Pobierz raport „Demografia a System Emerytalny”

ul. Mińska 62/74, 03-828 Warszawa, NIP: 524-257-93-54, REGON: 016361530kontakt: [email protected], nr konta bankowego: 23 2130 0004 2001 0204 6274 0001

DEMOGRAFIA A SYSTEM EMERYTALNY

Raport Centrum Analiz Stowarzyszenia KoLiber

Koordynator projektu:Marek Kułakowski

Autorzy raportu:Adam CzarnyFilip KostrzewaMarek KułakowskiMiłosz WęgrzynTomasz WiślińskiMichał WlazłoPaweł WlazłoMarcin Wolak

Redakcja:Monika CiesielskaPatrycja Paryna

Partner projektu

Wrocław, Marzec 2013

Centrum Analiz Stowarzyszenia KoLiber

mailto:[email protected]

Spis treściPrzedmowa............................................................................................................................4Wstęp.....................................................................................................................................5Główne wnioski ....................................................................................................................71. System emerytalny w Polsce ............................................................................................9

1.1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych..............................................................................91.1.1. Historia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych........................................................91.1.2. Ogólne dane na temat ZUS.................................................................................101.1.3. Zasady naliczania emerytur ZUS........................................................................131.1.4. Zmiany w systemie emerytalnym.......................................................................141.1.5. ZUS jako system transferowy.............................................................................15

1.2. Otwarte Fundusze Emerytalne .................................................................................161.2.1. Cel powstania .....................................................................................................161.2.2. Struktura aktywów OFE.....................................................................................171.2.3. Wysokość dotychczas pobranych przez OFE prowizji ......................................19

1.3. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.........................................................211.3.1. Informacje Ogólne..............................................................................................211.3.2. Fundusz Emerytalno-Rentowy (FER)................................................................251.3.3. Zmiany w emeryturach KRUS...........................................................................29

1.4. Emerytury resortowe................................................................................................311.4.1 Emerytury MSW.................................................................................................321.4.2. Emerytury MON.................................................................................................351.4.3. Emerytury MS.....................................................................................................371.4.4. Zmiany emerytur mundurowych ......................................................................39

2. Skutki starzenia się społeczeństwa dla systemu opieki zdrowotnej ...............................402.1. Wydatki na ochronę zdrowia...................................................................................402.2. Ludność korzystająca z wybranych usług medycznych..........................................42

2.2.1. Leczenie szpitalne...............................................................................................422.2.2. Refundacja cen leków.........................................................................................432.2.3. Lekarze pierwszego kontaktu.............................................................................442.2.4. Leczenie specjalistyczne.....................................................................................452.2.5. Pozostałe.............................................................................................................462.2.6. Prognozy.............................................................................................................47

2.3. Wnioski ....................................................................................................................493. Pokolenie 70+..................................................................................................................504. Prezentacja przeglądu systemów emerytalnych oraz polityk prorodzinnych

w wybranych państwach...........................................................................................................544.1. Francja......................................................................................................................544.2. Kanada......................................................................................................................564.3. Niemcy......................................................................................................................574.4. Stany Zjednoczone...................................................................................................594.5. Szwecja.....................................................................................................................614.6. Wielka Brytania........................................................................................................63

5. Reforma emerytalna........................................................................................................655.1. Diagnoza...................................................................................................................655.2. Propozycje zmian.....................................................................................................685.3. Repartycyjno-alimentacyjny system emerytalny......................................................71

2


5.4. Zalety repartycyjno-alimentacyjnego systemu emerytalnego..................................745.5. Okres przejściowy....................................................................................................77

6. Prognozy demograficzne dla Polski według danych z Eurostatu oraz wersjezmodyfikowane z uwzględnieniem wzrostu współczynnika dzietności...................................78

3


Przedmowa

Niniejszy raport jest pierwszym z cyklu raportów "o naprawie państwa". Polska ododzyskania niepodległości w roku 1989 rozwijała się w umiarkowanym tempie. ProduktKrajowy Brutto w latach 1989-2012 uległ ledwie podwojeniu. Rozwój ten można śmiałookreślić jako zdecydowanie poniżej potencjału, na który składała się niesamowitaprzedsiębiorczość i kreatywność Polaków, dobrze wykwalifikowane kadry oraz relatywnietania siła robocza. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy doszukiwać się w czynnikach,względem gospodarności obywateli, egzogenicznych. Mowa tu przede wszystkim o wysokimopodatkowaniu, zwłaszcza niezwykle szkodliwym opodatkowaniu pracy (różnica międzywydatkami pracodawcy w wynagrodzeniem pracownika, czyli tzw. klin podatkowy wynosiponad 40%), przeroście biurokracji, szkodliwym i często absurdalnym wręcz normomi standardom narzucanym na przedsiębiorców, nieelastycznym rynku pracy czy niestabilnymi budzącym trudności interpretacyjne prawie podatkowym. To wszystko w połączeniuz wysokim poziomem wydatków publicznych (w roku 2012 około 44% PKB) przekłada sięna niski poziom oszczędności, a w konsekwencji zmniejsza możliwości inwestycyjne będącejedynym długookresowym motorem wzrostu dobrobytu.

Odnowa gospodarcza jest możliwa nawet w, zdawałoby się, beznadziejnychwarunkach. Przykładem tego może być tzw. niemiecki cud gospodarczy dokonany przezpowojenne Zachodnie Niemcy pod kierownictwem ministra gospodarki, a następniekanclerza, zwolennika ordoliberalizmu Ludwiga Erharda. Jak zauważył wybitny XVIII-wieczny ekonomista Adam Smith "bardzo mało jest wymagane, by doprowadzić państwo dodobrobytu nawet z najniższego poziomu barbarzyństwa, mianowicie pokój, niskie podatkii tolerancyjne kierowanie sferą sprawiedliwości".

Polska wymaga naprawy niemal w każdym aspekcie. Zreformować należy całysystem finansów publicznych, prawo podatkowe, rynek pracy, system oświaty. Jednaknajważniejszym, a jednocześnie niecierpiącym zwłoki, obszarem jest demografia.

Marek KułakowskiPrzewodniczący Centrum Analiz Stowarzyszenia Koliber

4


Wstęp

Rok 2060, Polska liczy niecałe 33 mln mieszkańców, z czego ponad 11 mln to ludziepowyżej 64 roku życia, a dzieci do 15 roku życia to jedynie niecałe 4 mln. Rząd w celuratowania systemu emerytalnego zmuszony jest stale podnosić wiek emerytalny. To jednaknie wystarcza, więc obniżeniu ulega również współczynnik zastąpienia, czyli relacjaemerytury netto do ostatniego wynagrodzenia netto. W ten sposób wiek emerytalny zarównodla kobiet jak i dla mężczyzn wynosi 72 lata. Wysokość emerytury zaś to jedynie 42%ostatniej pensji. Koszty opieki zdrowotnej oraz opieki nad ludźmi starszymi wynoszą 6,5%PKB, Polska jest jednym wielkim oddziałem geriatrii.

Powyższy opis nie jest wyimaginowanym scenariuszem horroru klasy B, toniezwykle wysoce prawdopodobna predykcja wcale nie aż tak dalekiej przyszłości.Potwierdza ją wiele wiarygodnych ośrodków, jak GUS, czy Eurostat. W najczarniejszymscenariuszu przygotowanym przez ONZ w roku 2100 Polska może liczyć około 16 mlnmieszkańców.

Kwestia wyzwania demograficznego, z jakim przyjdzie się nam zmierzyć corazczęściej pojawia się w debacie publicznej. Problemy systemu zabezpieczenia emerytalnegozwiązane z niskim współczynnikiem dzietności oraz wydłużaniem się średniej długości życia,notabene zjawiskiem pozytywnym, doprowadziły już do tego, że rząd zdecydował się ratowaćwypłacalność systemu za pomocą podnoszenia wieku emerytalnego. Ponadto zmniejszonowysokość składek przekazywanych z ZUS-u do OFE. Zmiany te, zwłaszcza wzrost wiekuuprawniającego do przejścia na emeryturę, spotkały się ze sporym sprzeciwem społecznym,a tak naprawdę nie wyeliminowały przyczyn pogarszającego się stanu rzeczy.

Jeżeli debata demograficzna nie wyjdzie poza sferę populistycznych haseł i niebędzie dotyczyć prawdziwych przyczyn problemu, to stanie się realnym zagrożeniempokolenia 70 plus. Będzie to pokolenie zmuszone pracować co najmniej do 70 roku życiaw warunkach stale zmniejszających się emerytur. Jeżeli wzrostowi wieku emerytalnegobędzie towarzyszył spadek współczynnika zastąpienia, to problem ten dotknie ludziurodzonych po 1980 roku. Jeżeli zaś chcielibyśmy utrzymać obecną relację średniejemerytury do średniego wynagrodzenia, to granicą pokolenia 70 plus będzie juz rocznik 1967.

Powyższy scenariusz może wydać się szokujący i nieprawdopodobny dla ludzi,którzy jeszcze niedawno martwili się podniesieniem ustawowego wieku emerytalnego dlakobiet i mężczyzn do poziomu 67 lat. Jednak w największym zakresie problem ten dotyczyćbędzie ludzi młodych, urodzonych po roku 1980, którzy już dziś zmuszeni są zmagać sięz wysokim bezrobociem, którzy wylegitymować się mogą nic nieznaczącym dyplomemumasowionej edukacji wyższej oraz ponosić koszty coraz większego zadłużenia publicznego.To my, przyszłe pokolenie 70 plus, jesteśmy rezultatem wielkiego długu społecznego jakizaciągnęło niewydolne państwo opiekuńcze. Wielki Lewiatan, który obiecuje rozwiązaćproblemy ludzi za pomocą ich własnych pieniędzy. Jednak jak to często ma miejscew przypadku interwencjonizmu państwowego rozwiązanie problemu okazało się jeszczegorszę niż sam problem. Repartycyjny system emerytalny, doprowadził do zanikuindywidualnej odpowiedzialności za swoją przyszłość. Przerzucił ciężar owejodpowiedzialności z jednostek na państwo. Posiadanie dzieci, niegdyś warunek niezbędnyzabezpieczenia sobie godziwej starości, dziś stało się czymś, co uchodzić może za przejawekstrawagancji. Państwo nie jest jednak w stanie zmniejszyć poziomu odpowiedzialnościw wymiarze makro, może jedynie przerzucić ową odpowiedzialność z jednych jednostek nadrugie. W przypadku systemu emerytalnego spadek indywidualnej odpowiedzialności

5


przełożył się, co oczywiste, na spadek odpowiedzialności w skali całego społeczeństwa,a w rezultacie na spadek dzietności.

Negatywny trend na całe szczęście nie jest niemożliwy do odwrócenia. Ludziepostępują najrozsądniej, gdy ponoszą pełne koszty oraz osiągają pełne korzyści ze swojegopostępowania. Odpowiedzią na zbliżający się kryzys demograficzny jest wzrostindywidualnej odpowiedzialności za własny los oraz stworzenie ram instytucjonalnych,w których ta odpowiedzialność mogłaby się urzeczywistnić.

6


Główne wnioski

• Prognozy demograficzne są dla Polski bezlitosne. W roku 2060 będzie nas mniej niż33 mln, z czego ponad 1/3 stanowić będą ludzie powyżej 64 roku życia.

• Proces starzenia się społeczeństwa dotknie wiele istotnych obszarów, od systemuemerytalnego, przez system opieki zdrowotnej, na strukturze rynku pracyskończywszy.

• Koszt opieki zdrowotnej oraz pomocy ludziom starszym wzrośnie do roku 2060o ponad 2% PKB!

• System emerytalny, nawet w swojej zmodyfikowanej, trójfilarowej postaci, nie będziew stanie udźwignąć ciężaru tak wielkich zmian demograficznych.

• Aby zagwarantować płynność systemu emerytalnego rządzący będą zmuszenipodnosić wiek emerytalny, obniżać współczynnik zastąpienia (relację emerytury nettodo ostatniego wynagrodzenia netto) lub podnosić, i tak już wysoki, poziomopodatkowania.

• Przy założeniu, że jednocześnie podnoszony jest wiek emerytalny oraz obniżany jestwspółczynnik zastąpienia, pokolenie urodzone w latach osiemdziesiątych będziezmuszone pracować do 70 roku życia. Jednocześnie ich emerytury będą wynosiłyokoło 40% ostatniej pensji. Będzie to stracone pokolenie, pokolenie 70 plus.

• Do takiego stanu rzeczy, w stopniu znacznym, przyczynia się obecny systememerytalny, który można opisać jako system transferowy, generujący efektyzewnętrzne. Oznacza to, że tzw. składki emerytalne w praktyce nie są nigdzieodkładane, tylko wydawane (transferowane) na wypłaty bieżących emerytur.W praktyce oznacza to, że pokolenie znajdujące się w wieku produkcyjnym utrzymujepokolenie, które osiągnęło wiek emerytalny.

• Cały repartycyjny system emerytalny jest gigantyczną piramidą transferową,utrzymującą płynność tylko w warunkach stałego dopływu nowych członków tj.kolejnych pokoleń. W skali całego systemu to przyszłe pokolenia utrzymująmechanizm zabezpieczenia emerytalnego, jednak z perspektywy jednostek posiadaniedzieci jest indyferentne, gdyż nie generuje żadnych korzyści w postaci wyższejemerytury.

• Fakt niedookreślenie prawa własności środków wpłacanych do Zakładu UbezpieczeńSpołecznych, zarówno przez nas jak i przez nasze dzieci, doprowadził do pojawieniasię tzw. efektów zewnętrznych. Polegają one na niemożliwości przypisania całościkosztów lub przychodów jednostce, która je generuje, w wyniku czego zostają oneprzerzucone na osoby trzecie bez stosownej rekompensaty.

• W następstwie owych efektów zewnętrznych jednostki, jak również pary bezdzietne(lub z jednym dzieckiem) mogą maksymalizować bieżącą konsumpcję ze środkówzaoszczędzonych w wyniku decyzji o nieposiadaniu (lub posiadaniu mniejszej ilości)dzieci. Osoby te mogą jednocześnie korzystać z państwowego systemu emerytalnego.Z drugiej strony rodziny decydujące się na potomstwo ponoszą znaczne koszty i nieosiągają z tego tytułu korzyści w postaci wyższej emerytury, gdyż przyszłe przepływypieniężne ich dzieci zostaną wykorzystane do zapewnienia zabezpieczeniaemerytalnego rodzin bezdzietnych lub z jednym dzieckiem.

7


• W wyniku powyższego mechanizmu, eksternalizacji kosztu nieposiadania dziecii socjalizacji przychodu z posiadanego potomstwa, spada motywacja ekonomiczna doposiadania dzieci, implikacją czego jest problem z zachowaniem płynności systemuemerytalnego.

• System transferowy, generujący efekty zewnętrzne jest więc skazany na załamaniew wyniku immanentnej sprzeczności.

• Nagłe przejście do systemu kapitałowego nie jest możliwe bez wystąpienia tzw.straconego pokolenia, tj. pokolenia, które będzie musiało spłacić obecnych emerytówza pomocą takiej czy innej formy opodatkowania oraz jednocześnie odłożyćsamodzielnie kapitał na własną emeryturę.

• Sposobem na naprawienie obecnego systemu emerytalnego jest proponowany przeznas repartycyjno-alimentacyjny system emerytalny. Owy system wyeliminuje niemalcałkowicie możliwość występowania efektów zewnętrznych poprzez internalizacjęprzychodów z posiadania potomstwa.

8


1. System emerytalny w Polsce

1.1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych

1.1.1. Historia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Zakład Ubezpieczeń Społecznych został stworzony już w czasachmiędzywojennych – w 1934 na miejsce pięciu instytucji (Izby Ubezpieczeń Społecznych,Zakładu Ubezpieczenia na Wypadek Choroby, Zakładu Ubezpieczenia od Wypadków,Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych, Zakładu Ubezpieczenia EmerytalnegoRobotników) powołano jedną, która zachowała swoją nazwę aż do dzisiaj. W roku 1955 ZUSzlikwidowano, a jego funkcje przejęły inne instytucje. Jednak już w 1960 doszło doreaktywacji zakładu, który od tamtej pory działa nieprzerwanie.

Interesujący nas okres zaczyna się w 1989 roku, kiedy w wyniku zmian ustrojowychpojawiły się możliwości reformy systemu emerytalnego, zrealizowane w roku 1999 w wynikureformy przeprowadzonej przez rząd Jerzego Buzka.

W wyniku zmian w systemie emerytalnym w ZUS-ie wyodrębniono finansowoi organizacyjnie ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe. Ustawanakłada na ZUS obowiązek stworzenia indywidualnych kont osób ubezpieczonych orazrejestracji przebiegu ubezpieczenia.

W myśl nowych przepisów ZUS jest także zobowiązany do pobierania składki naII filar i przekazywanie jej do OFE.

9


1.1.2. Ogólne dane na temat ZUS

Analiza danych liczbowych na temat emerytur prowadzi do kilku wniosków. Rozkład emerytur dla kobiet i mężczyzn jest nierównomierny – w zakresie emerytur

niskich (od 550zł do 2200zł) można zauważyć wyraźną dominację kobiet. Z kolei poprzekroczeniu tej kwoty stosunek zmienia się na korzyść mężczyzn.

W roku 2012 najwięcej kobiet pobierało emerytury w wysokości 1400-1600zł, takasama kwota jest wartością dominującą w przypadku całej populacji. Najwięcej mężczyznpobierało emeryturę w wysokości 1800-2000zł.

Dominantą dla całej populacji jest kwota 1411zł, dla mężczyzn 1795zł, a dla kobiet1326zł.

Przeciętna emerytura dla całej populacji to 1809zł, dla mężczyzn 2210zł, natomiastdla kobiet 1535zł.

Mediana kształtowała się następująco: dla całej populacji było to 1633zł, dlamężczyzn 2023zł, z kolei dla kobiet 1429zł.

Choć na niższe emerytury kobiet wpływa z pewnością fakt, że zarabiają one średniomniej od mężczyzn, to wpływ ma także to, że kobiety mniej czasu poświęcają pracyzawodowej z powodu obowiązków macierzyńskich.

Biorąc pod uwagę to, że wychowywanie i kształcenie dzieci jest bardzo ważnymfundamentem systemu emerytalnego można zaryzykować tezę, że system ZUS-owskidyskryminuje kobiety, które w takim samym stopniu jak mężczyźni przyczyniają się do jegofunkcjonowania.

Tab. 1. Najważniejsze dane dot. ZUS

Choć ustawowy wiek emerytalny został ustalony przez ostatnią ustawę emerytalną,to realny średni wiek emerytalny różni się od niego, przede wszystkim z powoduuwzględnienia w nim osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę: rolników, górnikówi pracowników resortów siłowych.

Tab. 2. Realny wiek przechodzenia na emeryturę (wg danych OECD)

10

Rok

2009 2010 2011

4981 4996 4973

7,10% 7,20% 7,00%

Liczba emerytów (w tys.)

