Pi wiekw muzyki liturgicznej w Hiszpanii: Katedra w Salamance (1513-2013)

Alberto Cebolla Royo

Profesor w Departamencie Muzykologii Conservatorio Superior de Msica de Castilla y Len (Salamanka, Hiszpania)

W 1513 na rozkaz krla Ferdynanda Katolickiego1 rozpoczto budow tzw. Nowej Katedry w

Salamance w stylu gotyckim, wznoszcej si niedaleko starej, zbudowanej w stylu romaskim. Gdy wzrosa

liczba ludnoci w miecie, przede wszystkim z uwagi na si przycigania najwaniejszego z hiszpaskich

uniwersytetw, stara katedra okazaa si maa, ciemna i niska. Nowa katedra, po wzniesieniu wspaniaej

barokowej kopuy, zostaa konsekrowana 15 sierpnia 1733 roku, czyli ponad 200 lat od daty rozpoczcia

budowy.

Te kronikarskie fakty skaniaj mnie do poczynienia pewnych zestawie pomidzy budow katedry a

obecnoci w niej muzyki liturgicznej (w tym przypadku hiszpaskiej), poniewa, jak wyka, repertuar

ewoluowa wraz z nowymi stylami (renesansowym, barokowym, neogotyckim), uwspczeniano

wykonawstwo (np. zastpujc sacbuches, czyli dawne puzony, rogami), jednoczenie utrzymujc dawne

praktyki wykonawcze, jak monodia (piew gregoriaski/cantus planus).

1 Maestwo, zawarte w 1474 midzy krlow Izabell Kastylijsk (1451-1504) a krlem Ferdynandem II Aragoskim (1452-

1516; jego krlestwo rozcigao si od Morza rdziemnego do Neapolu i zostao opisane przez Niccola Machiavellego w Ksiciu jako przykad przebiegoci), czc dwa krlestwa istniejce na Pwyspie Iberyjskim, dao polityczny pocztek Hiszpanii.

Obecnie Archiwum Katedry przechowuje obszerne zbiory historyczne i muzyczne, niedawno

skatalogowane2; nie ogranicz si jedynie do przedstawienia zbiorw muzycznych, lecz odnios si take do

dokumentacji administracyjnej i liturgicznej3.

Jestem wiadom trudnoci w syntetycznym przedstawieniu tak szerokiego tematu i mam nadziej, e

szczegy, o ktrych bd mwi, pozwol Pastwu wyrobi sobie pogld na t kwesti.

2 Catlogo de los fondos musicales del Archivo Catedral de Salamanca, red. MONTERO GARCA, Josefa, Publicaciones del

Archivo Catedral de Salamanca, Salamanca 2011. 3 Aby zapozna si z rnorodn dokumentacj istotn dla bada muzykologicznych zob. GMEZ GONZLEZ, Pedro Jos oraz

MONTERO GARCA, Josefa: Fuentes musicales en los archivos eclesisticos a travs del ejemplo del Archivo Catedral de Salamanca, [w:] Nassarre. Revista Aragonesa de Musicologa, 27 (2011), s. 249-288 (http://ifc.dpz.es/publicaciones/biblioteca2/id/9).

A do XVI stulecia: piew gregoriaski/Cantus planus

Zanim opowiem o sytuacji na pocztku XVI wieku, chc zada pytanie, co dziao si wczeniej.

Katedra redniowieczna lub pnoredniowieczna, jak jest Stara Katedra, stosuje si w liturgii do wasnej

Consueta lub Ceremoniale4. Te dokumenty to ksigi opisujce szczegowo przebieg licznych naboestw

zwykych i naboestw o szczeglnym charakterze odbywajcych si w katedrze. S one poza tym

niezbdnymi rdami sucymi do rekonstrukcji ycia muzycznego takich instytucji.

W Salamance odnajdziemy tego typu dokumenty dopiero poczwszy od koca XVII wieku.

