Pobierz opisy w formacie PDF
Transcript of Pobierz opisy w formacie PDF
Tajemnice Gdańskich Uliczek. Ścieżki ŚwięTych — Główne miasTo
Podwale Przedmiejskie
Podwale Przedmiejskie
ul. Chłodna
ul. Sempołowskiej
ul. Dolna
ul. Królikarnia
Podwale Przedmiejskie
ul. Łąkowa
ul. Ł
ąkow
a
ul. Łąkowa
ul.
Szo
py
ul. Szafarn
ia
ul. Św
. Barb
ary
ul. Jaskółcza
ul. Jamłu
żnicza
ul. Wróbla
ul. Radna
ul. Reduta Miś
ul. Reduta
Dzik
ul. Reduta Wyskok
ul. Reduta Wilk
ul. Śluza
ul. Kieturakisa
ul. Szczygła
ul. Zielona
ul. Fundacyjna
ul. Kamienna G
robla
ul. Kamienna G
robla
ul. Dobra
ul. Tr
akt ś
w. W
ojcie
cha
ul. Długa
ul. Bogusławskiego
ul. Szeroka
ul. P
ańsk
a
ul. Szeroka
ul. Szeroka
ul. Garncarska
ul. Elżbietańska
ul. K
owalska
ul. T
kack
a
ul. G
arba
ry
ul. św. Ducha
ul. Mariacka
ul. Podkramarskaul. Plebania
ul. Chlebnicka
ul. św. Ducha
Wał
y Ja
giel
loń
skie
TAR
GW
ĘGLO
WY
TARGDRZEWNY
GDAŃSKGŁÓWNY
DWORZEC PKS
PLACWAŁOWY
Ołowianka
Hucisko
ul. Ogarna
ul. Ogarna
ul. Toruńska
ul. Toruńska
ul. Jaglana
ul. Wspornikowa
ul. Owsiana
ul. Toruńska
ul. Świętej Trójcy
ul. Piwna
ul. K
alet
nicz
aul
. Ław
nicz
a
ul. P
oczt
owa
ul. K
lesz
a
ul. L
ekty
kars
kaul
. Koz
ia
Długi Targ
ul. Świętojańska
ul. Świętojańska
ul. Straganiarska
ul. Lawendowaul. Tobiasza
ul.
Law
end
ow
a
ul. Katarzynki ul. Katarzynki
ul. Zamkowa
ul. Grodzka
ul. Czopowa
ul. Wartka
ul. Dylinki
ul. Osiek
Plac ObrońcówPoczty Polskiej
ul. Profesorska
ul.
Ole
jarn
a
ul. Na Piaskach
ul. Stolarska
ul. Tartaczn
aul. Sieroca
ul. Sukiennicza
ul. Brow
arna
ul. Mniszki
ul. Rajska
ul. Rajska
ul. Rajska
ul. Korzenna
ul. Łagiewniki
ul. Łagiewniki
ul. Heweliusza
zaułek św. Bartłomieja
ul.
Po
dw
ale
Gro
dzk
ie
ul. Gnilna
ul.
3 M
aja
ul. Aksamitna
ul. Wałowa
ul. Wałowa
ul. Wałowa
ul. Krosna
ul. Karpia
ul. Stara Stocznia
ul. Rycerska
ul. Heweliusza
ul. Rybaki D
olne
ul. Rybaki G
órne
ul. G
robl
a I
ul.
Zło
tnik
ów ul
. Gro
bla
II
ul.
Gro
bla
IV
ul.
Gro
bla
III
ul.
Toka
rska
ul.
Min
ogi
ul.
Tan
det
a
ul. Podwale Staromiejskie
ul. Podwale Staromiejskie
Podwale Staromiejskie
ul. Stągiewnaul. Długie Ogrody
ul. Angielska Grobla
ul. elbląska
Mot
ław
a
Mot
ław
a
Motława
NOWA M
OTŁAWA
NO
WA
MO
TŁA
WA
ul. D
ługi
e P
obrz
eże
ul.
Dłu
gie
Po
brz
eże
Targ
Ryb
ny
ul. P
owro
źnic
za
ul. C
hmie
lna
ul. C
hmie
lna
ul. Chmielna
ul. Ż
abi K
ruk
ul. L
asta
dia
ul. R
zeźn
icka
ul.
Oko
po
wa
ul. Na stoku
ul. Na stoku
ul. Biskupia
ul. Z
aroś
lak
❶
❹
❺
❷
❸
❶
❸ ❺❷❶ ❹owocnych poszukiwań życzą:
patroni medialni:Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
z partnerami:
2
QUiz1. Kogo przedstawia rzeźba umieszczona obok okien drugiego piętra na kamienicy przy ulicy
Mariackiej1?a. Marięb. św.Józefac. rycerza
2. Na szczycie (najwyższym punkcie) kamienicy przy ulicy św. Ducha 111, w której urodziła sięJoannaSchopenhauer,znajdujesięrzeźba.Jakiezwierzęukazuje?
