Plan prezentacji:

1. Definicje

1.1. Bystrza o zwiększonej szorstkości

1.2 Ziarna ponadwymiarowe

2. Przykłady budowli wraz z komentarzem

3. Konkluzje

Literatura

Definicje 1. Bystrza (bystrza o zwiększonej szorstkości)-

umocniony odcinek cieku charakteryzujący się dużym spadkiem podłużnym, prowadzący wodę ze znaczną prędkością. Bystrze pozwala na zmniejszenie spadku podłużnego rzeki, przez co zapobiega powstawaniu erozji dennej.

Budowle te umożliwiają migrację ryb (brak konieczności przepławek) oraz makrobezkręgowców dennych, powodują natlenienie wody oraz estetycznie oddziałują na krajobraz. Ponadto powodują odtworzenie łach korytowych powyżej i poniżej budowli, zmieniając charakter rzeki na roztokowy.

Ziarno jest pojedynczym, elementarnym i

pierwotnym składnikiem zbioru ziaren, który gdy

jest produktem procesu sedymentacji nosi nazwę

osadu ziarnistego. Ziarna mogą być kryształami,

agregatami lub okruchami.

2. Ziarna ponadwymiarowe - to

ziarna, których wymiary znacznie

przekraczają miąższość osadu z

którego pochodzą.

Rzeka PORĘBIANKA

Porębianka Pozwalają na swobodną wędrówkę ryb oraz

makrobentosu nawet przy stanach niżówkowych, na co pozwala wykonana koncentracja strugi w centralnej części bystrza.

Odtwarzają łachy korytowe powyżej oraz poniżej budowli. Przejawia się to w odbudowie koryta roztokowego.

Rzeka PONICZANKA

Krzczonówka Bystrze jest wykonane z

luźno ułożonych głazów z kamienia łamanego.

Celem jest miejscowe wzmocnienie koryta cieku.

Czarny Dunajec Odtwarzają łachy korytowe powyżej i poniżej budowli.

Stanowią przeszkodę dla migracji ryb.

Hydraulicznie oddziałują jak stopień wodny.

2.Ziarna

ponadwymiarowe

Mikroformy korytowe tworzące się wokół dużych ziaren

Formy groniaste to skupienia otoczaków o charakterystycznej budowie.

Są one wydłużone zgodnie z kierunkiem przepływu. Po stronie

podprądowej otoczaki tworzą stromą imbrykację podprądową. W kierunku

za prądem, w strefie cienia, w formie nasypu gromadzi się materiał

drobniejszy.

Schemat form groniastych

źródło: http://www.ing.uni.wroc.pl/~lkur/rzeki.htm

Mega clusters tworzą pojedyncze otoczaki powyżej 300 mm

(długość osi L – najdłuższej), o słabym stopniu obtoczenia,

ułożone poprzecznie w centralnej lub bocznej części koryta.

Odzwierciedlają główny kierunek nurtu podczas przepływów

nadkrytycznych. Uruchamiane są jednak rzadko, co 11, 65 lub

nawet 100 lat, a ich transport odbywa się na niewielkie odległości

(Grant i in. 1990, Chin 2003). Sprawia to, że formy te to bardzo

stabilne przeszkody wpływające na znaczne podwyższenie

szorstkości w korycie i powstanie koryta typu kaskadowego

(Montgomery, Buffington 1997).

W części doprądowej wykształcają się mikroformy typu: obstacle

clast oraz complex cluster, za lub przed którymi zdeponowane są

frakcje drobniejsze (70–100 mm i mniejsze).

Znaczenie ziaren ponadwymiarowych dla życia biologicznego w

rzece :

stanowią elementy habitatowe, szczególnie dla zwierząt

bezkręgowych;

dają cień przez co zmniejszają różnice temperatury wody w

ciągu dnia;

stanowią schronienie dla ryb;

stanowią istotne znaczenie dla odbycia tarła ryb.