Wydatki FUS na świadczenia

Eemerytalne 95343,40 zł 101 692,40 zł 106 243,40 zł

% PKB, jaki stanowią wydatki FUS na

Śświadczenia emerytalne

Mężczyźni Kobiety Realny wiek

przechodzenia na eemeryturę

61,7 58,5


Wyk. 1. Co się dzieje z naszymi składkami?

11

1999-2011 (do maja) 2011 2012 2013 2014 2015-2016 2017-0,48%

1,52%

3,52%

5,52%

7,52%

9,52%

11,52%

13,52%

15,52%

17,52%

19,52%

12,22% 12,22% 12,22% 12,22% 12,22% 12,22% 12,22%

0%

5% 5% 5% 4% 4% 4%

7,30%

2,30% 2,30% 2,80% 3,10% 3,30% 3,50%

Gdzie trafiają składki

OFE

Na ZUS (subkonto)

Na ZUS (I filar)


Wyk. 2. Struktura emerytów z podziałem na kobiety oraz mężczyzn

12


1.1.3. Zasady naliczania emerytur ZUS

Można wyróżnić trzy metody – dla osób urodzonych do 31 grudnia 1948 roku, od 1stycznia 1949 do 31 grudnia 1968 i od 1 stycznia 1969.

Grupa IWysokość emerytury osób z tej grupy zależy od trzech czynników:

a) wysokości podstawy wymiaru,b) okresów składkowych i nieskładkowych,c) kwoty bazowej.

Podstawę wymiaru oblicza się odnosząc średnie zarobki z okresu wskazanego przezemeryta (20 dowolnie wybranych lat ze stażu pracy lub wybranych 10 lat z 20poprzedzających zgłoszenie się po emeryturę) do średniej krajowej w tym okresie.

Kwota bazowa – jest, co roku podawana przez GUS i obowiązuje od 1 marca danegoroku do końca lutego roku następnego. Wynosi 100% przeciętnego wynagrodzeniapomniejszonego o składki na ubezpieczenie społeczne.

Ostateczną kwotę emerytury dla osób z pierwszej grupy stanowi suma 24,3%podstawy wymiaru, 1,3% kwoty bazowej za każdy rok składkowy i 0,7% kwoty bazowej zakażdy rok nieskładkowy.

Grupa IIWysokość emerytury osób należących do drugiej grupy zależy od sumy składek

zgromadzonych przez nich na koncie indywidualnym – w pierwszym (ZUS) i drugimopcjonalnym (OFE) filarze.

Suma składek zostaje podzielona przez przewidywaną liczbę miesięcy życia naemeryturze obliczaną na podstawie średniej długości życia w danym roku.

Przewidywana długość życia jest wspólna dla kobiet i mężczyzn.Państwo zapewnia tej grupie emeryturę minimalną w wysokości 800 złotych. Będzie

ona wypłacana kobietom, które przepracowały 20 lat i mężczyznom, którzy przepracowali25 lat.

Warto zauważyć, że przez 5 lat od wejścia zmian w systemie emerytalnym (tj. odroku 2009) emerytura będzie wypłacana częściowo na starych, a częściowo na nowychzasadach – pełne przejście na nowy system nastąpi w roku 2015, ponieważ nowelizacjaustawy emerytalnej z 2012 wprowadziła dodatkowy rok okresu przejściowego.

Grupa III Osoby należące do tej grupy będą musiały podzielić swoją składkę emerytalną na

część lokowaną na indywidualnym koncie w ZUS i koncie w OFE.

13


1.1.4. Zmiany w systemie emerytalnym

1) Stopniowe podwyższanie wieku emerytalnego do 67 lat, zarówno dla mężczyznjak i dla kobiet – podwyższenie wieku emerytalnego jest wypełnieniem założeń reformyemerytalnej z roku 1999. Obejmie mężczyzn urodzonych po 1948 i kobiety urodzone po1952. Podniesienie wieku emerytalnego jest rozłożone w czasie – docelowy wiek zostanieosiągnięty w przypadku mężczyzn w 2020, a w przypadku kobiet w 2040.

2) Emerytura częściowa – nowe przepisy wprowadzają możliwość otrzymaniaemerytury częściowej, która przysługiwać będzie kobietom w wieku co najmniej 62 lat, któreposiadają co najmniej 35 letni okres składkowy i nieskładkowy oraz mężczyznom w wieku conajmniej 65 lat, którzy posiadają co najmniej 40 letni okres składkowy i nieskładkowy.

Wysokość emerytury częściowej będzie stanowić 50% kwoty „zwykłej” emerytury.Emerytura częściowa może być pobierana przez osobę pracującą – po zakończeniu

pracy istnieje możliwość przejścia na emeryturę całościową na wniosek ubezpieczonego.

3) Niższa emerytura – ci, którzy skorzystają z emerytury częściowej muszą sięjednak liczyć z tym, że ich pełna emerytura po zakończeniu pracy będzie niższa niżw przypadku, gdyby nie skorzystali z przywileju emerytury częściowej.

4) W dalszym ciągu istnieje możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę poosiągnięciu odpowiedniego wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.

Warunkiem jest przekazanie całości składek zgromadzonych na kontach w ZUSi w OFE na rzecz budżetu państwa. Ponadto okresy składkowe i nieskładkowe osobyubiegającej się o wcześniejszą emeryturą muszą wynosić odpowiednio 20 i 25 lat dla kobieti dla mężczyzn, w tym 15 lat pracy w wyjątkowych warunkach.

5) Wydłużenie okresu emerytury mieszanej. Ostatnie emerytury mieszane w postaci 20% emerytury starej i 80% nowej zostaną

wypłacone w 2014, a nie jak wcześniej zakładano w 2013 roku.

14


1.1.5. ZUS jako system transferowy

W opinii większości Polaków ZUS jest systemem emerytalnym, działającym nazasadzie składkowej – środki wpłacane przez pracownika i pracodawcę są przechowywane nakontach Funduszu Ubezpieczeń Zdrowotnych, który jest zarządzany przez ZUS, a następnie,po przekroczeniu wieku emerytalnego, ze środków zgromadzonych na koncie jest wypłacanacomiesięczna emerytura.

Jest to dość naturalne podejście do systemu emerytalnego – „od moich oszczędnościbędzie zależała moja emerytura”, z zastrzeżeniem, że państwo dba o to, abym te oszczędnościw wieku emerytalnym posiadał.

Niestety, ten obraz funkcjonowania ZUS ma bardzo mało wspólnegoz rzeczywistością, a państwo nie dba o to, by obecny płatnik ZUS posiadał środki, gdyprzejdzie na emeryturę, ale o to, by znalazły się środki na wypłatę emerytur dla obecnychemerytów.

ZUS można nazwać systemem transferowym – zasada jego działania polega bowiemna transferowaniu środków od obecnie pracujących „na swoje emerytury” do obecniepobierających emerytury. W konsekwencji nikt nie pracuje na swoją emeryturę, lecz naemeryturę obecnych emerytów, których środki zostały wykorzystane do zapewnieniaemerytur wcześniejszym emerytom.

System transferowy, co można łatwo zauważyć, posiada wiele wad. Przedewszystkim warunkiem koniecznym jego prawidłowego funkcjonowania jest zastępowalnośćpokoleń – przyjmuje się, że wskaźnik dzietności (Total Fertility Rate) wystarczający dozastępowalności pokoleń wynosi ok 2,1-2,15, tymczasem w naszym kraju waha się on od 1,3do 1,4 a przyspieszające zmiany kulturowe i ekonomiczne każą z rezerwą patrzeć na jegorychły wzrost.

Co więcej, ogólnopaństwowy system transferowy (czyli taki, w którym środkitransferuje się między wszystkimi uczestnikami systemu, a nie np. tylko między członkamirodziny) jest wadliwy z jeszcze jednego ważnego powodu: stanowi on przykład „tragediiwspólnego pastwiska”, czyli sytuacji, gdy jednostkowy zysk uczestnika rynku możeprowadzić do strat całej społeczności.

Biorąc pod uwagę wysoki koszt wychowania dzieci (wg raportu CAS z 2012 roku,wychowanie jednego dziecka do dwudziestego roku życia to koszt 176 tys. zł, natomiastdwóch: 317 tys.)1, jak również wyłączenie kobiety na pewien okres z rynku pracyw przypadku, gdy posiada ona dzieci, a także fakt, że emerytura nie zależy od liczbyposiadanych dzieci, bardziej opłacalne staje się nieposiadanie potomstwa, bądź posiadaniejego mniejszej liczby, kosztem ludzi posiadających większą liczbę dzieci, które w przyszłości,w systemie transferowym będą pracować na emerytury obu grup.

Kolejnym „czynnikiem ryzyka” systemu transferowego jest wzrost długości życia,który jest bezpośrednim skutkiem rozwoju medycyny. Warto w tym miejscu zaznaczyć, żepierwszy system transferowy, wprowadzony przez Bismarcka w Rzeszy Niemieckiej, ustaliłwiek emerytalny na 70 lat, podczas gdy średnia długość życia wynosiła 45 lat.

Powyższe przyczyny powodują, że ogólnopaństwowy system transferowy (gdzietransfer odbywa się w pewnym sensie „od wszystkich do wszystkich”) nie tylko jest bardzochwiejny, ale także zawiera w sobie ziarno autodestrukcji.

1http://www.pafere.org/userfiles/R-12-Koszty_wychowania_dzieci_2012.pdf

15


1.2. Otwarte Fundusze Emerytalne

1.2.1. Cel powstania

Celem jaki przyświecał twórcom reformy emerytalnej, która weszła w życie w 1999roku, było częściowe zneutralizowanie negatywnych skutków starzenia się społeczeństwa dlasystemu emerytalnego. W miejsce dotychczasowego mechanizmu zabezpieczeniaemerytalnego powołano nowy, trzyfilarowy system. Drugim filarem miały być OtwarteFundusze Emerytalne zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Składkaemerytalna w wysokości 19,52% wynagrodzenia brutto miała być rozdzielana w proporcji12,22%; 7,3% odpowiednio między I i II filar. Środki wpłacane do OFE, gromadzone są naindywidualnym koncie emerytalnym każdego uczestnika, a następnie inwestowane na rynkufinansowym.

W wyniku reformy część środków ze składki emerytalnej miała być akumulowanazamiast wypłacana na bieżąco obecnym emerytom, jak ma to miejsce w filarzerepartycyjnym. Środki powierzone OFE miały być pomnażane przez okres aktywnościzawodowej uczestnika, a w momencie osiągnięcia stosownego wieku wypłacane mu w formieemerytury. Co istotne ta część systemu emerytalnego miała być odporna na zmianydemograficzne zachodzące w naszym społeczeństwie. Ponadto oszczędności inwestowane narynku finansowym miały przyczyniać się do przyśpieszenia wzrostu gospodarczego.

16


1.2.2. Struktura aktywów OFE

Tab. 3. Struktura aktywów OFE na podstawie 8 największych funduszy (stan na31.12.2012)

Wyk. 3. Struktura aktywów OFE

Całościowa struktura aktywów OFE ujawnia znaczną przewagę obligacji i bonówskarbowych oraz akcji spółek z GPW. To głównie te pierwsze odpowiadają za fakt, żeemerytury z OFE są również zależne od wypłacalności państwa.

Pozostałe aktywa to głównie instrumenty finansowe również gwarantowane przezSkarb Państwa. Ich poszczególny udział jest na tyle mały, że osobne uwzględnianie ichw strukturze mija się z celem. Jak widać łącznie stanowią taki sam procent jak papiery

17

43,7%

34,7%

8,8%

6,6%

6,1%

Struktura aktywów OFE

Obligacje i bony skarboweAkcje spółek notowanych na GPWDepozyty bankowePapiery wartościoweInne aktywa

ING OFE 38,74% 35,72% 13,96% 4,00% 7,67% 64169,7

OFE PZU "Złota Jesień" 41,53% 36,58% 10,78% 7,16% 3,95% 36282,3

AXA OFE 50,14% 32,51% 5,43% 6,04% 5,88% 16912,6

Amplico OFE 48,18% 34,97% 1,87% 8,69% 6,29% 21368,3

Aviva OFE 44,08% 32,89% 9,14% 8,96% 4,93% 60901,4

AEGON OFE 50,74% 35,08% 2,72% 3,23% 8,23% 11601,4

Generali OFE 49,40% 35,23% 3,43% 6,34% 5,60% 13529

Nordea OFE 45,01% 35,23% 2,65% 8,81% 8,30% 12048,3

Ogółem 45,98% 34,78% 6,25% 6,64% 6,36% 236813

Średnia ważona 43,70% 34,70% 8,80% 6,60% 6,10%

Struktura aktywów OFE na podstawie

8 największych ffunduszy

Obligacje i Bony

Sskarbowe

Akcje spółek notowanych na

GPW

Depozyty Bbankowe

Papiery wartościowe gwarantowane przez

Skarb Państwa

Inne Aaktywa

Suma aktywów w mln zł


wartościowe gwarantowane przez SP, na które składają się prawie wyłącznie obligacjeemitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego.

Aktywa posiadane przez Otwarte Fundusze Emerytalne możemy podzielić na tzw.aktywa prywatne i państwowe.

Aktywa prywatne to depozyty bankowe, akcje firm prywatnych i inne pomniejszeaktywa, charakteryzujące się tym, że są gwarantowane przed podmioty niepubliczne –zazwyczaj spółki giełdowe lub banki.

Aktywa publiczne to z kolei aktywa, których gwarantem jest państwo – w związkuz tym posiadanie przez OFE takich aktywów nie ma nic wspólnego z „prywatyzacją”emerytur. W dalszym ciągu, tak jak w przypadku ZUS, ich gwarantem pozostaje państwo, z tąróżnicą, że OFE pełni tutaj rolę pośrednika. W przypadku bankructwa państwa, emeryturygwarantowane tymi aktywami nie zostaną wypłacone, zupełnie tak jak w przypadku ZUS.

Mimo że większość aktywów OFE w dalszym ciągu stanowią aktywa publiczne,można zauważyć zwiększenie stosunku akcji i depozytów bankowych do obligacji i innychaktywów publicznych w ciągu ostatniego roku.

Nie zmienia to jednak faktu, że przynajmniej w połowie emerytury z OFE nie mająnic wspólnego z prywatnym systemem emerytalnym.

Wyk. 4. Struktura aktywów OFE z podziałem na aktywa prywatne i państwowe

18

56%

44%

Aktywa OFE

Aktywa państwoweAktywa prywatne


1.2.3. Wysokość dotychczas pobranych przez OFE prowizji

Tab.4. Koszt Otwartych Funduszy Emerytalnych

Powszechne towarzystwa emerytalne uzyskują przychody z 3 podstawowychtytułów:

• opłat od składek członków funduszu przekazywanych z ZUS do OFE.• opłat za zarządzanie otwartym funduszem uzależnionych od wartości zarządzanych

aktywów.• wynagrodzenia premiowego uzależnionego od stopy zwrotu zarządzanego OFE

w okresie 3 lat.Opłata od składek do 01.04.2004 wynosiła 10% wysokości przekazanych składek.

Następnie do 31.12.2009 r. zostały obniżone do poziomu 7%. Od tej pory praktyczniewszystkie OFE pobierają opłatę w wysokości 3,5%.

Opłata za zarządzanie wynosi 0,0045% w skali miesiąca, przy aktywach do 8 mldzłotych, po przekroczeniu tej kwoty maleje zgodnie ze statutem OFE.

Wynagrodzenie premiowe wynosi 0,005% wartości aktywów netto w skali miesiąca. W ciągu 14 lat działalności OFE pobrały tytułem powyższych punktów 18,5 mld

złotych. Szczegółowa analiza przychodów w poszczególnych latach ujawnia pewne patologiezwiązane z tym systemem. Na koniec roku 2006 OFE mogły się pochwalić zagregowanymzyskiem wysokości 36 mld złotych. Dwa lata później zysk stopniał do 20 mld złotychpomimo tego, że w ciągu dwóch lat otrzymały około 40 mld złotych w formie składek od

19

Rok

1999 2,29 2,29 0,21 2,35 0,06

2000 7,6 9,89 0,74 9,5 -0,39

2001 8,71 18,6 0,81 19,5 0,9

2002 9,55 28,15 0,76 31,6 3,45

2003 10,27 38,42 0,86 44,8 6,38

2004 11,42 49,84 0,99 62,6 12,76

2005 14,02 63,86 1,2 86,08 22,22

2006 16,16 80,02 1,45 116,56 36,54

2007 17,72 97,74 1,64 140,03 42,29

2008 20,51 118,25 1,82 138,26 20,01

2009 21,51 139,76 2,17 178,63 38,87

2010 23,15 162,91 1,99 221,25 58,34

2011 15,75 178,66 1,81 224,72 46,06

2012 8,2 186,86 1,6 269,59 82,73

SUMA 186,86 186,86 18,05 269,59 82,73

Składka przekazywana

Z ZUS Ddo OFE

Składka przekazywana

z ZUS do OFE,

Nnarastająco

Przychody OFE

(w mld zł)

Aktywa netto (w mld zł)

Zysk OFE w mld zł

(różnica między przekazanymi składkami a

Aaktywami netto)


ZUS. Bez względu na mierne osiągnięcia w dziedzinie inwestowania naszych oszczędnościw latach 2007 i 2008 OFE pobrały około 3,5 mld złotych opłat i prowizji. Jak wynikaz przedstawionych powyżej danych suma 18 mld przychodów stanowi jedną dziesiątąwszystkich składek przekazanych przez ZUS i prawie jedną czwartą łącznego zyskuwypracowanego dla ubezpieczonych.

20


1.3. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

1.3.1. Informacje Ogólne

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) jest instytucją państwowąpowołaną do realizacji zadań związanych z kompleksową obsługą ubezpieczenia społecznegorolników. Została powołana do życia ustawą z dnia 20 grudnia 1990 roku. We wcześniejszychlatach ubezpieczenia społeczne rolników indywidualnych nie były jednoznacznie określone,a często pozostawali oni bez ochrony. Nowe rozwiązania zostały wprowadzone od dnia 1stycznia 1991 roku.

