona od kadry badawczej. W kolegiach technologicznych na jednego uczącego przypada nieco ponad studentów. W kolegiach niższych sytuacja jest jeszcze korzystniejsza, ponieważ na jednego dydaktyka przypada niecałych podopiecznych. Podobne relacje wy-stępują na uniwersytetach, gdzie na niespełna studentów przypada jeden naukowiec. W ko-legiach specjalistycznych sytuacja jest najlepsza, ponieważ ze względu na profil tych uczelni na jednego nauczyciela przypada mniej niż uczących się. W tak zwanych wieloprofilowych szkołach wyższych liczba studentów przypadających na jednego naukowca nieznacznie prze-kracza . Z powyższego zestawienia wynika, że Japonia ma jedną z najliczniejszych kadr na-ukowych Być może w tym należy upatrywać skuteczności całego systemu.

Maksymilian Galon

MeksykSystem szkolnictwa wyższego w Meksyku jest zdecentralizowany, lecz nadzorowany przez Ministerstwo Edukacji (Secretaria de Educacion Publica) – w szczególności przez Podsekreta-riat Szkolnictwa Wyższego (Subsecretaria de Educacion Superior). Jest to wynik reform prze-prowadzonych w latach ., kiedy to zrezygnowano z systemu scentralizowanego i przeniesio-no część uprawnień na poszczególne stanów. Mimo decentralizacji systemu, Ministerstwo Edukacji odgrywa w nim bardzo ważną rolę, zwłaszcza w zarządzaniu szkołami publicznymi. Polityka rządowa w stosunku do szkolnictwa wyższego zakłada nacisk na rozwój ekonomicz-ny, społeczny oraz osiągnięcie trzech podstawowych celów (zostały one zawarte we wstępie do Narodowego Programu Szkolnictwa Wyższego na lata –. Obecnie obowiązuje Program na lata –):

) Ciągłe podnoszenie poziomu nauczania wyższego. ) Sprawiedliwa opieka nad instytucjami szkolnictwa wyższego.) Koordynowania integracji pomiędzy instytucjami publicznymi i uniwersytetami,

z uwzględnieniem ich autonomiczności, lecz przy jednoczesnej obecności rządu na po-ziomie federalnym i stanowym.

Zadaniem rządu jest, poprzez wprowadzanie różnorodnych ustaw i programów, umożliwie-nie młodzieży dostępu do szkolnictwa wyższego wysokiej jakości, szkolenie profesjonalistów i przez to dbanie o rozwój kraju i społeczeństwa. Na poziomie stanowym nadzór nad szkol-nictwem wyższym sprawują poszczególni ministrowie edukacji konkretnego stanu poprzez ustanowione jednostki administracyjne – departamenty i dyrekcje. Od roku, oprócz Ministerstwa Edukacji, w poszczególnych stanach istnieją także Stanowe Komisje Planowa-nia Szkolnictwa Wyższego. Poza tym w roku została powołana Naczelna Rada Edukacji, która składa się z trzydziestu jeden przedstawicieli, po jednym z każdego stanu, której prze-wodniczy Minister Edukacji.

Rodzaje szkół wyższych

Szkolnictwo wyższe w Meksyku składa się z różniących pod względem wielkości oraz charakteru podsystemów. Poniższa tabela ukazuje rodzaje poszczególnych podsystemów oraz liczbę instytucji oraz studentów realizujących studia wyższe w ich obrębie. Autonomia


poszczególnych instytucji i uniwersytetów została zagwarantowana na podstawie Artykułu . Konstytucji Zjednoczonych Stanów Meksyku. Publiczne szkoły federalne oraz stanowe uni-wersytety cieszą się autonomią, nadaną im przez odpowiednie prawa, lecz z drugiej strony podlegają także Kongresowi Narodowemu. Władza w tych instytucjach sprawowana jest przez odpowiednie ciała ustanawiające prawa, przyjmujące plany rozwoju, propozycje wydatków czy programy studiów. Przewodniczy im rektor, który jest odpowiedzialny za administrację oraz przestrzeganie prawa. Z drugiej strony znajdują się nie autonomiczne uniwersytety sta-nowe, politechniki oraz uniwersytety kulturowe, a także federalne instytuty technologiczne. Odpowiadają one bezpośrednio federalnemu lub stanowemu Departamentowi Edukacji. In-stytucje te mogą korzystać jednak z pewnej autonomii w dziedzinie ustalania i mianowania kadry nauczycielskiej. Inną grupę stanowią uczelnie prywatne, których działanie rządzi się odrębnymi zasadami. Szkoły te ustalają programy nauczania zgodnie z oficjalnym planem nauczania (Reconocimiento de Validez Oficial de Estudios), a także muszą spełnić odpowiednie warunki, co do sposobu zarządzania, administracji, zatrudniania pracowników oraz progra-mów nauczania. Ważne jest, by programy nauczania były kompatybilne z tymi, które dostępne są na uczelniach publicznych.

Dyplomy uzyskiwane na uczelniach publicznych i prywatnych są jednakowo uznawane przez pracodawców.

Tabela : Rodzaje poszczególnych podsystemów oraz liczbę instytucji oraz studentów realizujących studia wyższe

Nazwa podsystemu Liczba instytucji Liczba

studentów

Publiczne Uniwersytety Rządowe , ,

Publiczne Uniwersytety Stanowe ,

Publiczne Instytuty Technologiczne , ,

Publiczne Politechniki ,

Publiczne Uniwersytety Międzykulturowe , ,

Publiczne Szkoły Pedagogiczne , ,

Uczelnie prywatne , ,

Prywatne Szkoły Pedagogiczne , ,

Publiczne Centra Badań Naukowych , ,

Inne Instytucje publiczne ,

Razem

Źródło: Country Background Raport, Secretaría de Educación Pública;


Stopnie naukowe

W Meksyku studenci rozpoczynają naukę na uniwersytetach albo w instytutach po ukończe-niu szkoły średniej. Po pięciu latach nauki otrzymują tytuł licencjata (Licenciatura), a po ko-lejnych dwóch lub trzech – stopień magistra (Maestria). By uzyskać tytuł doktora (Doctorado) należy studiować kolejne trzy lata.

W Meksyku istnieje hierarchia stopni naukowych. Oprócz stopnia licencjata, magistra i dokto-ra można zdobyć tytuł profesora pomocniczego, profesora towarzyszącego (nadzwyczajnego) oraz profesora pełnego (zwyczajnego).

Finansowanie

Rząd finansuje publiczne instytucje edukacyjne, zwłaszcza przekazuje pieniądze na szkolenie kadry nauczycielskiej oraz badania. Urzędem odpowiedzialnym za redystrybucję wydatków jest Ministerstwo Finansów, które planuje budżet na podstawie informacji dostarczanych mu przez ministerstwa i departamenty stanowe. Publiczne instytucje edukacyjne są finansowane przez rząd w całości, natomiast uniwersytety stanowe otrzymują środki, które są kombinacją pomocy rządowej i pomocy otrzymywanej od władz poszczególnych stanów po spełnieniu odpowiednich kryteriów. Podobnie wygląda to w przypadku politechnik, szkół pedagogicz-nych, szkół technicznych oraz nieautonomicznych uniwersytetów publicznych. Instytuty (szkoły wyższe) utrzymują się z wpływów rządowych, stanowych, z wpłat studentów oraz innych dodatkowych źródeł.

W roku wydatki publiczne na szkolnictwo wyższe wynosiły , PKB Meksyku, co stanowiło kwotę USD na jednego studenta (było to prawie , razy więcej niż fundusze przeznaczane na studentów na niższych poziomach nauki).

W systemie szkół prywatnych czesne nie jest wysokie, często bardzo symboliczne, a w nie-których szkołach nie istnieje. Poza tym, szkoły publiczne maja możliwość ustalania wielkości czesnego i jego zmiany. W roku wahało się ono w granicach – USD miesięcznie (choć niektóre dobre szkoły publiczne pobierają opłaty w wysokości USD – choć jest ich niewiele). W szkołach prywatnych wynosi ono miesięcznie – USD.

Pomoc finansowa

Studenci mogą opłacać studia, korzystając z pomocy swoich rodzin, otrzymywać stypendia, pożyczki studenckie, a także pracować w trakcie trwania studiów i w ten sposób finansować swoją naukę. System pomocy finansowej dla studentów jest w Meksyku dosyć młody i obej-muje głównie Stypendialny Program Narodowy dla studentów szkół wyższych. Program ten został wprowadzony w roku przez rząd w porozumieniu z władzami lokalnymi. Studenci otrzymują stypendia wtedy, kiedy możliwości finansowe ich rodziców są niewystarczające, a ci, którzy się zakwalifikują do stypendium, otrzymują pomoc przez kolejnych miesięcy. Kwoty stypendiów są różne i zależą głównie od roku studiów. W roku dla studentów pierwsze-go roku wynosiły one MXN miesięcznie i miały pokrywać: opłaty za czesne, materiały


szkolne oraz wydatki na utrzymanie. Kwoty stypendialne były wyższe dla studentów czwarte-go i piątego roku. Studenci mogą otrzymywać stypendium również za dobre wyniki w nauce. W roku studentów otrzymało takie stypendia, z czego , stanowili studenci uczelni publicznych. Wkład rządu i lokalnych władz w ten rodzaj pomocy w roku wy-niósł mln MXN (, wydatków rządowych na szkolnictwo wyższe).

