POLITYKA GOSPODARCZAPOLITYKA GOSPODARCZA

Blok IIIBlok III

GOSPODARKA NARODOWA GOSPODARKA NARODOWA JAKO SYSTEMJAKO SYSTEM

OCENA STANU GOSPODARKIOCENA STANU GOSPODARKI

11..

Podczas poprzedniego spotkania mówiliśmy o „budowie” polityki gospodarczej, odpowiadając na pytania:

Jakie podsystemy składają się na politykę gospodarczą? Jakie kryteria stosujemy do wyróżnienia tych podsystemów? Jakie współzależności ujawniają się między poszczególnymi

podsystemami polityki gospodarczej?

Teraz przyszła kolej na bardziej precyzyjne określenie, co stanowi PRZEDMIOT oddziaływania polityki gospodarczej.

Jest nim GOSPODARKA NARODOWA.

22..

Już wcześniej określiliśmy gospodarkę narodową jako, z jednej strony:

sumę „atomów” – wszystkich gospodarstw indywidualnych i zespołowych funkcjonujących w sferze produkcji, usług, podziału, obrotu i konsumpcji na terytorium danego państwa,

z drugiej zaś:

układ względnie odosobniony tworzący kompletny system.

System ten, owa suma „atomów”, posiada określone ZASOBY, tworzące jego bazę – ta zaś stanowi fizyczną podstawę funkcjonowania gospodarki. Owe zasoby to:

BOGACTWO NARODOWE LUDNOŚĆ KRAJU

33..

Na BOGACTWO NARODOWE składają się:

ZASOBY NATURALNE, będące elementem środowiska naturalnego – ziemia, woda, lasy, złoża surowców, powietrze atmosferyczne, oraz

ZASOBY MAJĄTKOWE, a więc „wyposażenie” kraju wytworzone lub nabyte przez zamieszkującą go ludność – budynki, budowle, urządzenia, wyposażenie, trwałe dobra konsumpcyjne.

44..

Z punktu widzenia polityki gospodarczej na LUDNOŚĆ KRAJU patrzymy jako na:

ZASOBY CZYNNIKA PRACY- wytwórców, producentów, dostawców, posiadających określony potencjał podażowy (wytwórczy)

zarazem zaś jako

KONSUMENTÓW – nabywców, o określonym potencjale nabywczym.

55..

A zatem, ludność kraju wytwarza i konsumuje. Braki w podaży uzupełniamy importem, zaś nadwyżki staramy się wyeksportować. Polityka gospodarcza to m.in. działanie w kierunku zbilansowania podaży i popytu na dobra konsumowane przez ludność kraju.

Wymaga to określenia istniejącego i przewidywanego potencjału wytwórczego i potencjału popytowego ludności kraju. Jakie podstawowe dane na temat ludności musimy w tym celu zebrać?

66..

Przypomnijmy, że wymienione elementy ZASOBÓW już wcześniej wystąpiły w naszych rozważaniach - jako uwarunkowania wewnętrzne polityki gospodarczej:

BOGACTWO NARODOWE było zdefiniowane jako CZYNNIKI PRZYRODNICZE i CZYNNIKI MATERIALNE, zaś

LUDNOŚĆ KRAJU jako CZYNNIKI LUDZKIE.

Zasoby kraju są więc z jednej strony czymś istniejącym fizycznie (materialnie), zarazem zaś tworzą zespół istotnych czynników – „możliwości„ i „ograniczników” – wpływających na prowadzoną politykę gospodarczą.

77..

Zasoby naturalne, zasoby majątkowe i zasoby czynnika pracy są przedmiotem polityki gospodarczej - i w większym lub mniejszym stopniu poddają się jej oddziaływaniu.

Który z wymienionych zasobów jest najbardziej „oporny” na to

oddziaływanie?

88..

„Atomy” (elementy) składające się na gospodarkę narodową tworzą pewną logiczną strukturę, pozwalającą na zachodzenie między nimi oraz ich podzbiorami i zbiorami określonych wywołanych i kontrolowanych reakcji (interakcji)

A zatem, gospodarka narodowa to aktywna STRUKTURA posiadająca określony

UKŁAD STRUKTURALNY.

99..