a. żółwiab. lwac. orła
3. Kościółśw.Janaotoczonyjestceglanymogrodzeniemzbramami.Najednejznichwidaćpostaćświętego.Którego?
a. św.JanaChrzcicielatrzymającegokrzyżb. św.JózefazmałymJezusemnarękachc. św.Jerzegozabijającegosmoka
4. Szpital św. Ducha stoi na obrzeżach Głównego Miasta, przylega do jego starych fortyfikacji.Jakietofortyfikacje?
a. wałyziemneb. ceglanemuryc. baszta,czylibudowlaprzypominającawieżę
5. ObokHaliTargowejstoistarabaszta.JesttonajwyższategorodzajubudowlawGdańsku–liczy36metrów.Jaksięnazywa?
a. Jacekb. Marekc. Darek
WtrakciepaździernikowegospaceruzseriiGdańskichMiniaturodwiedzimynajcenniejsząpodwzględemza-bytkówdzielnicęGdańska.GłówneMiasto,boonimmowa,jestcorokuodwiedzaneprzeztysiąceturystówiturystekzcałegoświata.Granicetegoobszaruwyznaczająruchliweulice–odpołudniaPodwalePrzedmiej-skie,odzachoduWałyJagiellońskieiulicaOkopowa,odpółnocyPodwaleStaromiejskie–orazrzekaMotławaodwschodu.Zauważcie,żewszystkienazwyulicnawiązujądowałówlubichkopania.Tonieprzypadek,po-nieważprzezwielewiekówGłówneMiastootoczonebyłoliniąmurówiwałów,którechroniłymieszkańcówimieszkankiprzednajazdamiwrogichwojsk.DopierowwiekuXIXinapoczątkuXXzaczętorozbieraćstarefortyfikacje,anaichmiejscuwytyczonoszerokieulice,któreznamyobecnie.Wokresie,gdymiastobyłookrą-żoneumocnieniami,jegosercembyłaMotława.Tuznajdowałsięport,dziękiktóremumieszkańcyimieszkankiGdańskasiębogacili.DomiastaspływałyzcałejPolskitowary,główniezboże,którezapośrednictwemgdań-skich kupców było sprzedawane i trafiało do państw w Europie Zachodniej. Mieszkańcy Głównego Miastakorzystalifinansowonatychtransakcjach,oczymświadcząwspaniałeikosztowneobiekty,którezbudowaliodXVdoXVIIwieku.Ajakożewtymokresiewierzono,żepomyślnośćzwiązanajestzprzychylnościąboską,zwdzięcznościwznoszonookazałeświątynie,którychwnętrzazdobiływykonanezcennychmateriałówołta-rze,chrzcielniceczyżyrandole.Todlategowwielustarycheuropejskichmiastach,takichjakGdańsk,możemyoglądaćlicznezabytkowekościoły.Odpatronówipatronekkościołówbrałynazwyulice.PodczasdzisiejszegoMiniaturowegospotkaniaruszymyszlakiemulicświętych.
Ul. Mariacka 27UlicaMariackajestuważanazajednąznajpiękniej-szych w Gdańsku. Wysokie i smukłe kamieniczkiozdobionesąrzeźbamizwierząt,baśniowychstwo-rzeńimitologicznychbóstw.Doichwnętrzwcho-dzisięzprzedprożyzmisterniewykonanymiporę-czami, kratami i płytami. Nie ma tu dwóch takichsamychdomów.NaulicyMariackiejczas jakbysięzatrzymał…
KilkawiekówtemutakżeinnemiejscawGdańskuwyglądałypodobnie.WXIXstuleciumiastoznacz-niesięzmieniło,powstawałynoweulice,astarebyłyprzebudowywane. Wiązało się to ze zwiększonymruchemdrogowym.Abycorazliczniejszewozymo-głysprawnieprzejeżdżać, likwidowanoprzedprożaprzedkamienicamiiwtensposóbposzerzanojezd-nie.JednaknaulicyMariackiej–zewzględunajejpołożenie – nie było potrzeby rozbierania przed-proży.Usuniętotylkokilkaprzykamienicachonu-merach9,10,12,18,28,32.Odtworzonojewlatach1938–1940.W 1945 roku, w trakcie II wojny świa-towej, wszystkie kamienice przy ulicy Mariackiejzostałyzniszczone.Ocalałyjedynieichprzedproża.Podczasodbudowypostanowionozachowaćcha-
Ścieżki ŚwięTych — Główne miasTo
klaudiusz grabowski
Ul. Mariacka
❶
4
rakterulicy.Domyzostałyodbudowane,auszkodzoneprzedproża–naprawione.Ulicanabrałaturystycznegocharakteru,stającsięjednązatrakcjimiasta.Ulokowanotulicznesklepyoferującewyrobyibiżuterięzbursz-tynuorazkawiarnieirestauracje.