System pożyczek nie jest bardzo rozwinięty. Mimo to rząd w roku podpisał umowę z Bankiem Światowym dotyczącą programu Studenckiej Pomocy Finansowej, która ma być wprowadzona w poszczególnych stanach (dotychczas tylko w dziewięciu).

Kadra naukowa

Poszczególne instytucje i uniwersytety same decydują o tym, kogo zatrudniają i na jakich warunkach. W roku zatrudniano , tysięcy pracowników naukowych, z czego na uczelniach publicznych.

Ewelina Abramowicz

NiemcyNiemiecki system szkolnictwa wyższego z powodu federalnej struktury państwa nie jest jednolity i różni się w poszczególnych krajach związkowych, do których należy większość kompetencji w zakresie polityki edukacyjnej. Celem opracowania jest jednak przedstawie-nie ogólnych cech systemu, którego funkcjonowanie oparte jest na uchwalonej w roku i znowelizowanej w roku ustawie ramowej o szkolnictwie wyższym (Hochschulrahmen-gesetz).

System szkolnictwa wyższego RFN składał się na początku roku akademickiego / z uczelni wyższych.

Wykres : Struktura systemu szkolnictwa wyższego w Niemczech,

Źródło: Federalny Urząd Statystyczny;

Uniwersytety 104

Wyższe Szkoły Pedagogiczne

6

Wyższe Szkoły Teologiczne

14

Szkoły artystyczne (w tym Akademie

Muzyczne i Sztuk Pięknych)

52


184

Wyższe szkoły administracji

publicznej31


Uniwersytety

Uniwersytety (Universität) w Niemczech dzielą się na tradycyjne uczelnie, które kształcą w za-kresie nauk humanistycznych, oraz na uczelnie o profilu technicznym (Technische Universi-tät). Podstawową jednostką organizacyjną w ramach uniwersytetu jest departament (Fach-bereich), który w niektórych landach nazywany jest wydziałem (Fakultät). Uczelnią kieruje rektor lub prezydent, który jest wybierany na kadencję trwającą – lat. Ponadto w większości szkół funkcjonuje stanowisko kanclerza, który jest odpowiedzialny za kwestie administracyj-no-finansowe.

Na uczelni funkcjonuje przynajmniej jedno z dwóch ciał kolegialnych – Rada oraz Senat. Obydwu organom przewodniczy rektor. Rada uczelni składa się z przedstawicieli profesorów, pozostałych pracowników akademickich, pracowników administracyjnych i studentów, przy czym profesorowie mają ustawowo zagwarantowaną większość w radzie. Rada uchwala statut i wybiera rektora lub prezydenta. Statut staje się prawem obowiązującym w uczelni dopiero po zatwierdzeniu przez ministerstwo danego landu. Podobnie osoba wybrana na stanowisko rektora lub prezydenta musi być uznana i oficjalnie powołana na to stanowisko przez ministra odpowiadającego za szkolnictwo wyższe w danym landzie.

W skład senatu wchodzą dziekani wszystkich departamentów, a ponadto przedstawiciele pro-fesorów, innych pracowników akademickich, studentów i pracowników niebędących nauczy-cielami akademickimi.

Ponadto zaleca się wprowadzenie organów doradczych, które będą gromadzić przedstawicie-li świata biznesu, jak również naukowców z innych ośrodków akademickich. Jednocześnie w wyniku reformy z roku nastąpiło zwiększenie autonomii uczelni w stosunku do władz kraju związkowego.

Zarówno czas trwania studiów, jak i ich struktura, dostosowane są do założeń procesu bo-lońskiego: – lata potrzebne do otrzymania tytułu licencjata (Diplom), kolejne – lata do otrzymania tytułu magistra. Studia prowadzące do egzaminu dyplomowego są nieco bardziej zorientowane zawodowo i koncentrują się na jednym przedmiocie, podczas gdy studia pro-wadzące do egzaminu magisterskiego obejmują połączenie kilku przedmiotów (zwykle jeden główny i dwa dodatkowe lub trzy przedmioty o takiej samej wadze). Warto zauważyć, że stu-denci niemieckich uniwersytetów chcący uzyskać tytuł zawodowy magistra stosunkowo czę-sto przedłużają okres swoich studiów do – lat (zwłaszcza na uniwersytetach technicznych).

Na zakończenie studiów na niektórych kierunkach (np. medycyna, farmacja, chemia żywno-ści, prawo i edukacja) trzeba zdać pierwszy egzamin państwowy. Po pewnym okresie praktyki zawodowej posiadacze pierwszego egzaminu państwowego, zwłaszcza przyszli prawnicy i na-uczyciele, przechodzą drugą fazę szkolenia, kończącą się drugim egzaminem państwowym. Dopiero zdanie drugiego egzaminu państwowego uprawnia do samodzielnego uprawiania zawodu i uzyskania statusu urzędnika państwowego (gwarantującego w Niemczech pewność zatrudnienia).


Wykres : Długość trwania studiów (w semestrach) na poszczególnych kierunkach uniwersyteckich*;

* medianaŹródło: Federalny Urząd Statystyczny,


Wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschule, FH), które istnieją w Niemczech od roku, charakteryzują się praktyczną orientacją oferty edukacyjnej, mając zwykle w programie studiów lub semestry praktyki zawodowej. Profesorowie pracujący w FH oprócz kwali-fikacji akademickich, muszą posiadać doświadczenie zawodowe zdobyte poza szkolnictwem wyższym. Studia trwają zazwyczaj semestrów, a kończą się przyznaniem dyplomu (poziom licencjatu).

Szczególnym rodzajem Fachhochschule jest wyższa szkoła administracji publicznej (Verwal-tungsfachhochschule), która kształci urzędników publicznych, przy czym w odróżnieniu do absolwentów uniwersytetu nie otrzymują oni statusu urzędnika państwowego (Beamter).

Studenci

W roku akademickim / na niemieckich uczelniach studiowało , mln studentów, co w porównaniu do wcześniejszego roku oznacza spadek o około . Jednocześnie udział studentów w całym społeczeństwie wynosi ok. ,.

Warto zauważyć, że liczba uczniów kończących drugi poziom edukacji, którzy decydują się na podjęcie studiów, od kilku lat systematycznie spada. W roku wskaźnik ten osiągnął ,, o ponad trzy punkty procentowe mniej niż w roku . Wartość tego wskaźnika różni

11,8

10,4

11,8

10,1

11,6

11,3

Germanistyka

Ekonomia

Informatyka

Chemia

Budowa i konstrukcja maszyn

Elektrotechnika


się jednak znacznie w zależności od kraju związkowego – w Berlinie, Bremie, Hamburgu oraz w Hesji przekracza on , podczas gdy w północnych landach (Meklemburgia, Szlezwik-Holsztyn) mieści się w przedziale –. Podobne zjawisko ma miejsce w przypadku liczby studentów zagranicznych rozpoczynających studia w Niemczech. W Berlinie co piąty student pierwszego roku pochodzi spoza Niemiec, podczas gdy w Szlezwiku-Holsztynie obcokrajow-cy stanowią jedynie początkujących studentów. W skali całego kraju, udział studentów międzynarodowych w całej społeczności akademickiej wynosi .

Wykres : Długość trwania studiów (w semestrach) na poszczególnych kierunkach w ramach FH*;

* medianaŹródło: Federalny Urząd Statystyczny,

Wykres : Liczba studentów (tys.) w Niemczech (z uwzględnieniem liczby kobiet i obcokrajowców); –

Źródło: Federalny Urząd Statystyczny,

8,2

8,8

9,4

8,7

8,9

Socjologia

Ekonomia

Informatyka

Budowa i konstrukcja maszyn

Elektrotechnika

248 246 232

949 946 922

1986 1979 1932

2005/2006 2006/2007 2007/2008

Obcokrajowcy Kobiety Studenci ogółem


Kierunki studiów

Na niemieckich uczelniach z tzw. grupy A (uczelnie, na których nauka trwa powyżej – lat), co trzeci student wybiera nauki humanistyczne. Podobny wskaźnik występuje w przypadku studiów prawniczych i ekonomicznych. Pozostałe kierunki gromadzą około studiują-cych. Nieco inaczej sytuacja wygląda w uczelniach tzw. grupy B (czas nauki nie przekracza – lat) – w tym sektorze dominują kierunki związane z ochroną zdrowia i opieką społeczną (ponad ). Pozostała część studentów kształci się głównie w zakresie ekonomii () oraz kierunków technicznych ().

Wykres : Struktura systemu szkolnictwa wyższego w Niemczech pod względem liczby studentów na poszczególnych kierunkach studiów;


Ciekawie przedstawiają się wybory obcokrajowców, którzy planują odbyć studia na terenie Niemiec. W przeciwieństwie do studentów niemieckich, największą popularnością cieszą się prawo oraz ekonomia. Znacznie większe zainteresowanie wzbudzają też kierunki techniczne i przyrodnicze.