Pojęcie UKŁAD STRUKTURALNY gospodarki narodowej przedstawia jej elementy jako zbiór uporządkowany według określonych zasad wyodrębniania i grupowania.

Polityka gospodarcza wyróżnia (dla swoich potrzeb) 4 układy strukturalne gospodarki narodowej, oparte na różnych podstawach grupowania:

UKŁAD RODZAJOWY UKŁAD PRZESTRZENNY UKŁAD WŁASNOŚCIOWO-PODMIOTOWY UKŁAD INSTYTUCJONALNY

110.0.UKŁAD RODZAJOWY (PRZEDMIOTOWY) identyfikuje

ujęte przedmiotowo rodzaje działalności gospodarczej i grupuje je w podziale na branże, gałęzie, działy i sektory.

W efekcie takiego grupowania uzyskujemy obraz DZIAŁOWO-GAŁĘZIOWEJ STRUKTURY gospodarki narodowej, składającej się z 3 sektorów gałęziowych:

Sektora I – produkcji pierwotnej, czyli rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa + ew. przemysłu wydobywczego,

Sektora II – przemysłu przetwórczego, energetyki, budownictwa + ew. przemysłu wydobywczego (jeżeli nie został zakwalifikowany do sektora I)

Sektora III – usług

1111..

Czy działowo-gałęziowa struktura gospodarki narodowej – a więc proporcje udziałów poszczególnych sektorów w tworzeniu PKB – pozwala zakwalifikować dany kraj do grupy wysoko rozwiniętych, rozwijających się lub słabo rozwiniętych?

1212..

KrajKraj Rolnictwo, Rolnictwo, leśnictwo, leśnictwo,

rybołówstworybołówstwo

Przemysł przetwórczy i Przemysł przetwórczy i wydobywczy, wydobywczy, energetyka, energetyka, budownictwobudownictwo

UsługiUsługi

ŚwiatŚwiat 5,95,9 30,530,5 63,663,6

AfganistanAfganistan 20,0*20,0* 25,625,6 54,454,4

BarbadosBarbados 3,13,1 13,613,6 83,383,3

KubaKuba 3,83,8 22,322,3 73,873,8

RwandaRwanda 33,333,3 13,913,9 52,952,9

ChRLChRL 9,79,7 46,646,6 43,743,7

HiszpaniaHiszpania 3,33,3 24,224,2 72,672,6

JerseyJersey 1,01,0 2,02,0 97,097,0

NorwegiaNorwegia 2,72,7 41,541,5 55,755,7

USAUSA 1,21,2 19,119,1 79,779,7

Udział sektorów gospodarki w tworzeniu PKB , wybrane kraje (2012 r., udział w %)

Źródło: The World Factbook 2012 * bez produkcji opium

Udział sektorów gospodarki w tworzeniu PKB Polski: (odpowiednio) 3,5% / 34,2% / 62,3%

113.3.

UKŁAD PRZESTRZENNY grupuje elementy struktury w oparciu o ich lokalizację na terenie jednostek terytorialnych kraju.

Efektem grupowania jest STRUKTURA PRZESTRZENNA gospodarki narodowej o różnym – zależnym od potrzeb – stopniu szczegółowości.

114.4.

Kolejny to UKŁAD WŁASNOŚCIOWO-PODMIOTOWY, dla którego kryterium podziału stanowią rodzaje własności.

Układ ten daje nam odpowiedź na pytanie, jaka jest STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA, decydująca dla ustroju społeczno-ekonomicznego państwa, co oznacza określone:

stosunki ekonomiczne i społeczne w państwie, zasady funkcjonowania systemu gospodarczego, dobór rozwiązań i instrumentów regulacyjnych.

Art. 20.Art. 20.Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności

gospodarczej, własności prywatnejgospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju

gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 21.Art. 21.Rzeczpospolita Polska Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczeniachroni własność i prawo dziedziczenia..Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest

dokonywane na cele publiczne i za słusznym dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.odszkodowaniem.

Art. 22.Art. 22.Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne

tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.publiczny.

Art. 23.Art. 23.Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinnePodstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne. .

Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art. 22.Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art. 22.

Konstytucja RP – zapisy dotyczące ustrojuspołeczno-ekonomicznego

115.5.