„Ideą wyodrębnienia KRUS był zamiar stworzenia w Polsce samodzielnej,wyspecjalizowanej organizacji, która jako rzeczywisty gospodarz ubezpieczeniaspołecznego rolników, mogłaby przejąć i zapewnić sprawną realizacjęrozproszonych wcześniej zadań w dziedzinie obsługi ubezpieczenia, jak równieżpodjąć się nowych zadań nierealizowanych dotychczas przez żadną instytucjęubezpieczeniową w kraju.”2

KRUS tym samym został instytucją zobowiązaną do realizacji zadań wynikającychz ustawy. Jego główne zadania to:1. Przyznawanie i wypłata świadczeń emerytalno-rentowych, chorobowych, wypadkowych,macierzyńskich3 oraz innych świadczeń pozaubezpieczeniowych. 2. Obsługa ubezpieczonych rolników i świadczeniobiorców Kasy (emerytów i rencistów)w sprawach dotyczących objęcia ubezpieczeniem społecznym, wymiaru i poboru składek naubezpieczenie oraz przyznawania i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia.3. Prowadzenie rozliczeń z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne emerytów i rencistóworaz rolników i pracujących z nimi domowników, ewidencjonowanie składek na kontachubezpieczonych oraz przekazywanie informacji o ubezpieczonych i opłaconych za nichskładkach na ubezpieczenie zdrowotne do instytucji właściwej do spraw ubezpieczeniazdrowotnego (obsługa ubezpieczenia zdrowotnego – płatnik składek na rzecz NFZ).4. Prowadzenie działalności prewencyjnej (działalność na rzecz zapobiegania wypadkomprzy pracy i chorobom zawodowym) poprzez m.in. upowszechnianie wiedzy (w tymznajomości zasad BHP dzieci i dorosłych); analiza zdarzeń ich przyczyn i okoliczności;organizację szkoleń.5. Inicjowanie i wspieranie rozwoju ubezpieczeń wzajemnych.6. Prowadzenie nieodpłatnej, dobrowolnej rehabilitacji leczniczej4.7. Realizacja własnego systemu orzecznictwa lekarskiego (dwie instancje).8. Pobieranie zaliczek na podatek dochodowy od wypłacanych rent i emerytur.

KRUS realizuje również odrębne zadania zlecone przez państwo m.in. świadczeniakombatanckie dla inwalidów wojennych.

2 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, „Informacje podstawowe”, Warszawa 2009.

3 Wypłacany z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego rolników. Rolnikowi(jego małżonkowi, domownikowi) ubezpieczonemu w KRUS z tytułu urodzenia dziecka (także z tytułuprzyjęcia dziecka w wieku do jednego roku na wychowanie), przysługuje zasiłek macierzyński wypłacanyjednorazowo w wysokości czterokrotności emerytury podstawowej obowiązującej w dacie porodu.

4 Działania te prowadzą centra i ośrodki KRUS oraz sanatoria współpracujące z Kasą.

21


Wyk. 5. Ubezpieczeni w latach 1991-2011 w odniesieniu do świadczeniobiorcówKRUS

W systemie ubezpieczeń społecznych rolników wyodrębniono dwa rodzajeubezpieczenia funkcjonujące na odrębnych zasadach finansowych:

• ubezpieczenie emerytalno-rentowe (w przeważającej części finansowane z dotacjibudżetowej, uzupełnionej przychodami ze składek ubezpieczonych rolników),

• ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie (świadczenia z tegoubezpieczenia finansowane ze środków Funduszu Składkowego UbezpieczeniaSpołecznego Rolników, który utrzymuje się wyłącznie ze składek od rolników).

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego prowadzi samodzielną gospodarkęfinansową. Jej podstawą są powołane państwowe trzy podstawowe fundusze celowe:1. Fundusz Emerytalno-Rentowy – tworzony ze składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników, z refundacji ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a takżez uzupełniającej dotacji z budżetu państwa.

22

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 20121 200 000

1 300 000

1 400 000

1 500 000

1 600 000

1 700 000

1 800 000

1 900 000

2 000 000

2 100 000

Ubezpieczeni w latach 1991-2011 w odniesieniu do świadczeniobiorców KRUS

liczba świadczeniobiorców liczba ubezpieczonych

Lata


Wyk. 6. Struktura wydatków na świadczenia finansowe z FER w i kwartale 2012 r.

2. Fundusz Prewencji i Rehabilitacji – tworzony z odpisów od funduszu składkowegow wysokości 1% planowanych wydatków oraz dotacji budżetowej, a przeznaczony jest dofinansowania kosztów osobowych i rzeczowych.3. Fundusz Administracyjny – tworzony jest z odpisów od Funduszu Emerytalno-Rentowego(w wysokości do 3,5% planowanych wydatków) i Funduszu Składkowego (w wysokości do9% planowanych wydatków). Przeznaczony jest na finansowanie kosztów obsługiubezpieczenia, z wyjątkiem kosztów pokrywanych ze środków Funduszu Składkowego lubFunduszu Prewencji i Rehabilitacji. Ponadto z jego środków finansowane są koszty obsługizadań w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego.Istnieje również fundusz pozabudżetowy niebędący funduszem celowym:4. Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników (Fundusz Składkowy) –posiada osobowość prawną, zagospodarowuje składki na ubezpieczenie wypadkowe,chorobowe i macierzyńskie, starając się je pomnażać (poprzez inwestycje w lokaty bankowe,obligacje Skarbu Państwa). Jest także właścicielem ośrodków rehabilitacji rolników.Finansuje świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego.

23

15,40%

81,00%

3,50%

Struktura wydatków na świadczenia finansowe z FER w I kwartale 2012r.

renty z tytułu niezdolności do pracy

emerytury

renty rodzinne


Wyk. 7. Struktura wydatków na świadczenia finansowane z funduszu składkowegow 2011 r.

24

17,40%

71,80%

10,80%

Struktura wydatków na świadczenia finansowe z funduszu składkowego w 2011r

zasiłki macierzyńskie

zasiłki chorobowe

jednorazowe odszkodowania po-wypadkowe


1.3.2. Fundusz Emerytalno-Rentowy (FER)

Na potrzeby niniejszego raportu w tym rozdziale skupiamy się na opisie mechanizmufunkcjonowania, kosztów i efektywności działania Funduszu Emerytalno-Rentowego KasyRolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Naszym celem jest przede wszystkim ukazanienajważniejszych aspektów związanych z częścią emerytalną funduszu KRUS, jakodopełnienia aktualnie funkcjonującego systemu emerytalnego w Polsce.

Tab. 4. Liczba osób ubezpieczonych w KRUS wg wieku i płci (stan na 31.12.2011 r.)

25

Ogółem Mężczyźni Kobiety

Ogółem 1038304 521798 589513

0-18 675 254 421

19-24 51509 18943 32566

25-30 137748 66667 71081

31-36 215065 113414 101651

37-42 262084 140275 121809

43-48 276517 143399 133118

49-54 310379 154863 155516

55-60 198272 70855 127417

61-65 60192 11200 48992

66 i więcej 3867 1206 2661


Wyk. 8. Liczba osób ubezpieczonych w KRUS wg wieku i płci (stan na 31.12.2011 r.)

Emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), któryspełnia łącznie następujące warunki:

• osiągnął wiek emerytalny (60 lat dla kobiety, 65 lat dla mężczyzny),• podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat.

Okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu to okres ubezpieczeniaspołecznego rolników począwszy od 1 stycznia 1991 r. Ustawa o ubezpieczeniu społecznymrolników przewiduje także możliwość przyznania ubezpieczonemu rolnikowi emerytury, jeślispełnia on łącznie następujące warunki:• osiągnął wiek 55 lat, jeśli jest kobietą albo 60 lat, jeśli jest mężczyzną,• podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 30 lat,• zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Do okresów podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, od których zależyprawo do emerytury rolniczej, zalicza się okresy:

• podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ichrodzin w latach 1983-1990,• prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym poukończeniu 16. roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r.,• od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi.

26

010 00020 00030 00040 00050 00060 00070 00080 00090 000

100 000110 000120 000130 000140 000150 000160 000

Liczba osób ubezpieczonych w KRUS w 2011r.

Mężczyźni

Kobiety

Wiek


Tab. 5. Przeciętna miesięczna liczba emerytur wg rodzajów świadczeń w IV kwartale 2011

Tab. 6. Przeciętne miesięczne wydatki na świadczenia emerytalne wg rodzajów świadczeńw 2011 roku (średnia miesięczna z wydatków z całego roku) w tys.

Tab. 7. Przeciętne miesięczne świadczenie emerytalne wg rodzajów świadczeń

Tab. 8. Liczba osób pobierających emerytury wg wieku i płci (stan na 31.12.2011 r.)

27

EMERYTURY RAZEM 1043345

49822

Emerytury rolnicze 669549

Emerytury za przekazane gospodarstwo rolne Państwu 64419

Emerytury za przekazane gospodarstwo rolne następcy 304016

Emerytury nie związane z przekazaniem gospodarstwa rolnego 5361

w tym emerytury wcześniejsze

EMERYTURY RAZEM 922355

41155

Emerytury rolnicze 603045

Emerytury za przekazane gospodarstwo rolne Państwu 53723

Emerytury za przekazane gospodarstwo rolne następcy 260764

Emerytury nie związane z przekazaniem gospodarstwa rolnego 4824


EMERYTURY RAZEM 873,19

819,85

Emerytury rolnicze 901,51

Emerytury za przekazane gospodarstwo rolne Państwu 803,1

Emerytury za przekazane gospodarstwo rolne następcy 827,89

Emerytury nie związane z przekazaniem gospodarstwa rolnego 875,07


Ogółem Mężczyźni Kobiety

Ogółem 1038304 273147 765157

50-54 30 19 11

55-59 38516 58 38458

60-64 114210 11423 102787

65-69 148966 49563 99403

70-74 177914 57625 120289

75-59 196244 54253 141991

80 i więcej 362424 100206 262218


Wyk. 9. Liczba osób pobierających emerytury wg wieku i płci (stan na 31.12.2011 r.)

28

50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-59 80 i więcej0

25 000

50 000

75 000

100 000

125 000

150 000

175 000

200 000

225 000

250 000

Liczba osób pobierających emerytury w 2011r.

Mężczyźni

Kobiety

Wiek


1.3.3. Zmiany w emeryturach KRUS

Rolnicze emerytury i renty po 1 stycznia 2013 r.Z dniem 1 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie

ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innychustaw (Dz. U. z 6 czerwca 2012 r. poz. 637), która, poprzez art. 3, wprowadzi zmiany doustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr50, poz. 291 z późn. zm.).

Zmiany te polegają na:• podwyższaniu i sukcesywnym zrównywaniu wieku emerytalnego dla kobiet oraz

mężczyzn,• ograniczeniu możliwości skorzystania z emerytur „wcześniejszych”,• wprowadzeniu możliwości przejścia na częściową emeryturę rolniczą,• wprowadzeniu okresowej emerytury rolniczej,• zmianie niektórych zasad wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej.

Podwyższanie i zrównanie wieku emerytalnegoPodwyższanie wieku emerytalnego zacznie się od roku 1 stycznia 2013 i będzie

przebiegało stopniowo. Obejmie kobiety urodzone po dniu 31 grudnia 1952 r. i mężczyznurodzonych po dniu 31 grudnia 1947 r.

Pełny wiek emerytalny wynoszący 67 lat będą musiały uzyskać kobiety urodzone podniu 30 września 1973 r. i mężczyźni urodzeni po dniu 30 września 1953 r. Docelowe 67 latzostanie osiągnięte w przypadku mężczyzn w 2020 r., a w przypadku kobiet w 2040 r., a więcodpowiednio po 7 i 27 latach od początku podnoszenia wieku emerytalnego.

Ograniczenie uzyskania emerytury rolniczejEmerytury „wcześniejsze” będą przyznawane tylko rolnikom, którzy do dnia 31

grudnia 2017 r. ukończą wiek 55 lat – kobieta lub 60 lat – mężczyzna, będą legitymować sięokresem, co najmniej 30 lat podlegania wyłącznie rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i zaprzestaną prowadzenia działalności rolniczej.

Z emerytur tych będą mogły skorzystać wyłącznie:• kobiety urodzone przed 1 stycznia 1963 r.,• mężczyźni urodzeni przed 1 stycznia 1958 r.

Wydłużenie wieku emerytalnego i pozostawienie wieku wymaganego dowcześniejszej emerytury na dotychczasowym poziomie spowoduje obniżenie wysokościczęści uzupełniającej emerytury rolniczej „wcześniejszej”. Świadczenie to będzie obniżane po5% emerytury podstawowej za każdy rok dzielący uprawnionego od wieku emerytalnego i,jak dotychczas, będzie podwyższane o 5% po osiągnięciu kolejnego roku życia.

Za każdy rok dzielący kobietę od wieku emerytalnego część uzupełniająca zostaniezmniejszona o 5% emerytury podstawowej, czyli łącznie o 30% emerytury podstawowej. Poupływie każdego kolejnego roku życia część uzupełniająca będzie podwyższana o 5%emerytury podstawowej.

Częściowa emerytura rolnicza O emeryturę częściową będą mogli ubiegać się ubezpieczeni (rolnicy,

domownicy), tj.:

29


• kobiety, które osiągnęły wiek 62 lata i mają co najmniej 35-letni okres podleganiarolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu,

• mężczyźni, którzy osiągnęli wiek 65 lat i posiadają co najmniej 40-letni okrespodlegania rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.

Wysokość częściowej emerytury rolniczej będzie wynosić 50% kwoty emeryturyrolniczej ustalonej na ogólnych zasadach i nie będzie podlegać podwyższeniu do kwotyemerytury podstawowej. Wysokość tego świadczenia nie będzie zmniejszana, mimo żeemeryt będzie prowadził działalność rolniczą.

Emerytura częściowa nie będzie również zmniejszana ani zawieszana, gdy emerytbędzie osiągał przychody z tytułu działalności pozarolniczej podlegającej ubezpieczeniuspołecznemu (np. z tytułu zatrudnienia). Przy częściowej emeryturze rolniczej będąwypłacane te wszystkie dodatki, które są przyznawane na podstawie odrębnych przepisówemerytom, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny.

Z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego przez osobę uprawnioną częściowaemerytura rolnicza zostanie z urzędu zamieniona na emeryturę rolniczą i wówczas częśćuzupełniająca emerytury rolniczej może ulec zawieszeniu, jeżeli emeryt nie zaprzestałprowadzenia działalności rolniczej.

Emerytura częściowa będzie dostępna dla kobiet od 2021 r. (urodzonych po 1958 r.)oraz dla mężczyzn od 2013 r. (urodzonych po 1947 r.).

Postępowanie o przyznanie częściowej emerytury rolniczej wszczyna się napodstawie wniosku złożonego przez osobę zainteresowaną, na takich samych zasadach jakw przypadku emerytury rolniczej w pełnym wieku emerytalnym.

Okresowa emerytura rolnicza Osobom, którym upłynął okres na jaki została im przyznana renta strukturalna przez

Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, a które nie osiągnęły jeszcze wiekuemerytalnego, będzie przysługiwała okresowa emerytura rolnicza do dnia osiągnięcia tegowieku.

Emerytura okresowa będzie przysługiwała w wysokości emerytury podstawowej –bez względu na posiadany okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Dookresowej emerytury rolniczej będą stosowane odpowiednio przepisy ustawy dotycząceemerytury rolniczej.

Okresowa emerytura rolnicza będzie podlegać zawieszeniu (w odpowiedniej części),jeżeli emeryt nie zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej w rozumieniu ustawy orazzmniejszeniu, jeżeli osiągnie przychody z tytułu działalności pozarolniczej podlegającejubezpieczeniu społecznemu w wysokości powodującej zmniejszenie świadczenia.

Przy emeryturze okresowej będą wypłacane dodatki przyznane na podstawieodrębnych przepisów. Osoba zainteresowana, która utraci prawo do renty strukturalnej,a która nie osiągnęła wieku emerytalnego, powinna zwrócić się do Oddziału Regionalnegolub Placówki Terenowej KRUS, właściwych ze względu na miejsce zamieszkania,z wnioskiem o przyznanie prawa do okresowej emerytury rolniczej. Do wniosku powinnadołączyć kopię decyzji ARiMR przyznającej rentę strukturalną.

Z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego okresowa emerytura rolnicza zostaniez urzędu zamieniona na emeryturę rolniczą, jeżeli uprawniony do emerytury okresowej będzielegitymował się co najmniej 25-letnim okresem ubezpieczenia emerytalno-rentowego.

30


1.4. Emerytury resortowe

Wysokość świadczeń emerytalno-rentowych z MON, MSWiA i MS Niewielką, ale istotną i specyficzną częścią systemu emerytalno-rentowego są

świadczenia wypłacane przez resorty: obrony narodowej, sprawiedliwości oraz sprawwewnętrznych i administracji. W 2010 r. te trzy ministerstwa wypłaciły łącznie 12 290,3 mlnzł z tytułu świadczeń emerytalno-rentowych (wzrost o 6,8% w porównaniu do 2009 r.).Największy udział w tych wydatkach miało MSWiA – 6 047,5 mln zł. Największą częśćświadczeń wypłacanych łącznie przez MON, MS, MSWiA przeznaczono na wypłaty emerytur(8 871,5 mln zł dla 259,4 tys. emerytów). W 2010 r. zanotowano wzrost tych świadczeńo 5,9%, w porównaniu do roku poprzedniego. Na wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracywydatkowano kwotę 1 139,1 mln zł – wzrost o 15,7%. Kwota wydatków na renty rodzinnewyniosła 2 279,8 mln zł (wzrost o 6,5%).

Tab. 9. Kwota świadczeń emerytalno-rentowych z MON, MSWiA i MS (w tys. zł)

Wyk. 10. Struktura wydatków na świadczenia resortowe w 2011 r.

Wzrost wydatków na emerytury był najwyższy w MS (o 12,5%), a najniższyw MSWiA (o 4,7%), a w MON zbliżony był do przeciętnego i wynosił 6,2%. Wysokośćprzeciętnej emerytury w resortach w 2010 r. wyniosła: 2 857,10 zł. W MON (wzrost o 5,9%),2 961,02 zł. W MS (wzrost o 8,2%) oraz 2 827,29 zł w MSWiA (wzrost o 4,2%). Podobniejak w ZUS i w KRUS przeciętne emerytury były najwyższym z wypłacanych świadczeń.

31

Ogółem 100,00% 12290286,3

Emerytury 72,00% 8871471,6

9,00% 1139058,3

Renty rodzinne 19,00% 2279756,4

Renty z tytułu niezdolności do pracy

Struktura wydatków na świadczenia resortowe w 2011r.

Renty rodzinne

Emerytury

Renty z tytułu niezdolności do pracy


1.4.1 Emerytury MSW

W sprawach zaopatrzenia emerytalnego pracowników podlegający pod resort MSW,organem właściwym jest Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa SprawWewnętrznych.

Tab. 10. Przeciętna liczba świadczeń i przeciętna wysokość świadczeniaemerytalnego (stan na 30.06.2012 r.)

Tab. 11. Struktura wg wieku osób pobierających emerytury w odsetkach (stan na 30.06.2012 r.)

Wyk.11. Struktura wieku osób pobierających emerytury w odsetkach (stan na30.06.2012 r.)

32

Liczba świadczeń Wysokość świadczenia

Emerytury 141749 3149,3

Wiek Ogółem Ogółem liczba Mężczyźni Kobiety

Ogółem 100,00% 141749 100,00% 100,00%

50 lat i mniej 21,22% 30079 22,90% 6,12%

51-55 17,06% 24182 17,57% 12,50%

56-60 17,23% 24423 16,44% 24,38%

61-65 17,63% 24990 17,26% 20,95%

66-70 9,59% 13594 9,48% 10,54%

71-75 6,88% 9752 6,60% 9,35%

76 lat i więcej 10,39% 14728 9,75% 16,16%

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

Struktura wieku osób pobierających emerytury w odsetkach w 2011r.