Zdrowie/opieka społeczna

10,1%

Nauki przyrodnicze

8,9%

Matematyka/informatyka

7,8%

Nauki humanistyczne

31,0%

Prawo/ekonomia

29,5%

Kierunki techniczne

12,6%

Inne0,2%


Wykres : Wybór kierunku studiów przez studentów zagranicznych w Niemczech,


Kadra naukowa

Uzyskanie stopnia doktora wymaga ukończenia studiów doktoranckich, które trwają zwykle – lat. W tym czasie doktorant otrzymuje stypendium doktoranckie, jak również ma moż-liwość pracy (na pół etatu) na stanowisku asystenta badawczego (finansowanym ze środków zewnętrznych). Osoba ze stopniem naukowym doktora może zostać asystentem uniwersytec-kim, pracownikiem badawczym opłacanym z zewnętrznych funduszy lub może otrzymywać jedno z niewielu podoktorskich stypendiów. Dalsza ścieżka kariery zależy od rodzaju uczelni. Na uniwersytecie osoba z tytułem doktora po – latach pracy ma możliwość uzyskania habi-litacji. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku FH – profesorem może zostać osoba posiadająca tytuł doktora, która ma minimum lat doświadczenia, w tym lata pracy poza sektorem na-ukowym. Stopień profesora uzyskuje się na drodze nominacji ze strony władz kraju związko-wego, na podstawie rekomendacji rektora uczelni zgłaszającej wakujące stanowisko.

Stosunek kadry naukowej do liczby studentów jest porównywalny w dwóch badanych rodza-jach szkół wyższych – w przypadku większości kierunków na jednego pracownika naukowego przypada od do studentów. Wyjątkiem są takie kierunki, jak prawo, ekonomia oraz filo-logie. Po pierwsze stosunek liczby studentów do liczby pracowników naukowych jest zdecydo-wanie mniej korzystny w porównaniu do innych kierunków. Po drugie, większą dostępnością do kadry naukowej mogą poszczycić się Fachhochschule.

Warto również zauważyć, że udział kobiet wśród pracowników naukowych niższego szczebla jest zdecydowanie wyższy niż wśród kadry profesorskiej. Podczas gdy kobiety stanowią nie-całe studentów, to odsetek ten wśród osób posiadających habilitację spada do zaledwie . W końcu jedynie profesorów w Niemczech to kobiety, choć trzeba dodać, że wskaź-

Rolnictwo1,5%

Pedagogika4,7%

Kierunki techniczne

19,8%

Zdrowie/opieka społeczna

6,1%

Nauki humanistyczne

22,0%

Nauki przyrodnicze

17,1%

Usługi1,3%

Prawo/ekonomia27,4%


nik ten znacznie wzrósł na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat (o około punktów). Ponadto podobnie jak we wcześniej podawanych statystykach, także w tym wypadku duże znaczenie odgrywa region – w Berlinie kobiety stanowią ponad kadry profesorskiej, podczas gdy w tradycyjnej Bawarii jest to zaledwie .

Wykres : Liczba studentów przypadająca na jednego pracownika naukowego w Niemczech,

Źródło: Federalny Urząd Statystyczny, 2008

Finansowanie

Niemieckie uczelnie wyższe finansowane są przede wszystkim z dwóch źródeł – budżetu landowego (ponad ) oraz, w mniejszym stopniu, z budżetu federalnego oraz dzięki środ-kom pozyskanym z sektora prywatnego. Niektóre landy rozpoczęły dystrybuowanie środków budżetowych na podstawie takich wskaźników jak: liczba studentów w standardowym czasie studiów, całkowita liczba absolwentów, poziom zewnętrznego finansowania oraz liczba nada-nych stopni doktora. Z drugiej strony, w wyniku reformy systemowej uczelnie uzyskują coraz większą autonomię w sposobie wykorzystywania przyznanych im środków. Ponadto od kilku lat kilka krajów związkowych wprowadziło obowiązkowe opłaty za studia, które są pobierane od studentów.

Na jednego studenta FH w roku przeznaczono średnio euro (plus euro na bada-nia i rozwój), natomiast w przypadku uniwersytetów wskaźnik ten wyniósł euro. Znacz-nie więcej pieniędzy przeznaczano jednak na badania naukowe – w przeliczeniu na jednego studenta uniwersytetu dotacje te sięgały wartości euro (finansowaniem badań zajmuje się głównie Niemieckie Towarzystwo Badawcze). W sumie na szkolnictwo wyższe przezna-czono w roku około mld euro.

Edukacja na uczelni wyższej poszczególnego studenta finansowana jest przede wszystkim przez rodziców. Drugim w kolejności źródłem przychodów studiujących jest praca zarobkowa, przy czym struktura budżetu studenta jest w znacznej mierze uzależniona od zamożności ro-

25

34

14

13

13

11

3

15

21

18

13

14

13

0

Filologie/kulturoznawstwo

Prawo/ekonomia

Matematyka/nauki przyrodnicze

Rolnictwo

Kierunki techniczne

Kierunki artystyczne

Medycyna

Liczba studentów przypadająca na jednego pracownika naukowego

FH

Uniwersytet


dziny, z której pochodzi. Warto zwrócić uwagę, że około połowy najbiedniejszych studentów otrzymuje wsparcie finansowe ze strony funduszu federalnego.

Wykres : Źródła finansowania studentów () pochodzących z poszczególnych klas społecznych,

*Federalny Fundusz Wspierania WykształceniaŹródło: Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych,

Marcin Kędzierski

95

14

51

40

90

27

57

42

85

42

64

44

77

58

62

38

Rodzice

BAföG*

Praca

Pozostałe środki

Niska Średnia Średnia wyższa Wysoka

Nowa ZelandiaFunkcjonowanie systemu szkolnictwa wyższego w Nowej Zelandii zdeterminowane jest w sposób znaczny przez czynniki natury zarówno geopolitycznej, jak i ekonomicznej. Po pierwsze, struktura demograficzna tego kraju, zamieszkałego w przez gorzej wykształ-coną ludność autochtoniczną (Maorysi) i osoby pochodzące z wysp pacyficznych, wymusza prowadzenie przez rząd centralny polityki integracyjnej polegającej przede wszystkim na wyrównywaniu szans edukacyjnych. Po drugie, władze mając świadomość braku bogactw na-turalnych, przyjęły strategię rozwoju gospodarczego opartego na wiedzy i badaniach nauko-wych. Po trzecie, rosnąca globalna walka konkurencyjna skłoniła rządy do podjęcia inicjatyw mających na celu przyciągnięcie kapitału ludzkiego z zagranicy, głównie z państw azjatyckich. Z tych trzech powodów sektor edukacji odgrywa w Nowej Zelandii kluczową rolę i dlatego leży w kompetencjach władz centralnych, a wszelkie działania w zakresie szkolnictwa wyższe-go są koordynowane z polityką społeczną i gospodarczą kraju (w roku ruszyła strategia rozwoju sektora szkolnictwa wyższego na lata –, której celem jest powiększenie ka-pitału intelektualnego Nowej Zelandii). W tym celu powołana została także instytucja Educa-tion New Zealand, której zadaniem jest promowanie na świecie studiowania w tym kraju oraz dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb globalnego rynku (działania te realizowane są we współpracy z kilkoma organizacjami gospodarczymi, takimi jak m.in. New Zealand Trade and Enterprise).

Struktura szkolnictwa wyższego

Struktura szkolnictwa wyższego w Nowej Zelandii jest bardzo złożona. Składa się ona z ośmiu państwowych uniwersytetów, publicznych politechnik, dwóch college’ów, trzech wananga (państwowe uczelnie dostosowane do potrzeb mniejszości maoryskiej) oraz ok. prywat-nych uczelni zogniskowanych na prowadzeniu działalności szkoleniowej (w ramach poszcze-gólnych zawodów). Nowa Zelandia przyjęła własną, odmienną od europejskiej, stratyfikację w zakresie poziomu wykształcenia – system szkolnictwa wyższego został podzielony na poziomów:

) Poziom –: studia wyższe niezakończone uzyskaniem dyplomu (Certificate)) Poziom 5–6: studia wyższe zakończone uzyskaniem dyplomu (Diploma, względnie

Graduate Certificate)


) Poziom : studia wyższe zakończone uzyskaniem tytułu licencjata (Bachelor, względnie Graduate Diploma)

) Poziom : studia podyplomowe (zakończone uzyskaniem Postgraduate Diploma, względ-nie Postgraduate Certificate, lub zdobyciem stopnia Bachelors Degree with Honours)

) Poziom : studia magisterskie (ukończone uzyskaniem stopnia Masters Degree)) Poziom : studia doktoranckie (ukończone uzyskaniem stopnia Doctorate)

Warto zauważyć, że kształcenie na niższych poziomach odbywa się zarówno na uczelniach uniwersyteckich, jak i politechnicznych. Wraz ze wzrostem stopnia edukacji rośnie przewaga uczelni uniwersyteckich – studiuje na nich ponad osób ubiegających się o tytuł licencjata bądź wyższy (w tym segmencie dominują takie kierunki jak nauki społeczne, ekonomia i za-rządzanie, nauki przyrodnicze oraz medycyna).

