perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

176
Joanna Kurowska-Pysz Joanna Łodziana-Grabowska Zdeněk Mikoláš Łukasz Wróblewski PERSPEKTYWY ROZWOJU SEKTORA KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZYŃSKI Wybrane zagadnienia Dąbrowa Górnicza 2014

Transcript of perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

Page 1: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

Joanna Kurowska-PyszJoanna Łodziana-Grabowska

Zdeněk Mikolᚣukasz Wróblewski

PERSPEKTYWY ROZWOJU SEKTORA KULTURYW EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZYŃSKI

Wybrane zagadnienia

Dąbrowa Górnicza 2014

Page 2: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

Recenzent – prof. dr hab. Henryk Mruk

Copyright by Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej 2014

ISBN 978-83-62897-80-3

Zdjęcie na okładce: Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie, autor Janusz Szczotka. Zdjęcie znajduje się w Banku Fotografii Śląska Cieszyńskiego, wspólnej bazy zdjęć SRiWR „Olza” z Cieszyna oraz Rady Regionalnej z Trzyńca (www.fotobank.olza.pl).

Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczejul. Cieplaka 1c41-300 Dąbrowa GórniczaTel./ Fax. (032) 262 28 05e-mail: [email protected], www.wsb.edu.pl

Skład, korekta, druk i oprawa:Przedsiębiorstwo Poligraficzne Modena sp. z o.oCieszyn, ul. Mała Łąka 17tel. (033) 852 36 65e-mail: [email protected]

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita

Polska 2007-2013 i budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński

Page 3: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Rozdział I TRANSGRANICZNY KLASTER KULTURALNY – UWARUNKOWANIA DZIAŁALNOŚCI, WNIOSKI Z BADAŃ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Joanna Kurowska-Pysz

Rozdział IIOCENA SKUTECZNOŚCI PROMOCJI KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZYŃSKI I REKOMENDACJE DO DALSZYCH DZIAŁAŃAnaliza i ocena w kontekście inicjatyw realizowanych w ramach wybranych Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński Programu Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 7Joanna Łodziana-Grabowska

Rozdział III TRANSFORMACJA PROFILU KULTURY CZESKIEJ CZĘŚCI EUROREGIONU CIESZYŃSKIEGOWpływ na tożsamość regionu w kontekście praktycznych przejawów .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 7Zdeněk Mikoláš

Rozdział IVROLA INSTYTUCJI KULTURY W KREOWANIU WIZERUNKU REGIONU NA PRZYKŁADZIE EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZYŃSKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Łukasz Wróblewski

Page 4: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński
Page 5: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

5

Wstęp

Bogate dziedzictwo kulturowe pogranicza polsko-czeskiego, naturalne tendencje do integracji i współpracy transgranicznej, wysoka aktywność działających na tym terenie licznych instytucji i organizacji kulturalnych, jak też ich atrakcyjna i różnorodna oferta – to tylko niektóre czynniki sprzyjające rozwojowi sektora kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński. Kojarzony dotychczas często stereotypowo, głównie z tradycją i poszano-waniem dziedzictwa minionych lat – sektor kultury początkiem XXI wieku rozwija się wyjątkowo dynamicznie, zarówno w nurcie klasycznej, jak też innowacyjnej oferty, odpowiadającej na zapotrzebowanie odbiorców o róż-nych upodobaniach i oczekiwaniach. Coraz częściej mamy do czynienia z profesjonalizacją zarządzania w kulturze, jak również świadomym wyko-rzystywaniem innowacyjnych strategii marketingowych, w tym różnorod-nych instrumentów promocji. Widoczna jest także tendencja do współpra-cy sieciowej, którą na pograniczu polsko-czeskim dodatkowo wzmacniają rozwijające się dynamiczne kontakty transgraniczne. Bogactwo współcze-snego rynku dóbr i usług kultury wynika m.in. z niezliczonych relacji mię-dzy odbiorcami szeroko pojętej kultury oraz tymi, którzy ją oferują. Pod-mioty kultury to jej twórcy, organizatorzy i instytucje. Odbiorcami kultury są najczęściej mieszkańcy, turyści krajowi i zagraniczni, a także przedsię-biorcy – potencjalni inwestorzy, dla których sektor kultury, jak też współ-praca z instytucjami kultury, stanowią szansę na rozwój innowacyjności i kreatywności. Analiza rynku dóbr i usług kultury w wymiarze pogranicza polsko-czeskiego, w tym Euroregionu Śląsk Cieszyński, wymaga jednakże uwzględnienia specyficznego kontekstu transgranicznego, który w istotny sposób oddziałuje na tutejszy sektor kultury, działalność oraz ofertę insty-tucji kultury, jak również oczekiwania i potrzeby odbiorców.

Publikacja przybliża zagadnienia dotyczące uwarunkowań oraz per-spektyw rozwoju sektora kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński. Na pod-stawie analizy literatury przedmiotu oraz przeprowadzonych badań em-pirycznych sformułowano wnioski i rekomendacje, istotne dla rozwoju polsko-czeskiego rynku dóbr i usług kultury, które wskazują na możliwości dalszego zacieśniania współpracy na tym rynku. Zaprezentowane w pra-cy badania zrealizował międzynarodowy zespół złożony z pracowników naukowo-dydaktycznych Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej

Page 6: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

6

oraz Vysokéj Školy Podnikání v Ostravě. Badania stanowiły jedno z dzia-łań projektu „Kulturalna inicjatywa edukacyjno-naukowa RAZEM DLA POGRANICZA” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ra-mach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Programu Opera-cyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 i budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Praca składa się z czterech rozdziałów.Pierwszy rozdział zawiera rozważania dotyczące uwarunkowań sprzy-

jających rozwijaniu bilateralnych i wielostronnych partnerstw transgra-nicznych w dziedzinie kultury na obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyń-ski. W oparciu o analizę wyników badań, w których uczestniczyli polscy i czescy przedstawiciele sektora kultury, zdiagnozowano m.in. kształt kulturalnej współpracy transgranicznej oraz bariery, które ją ograniczają, a następnie zdefiniowano kluczowe korzyści i potrzeby uczestników pol-sko-czeskiego rynku kultury na pograniczu. Sformułowano również reko-mendacje dotyczące warunków utworzenia i działalności transgraniczne-go klastra kulturalnego na obszarze Euroregionu Śląska Cieszyńskiego.

W rozdziale drugim przedstawiono zagadnienie skuteczności pro-mocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński. W tym nurcie rozwa-żań zaprezentowano specyfikę, funkcje, formy promocji kultury, a także wyjaśniono pojęcie i uwarunkowania jej skuteczności. Rozdział zawiera charakterystykę przedsięwzięć realizowanych w ramach wybranych mi-kroprojektów w latach 2007-2013, które promowały kulturę Euroregio-nu. W oparciu o wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w dwóch grupach docelowych, wśród polskich i czeskich respondentów, dokona-no analizy i oceny skuteczności podejmowanych aktywności w zakresie promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński. Analiza uzyskanych opinii umożliwiła m.in.: identyfikację sfer kultury i wydarzeń wymagają-cych wsparcia aktywnością promocyjną, ocenę stopnia dotarcia różnych środków promocji i reklamy kultury do adresatów, ocenę znajomości inicjatyw i przedsięwzięć projektowych, zbadanie postrzegania znacze-nia projektów dofinansowania sfery kultury ze środków Unii Europej-skiej, skuteczności promocji kultury oraz znaczenia promocji kultury Euroregionu w przyszłości. Pierwotne źródła danych stały się podstawą wnioskowania oraz rekomendacji odnośnie kierunków działań podejmo-wanych w obszarze komunikacji marketingowej na rzecz kultury Eurore-gionu Śląsk Cieszyński.

Page 7: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

7

Kolejny rozdział poświęcono transformacji profilu kultury czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński, w szczególności jego wpływowi na tożsamość regionu. Po roku 2005, pod wpływem koreańskiej inwesty-cji ( Hyundai) w sąsiednim Euroregionie Beskidy oraz jej satelickich inwe-stycji realizowanych na obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyński, rozpoczę-ła się silna „multikulturyzacja” regionu. Doszło do zmiany codziennych, komunikacyjnych, językowych, zawodowych oraz innych form kultury w regionie, konsekwencją czego jest stopniowa i intensywna zmiana toż-samości regionu. Rozdział zawiera charakterystykę czeskiej części Eurore-gionu Śląsk Cieszyński, prezentuje współczesne aspekty przedsiębiorczości oddziałujące na kulturę regionu, a także oczekiwane trendy transformacji profilu kulturowego czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Wizerunek ma dla regionu znaczenie strategiczne, zaś proces jego kreowania powinien rozpocząć się od analizy jego aktualnego stanu. W ostatnim rozdziale pracy dokonano analizy wizerunku Euroregionu Śląsk Cieszyński, przeprowadzono także ocenę działających w Euroregio-nie instytucji kultury – pod kątem ich roli w kreowaniu wizerunku. Ba-dania przeprowadzone metodą ankietową zarówno wśród polskich, jak i czeskich respondentów pozwoliły m.in. na zidentyfikowanie głównych wyróżników Euroregionu Śląsk Cieszyński. Zaprezentowano również pro-ces kreowania wizerunku regionu, dokonano krótkiej charakterystyki wy-branych instytucji kultury oraz wydarzeń artystycznych Euroregionu Śląsk Cieszyński. Na koniec sformułowano wnioski oraz rekomendacje służące budowie pożądanego wizerunku Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Opracowanie adresowane jest przede wszystkim do osób zajmujących się problematyką współpracy transgranicznej w obszarze kultury: samorzą-dowców, menedżerów instytucji kultury, osób zatrudnionych w organiza-cjach trzeciego sektora, a także przedsiębiorców – współpraca biznesu i kul-tury może bowiem przynosić wymierne korzyści wszystkim partnerom.

W tym miejscu pragniemy złożyć serdeczne podziękowania wszyst-kim, którzy przyczynili się do powstania niniejszego opracowania. Wy-razy wdzięczności kierujemy do Pana Jerzego Nogowczyka – Starosty Powiatu Cieszyńskiego, Pana Henryka Pieszki – Naczelnika Wydziału Kultury, Sportu, Turystyki i Informacji Powiatu Cieszyńskiego, Pana Łuka-sza Konarzewskiego – Zastępcy Naczelnika tego Wydziału, Pana Janusza Pierzyny – Przewodniczącego Rady Euroregionu Śląsk Cieszyński, Prezesa Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”, Pana Bogdana Kasperka, Dyrektora Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej

Page 8: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

8

„Olza” w Cieszynie oraz Współpracowników, Pana Jana Ryłki – Prezesa Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Republice Czeskiej, Pana Leszka Richtera – Prezesa Sekcji Ludoznawczej Polskiego Związku Kultu-ralno-Oświatowego w Republice Czeskiej, Pana Doktora Janusza Karpety, pracownika naukowo-dydaktycznego Uniwersytetu Śląskiego w Opawie oraz Pani Joanny Litwin-Widery, aktorki Tesinskeho Divadla w Czeskim Cieszynie.

Autorzy

Page 9: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

9

Rozdział I TRANSGRANICZNY KLASTER KULTURALNY – UWARUNKOWANIA

DZIAŁALNOŚCI, WNIOSKI Z BADAŃ

Joanna Kurowska-Pysz

Wprowadzenie

Mimo stereotypowego postrzegania granicy jako formalnej linii po-działu1, może ona mieć również charakter integrujący oraz mobilizo-wać do pokonywania barier i ograniczeń we współpracy. Choć tłem dla współczesnych relacji polsko-czeskich są skomplikowane uwarunkowania historyczne oraz geopolityczne z odleglejszej i relatywnie bliskiej prze-szłości2, oba kraje łączą obecnie coraz bliższe stosunki oraz wspólne inte-resy w integrującej się Europie. Współpraca polsko-czeska zyskała nowy wymiar w 2004 roku, po wstąpieniu obu krajów do Unii Europejskiej. To zbliżenie jest szczególnie widoczne na pograniczach, przejawiając się m.in.  w rosnącej wymianie gospodarczej3, wysokiej aktywności obu kra-jów we wspólnym pozyskiwaniu funduszy unijnych, rosnącej liczbie zawie-ranych umów partnerskich i umów o zbliźniczeniu jednostek samorządu terytorialnego z obu krajów4. Kamieniem milowym okazało się zawarcie umowy dotyczącej powstania Europejskiego Ugrupowania Współpracy Te-rytorialnej TRITIA z siedzibą w Cieszynie, do którego należą: Wojewódz-two Śląskie i Województwo Opolskie oraz Kraj Morawsko-Śląski i – do-datkowo ze strony słowackiej – Żyliński Kraj Samorządowy5. Ten i wiele innych przykładów potwierdzających silne, naturalne tendencje do integra-cji sąsiadujących ze sobą społeczności Polski i Czech, opiera się na realiza-

1 L. A. Sanguin, Quelles minorités pour quels territoires. Les Minorités ethniques en Europe. L᾿Harmat-tan, Paryż 1993, s. 5-18.

2 J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek (red.), Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice 2011.

3 M. Jakubiec, J. Kurowska-Pysz, Jakość kształcenia zawodowego na pograniczu polsko-czeskim jako de-terminanta konkurencyjności przedsiębiorstw, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Biaej, Bielsko-Biała 2013, s. 17.

4 F. Adamczuk, Economic cooperation in Polish-Czech border – spatial and institutional aspects, Re-search Papers of Wrocław University of Economics, nr 315, 1/2013, s. 13-23.

5 Konwencja o utworzeniu Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej TRITIA z ograni-czoną odpowiedzialnością, http://www.egtctritia.eu/pl/konwencja-utworzeniu-ugrupowania [do-stęp: 31.08.2014].

Page 10: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

10

cji projektów transgranicznych, podejmowanych wspólnie przez partnerów z obu części pogranicza, przy wsparciu środków Unii Europejskiej. Dodat-kowym bodźcem sprzyjającym rozwijaniu polsko-czeskich partnerstw te-rytorialnych, była i jest nadal bardzo aktywna działalność euroregionów, m.in. Euroregionu Śląsk Cieszyńki, który po obu stronach Olzy ożywia kontakty i współpracę w różnych dziedzinach pomiędzy Polakami i Cze-chami zamieszkującymi pogranicze. Kluczową rolę Euroregion Śląsk Cie-szyński pełni m.in. w zakresie dysponowania środkami Unii Europejskiej przeznaczonym na realizację polsko-czeskich przedsięwzięć, stanowiących odpowiedź na problemy i potrzeby mieszkańców pogranicza6.