Wartoprzyjrzećsięuważnieposzczególnymkamienicomiprzedprożom.BramaMariackaorazkamienicenumer25i26sąobecniesiedzibąMuzeumArcheologicznego.Bramanależydonajstarszychbudowliwtejczęścimiasta.Jestjednązbramwodnych,czylitych,którestrzegłymiastaodstronyMotławy.Zostałazbudo-wanawXVwieku.Odstronyulicyzdobijąherbmiastapodtrzymywanyprzezlwy,odstronyrzekiwidzimyażtrzyherby.ŚrodkowytoherbPolski,poprawejwidzimypowtórzonyherbmiasta,polewejnatomiastumiesz-czonyzostałczarnyorzełzkoronąnaszyiitrzymającymiecz.ToherbPrusKrólewskich,czyliprowincji(kiedyśPolskapodzielonabyłanaprowincje),wktórejznajdowałsięGdańsk.Dobramyprzylegakamienicanumer26,nazywanaDomemPrzyrodników(alboDomemTowarzystwaPrzyrodniczego).Budynekwyróżniasięrozmia-rami–jestjednymznajwiększychdomównaGłównymMieście.Manawetwłasną, liczącą36metrówwie-życzkę.DompowstałpodkoniecXVIwieku.W1845rokuwszedłwposiadanieTowarzystwaPrzyrodniczego,założonegow1743rokuzinicjatywyburmistrzaDanielaGralatha.
Gralathpochodziłzbogatejkupieckiejrodzinyioprócztego,żepełniłprzezwielelatważnąfunkcjęwsa-morządzie,byłtakżenaukowcem.Szczególnieinteresowałsięelektrycznością.TowarzystwoPrzyrodniczeniebyło jedynym przedsięwzięciem, za które możemy być wdzięczni Gralathowi.Wraz z żoną Dorotą Juliannąprzekazałondużąsumępieniędzy,którąwykorzystanonaobsadzenielipamidrogizGdańskadoWrzeszcza.TakpowstałaWielkaAleja,znanaobecniejakoAlejaZwycięstwa,będącadodziśjednąznajważniejszychulicwGdańsku.TowarzystwoPrzyrodniczepoczątkowomiałosiedzibęwZielonejBramie.Zajmowałosięorgani-zacjąwykładówipokazów,wtrakciektórychjegoczłonkowieprzedstawialiwynikiswoichbadań.Gromadzo-noeksponaty iksiążki, tworzącbibliotekęnaukową.Towarzystwoutrzymywałosiędziękidatkombogatychmieszczanimieszczanekorazskładkomczłonków.OrganizacjęwspierałatakżeRadaMiasta,anawetkrólSta-nisławAugustPoniatowski, który interesował siędziałalnościąTowarzystwa.Historięprzypominająpłytynaprzedprożuprzykamienicynumer26.Wyrzeźbiononanichpersonifikacje,czylisymboliczneprzedstawienianauk, którymi zajmowali się członkowie stowarzyszenia.Widzimy zatem: Geografię z globusem trzymającąlunetę,Medycynę,któradzierżywdłoniachczaszkę,aspoglądananiązdrzewawążEskulapa(symbolmedy-cyny).NaramieniuZoologiispoczywapapuga,oboksiedziantylopa.Ostatniawrzędzie,Astronomia,trzymacyrkiel,spoglądającnaznakizodiaku:Ryby,Barana,Byka,Bliźnięta,powyżejmożemydostrzecSaturna–jednązplanetwUkładzieSłonecznym.
IdącdalejwkierunkukościołaMariackiego,mijamykamienicępodnumerem35.Takżetuwartoprzyjrzećsiępłytomnaprzedprożu.NalewejwidzimyDianę,boginiępolowańiksiężyca.Płytazostałaodkutajużpowojnie,dlategonaksiężycu,umieszczonymnadpostaciąbogini,widzimy…statekkosmiczny.W latach50.i60.ubiegłegowieku,kiedyodbudowywanoulicęMariacką,trwał„podbójkosmosu”.Naukowcomudałosięwysłaćwprzestrzeńpozaziemskąpierwszestatkikosmiczne.JednymzwiększychosiągnięćbyłowysłanienaKsiężycprzeznaukowcówradzieckichŁunochodu,czylipojazdu,któryumożliwiłzbadaniejegopowierzchni.Artysta,któryodkuwałpłytę,uwieczniłtenwyczyniumieściłnapłyciezwyobrażeniemDianymalutkiwizeru-nekpojazdukosmicznego.
UlicaMariackaprowadzidonajwiększegonaświeciegotyckiegokościołazbudowanegozcegły.Kościoło-wipodwezwaniemWniebowzięciaNajświętszejMariiPannyulicazawdzięczaswojąnazwę.Budowlajestnie-zwykła,oczymświadczykilkaliczb.Madługość105metrów(wGdańskudłuższajesttylkokatedrawOliwie).Głównawieżama82metry(toponad30pięter),anajejszczytprowadziponad400schodów.Wewnętrzumożezmieścićsięblisko25000osób(gdybudowanoświątynię,wcałymGdańskuniebyłotylumieszkańcówimieszkanek!).Opróczwieżygłównejdachzdobidziewięćwieżyczek,dodającychogromnejbrylesmukłości.Wewnątrzznajdujesiętrzydzieścikapliciwielewspaniałychzabytków:ołtarze,rzeźby,obrazy,epitafia(pomni-ki,któreupamiętniajązmarłeosoby),chrzcielnica,organyczyambona.Dośrodkaprowadziażsiedemwejść,którezewzględunarozmiaryokreślasięmianembram.Nazwyzawdzięczająswojej lokalizacji,mamywięcbramy:PodWieżą,Szewską,NaGroblę,Mariacką,Wysoką(Radnych),DoKruchtyiKaletniczą.Przedgłównymwejściem,PodWieżą,umieszczonomodelkościoładlaosóbniewidomychiniedowidzących.