Studenci

Na koniec roku w szkołach wyższych kształciło się ponad tys. studentów, z cze-go ok. pochodziło z zagranicy ( tys. studentów reprezentujących aż krajów, głów-nie azjatyckich). Jednocześnie w praktykach zawodowych funkcjonujących w ramach po-rozumień pomiędzy uczelniami wyższymi a sektorem przedsiębiorstw udział wzięło ponad tys. studentów, o więcej niż w roku wcześniejszym. Ukończenie takiej praktyki umożli-wia zdobycie certyfikatu narodowego lub handlowego, a także dyplomu (poziom ). W sumie w edukację na poziomie wyższym zaangażowane jest ok. społeczeństwa Nowej Zelandii.

Wykres : Liczba studentów (tys.) na poszczególnych poziomach edukacji wyższej w Nowej Zelandii,

Źródło: Ministerstwo Edukacji Nowej Zelandii;

Warto dodać, że w miarę upływu lat rośnie liczba osób, które uzyskały co najmniej stopień ba-chelor – w roku było to spośród osób w wieku produkcyjnym, natomiast w roku wskaźnik ten wzrósł do . Jednocześnie liczba absolwentów szkół wyższych, którzy nie uzyskali dyplomu (poziom –), wzrosła w tym samym okresie z do . Podsumowując, jakiekolwiek doświadczenie z edukacją na poziomie wyższym w Nowej Zelandii posiada mężczyzn i kobiet w wieku produkcyjnym (stosunkowo najwyższy poziom wykształcenia notowany jest wśród osób z przedziału wiekowego – lata – liczba osób z wykształceniem wyższym sięga tam prawie ).

198,558,8 51,2 104,9 26,2

5,5

2,7 10,722,1

4,3

Certyfikat 1-3

Certyfikat 4

Dyplom 5-7

Licencjat Powyżej licencjata

Studenci krajowi Studenci zagraniczni


Wzrost liczby studentów jest z pewnością po części spowodowany uzyskiwaniem wyższych za-robków przez osoby z wyższym wykształceniem. Średnie wynagrodzenie osoby z co najmniej dyplomem licencjata było wyższe o od osoby niewykwalifikowanej. W przypadku grupy reprezentującej poziom – różnica ta wyniosła w roku , przy czym dysproporcje te w przeciągu ostatnich lat uległy zmniejszeniu.

Wykres : Przewaga w zarobkach () absolwentów uniwersytetów nad absolwentami politechnik pięć lat po ukończeniu studiów w poszczególnych dziedzinach nauki w Nowej Zelandii,


Bardzo interesujący jest fakt, że wyższe zarobki na rynku wśród absolwentów nauk przy-rodniczych oraz ekonomicznych otrzymują osoby, które ukończyły uczelnie politechniczne. Z drugiej strony zaskakuje przewaga w zarobkach absolwentów uniwersytetów w takich dzie-dzinach jak informatyka czy szeroko rozumiane kierunki inżynieryjne.

Kadra naukowa

W roku na nowozelandzkich uczelniach zatrudnionych było ponad tys. pracowników akademickich, z czego ok. , tys. pracowało na uniwersytetach, a , tys. na politechnikach. W przeliczeniu na jednego pracownika naukowego uniwersytetu przypada studentów, a na pracownika politechniki studentów. Znacznie od tej średniej odbiegają Wananga, w któ-rych na jednego pracownika naukowego przypada aż studentów (wskaźnik ten ulega syste-matycznemu pogorszeniu). Warto również zauważyć, że ponad kadry naukowej nie jest zaangażowane w proces dydaktyczny i może koncentrować swe wysiłki na pracy badawczej (o więcej niż w roku ).Prawie połowa kadry naukowej zarabia rocznie – tys. USD, ale zarobki jednej trzeciej przekraczają tys. USD rocznie. Na przestrzeni lat – najbardziej dynamicznie wzrosła właśnie ta grupa, jednocześnie zmalała liczba pracowników naukowych zarabiających poniżej tys. USD rocznie (obecnie stanowią oni ok. ).

-15% -10% -5% 0% 5% 10% 15%

Edukacja

Ochrona zdrowia

Sztuka

Nauki społeczne


Informatyka

Zarządzanie i ekonomia

Architektura i budownictwo

Rolnictwo i ochrona środowiska

Nauki przyrodnicze


Wykres : Rozkład kadry naukowej () wg stanowisk akademickich w Nowej Zelandii,


Finansowanie

Wydatki rządowe na uczelnie wyższe osiągnęły w roku poziom , mld USD, co stano-wiło wszystkich dochodów tych jednostek. Pozostałymi źródłami przychodów podmio-tów sektora szkolnictwa wyższego były opłaty wnoszone przez studentów () oraz zyski z działalności badawczej (). Pozostałe pochodziło z innych źródeł, w tym z sektora przedsiębiorstw (np. mln USD na szkolenia zawodowe). Ogółem uczelnie wyższe w roku otrzymały ponad , mld USD. Warto zauważyć, że najwyższy poziom wsparcia ze strony środków budżetowych dotyczy uczelni Wananga – w ich przypadku dotacje rządowe pokrywają ok. wszystkich wydatków. Politechniki finansowane są przez władze centralne w , podczas gdy jedynie budżetu uniwersytetów pochodziło ze środków rządowych. Wydatki na jednego studenta w roku finansowym również różniły się w zależności od rodzaju uczelni – w przypadku uniwersytetu wskaźnik ten wynosił , tys. USD, dla politech-nik – ponad tys. USD, a dla Wananga zaledwie tys. USD, przy czym te ostatnie zanotowały najwyższy wzrost w odniesieniu do roku .

Na lata – przewidziano przeznaczenie ponad mldów USD na cały sektor szkolnic-twa wyższego, co odzwierciedla , PKB Nowej Zelandii. Największa część tych środków trafi do uczelni wyższych na pokrycie kosztów związanych z dydaktyką oraz badaniami naukowy-mi. Prawie jedna trzecia została przeznaczona na udzielenie kredytów studenckich, przy czym część z tych środków wróci w dłuższym okresie do budżetu państwa (niektóre kredyty zostają umorzone). Ciekawą kategorią wydatków są dotacje bezpośrednie mające na celu skłonienie obywateli do podjęcia studiów wyższych (sui generis stypendia socjalne) – kierowane są one do różnych grup wiekowych, przy czym pieniędzy trafia do ludzi w wieku – lat (dla osób powyżej roku życia przeznaczono ).

W ostatnich latach zdecydowanie wzrosły wydatki rządowe na kredyty studenckie –w roku udzielono ok. tys. kredytów, przy czym tys. osób skorzystało z tej opcji po raz pierwszy (o więcej niż w roku wcześniejszym). Najczęściej osoby biorące kredyt przeznaczają uzyskane środki na pokrycie kosztów nauki na uniwersytecie (ok. tys. osób), rzadziej na politechnice ( tys. osób). Warto zwrócić uwagę na fakt, że ponad tys. osób wykorzystuje kredyt do opłacenia prywatnych szkoleń zawodowych. Spłata kredytu następuje

Profesorowie zwyczajni

9%

Profesorowie nadzwyczajni

9%

Starsi wykładowcy

33%Wykładowcy

21%

Pozostali pracownicy dydaktyczni

15%

Kadra badawcza

12%


w momencie, kiedy osoba przekracza określony próg zarobków po podjęciu pracy zawodowej, przy czym w przypadku wyjazdu zagranicznego absolwenta spłata może zostać odroczona.

Wykres : Struktura wydatków rządowych (mld USD) na szkolnictwo wyższe w Nowej Zelandii,

Źródło: Ministerstwo Edukacji Nowej Zelandii,

Badania naukowe

Studia doktoranckie, prowadzone na wszystkich uniwersytetach i jednej z politechnik, podej-mują najczęściej absolwenci takich kierunków jak: biologia i biotechnologia oraz nauki spo-łeczne (), filozofia (), prawo, ekonomia oraz fizyka (ok. ). Stosunkowo najmniejszą popularnością cieszą się studia doktoranckie na takich kierunkach jak matematyka i informa-tyka oraz rolnictwo (ekologia).

Na jednego pracownika naukowego uniwersytetu przypada w zależności od uczelni – prac naukowych rocznie, przy czym dominującym podmiotem w tym zakresie jest University of Otago. Z drugiej strony największa dynamika w tym zakresie nastąpiła na Victoria Univer-sity of Wellington – przyrost w roku wyniósł aż . Warto jednak zwrócić uwagę, że wszystkie nowozelandzkie uniwersytety zwiększyły swą efektywność badawczą na przełomie ostatnich kilku lat (od roku wzrost ten wahał się w zależności od uczelni od do nawet ). Jednocześnie ministerstwo edukacji Nowej Zelandii od początku XXI wieku wprowadza program mający na celu rozpowszechnienie e-learningu, będącego środkiem prowadzącym do rozwijania społeczeństwa opartego na wiedzy.