Na tym polu aktualnie podejmowanych jest szereg działań, które kon-centrują się na wspólnym rozwijaniu kluczowych elementów potencjału przyrodniczego i antropogenicznego obszarów pogranicza, m.in. kultu-ry. Kultura, zarówno ta łączona z historią, tradycją, spuścizną minionych epok, jak również kultura nowoczesna, aktywna, bliska zarówno sferze publicznej, jak też komercyjnej, stanowi aktualnie jeden z najpopularniej-szych obszarów tematycznych polsko-czeskiej współpracy transgranicznej. Wśród licznych, przede wszystkim bilateralnych partnerstw zawieranych na pograniczu polsko-czeskim, relacje oparte na wspólnym rozwijaniu i promowaniu szeroko rozumianej kultury należą do tych najczęstszych i najbardziej efektywnych. A zatem w dyskusji o formach i uwarunkowa-niach dalszego rozwoju współpracy transgranicznej nie powinno zabrak-nąć również rozważań o wspólnych polsko-czeskich działaniach w sferze kultury, która podobnie jak wiele innych dziedzin, może stać się auten-tycznym spoiwem zacieśniającym relacje polsko-czeskie na pograniczu. Jak wynika z diagnozy opracowanej wspólnie przez Wydział Zamiejscowy w Cieszynie Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej oraz Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Republice Czeskiej – Euroregion Śląsk Cieszyński stanowi obszar cechujący się wysokimi walorami kulturowymi. Znajduje to odbicie w różnorodnej i intensywnej działalności kulturalnej oraz zauważalnej aktywności wszelkich instytucji kultury, organizacji po-zarządowych oraz innych osób i instytucji, których działalność związana jest z tworzeniem kultury i udostępnianiem jej m.in. mieszkańcom pogra-nicza i turystom. Wzajemnie dopełniająca się po stronie czeskiej i polskiej – oferta kulturalna pogranicza, jak również produkty turystyki kulturowej,

6 Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza w Cieszynie, www.olza.pl [dostęp: 31.08.2014].

Page 11: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

11

stają się rozpoznawalnymi markami tego obszaru, a zarazem jego atrybu-tem i cenną wartością, którą należy pielęgnować, rozwijać i profesjonali-zować. Współcześni odbiorcy kultury są świadomi i coraz bardziej wyma-gający, stąd przygotowanie profesjonalnej oferty kulturalnej, spełniającej rosnące oczekiwania społeczne, jest dość skomplikowane i wymaga także wiedzy np. z dziedziny zarządzania jednostkami kultury. We współczesnej gospodarce opartej na wiedzy, narastające tendencje do powstania kla-strów, sieci, jak również partnerstw terytorialnych nieobce są także intere-sariuszom rozwoju pogranicza polsko-czeskiego. Efektywność tak prowa-dzonej współpracy międzyorganizacyjnej, jak również korzyści jakie mogą dzięki niej zyskać podmioty i instytucje rynku kultury oraz odbiorcy dóbr i usług kultury skłoniły Autorkę do podjęcia rozważań o uwarunkowaniach niezbędnych do stworzenia transgranicznego klastra kulturalnego. Bada-nia o tej tematyce zrealizowane zostały w ramach wspomnianej już wyżej współpracy Wydziału Zamiejscowego w Cieszynie Wyższej Szkoły Bizne-su w Dąbrowie Górniczej oraz Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowe-go w Republice Czeskiej, w związku z projektem pn. Kulturalna inicjatywa edukacyjno-naukowa Razem dla pogranicza, w latach 2013-2014. Celem pracy jest zdiagnozowanie zainteresowania polskich i czeskich podmio-tów, instytucji i organizacji działających na transgranicznym rynku kultury zacieśnieniem współpracy i utworzeniem transgranicznego klastra kultu-ralnego, jak również określenie oczekiwanych korzyści z takiej współpracy i warunków przystąpienia do klastra.

Autorka żywi przekonanie, że w kolejnej perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2014-2020, w związku z zapowiadaną kontynuacją Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska, stworzone zostaną dogodne warunki, umożliwia-jące powstanie klastra kulturalnego, jako efektywnej i zinstytucjonalizowa-nej formy kooperacji transgranicznej różnego typu podmiotów, instytucji i  organizacji działających na rynku kultury. Wnioski i rekomendacje płynące z przedstawionych w pracy badań Autorka traktuje jako głos w dyskusji o przyszłym kształcie i warunkach działania tego typu klastra, licząc na zainteresowanie tą problematyką ze strony wszystkich interesariu-szy rynku dóbr i usług kultury na pograniczu polsko-czeskim, a szczegól-nie w Euroregionie Śląsk Cieszyński.

Page 12: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

12

1. Klastry i sieci współpracy – wprowadzenie teoretyczne

W nowoczesnej, opartej na wiedzy gospodarce istotnym wyróżnikiem innowacyjnych i konkurencyjnych organizacji jest ich skłonność do współ-pracy, odsuwająca często na dalszy plan klasyczną rywalizację rynkową. Wiedza, jako kluczowy zasób pozwalający budować wartość organizacji, w szczególny sposób sprzyja tendencjom do rozwijania różnego typu relacji społecznych o charakterze sieciowym, nakierowanych na tworzenie, prze-pływ i wykorzystywanie wiedzy. Sieć określić można m.in. jako zbiór za-leżności między różnymi jednostkami mającymi te same interesy7 lub jako zbiór środków i zasad umożliwiających podmiotom, które mają do nich dostęp, podejmowanie i realizowanie wspólnych projektów8. W innym ujęciu sieć stanowi pewien zestaw (zbiór) autonomicznych organizacji po-siadających bezpośrednie lub pośrednie relacje wynikające z porozumień (aliansów) między uczestnikami grupy9. Charakterystyczne jest to, iż sieć stanowi strukturę, w której jednostki i grupy, działając niezależnie, współ-pracują na rzecz wspólnego celu10. Współpraca ta przejawia się w różnego typu relacjach, wśród których warto wspomnieć omówione niżej klastry czy też partnerstwa terytorialne, jedno- i wielosektorowe. Liczba i częstotli-wość różnego typu więzi tworzonych pomiędzy organizacjami, dowodzi, iż uznać je można za elementy rozległej i dynamicznej sieci zależności. Wyni-ka to m.in. z konieczności utrzymywania i zarządzania przez współczesną organizację wieloma współwystępującymi relacjami z szerokim kręgiem interesariuszy11.

Celem sieci jest uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej dla poszczegól-nych uczestników sieci oraz dla sieci jako całości. W sieci istnieje możli-wość wyznaczenia granic. Relacje między jej uczestnikami są bliższe niż ich relacje z organizacjami spoza sieci. Cechą sieci jest także niezależność jej członków i posiadanie przez nich autonomicznych celów, które mogą osiągać dzięki uczestnictwu w sieci.

7 M. Hopej, Struktury niehierarchiczne strukturami przyszłości, [w:] L.M. Pacholski, S. Trzcieliński (red.), Koncepcje zarządzania przedsiębiorstwem, Instytut Inżynierii Zarządzania Politechniki Po-znańskiej, Poznań 2003, s. 167.

8 J. Brilman, Nowoczesne metody zarządzania, PWE, Warszawa 2002, s. 432.9 P. Pachura, Analiza potencjału budowy efektywnych struktur transgranicznych sieci innowacyjnych

na przykładzie województwa śląskiego oraz regionów Czech i Słowacji, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Częstochowa 2009, www.ewaluacja.gov.pl [dostęp: 30.06.2014], s. 9.

10 J. Lipnack, J. Stamps, The age of network. Organizing Principles for the 21st Century, Oliver Wight Publication, 1994, s. 30.

11 M. Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

Page 13: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

13

W obliczu obecnego przełomu cywilizacyjnego, struktury sieciowe stają się coraz bardziej popularne w wielu dziedzinach, stwarzając nowe warunki i możliwości kształtowania relacji międzyorganizacyjnych w czasie i prze-strzeni. Relacje sieciowe, zarówno wertykalne, jak też horyzontalne, tworzą unikalną płaszczyznę sprzyjającą kooperacji, ale także osiąganiu efektów synergii i skali. Szczególnego znaczenia nabierają aktualnie sieci społeczne, stanowiące trwałe struktury organizacji współpracujących ze sobą w spo-sób formalny i nieformalny. Są one użyteczne zarówno dla firm, jak też innych interesariuszy działalności sieci. Rolą tych sieci jest pośredniczenie w wymianie informacji w relacjach jedno- i dwustronnych12. Wśród licz-nych przesłanek rozwoju sieci organizacji wskazać można m.in.13:

– rozszerzenie się obszarów otoczenia bliższego, lokalnego, a kurczenie otoczenia zewnętrznego, dalszego,

– rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych, – wzrost ryzyka i niepewności działania, – rosnącą złożoność produktu, usługi, oferty, – tendencje do specjalizacji.

Obecnie szczególnego znaczenia nabiera podejście do struktur siecio-wych w regionach, opierające się na procesie tworzenia klastrów. Podejście takie można uzasadnić poprzez: możliwość zlokalizowania poszczególnych elementów sieci (geograficzna bliskość), możliwość inicjowania i rozwijania bezpośrednich kontaktów pomiędzy uczestnikami sieci, dążenie do efek-tu synergii poprzez wspólnotę działania na rzecz określonej społeczności i terytorium oraz najczęściej wspólne wzorce psychologiczne i kulturowe14. M. Porter określa klaster geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działa-jących w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczegól-nych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracują-cych15. Z kolei S. Rosenfeld twierdzi, iż klaster to geograficznie ograniczona aglomeracja firm16, wypracowujących razem synergiczne efekty. Klaster de-

12 E. Skawińska, R. Zalewski, Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionu, PWE, Warszawa 2009, s. 168.

13 Ibidem, s. 170.14 P. Pachura, Analiza potencjału budowy efektywnych struktur transgranicznych sieci innowacyjnych

na przykładzie województwa śląskiego oraz regionów Czech i Słowacji, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Częstochowa 2009 www.ewaluacja.gov.pl [dostęp: 30.06.2014], s. 15.

15 M. E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 246.16 S. A. Rosenfeld, Community College/Cluster Connections: Specialization and Competitiveness in

the United States and Europe, „Economic Development Quarterly” 2000, No. 14, s. 52

Page 14: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

14

finiują kluczowe elementy: członkowie klastra i relacje między nimi, gene-rowana wiedza i innowacja oraz wpływ ekonomiczny (efekt ekonomiczny) działań klastra. Klastry cechuje również specjalizacja w określonym sektorze lub branży, pokrewieństwo wykorzystywanych technologii i umiejętności, spójność celów i oferowanych na rynku produktów bądź usług17.

Długoterminowo o sukcesie klastra rozstrzyga jakość wewnętrznej współpracy i dominacja wspólnych celów jego uczestników nad przejawami wzajemnej rywalizacji. Istotne jest również wyłonienie lidera, który potrafi animować i rozwijać rodzące się w klastrze relacje współpracy, wbrew wielu barierom i hamulcom, które ten proces ograniczają (tabela 1).

Klastry praktycznie zawsze służą realizacji określonych celów bizneso-wych, ale również społecznych, co oddaje uczestnictwo w nich również in-stytucji szeroko pojętego otoczenia okołobiznesowego, organizacji pozarzą-dowych, szkół wyższych, samorządów różnych szczebli, lokalnych agencji rozwoju, szkół oraz instytucji bankowych. W niektórych przypadkach klaster może być zdominowany przez podmioty niekomercyjne np. instytucje edu-kacyjne i naukowe. Stopień instytucjonalizacji klastrów jest zróżnicowany. Mogą działać jako stowarzyszenia, fundacje, spółki prawa handlowego ale także jako grupy nieformalne. Klastry jako formy sieci cechują często luźne i dobrowolne powiązania, inwestowanie w tworzenie relacji i transfer zaso-

17 A. Rialland, Cluster Dynamics and Innovation, IGLO-MP2020 Working Paper, Trondheim 2009, s. 2.

TABELA 1. BARIERY ROZWOJU KLASTRÓW

Bariery endogeniczne Bariery egzogeniczne

1. Bariera psychologiczna, nie pozwalająca na zastąpienie rywalizacji kooperacją, dominacja partykularnych interesów.

2. Niska kultura innowacyjna, niedobór pracowników wiedzy, niechęć do zmian i obawa przed ryzykiem z tym związanym.

3. Niewielkie doświadczenie i brak kompetencji potencjalnych animatorów klastrów.

4. Relatywnie niski poziom wiedzy na temat klastrów5. Niedobór kapitału własnego na rozwój klastrów.

1. Niewielka liczba rozwiązań formalno-prawnych dotyczących współpracy klastrowej.

2. Ograniczone wsparcie zewnętrzne – głównie szkolenia, warsztaty przygotowujące do założenia klastra, mniejsze wsparcie dla inicjatyw już działających.

3. Brak stałych źródeł wsparcia dla rozwoju klastrów. 4. Słabe zainteresowanie lokalnych samorządów oraz

jednostek naukowych wspieraniem inicjatyw klastrowych.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Kurowska-Pysz, Klaster kultury i turystyki przemysłowej w województwie śląskim jako przykład rozwoju współpracy marketingowej na rynku dóbr i usług kultury [w:] Ł. Wróblewski (red.), Zarządzanie w instytucjach kultury, CeDeWu, Warszawa 2014.

Page 15: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

15

bów pomiędzy jednostkami, w tym transfer informacji i wiedzy. Na tle typo-wych struktur sieciowych klastry wyróżniają się koncentracją przestrzenną współpracujących organizacji, realizacją wspólnych celów, działaniami ukie-runkowanymi zarówno na interesariuszy zewnętrznych, jak i wewnętrznych.

W obliczu powszechnej rywalizacji rynkowej w praktycznie każdym sektorze gospodarki, dla uczestników klastra dużym wyzwaniem staje się budowanie wzajemnego zaufania, utrzymanie dobrych relacji i wewnętrz-nej spójności klastra. Szczególna wartość dodana, płynąca ze współpracy klastrowej, wiąże się głównie z synergicznością działań uczestników klastra w wielu obszarach, takich jak: wspólne rozwijanie innowacyjności, pro-jektowanie spójnych strategii marketingowych oraz kształtowanie relacji z otoczeniem. Można wskazać szereg korzyści, jakie osiągają organizacje działające w klastrach. Wśród nich istotne miejsce zajmuje intensyfikacja transferu wiedzy i wzrost innowacyjności, jak również zdobycie nowych umiejętności i doświadczeń.