Spjrzmy jednak na Consueta z katedry w Lleida, niedaleko Barcelony, ktrej romaski gmach jest podobny

do tego w Salamance, aby uzyska wyobraenie o praktyce wykonawczej. Przede wszystkim dowiadujemy

si, jak wyglday procesje w niedziele Adwentu w XIV wieku, wychodzce z kapitularza katedry

4 Consueta to ksiga bdca punktem odniesienia dla struktury organizacyjnej w katedrze lub klasztorze, czsto zawierajca wiele

szczegw dotyczcych poszczeglnych stanowisk, spraw ycia codziennego i bytowania oraz, naturalnie, mnstwo detali odnoszcych si do liturgii. Dawniej stosowano take nazw Consuetudine. Okrelenie Consueta uywane byo waciwie tylko w dawnym krlestwie Aragonii. Od XIV wieku stosuje si dla tego rodzaju ksig nazw Ceremoniale; s to ksigi czysto liturgiczne.

po godzinie szstej. W tekcie mamy wymienione osoby biorce czynny udzia, sposb poruszania si,

piewane utwory oraz miejsca w katedrze, w ktrych liturgia jest sprawowana (chr, dziedzice, kaplice):

Qualiter fiat processio dominicis diebus adventus.

Dicta sexta diey et beate Marie, succentor incipiat Asperges me, et totus choros cantet usque ad versum, qui versus

incipiatur a dicto succentore et perficiatur ab omnibus, et simili modo Gloria Patri, et dum istud cantatur fiat aspersio

aquae benedicte ad altare per illum qui facit officium. Et per chorum et ecclesiam per sacristam. Et facta aspersiones

aquae benedicte in ecclesia et in choro, dicta sacerdos ostende nobis Domine misericordiam tuam; Domine exaudi;

Dominus vobiscum; Oremus; Exaudi nos et cetera, qua finita per Christum Domium nostrum. Incipiat cantor in stallo suo

antiphonam Signum salutis, et egrediatur ad processionem cum capis nigris, scilicet, chori cantando antiphonam per

dominicam; qua finita dicatur IX responsorium, scilicet, Quomodo in me fiet histud, et dicatur totum in claustro ante

domum pauperum et ibi preficiatur.

Finito responsorio incipiatur a cantore antiphonam Missus est angelus, que sufficiat usque ad extremam partem claustri,

stando, scilicet, coram imagine beate Marie que est supra introitum capituli, et ea finita dicat sacerdos Rorate celi desuper;

Oremus Omnipotens sempiterne Deus qui in introitu portarum, et ista finita, Per eundem Christum Dominum nostrum.

Incipiat unus canonicus responsorium Beate Marie, scilicet Ave Mara, et dicatur per totum adventum cum predicta

antifona Missus est, et sic cantando dictum responsorium regrediantur chorum et dicta sacerdos versus Egredietur virga; et

Orate pro nobis; Domine exaudi; Dominus vobiscum; Oremus. Viam sanctorum, et hec oraciones processionales dicantur

per totum annum.5

W tej Consueta, w jej incipit, zostay zebrane wszystkie formy liturgiczno-muzyczne, czytania i

modlitwy, ktre maj by odmawiane w czasie roku liturgicznego (de tempore i de sanctis). Nie jest to

jednak tylko przewodnik odpowiadajcy brewiarzowi czy mszaowi, poniewa mwi nam take,

5 Jaka ma by procesja w niedziele Adwentu.

Gdy wybije szsta godzina dnia i [officium parvum] Bogosawionej [Dziewicy] Maryi, kantor solista intonuje Asperges me, cay chr piewa a do wersetu, ktry rozpoczty zosta przez powyszego solist i zakoczony przez wszystkich, i w ten sam sposb Gloria Patri; podczas tego piewu trzeba dokona pokropienia wod wicon przez celebrujcego liturgi [tych, ktrzy znajduj si] przy otarzu, a na tych na chrze i w kociele przez zakrystiana. Po dokonaniu pokropienia wod wicon w kociele i na chrze, kapan odmawia Ostende nobis Domine misericordiam tuam, Domine exaudi, Dominus vobiscum, Oremus, Exaudi nos, etc.; modlitw koczy [formua] Per Christum Dominum nostrum. Solista rozpoczyna ze swojej stalli piew antyfony Signum salutis, nastpnie wszyscy wychodz z chru procesyjnie, w czarnych kapach, piewajc antyfon na niedziel, po zakoczeniu ktrej odmawia si nastpnie IX responsorium, czyli Quomodo in me fiet istud, a wszystko mwi si na dziedzicu przed Domum pauperum i tam si koczy. Po responsorium solista rozpoczyna antyfon Missus est angelus, ktrej piew trwa a do samego koca dziedzica, przed obrazem Bogosawionej Dziewicy Maryi znajdujcym si nad wejciem do kapitularza; po jej zakoczeniu [antyfony] kapan odmawia Rorate celi desuper, Oremus, Omnipotens sempiterne Deus qui in introitu portarum, koczc [formu] Per eundem Christum Dominum nostrum. Jeden z kanonikw rozpoczyna responsorium Beate Marie, nastpnie Ave Maria; w czasie Adwentu naley odmawia t antyfon razem z wyej wymienion Missus est; nastpnie, piewajc wymienione wczeniej responsorium wraca si na chr, a kapan odmawia werset Egredietur virga i Orate pro nobis, Dominus exaudi, Dominus vobiscum, Oremus: Viam sanctorum; te modlitwy procesyjne naley odmawia w czasie caego roku, Arxiu Capitular de Lleida: RC_0031, f. 5r.