Mężczyźni

Kobiety

Wiek


Wyk. 12. Przeciętna wysokość świadczenia wypłacanego przez ZER MSWw latach 2001-2011

Tab. 12. Struktura emerytur MSW według okresu ich pobierania (stan na 30.06.2012 r.)

33

2005 2006 2007 2008 2009 20100,00

500,00

1 000,00

1 500,00

2 000,00

2 500,00

3 000,00

Przeciętna wysokość świadczenia emerytalno-rentowego wypłacanego przez MSW

Przeciętne świadczenie w zł

Okres pobierania świadczenia Emerytury

OGÓŁEM 100,00%

Poniżej 6 lat 24,55%

6.10.2013 18,61%

1.11.2015 16,51%

16-20 11,71%

21-25 19,02%

26-30 3,90%

31 lat i więcej 5,69%


2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110,00

500,00

1 000,00

1 500,00

2 000,00

2 500,00

3 000,00

Przeciętna wysokość wypłacanego świadczenia


Wyk. 13. Struktura emerytur MSW wg okresu ich pobierania (stan na 30.06.2012 r.)

34


1.4.2. Emerytury MON

Wydatki na emerytury w resorcie ogółem: 3 624 311 166 złPrzeciętna miesięczna emerytura: 2 857,10 zł

Tab. 13. Przeciętna wysokość świadczenia emerytalno-rentowego wypłacanego przezmon w latach 2005-2010

Tab. 14. Struktura według wieku osób pobierających emerytury w liczbach (stan na1.01.2011)

35

Lata

2005 2177,9 97,7

2006 2296,53 105,4

2007 2335,6 101,7

2008 2425,02 103,8

2009 2599,28 107,2

2010 2745,24 105,6

Przeciętne świadczenie (w zł)

Rok poprzedni = 100%

Wiek Ogółem Mężczyźni Kobiety

Ogółem 109073 108917 156

39 i mniej 3584 3584 0

40-44 6790 6780 10

45-49 9462 9430 32

50-54 15289 15277 12

55-59 20271 20258 13

60-64 20743 20715 28

65-69 11728 11714 14

70-74 6632 6621 11

75-79 7097 7087 10

80 lat i więcej 7477 7451 26


Wyk. 14. Struktura według wieku osób pobierających emerytury w liczbach

36

0

5 000

10 000

15 000

20 000

Struktura według wieku osób pobierających emerytury

Mężczyźni

Kobiety

Wiek


1.4.3. Emerytury MS

Wydatki na emerytury w resorcie ogółem: 723 010 610 złPrzeciętna miesięczna emerytura: 2 961,02 zł

Tab. 15. Przeciętna wysokość świadczenia emerytalno-rentowego wypłacanego przezMS w latach 2005-2010

Tab. 16. Struktura według wieku osób pobierających emerytury w liczbach (stan na 31.12.2010)

37

Lata

2005 2080,67 101,1

2006 2211,78 106,3

2007 2254,43 101,9

2008 2402,45 106,6

2009 2606,79 108,5

2010 2802,12 107,5

Przeciętne świadczenie (w zł)

Rok poprzedni = 100%

Wiek Ogółem Mężczyźni Kobiety

Ogółem 20636 17617 3019

39 i mniej 86 84 2

40-44 1021 978 43

45-49 2191 2078 113

50-54 3317 2959 358

55-59 3620 2967 653

60-64 3947 3259 688

65-69 2348 1993 355

70-74 1765 1400 365

75 i więcej 2341 1890 451


Wyk. 15. Struktura według wieku osób pobierających emerytury w liczbach

Wyk. 16. Przeciętna wysokość świadczenia emerytalno-rentowego wypłacanegoprzez MON

38

39 i mniej 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75 i więcej0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

3 500

Struktura osób pobierających emerytury w MS

Mężczyźni Kobiety

Wiek

2005 2006 2007 2008 2009 20100,00

500,00

1 000,00

1 500,00

2 000,00

2 500,00

3 000,00

Przeciętna wysokość świadczenia emerytalno-rentowego wypłacanego przez MON


Lata


1.4.4. Zmiany emerytur mundurowych

Emerytury resortowe dla służb mundurowych od 1 stycznia 2013 r.Z dniem 1 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o zaopatrzeniu

emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, ustawy o zaopatrzeniu emerytalnymfunkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, SłużbyKontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego BiuraAntykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarneji Służby Więziennej i ich rodzin oraz niektórych innych ustaw.

Zmiany zawarte w tej ustawie dotyczą głównie:• podwyższenia wieku emerytalnego dla służb mundurowych,• zmiany sposobu naliczania wysokości emerytur.

Podwyższenie wieku emerytalnego służb mundurowychFunkcjonariusz służb mundurowych zatrudniony przed 1 stycznia 2013 roku

nabywał prawa emerytalne po 15 latach służby bez względu na wiek. Pozwalało to naprzejście na emeryturę w wieku 34 lat. Po zmianie wprowadzonej przez reformę będzienabywać uprawnienia emerytalne po 55. roku życia pod warunkiem, że przepracował 25 lat.

Zmiany sposobu naliczania wysokości emeryturWysokość emerytur funkcjonariuszy nieobjętych reformą jest naliczana na podstawie

ostatniego wynagrodzenia z uwzględnieniem premii i nagród rocznych, co pozostawiało poledo nadużyć.

W nowym systemie wysokość świadczenia będzie obliczana na podstawie średniejpensji z 10 lat wybranych przez funkcjonariusza, kolejnych lat służby przy uwzględnieniudodatków i nagród rocznych. Po 25 latach służby emerytura będzie wynosić 60 proc.podstawy jej wymiaru plus 3% za każdy kolejny rok służby. Maksymalna emerytura będziemogła wynieść 75 proc. pensji. Dodatkowo za każdy miesiąc pobytu w strefie działańwojennych emerytura funkcjonariuszy będzie rosła o 0,5%.

39


2. Skutki starzenia się społeczeństwa dla systemu opiekizdrowotnej

2.1. Wydatki na ochronę zdrowia

Poważnym wyzwaniem stojącym przed każdym państwem o niskim współczynnikudzietności oraz wydłużającej się średniej długości życia jest sposób finansowania służbyzdrowia. Z jednej strony starzejące się społeczeństwo wymaga poświęcania coraz większychśrodków na ochronę zdrowia, z drugiej maleje liczba osób mogących te środki wypracować.Na wykresie 17. przedstawiona została ogólna ocena stanu zdrowia Polaków w różnymwieku. Widoczne jest, że stan zdrowia pogarsza się wraz z wiekiem, a więc wydatki naochronę zdrowia muszą być większe w społeczeństwach o większym odsetku osób starszych.Wg raportu organizacji „Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej” i Amerykańskiej IzbyHandlowej osoby powyżej 65. roku życia, stanowiące zaledwie 13,2% populacji Polskiwygenerowały w 2009. roku 33,6% wszystkich kosztów szpitalnych5.

Wyk. 17. Ludność wg oceny stanu zdrowia6

W Polsce w 2011. roku wydatki publiczne na ochronę zdrowia wyniosły 67 823 000 zł. Ichstrukturę przedstawiono na wykresie 18. Wyodrębnione tam obszary zostały szerzejomówione w dalszej części analizy.

5 Starzejące się społeczeństwo jako wyzwanie ekonomiczne dla europejskich gospodarek. Raportorganizacji „Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej” i Amerykańskiej Izby Handlowej.

6 Zdrowie i ochrona zdrowia, pod red. Piotra Łysonia, Warszawa 2012.

40

0-4 5-9 10-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-7980 i więcej0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%

93,70% 91,30% 91,70% 90,90% 90,40%83,80%

64,40%

45,00%

28,20%

15,10% 13,60%

5,30% 6,50% 7,40% 7,90% 7,90%13,60%

28,50%

39,60%

47,50%

45,60%

36,60%

1,10% 2,20% 0,90% 1,10% 1,60% 2,60% 7,00%15,30%

24,20%

39,30%49,90%

Ogólny stan zdrowia Polaków

dobre przeciętne złeWiek


Wyk. 18. Podział wydatków publicznych na ochronę zdrowia w 2011 r.7

7 http://www.mapawydatkow.pl

41

Podział wydatków publicznych na ochronę zdrowia w 2011 r.

leczenie szpitalne

refundacja cen leków

lekarze pierwszego kontaktu

ambulatoryjna opieka specja-listyczna

pozostałe


2.2. Ludność korzystająca z wybranych usług medycznych

2.2.1. Leczenie szpitalne

Największą część wydatków przeznaczonych na ochronę zdrowia pochłania finansowanieleczenia szpitalnego. W 2011. roku przydzielono na ten cel 27 552 000 zł, co stanowi 41%ogółu. Na wykresie 19. przedstawiono odsetek ludności w różnych grupach wiekowych,korzystających z pobytu w szpitalu z noclegiem. Najliczniej z tej usługi korzystają osobypowyżej 60. roku życia.

Wyk. 19. Ludność korzystająca z pobytu w szpitalu z noclegiem8


42

0-4 5-9 10-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80 i więcej0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

Liczba ludności korzystającej z pobytu w szpitalu z noclegiem

Wiek


2.2.2. Refundacja cen leków

Inną formą działalności państwowych systemów ochrony zdrowia jest refundacja cen leków.W 2011 roku na ten cel przeznaczono w Polsce 8 832 000 zł, co stanowi 13% całościwydatków. Aby ustalić, kto jest największym beneficjentem tej usługi, posłużono siępoglądową charakterystyką, przedstawiającą odsetek ludności w różnych grupach wiekowychzażywającej leki. Została ona przedstawiona na wykresie 20. Również w tym przypadkuodznacza się zdecydowana przewaga osób powyżej 60 roku życia.

Wyk. 20. Ludność zażywająca leki9

9 Tamże.

43

0-4 5-9 10-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80 i więcej0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%

Liczba osób zażywająca leki

Wiek


2.2.3. Lekarze pierwszego kontaktu

Kolejną formą działalności państwa w dziedzinie ochrony zdrowia jest finansowanie usługlekarzy pierwszego kontaktu, na co w 2011 roku wydano 7 335 mln zł. Stanowi to 11 %państwowych wydatków na ochronę zdrowia. Wykres 21 przedstawia odsetek ludnościw różnych grupach wiekowych korzystających z usług lekarzy pierwszego kontaktu.Najczęściej z tej formy leczenia korzystają dzieci i osoby w podeszłym wieku. Zdecydowanierzadziej ludzie w wieku produkcyjnym.

Wyk. 21. Ludność odwiedzająca lekarzy pierwszego kontaktu10

10 Tamże.

44

0-4 5-9 10-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80 i więcej0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%

Liczba osób korzystających z usług lekarzy pierwszego kontaktu

Wiek


2.2.4. Leczenie specjalistyczne

Ważną funkcją państwowej opieki zdrowotnej jest też ambulatoryjna opieka specjalistyczna.W 2011 roku pochłonęła ona 4 437 mln zł, co stanowi 6% wydatków przeznaczonych naochronę zdrowia. Odsetek ludności w różnych grupach wiekowych korzystających z poradlekarzy specjalistów przedstawia wykres 22. Jak widać, z tej usługi najczęściej korzystająosoby powyżej 50 roku życia.

Wyk. 22. Ludność odwiedzająca lekarzy specjalistów11

11 Tamże.

45

0-4 5-9 10-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80 i więcej0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

Liczba ludności korzystających z porad lekarzy specjalistów

Wiek


2.2.5. Pozostałe

Opisane wyżej obszary działalności państwa stanowią w sumie 71% wydatkówprzeznaczonych na ochronę zdrowia w 2011 roku. Poza wyżej wymienionymi znaczny udziałmają też wydatki samorządów na ochronę zdrowia (4 090 mln zł), opieka psychiatrycznai leczenie uzależnień (2 053 mln zł), rehabilitacja (1 830 mln zł), instytucje ochrony zdrowia(1 806 mln zł), Pogotowie Ratunkowe (1 758 mln zł), leczenie stomatologiczne(1 710 mln zł), a także wiele innych form działalności, które na tle ww. stanowią wydatkimarginalne.

46


2.2.6. Prognozy

W związku ze zmianami demograficznymi, dokonano prognozy przyszłych strukturwiekowych pacjentów przy założeniu niezmiennych odsetków beneficjentów wybranychusług w danych grupach wiekowych. W tym celu przyrównano przedstawione wyżej dane docharakterystyk demograficznych przewidywanych w przyszłości. Tabela 17 przedstawiazestawienie danych z 2009 roku z wynikami prognoz na rok 2030 i 2060. Ograniczono się dodwóch przedziałów – pacjentów przed i po 60 roku życia. Wiek ten jest zbliżony do średniegowieku przejścia na emeryturę, a więc stanowi granicę między ludźmi opłacającymi składkiz wypracowanych dochodów, a emerytami. W celu lepszego zobrazowania zachodzącychzmian wyniki prognozy dotyczące najbardziej kosztownej formy leczenia – pobytu w szpitaluz noclegiem zobrazowano na wykresie 23. Powyższe zmiany skutkować będą wzrostemskumulowanych nakładów na służbę zdrowia. Szacuje się, że udział wydatków na opiekęzdrowotną wzrośnie z około 4% PKB w roku 2007 do 5,4% PKB w roku 2060. Ponadtowzrosną również koszty opieki nad ludźmi starszymi z 0,4% PKB do 1,1% PKBw analogicznym okresie. Całkowity koszt wzrośnie więc o około 2,1% PKB (to więcej niżwydajemy na siły zbrojne, które pochłaniają 1,95% PKB12.

Tab. 17. Prognoza dotycząca pacjentów korzystających z wybranych usług 13 14



14 Long-Term Care Policies for Older Populations in new EU Member States and Croatia: Challengesand Opportunities [w:] http://pl.scribd.com

47

Odsetek pacjentów powyżej 60 roku życia

Usługa Rok

2009 2030 2060

Pobyt w szpital z noclegiem 37,00% 49,00% 64,00%

Leki refundowane 20,00% 35,00% 48,00%

Lekarz pierwszego kontaktu 19,00% 33,00% 46,00%

Ambulatoryjna opieka specjalistyczna 26,00% 36,00% 49,00%


Wyk. 23. Odsetek pacjentów przed i po 60. roku życia korzystających z leczenia szpitalnegoz noclegiem15, 16


16 Long-Term Care Policies for Older Populations in new EU Member States and Croatia: Challengesand Opportunities [w:] http://pl.scribd.com

48

63,13%

36,87%

Rok 2009

Przed 60 rokiem życia Po 60 roku życia

36,32%

63,68%

Rok 2060

Przed 60 rokiem życia Po 60 roku życia


2.3. Wnioski

Przedstawione dane mają wyłącznie poglądowy charakter, mimo to można na ichpodstawie spróbować przewidzieć pewne problemy związane z finansowaniem ochronyzdrowia w przyszłości. Liczba ludzi wypracowujących środki na pokrycie kosztów stale sięzmniejsza. Dodatkowo zwiększa się liczba osób starszych – będących największymibeneficjentami systemu opieki zdrowotnej. Wg badań opublikowanych przez NarodowyFundusz Zdrowia już teraz 5% pacjentów generuje 60% kosztów 17. Mechanizm tenpowoduje, że wydatki publiczne na opiekę zdrowotną stanowią coraz większą część PKB (od2008 roku ponad 4%). Dalsze zwiększanie się tej wartości znacząco osłabi gospodarkę.Rozwiązaniem może być albo redukcja świadczeń i zwiększanie wieku emerytalnego, albowprowadzenie skutecznej polityki prorodzinnej, która pomoże zwiększyć przyrost naturalnyi zahamować proces starzenia się społeczeństwa.


49


3. Pokolenie 70+

Tab. 18. Zmiany struktury ludności Polski w latach 2010-2060 w mln (wiekprzedprodukcyjny do 18 roku życia, wiek produkcyjny od 18 roku życia do ustawowegowieku emerytalnego, poprodukcyjny powyżej ustawowego wieku emerytalnego. Tabela

uwzględnia podnoszenie wieku emerytalnego przewidziane przez rząd).

Źródło: Eurostat

Negatywne tendencje demograficzne odbiją się na repartycyjnym systemieemerytalnym. Spadek dzietności połączony ze wzrostem średniej długości życia doprowadządo niemożliwości utrzymania obecnych parametrów systemu zabezpieczenia emerytalnego.Coraz to mniejsza grupa ludzi w wieku produkcyjnym będzie zmuszona utrzymywać corazliczniejszą grupę emerytów. Aby utrzymać płynność systemu rząd będzie musiał podnieśćwiek uprawniający do przejścia na emeryturę, obniżyć wysokość emerytur (tzw.współczynnik zastąpienia) lub podnieść poziom opodatkowania jednostek w wiekuproduktywnym. Ten ostatni współczynnik jest już niezwykle wysoki18, a jego dalszepodnoszenie doprowadziłoby do wzrostu bezrobocia, spadku akumulacji kapitału, aw konsekwencji zagroziłoby również samemu systemowi emerytalnemu. Tak więcprzyjmujemy, że zmiany będą dotyczyły jedynie dwóch pierwszych parametrów.

Na podstawie danych Eurostatu dokonaliśmy szacunkowych wyliczeń zmianokreślonych parametrów emerytalnych jakie będą musiały zostać poczynione, aby uchronićsystem od bankructwa. Poniższe tabele zawierają dane dotyczące szacowanego podwyższaniawieku emerytalnego oraz zmniejszania współczynnika zastąpienia (relacja średniej emeryturynetto do średniej płacy netto) dla roczników od 1960 do 1995, w różnych wariantach.

Wariant: A) Relacja średniej emerytury (netto) do średniego wynagrodzenia netto (tzw.

współczynnik zastąpienia, obecnie wynosi on około 60%) – bez zmian. Badamy jak będzie sięzwiększał wiek emerytalny.

B) Wiek emerytalny bez zmian (tj. 67 lat, dla mężczyzn od 2020, dla kobiet od2040). Badamy jak będzie się zmniejszała relacja wysokości emerytur do wynagrodzeń(współczynnik zastąpienia).

C) Relacja średniej emerytury do średniego wynagrodzenia – będzie malała o 0,4punktu procentowego rok rocznie począwszy od 2016 roku (to znaczy, że w 2060 wyniesie42%) Badamy jak będzie się zwiększał wiek emerytalny.