Artykuł 7.Artykuł 7.Polska Rzeczpospolita Ludowa, Polska Rzeczpospolita Ludowa, opierając się na uspołecznionych opierając się na uspołecznionych

środkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie środkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu

gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego przemysłu socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w przemysłu socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w

przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych.przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych. Państwo posiada Państwo posiada monopol handlu zagranicznegomonopol handlu zagranicznego..

Zasadniczym celem planowej polityki gospodarczej Polskiej Zasadniczym celem planowej polityki gospodarczej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest stały rozwój sił wytwórczych kraju, Rzeczypospolitej Ludowej jest stały rozwój sił wytwórczych kraju,

nieustanne podnoszenie poziomu życiowego mas pracujących, nieustanne podnoszenie poziomu życiowego mas pracujących, umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny. umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny.

Artykuł 8. Artykuł 8. Mienie ogólnonarodowe: Mienie ogólnonarodowe: złoża mineralne, wody, lasy państwowe, złoża mineralne, wody, lasy państwowe,

kopalnie, drogi, transport kolejowy, wodny i powietrzny, środki kopalnie, drogi, transport kolejowy, wodny i powietrzny, środki łączności,łączności, banki, państwowe zakłady przemysłowe, państwowe banki, państwowe zakłady przemysłowe, państwowe

gospodarstwa rolne i państwowe ośrodki maszynowe, państwowe gospodarstwa rolne i państwowe ośrodki maszynowe, państwowe przedsiębiorstwa handlowe, przedsiębiorstwa i urządzenia przedsiębiorstwa handlowe, przedsiębiorstwa i urządzenia

komunalne – podlega szczególnej trosce i opiece państwakomunalne – podlega szczególnej trosce i opiece państwa oraz oraz wszystkich obywateli. wszystkich obywateli.

Konstytucja PRL z 1952 r. – zapisy dotyczące ustrojuspołeczno-gospodarczego

116.6.

Artykuł 10.Artykuł 10.Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza opieką indywidualne otacza opieką indywidualne

gospodarstwa rolne pracujących chłopówgospodarstwa rolne pracujących chłopów i udziela im pomocy – w i udziela im pomocy – w celu ochrony przed wyzyskiem kapitalistycznym, zwiększenia celu ochrony przed wyzyskiem kapitalistycznym, zwiększenia produkcji, podwyższenia poziomu rolniczo-technicznego oraz produkcji, podwyższenia poziomu rolniczo-technicznego oraz

podniesienia ich dobrobytu.podniesienia ich dobrobytu.Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela szczególnego poparcia i udziela szczególnego poparcia i

wszechstronnej pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności wszechstronnej pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności rolniczym spółdzielniom produkcyjnym – jako formom gospodarki rolniczym spółdzielniom produkcyjnym – jako formom gospodarki

zespołowejzespołowej. Dzięki zastosowaniu metod najbardziej wydajnej . Dzięki zastosowaniu metod najbardziej wydajnej wspólnej uprawy i mechanizacji pracy gospodarka zespołowa wspólnej uprawy i mechanizacji pracy gospodarka zespołowa

umożliwia pracującym chłopom osiągnięcie przełomu w produkcji umożliwia pracującym chłopom osiągnięcie przełomu w produkcji i jest środkiem do całkowitego usunięcia wyzysku na wsi oraz do i jest środkiem do całkowitego usunięcia wyzysku na wsi oraz do

szybkiego i znacznego podniesienia jej dobrobytu i kultury.szybkiego i znacznego podniesienia jej dobrobytu i kultury.Głównymi formami poparcia i pomocy państwa dla rolniczych Głównymi formami poparcia i pomocy państwa dla rolniczych

spółdzielni produkcyjnych są: państwowe ośrodki maszynowe, spółdzielni produkcyjnych są: państwowe ośrodki maszynowe, dające możność stosowania nowoczesnej techniki, oraz tanie dające możność stosowania nowoczesnej techniki, oraz tanie

kredyty państwowe. kredyty państwowe.

117.7.

Artykuł 11.Artykuł 11.Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska Rzeczpospolita Ludowa popiera rozwój różnych form ruchu popiera rozwój różnych form ruchu

spółdzielczegospółdzielczego w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej pomocy w wypełnianiu jego zadań, a pomocy w wypełnianiu jego zadań, a własności spółdzielczej, jako własności spółdzielczej, jako

własności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronęwłasności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronę. .