kto powinien czyta i piewa, jak i gdzie powinno si to robi, jakich szat liturgicznych uy, jakie ruchy

naley wykonywa podczas procesji, na chrze i przy otarzu; krtko mwic, mona j zastosowa do

stuprocentowej rekonstrukcji liturgii w katedrze redniowiecznej.

Jak zaobserwowalimy na przykadzie procesji adwentowych, brakuje odniesienia do rodzaju

muzyki; mona uzna za pewnik, e jest to dominujcy wtedy piew gregoriaski. Owa Consueta mwi

tylko, e czasami wykonuje si wielogosowo bogosawiestwa na zakoczenie uroczystych nieszporw:

dicatur Benedicamus cum organis6.

Jakie rda na temat muzyki liturgicznej z tej epoki zachoway si w Salamance? Faktycznie adne,

jak to zwykle w Hiszpanii; wraz z budow nowych katedr stare ksigi wychodziy z uycia z powodu

ogromnych rozmiarw nowych chrw, a take notacji; dlatego te zachowao si bardzo niewiele ksig.

6 Ibidem, f. XXIv.

Wiemy np. o sprzeday w 1585 roku w Salamance przez katedr starego manuskryptu znanemu w

owym czasie drukarzowi o imieniu Giunta, prawdopodobnie odsprzedanemu pniej rnym kupujcym:

"[Margines] Stary manuskrypt.

Trzeba zapaci Giuncie, ksigarzowi, czterdzieci dwa dukaty nalene za kupno dwudziestu jeden arrobas7 starego

manuskryptu, a kada arroba zostaa sprzedana za dwa dukaty... XLII dukaty."8

Z pewnoci tak znaczna ilo nieuytecznych ju manuskryptw moga pochodzi tylko z ksig

pieww i ksig liturgicznych, ktre wyszy z uycia, jak czsto s one nazywane w katalogach

historycznych w bibliotekach i archiwach9.

7 1 arroba = 13 kg

8 Archivo Catedral de Salamanca: Cj. 44, leg. 3, no 14, f. 173r.

9 Tego rodzaju notatk, datowan na 12 sierpnia 1619 roku, mona znale w inwentarzu ksig cantus planus katedry w

Albarracn (Aragonia, Hiszpania): Rwnie dwa due tomy, ktre ju wyszy z uycia; ogem dwadziecia jeden tomw manuskryptu oprawionego w drewno i skr cielc, z pinaklami, wiele z nich jest zniszczonych; s to ksigi zaniedbane; CEBOLLA ROYO, Alberto: Inventarios musicales de la Catedral de Albarracn (ss. XIV-XX), [w:] Nassarre. Revista Aragonesa de Musicologa, 25 (2009), s. 154 (http://ifc.dpz.es/publicaciones/ebooks/id/2983).

Ale gdzie znajduj si te ksigi? Jak ju powiedziaem, niewiele z hiszpaskich redniowiecznych

ksig liturgicznych dotrwao do naszych czasw, s jednak ich liczne zachowane fragmenty;

skadajc je w jedno, zyskujemy namiastk tych utraconych. I tak, w Archiwum Historycznym Prowincji

Salamanka (Archivio Storico Provinciale di Salamanca), znajduje si zbir 186 fragmentw z rnych epok,

niektre redniowieczne (z notacj akwitask10). A czemu jeden z tych fragmentw nie miaby pochodzi z

katedry w Salamance?