18 Tzw. klin podatkowy wynosi w Polsce około 40%.

50

WiekRok

2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

Przedprodukcyjny 7300 7037 7044 6905 6406 5793 5379 5217 5170 5063 4832

Produkcyjny 24555 24546 24032 23266 22885 22955 22567 21495 20039 18603 17502

Poprodukcyjny 6312 6786 7319 7950 8275 8109 8166 8632 9334 10005 10376

Ogółem 38167 38369 38395 38121 37565 36857 36112 35343 34543 33671 32710


Tab. 19. Wiek emerytalny dla poszególnych roczników

Jak wynika z powyższej tabeli, za wyjątkiem wariantu B, w którym wiek emerytalnyjest stały, doświadczymy radykalnego podnoszenia poziomu wieku uprawniającego doprzejścia na emeryturę. Gdybyśmy chcieli zachować obecny współczynnik zastąpienia, którywynosi 60%, to ludzie urodzeni po roku 1967 zmuszeni byliby do przejścia na emeryturęw wieku 70 lat. Jeżeli pogodzimy się z powolnym spadkiem wysokości relacji emerytur dopensji to praca do 70 roku życia czeka kobiety urodzone po 1982 oraz mężczyzn urodzonychpo 1979.

W poniższej tabeli możemy sprawdzić ile będzie wynosiła średnia emeryturaw stosunku do średniej pensji w poszczególnych wariantach w określonym roku.

51

RocznikWersja A Wersja B Wersja C

Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety1960 69 66 67 62 67 651961 69 67 67 63 67 661962 69 68 67 63 67 661963 69 68 67 63 67 671964 70 69 67 64 67 671965 70 69 67 64 68 671966 70 69 67 64 68 671967 70 70 67 65 68 671968 70 70 67 65 68 671969 70 70 67 65 68 671970 70 70 67 66 68 671971 70 70 67 66 68 671972 71 71 67 66 68 681973 71 71 67 67 68 681974 71 71 67 67 68 681975 71 71 67 67 68 681976 71 71 67 67 69 681977 72 72 67 67 69 681978 72 72 67 67 69 681979 73 73 67 67 70 691980 73 73 67 67 70 691981 74 74 67 67 70 691982 74 74 67 67 70 701983 75 75 67 67 70 701984 75 75 67 67 71 711985 75 75 67 67 71 711986 76 76 67 67 71 711987 76 76 67 67 71 711988 77 77 67 67 72 721989 77 77 67 67 72 721990 77 77 67 67 72 721991 77 77 67 67 72 721992 77 77 67 67 72 721993 77 77 67 67 72 721994 78 78 67 67 72 721995 78 78 67 67 72 72


Tab. 20. Współczynnik zastąpienia w poszczególnych latach

52


RokWspółczynnik zastąpienia

Wersja A Wersja B Wersja C

2015 60% 60% 60%

2016 60% 59% 60%

2017 60% 58% 59%

2018 60% 57% 59%

2019 60% 56% 58%

2020 60% 54% 58%

2021 60% 53% 58%

2022 60% 52% 57%

2023 60% 51% 57%

2024 60% 50% 56%

2025 60% 49% 56%

2026 60% 48% 56%

2027 60% 47% 55%

2028 60% 47% 55%

2029 60% 46% 54%

2030 60% 46% 54%

2031 60% 46% 54%

2032 60% 46% 53%

2033 60% 47% 53%

2034 60% 47% 52%

2035 60% 47% 52%

2036 60% 47% 52%

2037 60% 47% 51%

2038 60% 46% 51%

2039 60% 46% 50%

2040 60% 46% 50%

2041 60% 45% 50%

2042 60% 44% 49%

2043 60% 43% 49%

2044 60% 42% 48%

2045 60% 41% 48%

2046 60% 40% 48%

2047 60% 39% 47%

2048 60% 38% 47%

2049 60% 37% 46%

2050 60% 36% 46%

2051 60% 35% 46%

2052 60% 34% 45%

2053 60% 33% 45%

2054 60% 32% 44%

2055 60% 31% 44%

2056 60% 30% 44%

2057 60% 30% 43%

2058 60% 29% 43%

2059 60% 29% 42%

2060 60% 28% 42%

Tak oto osoby, które przejdą na emeryturę w roku 2052 w wariancie C, będą żyływ czasach, w których średnia emerytura będzie wynosiła zaledwie 45% średniegowynagrodzenia. Aby lepiej unaocznić sytuację, przenieśmy te parametry na współczesneczasy. Dziś przy współczynniku zastąpienia na poziomie 60% średnia emerytura wynosiokoło 1520 zł netto. Przy obniżeniu tego parametru do 45% wynosiłaby zaledwie około 1140zł. Najniższa emerytura obniżyłaby się z kolei z około 680 zł netto do 510 zł.

53


4. Prezentacja przeglądu systemów emerytalnych orazpolityk prorodzinnych w wybranych państwach.

4.1. Francja

System emerytalny

W ramach powszechnego systemu emerytalnego, do którego należy około 80%społeczeństwa, wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i mężczyzn. Wysokość uzyskiwanejemerytury jest uzależniona od trzech elementów:

1) Wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia podstawowego lub średniegowynagrodzenia rocznego, które od stycznia 2008 roku wyliczane jest na podstawie 25najlepszych lat składkowych (odnośnie osób urodzonych po 1945 roku).

2) Poziomu naliczenia świadczenia emerytalnego, którego pełna wartość wymagaprzejścia na emeryturę po ukończeniu 65 lat lub przepracowania 161 kwartałów składkowych.Wartość tą mogą osiągnąć również osoby należące do specjalnej kategorii, w ramach którejznajdują się m.in.: kombatanci, ofiary wojny, deportowani i internowani, a także niezdolni dopracy.

3) Czasu odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. W systemie francuskim istnieje możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę.

Osoby, które nie ukończyły 60 lat i odprowadzały składki przez okres mniejszy niż 161kwartałów, otrzymują pomniejszone świadczenie, proporcjonalnie do zgromadzonychkwartałów składkowych. W przypadku osób kontynuujących pracę po 60. roku życia, tudzieżwychowujących co najmniej trójkę dzieci, emerytura podstawowa ulega zwiększeniu.Podobnie rzecz ma się w sytuacji osób utrzymujących małżonka, lub wymagających zewzględu na stan zdrowia pomocy osoby trzeciej.

W przypadku śmierci osoby podlegającej ubezpieczeniu emerytalnemu, możliwe jestprzyznanie renty małżonkowi, o ile spełnia on kryteria dochodowe. Maksymalna wysokośćrenty wynosi 54% wysokości emerytury, którą ubezpieczony pobierał lub mógł pobierać.

Polityka prorodzinna

Według danych Banku Światowego z 2010 roku, wskaźnik dzietności we Francjiwyniósł 2.0, oscylując wokół tej wartości przez ostatnie 6 lat i będąc jednym z najwyższychw Unii Europejskiej. Liczba ludności państwa systematycznie rośnie – w 2000 roku wynosiła60,5 mln, a w 2011 roku już 65 mln. Dobry wynik demograficzny Francji nakazuje zatembliżej przyjrzeć się stosowanym tam mechanizmom polityki prorodzinnej.

Dane OECD za 2007 rok pokazują wyraźnie, że Francja wydaje ponad 3,71% PKBna politykę prorodzinną (średnia krajów OECD – 2,2%), która przybiera postać różnych form.Jedną z nich są 16-tygodniowe urlopy macierzyńskie, wraz z przysługującym zasiłkiemmacierzyńskim w wysokości pełni miesięcznych zarobków (z górnym limitem 2946 euro),a także urlopy wychowawcze do trzecich urodzin dziecka, w ramach których rodzicowiprzysługuje zasiłek opiekuńczy w kwocie 560,40 euro miesięcznie. Matkom przysługujerównież jednorazowe świadczenie w momencie urodzenia dziecka (tzw. becikowe)w wysokości 907,60 euro, ale tylko tym, które poddadzą się podstawowym badaniomw 14 tygodniu ciąży i spełniają kryteria dochodowe. Do trzecich urodzin dziecka rodzice

54


spełniający powyższe kryteria mogą pobierać zasiłek w wysokości 181,52 euro miesięcznie,a w przypadku posiadania co najmniej dwójki dzieci, zasiłek wypłacany jest niezależnie odosiąganych dochodów.

Francuskie rodziny wielodzietne korzystają również z preferencji w systemiepodatkowym, poprzez zastosowanie tzw. kwot rodzinnych. Pozwalają one na wielokrotnekorzystanie z kwoty wolnej od podatku i dzięki temu na umieszczenie w niższej grupiepodatkowej. W zamierzeniu władz, dzietności ma sprzyjać także efektywny system opieki naddziećmi, zakładający m.in. bezpłatną edukację przedszkolną, system żłobków dla dzieciponiżej 3 roku życia, a przede wszystkim dużą ilość zarejestrowanych opiekunek, za którepaństwo pokrywa w całości lub części składki na ubezpieczenie społeczne oraz przyznajerodzicom specjalny dodatek, zależny od wielkości rodziny i dochodów

55


4.2. Kanada

System emerytalny

Wiek emerytalny w Kanadzie wynosi obecnie 65 lat dla kobiet i mężczyzn,aczkolwiek obywatele mogą pracować do ukończenia 70 lat. Mogą także skorzystać zewcześniejszej emerytury po ukończeniu 60 lat – w takim przypadku uzyskują o 30% niższeświadczenie od podstawowego (6% za każdy rok).

System kanadyjski opiera się na trzech filarach:

1. Powszechne zabezpieczenie emerytalne – niezależne od lat pracy, ponieważfinansowane jest w całości z podatków. Warunkiem jego uzyskania jest posiadanieobywatelstwa kanadyjskiego albo prawa pobytu, przy czym taka osoba musi zamieszkiwaćw Kanadzie przez co najmniej 10 lat po ukończeniu 18 roku życia. Zabezpieczenie może byćrównież wypłacane osobom mieszkającym poza granicami wówczas, gdy mieszkały naterytorium Kanady przez 20 lat. Uzyskiwanie świadczenia z pierwszego filaru nie wykluczamożliwości kontynuowania zatrudnienia. Zabezpieczenie podlega waloryzacji cztery razyw roku o wskaźnik inflacji – w 2010 roku jego maksymalna wysokość wynosiła 516 dolarówkanadyjskich (CAN). Powszechne zabezpieczenie emerytalne zostało utworzone w celuzapewnienia minimalnych środków egzystencji.

2. Emerytura państwowa – wypłacana w ramach obowiązkowego systemu, doktórego należą osoby zatrudnione oraz prowadzące działalność gospodarczą pomiędzy 18,a 70 rokiem życia. W 2010 roku składka emerytalna wynosiła 9,9% – opłacana w równychczęściach przez pracownika i pracodawcę, lecz nie więcej niż 2163,15 CAN w skali roku.Pieniądze ze składek lokowane są w większości w obligacje skarbowe. Maksymalnawysokość emerytury państwowej dla osób w wieku 65 lat wynosi 908,75 CAN miesięcznie.Po osiągnięciu wieku emerytalnego za każdy przepracowany rok świadczenie zwiększa sięo pół procenta; w przypadku wcześniejszego przejścia na emeryturę ulega ono zmniejszeniuo tyle samo.

3. Dodatkowe ubezpieczenie emerytalne – w ich skład wchodzą ubezpieczeniaindywidualne oraz pracownicze programy emerytalne. Pierwsze prowadzone są przez firmyubezpieczeniowe, natomiast drugie przez pracodawców z inicjatywy związków zawodowych.Osoby pracujące mogą na nie przeznaczyć do 18% dochodów, z możliwością odliczenia tejżekwoty od podatku. Obecnie z ubezpieczeń dodatkowych korzysta około 50% Kanadyjczyków.


Według danych Banku Światowego z roku 2010, wskaźnik dzietności w Kanadziewyniósł 1,68, pozostając przez ostatnie 5 lat na niemal niezmienionym poziomie. Wydatkipaństwa na politykę prorodzinną są zdecydowanie niższe niż średnia europejska i wynosiływ 2007 roku 1,38% PKB. Podobnie jak w USA, podstawowym instrumentem kanadyjskiejpolityki prorodzinnej są urlopy macierzyńskie, z tą różnicą, że są one dłuższe – wynoszą 50tygodni – oraz płatne – do 55% miesięcznego wynagrodzenia. Na tych samych zasadachurlop jest przyznawany ojcu. Rodzice przechodzący na urlop mają również gwarancjęutrzymania zatrudnienia po jego zakończeniu.

56


4.3. Niemcy

System emerytalny

Wiek emerytalny w Niemczech wynosi 65 lat dla kobiet i mężczyzn, aczkolwiek od2012 roku jest on stopniowo podwyższany tak, aby w 2029 roku osiągnąć wiek 67 lat.Składka emerytalna, która wynosi 19,9%, jest pokrywana w równych częściach przezpracodawcę i pracownika.

System emerytalny w Niemczech oparty jest na trzech filarach:

1. Państwowe ubezpieczenie emerytalne – jest to filar dominujący w całym systemie,ponieważ zapewnia niemieckim emerytom ponad 2/3 świadczeń. Uczestnictwo w nim jestobowiązkowe dla wszystkich osób w wieku produkcyjnym. Ma on charakter repartycyjny,aczkolwiek niektóre grupy zawodowe (tj. prawnicy czy architekci) przynależą do tzw.zawodowych planów emerytalnych o charakterze kapitałowym. Natomiast osoby prowadzącedziałalność gospodarczą mają prawo wyboru pomiędzy systemem repartycyjnyma zawodowym planem emerytalnym.

2. Pracownicze programy emerytalne – utworzone są w ramach zakładów pracyi należy do nich około 14% ludzi w wieku produkcyjnym. o ich tworzeniu decydująpracodawcy, jest to dobrowolna część systemu emerytalnego. Zgromadzone w ramachsystemu środki podlegają metodzie kapitalizacji, a wysokość pobieranych składekuzależniona jest od polityki pracowniczej pracodawcy (np. zawartego układu ze związkamizawodowymi). Warto wskazać, że przychód uzyskany w ramach drugiego filaru jestubezpieczony na wypadek braku stopy zwrotu. Zasadniczą korzyścią uczestnictwa są licznezwolnienia podatkowe dla pracodawców pozwalające zrekompensować koniecznośćdopłacania do składek pracowniczych

3. Prywatne formy oszczędzania na emeryturę – filar ten funkcjonuje od 2002 rokui objętych nim jest tylko 20% osób w wieku produkcyjnym. W ramach filaru oferowane sątrzy rodzaje produktów: ubezpieczeniowe (stanowiące 78% umów), produkty bankowe (np.depozyty), fundusze inwestycyjne. Z wymienionych produktów może skorzystać każda osobaobjęta obowiązkowym systemem emerytalnym. Dodatkową zachętą do uczestnictwaw trzecim filarze jest możliwość odpisania od podatku wpłaconych składek, jak równieżotrzymania dotacji ze strony państwa w wysokości 154 euro rocznie i dodatku na dziecko 300euro.


Na podstawie danych z Banku Światowego wskaźnik dzietności w Niemczechw 2010 roku wyniósł 1,39. Udział wydatków na politykę prorodzinną wyniósł 2,71%w stosunku do PKB.

W skład instrumentów niemieckiej polityki prorodzinnej wchodzą:

1. Urlopy macierzyńskie i wychowawcze – kobiety uprawnione są do 14-tygodniowegopełnopłatnego urlopu macierzyńskiego, w większości finansowanego przez pracodawcę.Urlop przysługuje wyłącznie kobietom zatrudnionym na umowę o pracę. Urlop

57


wychowawczy przysługuje każdemu z rodziców do ukończenia przez dziecko 3 roku życia,w tym 12 miesięcy jest płatnych w wysokości 67% ostatniej pensji (nie więcej niż 1800 euro).

2. Świadczenia pieniężne – najważniejszym z nich jest zasiłek na dziecko przysługujący doukończenia przez nie 18 roku życia., który może zostać przedłużony do 25 roku w przypadkustudentów lub uczących się zawodów. Wysokość zasiłku ma charakter progresywny i wynosi184 euro miesięcznie na pierwsze i drugie dziecko, 190 na trzecie i 215 na czwarte i każdekolejne. Dla rodzin o najniższych dochodach przewidziany jest dodatkowy zasiłek w kwocie140 euro na każde dziecko.

3. Preferencje w systemie podatkowym – rodzice mają wybór w jaki sposób obniżyć dochodypodlegające opodatkowaniu: obniżenie dochodu o kwotę uzyskanych zasiłków na dzieci alboo specjalne odliczenie podatkowe w wysokości 2184 euro na jedno dziecko. W przypadkurodziców rozliczających się łącznie odliczenie wynosi 4368 euro. Samotni rodzice mająprawo do dodatkowego odliczenia kwoty 1308 euro.

4. Opieka zastępcza nad dziećmi – jej podstawą jest system przedszkoli publicznych dladzieci powyżej 3 roku życia, do których uczęszcza 88% z nich. Ze względu na wyżejwymienione urlopy wychowawcze, tylko 19% dzieci poniżej 3 roku życia korzystaz placówek opieki zastępczej.

58


4.4. Stany Zjednoczone

System emerytalny

Wiek emerytalny w USA nie jest sztywno ustalony. Prawo do pełnej emeryturyprzysługuje wraz z ukończeniem 67 lat.

System amerykański opiera się na trzech filarach:

1. Emerytura państwowa – otrzymują ją osoby, które pracowały przez co najmniej 10lat i odprowadzały składkę na fundusz Social Security w wysokości 15% (w równychczęściach płacona przez pracownika i pracodawcę). W przypadku osób prowadzącychdziałalność gospodarczą składka wynosi 16% od uzyskanego dochodu. Ubezpieczony maprawo do wcześniejszej emerytury w wieku 62 lat, jak również do późniejszej po ukończeniu70 lat. Wzór określający wysokość emerytury jest ustalany w drodze ustawy. Przykładowo,w 2011 roku ubezpieczony o dochodach 50 000 USD brutto rocznie otrzyma 1000 USDemerytury. Podobnie jak w przypadku Wielkiej Brytanii i Kanady, i filar ma stanowić formęzabezpieczenia społecznego.

2. Plany emerytalne – są oferowane przez zakłady pracy. W ich ramach możemywyróżnić:

• Plan „określonej korzyści” – stanowią 75% wszystkich planów. Pracodawca w sposóbcałkowicie dowolny wybiera rodzaj inwestycji, ponosząc ryzyko związane z utratąpowierzonych składek. Wysokość emerytury określona jest poprzez zobowiązaniepracodawcy obliczone na podstawie dochodów i liczby lat pracy pracownika. Plan tenmoże być ubezpieczony, przy czym niezależnie od tego zabezpieczenie stanowisocjalny fundusz gwarancyjny.

• Plan „określonego wkładu” – pracodawca wpłaca określoną część wynagrodzeniapracownika na jego konto emerytalne. Pracownik może wybrać jedną z kilku strategiiinwestycyjnych, w związku z czym nie jest uzależniony od wyboru pracodawcy jakw planie „określonej korzyści”.

• Plan hybrydowy – stanowi połączenie wyżej wymienionych planów. Z planupierwszego zastosowano regulacje dotyczące inwestowania składek przez pracodawcęi zabezpieczenia przez fundusz gwarancyjny, natomiast z drugiego możliwość wglądupracownika w stan swojego konta. Różnica polega na możliwości zmiany planu przezpracownika.