Marcin Kędzierski

Subsydia dla uczelni

2,1452%

Kredyty studenckie1,1829%

Dotacje dla studentów

0,389%

Dotacje bezpośrednie do

szkoleń 0,031%

Szkolenia grupowe0,287%Rozwijanie bazy

szkoleń0,082%

Stany Zjednoczone System szkolnictwa wyższego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej jest systemem zdecentralizowanym, co wynika z dziesiątej nowelizacji Konstytucji Stanów Zjednoczonych, która stanowi, iż Rząd Federalny w niewielkim stopniu uczestniczy w tworzeniu polityki oświatowej oraz dotowaniu szkolnictwa, a odpowiedzialność za oświatę spoczywa na rządach stanowych, a także na samych podatnikach. Władze stanowe delegują część swoich uprawnień dotyczących kierowania oświatą na jednostki lokalne, co skutkuje istnieniem ogromnej liczby obwodów oświatowych. Mimo to szkolnictwo pozostaje pod stałą kontrolą rządów stanowych. Władze wykonawczą reprezentuje w każdym stanie gubernator, który deleguje część swoich uprawnień oświatowych na instytucje odpowiedzialne za szkolnictwo. Najważniejszą z insty-tucji jest Ministerstwo Oświaty, którym kieruje główny inspektor szkół stanowych. Stanowe Ministerstwo Oświaty utrzymuje kontakty z lokalnymi okręgami szkolnymi. W USA istnieje około tysięcy okręgów oświatowych, a każdy z nich ma radę oświatową, składająca się z – członków powołanych przez mieszkańców lub władzę. Rady szkolne decydują o wyborze i ka-dencji okręgowego inspektora szkolnego, który wraz z personelem administracyjnym wyko-nuje postanowienia Rady. Rada i inspektor odpowiadają za utrzymywanie budynków, zakup sprzętów itd.

Władze federalne są odpowiedzialne za tworzenie prawnych regulacji w obrębie oświaty, a także za wspieranie badań naukowych dotyczących edukacji. Rząd Federalny nie kontroluje ani nie finansuje oświaty – za to odpowiadają władze stanowe. Rząd Federalny może jednak udzielać dotacji i pomocy finansowej studentom. Oświata publiczna finansowana jest w przez władze federalne, natomiast w przez władze stanowe i lokalne z wpływów z podat-ków. W tych stanach, w których jest więcej niż jedna szkoła wyższa, tworzy się Stanową Radę Szkolnictwa Wyższego, która jest odpowiedzialna za realizację polityki w zakresie szkolnictwa wyższego. Wszystkie wyższe uczelnie amerykańskie zachowują daleko idącą autonomię w or-ganizacji swoich studiów i pracy.

Jesienią roku na uczelniach wyższych w USA zarejestrowano , mln studentów, z czego , mln studiowało w szkołach publicznych, a tylko , mln w szkołach prywatnych. Liczba wykładowców ogółem wynosiła w tym czasie , mln, co oznacza, że na jednego profesora przypada , studentów.


Wykres : Struktura wyboru kierunku studiów przez studentów w USA,

Źródło: Survey of Graduate Statistics and Postdoctorate in Science and Engeneering, National Science Foundation;

Rodzaje szkół wyższych

Istnieją trzy podstawowe rodzaje szkół wyższych nadające stopnie akademickie: -letnie Com-munity Colleges, czteroletnie College oraz uniwersytety. Ogółem szkół wyższych jest ponad trzy tysiące, w tym około dwa tysiące czteroletnich College’ów i uniwersytetów oraz ponad ty-siąc College’ów dwuletnich. Uczelnie dzielą się na publiczne albo prywatne, z czego ponad po-łowa z nich to uczelnie prywatne (fundacyjne). Pomimo to większość studiujących uczęszcza do szkół publicznych, bowiem w kręgu tych szkół znajduje się większość dwu i czteroletnich College’ów.

) Community Colleges obsługują z zasady ludność miejscową lub regionalną. Oferują one dwa rodzaje programów: jeden o orientacji zawodowej (np. technika dentystyczna, wie-dza komputerowa, naukowe zasady kierowania działalnością produkcyjną czy usługową, optyka, kosmetyka), drugi – o profilu ogólnokształcącym. Absolwenci tych szkół otrzy-mują niższy stopień akademicki nauk humanistycznych lub przyrodo-technicznych (Associate of Art, Associate of Science). Pomyślne ukończenie studiów umożliwia dalszą naukę w czteroletnich College’ach i uniwersytetach z zaliczeniem dwóch wcześniejszych lat studiów danego kierunku.

) College czteroletnie to najczęściej uczelnie ogólnokształcące (Liberal Arts Colleges). Początkowo były to instytucje prywatne, skoncentrowane na wschodnim wybrzeżu. W XX wieku rozprzestrzeniły się po całym kraju, a obok nich powstało wiele placó-wek publicznych. College publiczne wywodziły się z tzw. szkół normalnych (normal schools) i służyły początkowo kształceniu nauczycieli szkół podstawowych. Wraz ze wzrostem zainteresowania szkolnictwem wyższym w społeczeństwie amerykańskim szkoły te przerodziły się w College ogólnokształcące, a większość z nich utrzymywana jest z funduszy stanowych. College czteroletnie oferują takie kursy jak: historia sztuki,

Matematyka5%

Nauki społeczne23%

Nauki o ziemi3%

Nauki ścisłe9%

Rolnictwo3%


28%

Psychologia13%

Nauki biologiczne

16%


sztuka użytkowa, język angielski i literatura, języki obce, prawo, filozofia, psychologia, teatrologia, a czasem nawet tak wyszukane jak astrologia i sztuki mistyczne. Cześć z nich prowadzi również wydziały pedagogiczne i kształci nauczycieli. Uwzględniając potrzeby i zainteresowania społeczeństwa, niektóre College rozszerzają swoje programy o kie-runki techniczne, administracyjne oraz finansowo-handlowe. Absolwenci czteroletnich College’ów otrzymują stopień akademicki Bachelor. Mogą oni studiować dalej na uczel-niach prowadzących kursy magisterskie i doktoranckie.

) Uniwersytety (stanowe, prywatne, miejskie) znajdują się na najwyższym szczeblu w hie-rarchii amerykańskich szkół wyższych. Umożliwiają uzyskanie tytułu magistra (Masters) albo doktora (Ph.D. lub Doctor of Science). Uniwersytety, poza działalnością dydaktycz-ną, prowadzą również badania naukowe. Przy uczelniach tych działają często instytuty naukowo-badawcze, biblioteki, wydawnictwa, muzea i obserwatoria astronomiczne.

) Szkoły profesjonalne (zawodowe), które zajmują się nauczaniem w takich dziedzinach jak: sztuka, muzyka, handel, energetyka itd., mogą być częścią uniwersytetów bądź zu-pełnie oddzielnymi jednostkami. Umożliwiają uzyskanie tytułu magistra.

) Instytuty Technologiczne – oferują programy w dziedzinie nauki i technologii, z możli-wością uzyskania stopnia magistra.

) Szkoły religijne – wiele szkół wyższych i uniwersytetów w USA zostało założonych przez ugrupowania religijne. W zależności od szkoły, mogą do niej uczęszczać wyznawcy tyl-ko danej religii lub też wielu różnych.

System oceniania oraz stopnie naukowe

W roku ponad , mln studentów amerykańskich ukończyło studia wyższe na poziomie Bachelor, co stanowiło ponad wszystkich studentów kończących studia. Rozkład pozosta-łych uzyskanych stopni naukowych przez studentów amerykańskich w roku szkolnym / ukazuje poniższy wykres.

Wykres : Struktura absolwentów (tys.) na różnym poziomie studiów w USA,

Źródło: Digest of Educational Statistics , US Department of Educational Statistics, Institute of Education Sciences;

Associate69923%

Bachelor154451%

Master63121%

First Professional

Degree893%

Ph.D552%


Aby uzyskać tytuł Associate lub Bachelor należy zdobyć odpowiednią liczbę punktów ustaloną przez uniwersytet. Za każdy przedmiot oprócz stopnia otrzymuje się punkty – przeważnie trzy. Stopnie (od najgorszego F do najlepszego A) tworzą średnią, od której uzależnione są różnego rodzaju stypendia i nagrody. Zbierane niezależnie od stopni punkty sumują się, by dać razem liczbę wystarczającą do otrzymania stopnia naukowego. Liczba punktów, nazywanych kre-dytami, różni się pomiędzy kierunkami studiów i uniwersytetami. Zwykle wynosi około kredytów do uzyskania tytułu Associate oraz do uzyskania tytułu Bachelor.

Każdy uniwersytet określa, które z przedmiotów wykładanych na danej uczelni student musi zaliczyć, a z których może sobie wybrać najbardziej mu odpowiadające. We wszystkich gru-pach liczba miejsc jest ograniczona, a zapisy do nich rozpoczynają się tego samego dnia i na wielu uniwersytetach w USA odbywają się przez internet. Jeśli student nie zdąży się zapisać do wybranej przez siebie grupy, musi wybrać sobie inny przedmiot i poczekać na rozpoczęcie zapisów w kolejnym semestrze. Amerykanie studiują w dwóch sesjach – wiosennej i jesiennej. Niemal na każdym uniwersytecie można się uczyć także latem, bowiem uczelnie organizują tzw. szkoły letnie. Studenci, którzy mają zaległości lub chcą skończyć studia wcześniej, studiu-ją w lecie, by zdobyć dodatkowe punkty kredytowe Studia odbywają się wtedy codziennie po kilka godzin, by w ciągu półtora miesiąca przerobić materiał z całego semestru.