Obecnie archiwum katedry w Salamance posiada zbir 74 ksig z monodi liturgiczn, ktr w

tamtym czasie okrelano jako cantus planus, a nie piew gregoriaski11. Najstarsze ksigi pochodz w 1519

roku, a ich charakter odnosi si do chru nowej katedry, ktra w rzeczywistoci nie istniaa a do roku 1730.

10

Ryt rzymski, majcy swe rdo w poudniowej Francji (Akwitania), zastpi ryt hiszpaski (mozarabski/wizygocki) pod koniec XI wieku. 11

By mc jeszcze bardziej zgbi ten temat w odniesieniu do Hiszpanii, a take kontrapunkt i XVI-wieczn polifoni, warto sign po traktat Pietro Cerone, wydany po hiszpasku w Neapolu bdcym pod hiszpaskim panowaniem na pocztku XVII wieku; CERONE, Pietro: El melopeo y maestro: tratado de msica terica y prctica, Npoles, Iuan Bautista Gargajo y Lucrecia Nucci, 1613.

(http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es/view/action/nmets.do?DOCCHOICE=3512912.xml&dvs=1367151110209~977&locale=e

s_ES&search_terms=&adjacency=&VIEWER_URL=/view/action/nmets.do?&DELIVERY_RULE_ID=4&usePid1=true&usePid

2=true).

Owe 74 ksigi obejmuj cay rok liturgiczny, zarwno Msz jak i Oficjum dwch cykli, de tempore i

de sanctis. Warto zauway, e stanowi one cao, a najstarsze pochodz z XVI wieku i byy uywane a

do wprowadzenia Liber Usualis na pocztku wieku XX. Mamy tu do czynienia ze zbiorem ywym i nigdy

nie zakoczonym, poniewa ulega on zmianie po Soborze Trydenckim; dodani zostaj nowi wici i

popularne formy muzyczne, jak piew menzuralny (Canto Mixto), czyli cantus planus z zapisem

rytmicznym gwnie dla hymnw i ordinarium miss.

XVI-XVII wiek: Organum / Muzyka piewana z pulpitu

Zapewne wszyscy znaj Cristbala de Morales (ok. 1500-1553), Francisca Guerrero (1528-1599)

oraz Tomsa Luisa de Victoria (1548-1611); to kompozytorzy, ktrych historiografia muzyczna sytuuje w

hiszpaskim XVI stuleciu, ale nie s oni jedynymi reprezentantami tzw. polifonii klasycznej.

W pierwszych latach XVI wieku ustanowiono w hiszpaskich katedrach kapele muzyczne, ktre

miay wzbogaca liturgi poprzez polifoni, zwan organum12 czy polifoni organaln. Omawiany

wczeniej cantus planus by wykonywany przez specjalistw, jak kantor, podkantor lub psalmista; do

wykonywania polifonii byli za niezbdni inni muzycy, w tym wypadku zawodowi muzycy wieccy.

Dziaalno kapeli muzycznej bya organizowana przez maestro di cappella ktry, obok prowadzenia

prb i dyrygowania mia, tak samo jak i dzi, obowizek komponowania repertuaru dla danej katedry.

Zwykle dyrygowa on chrem zoonym z szeciu gosw chopicych (gosy chopice z chru versus

gosy chopice przy otarzu) piewajcych wysokie partie oraz trzech lub czterech piewakw, ktrym

powierzano partie tenoru i basu.

To wanie w XVI wieku instrumenty wkraczaj do katedr i staj si czci kapeli muzycznej.

Najwaniejszym z nich s organy: instrument, ktry bdzie obecny bez wzgldu na okres historyczny.

Dlatego te katedra w Salamance posiada dwa due instrumenty na chrze (renesansowy i barokowy),

12

W rdach wspczesnych organum jest okrelane take jako muzyka piewana z pulpitu gdy na takim ogromnym pulpicie, ustawianym w centrum chru i wsplnym dla wszystkich piewakw, umieszczano ksigi z dyspozycj gosw wokalnych.

jak rwnie liczne instrumenty przenone, uywane w maych kaplicach lub przy okazji procesji, jak

procesja Boego Ciaa. Ciekawostk jest, e Salamanka ma take w jednej z kaplic na dziedzicu najstarszy

na Pwyspie Iberyjskim redniowieczny bben.