3. Indywidualne Konta Emerytalne – wyróżniamy następujące rodzaje:• Zwykle konta emerytalne – w których wpłaty są zwolnione z podatku dochodowego,

natomiast dochody podlegają opodatkowaniu.

• IRA Rotha – pod względem opodatkowania stanowi odwrotność konta zwykłego.

• Konta „rolowane” – zakładające możliwość przystąpienia do planów emerytalnychoraz wystąpienia z nich.

59


• Konta emerytalne prowadzone przez pracodawcę – wpłat dokonuje pracodawca,pracownik ma możliwość wglądu w obraną strategię inwestycyjną.


Na podstawie danych Banku Światowego wskaźnik dzietności w USA w 2010 rokuwyniósł 2,1, oscylując wokół tej wartości przez ostatnie 20 lat. Wydatki na politykęprorodzinną są najniższe spośród wszystkich omawianych państw. W 2007 roku wynosiły one1,19% PKB.

W skład amerykańskiej polityki prorodzinnej wchodzą jedynie urlopy macierzyńskie.Co więcej, USA są jedynym z nielicznych państw, które nie przyznają matkom płatnegourlopu macierzyńskiego. Po porodzie matka uzyskuje prawo do 6 tygodni bezpłatnego urlopu,który może zostać przedłużony do 12 tygodni. Przedłużony urlop wiąże się jednak z ryzykiemutraty pracy. Ojciec dziecka uprawniony jest do 12 tygodni bezpłatnego urlopu tylkow przypadku, gdy pracuje w firmie zatrudniającej więcej niż 50 pracowników.

Pozostałe instrumenty polityki prorodzinnej prowadzone są natomiast na poziomiestanowym.

60


4.5. Szwecja

System emerytalny

Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące publicznego systemu emerytalnegozostały przyjęte w 1999 roku. Należy jednak zauważyć, że pierwsza emerytura naliczana napodstawie nowych uregulowań zostanie wypłacona w 2015 roku. Obowiązkowy dlawszystkich obywateli Szwecji system złożony jest z trzech podstawowych części:

1. Część repartycyjna, wypłacana na podstawie sumy zebranych przez cały okrespracy składek i uzależniona od średniej długości życia.

2. Część kapitałowa, zależna od wysokości uzyskiwanych dochodów.

3. Część gwarantowana, dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej,które nie nabyły prawa do emerytury z części repartycyjnej i kapitałowej.

Wysokość ogólnego świadczenia emerytalnego w systemie szwedzkim uzależnionajest od:

a) uzyskanych dochodów z całego okresu pracy,

b) wieku przejścia na emeryturę,

c) poziomu waloryzacji, powiązanego z rozwojem gospodarczym (np. tempem wzrostupłac i wskaźnikiem inflacji),

d) efektywności inwestycji w części kapitałowej.

Ubezpieczony może wybrać moment przejścia na emeryturę pomiędzy 61, a 67rokiem życia, przy czym za każdy rok pracy w ramach tego okresu wysokość przyszłejemerytury wzrasta o około 9%. Wyjątkiem jest część gwarantowana, która jest finansowanaz podatków i wypłacana dopiero po ukończeniu 65 lat.

Składka emerytalna pobierana jest w wysokości 18,5% wynagrodzenia brutto, będącfinansowana przez pracodawcę i pracownika w częściach równych. Część repartycyjna jestzasilana przez 16%, natomiast kapitałowa 2,5%. Składka z części repartycyjnej trafia doczterech funduszy buforowych, których zasadniczym celem jest ochrona świadczeń przedniekorzystnym wpływem zmian demograficznych i ekonomicznych. W przypadku częścikapitałowej ubezpieczony ma prawo ulokować zgromadzone środki w maksymalnie pięciufunduszach emerytalnych.

Warto zauważyć, że oprócz publicznego systemu emerytalnego, w Szwecji istniejątzw. zakładowe programy emerytalne, przeznaczone zarówno dla pracowników sektorapublicznego, jak i prywatnego. Dobrowolną formę oszczędzania na emeryturę stanowią zaśindywidualne konta emerytalne.

61



Według Banku Światowego, wskaźnik dzietności w Szwecji w 2010 roku wyniósł1,98, co stanowiło kontynuację jego wzrostowej tendencji, która rozpoczęła się na początkutego stulecia. Wpływ na taki stan rzeczy ma zarówno prowadzona polityka prorodzinna, jaki utrzymujący się dodatni bilans migracji. Szwedzi wydają 3,35% PKB na politykęprorodzinną, co plasuje ich w ścisłej czołówce krajów europejskich.

W skład instrumentów szwedzkiej polityki prorodzinnej wchodzą:

1. Urlopy rodzicielskie i wychowawcze – są najważniejszym elementem politykiwspierającej przyrost naturalny. Urlop rodzicielski trwa 480 dni, który może być realizowanyprzez każdego z rodziców w okresie do 8 lat od urodzenia dziecka. Uprawnieni do urlopu sąrodzice, którzy pracowali co najmniej przez sześć miesięcy przed narodzinami dziecka, albo12 miesięcy w okresie dwóch lat przed porodem. Przez pierwsze 390 dni urlopu rodzicowiprzysługuje świadczenie w wysokości 80% wynagrodzenia, natomiast przez kolejne 90 dniprzysługuje zryczałtowana kwota w wysokości 20 euro dziennie. W przypadku chorobydziecka do 12 lat, rodzice mają prawo do urlopu opiekuńczego w wysokości 80%wynagrodzenia w wymiarze maksymalnym 120 dni rocznie.

2. Świadczenia pieniężne – niezależnie od uzyskiwanych zarobków każdej rodziniewypłacany jest comiesięczny zasiłek na dzieci w wysokości ok. 95 euro na każde dziecko.W przypadku rodzin z co najmniej dwójką dzieci, państwo wypłaca progresywny zasiłekrodzinny – jego wysokość wzrasta z każdym kolejnym dzieckiem.

3. Opieka zastępcza nad dziećmi – korzysta z niej ponad 50% dzieci w wieku poniżej3 lat oraz ok. 80% w wieku powyżej 3 roku życia. Opłata za opiekę instytucjonalną nie jestjednakowa, a jej wysokość obliczana jest na podstawie sytuacji materialnej rodziny, liczbydzieci, a także liczby godzin jakie spędza w placówce. Warto wskazać, że prawo do opiekiw państwowych placówkach nie uzyskują dzieci, których rodzice nie pracują.

W ramach szwedzkiego pakietu polityki prorodzinnej nie są przewidziane żadnepreferencje podatkowe dla rodziny wychowujących dzieci.

62


4.6. Wielka Brytania

System emerytalny

Wiek emerytalny w Wielkiej Brytanii wynosi obecnie 65 lat dla kobiet i mężczyzn.Jednak założenia reformy emerytalnej z 2010 roku zakładają, że osoby przechodzące naemeryturę w latach 2024-2046 będą uprawnione do świadczenia po osiągnięciu 68 roku życia.System brytyjski można podzielić na dwa filary:

1. Emerytura państwowa – można ją podzielić na trzy części:• Podstawowa – wypłacana osobom, które płaciły składki przez minimum 30 lat

i osiągnęły wiek emerytalny. Maksymalna wysokość świadczenia w latach 2012-2013wynosi 107 funtów tygodniowo.

• Dodatkowa – uprawnieni są do niej ubezpieczeni, którzy spełniają przynajmniej jedenz warunków: z jednego stosunku pracy zarabiają powyżej 5564 GBP miesięcznie,sprawują opiekę nad dziećmi do 12 lat i pobierają na nie zasiłek, sprawują opiekę nadosobą chorą lub niepełnosprawną i otrzymują zasiłek pielęgnacyjny, pobierają inneświadczenia z powodu choroby lub niepełnosprawności.

• Specjalny dodatek dla osób powyżej 80 roku życia w kwocie 58,5 GBP.

Emerytura państwowa jest opodatkowana oraz niezależna od zarobków i kwotypłaconych składek.

2. Emerytura prywatna – dzieli się na dwie części:• Osobista – wypłacana jest przez banki, kasy mieszkaniowe lub towarzystwa

ubezpieczeniowe. Ubezpieczony może ją pobierać po osiągnięciu 50 lat. Chętnie z niejkorzystają osoby samozatrudnione, pracownicy, którym nie zaoferowano programuemerytalnego w zakładzie pracy, jak również bezrobotni, którzy mogą sobie pozwolićna opłacanie składek. Zaletą tego rozwiązania jest specjalna ulga podatkowa, dziękiktórej za każde wpłacone 78 GBP składek, państwo dopłaca 22 GBP.

• Firmowa – jest to fundusz emerytalny ustanawiany przez pracodawcę, któregowarunki uzależnione są od zapisów umowy z pracodawcą. Najczęstsze rozwiązanie totakie, w którym pracownik wpłaca określony procent zarobków, a pracodawcapartycypuje w tej samej wysokości i pokrywa koszty administrowania funduszem.Podobnie jak w przypadku emerytury osobistej, państwo ustanowiło ulgę podatkowąw wysokości 20%.

Nie ma żadnych przeszkód w korzystaniu zarówno z emerytury osobistej jaki firmowej. W odróżnieniu od emerytury państwowej, wysokość emerytur jest uzależniona odkwoty wpłaconych składek.


Na podstawie danych Banku Światowego, wskaźnik dzietności w Wielkiej Brytaniiw 2010 roku wyniósł 1,94. Wydatki państwa na politykę prorodzinną należą do jednychz najwyższych w Europie i wynoszą 3,58% PKB.

63


W skład instrumentów brytyjskiej polityki prorodzinnej wchodzą:

1. Urlopy macierzyńskie i wychowawcze – kobiety uprawnione są do 52-tygodniowego urlopu macierzyńskiego, przy czym płatne jest 39, w wysokości 90%tygodniowych zarobków. Urlop należy się wyłącznie kobietom, które na 15 tygodni przedurodzeniem dziecka miały przepracowane 25 tygodni bez przerwy, z zarobkami niemniejszymi niż 105 GBP. W przypadku kobiet niespełniających tychże wymagań, państwoprzyznaje zasiłek w wysokości 125 GBP. Ojciec dziecka uprawniony jest do 2-tygodniowegourlopu wychowawczego, płatnego w wysokości 125 GBP tygodniowo. Uprawnienie toprzysługuje ojcu z nieprzerwanym stażem pracy 26 tygodni i zarobkami minimum 95 funtówna tydzień. Każdy z rodziców może również wykorzystać 13 tygodni bezpłatnego urlopuw ciągu 5 lat od urodzenia dziecka.

2. Świadczenia pieniężne – najważniejszym z nich jest zasiłek na dziecko, który coroku jest rewaloryzowany. W 2012 r. wyniósł on 20 GBP tygodniowo na pierwsze dzieckoi 14 funtów na każde kolejne. Warto podkreślić, że od 2014 roku zasiłek będzie należał sięjedynie rodzicom, którzy osiągnęli roczny dochód nie wyższy niż 45000 GBP. Po urodzeniudziecka rodzinom korzystającym z pomocy społecznej przysługuje jednorazowy zasiłek(tzw. becikowe) w kwocie 500 funtów, jak również możliwość zwrotu do 70% kosztówzatrudnienia opiekunki.

3. Opieka zastępcza nad dziećmi – ma ona charakter systemu zdecentralizowanego,za który odpowiadają rodzice i samorządy lokalne. Dla dzieci w wieku 3-4 lat przewidzianezostało 12,5 godziny bezpłatnej opieki przedszkolnej tygodniowo (przez okres 38 tygodni).Za pozostały czas muszą z własnej kieszeni zapłacić rodzice, aczkolwiek rodziny z niższymidochodami mogą otrzymać nawet do 80% zwrotu kosztów. Należy przy tym zaznaczyć, żew Wielkiej Brytanii opieka przedszkolna nie jest obowiązkowa, ale obowiązek uczęszczaniado szkoły dotyczy dzieci już w wieku 5 lat.

W ramach brytyjskiego pakietu polityki prorodzinnej nie są przewidziane żadnepreferencje podatkowe dla rodzin wychowujących dzieci.

Tab. 21. Zestawienie wydatków na politykę prorodzinną i wskaźnika dzietnościw wybranych państwach19

19Opracowanie własne na podstawie danych OECD (2007) i Banku Światowego (2010).

64

Państwo

Francja 3,71 2

Kanada 1,38 1,68

Niemcy 2,71 1,39

Stany Zjednoczone 1,19 2,1

Szwecja 3,35 1,98

Wielka Brytania 3,58 1,94

Wydatki na politykę prorodzinną (w % PKB, dane za 2007 rok)

Dzietność (dane za 2010 rok)


5. Reforma emerytalna

5.1. Diagnoza

Obecnie przez nas stosowany repartycyjny system emerytalny niechybnie zmierza kuzałamaniu. Fikcja odkładania na emeryturę w postaci składek do Zakładu UbezpieczeńSpołecznych spowodowała, że ludzie przestali sami troszczyć się o zabezpieczenie swojejstarości. Posiadanie dzieci oznacza dziś koszt niegenerujący żadnego przychodu. Dzieckostało się niejako dobrem luksusowym. w rzeczywistości jednak wszystkie tak zwane składkisą na bieżąco wypłacane na świadczenia obecnych emerytów, w wyniku czego realneprzepływy pieniężne przybierają kierunek od jednostek aktywnych zawodowo do jednostekw wieku poprodukcyjnym. Zgodnie z prawem ubezpieczeni płacący składki nabywająuprawnienie do określonej emerytury na podstawie wysokości wniesionych wkładów poosiągnięciu określonego wieku. De facto jednak to nowi uczestnicy systemu pokryją kosztyich wypłat. W rezultacie, z formalnego punktu widzenia, wypłacane emerytury są oderwaneod bieżącej sytuacji gospodarczej i od proporcji między jednostkami w wieku produkcyjnym,a tymi znajdującymi się w wieku poprodukcyjnym, choć tak naprawdę to właśnie od nichzależą.

Dawniej, przed wprowadzeniem przymusu ubezpieczeń społecznych, dzieciutrzymywały swoich rodziców, gdy ci osiągnęli podeszły wiek. Obecny system w swej istociedziała podobnie. Jednak w wyniku upaństwowienia zabezpieczenia emerytalnego orazpraktycznego zsocjalizowania wkładów, powstał mechanizm, który można określić mianempiramidy finansowej, choć oczywiście zmodyfikowanej. Ową modyfikacją jest właśnieprzymusowy charakter uczestnictwa. Głównym założeniem piramidy finansowej jestwypłacanie środków członkom wycofującym się z piramidy, za pomocą wkładów ludzi,którzy weszli do systemu później. Jest to więc układ o charakterze transferowym, gdziewpłacany kapitał nie jest nigdzie magazynowany, a tym bardziej pomnażany. Całymechanizm załamuje się zwykle, gdy zabraknie nowych chętnych do przynależności dosystemu. Tą "niedogodność" w teorii miała wyeliminować wspomniana przymusowość. Todzięki niej miał zostać zapewniony stały dopływ nowych uczestników-płatników, czylikolejnych pokoleń.

Fakt niedookreślenia prawa własności środków wpłacanych do Zakładu UbezpieczeńSpołecznych spowodował wystąpienie tzw. efektów zewnętrznych. Manifestują się onepoprzez niemożliwość przypisania całości kosztów lub przychodów jednostce, która jegeneruje. W wyniku tego część tych kosztów lub przychodów zostaje przerzucona na osobytrzecie, bez stosownej rekompensaty. W następstwie pojawienia się owych efektów dochodzido błędnej alokacji zasobów. Efekty zewnętrzne możemy podzielić na negatywnei pozytywne. Negatywne oznaczają możliwość przerzucenia przez jednostkę części bądźcałości kosztów na osoby trzecie. Koszt ten nie jest brany pod uwagę w prywatnej kalkulacjiekonomicznej. Jednak w skali społecznej powoduje stratę. Mechanizm przerzucania kosztówprzez podmioty je wytwarzające możemy określić mianem eksternalizacji kosztów. Jeślichodzi o pozytywne efekty zewnętrzne to polegają one na niemożności wyegzekwowaniapełnych przychodów przez podmiot dokonujący inwestycji. W rezultacie powstajenieekwiwalentna korzyść u osób trzecich. Zjawisko to nazywamy socjalizacją przychodu.

Efekty zewnętrzne mają niebagatelne znaczenie w przypadku państwowego systemuemerytalnego, albowiem w sytuacji, gdy dopuszczamy do socjalizacji przychodu możemy byćpewni, że przychód zagregowany spadnie. W wypadku kosztów sytuacja jest zgoła odwrotna,

65


możliwość eksternalizowania kosztów spowoduje ich zagregowany wzrost. Pomimo, iżw skali całego systemu to nasze dzieci wypracowują naszą emeryturę, z perspektywypojedynczego człowieka całkowicie obojętne jest to czy oraz ile dzieci posiada. Fakt, żeolbrzymi koszt wychowania potomstwa (około 176 tys. złotych to koszt wychowania jednegodziecka do 20 roku życia, w przypadku dwójki dzieci koszt ten wzrasta do 317 tys. zł, trojki –422 tys. zł, czwórki – 528 tys. zł) z prawnego punktu widzenia nie generuje żadnegoprzychodu w postaci wyższej emerytury, prowadzi do spadku motywacji do posiadania dzieci.Z drugiej strony każdy stara się przerzucić koszty swojej emerytury na innych,maksymalizując jednocześnie bieżącą konsumpcje ze środków zaoszczędzonych w wynikudecyzji o nieposiadaniu lub posiadaniu mniejszej ilości dzieci. Następstwem owych efektówzewnętrznych jest spadek dzietności.

Spadek liczby nowonarodzonych dzieci w połączeniu ze wzrostem średniej długościżycia oraz w istocie transferowym charakterem państwowego systemu emerytalnegoprowadzi do niemożliwości utrzymania obecnego mechanizmu zabezpieczenia emerytalnegobez radykalnego podniesienia wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę, bądźdrastycznego spadku wypłacanych emerytur w relacji do ostatniej pensji (tzw. współczynnikzastąpienia). Dzieje się tak, ponieważ transferowy system emerytalny utracił, pomimoswojego przymusowego charakteru, możliwość pozyskiwania dostatecznej ilości nowychuczestników. a wszystko to w wyniku mechanizmu, który sam wytworzył, tj. efektówzewnętrznych będących następstwem niedookreślenia prawa własności konkretnych wkładóww postaci składki emerytalnej (te są na bieżąco wydawane na obecnych emerytów) orazprzyszłych przepływów pieniężnych generowanych przez własne dzieci (składki sąsocjalizowane przed wypłatą emerytur ich rodzicom). Całkowicie upaństwowiony,socjalizujący wpłaty system emerytalny jest więc z góry skazany na załamanie w następstwieimmanentnej niewydolności.