Artykuł 12.Artykuł 12.Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska Rzeczpospolita Ludowa uznaje i ochrania na podstawie uznaje i ochrania na podstawie

obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji

należących do chłopów, rzemieślników i chałupnikównależących do chłopów, rzemieślników i chałupników. .

Artykuł 13.Artykuł 13.Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska Rzeczpospolita Ludowa poręcza całkowitą ochronę oraz prawo poręcza całkowitą ochronę oraz prawo

dziedziczenia własności osobistej obywatelidziedziczenia własności osobistej obywateli. .

118.8.

119.9.

STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA (a właściwie własnościowo-podmiotowa) wyróżnia:

SEKTOR PUBLICZNY – związany z gospodarowaniem majątkiem publicznym (i wykorzystaniem go dla realizacji celów publicznych), zarządzany przez władze państwowe i samorządowe, oraz

SEKTOR PRYWATNY – wykorzystujący do prowadzenia działalności własność prywatną.

220.0.Polityka gospodarcza stara się oddziaływać na

układ własnościowo-podmiotowy w sposób realizujący założenia doktrynalne rządzących.

Oznacza to dążenie do zwiększenia lub zmniejszenia roli w gospodarce:

przedsiębiorstw państwowych przedsiębiorstw samorządowych

Pamiętajmy, że przedsiębiorstwa publiczne to nie synonim przedsiębiorstw państwowych:

Przedsiębiorstwa publiczne = przedsiębiorstwa państwowe + przedsiębiorstwa samorządowe

221.1.

Odzwierciedleniem realizacji przez politykę gospodarczą określonych założeń doktrynalnych są programy:

prywatyzacji, nacjonalizacji (etatyzacji)

podstawowych gałęzi produkcji.

Zagadnienie:

Program prywatyzacji drogą tzw. upowszechnienia własności – np. programy własności pracowniczej (sprzedaż akcji przedsiębiorstw pracownikom), bony prywatyzacyjne (tzw. prywatyzacja kuponowa itp.)

222.2.

Ostatni to UKŁAD INSTYTUCJONALNY grupujący podmioty gospodarcze na bazie kryterium celów i ich wiodących funkcji.

Grupy te tworzą SEKTORY INSTYTUCJONALNE: sektor przedsiębiorstw sektor instytucji finansowych i ubezpieczenio-

wych sektor instytucji rządowych i samorządowych sektor instytucji niekomercyjnych sektor gospodarstw domowych

Na wymienione sektory oddziałuje otoczenie zewnętrzne.

223.3.

Sektor instytucji rządowych i samorządowych tworzą państwowe podmioty nie posiadające osobowości prawnej (zakłady i jednostki budżetowe) oraz podmioty posiadające osobowość prawną finansowane z budżetu (uczelnie publiczne, państwowe instytuty naukowo-badawcze itp.)

Sektor instytucji niekomercyjnych to fundacje, organizacje społeczne, organizacje polityczne, organizacje związków zawodowych, organizacje związków wyznaniowych itp.

224.4.

Skoro wiemy już, jakiego typu organizmem jest gospodarka, zastanówmy się obecnie, jak w sposób wymierny określić jej kondycję.

Z punktu widzenia polityki gospodarczej jest to niezbędne dla oceny skuteczności podejmowanych działań.

Punktem wyjścia będą pojęcia z zakresu makroekonomii:

produkt krajowy brutto (PKB) produkt narodowy brutto (PNB)

225.5.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB, ang. Gross Domestic Product - GDP) to suma wartości dodanej dóbr i usług wytworzonych przez wszystkie podmioty gospodarujące na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu.

Powyższe ujęcie określamy jako produkcyjne. W ujęciu popytowym PKB to:

konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport + zmiany stanu zapasów - import

226.6.

Analizując dane statystyczne musimy sprawdzić, czy dotyczą one PKB nominalnego, czy też PKB realnego.

PKB nominalny liczony jest według bieżącej wartości pieniądza.

PKB realny jest obliczany na bazie realnej wartości pieniądza (z uwzględnieniem indeksu cen).