2. Rola klastrów w rozwoju współpracy transgranicznej

Wśród interesariuszy rozwoju klastrów i sieci wymienić można również regiony. Wskazuje na to m.in. memorandum Komisji Europejskiej, z któ-rego wynika, iż regiony łączące w sobie kapitał ryzyka, kompetencje i wy-sokiej klasy badania naukowe z szerokim portfelem klastrów mają szansę stać się węzłami innowacji18. Klastry wywierają pośrednio wpływ zarówno na potencjał konkurencyjny regionów, jak też ich strategie i pozycje konku-rencyjne19. Takie impulsy rozwojowe są istotne m.in. w regionach przygra-nicznych, często peryferyjnych i  zmarginalizowanych, charakteryzujących się przeważnie niższymi wskaźnikami rozwoju ekonomiczno-społecznego, posiadających też słabszy potencjał niż obszary korzystniej zlokalizowane. Dla takich regionów szczególnie istotny jest dostęp do wartościowej wie-dzy oraz umiejętność przezwyciężania różnego typu barier rozwoju, w tym barier w relacjach transgranicznych, a tym samym umacnianie spójności społeczno-gospodarczej pograniczy. W procesach „uczenia się” regionów

18 http://www.proinno-europe.eu/newsroom/european-cluster-memorandum-sent-stakeholders-commitment-cluster-agenda [dostęp: 30.08.2014].

19 K. Fuks, M. Gorynia, B. Jankowska, A. Kania, K. Mroczek, Konkurencyjność regionalna w świetle uwarunkowań ekonomicznych i normatywnych [w:] E. Łaźniewska, M. Gorynia, Konkurencyjność Regionalna, PWE, Warszawa 2012, s.95-106.

Page 16: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

16

przygranicznych oraz w rozwijaniu współpracy transgranicznej istotną rolę odegrać mogą właśnie klastry. Przepływy wiedzy wynikające z bliskości geograficznej uznaje się za jeden z ważniejszych czynników sprawczych po-wstawania i rozwoju klastrów. Wynika to z faktu, iż przekazywanie nowej wiedzy odbywa się w sposób bardziej efektywny pomiędzy podmiotami zlo-kalizowanymi blisko siebie20.

Problem zacieśniania relacji uczestników współpracy klastrowej nabiera nowego znaczenia w kontekście umiejscowienia klastra w środowisku tran-sgranicznym. W takim aspekcie, na przedstawione w tabeli 1 bariery rozwo-ju klastrów nakładają się ogólne i powszechnie odczuwane bariery rozwoju współpracy transgranicznej21. Współpraca transgraniczna to jedna z form współpracy terytorialnej różnego typu jednostek w regionach przygra-nicznych, która może w zasadzie odnosić się do wszystkich dziedzin życia. Partnerstwo terytorialne zasadniczo dotyczy partnerów, reprezentujących co najmniej dwa z trzech sektorów: publicznego, prywatnego i pozarządo-wego, którzy wspólnie realizują długoterminowe działania na rzecz określo-nego regionu, doskonaląc je i monitorując oraz zachowując zasady równości w dzieleniu zasobów, odpowiedzialności, ryzyka i korzyści22. Najkorzystniej jest, gdy w partnerstwie uczestniczą przedstawiciele wszystkich trzech sekto-rów23. M. Furmankiewicz podkreśla, że o partnerstwie terytorialnym można mówić w przypadku, gdy dotyczy ono podmiotów i działań realizowanych na określonym, zwartym geograficznie obszarze24. Partnerstwo takie może mieć wymiar lokalny np. dotyczyć jednej lub kilku gmin bądź powiatów, ale często występuje również partnerstwo regionalne i partnerstwo międzyna-rodowe, a także partnerstwo transgraniczne25. Współpraca transgraniczna

20 P. Pachura, Analiza potencjału budowy efektywnych struktur transgranicznych sieci innowacyjnych na przykładzie województwa śląskiego oraz regionów Czech i Słowacji, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Częstochowa 2009 www.ewaluacja.gov.pl [dostęp: 30.06.2014], s.22-23.

21 J. Kurowska-Pysz, Wiedza, innowacje, konkurencyjność – uwarunkowania działalności przemysłowe-go klastra technologicznego na pograniczu polsko-słowackim, CEIT a.s., Żylina 2013, s. 12.

22 M. Furmankiewicz, M. Foryś, Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w pol-skiej części Sudetów – historia powstania i pierwsze efekty działań, [w:] M. Furmankiewicz, J. Jadczyk, (red.), Problemy współpracy na rzecz ekorozwoju Sudetów, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze, Katedra Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Jelenia Góra 2006, s. 109-128.

23 M. J. Bielecka, Partnerstwo terytorialne dla rozwoju regionalnego i lokalnego, „Barometr Regionalny” 2011, nr 4 (26), s. 45-52.

24 M. Furmankiewicz, Współpraca międzysektorowa w ramach tzw. partnerstw terytorialnych na obsza-rach wiejskich w Polsce, „Studia Regionalne i Lokalne” 2006, nr 2 (24), s. 113–132.

25 H. Howaniec, J. Kurowska-Pysz, Klaster jako instrument rozwoju polsko-słowackiej współpracy trans granicznej, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Gór-nicza 2014, s. 38-39.

Page 17: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

17

(partnerstwo) polega na tworzeniu sieci powiązań na szczeblu lokalnym i re-gionalnym, dzięki którym rozwija się współdziałanie w zakresie gospodarki oraz ustępują bariery kulturowe i  socjalne w  lokalnych społecznościach26. Współpraca transgraniczna stwarza szerokie możliwości nawiązywania no-wych relacji społeczno-gospodarczych, jak też poszerzania wcześniejszych kontaktów między społecznościami lokalnymi na pograniczu, poprzez sze-reg działań służących realizacji wspólnych celów np. promocję regionu, po-zyskiwanie inwestorów, rozwój turystyki itp.27 Tak przedstawione założenia dotyczące współpracy transgranicznej odnoszą się również do możliwości powoływania klastrów. Zakres i cele współpracy określają przeważnie sami partnerzy według własnych potrzeb oraz zgodnie ze swoimi oczekiwaniami. Współpracę bilateralną lub sieciową, w różnych formach, prowadzić mogą m.in. następujące podmioty rynku transgranicznego28:

– samorządy wszystkich szczebli, – przedsiębiorstwa komunalne, samorządowe jednostki organizacyjne, – firmy i grupy kapitałowe, – organizacje pozarządowe: stowarzyszenia, kluby, fundacje itp. – klastry.

We współpracy transgranicznej należy wziąć pod uwagę również rela-cje z kontrahentami zewnętrznymi obszaru pogranicza, do których należą m.in. turyści, inwestorzy, migranci, organy władzy państwowej, inne part-nerskie regiony, organizacje międzynarodowe, dostawcy i odbiorcy produk-tów/usług komercyjnych i społecznych oferowanych przez dany region.

Proces zakładania i rozwijania działalności klastrów na obszarach pogra-niczy można uznać za jedno z nowych wyzwań stawianych wobec współ-pracy transgranicznej, która ewaluuje obecnie stopniowo od partnerstw bilateralnych w kierunku sieciowości. Takie klastry mają szansę stać się efek-tywną, przyszłościową formą współpracy transgranicznej, która przyczyni się do lepszego wykorzystania różnorodnego potencjału całego pogranicza, skuteczniejszego przełamywania barier w budowaniu wzajemnych relacji pomiędzy sąsiadującymi społecznościami, jak również zwiększenia dyna-miki rozwoju całego regionu transgranicznego. Funkcjonowanie struktur

26 Współpraca transgraniczna. Aspekty prawno-ekonomiczne, M. Perkowski (red), Fundacja Prawo i Partnerstwo, Białystok 2010, s. 12-16.

27 M. Proniewski, Zewnętrzna granica Unii Europejskiej – Białoruś – możliwość wykorzystania dla dy-namizacji procesów rozwojowych. Współpraca transgraniczna, [w:] Espertyzy do Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 roku, Tom II, MRR, Warszawa 2007, s. 111.

28 A. Szromnik, Marketing terytorialny, Oficyna a Wolters Kluwer Business, Warszawa 2010, s. 238 i 248.

Page 18: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

18

klastrowych w regionie transgranicznym przyczynia się m.in. do: pokonania negatywów peryferyjnego położenia obszarów przygranicznych, wykorzy-stania szans rozwojowych wynikających z bliskości sąsiedniego kraju, popie-rania idei jedności europejskiej i współdziałania międzynarodowego, przeni-kania wpływów społeczno-kulturalnych, rozprzestrzeniania się innowacji29.

3. Współpraca transgraniczna w dziedzinie kultury. Perspektywy utworzenia transgranicznego klastra kulturalnego w świetle badań ankietowych

3.1. Metodyka i charakterystyka przeprowadzonych badańEuroregion Śląsk Cieszyński jako obszar charakteryzuje się wysokim na-

syceniem aktywności w dziedzinie kultury ze strony różnego typu instytucji, podmiotów, organizacji czy też grup nieformalnych. Kultura jest nie tylko unikalnym walorem tego transgranicznego regionu, ale również jego istot-nym zasobem i potencjałem, na którym można budować przyszłość. Duża liczba, wysoka jakość i dynamika polsko-czeskich kontaktów transgranicz-nych w dziedzinie kultury wskazuje, iż właśnie ten sektor może w przyszło-ści jeszcze bardziej zintegrować się, czemu sprzyjają m.in.:

– ważne miejsce kultury w strategiach rozwoju powiatów i województw po obu stronach granicy oraz w działaniach podejmowanych przez tamtejsze jednostki samorządu terytorialnego,

– duża liczba różnego typu podmiotów: publicznych, komercyjnych, po-zarządowych zajmujących się kulturą po obu stronach granicy,

– żywe zainteresowanie aktywnym uczestnictwem w kulturze ze strony mieszkańców obu części Euroregionu Śląsk Cieszyński,

– znaczenie kultury jako elementu potencjału turystycznego regionu, – mnogość i względna trwałość bilateralnych partnerstw opartych na pro-

jektach transgranicznych w dziedzinie kultury, w tym przede wszyst-kim projektach dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej30, które sprzyjają umacnianiu współpracy transgranicznej.

29 E. Dynia, Współpraca transgraniczna jako element współpracy międzynarodowej, Rzeszowskie Zeszyty Naukowe, „Prawo – Ekonomia” 2000, t. XXIX, s. 116; G. Ślusarz, Potrzeby rozwoju współpracy trans-granicznej, [w:] G. Ślusarz (red.), Uwarunkowania działalności gospodarczej w sektorze rolno-spożyw-czym Ukrainy jako podstawa rozwoju współpracy transgranicznej, UR, Lwowski Państwowy Uniwersy-tet w Dublanach, Regionalny Związek Spółdzielni Produkcji Rolnej w Rzeszowie, Rzeszów 2006, s. 11.

30 M.in. Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007 – 2013, www.cz-pl.eu [dostęp 27.08.2014].

Page 19: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

19

Opisane wyżej uwarunkowania skłaniają do refleksji nad aktualnym stanem współpracy transgranicznej w dziedzinie kultury, jak również po-trzebami i oczekiwaniami polskich i czeskich uczestników rynku kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński w zakresie dalszej integracji i nawiązania jeszcze ściślejszej współpracy transgranicznej. Mając na uwadze współ-czesne, światowe tendencje do rozwoju relacji sieciowych w dziedzinie gospodarczej i społecznej, odnosząc je do naturalnej wręcz potrzeby prze-łamywania ograniczeń i rozwijania współpracy transgranicznej na pogra-niczach, Autorka zrealizowała badania, których celem poznawczym była ocena obecnego kształtu i znaczenia współpracy w dziedzinie kultury dla podmiotów działających na obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyński, jak również zdiagnozowanie ich zainteresowania dalszym rozwojem współ-pracy sieciowej w postaci transgranicznego klastra kulturalnego. Celem aplikacyjnym badań było zdefiniowanie uwarunkowań sprzyjających po-wstaniu polsko-czeskiego transgranicznego klastra kulturalnego. W opar-ciu o zrealizowane badania, Autorka sformułowała wnioski i rekomen-dacje, które mogą znaleźć zastosowanie m.in. w kolejnych projektach transgranicznych, realizowanych przy wsparciu ze środków Unii Euro-pejskiej w ramach czesko-polskiego programu operacyjnego na lata 2014-202031 jak również np. w działalności Europejskiego Ugrupowania Współ-pracy Terytorialnej TRITIA32.

Problem badawczy pracy dotyczył aktualnych partnerstw w dziedzinie kultury, w tym partnerstw transgranicznych, jak też charakteru nawiąza-nych relacji, uzyskanych korzyści i zdobytych dzięki temu doświadczeń badanych podmiotów. Obszarem analizy objęte zostały również takie pro-blemy jak: zainteresowanie uczestników rynku kultury zacieśnieniem do-tychczasowej współpracy, m.in. w formie klastra, korzyści i bariery współ-pracy klastrowej w dziedzinie kultury na pograniczu polsko-czeskim oraz ewentualny, przyszły kształt klastra kulturalnego.

Do zrealizowania celów badawczych pracy posłużyły badania studial-ne i empiryczne – jakościowe. Badania studialne opierały się na krytycz-nej analizie piśmiennictwa związanego z problematyką pracy. W bada-niach jakościowych wykorzystano metodę ankietową (ankieta audytoryjna i elektroniczna). Kwestionariusz ankiety zawierał 13 pytań zamkniętych

31 Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska (pro-jekt) 2014 – 2020, www.cz-pl.eu [dostęp 27.08.2014].

32 Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej TRITIA, http://ewt.slaskie.pl/article /1374232424 [dostęp 27.08.2014].

Page 20: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

20

(kafeteryjnych) lub półotwartych. Badania wykonano w okresie od czerw-ca do lipca 2014 r., w oparciu o narzędzie badawcze przygotowane w maju 2014 r. i po wykonaniu badania pilotażowego w czerwcu 2014 r.