Negatywne implikacje odwracania się piramidy demograficznej (proces starzenia sięspołeczeństwa) nie kończą się na systemie emerytalnym. Zmiany te obciążą ponadto systemopieki zdrowotnej. Stanie się tak z dwóch powodów. Po pierwsze liczba beneficjentóww wieku poprodukcyjnym w stosunku do jednostek aktywnych zawodowo znacznie wzrośnie.Przez to coraz mniejsza aktywna zawodowo grupa płatników składek zdrowotnych będziemusiała utrzymywać coraz większą grupę beneficjentów w wieku emerytalnym. W tymaspekcie system opieki zdrowotnej przypomina transferowy system emerytalny. Po drugie,będzie to skutkowało niewątpliwie wzrostem całkowitych nakładów na opiekę zdrowotną zewzględu na zmianę struktury wiekowej pacjentów. Fakt pogarszania się zdrowia wrazz wiekiem nie budzi wątpliwości. Przy obecnych prognozach demograficznych odsetekpacjentów po 60 roku życia wzrośnie około dwukrotnie w przypadku takich usług jak: pobytw szpitalu wraz z noclegiem, refundacja leków czy dostęp do lekarza pierwszego kontaktu.Tak więc nakłady na opiekę zdrowotną będą musiały rosnąć w warunkach zmniejszania sięliczby potencjalnych płatników w stosunku do beneficjentów. Negatywne efekty starzenia sięspołeczeństwa nie ominą również rynku pracy. W praktyce oznacza to, bowiem mniejsząliczbę "rąk do pracy", a ponadto ta zmniejszająca się grupa ludzi aktywnych zawodowobędzie musiała wziąć na siebie ciężar utrzymywania coraz liczniejszej grupy ludzi w wiekupoprodukcyjnym. Skutkiem tego będzie wzrost opodatkowania i spadek poziomuoszczędności, potęgowany jeszcze bardziej przez wyższą preferencję czasową emerytów.Mniejszy poziom oszczędności oznacza mniejsze inwestycje, a w konsekwencji niższy wzrostgospodarczy. Fakt, iż w chwili obecnej wskaźnik zatrudnienia wynosi jedynie około 57% (dlaludzi w wieku 15-64), nie będzie miał dużego znaczenia, ponieważ spadek inwestycji i wzrostpozapłacowych kosztów pracy uniemożliwi znaczne wykorzystanie tej nadwyżki.

66


Podsumowanie:1) De iure emerytura zależy od wysokości wniesionych pod postacią składki

emerytalnej wkładów. De facto zaś od bieżącej sytuacji na rynku pracy oraz od stosunkujednostek produktywnych do tych, które osiągnęły wiek emerytalny.

2) Upaństwowienie systemu, przymus uczestnictwa oraz transferowy charakterdoprowadziły do powstania piramidy finansowej.

3) Niedookreślenie prawa własności środków wpłacanych do ZUS-u spowodowałowystąpienie tzw. efektów zewnętrznych. Te z kolei prowadzą do nieoptymalnej alokacjizasobów.

4) w wyniku możliwości maksymalizowania konsumpcji bieżącej poprzez podjęciedecyzji o nie posiadaniu dzieci oraz jednoczesne czerpanie korzyści z produktywności dzieciobcych ludzi poprzez transferowy system emerytalny, nastąpiła eksternalizacja kosztównieposiadania dzieci, następstwem czego spadła presja posiadania potomstwa.

5) Socjalizacja przychodów z posiadania dzieci, tj. sytuacja, w której indywidualnieponoszone koszty wychowania potomstwa nie skutkują żadnymi dodatkowymi przychodamiw postaci wyższej emerytury, prowadzi do spadku presji na posiadanie dzieci w ogóle lubposiadanie większej ich liczby.

6) Transferowy charakter w połączeniu ze skutkami efektów zewnętrznych prowadzido załamania się systemu emerytalnego.

7) Skutki odwracania się piramidy demograficznej dotkną w stopniu znacznymrównież system opieki zdrowotnej oraz rynek pracy.

67


5.2. Propozycje zmian

Istnieje wiele koncepcji ratunku przed, zdawałoby się nieuchronnym, załamaniem.Mechanizm repartycyjnego systemu emerytalnego oraz prognozy dotyczące starzenia sięspołeczeństwa są znane większości polityków i ekspertów. Już nawet do szerszej opiniipublicznej zaczynają docierać sygnały nadchodzącego załamania. Ostatnią próbąreformowania systemu była inicjatywa rządu Donalda Tuska zmierzająca do podniesieniawieku emerytalnego dla mężczyzn z 65 do 67 lat do roku 2020 oraz dla kobiet z 60 do 67 latw roku 2040. Wcześniej rząd ograniczył tzw. emerytury pomostowe. Wszystko to trudno jestjednak nazwać realną reformą. Działania te bowiem nie naruszyły w żaden sposób podstawsystemu. Nie dotknęły przyczyn pogarszania się sytuacji systemu emerytalnego w postacitransferowego charakteru oraz efektów zewnętrznych będących następstwem niedookreśleniaprawa własności środków wpłacanych do ZUS-u. Dotyczyły jedynie objawów, a mianowiciepogarszającej się płynności ZUS-u, który zmuszony jest otrzymywać coraz to większe dotacjez budżetu, czyli de facto z naszych pieniędzy (w tym aspekcie podatki czy to pośrednie, czybezpośrednie nie różnią się niczym od składki emerytalnej). Działanie to jest reakcją nie zaśreceptą na starzenie się społeczeństwa. Idąc tą ścieżką za kilkanaście lat staniemy przedwidmem kolejnej podwyżki wieku emerytalnego.

Inną propozycją zmiany systemu emerytalnego jest odejście od modelurepartycyjnego na rzecz kapitałowego. Kierunek ten co do zasady należałoby uznać zasłuszny i pożądany. W systemie kapitałowym każdy sam odkłada środki na swoją emeryturę,a jej wysokość zależy od zgromadzonego kapitału oraz przewidywanej długości życia.Ponadto często środki zgromadzone w tej formie podlegają dziedziczeniu. Tego typurozwiązanie przyjęto w Chile. W Polsce pomysł stworzenia emerytury kapitałowejurzeczywistniono w roku 1999, kiedy to dotychczasowy sposób finansowania emeryturzamieniono na model trzy filarowy. Drugi filar stanowiła właśnie emerytura kapitałowa.19,52% pensji brutto było rozdzielane w proporcji 12,22%; 7,3% między ZUS-em, a OFE.Pomimo racjonalności tego typu reform, prawdopodobieństwo powodzenia było stosunkowoniewielkie. Podstawowym problemem, jaki wystąpiłby podczas przejścia z modelurepartycyjnego na kapitałowy jest tzw. stracone pokolenie. Tym terminem określamypokolenie, które z jednej strony zmuszone jest opłacić emerytury swoich rodziców w postaciskładki do ZUS-u, z drugiej zaś samodzielnie odkładać na swoją emeryturę. W warunkachpaństwa opiekuńczego, które zabiera przeciętnemu obywatelowi około 60% dochodów orazstarzejącego sie społeczeństwa, żadne pokolenie nie będzie w stanie wziąć na siebie takiegociężaru. Warto zwrócić uwagę na fakt, że około 60% aktywów OFE stanowią instrumentydłużne państwa. W tym zakresie część kapitałowa niemal niczym nie różnie się odrepartycyjnej, gdyż pieniądze potrzebne do wykupu bądź zapłaty odsetek od obligacji,pochodzić będą z naszych podatków, to jest ze środków jednostek produkcyjnych. Jedynaróżnica polega na urealnieniu terminu naliczania oprocentowania. W przypadku OFE odsetkiwypłacane są na bieżąco, podczas gdy ZUS nalicza je na bieżąco (waloryzacja), lecz wypłacadopiero po przejściu na emeryturę. Co istotne, środki pozyskane przez państwo z emisjiobligacji zakupionych przez OFE zostają następnie przetransferowane do ZUS-u, by łataćdeficyt tej instytucji. Mechanizm ten jest skrajnie irracjonalny i wypacza sens tworzenia filarukapitałowego. Aby można było mówić o prawdziwej emeryturze kapitałowej, środkiinwestowane w drugim filarze nie mogłyby być przeznaczane na finansowanie państwa bądźjakiejkolwiek instytucji publicznej. Jednak w tym przypadku wszelkie deficyty pierwszegofilaru musiałyby zostać pokryte ze wzrostu składki emerytalnej. Co przełożyłoby się nazmniejszenie dochodu jednostek w wieku produktywnym. Na tym polega tragedia straconego

68


pokolenia. Oczywiście należy postawić sprawę jasno – zachowanie modelu repartycyjnegow obecnej formie z biegiem czasu doprowadzi nie tylko do pojawienia się straconegopokolenia, lecz również postawi każde kolejne pokolenie w sytuacji gorszej niż poprzednie.Jednak nawet gdyby udało się skutecznie implementować prawdziwy model kapitałowyi jedno pokolenie wzięłoby na siebie ciężar zarówno spłaty emerytur swoich rodziców, jaki samodzielnie odłożyło na swoją emeryturę, nie rozwiązałoby to problemów innychwrażliwych na demografię instytucji, jak chociażby system opieki zdrowotnej.

Ostatnimi czasy coraz donośniej mówi się, że ratunkiem dla systemu emerytalnegomogą być imigranci. Taki pomysł można uznać za interesujący. Wzrost imigracji odmłodziłbyspołeczeństwo, zwiększył podaż pracy, przez co pozytywnie wpłynąłby na kondycję systemuemerytalnego. Metoda ta jednak, podobnie jak mechaniczne podnoszenie wiekuemerytalnego, nie dotyka źródeł problemów, czyli transferowego charakteru tego układu orazwywoływanych przez niego efektów zewnętrznych. Napływ imigrantów, pomimopoczątkowego ozdrowieńczego wpływu doprowadziłby w końcu do sytuacji, w którejimigrantom, bądź ich potomkom, również nie opłacałoby się posiadanie dzieci. Zgodnie z tąlogiką po jakimś czasie po raz kolejny staniemy przed problemem starzenia sięspołeczeństwa, a konsekwencją tego będzie podniesienie wieku emerytalnego bądź próbaprzyciągnięcia kolejnych imigrantów. W ten sposób nie dość, że nie zreformujemy na trwałesystemu emerytalnego, to jeszcze uzależnimy jego sprawne funkcjonowanie od czynnikówwzględem nas egzogenicznych. Co w sytuacji, gdy wyglądani przez nas imigranci po prostunie będą zainteresowani osiedleniem się w naszym kraju?

Kolejną receptą na uratowanie systemu emerytalnego może być politykaprorodzinna, mająca na celu zwiększenie motywacji do posiadania potomstwa. Rozwiązaniasocjalne mające zwiększyć dzietność mogą przybierać różne formy. Transferów pośrednichw postaci ulg podatkowych. Transferów bezpośrednich takich jak płatne urlopymacierzyńskie, wychowawcze, czy tzw. becikowe. Mogą to być również rozwiązaniainfrastrukturalne np. inwestycja w żłobki, przedszkola. Należałoby jednak zwrócić uwagę nawysokie koszty tego typu rozwiązań. W Polsce na szeroko rozumianą politykę prorodzinnąprzeznacza się prawie 2% PKB, to jest około 27, 1 mld złotych20, współczynnik dzietnościwynosi jedynie 1,3. W Szwecji wydaje się około 3,3% PKB przy współczynniku dzietności1,98. Francja, która jako jeden z nielicznych krajów europejskich osiągnęła współczynnikdzietności powyżej 2 przeznacza na ten cel aż 3,7% PKB, czyli niemal dwukrotnie więcej niżPolska. Aby Polska dogoniła w tym zakresie Francję wzrost nakładów na publiczną politykęprorodzinną musiałby wzrosnąć niemal o tyle, ile wynoszą całkowite wpływy do kasypaństwa z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych. Minimalizacja kosztówposiadania dzieci jest oczywiście niezwykle istotna, jednak źródło problemów zlokalizowanejest gdzieś indziej. Mechaniczny transfer środków nie wystarczy. Co do samego czynnikaekonomicznego, to warto zwrócić uwagę na fakt, iż współczynnik dzietności jest odwrotnieskorelowany z wysokością PKB per capita, co do zasady im bogatszy dany kraj, tymmniejszy współczynnik dzietności. Polityka prorodzinna nastawiona jest jedynie naminimalizację kosztów posiadania dzieci. Ma na celu stworzenie czegoś w rodzaju poduszkikonsumpcyjnej. Decyzja o posiadaniu dziecka ma w jak najmniejszym stopniu wpływać naspadek konsumpcji. Działanie to jest jednak iluzoryczne, gdyż wszelkie wydatki prorodzinnepochodzą ze wcześniej zebranych podatków. Mamy więc do czynienia z kolejnymmechanizmem transferowym, w którym następuje socjalizacja przychodów na poziomieopodatkowania, a w którym w dalszym ciągu wszelkie przychody z posiadanych dzieci

20Raport Fundacji Republikańskiej " Polityka prorodzinna w Polsce. Diagnoza stanu obecnegoi propozycje zmian

69


również są socjalizowane. Tak więc w celu wyeliminowania wad jednego systemutransferowego tworzymy inny system transferowy. Postępowanie tego typu, nawet jeślidoprowadzi do wzrostu dzietności to sprawi, że będzie on i tak nieproporcjonalnie mały doprzeznaczonych na ten cel środków. Ludzie działają najracjonalniej, gdy ponoszą pełne kosztyoraz uzyskują pełne przychody ze swoich działań. a transfer prorodzinny wcale tego niegwarantuje.

Naszym zdaniem, aby można było mówić o poważnej reformie systemuemerytalnego, należy skupić się na jego największych wadach. Mianowicie na, wspomnianymjuż wielokrotnie, transferowym charakterze oraz efektach zewnętrznych. Tych jednak nie dasię wyeliminować całkowicie bez zerwania z tzw. umową międzypokoleniową, tj. naruszeniauprawnień obecnych emerytów, którzy notabene nabyli uprawnienia emerytalne zgodniez prawem lub wyrażenia zgody na stracone pokolenie, które to spłaciłoby obecny długemerytalny oraz odłożyło samodzielnie na swoją emeryturę. Wszystkie te wady da się jednakna tyle zminimalizować, aby ich oddziaływanie nie powodowało możliwości załamania sięcałego systemu emerytalnego. Realnym rozwiązaniem jest zwiększenie internalizacjiprzychodu z posiadania dzieci, a co za tym idzie zmniejszenie możliwości eksternalizacjikosztu nieposiadania dzieci poprzez korzystanie z systemu emerytalnego utrzymywanegoprzez dzieci innych ludzi. Nasza propozycja ma na celu przywrócenie racjonalnej kalkulacjiekonomicznej.

70


5.3. Repartycyjno-alimentacyjny system emerytalny.

Proponowany przez nas system składa się z trzech wzajemnie uzupełniających sięfilarów, z których każdy pełni odmienne funkcje.

I. Emerytura obywatelska Jednolita minimalna emerytura obywatelska przysługiwałaby każdemu

obywatelowi21 po przekroczeniu odpowiedniego, ustawowo określonego wieku, bez względuna wcześniej uzyskiwane dochody, czy staż pracy. Za wiek emerytalny przyjmujemy 67 latzarówno dla mężczyzn jak i dla kobiet.

Wysokość świadczenia wynosiłaby 20% średniego realnego22 wynagrodzenia bruttow gospodarce narodowej za rok ubiegły (na rok 2012 byłoby to około 820zł). Przy czymniezwykle ważne jest, aby powiązać świadczenie ze średnim wynagrodzeniem, nie zaś np.z wynagrodzeniem minimalnym, gdyż zależy ono bezpośrednio od polityków. Możliwośćmanipulowania średnim realnym wynagrodzeniem jest stosunkowo niewielka.

Pierwszy filar ma pełnić funkcje socjalne. Jego celem będzie zabezpieczenieemerytalne każdego, niezależnie od kolei życiowych w przypadku, gdyby kwoty osiąganez drugiego i trzeciego filaru systemu były niewystarczające. Tak więc pierwszy filarobejmowałby tylko ludzi, którzy nie zdołali wygenerować środków z II i III filaru w kwociewiększej niż gwarantowana emerytura obywatelska. Emerytura z pierwszego filaru niekumuluje się z wypłatami z dwóch pozostałych filarów, gwarantuje jedynie minimumsocjalne. Będzie to jedyny przymusowy element systemu emerytalnego.

Emerytura obywatelska nie pociąga za sobą konieczności pobierania orazksięgowania na kontach w ZUS-ie składek emerytalnych, w wyniku czego cały system jestniezwykle prosty. Środki potrzebne do wypłaty emerytur mogą pochodzić bezpośrednioz budżetu, co obniży koszty administracyjne. Znikają również koszty pozafiskalne związanez problemem interpretowania skomplikowanego prawa.

II. Emerytura alimentacyjna Emerytura z drugiego filaru przysługiwałaby, po przekroczeniu odpowiedniego

wieku, rodzicom, którzy wywiązali się z obowiązku alimentacyjnego względem dziecka.W przypadku częściowego uchylania się od alimentów emerytura będzie proporcjonalnieobniżona. Świadczenie będzie przysługiwało obojgu rodzicom w jednakowej wysokości.

Emerytura alimentacyjna dla każdego z rodziców naliczana będzie od realnegowynagrodzenia brutto każdego z posiadanych dzieci w wysokości 20% tegoż wynagrodzenia.Za podstawę wymiaru przyjmuje się średnie wynagrodzenie z 5 ostatnich lat, przy odrzuceniudwóch wartości najniższych. Maksymalna podstawa wymiaru dla jednego dzieckawynosiłaby 150% przeciętnego rocznego realnego wynagrodzenia brutto.

Drugi filar będzie spełniać funkcje prorodzinne. Jego celem będzie internalizacjaprzychodów z posiadanych dzieci. Doprowadzi to do zwiększenia motywacji do posiadaniapotomstwa, w myśl zasady: im więcej dzieci, tym większa emerytura. Filar alimentacyjnybędzie całkowicie dobrowolny.

21Warunkiem jest, aby po ukończeniu 18 roku życia przebywał minimum 20 lat w na terytoriumPolski.

22Przez realne wynagrodzenie brutto rozumie się wynagrodzenie netto powiększone o tzw. klinpodatkowy.

71


Obsługa drugiego filaru będzie prostsza i tańsza względem obecnych rozwiązań.Dane potrzebne do obliczenia wysokości emerytury pochodzić będą z deklaracji podatkowychskładanych w urzędach skarbowych. Środki potrzebne do wypłacania świadczeń mogąpochodzić bezpośrednio z budżetu państwa. Podobnie jak w przypadku pierwszego filaru,zniknie potrzeba pobierania oraz księgowania na kontach ZUS-u składek emerytalnych.