Studenci ze stopniem Bachelor mogą studiować dalej, by zdobyć stopień Master. Stopień ten tłumaczony jest w Polsce jako magister, nie jest to jednak do końca tłumaczenie poprawne, bowiem Master wymaga nieco dłuższego studiowania i w praktyce oznacza tyle, co na polskiej uczelni ukończenie studiów podyplomowych. W wielu zawodach nie jest to konieczne, choć w niektórych, tak jak na przykład technicznych czy medycznych, uzyskanie tytułu Master jest wymagane. Polski stropień magistra tłumaczony jest w USA na tytuł Bachelor.

Stopień doktora (najwyższy stopień naukowy w USA) uzyskuje się zwykle po odbyciu dwulet-nich studiów doktoranckich, pomyślnie zdanym egzaminie kwalifikacyjnym, udokumentowa-niu znajomości jednego lub więcej języków obcych i przeprowadzeniu badań prowadzących do skompletowania dysertacji.

Finansowanie

Wszystkie szkoły wyższe w USA są płatne. Na każdej z nich student musi zapłacić z góry za cały semestr. Na drogich uczelniach, gdzie czesne wynosi ponad tysięcy USD rocznie, uczy się niewiele ponad amerykańskich studentów. Prywatne uniwersytety są znacznie droższe od publicznych (stanowych, miejskich czy lokalnych), a koszt nauki w czteroletnich college-’ach jest wyższy niż w dwuletnich. Roczne czesne w czteroletnim prywatnym college wynosi około tysięcy USD, a w szkole publicznej tylko USD. Koszt edukacji w szkołach dwuletnich jest znacznie mniejszy i wynosi rocznie USD dla szkół prywatnych i dla publicznych. Nie dziwi więc zatem sytuacja, w której młodzi amerykanie po zakończeniu szkoły średniej rozpoczynają naukę w dwuletnim college’u, przenosząc się po jego skończeniu na naukę czteroletnią. W roku amerykańscy studenci wydali na studia wyższe ponad mld USD.


Naz

wa

prog

ram

u po

moc

yRo

dzaj

pom

ocy

Opi

s pr

ogra

mu

Lim

ity p

omoc

y

Nat

ychm

iast

owa

Dot

acja

Fed

eral

na

[Fed

eral

Pel

l Gra

nt]

Dot

acja

– b

ezzw

rotn

a Sk

iero

wan

a do

wsz

ystk

ich

stud

entó

w

–

U

SD

Uzu

pełn

iają

ca

Dot

acja

Fe

dera

lna

umoż

liwia

jąca

da

lszą

eduk

ację

[F

eder

al S

uppl

emen

tal E

duca

tiona

l O

ppor

tuni

ty G

rant

]

Dot

acja

– b

ezzw

rotn

aSk

iero

wan

ia d

o st

uden

tów

maj

ącyc

h tr

udno

ści fi

nans

owe,

przy

znaw

ana

w z

ależ

nośc

i od

moż

-liw

ości

dan

ej s

zkoł

y. Z

regu

ły p

ierw

szeń

stw

o do

jej u

zysk

ania

maj

ą st

uden

ci, k

tórz

y uz

yska

li N

atyc

hmia

stow

ą D

otac

ję F

eder

alną

–

USD

Dot

acja

Aca

dem

ic C

ompe

titiv

enes

s G

rant

[Ko

nkur

ency

jnoś

ci –

pol

ski

odpo

wie

dnik

styp

endi

um]

Dot

acja

– b

ezzw

rotn

a

Dla

stud

entó

w a

mer

ykań

skic

h, b

ędąc

ych

na .

lub

. ro

ku st

udió

w. P

rzy

czym

dla

stud

entó

w .

ro

ku, k

tórz

y uk

ończ

yli ś

cisły

i in

tens

ywny

pro

gram

nau

czan

ia w

szko

le śr

edni

ej (p

o c

zerw

ca

r.) i

dla

stud

entó

w

roku

, któ

rzy

ukoń

czyl

i ści

sły i

inte

nsyw

ny p

rogr

am n

aucz

ania

w sz

ko-

le śr

edni

ej (p

o c

zerw

ca

r

.), a

ich

śred

nia

ocen

[GPA

] wyn

osi m

inim

um ,

.

Dla

stud

entó

w .

roku

m

aksy

mal

nie

do

USD

. D

la

stud

entó

w

.

roku

m

aksy

mal

nie

do

U

SD.

Nat

iona

l SM

ART

Gra

nt [

styp

en-

dium

dla

stud

entó

w u

zdol

nion

ych]

Dot

acja

– b

ezzw

rotn

aSt

uden

ci am

eryk

ańsc

y, re

aliz

ując

y pro

gram

. i

. rok

u st

udió

w za

końc

zony

ch u

zysk

anie

m ty

tu-

łu w

dzi

edzi

nie

psyc

holo

gii,

info

rmat

yki,

inży

nier

ii, te

chno

logi

i, m

atem

atyk

i, ję

zykó

w o

bcyc

h.M

aksy

mal

nie

U

SD za

każ

dy ro

k.

Fede

ral W

ork-

Stud

ySt

uden

ci m

aja m

ożliw

ość

prac

owan

ia w

trak

cie

re-

aliz

acji

stud

iów.

Skie

row

any d

o w

szys

tkic

h st

uden

tów,

któ

rzy s

ą pra

cują

na c

ampu

sie u

czel

nian

ym lu

b po

za n

im.

Stud

enci

otr

zym

ują

wyn

agro

dzen

ie o

wys

okoś

ci co

naj

mni

ej m

inim

alne

j pła

cy.

Nie

ma

min

imal

nych

an

i m

aksy

mal

nych

og

rani

czeń

co

do z

a-ra

bian

ych

środ

ków.

Poży

czka

Per

kins

a [F

eder

al P

erki

ns

Loan

]Po

życz

ka

Poży

czka

udz

iela

na w

szys

tkim

stud

ento

m, o

proc

ento

wan

a na

.

–

USD

Dot

owan

a Po

życz

ka

Staff

orda

[S

ubsid

ized

Dire

ct o

r FFE

L St

affor

d Lo

an]

Poży

czka

Poży

czka

udz

iela

na s

tude

ntom

zna

jduj

ącym

się

w t

rudn

ej s

ytua

cji fi

nans

owej

, Dep

arta

men

t Ed

ukac

ji St

anów

Zje

dnoc

zony

ch p

łaci

za o

dset

ki w

trak

cie

nauk

i.

Od

do

USD

w z

ależ

nośc

i od

roku

stud

iów.

Nie

doto

wan

a Po

życz

ka

Staff

orda

[U

nsub

sidiz

ed D

irect

or F

FEL

Staf

-fo

rd L

oan]

Poży

czka

Poży

czko

bior

ca [s

tude

nt] j

est o

dpow

iedz

ialn

y za

spła

cani

e od

sete

k.

Od

do

USD

w z

ależ

nośc

i od

roku

stud

iów.

Poży

czka

bez

pośr

edni

a [D

irect

or

FFE

L Lo

an]

Poży

czka

zy

skiw

ane

prze

z stu

dent

a.D

ostę

pne d

la ro

dzic

ów st

uden

tów,

któ

rzy

nie m

ają ż

adny

ch m

ożliw

ości

zaro

bkow

ych.

O

dset

ki m

uszą

być

spła

cane

prz

ez p

ożyc

zkob

iorc

ę.

Mak

sym

alna

kw

ota

poży

czki

to

kosz

ty

obsłu

gi

zwią

zane

j z

poży

czką

po

-m

niej

szon

e o

inne

św

iadc

zeni

a.

Tabe

la :

Rod

zaje

pro

gram

ów p

omoc

y fin

anso

wej

dla

stud

entó

w w

USA

;


Trzy główne formy wsparcia finansowego dla studentów to:

) Stypendia – pomoc bezzwrotna;) Pożyczki;) Praca (często subsydiowana przez rząd federalny).

O ile jeszcze dziesięć lat temu stypendia stanowiły ponad połowę udzielanej pomocy finan-sowej, dziś jej najbardziej popularną formą są pożyczki, obejmujące około całej sumy wydawanej na dofinansowanie studentów. Niestety wzrasta również procent pożyczek niesub-sydiowanych przez rząd, czyli takich, w których odsetki naliczane są od momentu zaciągnięcia pożyczki. W pożyczkach subsydiowanych rząd jest odpowiedzialny za spłatę odsetek, dopóki student nie zakończy nauki.

W Stanach Zjednoczonych studentów otrzymuje pomoc finansową. Federalne programy stanowiły w roku prawie trzy czwarte z ponad mldów USD pomocy finansowej dla studentów. Pomoc stanowa to kolejne , mld USD rocznie, na które mogą liczyć niezamożni studenci. W jej ramach wyróżniamy trzy rodzaje stanowej pomocy finansowej:

) subwencje dla rezydentów danego stanu, którzy studiują na uczelni publicznej w swoim stanie. Płacą oni w związku z tym najniższe stawki czesnego. O ile np. rezydent New Jer-sey studiujący na CUNY, czyli miejskim uniwersytecie w Nowym Jorku, płaci USD czesnego rocznie, rezydent Nowego Jorku pobierający nauki na tej samej uczelni płaci jedynie USD. Podobnie w New Jersey czesne na uniwersytecie Rutgers wynosi dolary rocznie dla rezydentów stanu, ale aż dla studentów spoza stanu.