Obok organw obecne s take instrumenty dte (kornety, trbki, chimiras13, orlos, puzony i

fagoty), ktre tworz grup tak zwanych ministriles. Grupa owa zoona bya ze specjalistw w grze na

ww. instrumentach; w wityni gray instrumenty o mniejszym wolumenie, za na ulicy te o wikszej sile

dwiku. Byy take uywane jako wsparcie dla gosw wokalnych, zarwno w cantus planus, jak i w

organum14

.

Jak to zostanie powiedziane w dalszym cigu, muzycy owi bior udzia w liturgii w mniejszym lub

wikszym stopniu w zalenoci od wita, a zazwyczaj wystpuj na zmian wszyscy: cantus planus,

organum, organy oraz ministriles. By sobie to uzmysowi, w dzie Boego Ciaa w kocu wieku XVI

usidmy na chrze katedry i posuchajmy jednej z moliwych interpretacji hymnu Pange lingua: werset

13

Dawny obj. 14

Pierwszy pewny dowd na istnienie takich grup odnajdujemy w katedrze w Sewilli w 1526 roku (RUIZ JIMNEZ, Juan: Ministril [w:] Diccionario de la Msica Espaola e Hispanoamericana, vol. 7, Madrid, SGAE, s. 593-597).

organowy Sebastina Aguilera de Heredia15, ze wzmocnieniem przez kornet w cantus firmus; psalmici

wykonujcy poszczeglne wersety melodii more hispano w piewie menzuralnym na zmian z wersetami

organum Juana Navarro (ok. 1530-1580), ktry by maestro di cappella w Salamance (1566-1574),

protegowanym Moralesa oraz profesorem maego Tomsa Luisa de Victoria, w tamtym czasie przy katedrze

w Avili (1564-1566).

XVII-XVIII wiek, "muzyka piewana z partytury"

W XVII wieku nowe gusta zmieniaj niektre aspekty dziaalnoci kapeli muzycznej przy

zachowaniu wczeniejszych elementw, jak np. piewanie repertuaru organum a do czasw

cecyliaskich16. Nowe rodzaje wykonawstwa przynosz zmiany w skadzie kapeli muzycznej: wczone

zostaj nowe instrumenty, jak skrzypce, obj, roek, klawesyn i harfa. W przypadku rde muzycznych

15

1561-1627; organista katedry w Saragossie, bardzo znany za swojego ycia w caej Hiszpanii. 16

Kapele muzyczne w XVII i XVIII wieku nadal wykonyway utwory kompozytorw lokalnych lub bardziej znaczcych kompozytorw poprzedniego stulecia; w archiwach hiszpaskich zostay zachowane "arreglos" tego repertuaru (nowe wersje, czasami dostosowywane do nowych gustw) zrealizowane przez pniejszych maestri.

nasta czas rozpisywania partii dla kadego gosu, std w repertuar zwany jest "muzyk piewan z

partytury".

Nowi maestri di cappella mieli obowizek komponowania mszy z orkiestr, litanii, itp., podobnie

zreszt jak w caej Europie. W Hiszpanii istnieje jednak forma szczeglna i charakterystyczna dla naszej

tradycji: villancico.

W skrcie, villancico to utwr liturgiczno-muzyczny w jzyku potocznym, a nie po acinie (to

wyjtek), wykonywany od XVI wieku, jednak dopiero w epoce baroku przeywajcy swoj najwiksz

wietno. Jest to utwr liturgiczny, gdy zastpuje lub czasami towarzyszy responsoriom Jutrzni w czasie

najwaniejszych wit (Boego Narodzenia, Trzech Krli, Boego Ciaa, Wniebowzicia czy lokalnych

wit miejskich); piewany take zamiast motetw podczas mszy w tych dniach lub wykonywany podczas

procesji np. Boego Ciaa, w ktrej przebiegu mamy otarze-stacje, a caa kapela muzyczna (kantorzy,

instrumentalici oraz przenone organy) towarzyszy Najwitszemu Ciau Jezusa.