Rozwiązania szczególne:

a) Niepełnosprawne dzieckoW przypadku posiadania dziecka o znacznym, tj. uniemożliwiającym samodzielną

egzystencję bądź podjęcie pracy zarobkowej, stopniu niepełnosprawności i wywiązaniu sięz obowiązku alimentacyjnego wobec niego, emerytura alimentacyjna będzie naliczanaw wysokości 20% od trzech czwartych średniego realnego wynagrodzenia bruttow gospodarce narodowej za rok ubiegły.

b) Śmierć dziecka W przypadku śmierci dziecka emerytura alimentacyjna będzie naliczana, jako 20%

średniej z realnego wynagrodzenia z 5 ostatnich lat życia przy odrzuceniu dwóch wartościnajniższych. Kwota ta zaś od momentu śmierci dziecka będzie waloryzowana o wskaźnikinflacji.

c) Dziecko przedsiębiorcaW sytuacji, gdy nasze dziecko będzie prowadziło działalność gospodarczą,

emerytura alimentacyjna będzie naliczana w wysokości 20% od podstawy opodatkowaniapodatkiem dochodowym. Przy czym tak jak w przypadku zasad ogólnych, maksymalnapodstawa wymiaru dla jednego dziecka wynosiłaby 150% przeciętnego rocznego realnegowynagrodzenia brutto.

d) Gospodarstwo domowe dzieckaGdy nasze dziecko wejdzie w związek małżeński za podstawę wymiaru naliczenia

emerytury alimentacyjnej można przyjąć sumę wynagrodzeń małżonków podzieloną przezdwa. W przypadku, gdy tylko jedno z małżonków będzie osiągało dochody, podstawąwymiaru będzie realne wynagrodzenie tegoż małżonka podzielone przez 1,5.

III. Indywidualne konto emerytalneEmerytura kapitałowa przysługiwałaby, po przekroczeniu określonego wieku,

każdemu, kto postanowił odkładać środki na indywidualnym koncie emerytalnym.Wysokość świadczeń będzie zależała od zgromadzonego kapitału. Częstotliwość

wypłat zaś od indywidualnej decyzji emeryta. Po przekroczeniu określonego wieku będziemożna jednorazowo wycofać całą kwotę, bądź uzgodnić z funduszem dowolne raty. Całośćśrodków zaoszczędzonych w trzecim filarze będzie podlegała dziedziczeniu, zaś wszystkiewypłaty, niezależnie od wielkości czy częstotliwości zwolnione będą z podatku dochodowego(pod warunkiem przekroczenia wieku emerytalnego).

Trzeci filar będzie pełnić funkcję akumulacyjną. Ma on na celu zwiększenie poziomuoszczędności, a co za tym idzie i inwestycji, które wpłyną pozytywnie na wzrost gospodarczy.Będzie on alternatywą bądź uzupełnieniem drugiego filaru. Jeżeli dana osoba nie zdecydujesię na posiadanie dzieci powinna mieć na uwadze, że średni koszt wychowania dziecka (do 20roku życia) wynosi około 173 tys. złotych. Niesprawiedliwa byłaby więc sytuacja, w którejdana osoba nie ponosi kosztów wychowania dzieci, które następnie pracują na jej emeryturę.

72


W przypadku podjęcia decyzji o nieposiadaniu dzieci każdy może odłożyć stosowną kwotę naindywidualnym koncie emerytalnym. Rocznym limitem wpłat na IKE będzie 10-krotnośćśredniego, realnego wynagrodzenia brutto za rok poprzedni. Trzeci filar będzie całkowiciedobrowolny.

Podmiotami obsługującymi trzeci filar będą w całości przedsiębiorstwa prywatne:banki, fundusze inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe. Opłaty za zarządzanie będązależały wyłącznie od dobrowolnej umowy, oszczędzający zaś będzie miał możliwośćprzenoszenia środków pomiędzy oferentami IKE dowolną ilość razy.

Trzeci filar może spełniać również funkcję emerytury pomostowej dla ludzipracujących w szczególnych warunkach np. górników, policjantów czy strażaków. Określonegrupy społeczne mogłyby wykorzystać środki z IKE przed osiągnięciem ustawowego wiekuemerytalnego bez utraty zwolnienia podatkowego.

Domknięcie systemuJako, że państwo gwarantuje minimalną emeryturę obywatelską na poziomie 20%

średniego realnego wynagrodzenia brutto, w celu zagwarantowania środków potrzebnych dojej obsługi ustanowiona zostanie emerytura maksymalna w wysokości 100% średniegorealnego wynagrodzenia brutto. Limit ten będzie dotyczył tylko emerytury z drugiego filaru,tj. emerytury alimentacyjnej.

73


5.4. Zalety repartycyjno-alimentacyjnego systemu emerytalnego.

1. Uratowanie systemu przed załamaniemJak zostało już wykazane, państwowy transferowy system emerytalny socjalizujący

wszystkie wpłaty jest niemożliwy do utrzymania. Proponowane zmiany mają zaśdoprowadzić do wyeliminowania w znacznym stopniu efektów zewnętrznych z systemuemerytalnego. Odtąd każdy będzie mógł przeprowadzić racjonalną kalkulację ekonomiczną.W wyniku tego poprawi się alokacja zasobów, a przyszłe pokolenia zostaną uchronione przed"pracą do śmierci" oraz "śmieciowymi" emeryturami.

2. ProrodzinnośćSkończenie z fikcją składki ZUS oraz większa internalizacja korzyści z posiadania

dzieci doprowadzi do wzrostu dzietności. Główną przyczyną spadku dzietności jestmożliwość eksternalizowania, przez rodziny bezdzietne lub z jednym dzieckiem, kosztówswojej emerytury na rodziny wielodzietne. Jak również, z perspektywy rodzinwielodzietnych, niemożliwość wyegzekwowania pełnych przychodów z pracy dzieciw wyniku socjalizacji ich dochodów. Co warte podkreślenia możliwości generowaniaprzychodów w postaci wyższej emerytury rośnie liniowo wraz z ilością posiadanych dzieci,podczas gdy koszt wychowania każdego kolejnego dziecka jest o około 20% niższy. Mamywięc do czynienia z klasycznym efektem skali. Repartycyjno-alimentacyjny systememerytalny premiuje rodziny wielodzietne.

3. Scalenie systemu emerytalnego z alimentacyjnymObecnie brak jest wystarczających instrumentów pozwalających skutecznie

egzekwować zasądzone alimenty. Ścisłe powiązanie wypłat emerytur z drugiego filaruz koniecznością wywiązania się z obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka poprawiw stopniu znacznym ich ściągalność. Po wprowadzeniu repartycyjno-alimentacyjnegosystemu emerytalnego pojawi się silna presja ekonomiczna, wymuszająca wywiązywanie sięz tegoż obowiązku.

4.Sprawiedliwe traktowanie kobietNależy mieć na uwadze, że obecnie kobiety decydujące się na posiadanie potomstwa

tracą w wielu aspektach. Po pierwsze, dochody ich dzieci zostaną wykorzystane na wypłatyemerytur osób nieposiadających własnych dzieci. Kobieta decydując się na dziecko musiponieść koszt alternatywny, czyli w większości przypadków poświęcić tempo swojej karieryzawodowej. Osoby nieposiadające dzieci nie ponoszą tej niedogodności oraz korzystająz emerytur wypracowanych, przez kogoś innego. Po drugie, obecny system emerytalny nieuwzględnia tzw. pracy kobiet w domu. Kobieta decydująca się na wychowanie dzieci nieotrzymuje z tego tytułu żadnych korzyści. Dzieje się tak nawet, jeśli ze społecznego punktuwidzenia praca ta byłaby bardziej wartościowa niż praca "na etacie". Jako ilustracja niechposłuży nam następujący przykład: Pani Kowalska oraz Pani Nowak po porodzie postanowiłyzająć się swoimi dziećmi – w wyniku czego ich działanie nie zostało zakwalifikowane jakopraca, w okresie tym ponadto nie generowały przychodów, więc nie opłacały składekemerytalnych. Sytuacja alternatywna, Pani Nowak zatrudniła Panią Kowalską do opieki nadswoim dzieckiem, a Pani Kowalska zrobiła dokładnie to samo w stosunku do Pani Nowak –obie Panie wykonują pracę, podnoszą PKB, opłacają składki emerytalne. Przykład pokazujedobitnie absurd nieuwzględniania przez system emerytalny pracy w domu.

74


Zaprzestanie socjalizacji przychodu z posiadanych dzieci oraz zrównanie emeryturymężczyzn i kobiet doprowadzi do uwzględnienia przez system emerytalny pracy w domujednego z rodziców, w przypadku, gdy zrezygnuje z pracy zawodowej. W sytuacji zaś, gdyw dalszym ciągu będzie pragnął ją kontynuować zamortyzuje, w postaci większej emerytury,spadek tempa kariery.

5. Koniec przywilejów emerytalnychUzależnienie wysokości emerytur od ilości i pracowitości posiadanych dzieci oraz od

oszczędności na IKE doprowadzi do zaprzestania eksternalizowania kosztów emerytur przezpewne grupy społeczne na resztę społeczeństwa. Wszelkie kwestie niedogodności,szkodliwości warunków pracy powinny być rozwiązywane na poziomie wynagrodzenia.W przeciwnym wypadku pewne koszty danej profesji zostaną uspołecznione, co uniemożliwiprzeprowadzenie skutecznej kalkulacji ekonomicznej, a w konsekwencji doprowadzi dobłędnej, ze społecznego punktu widzenia, alokacji zasobów, np. umożliwi funkcjonowaniebranżom przestarzałym, kosztem utrudnienia wykształcenia się branż nowoczesnych.W wyniku przeprowadzenia proponowanej reformy poprawią się warunki gospodarowaniaw skali makro oraz przyśpieszona zostanie akumulacja kapitału.

6. Zmniejszenie rozmiarów szarej strefySytuacja, w której wysokość emerytury z drugiego filaru zależeć będzie od poziomu

zarobków własnych dzieci implikuje konieczność opodatkowania tychże zarobków.W przeciwnym razie brak będzie podstawy do naliczenia świadczenia z drugiego filaru.W dzisiejszym systemie praca dziecka w szarej strefie jest indyferentna względem emeryturyrodzica. Powiązanie emerytur rodziców z zarobkami dzieci zwiększy presję do wychodzeniaz szarej strefy. Ponadto uzyskanie przez Skarb Państwa dodatkowych środków od podmiotówdotychczas przebywających w szarej strefie umożliwi ogólną obniżkę opodatkowania, przezco doprowadzi do bardziej optymalnej alokacji zasobów.

7. Likwidacja ZUS-u i KRUS-u Prostota naliczania emerytur oraz fakt, iż wypłaty z pierwszego i drugiego filaru

mogą być dokonywane bezpośrednio przez budżet państwa, eliminuje konieczność istnieniaosobnych instytucji odpowiedzialnych za obsługę emerytur. Co prawda instytucje teodpowiadają również za inne aspekty zabezpieczenia społecznego np. wypłaty rent czyzasiłków chorobowych, niemniej jednak funkcję przychodowe ZUS-u dublują się z funkcjamiurzędów skarbowych, a kwestie obsługi rent można rozwiązać bez konieczności istnieniatejże instytucji.

8. Powiązanie emerytur z bieżącą sytuacją na rynku pracyNaliczanie emerytur z pierwszego filaru na podstawie średniego wynagrodzenia,

a z drugiego na podstawie wynagrodzenia swoich dzieci doprowadzi do skończenia z obecnąfikcją, jakoby emerytury były wypłacane ze środków zgromadzonych na koncie w ZUS-u(fikcja składki emerytalnej). De facto dzisiejsze emerytury i tak wypłacane są pieniędzyjednostek w wieku produktywnym. W przypadku kryzysu, który spowodowałby obniżenieśredniego wynagrodzenia, co implikowałoby spadek przychodów bieżących ZUS-u zeskładek, deficyt byłby pokrywany z budżetu państwa, czyli tak czy inaczej ze środkówwypracowanych przez jednostki znajdujące się w wieku produkcyjnym. Proponowane zmianyskończyłyby z tą fikcją, a w razie kryzysu związanie emerytur z bieżącą sytuacją na rynkupracy zamortyzowałoby spadki przychodów publicznych.

75


9. Relatywna stabilność i przyszła przewaga gospodarcza Należy mieć na uwadze, że niemal wszystkie rozwinięte kraje świata funkcjonują

w oparciu o repartycyjny system emerytalny. Wykazane wcześniej jego wady w postacitransferowego charakteru połączonego z występowaniem efektów zewnętrznych doprowadządo procesu starzenia sie tych społeczeństw. W wyniku tego będą musiały wzrosnąć nakładyna obsługę emerytur, system opieki zdrowotnej, a ponadto odbije się to negatywnie nastrukturze rynku pracy. To wszystko spowoduje pogarszanie się warunków do prowadzeniadziałalności gospodarczej w tych krajach. Wzrost opodatkowania niezbędny do obsługinowych rosnących zobowiązań państwa oraz coraz mniej liczna siła robocza (w tym równieżkadra wykwalifikowana) doprowadzą do stopniowej realokacji kapitału do miejsc bardziejsprzyjających jego akumulacji. Implementowanie repartycyjno-alimentacyjnego systemuemerytalnego może zatrzymać proces starzenia się społeczeństwa, a więc pozwoli uniknąćjego negatywnych następstw oraz uzyskać przewagę gospodarczą względem państw zestarzejącym się społeczeństwem.

76


5.5. Okres przejściowy

Z racji tego, że warunki nowego systemu emerytalnego mogą objąć tylko ludzimających możliwość dostosowania się do niego, to jest maksymalnie trzydziestokilkulatków,należy wprowadzić pewne rozwiązania przejściowe. Będą one dotyczyły kobiet, którew momencie wprowadzenia reformy będą powyżej 35 roku życia. W przypadku mężczyzngranicę tę ustala się na 37 lat. Ludzie znajdujący się powyżej tego wieku będą mielimożliwość wyboru między nowym systemem repartycyjno-alimentacyjnym, a rozwiązaniamiobecnymi uzupełnionymi o regułę emerytalną. Reguła ta będzie miała na celu ułatwienieprzejścia ze starych do nowych rozwiązań bez nadmiernego obciążenia finansów publicznych.

Reguła emerytalna1. Maksymalny roczny współczynnik waloryzacji zależeć będzie od stopy wzrostu

gospodarczego, przy następującej zależności; wzrost PKB poniżej 4% – waloryzacjao współczynnik inflacji, wzrost PKB w przedziale od 4% do 7% – waloryzacjao współczynnik inflacji +1 pkt. procentowy, wzrost PKB powyżej 7% – waloryzacjao współczynnik inflacji +2 pkt. proc.

2. Pełny współczynnik waloryzacji dotyczył będzie ludzi powyżej 67 roku życia.Poniżej tej granicy współczynnik waloryzacji zostanie zmniejszony o 50%.

3. Waloryzacja będzie naliczana kwotowo. Podstawą naliczania będzie średniaemerytura.

4. W wyniku waloryzacji emerytura może wzrosnąć maksymalnie do poziomuśredniego realnego wynagrodzenia brutto za rok poprzedni.

Wdrożenie powyższych wytycznych spowoduje "gładsze" przejście do nowegosystemu, a ponadto w wyniku zastosowania waloryzacji kwotowej poprawią się warunkiżycia najuboższych emerytów. Maksymalny poziom waloryzacji oraz sztywny współczynnikzależny od wzrostu PKB dostosują wysokość przyrostu emerytur do bieżącej sytuacjigospodarczej oraz uniemożliwią politykom "korumpowanie" emerytów przed wyborami.

77


6. Prognozy demograficzne dla Polski według danychz Eurostatu oraz wersje zmodyfikowanez uwzględnieniem wzrostu współczynnika dzietności

Tab.22. Prognozy demograficzne dla Polski (Wiek przedprodukcyjny 0-14,produkcyjny 15-64, poprodukcyjny 65+)

Z powyższej tabeli wynika, że znaczny wzrost dzietności mógłby odwrócićnegatywne tendencje demograficzne. W wariancie "standardowym" udział ludzi powyżej 65roku życia w ogólnej populacji wzrośnie z około 15% w 2015 do 34,5% w roku 2060. Jeżelipresja ekonomiczna związana z implementacją repartycyjno-alimentacyjnego systemuemerytalnego doprowadziłaby do wzrostu dzietności o 100%, to udział ten wyniósłby około18% w roku 2060. Przy czym w wariancie "standardowym" udział dzieci do ukończenia 14roku życia do ogółu populacji wyniesie w roku 2015 18%, zaś w 2060 roku jedynie 12%,podczas gdy w wariancie zakładającym wzrost dzietności o 100% współczynnik tenwyniósłby w 2060 roku aż 27%. Moglibyśmy na nowo stać się społeczeństwem młodym!

78


2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

zwykle

Przedprod. 5782,777 5816,736 5975,505 5740,17 5163,315 4630,605 4356,018 4316,379 4320,269 4199,098 3953,406

Prod. 27223,082 26738,185 25540,175 24452,885 23957,99 23546,19 22700,405 21361,449 19753,421 18418,547 17471,346

Poproduk. 5161,47 5814,479 6879,723 7928,062 8443,673 8680,029 9055,621 9665,528 10469,014 11053,57 11285,486

SUMA ludnosci 38167 38369 38395 38121 37565 36857 36112 35343 34543 33671 32710

50,00%

Przedprod. 6233,644 7457,012 8073,565 7886,387 7219,579 7202,683 7662,041 8199,961 8545,014 8693,128

Prod. 26738,185 25540,175 24452,885 24372,6535 25020,18108 25038,41797 24548,3164 23925,59073 23750,23692 24145,72284

Poproduk. 5814,479 6879,723 7928,062 8443,673 8680,029 9055,621 9665,528 10469,014 11053,57 11285,486

SUMA ludnosci 38786 39877 40455 40703 40920 41297 41876 42595 43349 44124

75,00%

Przedprod. 7378,405 8998,204 10045,559 9297,141 8881,991 9218,096 10075,203 11105,072 11922,082 12515,750

Prod. 26738,185 25540,175 24452,885 25510,93386 26557,16783 27032,10479 27148,19244 27204,21331 27844,34485 29238,44892

Poproduk. 5814,479 6879,723 7928,062 8443,673 8680,029 9055,621 9665,528 10469,014 11053,57 11285,486

SUMA ludnosci 39931 41418 42427 43252 44119 45306 46889 48778 50820 53040

100,00%

Przedprod. 7898,961 10005,746 11480,638 10721,648 10437,985 11123,364 12455,931 14044,546 15425,130 16585,357

Prod. 26738,185 25540,175 24452,885 26028,543 27560,810 28476,244 29124,035 29828,023 31275,612 33678,202

Poproduk. 5814,479 6879,723 7928,062 8443,673 8680,029 9055,621 9665,528 10469,014 11053,570 11285,486

SUMA ludnosci 40452 42426 43862 45194 46679 48655 51245 54342 57754 61549

Pobierz raport „Demografia a System Emerytalny”

Documents

Transcript of Pobierz raport „Demografia a System Emerytalny”