W badaniu zastosowano nielosowy dobór próby, typując jako respon-dentów podmioty/instytucje/organizacje pozarządowe z sektora kultury, działające na pograniczu polsko-czeskim, głównie na obszarze Euroregio-nu Śląsk Cieszyński. W badaniu wzięło udział po 20 podmiotów z polskiej i czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Celowy dobór próby wynikał z zamiaru wytypowania do udziału w ba-daniach podmiotów/instytucji/organizacji pozarządowych, które:

– reprezentują największe segmenty rynku kultury (np. komórki organi-zacyjne zajmujące się kulturą w jednostkach samorządu terytorialnego, domy kultury, biblioteki, stowarzyszenia kulturalne),

– prowadzą działalność kulturalną rozpoznawalną w skali co najmniej lo-kalnej,

– mają potencjał do dalszego rozwoju swojej aktywności na rynku kultury, – posiadają doświadczenia we współpracy z innymi podmiotami na ryn-

ku kultury, w tym doświadczenia we współpracy transgranicznej, – mogą być potencjalnie zainteresowane dalszym rozwijaniem działalno-

ści kulturalnej w formie klastra.Ze względu na uzyskaną liczbę 40 odpowiedzi (po 20 ze strony pol-

skiej i czeskiej), przeprowadzone badanie ankietowe należy traktować jako poglądowe w skali całego sektora kultury na pograniczu polsko-czeskim, tym nie mniej, w odniesieniu do przebadanej grupy 40 respondentów są to reprezentatywne badania, których wyniki stanowią wiarygodną dia-gnozę skali ich zainteresowania ewentualnym udziałem w polsko-czeskim klastrze kulturalnym. Tak liczna grupa podmiotów/instytucji/organizacji, która wyraziłaby zainteresowanie powołaniem klastra kulturalnego, jest w zupełnością wystarczającą liczbą podmiotów, które mogłyby utworzyć tzw. inicjatywę klastrową. Mimo braku możliwości uogólnienia, rezultaty tego badania mogą mieć istotne znaczenie poznawcze m.in. dla podmio-tów odpowiedzialnych za kształtowanie polityki kulturalnej na pograniczu polsko-czeskim, jak też dla głównych aktorów i interesariuszy rozwoju kul-tury w Euroregionie Śląsk Cieszyński. Być może staną się one również in-spiracją dla liderów sektora kulturalny na tym obszarze, którzy podejmą wysiłek utworzenia klastra, mając na uwadze wnioski i rekomendacje pły-nące z tej pracy.

Page 21: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

21

3.2. Omówienie wyników badańNa wstępie badania ankietowanych zapytano o partnerów, z który-

mi współpracują reprezentowane przez nich organizacje. Respondentom polskim i czeskim zaproponowano w pytaniu kafeteryjnym, wielokrotne-go wyboru, 10 potencjalnych możliwości odpowiedzi. Uzyskane wyniki przedstawiono na wykresie nr 1.

WYKRES 1. WSPÓŁPRACA Z PARTNERAMI Z SEKTORA KULTURY (LICZBA WSKA Z AŃ)

1. Z samorządem lokalnym ze swojej gminy2. Z samorządowymi i państwowymi jednostkami kultury3. Z organizacjami pozarządowymi działającymi w sferze kultury4. Ze szkołami muzycznymi i innymi placówkami edukacyjnymi zajmującymi się również kulturą5. Z mediami6. Z firmami komercyjnymi działającymi w branży kulturalnej np. impresariaty, komercyjne firmy

organizujące imprezy7. Z dostawcami różnego typu produktów / usług niezbędnych do prowadzenia działalności kulturalnej

np. firmy nagłaśniające, firmy eventowe, firmy oferujące rozrywkę np. place zabaw8. Z podmiotami prowadzącymi działalność turystyczną np. punkty informacji turystycznej,

administratorzy obiektów zabytkowych wykorzystywanych na cele turystyczne itp.9. Ze sponsorami10. Nie mam zdania

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

Page 22: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

22

Najwięcej badanych (30) współpracuje z samorządowymi i państwowymi jednostkami kultury, praktycznie tyle samo (29) z samorządem lokalnym. Po-nad połowa badanych (24) współpracuje również z organizacjami pozarzą-dowymi działającymi w sferze kultury, natomiast 18 respondentów – także z mediami. Pozostałe warianty odpowiedzi wskazało znacznie mniej bada-nych. Z kolei wykres 2 prezentuje opinię respondentów dotyczącą znaczenia współpracy kulturalnej dla działalności badanych podmiotów. Aż 95%  ba-danych tj. 38 respondentów uznaje, ze współpraca ta ma znaczenie dla ich działalności, zaś 2 badanych (5%) – twierdzi, że nie jest ona istotna. Kolejne zadane respondentom pytanie dotyczyło ich doświadczenia w zakresie współ-pracy z innymi podmiotami z branży kulturalnej. Było to pytanie jednokrot-nego wyboru, zaś uzyskane odpowiedzi przedstawia wykres 3. Aż 31 bada-nych stwierdziło, że doświadczenia te są jednoznacznie pozytywne, natomiast 9 respondentów określiło je jako „ani pozytywne, ani negatywne”.

Badani zostali także poproszeni o ocenę współpracy z partnerami cze-skimi z branży kulturalnej. Szczegółowe odpowiedzi na to pytanie przed-stawia wykres 4. Największa grupa badanych podmiotów (16) deklaruje, iż jest to współpraca stała, zarówno w projektach, jak też poza projektami, 9 re-spondentów potwierdza jedynie okresową współpracę, wynikającą z realiza-cji wspólnych projektów unijnych, kolejnych 6 badanych raczej takiej współ-pracy nie podejmuje bądź nie ma zdania na ten temat, zaś 3 respondentów zdecydowanie deklaruje, że nie współpracuje z partnerami czeskimi.

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

WYKRES 2. OCENA ZNACZENIA WSPÓŁPRAC Y Z INNYMI PARTNERAMI Z BRANŻ Y KULTURALNE J W DZIAŁALNOŚCI BADANYCH PODMIOTÓW (W %)

 Tak Nie

Page 23: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

23

1. Tak i jest to stała współpraca w dziedzinie kultury, w projektach i poza projektami2. Tak, ale jest to jedynie okresowa współpraca, wynikająca głównie ze wspólnej realizacji

projektów unijnych3. Raczej takiej współpracy nie podejmujemy, mamy kontakty ze stroną czeską jedynie

podczas wydarzeń, imprez, spotkań itp. organizowanych przez inne podmioty4. Nie współpracujemy z partnerami czeskimi5. Nie mam zdania

WYKRES 3. OCENA DOŚWIADCZEŃ RESPONDENTÓW WE WSPÓŁPRAC Y Z INNYMI PARTNERAMI Z BRANŻ Y KULTURALNE J (LICZBA WSKA Z AŃ)

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

WYKRES 4. OCENA WSPÓŁPRAC Y Z PARTNERAMI CZESKIMI Z BRANŻ Y KULTURALNE J (LICZBA WSKA Z AŃ)

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

Nie mam zdania

Bardzo negatywnie

Negatywnie

Ani pozytywnie, ani negatywnie

Pozytywnie

Bardzo pozytywnie

Page 24: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

24

Kolejnym poruszanym w ankiecie zagadnieniem były aktualne korzyści wynikające ze współpracy z innymi podmiotami/instytucjami/organizacja-mi ze sfery kultury. Szczegółowe odpowiedzi na to pytanie wielokrotnego wyboru przedstawia tabela 2. Największym zainteresowaniem responden-tów cieszy się możliwość wspólnego przygotowywania przedsięwzięć kultu-ralnych w partnerstwie, co wiąże się z optymalizacją kosztów, m.in. dzięki wspólnemu pozyskiwaniu środków unijnych (21). Relatywnie duża liczba badanych widzi również możliwość współpracy w zakresie wspólnych szko-leń czy szeroko pojętej wymiany informacji, baz danych o artystach (18), prowadzenia wspólnej informacji i promocji kulturalnej (17), jak również podejmowania wspólnych działań w zakresie dotarcia do nowych grup od-biorców oferty kulturalnej (16) oraz pomocy organizacyjnej w prowadzeniu działalności kulturalnej (15). Pozostałe proponowane warianty współpracy cieszyły się dużo mniejszym zainteresowaniem respondentów.

TABELA 2. KLUCZOWE KORZ YŚCI ZE WSPÓŁPRAC Y Z INNYMI PODMIOTAMI/INST Y TUC JAMI/ORGANIZ AC JAMI ZE SFERY KULTURY

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych.

Rodzaj korzyści Liczba odpowiedzi

prowadzenie wspólnej informacji i promocji kulturalnej dla odbiorców oferty kulturalnej (np. wspólny portal internetowy, wspólny punkt informacji kulturalnej)

17

wymiana informacji oraz doświadczeń i know-how ułatwiających prowadzenie działalności kulturalnej np. wspólne szkolenia, udostępnianie baz danych o artystach itp.

18

dotarcie do nowych grup odbiorców oferty kulturalnej np. zapraszanie na imprezy mieszkańców sąsiednich gmin przy współpracy z tamtejszymi instytucjami kultury

16

synchronizacja działalności kulturalnej np. wspólne układanie kalendarza imprez w danej gminie, powiecie itp.

11

pozyskiwanie środków na rozwój działalności kulturalnej np. od samorządów 13

pomoc organizacyjna w prowadzeniu działalności kulturalnej np. udostępnienie obiektu 15

przygotowywanie przedsięwzięć kulturalnych w partnerstwie, optymalizacja kosztów np. wspólne pozyskiwanie środków unijnych

21

wzajemne udostępnianie sobie zasobów do prowadzenia działalności kulturalnej np. umożliwienie innej instytucji/podmiotowi skorzystania z pomocy własnych wykwalifikowanych pracowników, a także artystów i ekspertów, wypożyczanie nagłośnienia, infrastruktura ekspozycyjna itp. sceny itp.

11

wspólne doskonalenie kadr i standardów działania organizacji np. wspólne opracowanie strategii rozwoju kultury

7

urozmaicenie oferty kulturalnej np. wzajemne udostępnianie sobie repertuaru 6

Page 25: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

25

Następnie badani zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi, czy dla reprezentowanej przez nich instytucji, podmiotu, organizacji korzystne by-łoby zacieśnienie współpracy w dziedzinie kultury. Jak wynika z udzielo-nych odpowiedzi (wykres nr 5) zdecydowana większość respondentów (28) jest zainteresowana zacieśnianiem współpracy, zarówno z partnerami cze-skimi, jak i polskimi, natomiast aż 6 respondentów wskazuje jednoznacz-nie, że chce zacieśniać współpracę, ale tylko z partnerami z sąsiedniego kraju, gdyż współpraca z partnerami z tego samego kraju jest na odpowied-nim poziomie. Jedynie 2 respondentów zamierza zacieśniać współpracę na poziomie lokalnym np. w gminie, bez udziału partnerów zagranicznych.

W dalszej części badania ankietowani pytani byli o skojarzenia doty-czące działalności na rynku kultury: 30 respondentów odpowiedziało, że rozumieją ją bardziej jako kooperację niż rywalizację, 3 ankietowanych stwierdziło, iż jest to w większym stopniu rywalizacja, a w mniejszym ko-operacja, natomiast 7 ankietowanych nie miało zdania.

Kolejne pytanie dotyczyło już bezpośrednio rozwoju współpracy w dziedzinie kultury w formie klastra tj. porozumienia podmiotów, in-stytucji i organizacji, których zamiarem jest wspólne dążenie do wzrostu efektywności własnych działań i konkurencyjności na rynku kultury, dzię-ki podejmowanym wspólnie inicjatywom i przedsięwzięciom polegającym na kooperacji, a nie rywalizacji. W tej kwestii 27 ankietowanych wypo-

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

WYKRES 5. Z AINTERESOWANIE Z ACIEŚNIANIEM WSPÓŁPRAC Y W DZIEDZINIE KULTURY (LICZBA WSKA Z AŃ)

1. Tak, ale tylko z partnerami polskimi, w skali mikro, tj. na forum gminy, powiatu itp.

2. Tak, zarówno z partnerami polskimi, jak też z partnerami czeskimi

3. Tak, ale tylko z partnerami czeskimi, gdyż współpraca z partnerami polskimi jest na odpowiednim poziomie

4. Nie5. Nie mam zdania

Page 26: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

26

wiedziało się pozytywnie, stwierdzając, że współpraca kulturalna mogłaby być prowadzona w formie klastra, przeciwnego zdania było 3 responden-tów, a 10 nie miało zdania w tej sprawie. Jeśli chodzi o formułę działania przyszłego klastra, przeważały opinie, że klaster powinien być otwarty dla wszystkich – bezwarunkowo (5), ale pod pewnymi warunkach (25), nato-miast 1 badany wyraził zdanie, iż klaster powinien mieć formułę zamknię-tą; aż 9 respondentów nie miało zdania w tej sprawie (wykres 6).

Ponadto 25 respondentów stwierdziło, że klaster powinien ściśle współ-pracować z jednostkami naukowymi, 3 było temu przeciwnych a 12 nie miało zdania w tej sprawie. Spośród badanych instytucji, podmiotów, orga-nizacji 16 wyraziło zainteresowanie udziałem w transgranicznym klastrze kulturalnym, 3 respondentów nie wyraziło chęci udziału w klastrze, 5 nie miało zdania w tej sprawie a 16 stwierdziło, że decyzja nie należy do nich.

Respondentów poproszono również o odnowienie się do potencjalnych korzyści i barier współpracy klastrowej. Szczegółowe odpowiedzi na te py-tania przedstawiono w tabelach 3 i 4.

Do kluczowych, oczekiwanych korzyści z uczestnictwa w klastrze re-spondenci zaliczyli te działania, które mogą się dla nich wiązać z optyma-lizacją kosztów przedsięwzięć kulturalnych w partnerstwie, m.in. dzięki pozyskiwaniu środków unijnych (23). Na drugim miejscu wskazano moż-liwość synchronizacji działalności kulturalnej (18), a w dalszej kolejności prowadzenie wspólnej informacji i promocji kulturalnej dla odbiorców (17). Pozostałe, potencjalne korzyści płynące ze współpracy klastrowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

WYKRES 6. PROPONOWANA FORMUŁA DZIAŁANIA PRZYSZŁEGO KLASTRA (LICZBA WSKAZAŃ)

1. Otwarta bezwarunkowo dla wszystkich zainteresowanych

2. Otwarta dla wszystkich zainteresowanych pod pewnymi warunkami

3. Zamknięta – dostępna tylko dla podmiotów, które założyły klaster

4. Nie mam zdania

Page 27: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

27

cieszyły się mniejszym zainteresowaniem. Zauważyć należy, że odpowie-dzi respondentów na to pytanie jedynie nieznacznie różniły się od udzie-lonych wcześniej odpowiedzi dotyczących korzyści z aktualnej współpracy z innymi podmiotami/instytucjami/organizacjami ze sfery kultury (tabe-la 2). W kontekście przyszłych możliwości nawiązania współpracy kla-strowej, wzrost zainteresowania potencjalnymi korzyściami z tego tytułu, w stosunku do korzyści jakie obecnie odnoszą badani dzięki współpracy w kulturze dotyczył:

– synchronizacji działalności kulturalnej np. wspólne układanie kalenda-rza imprez w danej gminie, powiecie itp. (+7),

– pozyskiwania środków na rozwój działalności kulturalnej np. od samo-rządów (+2)

Rodzaj korzyści Liczba wskazań

prowadzenie wspólnej informacji i promocji kulturalnej dla odbiorców oferty kulturalnej (np. wspólny portal internetowy, wspólny punkt informacji kulturalnej)

17

wymiana informacji oraz doświadczeń i know-how ułatwiających prowadzenie działalności kulturalnej np. wspólne szkolenia, udostępnianie baz danych o artystach itp.