Kwestia wykonywania tych utworw powodowaa niekiedy liczne kontrowersje, gdy pomimo

tematyki zwizanej zawsze z danym dniem witecznym tekst by zbyt popularny i, mona rzec, ubogi

literacko; z tego powodu na Jutrzni w tych dniach byo mnstwo ludzi, witynia bya wypeniona tak jak

teatr. Byy one tak popularne, e dokumentacja przytacza setki konfliktw i anegdot, w nastpstwie czego

drukowano dla publicznoci teksty zwane pliego17.

Temat jest szeroki i jest to forma, ktra przetrwa a do pocztku wieku XIX; istniej jej rne

odmiany w oparciu o struktur literack i tre (bardziej uroczyst lub humorystyczn) oraz form

muzyczn (z chrami i wersetami, z recytatywem i ari, itd.).

Przejdmy do Boego Narodzenia i do tego, co znajduje si w Ceremoniale z pierwszych lat XVIII

wieku w katedrze w Salamance:

17

Pliego to 1/8 strony.

Wigilia Narodzenia Naszego Pana Jezusa Chrystusa. Calenda Narodzenia Naszego Pana Jezusa Chrystusa.

24 grudnia18

W ten dzie, wigili Narodzenia rankiem [...] jest piewana calenda z pulpitu [...]. Po zakoczeniu calenda

piewa si villancico, ktre si koczy, potem rozpoczyna si msza biskupia [...] "

Pierwsze Nieszpory Narodzenia Naszego Pana Jezusa Chrystusa 19

"Podczas pierwszych nieszporw, pierwszy psalm piewany z partytury, drugi w cantus planus , trzeci

piewany z partytury, czwarty z wersetami20, pity piewany z partytury, czterogosowy hymn muzyka

piewana z pulpitu. Magnificat piewany z partytury. Po zakoczeniu fidelium anime nieszporw, ksidz

siada na swoim krzele [...]. Chopcy siadaj na pododze, chr na siedzco wykonuje villancico.

Jutrznia Narodzenia Naszego Pana Jezusa Chrystusa 21

"Po zakoczeniu kadego czytania i responsorium do niego piewa si villancico; wszystkich villancicos jest

osiem, gdy ostatnie czytanie nie ma villancico aby nie przerywa Te Deum Laudamus".

18

Archivo Diocesano de Salamanca: Ceremonial de la Catedral de Salamanca, Sig. M-753 y M-754, ss. 617-618. 19

Ibidem, s. 620. 20

Na przemian cantus planus i organum. 21

Ibidem, ss. 621-622.

Trzecia Msza Narodzenia Naszego Pana Jezusa Chrystusa 22

"Po zakoczeniu drugiej mszy rozpoczyna si trzecia, a jeli jest to niedziela, wykonuje si Asperges, a wic

podobnie jak w inne uroczystoci naley woy pluwia do procesji na dziedzicu; tego dnia piewa si

villancico w kaplicy Nostra Madonna della Stella [...].

Ta msza jest omio- lub dwunastogosowa, piewany z partytury, bardzo uroczysta, s villancico po

Ewangelii i po konsekracji".

Jak wida, wykonywana muzyka to cantus planus, organum na zmian z muzyk instrumentaln oraz

muzyk piewan z partytury, trzeba te doda praktyk fabordn, ktra polega na skonstruowaniu

prostej polifonii improwizowanej na cantus planus. Reasumujc, chcemy zaprezentowa schemat

zawierajcy wykonawstwo nieszporw i komplet w dniach witecznych (Przyk. 1) i podczas niektrych

mszy w wita ruchome (Przyk. 2).

22

Ibidem, s. 624.

Przyk. 1. Schemat nieszporw i komplet w dniach witecznych 23.

Pierwsze nieszpory Drugie nieszpory Kompleta

Psalm 1 Partytury Psalm 1 Cantus planus

Psalm 2 Cantus

planus

Psalm 2 Cantus planus

Psalm 3 Partytury Psalm 3 Cantus planus

Psalm 4 Cantus

planus

Psalm 4 Cantus planus

Psalm 5 Partytury Psalm 4 Fauxbourdon Organy

Ministriles

Hymn i

Magnificat

Partytury Hymn i Magnificat

Organum Hymn i

Nunc

dimittis

Cantus

planus

Organy

Salve Fauxbourdon Salve Cantus

planus

Ministriles

Villancico Corpus Christi

Villancico Sempre

23

MONTERO GARCA, Josefa: La figura de Manuel Jos Doyage (1755-1842) en la msica espaola, (praca doktorska), Madrid, Universidad Complutense de Madrid, 2011, s. 92; (http://eprints.ucm.es/13770/).