W porównaniach międzynarodowych PKB realny to PKB według parytetu siły nabywczej (ang. Purchasing Power Parity - PPP).

Mówiąc prościej – to przybliżona wartość dóbr finalnych wytworzonych w danym kraju, liczona według cen w USA.

227.7.

Czy porównując różne gospodarki warto upewnić się, z jakim

PKB mamy do czynienia – nominalnym czy realnym?

PKBPKB

(estymacja (estymacja 2012r.)2012r.)

(mld USD)(mld USD)

USAUSA ChinyChiny IndieIndie PolskaPolska LichtensteinLichtenstein

nominalnynominalny 15 65015 650 8 2508 250 1 9471 947 470470 4,74,7

realnyrealny

(PPP)(PPP) 15 66015 660 12 38012 380 4 7354 735 802802 3,23,2

Źródło: The World Factbook 2013

228.8.

PKB realny świadczy o wielkości gospodarki, ale nie o zamożności kraju. Aby to określić, musimy sięgnąć do

wartości PKB realnego per capita (na 1 mieszkańca)

PKBPKB

(estymacja (estymacja 2012 r.)2012 r.)

USAUSA ChinyChiny IndieIndie PolskaPolska LichtensteinLichtenstein

realnyrealny

(PPP),(PPP),w mld USDw mld USD

15 66015 660 12 38012 380 4 7354 735 802802 3,23,2

realnyrealny

(PPP)(PPP)

per capita, per capita, w USDw USD

49 80049 800 9 1009 100 3 9003 900 21 00021 000 89 40089 400

Źródło: The World Factbook 2013

229.9.

Z kolei PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB, ang. Gross National Product - GNP) to suma wartości dodanej dóbr i usług wytworzonych w określonej jednostce czasu przez obywateli danego państwa i osoby prawne z siedzibą na jego terenie.

Tym samym PNB to PKB danego kraju,

powiększony o dochody podmiotów z tego kraju uzyskane za granicą

i pomniejszony o dochody podmiotów obcych uzyskane na terenie tego kraju.

330.0.

Dane o wielkości produktu narodowego brutto (PNB) nie dają jeszcze odpowiedzi na pytanie, czy jest on tworzony w sposób efektywny. Służą do tego takie mierniki, jak:

społeczna wydajność pracy – czyli wielkość dochodu narodowego wytworzonego przez jednego zatrudnionego w gospodarce narodowej

pracochłonność – czas pracy zużyty na wytworzenie jednostki dochodu narodowego

kapitałochłonność – wartość brutto produkcyjnych środków trwałych przypadająca na jednostkę wytworzonego dochodu narodowego

331.1.Z kolei o tym, w jakim stopniu i w jaki sposób (w sensie

efektywności) wykorzystywane są posiadane zasoby narodowe świadczy poziom luki PNB - dane o wielkości produktu narodowego brutto (PNB) nie dają bowiem odpowiedzi na pytanie, czy osiągnięto maksimum tego, co było możliwe.

Luka PNB to różnica między potencjalnym produktem narodowym brutto i realnym produktem narodowym brutto.

Potencjalny PNB odpowiada wielkości maksymalnej produkcji społecznej, jaką można byłoby osiągnąć w kraju w danym czasie, przy optymalnym wykorzystaniu istniejących zasobów narodowych.

Realny PNB to dochód faktycznie osiągnięty.

W szczytowym okresie wielkiego kryzysu gospodarczego w USA (lata 30. XX w.) lukę PNB w tym kraju oceniano na 40% realnego PNB.W Polsce w latach 1991-1993 (transformacja systemowa) luka PNB wynosiła ok. 35%.

332.2.

Wszystkie wcześniej przedstawione mierniki gospodarcze mają charakter statyczny. Ocena wzrostu gospodarczego – także na tle innych gospodarek – wymaga użycia mierników pokazujących dynamikę gospodarki.

Porównując wzrost dochodu narodowego (w ujęciu rok do roku) z jego wartością w roku bazowym (D t) uzyskamy informację o TEMPIE WZROSTU gospodarki narodowej.

D t+1 – D t

D t

Jeżeli powyższy ułamek zamienimy na wielkość procentową (mnożąc przez 100), będziemy mówić o STOPIE WZROSTU.