15

dotarcie do nowych grup odbiorców oferty kulturalnej np. zapraszanie na imprezy mieszkańców sąsiednich gmin przy współpracy z tamtejszymi instytucjami kultury

15

synchronizacja działalności kulturalnej np. wspólne układanie kalendarza imprez w danej gminie, powiecie itp.

18

pozyskiwanie środków na rozwój działalności kulturalnej np. od samorządów 15

pomoc organizacyjna w prowadzeniu działalności kulturalnej np. udostępnienie obiektu 14

przygotowywanie przedsięwzięć kulturalnych w partnerstwie, optymalizacja kosztów np. wspólne pozyskiwanie środków unijnych

23

wzajemne udostępnianie sobie zasobów do prowadzenia działalności kulturalnej np. umożliwienie innej instytucji/podmiotowi skorzystania z pomocy własnych wykwalifikowanych pracowników, a także artystów i ekspertów, wypożyczanie nagłośnienia, infrastruktura ekspozycyjna sceny itp.

12

wspólne doskonalenie kadr i standardów działania organizacji np. wspólne opracowanie strategii rozwoju kultury

7

urozmaicenie oferty kulturalnej np. wzajemne udostępnianie sobie repertuaru 4

optymalizacja kosztów działalności kulturalnej np. wspólne negocjowanie cen z artystami 6

TABELA 3. KLUCZOWE KORZ YŚCI Z PRZ YSTĄPIENIA DO WSPÓŁPRAC Y KLASTROWE J

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

Page 28: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

28

– przygotowywania przedsięwzięć kulturalnych w partnerstwie, optyma-lizacja kosztów (+2)

– wzajemnego udostępniania sobie zasobów do prowadzenia działalności kulturalnej (+1).Z kolei wśród barier współpracy klastrowej na pierwszych miejscach

wymieniano: brak środków na inicjatywy i przedsięwzięcia klastrowe (29), różnice w celach działania poszczególnych partnerów (24) oraz brak real-nego zaangażowania partnerów w działalność klastra (20). Znacząca liczba respondentów wskazała także na odmienność systemów prawnych i finan-sowych w kontekście polskiej i czeskiej części pogranicza (po 12) oraz brak wiedzy o zasadach współpracy klastrowej (11). Pozostałe bariery, w ocenie respondentów, zdają się mieć mniejsze znaczenie dla rozwoju współpracy klastrowej. Tylko 2 respondentów wskazało na barierę kulturową, stereoty-py czy uprzedzenia.

TABELA 4. KLUCZOWE BARIERY WSPÓŁPRAC Y KLASTROWE J

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

Rodzaj bariery Liczba wskazań

różnice w celach działalności poszczególnych partnerów 24

brak środków na realizację podejmowanych przez klaster inicjatyw i przedsięwzięć 29

brak wzajemnego zaufania 8

brak wiedzy o zasadach współpracy klastrowej 11

brak realnego zaangażowania partnerów w działalność klastra 20

brak trwałego zapotrzebowania na współpracę 9

różnice w sposobie organizacji działalności poszczególnych partnerów 8

różnice w skali działalności poszczególnych partnerów 8

bariera językowa – do odniesieniu do partnerów transgranicznych 4

bariera kulturowa – do odniesieniu do partnerów transgranicznych 2

odmienny system prawny – do odniesieniu do partnerów transgranicznych 12

odmienny system finansowania – do odniesieniu do partnerów transgranicznych 12

odległość geograficzna – do odniesieniu do partnerów transgranicznych 3

stereotypy i uprzedzenia 2

nie mam zdania 1

Page 29: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

29

Wnioski i rekomendacje

Współpraca organizacji, podmiotów i instytucji w ramach klastra kultu-ralnego doskonale wpisuje się w uwarunkowania współpracy transgranicz-nej, mającej na celu ułatwianie integracji społeczności sąsiadujących krajów oraz wspólne rozwiązywanie problemów całego pogranicza. W aspekcie działalności klastra transgranicznego można mówić dodatkowo o inte-gracji w ramach określonej branży, sektora np. kultury, jak też o stworze-niu mechanizmów sprzyjających poprawie konkurencyjności i rozwojowi podmiotów działających w klastrze. Dotychczas polsko-czeska współpraca transgraniczna opierała się głównie na bilateralnych porozumieniach, czę-sto dotyczących wspólnej realizacji projektów transgranicznych. Relatywnie niewiele jest przykładów współpracy sieciowej, co może wynikać z wielu powodów. Warto wspomnieć o dwóch z nich: zbyt mocne oddziaływanie barier utrudniających tego typu współpracę na pograniczu oraz mała świa-domość korzyści i zalet oraz uwarunkowań współpracy sieciowej.

Jak wynika z przedstawionych wyżej badań, organizacje, podmioty i in-stytucje sektora kultury są generalnie dość otwarte na współpracę, docenia-ją również jej znaczenie we własnej działalności. Zdecydowana większość badanych może pochwalić się stałą lub okresową współpracą z partnerami transgranicznymi. Można zatem stwierdzić, iż problematyka partnerstwa i zrównoważonej współpracy nie jest respondentom obca. Jest to zapewne korzystna okoliczność w aspekcie ich ewentualnej, przyszłej współpracy w ramach klastra. Zdecydowana większość badanych potrafi również pre-cyzyjnie określić korzyści, jakie reprezentowany przez nich podmiot, insty-tucja, organizacja odnosi ze współpracy w dziedzinie kultury, choć liczba wskazań w tym przypadku jest dość zróżnicowana. Ponad połowa ankie-towanych była zgodna tylko w przypadku jednej korzyści – optymalizacji kosztów związanych z przygotowaniem przedsięwzięć kulturalnych w part-nerstwie. W tym miejscu należałoby zadać pytanie, czy rzeczywiście badani dostrzegają relatywnie niewiele korzyści ze współpracy w sektorze kultury, czy też nie potrafią ze sobą efektywnie i kreatywnie współpracować, poprze-stając jedynie na rutynowych relacjach. W kontekście odpowiedzi na inne pytania ankietowe, zasadnym wydaje się postawienie tezy, iż responden-ci nie dysponują zbyt rozległą wiedzą o zarządzaniu partnerstwami. Może to utrudniać dalsze zacieśnianie współpracy, choć większość badanych deklaruje, że są tym zainteresowani. Dalsze rozważania w jakim kierunku i kształcie należy rozwijać transgraniczne partnerstwo w sektorze kultury

Page 30: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

30

prowadzą znów do wspomnianej na wstępie koncepcji utworzenia polsko--czeskiego klastra kulturalnego. Choć z danych wynika, iż badani dysponu-ją raczej dość skromną wiedzą na temat współpracy klastrowej, większość z nich jest otwarta na takie rozwiązania. Bez wątpienia wcielenie w życie projektu utworzenia transgranicznego klastra kulturalnego wymagałoby wypracowania szczegółowej formuły jego działalności, statutu, regulaminu, a przede wszystkim znalezienia lidera, który zechce takiemu klastrowi prze-wodzić. Niezwykle istotna jest również edukacja potencjalnych uczestników klastra w zakresie specyfiki tej formy współpracy, jak też określenie strategii i warunków jego działania. W opinii Autorki potencjalni uczestnicy klastra, którzy zostali objęci badaniem nie mają jeszcze doprecyzowanych oczeki-wań wobec tej formy współpracy, na co wskazują bardzo podobne odpo-wiedzi dotyczące obecnych korzyści ze współpracy i korzyści z potencjalnej współpracy klastrowej. Jedyna radykalna zmiana w oczekiwaniach dotyczy możliwości synchronizacji działalności kulturalnej w klastrze w taki spo-sób, aby oferta poszczególnych uczestników klastra adresowana do tej sa-mej publiczności nie kolidowała ze sobą w czasie lub też nie powtarzała się zbyt często. Ta przesłanka może stać się zaczątkiem działań zmierzających do dalszego zacieśnienia współpracy bądź nawet powołania klastra.

Utworzenie klastra kulturalnego na pograniczu jest z pewnością wy-zwaniem, którego może się podjąć jedynie podmiot o wysokiej stabilności instytucjonalnej i finansowej, z dobrym rozpoznaniem sytuacji w sektorze kultury, zarówno po stronie polskiej, jak też czeskiej, a nadto cieszący się autorytetem i zaufaniem na pograniczu. Luźny charakter relacji sieciowych dopuszcza możliwość przystąpienia do klastra różnych podmiotów, co jest także pewną zaletą, rozstrzygającą o potencjale klastra. W klastrze kultu-ralnym powinno znaleźć się miejsce dla samorządów i samorządowych jednostek kultury oraz innych publicznych i komercyjnych placówek kul-turalnych, jak również szkół i innych jednostek edukacyjnych kształcących w zakresie kultury. Istotną rolę w klastrze tego typu powinny odgrywać uczelnie wyższe, a nadto różnego typu instytucje otoczenia biznesu. Naj-ważniejsze miejsce powinny jednak zajmować firmy i organizacje pozarzą-dowe, które swoją działalność wiążą z kulturą.

Przesłanką do utworzenia transgranicznego klastra kulturalnego po-winna być autentyczna chęć dobrowolnej, ale opartej na ustalonych za-sadach współpracy sieciowej różnego typu podmiotów, instytucji i or-ganizacji działających na rynku kultury, przy czym pierwszym krokiem do powołania klastra może być utworzenie inicjatywy klastrowej. Uczest-

Page 31: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

31

nicy klastra kulturalnego powinni zdefiniować swoje oczekiwania wobec takiej formy współpracy, a następnie doprecyzować ofertę klastra kultu-ralnego adresowaną przede wszystkim do grup docelowych ważnych dla organizacji uczestniczących w klastrze, samych uczestników klastra, lo-kalnych samorządów, sponsorów i filantropów, instytucji otoczenia biz-nesu, uczelni wyższych, mediów i opinii publicznej. Istotne jest również doprecyzowanie oczekiwań wobec otoczenia zewnętrznego klastra, które stanowić mogą np. dostawcy i odbiorcy na rynku dóbr i usług kultury, nie uczestniczący w klastrze.

Z uwagi na fakt, iż za istotną barierę w rozwoju współpracy klastrowej badani uważają brak środków finansowych, powodzenie tego przedsię-wzięcia może być w dużym stopniu zależne od umiejętności pozyskania określonych środków, np. z funduszy Unii Europejskiej. Z tego względu in-stytucje odpowiedzialne za wykorzystanie środków unijnych w regionach przygranicznych powinny poważnie rozważyć możliwość uznania za kwa-lifikowane działań związanych z utworzeniem i działalnością klastrów transgranicznych w nowej perspektywie finansowej 2014-2020. Warto za-znaczyć, że działania związane z tworzeniem klastrów kulturalnych, w kon-tekście rozwoju pogranicza polsko-czeskiego, powinny też znaleźć swoje odbicie w strategiach rozwoju i współpracy dotyczących tego obszaru, jak też w działalności Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej TRITIA z siedzibą w Cieszynie.

Niezależnie od wszystkich przedstawionych wyżej uwarunkowań, war-to zaznaczyć, iż podjęcie działań zmierzających do utworzenia klastra nie wymaga zaangażowania dużej liczby partnerów, ale z pewnością jego po-wodzenie warunkowane jest profesjonalnym przygotowaniem tego proce-su. W opinii Autorki, najważniejszymi wyznacznikami sukcesu przyszłego klastra kulturalnego będą:

– wyłonienie lidera posiadającego zdolność do stworzenia inicjatywy kla-strowej,

– stworzenie atrakcyjnej oferty klastra, przyciągającej podmioty, insty-tucje i organizacje autentycznie zainteresowane nawiązaniem takiej współpracy na pograniczu,

– edukacja uczestników klastra w zakresie umiejętności efektywnego wy-korzystania tej formy współpracy,

– budowa zaufania i kapitału społecznego wewnątrz klastra, – umiejętność przezwyciężenia barier współpracy klastrowej, na które na-

kładać się będą dodatkowo bariery współpracy transgranicznej,

Page 32: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

32

– wypracowanie strategii rozwoju klastra i jej konsekwentna realizacja, mimo nieuchronnych w cyklu życia klastra kryzysów np. zaufania czy inicjatywy.Odnosząc się do przedstawionych wyżej rozważań oraz omówionych

wyników badań można stwierdzić, że po dominującym obecnie bilateral-nym modelu współpracy transgranicznej, klastry, a w szerszym aspekcie współpraca sieciowa, może stać się w przyszłości kolejnym, istotnym eta-pem integracji społeczności pogranicza.

Page 33: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

33

Bibliografia

Adamczuk F., Economic cooperation in Polish-Czech border – spatial and in-stitutional aspects, Research Papers of Wrocław University of Econom-ics, nr 315; 1/2013.

Bahlcke J., Gawrecki D., Kaczmarek R. (red.), Historia Górnego Śląska. Poli-tyka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, Dom Współpracy Pol-sko-Niemieckiej, Gliwice, 2011.

Bielecka M. J., Partnerstwo terytorialne dla rozwoju regionalnego i lokalne-go, „Barometr Regionalny” 2011, nr 4 (26).

Brilman J., Nowoczesne metody zarządzania, PWE, Warszawa 2002.Castells M., Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2007.Dynia E., Współpraca transgraniczna jako element współpracy międzynarodo-

wej, Rzeszowskie Zeszyty Naukowe, „Prawo – Ekonomia” 2000, t. XXIX.Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej TRITIA, http://ewt.

slaskie.pl/article/1374232424.Fuks K., Gorynia M., Jankowska B., Kania K., Mroczek K., Konkurencyj-

ność regionalna w świetle uwarunkowań ekonomicznych i normatywnych [w:] E. Łaźniewska, M. Gorynia (red.), Konkurencyjność regionalna, PWE, Warszawa 2012.

Furmankiewicz M., Współpraca międzysektorowa w ramach tzw. partnerstw terytorialnych na obszarach wiejskich w Polsce, „Studia Regionalne i Lo-kalne” 2006, nr 2 (24).