5
Ul. Świętego Ducha 47Z ulicy Mariackiej przez uliczkę Plebania – jednąz najwęższych w Gdańsku, biegnącą pomiędzykościołem a zabudowaniami starej plebanii, czylimiejsca,gdziemieszkająduchowni–wychodzimynaulicęŚwiętegoDucha.Pierwszawzmiankaouli-cypochodziz1336 roku.Była jednąznajważniej-szychnaGłównymMieście.Nazwęwzięłaodszpi-talaśw.Ducha,którysięprzyniejznajdował.Szpitaljużw1357rokuzostałprzeniesionydalej,wokoliceulicyTobiasza,alenazwapozostała.Wiele latpóź-niejprzyulicyzbudowanoświątynię.
W1677rokudoGdańskazawitałkrólJanIIISo-bieskiwrazzżoną,dziećmiilicznymdworem.Król,jakprzeważającaczęść jegopoddanych,byłkato-likiem,natomiastwGdańskuwiększośćmieszkań-ców imieszkanekstanowili luteranie.Luteranizmto odłam chrześcijaństwa, który wykształcił sięz Kościoła katolickiego w 1517 roku. Jego mianopochodziodnazwiskaMarcinaLutra,któryuważał,że Kościół potrzebuje zmian, gdyż duchowni do-puszczali się różnych nadużyć. Luter zyskał wielusympatyków, zwłaszcza na północy Europy, takżewGdańsku.Większośćgdańszczanigdańszczanekprzyjęłojegonauki.
Kościół Mariacki – największa i najważniejszaświątynia w mieście – pozostawał oficjalnie kato-licki.Jednaknaprawdęodbywałysięwnimnabo-żeństwa luterańskie. Rada Miasta nie zgodziła sięoddaćobiektukatolikompomimonaciskupolskichwładców.Sobieskichciał,abywGdańskubyłomiej-sce,gdziemogłybysięodbywaćnabożeństwakatolickie.Dlategow1678rokuzaczętobudowaćwobrębieplebaniikościołaMariackiegoświątynię.PieniądzepotrzebnedojejwzniesieniapochodziłyodprymasaPolskiAndrzejaOlszowskiego.Prymaszapisałna tenceldużąsumę–80000złotych–wswoimtestamencie.Takwotaokazałasięjednakniewystarczającaidodatkowe20000ofiarowałkról.Świątyniaotrzymałapotrójnewezwanie:św.Ducha,św.Andrzejaiśw.JanaChrzciciela,jednakprzylgnęładoniejinnanazwa,upamiętnia-jąca Sobieskiego: Kaplica Królewska. Jest jedyną na terenie śródmieścia barokową świątynią. Barok to stylwarchitekturze i sztuce,którypanowałwwiekuXVII.WiększośćkościołówwGdańsku jest starsza i zostałazbudowanawstylugotyckim.Kaplicawyróżniasiękopułą,czyliprzykryciemdachuprzypominającymkształ-temkloszlubmisę.Pośródlicznychrzeźbwidzimyherbkrólestwapodtrzymywanyprzezanioły,naherbiezaśorłasymbolizującegoPolskęorazPogoń–godłoLitwy,którąwtymczasie łączyłazPolskąunia.NaśrodkuumieszczonoJaninę–herbroduSobieskich.Samakaplicaznajdujesięnapiętrze.Dużedrzwi,którewydająsięwejściemgłównym,totaknaprawdębramaumożliwiającawjazdnadziedziniecplebanii.Dokaplicywchodzisięprzezmniejszedrzwipoprawejstronie.Budynekzewzględunaurodęokreślanyjestjakoperłaarchitekturygdańskiej.
Przed 1945 roku świątynia była zasłonięta ze wszystkich stron ciasną zabudową kamienic.W czasie od-budowymiastapostanowionowyeksponowaćpięknyzabytek.WąskąuliczkęGroblaposzerzonotak,żeodulicy Szerokiej odsłonięto widok na barokową kaplicę, usytuowaną przed olbrzymim gotyckim kościołemMariackim.
Ul. Świętego Ducha
❷
6
Przy ulicy świętego Ducha oprócz Kaplicy Królewskiej stoi wiele kamienic, między innymi te, w którychmieszkaliDanielChodowieckiczyJoannaSchopenhauerijejsynArtur.