) stypendia socjalne i pożyczki, przyznawane potrzebującym studentom ze względu na ich sytuację materialną.

) stypendia naukowe, przyznawane najlepszym uczniom szkół średnich na kontynuację nauki na wyższej uczelni.

Pomoc oparta na potrzebach finansowych studenta to tylko jedna z możliwości. W Ameryce można bowiem ubiegać się o wiele stypendiów specjalnych: naukowych (merit scholarships), etnicznych (np. w przypadku Polaków stypendiów Fundacji Kościuszkowskiej czy Fundacji im. Przybyłowskiego), sportowych i instytucjonalnych. Bardzo wiele firm, np. IBM czy AT&T przydziela stypendia dzieciom swoich pracowników. Poza tym możliwości znalezienia stypen-diów prywatnych są niemal nieograniczone. Duże firmy takie jak Coca-Cola, Westinghouse, czy sieć sklepów Target organizują konkursy stypendialne. Nowojorscy maturzyści mogą się starać o stypendium New York Times’a ( tysięcy USD przez lata), czy Chase Manhattan Bank, który zwycięzcom „Smart Start Scholarship Program” opłaca czesne na miejskich uczelniach.

Ewelina Abramowicz

Wielka BrytaniaZjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej składa się z czterech państw: Anglii, Szkocji, Walii i Irlandii Północnej. Mimo że systemy szkolnictwa przyjęte przez te pań-stwa związkowe różnią się, można przyjąć pewne uogólnienia obowiązujące w przypadku ich wszystkich.

Rodzaje uczelni wyższych

W Wielkiej Brytanii istnieje uczelni, w tym ponad nosi miano uniwersytetu, reszta to college uniwersyteckie. Podstawowa różnica to zakres programów możliwych do studiowania, tzn. college uniwersyteckie oferują naukę w węższej dziedzinie, a uniwersytety zajmują się wiedzą interdyscyplinarną, będąc zbiorem college’ów. Aby uczelnia zyskała tytuł uniwersy-tetu, musi spełnić wiele kryteriów. Na ich podstawie o przyznaniu tytułu decyduje Agencja Spełniania Jakości (the Quality Assurance Agency), w imieniu Tajnej Rady Królewskiej (the Privy Council). Ta druga (na podstawie prawa z roku) autoryzuje przyznawanie tytułu uniwersytetu.

Tabela : Liczba uczelni wyższych w Wielkiej Brytanii;

Uniwersytety Instytucje wyższego wykształcenia

Anglia

Szkocja

Walia

Irlandia Płn.

Wielka Brytania

Źródło: http://www.universitiesuk.ac.uk/

W brytyjskim systemie szkolnictwa jest również ponad college’ów i innych instytucji, które nie mają możliwości przyznawania tytułów uznawanych według prawa brytyjskiego. Te


instytucje oferują wykształcenie zawodowe lub naukę języka, a tytuły uzyskane po ukończeniu kursu są przyznawane przez inne uprawnione instytucje.

Uniwersytety są instytucjami samorządnymi i częściowo niezależnymi od państwa, mającymi możliwość przyznawania stopni naukowych. College również są instytucjami samorządnymi, lecz tylko niektóre mogą przyznawać stopnie naukowe.

Zwierzchnikiem uniwersytetu jest wicerektor, który pełni funkcję ciała wykonawczego. To on zarządza uczelnią oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Natomiast rektor nie pełni funkcji wy-konawczych. Na wielu uczelniach jego rola jest symboliczna, na innych bardziej praktyczna. Jest powszechnie szanowaną osobą publiczną, a jego obowiązki to np. przyznawanie tytułów i uroczysta dekoracja absolwentów.

Podmiot rządzący, znany również jako Rada Uniwersytecka, jest odpowiedzialny za zarzą-dzanie, rozwiązywanie bieżących problemów oraz rozwój uczelni. Rady uczelni wszystkich Uniwersytetów w Wielkiej Brytanii mają wspólne zebrania noszące nazwę ,,Committee of Uni-versity Chairmen”, na których wybierają swojego przedstawiciela. Głównym celem CUC jest wspieranie szkolnictwa wyższego w szeroko pojętym rozwoju.

Czas trwania studiów i struktura są dostosowane do wymagań procesu bolońskiego: studia licen-cjackie (undergraduate) i studia w celu otrzymania tytułu magistra lub doktoratu (postgraduate). Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia absolwenci otrzymują tytuł Bachelor. Studia trwają zazwyczaj lata, niektóre (głównie filologie) lata, a studia medyczne i weterynaryjne – lat. Inaczej jest w Szkocji, gdzie średnia edukacja kończy się rok wcześniej, dlatego studia trwają rok dłużej. Aplikacje studentów na studia pierwszego szczebla przechodzą przez internetowy system Universities and College Admission Sernice (UCAS). To organizacja krajowa, która zajmuje się zarządzaniem aplikacjami i pomocą studentom w odpowiedzi na pytania dotyczące studiów oraz w poradach w celu dobrania odpowiedniego programu studiów. Studia drugiego stopnia mogą przybierać różne formy i kończyć się tytułem magistra, doktora, dyplomem lub innymi kwa-lifikacjami. Zazwyczaj wymagane jest ukończenie studiów lub doświadczenie w dziedzinie przyszłych studiów, zwykle studia pierwszego stopnia.

Stopnie naukowe otrzymywane po kursach opartych na badaniach (taught) to m.in. MPhil (Master of Philosophy), który trwa zazwyczaj rok, lub PhD (Doctor of Philosophy) doktorat, trwający minimum lata. To wnikliwe i szczegółowe studia kończące się pracą pisemną. Są prowadzone pod okiem wykwalifikowanego naukowca. Na studia postgraduate aplikacje skła-dane są docelowo na uczelnie i to one rozpatrują przyjęcie na kierunki, dlatego np. na Uniwer-sytecie w Manchesterze, aby dostać się na studia doktoranckie, trzeba mieć ukończone studia magisterskie lub posiadać odpowiednie doświadczenie w pracy zgodnej z tematyką studiów.

Open University

Open University (OU) został założony w roku jako uczelnia niestacjonarna. Oferuje ponad różnych kursów, w tym pierwszego i drugiego stopnia, oraz różne kursy dokształ-cające z zakresu wielu dziedzin. Aby studiować na Uniwersytecie, nie są wymagane specjalne kwalifikacje, a nauka odbywa się w czasie odpowiednim dla studentów. Niektóre kursy wyma-


gają krótkiej obecności w placówce uczelni, jednak nazwa Open (otwarty) oznacza, że studio-wać można również w Polsce. Materiały dostępne są zarówno w internecie, jak i na czytnikach danych (CD, DVD, itd.), a studenci mogą komunikować się za pomocą poczty elektronicznej, wideokonferencji, platformy internetowej czy telefonów komórkowych zarówno ze swoimi opiekunami naukowymi, jak i innymi studentami. W roku uczelnia prowadziła kursy dla ponad tys. studentów z wielu krajów.

Studenci

W roku na ponad uczelniach brytyjskich studiowało ponad miliony studentów. Stanowią oni ok. , całego społeczeństwa. Zdecydowana większość, bo stanowili Bry-tyjczycy, studenci z UE, natomiast stanowili mieszkańcy spoza UE. Warto zwrócić uwagę, że studenci spoza UE muszą płacić wyższe czesne niż mieszkańcy UE i w czasie trwa-nia studiów nie mogą pracować w pełnym wymiarze godzin. Ok. wszystkich studentów stanowiły kobiety.

Kierunki studiów

Zdecydowany prym wśród kierunków studiów pierwszego stopnia i studiów doktoranckich wiodą prawo i ekonomia, na które w roku uczęszczało ponad / studentów. Nieznacznie mniejszym zainteresowaniem cieszą się kierunki humanistyczne i artystyczne.

Wykres : Struktura kierunków studiów wybieranych przez studentów na uczelniach wyższych w Wielkiej Brytanii;

Ciekawie przedstawia się wybór kierunków studiów przez studentów zagranicznych w Wiel-kiej Brytanii. W r. ponad z nich studiowało prawo lub ekonomię. Natomiast wśród obcokrajowców większym zainteresowaniem cieszą się studia techniczne lub nauki ścisłe, które studiowało ok. z nich. Kierunki humanistyczne oraz sztuka cieszą się dwukrotnie mniejszą popularnością wśród studentów zagranicznych niż studentów krajowych.

Zdrowie, opieka społeczna

12%

Nauki przyrodnicze

9%

Matematyka, informatyka

7%

Humanistyka, sztuka27%

Prawo, ekonomia35%

Kierunki techniczne

9%

inne1%


Wykres : Struktura kierunków studiów wybieranych przez studentów zagranicznych na uczelniach wyższych w Wielkiej Brytanii;

Kadra naukowa

By zostać nauczycielem akademickim, należy ukończyć studia pierwszego stopnia, zazwyczaj trwający lata, a następnie kurs drugiego stopnia, trwający lata łączący studia doktoranckie wraz z kursem rozwoju. Na jednego nauczyciela akademickiego przypadało średnio , stu-denta w r.