Furmankiewicz M., Foryś M., Partnerstwa terytorialne na rzecz rozwoju ob-szarów wiejskich w polskiej części Sudetów – historia powstania i pierwsze efekty działań, [w:] Problemy współpracy na rzecz ekorozwoju Sudetów, M. Furmankiewicz, J. Jadczyk, (red.), Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze, Katedra Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Jelenia Góra 2006.

Hopej M., Struktury niehierarchiczne strukturami przyszłości [w:] L. M. Pa-cholski, S. Trzcieliński (red.) Koncepcje zarządzania przedsiębiorstwem, Instytut Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej, Poznań 2003.

Howaniec H., Kurowska-Pysz J., Klaster jako instrument rozwoju polsko--słowackiej współpracy trans granicznej, Wydawnictwo Naukowe Wyż-szej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2014.

http://www.proinno-europe.eu/newsroom/european-cluster-memorandum-sent-stakeholders-commitment-cluster-agenda.

Page 34: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

34

Jakubiec M., Kurowska-Pysz J., Jakość kształcenia zawodowego na pograni-czu polsko-czeskim jako determinanta konkurencyjności przedsiębiorstw, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała, 2013.

Konwencja o utworzeniu Europejskiego Ugrupowania Współpracy Teryto-rialnej TRITIA z ograniczoną odpowiedzialnością, http://www.egtctritia.eu/pl/konwencja-utworzeniu-ugrupowania.

Kurowska-Pysz J., Klaster kultury i turystyki przemysłowej w województwie śląskim jako przykład rozwoju współpracy marketingowej na rynku dóbr i usług kultury [w:] Ł. Wróblewski (red.), Zarządzanie w instytucjach kultury, CeDeWu, Warszawa 2014.

Kurowska-Pysz J., Wiedza, innowacje, konkurencyjność – uwarunkowania działalności przemysłowego klastra technologicznego na pograniczu pol-sko-słowackim, CEIT a.s., Żylina 2013.

Lipnack J., Stamps J., The age of network. Organizing Principles for the 21st Century, Oliver Wight Publication, 1994.

Pachura P., Analiza potencjału budowy efektywnych struktur transgranicz-nych sieci innowacyjnych na przykładzie województwa śląskiego oraz re-gionów Czech i Słowacji, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Często-chowa 2009, www.ewaluacja.gov.pl.

Perkowski M. (red.), Współpraca transgraniczna. Aspekty prawno-ekono-miczne, Fundacja Prawo i Partnerstwo, Białystok 2010.

Porter M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001.Proniewski M., Zewnętrzna granica Unii Europejskiej – Białoruś – możli-

wość wykorzystania dla dynamizacji procesów rozwojowych. Współpraca transgraniczna, [w:] Espertyzy do Strategii rozwoju społeczno-gospodar-czego Polski Wschodniej do 2020 roku, Tom II, MRR, Warszawa 2007.

Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, www.cz-pl.eu.

Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska (projekt) 2014-2020, www.cz-pl.eu

Rialland A., Cluster Dynamics and Innovation, IGLO-MP2020 Working Paper, Trondheim 2009.

Rosenfeld S. A., Community College/Cluster Connections: Specialization and Competitiveness in the United States and Europe, “Economic Devel-opment Quarterly”, 2000, No. 14.

Sanguin L. A., Quelles minorités pour quels territoires. Les Minorités eth-niques en Europe. L᾿Harmattan, Paryż, 1993.

Page 35: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

35

Skawińska E., Zalewski R., Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionu, PWE, Warszawa 2009.

Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza w Cieszynie, www.olza.pl.

Szromnik A., Marketing terytorialny, Oficyna a Wolters Kluwer Business, Warszawa 2010.

Ślusarz G., Potrzeby rozwoju współpracy transgranicznej, [w:] Uwarunkowa-nia działalności gospodarczej w sektorze rolno-spożywczym Ukrainy jako podstawa rozwoju współpracy transgranicznej, G. Ślusarz (red.), UR, Lwowski Państwowy Uniwersytet w Dublanach, Regionalny Związek Spółdzielni Produkcji Rolnej w Rzeszowie, Rzeszów 2006.

Page 36: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński
Page 37: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

37

Rozdział II OCENA SKUTECZNOŚCI PROMOCJI KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK

CIESZYŃSKI I REKOMENDACJE DO DALSZYCH DZIAŁAŃ

Analiza i ocena w kontekście inicjatyw realizowanych w ramach wybranych Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński Programu Współpracy

Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013

Joanna Łodziana-Grabowska

Wprowadzenie

Promocja kultury jest nieodłącznym elementem aktywności marketin-gowej – marketingu terytorialnego, opartym na rynkowym i wizerunko-wym wspieraniu oferty oraz organizacji kultury, która ją podejmuje.

Oferta kultury regionu stanowi specyficzny produkt zawierający osobli-wy zbiór wartości i korzyści, o których należy komunikować, aby mogły być one poznane i docenione. Wyjątkowe produkty, unikatowe, innowacyj-ne i nowoczesne, o wysokiej wartości użytkowej, estetycznej, dostarczające satysfakcji czerpanej z korzyści racjonalnych i emocjonalnych, które niosą, nie dotrą do adresatów, gdy nie będą wspierane procesem komunikowania o ich walorach.

Promocja kultury euroregionu nie tylko wspiera znajomość, realizację oraz zakres korzystania z oferty kultury, ale także buduje tożsamość kultu-ry wpisaną w tożsamość euroregionu. Jej wartość podkreślana i doceniana poprzez komunikację kształtuje zatem wizerunek obszaru, eksponując jego specyfikę, walory, bogactwo, różnorodność, tradycje oraz dziedzictwo hi-storyczne i kulturowe.

Zdolność do skutecznej komunikacji warunkowana jest wieloma ele-mentami m. in. takimi, jak: zrozumienie przez odbiorcę treści przekazu (dostosowanie komunikatów do odbiorcy, jego wrażliwości), jakość i do-stępność kanałów komunikacji (wykorzystanie nowych technologii), środki finansowania podmiotu/przedmiotu kultury i prowadzonej na ich rzecz ak-tywności marketingowej, a także spójność celów promocji kultury i regionu.

Należy podkreślić, że najczęściej projekty kulturalne wspierane środka-mi unijnymi są bezpośrednio lub pośrednio związane z promocją danego obszaru, a z punktu widzenia funduszy strukturalnych inicjatywy kultural-

Page 38: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

38

ne są najbardziej efektywne, gdy stanowią część koncepcji zrównoważone-go wzrostu, szczególnie na szczeblu lokalnym, co zostało podkreślone tak-że w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury1.

Aby promocja kultury euroregionu mogła spełniać swoje funkcje i za-dania, powinna być właściwie planowana i realizowana z uwzględnieniem powyższych uwarunkowań, a badania jej skuteczności powinny zostać wpi-sane na stałe w racjonalny proces podejmowania decyzji w tym zakresie.

1. Promocja kultury jako element marketingu terytorialnego

1.1. Marketing terytorialny i promocja w świetle literatury przedmiotuDefinicji określających marketing terytorialny jest wiele. Brak jednak

jednolitej, jednoznacznej definicji, co świadczy także o jego złożonym cha-rakterze. W przypadku jednostek terytorialnych używane są pojęcia mar-ketingu: miejskiego, terytorialnego, urbanistycznego, komunalnego, gminne-go, regionu, przestrzennego, miejsc itp.

W obszarze literatury anglojęzycznej popularnym określeniem jest mar-keting miejsca (ang. place marketing) albo marketing miasta (ang. city marke-ting). W literaturze niemieckiej używane jest pojęcie marketingu komunalnego (niem. kommunales Marketing) czy miast i regionów (niem. Stadtmarketing, Regionmarketing). Literatura francuska, podobnie jak włoska, używa określe-nia marketing terytorialny (fr. marketing territorial; wł. marketing territoriale)2.

W najszerszym znaczeniu marketing terytorialny określić można jako filozofię zarządzania rozwojem na danej przestrzeni, aby osiągnąć założo-ne cele przez jednostki osadnicze – zyskiem jest stan zabezpieczenia bytu mieszkańców, miernikami – konkretne warunki życia, pracy, rozwoju jed-nostek czy grup3.

A. Szromik określa marketing terytorialny jako całokształt skoordyno-wanych działań podmiotów lokalnych, regionalnych lub ogólnokrajowych

1 Zob. Ministerstwo Kultury, Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013, http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/Narodowa_Strategia_Rozwoju_Kultury.pdf [dostęp: 26.10.2014] oraz Ministerstwo Kultury, Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf [dostęp: 26.10.2014].

2 Wortal marketingu miejsc „Brief of Poland”, za: G. M. Dobromilska, Marketing terytorialny (terenu, regionu, miejsca), http://blog.madgraf.eu/marketing-terytorialny-terenu-regionu-miejsca.html [dos-tęp: 28.04.2014].

3 Zob. M. Florek, Podstawy marketingu terytorialnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 2006, s. 17.

Page 39: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

39

zmierzających do wykreowania procesów wymiany i oddziaływania po-przez rozpoznanie, kształtowanie i zaspokojenie potrzeb i pragnień odbior-ców4. Takie ujęcie nawiązuje do istoty samego pojęcia marketing.

V. Gollain definiuje marketing terytorialny jako wysiłek w kierunku wa-loryzacji obszarów na konkurencyjnym rynku, podejmowany za pomocą wpływania, odpowiedniego zachowania się społeczności przy tworzeniu oferty rynkowej. W wyniku podjętego wysiłku wartość kreowanej oferty powinna być postrzegana wyżej niż oferty konkurentów. Taka działalność jest pilotowana przez władze publiczne odpowiadające za rozwój lub przez aktorów prywatnych5.

Marketing terytorialny posiada trzy istotne cechy, które odróżniają go od klasycznego marketingu związanego z zarządzaniem produktami i usłu-gami na rynku6:

– związany jest z konkretnym miejscem lub konkretną przestrzenią, – ma złożoną strukturę podmiotową, – rodzaj oraz charakter stosowanych przez samorząd instrumentów zwią-

zany jest ze strategiami rozwojowymi jednostek terytorialnych oraz działających na ich terenie organizacji publicznych i prywatnych.

Integralnym elementem marketingu terytorialnego jest promocja.Według M. Florek w marketingu terytorialnym promocja to całokształt

działań związanych z komunikowaniem się jednostki terytorialnej z otocze-niem, obejmujący informowanie o regionie, przekonywanie o jego atrakcyj-ności i skłanianie do nabycia lub konsumpcji subproduktów terytorialnych7.

Promocja w marketingu terytorialnym wobec szczególnego rodzaju pro-duktu (z udziałem wartości publicznej), społecznego znaczenia tego pro-duktu, społecznych (poza ekonomicznymi) skutków transakcji na rynku terytorialnym spełnia rolę w zakresie8:

– budowania świadomości obywateli, mieszkańców, klientów – interesa-riuszy terytorium odnośnie do poczynań władzy publicznej: jej intencji, racji, wyborów;

4 A. Brelik, Marketing terytorialny a kreowanie regionów, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospo-darstwa Wiejskiego w Warszawie „Polityki Europejskie, Finanse i Marketing” Nr 3(52)/2010, s. 322.

5 Por. M. Duczkowska-Piasecka, Marketing terytorialny. Jak podejść do rozwoju z korzyścią dla wszyst-kich, Difin, Warszawa 2013, s. 54.

6 Wortal marketingu miejsc „Brief of Poland”, za: G.M. Dobromilska, op. cit.7 M. Florek, Promocja w marketingu terytorialnym, [w:] Podstawy marketingu terytorialnego, Wydaw-

nictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007, s. 150.8 Por. M. Duczkowska-Piasecka, op. cit., s. 195.

Page 40: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

40

– rzetelnego informowania o powyższych kwestiach; – przekonywania interesariuszy o racjach dokonanych wyborów przez

władzę publiczną; – budowania zaufania do decydentów i instytucji publicznych; – osiągania celów marketingowych, postawionych w strategii produktu,

ceny, dystrybucji; – informowania o różnych kwestiach: akcjach, działaniach, poczynaniach

bieżących i przyszłych; – przypominania interesariuszom o miejscu, w którym są, o korzyściach,

jakie mogą osiągnąć, żyjąc i działając na danym terytorium, o prawach i obowiązkach interesariuszy, o prawach i obowiązkach władzy publicznej.

W sferze kultury działania w zakresie komunikacji marketingowej od-noszą się do podmiotów sfery kultury oraz ich oferty, a te ujmowane są jako znaczący element marketingu terytorialnego i marketingu regionu, bowiem kultura wpływa na rozwój ekonomiczny regionów, a odpowied-nio prowadzone działania w sferze kultury oraz ich promocja zwiększają ich atrakcyjność dla inwestorów, stymulują rozwój turystyki, tworzą nowe miejsca pracy.

Gdy mówimy o promocji kultury euroregionu, wówczas strukturę pod-miotową sfery kultury wraz z jej ofertą odnosimy do przedsięwzięć promo-cyjnych podejmowanych na terytorium euroregionu.

1.2.Specyfika i funkcje promocji kulturyPromocja kultury jest integralnym elementem marketingu kultury

i obejmuje zespół działań i środków, za pomocą których organizacja/in-stytucja przekazuje docelowym odbiorcom informacje charakteryzujące jej ofertę i/lub instytucję, kształtuje potrzeby klientów, pobudza i ukierun-kowuje popyt oraz zmniejsza jego elastyczność cenową. Promocja oznacza więc swoisty dialog między instytucją a jej otoczeniem – obecnymi i poten-cjalnymi nabywcami oraz innymi grupami interesariuszy danej instytucji9.

Celem strategii promocji instytucji kultury jest przekazanie aktualnym i potencjalnym klientom informacji charakteryzujących ofertę danej insty-tucji i/lub samą instytucję kultury, kształtowanie potrzeb jej klientów, ukie-runkowanie i zmniejszenie elastyczności cenowej popytu, a także kształto-

9 Por. J.W. Wiktor, Komunikacja marketingowa, [w:] A. Czubała (red. naukowa), Podstawy marketin-gu, PWE, Warszawa 2012, s. 200.

Page 41: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

41

wanie jej pozytywnego wizerunku i pozycji konkurencyjnej. Adresatami przekazu promocyjnego otoczenia danej instytucji kultury są – obok klien-tów – takie grupy docelowe, jak np.: samorząd lokalny, liderzy grup spo-łecznych, grupy opiniotwórcze, przedstawiciele mediów czy potencjalni sponsorzy.