ArturSchopenhauerurodziłsięw1788rokuwkamienicypodnumerem114(obecnie47).Dziękitemu,żejegorodzinabyłazamożna,otrzymałstarannewykształcenieipodróżowałpoEuropie.Studiowałwkilkumiastachniemieckich iostateczniezamieszkałweFrankfurcienadMenem. Interesowałsięfilozofią,w1813rokuzacząłpisać.Jegotwórczośćpoczątkowoniezyskaławielkiegouznania.Jednakzczasemjegopoglądydoceniono i obecnie Schopenhauera uważa się za jednego z najważniejszych filozofów w dziejach. MatkaArturatakżeprzeszładohistorii.JoannaSchopenhauerurodziłasięw1766rokuwbogatejkupieckiejrodzi-nie.Zadbano,abydziewczynkaodebrałastarannąiwszechstronnąedukację.W1785rokuwyszłazamążzaHenrykaSchopenhauera.W1793rokuPrusyzajęłyGdańsk,wskutekczegomiastobardzopodupadło.HenrykiJoannaniemoglipogodzićsięzpanowaniemPrusiwyprowadzilisiędoHamburga.W1806roku,pośmiercimęża,JoannaprzeniosłasiędoWeimaru.Prowadziłasalonliteracki,wktórymdwarazywtygodniuspotykalisięidyskutowalitwórcy.Miałajednakwiększeambicjeniżbyciedobrągospodynią.Samapisałaitworzyła.Jejpierwszymdziełembyłabiografiajejprzyjaciela,filozofaibibliotekarza–CarlaLudwigaFernowa.Joannana-pisałatakżekilkapoczytnychpowieści,aoprócztegotworzyłapoezje.PrzezcałypobytwNiemczechtęskniłazarodzinnymmiastem.Wroku1829zamieszkaławBonnizaczęłapisaćwspomnieniazmłodzieńczych latspędzonychwGdańsku.Zmarław1838roku,apojejśmierciniedokończonedziełozostałowydaneprzezjejcórkęAdelę.WjęzykupolskimGdańskie wspomnienia młodościJoannySchopenhaueropublikowanow1959rokuiponowniew2010.
DanielChodowieckiurodziłsięw1726rokuwkamienicyprzyulicyśw.Ducha(chociażczęśćbadaczyuważa, żedomrodzinyChodowieckich stałniecodalej,przyulicyGrobla).Był synemkupca i abynauczyćsięzawodu,jakosiedemnastolatekprzeprowadziłsięzGdańskadoBerlina.Jeszczebędącmałymchłopcem,Daniellubiłrysować.PierwszychlekcjirysunkuudzielałmuojciecGotfrydorazciotkaJustyna.WBerlinieCho-dowieckipracowałjakokupiec,alejegoprawdziwąpasjąokazałasięsztuka.Postanowił,żebędziezarabiałnażycietworząc,choćnieukończyłżadnejszkołyartystycznej.DziękiswejpracowitościiwrodzonemutalentowiDanielodniósłsukces.Otrzymywałlicznezlecenia,malował,rysowałirytował.W1797rokuzostałdyrektoremKrólewskiejAkademiiSztuk.ChodowieckizwiązałsięnastałezBerlinem,tuzamieszkał,założyłrodzinę,zrobiłkarierę. Jednak rodzinne miasto pozostało w jego pamięci.W 1773 roku wyruszył w podróż, by odwiedzićmieszkające w Gdańsku matkę i siostry.W czasie wędrówki artysta prowadził dziennik, w którym opisywałnapotkanesytuacjeiosoby,atakżerysował.Dzienniktenpokazujenam,jakwyglądałożyciewXVIII-wiecznymGdańskuinaPomorzu.Podróżując,Chodowieckipracowałizarabiał,jegosławabyłanatyleduża,żeotrzymy-wałwielezamówieńnaportrety,zaktóregdańszczaniehojniemupłacili.
Ulica świętegoDucha tonie tylkopięknakaplica i sławni ludzie.Mieszkali tu takżezwykligdańszczanieigdańszczanki.W tymmiejscumożna teżbyłokupićchleb imięso.Przezcałewiekinaszemiastoprzypo-minałotargowisko–wwielupunktachhandlowanoróżnymipotrzebnyminacodzieńartykułami.Pamiątkątegosąnazwy:TargRybny,Węglowy,SiennyczyMaślany.Częśćnazwnieprzetrwała,naprzykładTargProsiąt,WąchanyczyPoziomkowy.Należydonich takżeTargChlebowy,któryznajdował sięwłaśnieprzyulicyśw.DuchanawysokościkościołaMariackiego,bliskokamienicy,gdzieurodziłsięArturSchopenhauer.Wsobotyhandlowanotuchlebem.Sprzedawaćmoglitakżepiekarzespozamiasta,niezrzeszeniwcechu.Cechtorodzajstowarzyszenia,któretworzyłyosobywykonującetensamzawód.Miałnaceludbaćojakośćusługitowaróworazpilnowaćprawiprzywilejówjegoczłonków.
PodrugiejstronieKaplicyKrólewskiejznajdowałysięławymięsne.Ławy–inaczejjatki–ciągnęłysiępomię-dzyulicąśw.DuchaaMariacką.Składałysięzczterechrzędówstraganówprzedzielonychwąskimiuliczkami.Wkażdymtakimciągubyło20stoisk,każdyciągmiałteżswojąnazwę.PatrzącodstronyMotławy,mijaliśmystragany:Wodne, Dominikańskie, Żebracze i Plebańskie. Każde stoisko zamykane było na noc drewnianymblatem,którypootwarciusłużył jako ladadosprzedawaniamięsa.Nadjakością icenamitowarówczuwałyosobywyznaczoneprzezcechrzeźników.PierwszainformacjaoławachpochodzizXIVwieku.HandlowanotuażdowiekuXIX.Odjatekwzięłanazwęsąsiedniauliczka,łączącauliceśw.DuchaiMariacką.Od1633rokunosionamianoKrowiej.