Przyk. 2. Schemat niektrych mszy w wita ruchome24.

wita Formy

Niedziela LXX Organum

Niedziela LX Cantus planus (ale Et incarnatus w organum), z motetami w organum

Niedziela L Jw.

roda Popielcowa Cantus planus, z motetami w organum

Niedziele 1, 2 i 3 XL Cantus planus (ale Et incarnatus w organum), z motetami w organum

Niedziela 4 XL Organum

Niedziela Mki Paskiej Cantus planus ale Et incarnatus w organum), z motetami w organum

Niedziela Palmowa Jw.

24

Ibdem, s. 95.

XIX-XX wiek: "cecylianizm"

Tzw. cecylianizm jest prawdopodobnie najbardziej muzycznie znaczcym prdem zaistniaym w

katedrach hiszpaskich XIX wieku; jego pojawienie zbiega si jednak w czasie z okresem kryzysu

ekonomicznego, ktry wpynie ujemnie na ilo i jako kapel muzycznych.

Wiek XIX w Hiszpanii rozpoczyna si wojnami napoleoskimi, co powoduje zerwanie z obecnym

do tej pory przepychem i bogactwem muzycznym. Nastpnie pojawia si kryzys w Kociele zwizany z

utrat majtku po tzw. Desamortitacin (konfiskacie) dokonanej przez ministra Mendizabala w 1834 roku,

a wic nastpuj ograniczenia wydatkw na muzyk i jej wykonawcw, niekiedy wrcz likwidacje

instytucji. Sprawy wracaj nieco do normy w poowie XIX w. dziki konkordatowi midzy pastwem a

Kocioem zawartym przez krlow Elbiet II w 1851 roku; ustalono, e w katedrach na stae posady

mogo liczy okoo piciu muzykw (maestro di cappella, czasem pierwszy i drugi organista oraz piewacy-

mczyni, gdy gosy wysze wykonywane byy przez dzieci). Moemy zaobserwowa ten proces na

przykadzie zestawienia iloci muzykw w katedrze w Salamance w latach 1730-1851 (Przyk. 3).

Przyk. 3. Rozwj kapeli muzycznej w katedrze w Salamance (1730-1851)25.

1730 1760 1780 1808 1811 1823 1838 1851

Maestro

di

cappella

1 1 1 1 1 1 1 1

Organici 2 2 2 2 2 2 2 2

Gosy mskie

SATB

SATB

STB ATB

ATTB

ATB

AATB

ATB

AATB

ATB

ATB

ATT AT

Psalmici 3 4 7 6 3 3 6 4

Harfa 1 0 0 0 0 0 0 0

Skrzypce 2 2 2 2 3 0 0 0

Violone 1 2 1 1 1 0 0 0

Dte 3 2 7 4 4 2 (jeden

fagot)

2

(jeden

fagot)

2

(jeden

fagot)

25

Ibdem, s. 104.

Cecylianizm w Hiszpanii promowa Hilarion Eslava (1807-1878), organista katedry w Sewilli i

redaktor czasopisma Lira sacra hispana (1852-1860), ktre jest pierwsz publikacj zawierajc

transkrypcje repertuaru europejskiego oraz przedruki polifonii hiszpaskiej z XVI wieku. W obliczu

problemw ekonomicznych tamtego czasu znaleziono rozwizanie robic wikszy uytek z organw; nie

przeszkodzio to jednak, by przy okazji niektrych wit w wykonaniach orkiestrowych uczestniczyli

czasami zawodowi muzycy miejscy, a take bardzo rozpowszechnione chry dziecice ("Escolana"), ktre

niekiedy wzmacniane byy przez gosy niskie wykonywane przez modzie lub psalmistw sucych w

katedrze.

Ta ostatnia faza trwaa a do Soboru Watykaskiego II; obecnie istnieje bardzo mao instytucji

angaujcych zawodowych muzykw, pozostao take niewiele chrw: w Basilica Cattedrale del Pilar de

Zaragoza, w Monastero del Valle de los Cados (benedyktyskie) czy w Monastero di El Escorial

(Agostiniani).