Promocja kultury spełnia trzy podstawowe funkcje: informacyjną, per-swazyjną i konkurencyjną. Funkcje te łączą się ze sobą i wzajemnie prze-nikają.

Funkcja informacyjna polega na przekazywaniu w sposób bezpośredni i/lub pośredni informacji o instytucji kultury i/lub jej ofercie.

Konsument, aby podjąć decyzję o uczestnictwie w jakimś wydarzeniu artystycznym, musi dysponować podstawową informacją dotyczącą wy-konawcy, daty, miejsca, godziny, ceny biletów oraz sposobu ich zakupu. I mimo, że wyżej wskazane dane wydają się być oczywiste, to niektóre or-ganizacje nie podają w reklamach tych informacji we właściwy sposób, a czasami nawet w ogóle ich nie uwzględniają10.

Poprzez realizację funkcji perswazyjnej promocja kultury zmierza do wywołania zamierzonych działań i zachowań adresatów przekazu, tj.  potencjalnych i rzeczywistych klientów instytucji kultury, nabywców oferty kultury oraz innych określonych grup docelowych kampanii promo-cyjnej. A zatem przekazy perswazyjne komunikują o sposobach zaspokoje-nia potrzeb, kształtują preferencje nabywców wskazując na walory i zestaw korzyści oferty kultury, nakłaniają do dokonania zakupu oraz kształtują lo-jalność wobec oferty danej instytucji kultury.

Obie wyżej wymienione funkcje realizują zadania w zakresie edukacji konsumentów.

Oddziaływanie funkcji konkurencyjnej promocji przejawia się w dwóch aspektach. Pierwszy wiąże się z koniecznością zapewnienia przez instytu-cję – podmiot sfery kultury atrakcyjności instrumentom i programom pro-mocyjnym z punktu widzenia segmentów docelowych. Drugi aspekt doty-czy podjęcia takiej aktywności promocji, aby zwiększyć konkurencyjność i skuteczność przekazu, zakłócając promocję konkurencji, np. zwiększając częstotliwość i czas trwania kampanii czy oryginalność jej przekazu (prze-słania i realizacji, wykorzystując np. ambient).

10 J. Łodziana-Grabowska, Marketingowy kontekst biznesu muzycznego, [w:] J. Łodziana-Grabowska, J.W. Wiktor (red. naukowa), Koncepcje zarządzania i marketingu w sferze kultury. Projektowanie, im-plementacja i kontekst skuteczności działań, CeDeWu, Warszawa 2014, s. 154.

Page 42: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

42

1.3.Formy promocji kultury – kontekst wykorzystania w regionieW procesie komunikowania organizacji z rynkiem i otoczeniem są wy-

korzystywane różne jej formy o zróżnicowanych zadaniach i strukturze działań. Taki zintegrowany układ instrumentów, z których każdy służy osiągnięciu wyżej wskazanych celów określany jest jako promocja-mix i obejmuje: promocję osobistą, reklamę, promocję dodatkową (uzupełniają-cą) public relations11. W literaturze przedmiotu spotykamy także wskaza-nie na pięć grup instrumentów, a mianowicie: promocję osobistą, reklamę, promocję sprzedaży, public relations oraz promocję bezpośrednią12. Biorąc pod uwagę kategoryzowanie i wyjaśnianie pojęć należy podkreślić, że za-kres i formy działań promocji bezpośredniej mieszczą się w zakresie ak-tywności marketingu bezpośredniego. Pojęcie marketingu bezpośredniego nie ma jednej, ostatecznie zaakceptowanej definicji. Zarówno w teorii, jak i praktyce marketingu nie ma zgodności co do treści znaczeniowej mar-ketingu bezpośredniego, a na przestrzeni ostatnich kilku dekad uległ on wyraźnym przeobrażeniom13. W prezentowanym opracowaniu marketing bezpośredni ujmowany jest jako forma promocji-mix i w takim kontekście zależności jest analizowany.

Dobór instrumentów promocji należy łączyć z celami, które stawia or-ganizacja. To podstawowy warunek w procesie doboru narzędzi promocji14.

1.3.1. ReklamaReklama kultury obejmuje działania, które dotyczą prezentacji grupom

docelowym nieosobowej, płatnej i zidentyfikowanej z instytucją kultury informacji o jej ofercie lub samej instytucji. Reklama kultury może służyć wielu celom, od długoterminowego budowania obrazu instytucji kultury i tożsamości marki do informowania o danym produkcie lub specjalnej ofercie cenowej.

Reklama dostarcza okazji uatrakcyjnienia oferty przez kreatywne i ar-tystyczne zastosowanie druku, dźwięku, obrazu i koloru. Jednakże płatna reklama nie zapewnia żadnej kontroli nad sposobem, w jaki zostanie ona odebrana przez adresatów przekazu. W konsekwencji skutkuje to znikomą

11 J.W. Wiktor, Promocja. System komunikacji przedsiębiorstwa z rynkiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 55.

12 H. Mruk, Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 223.

13 Marketing bezpośredni, http://www.michalska-dudek.pl/pliki/NFM3.pdf [dostęp: 06.05.2014].14 Ibidem.

Page 43: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

43

lub spóźnioną reakcją ze strony odbiorców przekazu. W odróżnieniu od sprzedaży osobistej, reklama może zapewnić jedynie monolog skiero-wany do klienta, a nie dialog z nim.

W ramach przedsięwzięć reklamowych oferty sfery kultury wykorzystu-je się: reklamę telewizyjną, zapewniającą duży wskaźnik dotarcia do jej ad-resatów; reklamę radiową i prasową (możliwość informowania o bieżących przedsięwzięciach); reklamę zewnętrzną oraz internetową. Nowe możliwo-ści przekazu komunikatu reklamowego daje reklama ambientowa.

Reklama radiowaRadio jako środek przekazu informacji reklamowej charakteryzują: ela-

styczność, szeroki zasięg oddziaływania, możliwość szybkiej zmiany mate-riału reklamowego, wysoki stopień selektywności przy różnorodności nada-wanych programów radiowych: od dyskusji naukowych, poprzez programy specjalistyczne, rozrywkę, muzykę rock and roll i muzykę country, dzięki czemu można skutecznie określić grupy słuchaczy – adresatów reklamy.

Najważniejsze jest jednak, aby planując reklamę w radiu, dobrze poznać strukturę stacji radiowych funkcjonujących na rynku oraz charakterysty-ki programów, które oferują. Dysponując takimi informacjami, łatwiej bę-dzie określić środek przekazu, stację, która dotrze do słuchacza należącego do segmentu docelowego. Jeśli instytucja kultury wybrała radio jako środek przekazu oraz lokalne rozgłośnie radiowe, to na kolejnym poziomie decyzji musi wybrać konkretną rozgłośnię. Podejmując decyzję wyboru środka re-klamy oferty kultury, należy podkreślić znaczenie stacji regionalnych, które charakteryzuje duża penetracja regionalna, ułatwiająca realizację przedsię-wzięć i inicjatyw lokalnych instytucji kultury.

Reklama telewizyjnaTelewizja oraz video clipy, podobnie jak radio, oferują kanały umożli-

wiające dotarcie do konsumentów. Inaczej jednak niż radio zapewniają do-datkowy atrybut promocyjny, a mianowicie przekaz wizualny, który uzu-pełnia obraz artysty w wyobraźni konsumenta.

Telewizja łącząc obraz i dźwięk, gwarantuje reklamodawcy oddziaływa-nie z największą siłą oraz najwyższy stopień dotarcia i dostępności. Ponad-to oferuje dużą elastyczność w odniesieniu do pory emisji reklamy. Jednak-że jej koszty produkcji oraz koszty całkowite są wysokie. W reklamie oferty kultury regionu duże znaczenie może odgrywać telewizja lokalna i regio-nalna, a także w ich ramach kanały tematyczne.

Page 44: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

44

Podstawowym elementem kreacji przekazu telewizyjnego jest zbudowa-nie napięcia emocjonalnego między nadawcą a odbiorcą za pomocą orygi-nalności i zabawności. Jednakże należy podkreślić, że konsumenci w prze-ważającej większości oczekują od reklamy także waloru informacyjnego. Wyniki badań przeprowadzone przez TNS OBOP pokazały, że ankietowa-ni konsumenci czescy za najważniejsze cechy reklamy telewizyjnej uważają prawdziwość (52%), wiarygodność (41%) i jej charakter informujący w ko-munikacie (38%). Polacy jako najważniejsze cechy reklamy telewizyjnej wymienili: reklamę prawdziwą (47%), zrozumiałą (41%) oraz wiarygodną (37%) i zabawną (37%)15.

A zatem jest to ważny sygnał dla instytucji kultury. Nadawcy reklamy bowiem najczęściej przykładają wagę do oryginalności i elementów wyróż-niających reklamę, nie dość wyraziście eksponując wspomniane wyżej ce-chy informacyjne komunikatu.

Reklama prasowaInstytucja kultury może wykorzystać w reklamie gazety lub czasopisma.

Zaletą gazet jako środka przekazu informacji reklamowej jest ich elastycz-ność i aktualność. Reklama oferty kultury może być zamieszczona lub usu-nięta w bardzo krótkim czasie, a jej format może być szybko zmieniony. Instytucja kultury może użyć do przekazu informacji o wydarzeniach kul-turalnych i swojej ofercie gazet lokalnych obejmujących swym zasięgiem np. dane miasto lub wydań regionalnych.

Zamieszczając natomiast reklamę w wydaniach regionalnych czasopism ogólnych, instytucja może dotrzeć do wybranych segmentów przy relatyw-nie niskim stopniu niewykorzystanego zasięgu. W porównaniu do gazet czasopisma odznaczają się mniejszą elastycznością produkcji oraz wolniej-szym przekazem.

Mówiąc o reklamie w prasie należy zaznaczyć, że w ostatnich latach na-stępuje znaczny spadek czytelnictwa. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że spadek ten jest znacznie bardziej widoczny w grupie wiekowej między 20 a 49 rokiem życia, czyli dotyczy pokolenia, które jest dobrze zaznajomione z mediami elektronicznymi, w tym z In-ternetem. W badaniu ważności mecenasów kultury reklama radiowa i re-portaże otrzymały najwyższe notowania wśród ludzi, którzy zostali zapyta-

15 TNS OBOP, styczeń 2003 za: M. Strużycki, T. Heryszek, Nowoczesna reklama na współczesnym rynku, Difin, Warszawa 2007, s. 65.

Page 45: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

45

ni, którzy reklamodawcy byli najbardziej skuteczni we wpływaniu na ilość sprzedanych biletów16. Mając do dyspozycji takie informacje oraz w obli-czu ciągle rosnącej wszechobecności Internetu i wynikających z tego zmian w zachowaniach konsumentów, instytucje powinny znaleźć właściwy spo-sób planowania budżetu przeznaczonego na marketing i reklamę.

Reklama zewnętrznaReklama zewnętrzna umożliwia duży zasięg lokalnego oddziaływania,

stąd może mieć skuteczne zastosowanie w reklamie oferty kultury regio-nu. Ponadto charakteryzuje ją relatywnie niski koszt jednej ekspozycji, wysoka częstotliwość (jako środek przypominający), szybkie wprowadze-nie, np. poinformowanie segmenty docelowe w miejscach ich lokalizacji o atrakcyjnej, nowej ofercie kultury. W reklamie zewnętrznej wykorzystuje się często billboardy, które poprzez duży rozmiar, barwność i trójwymiaro-wość zwiększają zdolność przyciągania uwagi potencjalnych klientów.

Rozwój i ewolucja form reklamy zewnętrznej będą w najbliższych latach nieuchronnie związane z nowymi technologiami multimedialnego przeka-zu. Dotyczyć to będzie nie tylko videoboardów, ale także nowych odmian citylightów i billboardów17. Nowe formy reklamy zewnętrznej pojawiają się także w miejscach wypoczynku i rekreacji, i mogą dotyczyć atrakcji tury-stycznych i oferty kultury regionu.

Reklama internetowaInternet może stać się skutecznym, tanim elementem promocji kultury,

ponieważ oferuje wiele opcji. Tworzy nową jakość w procesie komunikowa-nia się z klientem. Jest medium komunikacyjnym, które charakteryzuje się zestawem cech niedostępnym w istniejących dotychczas kanałach marke-tingowych (prasa, radio, telewizja, narzędzia marketingu bezpośredniego).

Sieć Internet cechuje bardzo wysoki poziom interaktywności. Interak-tywność stanowi jedną z najistotniejszych cech w kontekście skuteczności reklamy, ponieważ bezpośrednio wpływa na wzmocnienie procesu komu-nikacyjnego. Internet pozwala na segmentację rynku, umożliwiającą dotar-cie do pojedynczego klienta.

Działania e-promocyjne powinny prowadzić do zbudowania społecz-ności wirtualnej, skupionej wokół serwisu WWW instytucji kultury. Aby

16 J. S. Bernstein, Arts Marketing Insights, John Wiley & Sons, Inc., San Francisco 2007, s.108.17 Zob. M. Strużycki, T. Heryszek, op. cit., s. 104.

Page 46: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

46

to osiągnąć, witryna musi zapewnić intensywną interakcję pomiędzy klien-tami a instytucją, a także innymi klientami. Odbywa się to za pomocą róż-nych metod, np.: poczty elektronicznej, czatu, forum dyskusyjnego, pry-watnych stron WWW, e-biuletynu, kreowania wydarzeń18.

Z punktu widzenia instytucji kultury wykorzystującej Internet do działań marketingowych istotne są przede wszystkim takie narzędzia, jak: sieć WWW – World Wide Web, poczta elektroniczna – e-mail, listy dyskusyjne, czyli automatyczne systemy rozsyłania listów elektronicznych do osób, które uprzednio zapisały się na takie listy, grupy dyskusyjne, bannery19. Ponadto należy pamiętać, że wszystkie rodzaje social mediów – to dzisiaj ważny nośnik informacji promocyjnej, który podmiot sfery kul-tury powinien również brać pod uwagę projektując działania marketin-gowe. Popularność Facebooka w wykorzystaniu kampanii promocyjnych znanych marek, spowodowało postrzeganie social mediów jako zjawiska związanego wyłącznie z tym portalem. Eksperci są zgodni, że potencjał, jaki niesie za sobą liczący dziś około miliarda20 użytkowników Facebook, jest ogromny. Wykorzystanie tej platformy – to właściwie dla reklamo-dawcy obowiązek21.