7
Ul. Świętojańska 50Przy położonej nieco dalej ulicy Świętojańskiejznajdująsięażdwakościoły.Starszyjestkościółśw.Mikołaja,natomiastbliżejMotławystoidrugi,młod-szy,któremuulicazawdzięczaswąnazwę.Świąty-nia ta nosi podwójne wezwanie: św. Jana Chrzci-ciela oraz św. Jana Ewangelisty. Teren, na którymją wzniesiono, był podmokły z powodu bliskościrzeki.Podpotężnykościół,któryzaczętobudowaćw XIV wieku, a rozbudowywano w XV, położonozbytsłabefundamentyiobiektzacząłsięprzechy-laćwkierunkuwschodnim,czyliwstronęMotławy.JużodXVIwiekuprzeprowadzanoliczneremonty,aby świątynia się nie zawaliła. Do dziś jednak wi-doczne jestodchyleniewschodniej ścianyometr,wystarczy spojrzeć na kościół od strony ZaułkaZachariaszaZappio.Pokazujetorównieżzamonto-wany na ścianie wskaźnik. Nie trzeba się obawiaćoprzyszłośćbudynku,kilka lattemuwzmocnionofundamentybetonem.
Kościół św. Jana jestniezwykły takżezewzglę-du na swoją bardzo ciekawą historię. Świątynię,podobniejakkościółMariacki,wXVIwiekuprzejęliluteranie. Jednym z pastorów, czyli luterańskichduchownych, w kościele św. Jana był Paul Świe-tlicki.ŚwietlickistudiowałwNiemczech:wLubece,RostokuiWittenberdze,anastępnieuzupełniłwy-kształcenie w Holandii. Odbył podróże do FrancjiiAnglii,gdziewLondynieprzyjąłświęceniakapłań-skie. Po powrocie do Gdańska został kaznodziejąprzykaplicyśw.AnnynaStarymPrzedmieściuiuczyłjęzykapolskiegowznajdującymsięobokGimnazjumAkademickim.ByłwspółzałożycielemTowarzystwaPrzyrodniczego,któregohistorięjużpoznaliście,gdyspa-cerowaliśmyulicąMariacką.Pastoremkościołaśw.Janazostałw1750roku ipełnił tę funkcjęażdośmierciw1756roku.Bardziejznanąosobązwiązanązkościołemjest jednakpatronzaułka,któryobiegaświątynię.ZachariaszZappio,boonimmowa,zasłużyłsobiewpełninato,abymiećwGdańskuwłasnąuliczkę.Urodziłsięokoło1620roku,nieznamydokładnejdatyanimiejsca.PrzybyłdoGdańskajużjakozamożnykupiec,tuosiadłizałożyłrodzinę.PrzykościeleświętegoJanapełniłfunkcjęprzewodniczącegorady.Byłodpowiedzialnyzafinanseisprawybudowlane.WrazzżonąKatarzynąufundowaliwielesprzętówdoświątyni(obrazy,dzwon,żyrandol, chrzcielnicę, lichtarze). Powołał też fundację, która miała wspierać ubogich. Rocznie wydawała aż300zapomóg.Zachariaszzmarłw1680rokuizostałpochowanywrazzżonąiichjedynącóreczkąAdelgundą.Wizerunki całej rodziny możemy podziwiać na epitafium umieszczonym nad kryptą, w której spoczęły ichciała.WkościeleświętegoJanaznajdująsięjeszczeinnebezcennezabytki,awśródnichwspaniałydwunasto-metrowyołtarzautorstwaznanegorzeźbiarza–AbrahamavandenBlocke.Ołtarzwykonanyjestzkamienia:piaskowca imarmuru.Pokrywajągo rzeźby ipłaskorzeźbyopowiadająceożyciu JanaChrzciciela, jednegozpatronówołtarza.WnajważniejszymmiejscuwidzimyscenęchrztuJezusawrzeceJordan,powyżejkazanieJananapustyni,atakżeSalomezgłowąświętegonatacy.Pobokachustawionorzeźbyprzedstawiająceświę-tych:JanaChrzciciela,Pawła,Piotra,JanaEwangelistę,prorokówHenochaiEliaszaorazMojżeszatrzymającegotablicezDekalogiem(zbioremdziesięciuprzykazańBożych).Nasamymszczycieznajdujesiępelikankarmiącywłasnąkrwiąpisklęta,cosymbolizujeofiaręChrystusa.
❸
Ul. Świętojańska
8
Naprzeciwkoołtarzaumieszczonajestscena,ponieważkościółświętegoJanałączydwiefunkcje–nacodzieńodbywająsiętukoncerty,konferencje,odczyty,przedstawienia,awniedzieleo12.00odprawianajestmszadlaśrodowiskartystycznych.