źródło:http://www.krakow.rzgw.gov.pl/download/Zasady_dobrej_praktyki.pdf

Utrata elementów decydujących o

szorstkości dna powodujących

spadek rozmaitości siedlisk

wodnych, spowodowała

niekorzystne zmiany w strukturze

gatunkowej flory i fauny wodnej.

Głównym celem tego dziania na

tym potoku była poprawa siedlisk

dla ryb głownie łososiowatych w

celu podniesienie jakości miejsc

tarliskowych.

Potok Młynne, zlewnia Popradu

Potok Młynne, źródło:http://www.krakow.rzgw.gov.pl/download/Zasady_dobrej_praktyki.pdf

Poprawa stanu środowiska wodnego poprzez umieszczenie głazów

Koncepcja rozmieszczenia głazów, źródło:http://www.krakow.rzgw.gov.pl/download/Zasady_dobrej_praktyki.pdf

Rzeczny żwir może być dodawany do rzeki w

trakcie budowy sztucznych tarlisk lub

poprzez jego uzupełnianie.

Dla ryb łososiowatych wytyczne w zakresie

składu i frakcji żwiru są następujące: ok. 80%

żwir 10-50 mm, ok. 20 % żwir 100 mm oraz

niewielka część gruboziarnistego piasku

(2 do 5 mm).

Sztuczne tarliska

Akumulacja żwiru, źródło:http://www.krakow.rzgw.gov.pl/download/Zasady_dobrej_praktyki.pdf

4. Konkluzje końcowe

4.1 – oprócz układu poziomego koryta rzeki lub potoku górskiego

istnieje również układ pionowy – dno w profilu podłużnym

zbudowane jest z następujących po sobie sekwencji

przegłębień i bystrzyków

4.2 – naturalnym i najbardziej zbliżonym do morfologii dna sposobem

zabudowy cieku są układy bystrzy z kamienia naturalnego lub bystrzy

z kamieniami wbudowanymi w płytę spadową konstrukcji

4.3 – podczas projektowania bystrzy należy zwrócić uwagę na szczegóły

konstrukcji stanowiska górnego (próg), wielkość kamieni na bystrzu,

długość ubezpieczenia górnego oraz ubezpieczenia dolnego (rozmycie)

4.4 – bystrza to budowle pro-ekologiczne: zapewniają

wędrówkę ryb, napowietrzają wodę, jednocześnie spełniają

funkcje techniczne

21

Dziękuję za uwagę

Prof. zw. dr hab. inż. Artur Radecki-Pawlik rmradeck@cyf-kr.edu.pl

Uniwersytet Rolniczy – Kraków, Katedra Inżynierii Wodnej i Geotechniki, WIŚiG

Literatura Ślizowski R., Radecki-Pawlik A., N’Famara Sambou.1997. Badania porównawcze bystrzy z kamienia naturalnego - elementu

ekologicznej zabudowy potoków górskich - z bystrzami betonowymi typu Peterki, Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 321, s.33-41

Ślizowski R., Radecki-Pawlik A.1998. Bystrze z kamienia naturalnego jako przykład nowoczesnej, ekologicznej budowli regulacyjnej w zlewniach rzecznych. Przegląd Naukowy, SGGW, Warszawa, 15, s.162-170

Radecki-Pawlik A., Ślizowski R. 1998. Bystrze o zwiększonej szorstkości jako element ekologicznej stabilizacji potoków górskich. Przegląd Naukowy, SGGW, Warszawa, 15, s.153-162

Ślizowski R., Radecki-Pawlik A. 1999. Rozmycie nie umocnionego dna poniżej bystrzy o zwiększonej szorstkości, Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 19, s.115-123

Radecki-Pawlik A. 1999.Badania rozkładu prędkości oraz naprężeń stycznych w strefie

oddziaływania bystrza, Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 19, s.71-79

Radecki-Pawlik A. 2010. O niektórych, bliskich naturze rozwiązaniach utrzymania koryt rzek i potoków górskich. Gospodarka Wodna, Warszawa, Sigma-Not 2, 78-85.

Radecki-Pawlik A. 2011. Hydromorfologia rzek i potoków górskich – działy wybrane. Podręcznik Akademicki. Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, ss. 280.