Finansowanie

W ubiegłym roku Uniwersytetów i college’ ów otrzymało fundusze w wysokości , mld GBP. W tej liczbie , mld GBP pochodziło z funduszu rządowego na cel wyższego wykształ-cenia, , mld z innych źródeł rządowych, a mld ze źródeł pozarządowych (czesne, prywatne przedsiębiorstwa, organizacje charytatywne). Pieniądze publiczne są dystrybuowane przez Radę ds. Funduszy Wyższego Wykształcenia w Anglii oraz Radę ds. Finansowania Szkol-nictwa Wyższego w Walii. University of Buckingham jest jedynym całkowicie niezależnym uniwersytetem w Wielkiej Brytanii. Reszta uczelni jest prywatnych, lecz zależnych od rządu, przez który jest częściowo finansowana. Pieniądze, które pochodzą od firm, są często pozyski-wane w zamian za szkolenia lub badania, jakie uniwersytety prowadzą dla przedsiębiorstw.

Biorąc pod uwagę, że w tym samym czasie na uczelniach brytyjskich studiowało ok. milio-nów studentów, to na jednego przypadły środki w wysokości GBP. Warto jednak zwrócić uwagę, że część tej kwoty stanowi czesne, które w większości studenci (bądź ich rodzina) mu-sieli ponieść z własnych środków.

Mając na uwadze, że w Wielkiej Brytanii wszystkie uczelnie są prywatne, studenci są zobo-wiązani opłacać czesne związane ze studiowaniem. Opłaty są zróżnicowane ze względu na poziom kształcenia. Koszt studiów pierwszego stopnia (undergraduate) dla mieszkańców Eu-

Prawo, ekonomia41%

Kierunki techniczne, nauki

ścisłe29%

Humanistyka, sztuka14%

Zdrowie, opieka społeczna

9%

Edukacja4%

Inne2%

Usługi1%


ropejskiego Obszaru Gospodarczego w roku wynosił GBP rocznie. Opłaty dla stu-dentów spoza EOG są zdecydowanie wyższe. Koszt studiów drugiego stopnia (postgraduate) zależny jest od uczelni i kierunku studiów i oscyluje od tys. do ponad tys. GBP.

Studenci pierwszego szczebla mogą liczyć zarówno na wsparcie finansowe w formie pożyczki, jak i stypendium. Pożyczki są przydzielane w celu pokrycia czesnego lub pokrycia kosztów ży-cia. Ta pierwsza to równowartość czesnego, które automatycznie są przekazywane na uczelnię. Student jest zobowiązany zwrócić pieniądze po ukończeniu studiów pod warunkiem, że jego roczny dochód przekracza tys. GBP rocznie (średnia płaca rocznie w roku wynosiła ok. tys. GBP). Ten rodzaj pożyczki jest stosunkowo popularny wśród młodzieży uczącej się. Drugi rodzaj pożyczki, w celu pokrycia kosztów życia, jest przyznawany studentom w trudnej sytuacji materialnej, a jej wysokość uzależniona jest od kilku czynników. Maksymalna suma, jaką studenci mogą otrzymać, to prawie GBP rocznie.

Studenci mogą również liczyć na stypendia w przypadku niskich dochodów własnych. Jeżeli dochody rodzinne są poniżej średniej krajowej ich czesne zmniejsza się o kwotę naliczaną wg. zarobków. Możliwe są także stypendia dla studentów szczególnie wybitnych, jednak one zależą wyłącznie od uczelni i środków jakimi one dysponują. Stypendia to kwoty, które nie są zwracane do uczelni w odróżnieniu od wcześniej opisanych pożyczek.

Studenci drugiego szczebla nie mają zagwarantowanej jakiejkolwiek formy pomocy socjalnej. Mogą liczyć jedynie na środki przyznawane przez niektóre uczelnie.

W r. największych firm obecnych na brytyjskim rynku wydało na badania i rozwój mld GBP, co stanowi więcej niż w roku poprzednim. Łączne wydatki na badania i rozwój wyniosły , rocznego PKB Wielkiej Brytanii.

Grzegorz Bobyla

PodsumowanieZarówno analiza systemów szkolnictwa wyższego w wybranych krajach świata, jak również przygotowanie indeksu jakości takiego systemu, pozwala na scharakteryzowanie pewnej grupy zagadnień i problemów, z jakimi edukacja wyższa boryka się na całym świecie. Należy zastrzec, że wybór wymienionych poniżej kwestii wynika z opisanej we wstępie filozofii szkol-nictwa wyższego, którą reprezentują autorzy raportu. W niej głównymi czynnikami decydują-cymi o znaczeniu i sukcesie szkolnictwa wyższego są:

) decentralizacja i powiązanie celów z założeniami rozwoju regionalnego,) powszechny dostęp,) położenie nacisku na jakość kształcenia,) odpowiedzialność za dobro wspólne,) odpowiednia infrastruktura.

W ramach tych pięciu kategorii wybraliśmy najistotniejsze zagadnienia, które zostały zaob-serwowane podczas naszych prac. Każde z nich będzie przedmiotem dalszej analizy w bada-niach dotyczących polskiego systemu szkolnictwa wyższego, które zamierzamy przeprowadzić w pierwszym półroczu roku.

Zarządzanie i finansowanie

• nadmierna centralizacja systemu szkolnictwa wyższego • problem relacji pomiędzy niezależnością a odpowiedzialnością uczelni wyższych wobec

władz edukacyjnych szczebla regionalnego lub centralnego• nieelastyczna struktura własności uczelni wyższych• nieprzejrzysta struktura zarządzania uczelniami wyższymi• brak rozdziału funkcji administracyjnych od naukowych we władzach uczelni• niski poziom konsultacji pomiędzy uczelniami wyższymi a sektorem prywatnym• brak podziału na ośrodki dydaktyczne i badawcze• problem finansowania i niezależności badań naukowych• brak zintegrowanego controllingu pomiędzy uczelniami w ramach jednego lub kilku

ośrodków akademickich• rosnące koszty szkolnictwa wyższego


Dostęp do edukacji wyższej

• niski poziom subsydiów edukacyjnych dla grup upośledzonych społecznie• zastępowanie stypendiów socjalnych stypendiami naukowymi• adresowanie stypendiów lub bezpłatnych studiów dziennych do grup uprzywilejowa-

nych (duże miasta, zamożne gospodarstwa domowe, rodzice z wyższym wykształce-niem)

• wzrastający odsetek osób nieosiągających sukcesu edukacyjnego (rozpoczynających stu-dia, ale niekończących ich dyplomem), zwłaszcza wśród przedstawicieli grup dotknię-tych dysfunkcjami

Kształcenie

• brak usystematyzowanych relacji operacyjnych pomiędzy szkolnictwem wyższym a szkolnictwem średnim

• brak ewaluacji jakości kształcenia• opisywanie jakości kształcenia zawartością programu nauczania, a nie wynikami• brak rozeznania w potrzebach edukacyjnych pojedynczego studenta• niewystarczająca różnorodność przedmiotów i form kształcenia oraz ich niedostosowa-

nie do potrzeb rynku pracy• niedostrzeganie rosnącej roli internetu i nowych technologii w procesie edukacyjnym,

w tym słabe wykorzystanie e-learningu• nieuzasadnione przedłużanie przez studiujących okresu studiowania• słaby kontakt studenta oraz absolwenta z macierzystą uczelnią• globalny niski poziom porównywalności i wzajemnej uznawalności dyplomów uniwer-

syteckich• bariery w międzynarodowej wymianie studentów• brak podziału kadry naukowej na pracowników dydaktycznych i badawczych• nieodpowiedni dobór pracowników dydaktycznych• niesprzyjająca rozwojowi struktura kariery akademickiej• nadmierna liczba programów doktoranckich• zbyt duży nacisk na budowę prestiżu poprzez działania promocyjne i dywersyfikację

struktury finansowania kosztem troski o jakość procesu kształcenia

Miejsce uczelni wyższych w państwie

• znikoma świadomość odpowiedzialność uczelni za szeroko rozumiane dobro wspólne, a szczególnie rozwój poszczególnych regionów

• malejący wpływ szkolnictwa wyższego na kształtowanie systemu demokratycznego i po-lityk państwa (governance)

• niskie poczucie odpowiedzialność uczelni za sukces każdego studenta• brak kreowania sprzyjającego otoczenia wokół szkolnictwa wyższego przez władze cen-

tralne i samorządowe oraz sektor prywatny


Infrastruktura

• brak mieszkań studenckich• niewystarczająca liczba sal dydaktycznych • ubogie zasoby bibliotek• brak odpowiedniej ilości nowoczesnego sprzętu komputerowego i audiowizualnego• niewystarczające wyposażenie sal ćwiczeń i laboratoriów w sprzęt specjalistyczny• nierozwinięta baza rekreacyjno-sportowa

pod redakcją Marcina Kędzierskiego · kształcenia na poziomie wyższym, szkolnictwo wyższe a...

Documents

Transcript of pod redakcją Marcina Kędzierskiego · kształcenia na poziomie wyższym, szkolnictwo wyższe a...