UtworzenieCentrumśw.Janawiążesię,takjakwieleinnychhistoriiwGdańsku,zostatniąwojnąświatową.ZkościołaświętegoJanawywiezionowówczascennewyposażenie,abyjeukryćiuchronićprzedzniszcze-niem.Namiejscupozostały tylko–odpowiedniozabezpieczone–ołtarz iniemal równieduży,mierzący9metrów,nagrobekNatanielaSchrodera.Kościółspłonąłw1945rokuiprzezdługielatapowojniepozostawałw ruinie. Zastanawiano się nawet nad jego rozbiórką. Następnie powstała idea, aby ulokować tu muzeumarchitekturyGdańskaalbomuzeumscenografii.Jednymzpomysłówbyłotakżeodstąpieniebudynkufilhar-monii.OstateczniebudowlęprzekazanoKościołowikatolickiemuiówczesnybiskupTadeuszGocłowskizawarłporozumieniezNadbałtyckimCentrumKultury,któreotrzymałozadanieodbudowyświątyniiprzeznaczeniejejnacelekulturalne.
Ul. Grobla IV 8NaroguulicyTobiasza iGrobli IVznajdujesięnie-zwykła placówka – Szkoła Podstawowa numer50 imienia Emilii Plater. Niezwykły nie jest numeranipatronkaszkoły, lecz sambudynek.Mieścił sięwnimkościół,októrymbyłajużdziśmowa.Kościółświętego Ducha pierwotnie był niedużą kaplicą,zbudowaną przy szpitalu dla osób starych i ubo-gich.Ten najstarszy tego rodzaju obiekt w Gdań-skuznajdowałsięprzyulicyśw.Ducha,pomiędzyuliczkamiKozią iKołodziejską.W1357rokuszpitalprzeniesiono dalej, na ulicę Tobiasza. Szpital i ka-plicabyłypołączone.WXVwiekubudynkizostałytakrozbudowane,żeskromnakaplicastałasięko-ściołem,natomiastszpital–zpowoduzłegostanutechnicznego–postanowionowXVIIwieku roze-brać i zbudować nowy. Budynek postawiono jed-naknieprzysamymkościele, leczpodrugiejstro-nieulicy.
Szpitale w tym okresie bardziej przypominałyprzytułki,zapewniałyopiekęosobomstarymiubo-gim.Niewypłacanowtedy rentaniemerytur i je-śli starsza osoba nie miała rodziny, to schronieniaszukaławłaśniewszpitalach.Prawopobytutrzebabyło sobie jednak wykupić, a ponadto kandydatmusiałsięcieszyćdobrąopinią.W1545rokuszpitalzapewniałopiekę28osobom,aw1681wnowymjużbudynkumieszkało62pensjonariuszy.W1797rokuszpitalśw.Duchapołączonozeszpitalemśw.Elżbiety.W1928budynekmógłprzyjąć52osoby.W 1945 uległ poważnym zniszczeniom i zostałodbudowany jako dom mieszkalny. Ocalał pięknyportal,ozdobionyrzeźbamidwóchstaruszków,którzyzgodnieztradycjąnosząimionaJakubiAnna.Widzimytakżełacińskinapis:S.SPIRITVSHOSPITALE–szpitalśw.Ducha.Równieżsamkościółspłonąłdoszczętnie.Powojnieodbudowanoświątynię,leczzmienionojejfunkcję.WczasieodbudowyGłównegoMiastastwierdzo-
Ul. Grobla IV
❹
9
no,żedlawygodymieszkańcówimieszkanekpowinnyznaleźćsię tuszkoły,przedszkola iżłobki.ArchitektLechKadłubowski(zaprojektowałtakżeTeatrWybrzeżeipocztęprzyulicyDługiej)uznał,żedobrymmiejscemdlaszkołypodstawowejbędziewłaśnieobszarpomiędzyulicąTobiaszaaStraganiarską.Odbudowanykościółśw.Duchawłączonowkompleksszkoły,urządzającwnimsalęgimnastyczną.
Plac Dominikański 1Nazwaplacupochodziodzakonudominikanów.Za10latbędziemyobchodzić800rocznicęprzybyciabracidomiasta.Początkowozamieszkaliwgrodzie,przysiedzibieksięciaPomorza.GródznajdowałsięnaterenieobecnegoZamczyskaimówiliśmyonimwpoprzednimcykluGdańskichMiniatur.
Jużrokpoprzybyciuzakonników,w1227,ksią-żę Świętopełk ofiarował im kościół św. Mikołaja.Wcześniej,w1226roku,świątyniazostałazniszczo-na w czasie najazdu Prusów, wrogiego plemieniazamieszkującego lesiste obszary na drugim brze-gu Wisły. Mnisi odbudowali kościół, który jednakzostałponowniezniszczonyw1308roku,kiedytoGdańskpodbiliKrzyżacy.Dominikanierazjeszczeodbudowalikościół,alewniecoinnymmiejscu,bliżejulicyŚwiętojańskiej,gdzieświątyniaznajdujesiędodziś.Dokościołaprzylegałbudynekklasztoru.Niestetyw1813roku–wokresie,gdyGdańskwwynikuwojenbyłdwukrotnieoblegany–wjednązkaplickościołauderzyłabomba,powodującpoważnypożarklasztoru.MnisischronilisięwkamienicachprzyulicyŚwiętojańskiej.Pod-upadającyklasztorprzejęłopaństwoinakazałorozbiórkęzniszczonegoobiektu.Napowstałymplacućwiczyłowojsko.Pojawiłsięnawetpomysł,abyzbudowaćtukoszary,alenaszczęścieniezostałzrealizowany.NaplacuDominikańskimstanąłbudynekpotrzebnywszystkimmieszkańcomimieszkankomGdańska.
Jakjużwspominaliśmy,przezdługiewiekicałemiastoprzypominałowielkietargowisko.Handelwtakichwarunkachniebyłzbythigieniczny,asprzedawanetowarymogłymiećzływpływnazdrowieklientów.WXIXwiekuwładzeGdańskapostanowiłyuporządkowaćprzestrzeńhandlową,takjaktoczynionowcałejEuropie.Wlatach1894–1896naplacupodawnymklasztorzedominikanów,przykościeleśw.Mikołaja,wzniesionono-woczesnybudynekhalitargowej.Powstałoczyste,przestronnemiejsce,wktórymkliencimoglinabyćświeżytowar.Zamkniętopozostałetargowiska,wtymławymięsneprzyulicyśw.Ducha.PozostawionojedynieTargRybny.
Halamieściła188stoiskhandlowych(wtym16rybnych),atakżelokalebiurowe,posterunekpolicjioraztoalety.Nazewnątrzznalazłysięstoiskadohandluwarzywamiiowocami,takzwanyzielonyrynek.Halabyłaczynnaprzezsześćdniwtygodniu.Otwieranojąo5.00ranolatem,ao6.00zimą.Zamykanoo20.00,zprzerwąobiadowąpomiędzy13.00a17.00.Downętrzahaliprowadziłyczterydużewejścia(zewzględunawielkośćmożemynazywaćjebramami)–odpółnocy,południa,wschoduizachodu.NadbramamiumieszczonoherbGdańska.Całybudynekzostałozdobionywieżyczkamizwieńczonymikopulastymihełmami.Wartowejśćdośrodka,żebyzobaczyćciekawąkonstrukcjępodtrzymującądach.Spoczywaonnadwóchrzędachpotężnychsłupówwykonanychzżeliwa,czylimetaluskładającegosięzżelazazdodatkiemwęgla.
BudyneknieuległzniszczeniuwtrakcieIIwojnyświatowejinadalsłużyłjakogłównemiejskietargowisko.W latach 60. ubiegłego wieku zastanawiano się nad wyburzeniem obiektu i zbudowaniem dużego sklepusamoobsługowego.WtymczasieXIX-wiecznaarchitekturaniecieszyłasię jeszczeuznaniem,ponieważniebyłauważanazazabytkową.Wojewódzkikonserwatoruratowałobiekt,wpisującgodorejestruzabytków.Halaprzeszłagruntownyremontwlatach2001–2005.Odkrytowówczaspodbudynkiempozostałościpierwszegokościołaśw.Mikołaja,którezostaływyeksponowaneiudostępnionezwiedzającym.WHaliTargowejjestobec-nie107stoisk,czynnychodponiedziałkudopiątkuwgodzinach9.00–18.00,awsoboty9.00–15.00.
❺
Plac Dominikański
10
Czy wiesz, że:• NaskwerzepomiędzyulicąŚwiętojańskąaSzerokąstoirzeźbaprzedstawiającaksięciaŚwiętopełka,który
sprowadziłdominikanówdoGdańska.• Kościółśw.JananiejestjedynąkrzywąbudowląprzyulicyŚwiętojańskiej.NaroguzulicąLawendowąstoi
krzywakamieniczka.Zbudowanojąokoło1620rokuiszczęśliwieniezostałazniszczonaw1945roku,jestwięc jednym z najstarszych domów na terenie Głównego Miasta. Mocno odchylona od pionu, przeszławlatach1960–1961remont,którywzmocniłjejkonstrukcję.OdstronyulicyŚwiętojańskiejmapięknyka-miennyportal,czyliozdobnąoprawędrzwi.ZostałtuprzeniesionyzkamienicyprzyDługimTargu11.
• OpróczGdańskakrzywymizabytkamiwPolscemogąsiępochwalićToruńiZąbkowiceŚląskie.Najsłynniej-szymtegotypuobiektemjestjednakbezwątpieniawieżawPizieweWłoszech,odchylonaodpionuażo5metrów.WieżawZąbkowicachwychylonajesto2metry,tawToruniuzaśo1,5metra.
Zdjęcia:KlaudiuszGrabowskiRedakcja,korekta:AnnaMackiewiczOpracowaniegraficzne:TomaszPawluczukPomysłodawczyniprojektu:MałgorzataKmicińskaKoordynacjaprojektu:AnnaUrbańczyk
Bibliografia:Encyklopedia Gdańska,red.B.Śliwiński,Gdańsk2012.Gdańskie Miniatury. Szlakiem kościołów, szpitali i przytułków dawnego Gdańska,Gdańsk2015.Katalog zabytków sztuki – Gdańsk Główne Miasto,red.B.Roll,I.Strzelecka,Warszawa2006.SampJ.,Miasto magicznych przestrzeni,Gdańsk2003.
Publikacja udostępniana jest na licencji CreativeCommons:UznanieAutorstwa,NaTychSamychWarunkach3.0Polska.
Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści pod warunkiem wskazania autorów/ek Klaudiusz Grabowski, Instytut Kultury Miejskiej, jako autorów/ek oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja.
Tekst licencji dostępny jest na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/