Reklama ambientowaBiorąc pod uwagę nośniki informacji reklamowej i ich oryginalność,

a zatem nietypowość, wyróżnia się tzw. reklamę ambientową. Reklama am-bientowa – to reklama wykorzystująca niestandardowe, oryginalne nośni-ki reklamowe. Coraz częstsze stosowanie przez firmy tego typu przekazu reklamowego spowodowane jest częściowym uodpornieniem się klien-tów na standardowe formy reklamowe22. Ambient reklamowy – to rodzaj przekazu, który polega na umieszczaniu reklam w niezwykłych miejscach,

18 A. Drab-Kurowska, Marketing Internetowy jako źródło przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw, http://www.sceno.edu.pl/articles.php?cms_id=2436&cat=Marketing&page=1[dostęp: 09.05.2014].

19 Zob. szczegółowo na ten temat: A. Sznajder, Marketing wirtualny, Dom Wydawniczy ABC, Warsza-wa 2000.

20 http://media2.pl/internet/96698-Facebookowi-nie-straszne-konta-widma.-Zuckerberg-ma-juz-mi-liard.html [dostęp: 09.05.2014].

21 Zob. P. Mazurkiewicz, M. Lemańska, Profil prawdę ci powie, „Uważam Rze” 28 listopada – 4 grudnia 2011, s. 84-85. Zob. szerzej: J. Łodziana-Grabowska, Internet jako narzędzie marketingowe małych przedsiębiorstw, „Zarządzanie i Edukacja” Nr 80/2012, Szkoła Wyższa im. B. Jańskiego, Warszawa 2012, s. 25-42.

22 Zob. J. Łodziana-Grabowska, Kontekst etyki i specyfika języka komunikatów reklamowych skierowa-nych do segmentu dziecięcego, „Zarządzanie i Edukacja” Nr 80/2012, Szkoła Wyższa im. B. Jańskiego, Warszawa 2012, s. 177-178.

Page 47: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

47

początkowo nie branych pod uwagę jako dobre miejsce na reklamę, jak np. podłogi, pistolety do nalewania paliwa i wewnętrzne strony drzwi w toaletach. Nie wyklucza żadnego medium, korzysta ze wszystkich moż-liwych metod i środków komunikacji z odbiorcą (np. organizowanie pozo-rowanych manifestacji i protestów ulicznych, umieszczanie reklam na ta-śmach podawczych przy sklepowych kasach, barwienie wody w fontannie przed kinem).

1.3.2. Cenowa promocja dodatkowaOferty promocji cenowych zachęcają do zakupu produktu czy usługi

przez wprowadzenie pewnej korzyści. Zachętą może być np. kupon, pre-mia lub rabat. Celem tej formy promocji jest zachęcenie klienta do zakupu poprzez stworzenie wyjątkowej okazji, z której skorzystanie przyniesie na-bywcy wymierną korzyść.

W przygotowywaniu promocji cenowych osoby za nie odpowiedzialne muszą pamiętać o jej stosowaniu w krótkim czasie, gdyż długotermino-wa obniżka cen nie jest postrzegana jako okazja, a ponadto często klienci bardziej cenią sobie te rzeczy, za które płacą. Długoterminowe obniżki cen mogą powodować także negatywne konotacje, na przykład związane z gor-szą jakością oferty.

1.3.3. Public relationsAktywność marketingowa w obszarze public relations definiowana jest

jako proces planowania, realizacji i oceniania programów, które zachęca-ją do dokonania zakupu i stymulują zadowolenie konsumenta za pomocą wiarygodnego komunikowania informacji kreującej pozytywny wizerunek instytucji kultury. Podczas gdy główną funkcją marketingu jest wpływa-nie na zachowanie, zasadniczym zadaniem public relations jest kreowanie, utrzymywanie lub zmiana społecznych postaw w stosunku do organizacji lub jej produktów. Działania public relations oferują wysoki stopień wia-rygodności. Artykuły prasowe są bowiem odbierane przez odbiorców ko-munikatów jako bardziej wiarygodne niż reklamy, gdyż przesłanie public relations mieści się bardziej w kategoriach wiadomości niż bezpośredniej komunikacji o sprzedaży. Ponadto koszty działań public relations w po-równaniu do wydatków ponoszonych na reklamę są niższe. Organizacja nie płaci za czas i miejsce uzyskiwane w mediach, płaci natomiast kadrze zaangażowanej w opracowanie i rozpowszechnianie informacji oraz zarzą-dzanie określonymi zdarzeniami w regionie.

Page 48: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

48

1.3.4. Marketing bezpośredni i bazodanowy w realizacji celów promocji kulturyMarketing bezpośredni polega na bezpośrednich komunikatach kiero-

wanych do starannie wybranych, pojedynczych klientów, często w indywi-dualnym kontakcie, w celu uzyskania bezpośredniej reakcji (odpowiedzi)23. Obejmuje kilka form, w tym np. reklamę przesyłaną pocztą, telemarketing, e-mail marketing24. Marketing bezpośredni pozwala sprzedawcy na zindy-widualizowanie przesłania tak, aby przemawiało ono do wybranych klien-tów oraz grup docelowych. Odbiorcy przekazu pozytywniej reagują na przesłanie skierowane wprost – indywidualnie właśnie do nich. Jeśli jednak celem jest znaczne zwiększenie liczby konsumentów, marketing bezpośredni nie będzie skuteczną formą działania. Zatem podmioty sfery kultury powinny szukać złotego środka w stosowaniu narzędzi marketingu bezpośredniego a innymi formami komunikacji takimi, jak reklama i pu-blic relations.

Instytucje sprzedające usługi w obrębie kultury często wymieniają mię-dzy sobą listy klientów, do których wcześniej wysyłały informacje. I tak na przykład aktorzy teatru klasycznego oraz teatru szekspirowskiego mogą się wymienić bazą danych, mając nadzieję, że klienci obu tych instytucji będą przychodzić na premiery obu teatrów. Jednakże ograniczenie wymien-ności konsumentów jedynie do zamkniętego obszaru i w obrębie jednego, specyficznego rodzaju rozrywki znacznie ogranicza możliwości poszerzenia rynku, tym bardziej, że konsumenci lubią korzystać z różnych jej form.

Badania pokazują, że instytucje kulturalne powinny poszukiwać od-biorców oferty poza swoim środowiskiem, a współpraca w przedsięwzię-ciach marketingowych istotnie wpływa na zachowania konsumentów25. I trudno nie zgodzić się z przekonaniem, że chociaż organizacje obawiają się utraty klientów z powodu stosowania wspólnych subskrypcji, skrzynek pocztowych i innych przenikających się nawzajem działań promocyjnych, to jednak liczba pozyskanych dzięki tym działaniom klientów prawdopo-dobnie nie tylko zrównoważy, ale przewyższy utratę konsumentów na rzecz innej instytucji.

Wzajemne reklamowanie i promowanie instytucji kultury (np. wymia-na plakatów), nawiązywanie partnerskich relacji (np. między wydawcą i teatrem, gdy w budynku teatru otwierana jest księgarnia, a w sieci księ-

23 Encyklopedia Zarządzania, http://mfiles.pl/pl/index.php/Marketing_bezpo%C5%9Bredni [dostęp: 12.12.2013].

24 J. S. Bernstein, op. cit., s. 109.25 Ibidem, s. 110.

Page 49: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

49

garń sprzedawane są bilety na spektakle), zamieszczanie reklam w gazet-kach szkolnych, linków na portalach kulturalnych, aktywność na blogach lub prowadzenie własnego, w którym aktywną rolę odgrywają artyści włą-czeni w projekt – to tylko niektóre z możliwości prowadzenia oryginalnej kampanii promocyjnej. Także portale kulturalne przygotowują w „realnej przestrzeni” akcje w celu promocji marketingowej; dlatego uważa się, iż promocja i reklama w dziedzinie kultury jest przede wszystkim elementem procesu partnerstwa i wymiany26.

1.4. Pojęcie i uwarunkowania skuteczności promocji kulturySkuteczność promocji oznacza stopień osiągnięcia celu, który został po-

stawiony przed promocją. Promocja będzie więc tym skuteczniejsza, im wyższy będzie stopień realizacji celu. Jeżeli wyznaczony promocji cel zo-stanie osiągnięty w 100% oznacza to, że promocja jest w pełni skuteczna. A zatem, aby badać skuteczność promocji, trzeba najpierw określić jej cel.

W procesie oceny kampanii promocyjnej prowadzonej przez podmiot sfery kultury analizę skuteczności należy przeprowadzić w odniesieniu do wszystkich zastosowanych w kampanii promocyjnej form, to znaczy np. reklamy, promocji sprzedaży, promocji bezpośredniej. Ocena skutecz-ności promocji nie jest łatwa ze względu na fakt, iż poza promocją wiele czynników może generować pożądane cele, zachowania i postawy odbior-ców komunikatów promocyjnych. Do nich należą m.in.: poziom i zmiany w dochodach segmentów docelowych korzystających z oferty kultury, ich gusty, moda, przyzwyczajenia, zmiany demograficzne. Ponadto trudno ocenić, w jakim stopniu poszczególne formy promocji wpłynęły na osią-gnięcie celów kampanii promocyjnej. Stąd oceniając skuteczność promocji prowadzonej przez instytucję kultury, obok analizy i identyfikacji bezpo-średnich efektów ekonomicznych (np. wzrostu sprzedaży oferty kultural-nej), ważna jest analiza trwałych i ogólnych odczuć segmentów docelowych związanych z postrzeganiem samej instytucji kultury, podejmowanych ini-cjatyw i przedsięwzięć w sferze kultury regionu. Poszczególne formy pro-mocji oraz cała kampania komunikacji marketingowej są wtedy skuteczne i efektywne, gdy wnoszą swój pozytywny wkład w wyobrażenie segmentów docelowych (mieszkańców, inwestorów, przedsiębiorców i in. interesariu-szy) o całej sferze kultury regionu, a także o danym regionie.

26 Por. M. Dragčevič-Šešič, B. Stojkovič, Kultura: zarządzanie, animacja, marketing, Narodowe Cen-trum Kultury, Warszawa 2010, s. 147.

Page 50: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

50

Analizując uwarunkowania skuteczności promocji kultury prowadzonej w regionie oraz dokonując procesu jej oceny – również w kontekście re-komendacji przyszłych kierunków działań w zakresie strategii promocji – można tę analizę odnieść do:

– identyfikacji sfer kultury i wydarzeń w regionie, które wymagają wsparcia aktywnością promocyjną i reklamową;

– identyfikacji realizowanych celów działań promocyjnych podejmowanych w sferze kultury w regionie;

– stopnia dotarcia różnych środków promocji i reklamy, wykorzystywanych w sferze kultury, do adresatów;

– identyfikacji skutecznych internetowych form promocji kultury regionu; – sprawdzenia stopnia znajomości przez grupy docelowe promowanych wy-

darzeń i inicjatyw kulturalnych podejmowanych w regionie; – sprawdzenia znajomości materiałów i wydawnictw promocyjnych; – postrzegania i oceny skuteczności działań organizacji i instytucji, które

podejmują działania na rzecz promowania kultury w regionie; – badania efektów projektów dofinansowania sfery kultury (inicjatyw,

przedsięwzięć, promocji) ze środków Unii Europejskiej oraz ich oceny przez interesariuszy.

Dokonując oceny skuteczności przedsięwzięć promocyjnych, należy mieć świadomość złożoności i znacznego stopnia trudności procesu ana-lizy i ewaluacji. Stąd wymaga on znajomości istoty i specyfiki poszcze-gólnych działań w obszarze komunikacji marketingowej, ich wzajemnej interakcji, wpływu otoczenia, ograniczeń, a także wiedzy na temat metod i procedur oceny ich skuteczności i efektywności.

2. Charakterystyka wybranych przedsięwzięć w zakresie projektów na rzecz promowania kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński – kontekst identyfikacji przedmiotu badań i analizy zagadnienia

2.1. Istotne charakterystyki Euroregionu Śląsk CieszyńskiUtworzony 22 kwietnia 1998 r. Euroregion Śląsk Cieszyński – Tĕšínské

Slezsko reprezentowany jest po stronie polskiej przez Stowarzyszenie Roz-woju i Współpracy Regionalnej „Olza” z siedzibą w Cieszynie, po stronie czeskiej przez Regionální sdružení územní spolupráce Těšínského Slezska z siedzibą w Czeskim Cieszynie, w skład którego wchodzą: Sdružení obcí

Page 51: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

51

Jablunkovska, Svaz obcí okresu Karviná a Regionální rada rozvoje a spo-lupráce se sídlem v Třinci27.

Euroregion leży w obszarze przygranicznym południowej Polski oraz północno-wschodnich Czech, w bliskim sąsiedztwie Słowacji. Naturalną oś tych terenów tworzy rzeka Olza, nad którą leżą miasta Cieszyn i Český Těšín, stanowiące serce regionu.

Przez Euroregion biegnie główna linia komunikacyjna łącząca północ-ną i południową Europę. Na jego terytorium znajduje się największe przej-ście graniczne pomiędzy Polską i Republiką Czeską, Cieszyn – Český Těšín.

Pod względem administracji państwowej Euroregion obejmuje w RCz powiat Karviná, wybrane gminy powiatu Frýdek-Místek, w RP przygra-niczną część województwa śląskiego (część powiatu wodzisławskiego, Mia-sto Jastrzębie-Zdrój, powiat cieszyński i część powiatu bielskiego)28.

Działalność administracyjna Euroregionu polega na wspieraniu rozwo-ju lokalnego i regionalnego w obszarze przygranicznym, zwłaszcza w ta-kich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, jak między innymi29: 

– wymiana doświadczeń i informacji; – rozwój turystyki, ruchu podróżnych łącznie z usprawnieniem ruchu

granicznego; – współpraca w planowaniu przestrzennym; – współpraca w sferze gospodarczej i handlowej; – wymiana kulturalna i troska o wspólne dziedzictwo kultury; – współpraca między szkołami i młodzieżą na terenie Euroregionu; – wspieranie rozwoju kultury, oświaty i sportu; – rozwiązywanie wspólnych spraw w dziedzinie transportu, komunikacji,

łączności i bezpieczeństwa obywateli; – rozwiązywanie wspólnych problemów ekologicznych i ochrona środo-

wiska naturalnego.

Obszar Euroregionu jest niezwykle atrakcyjny pod względem krajo-znawczym, wypoczynkowym i uzdrowiskowym. Dzięki doskonale rozwi-niętej bazie turystycznej stwarza znakomite warunki do uprawiania wszel-kich form turystyki.

27 http://www.euroregions.org/pl/index/ogolnie_o_euroregionie_slask_cieszynski/75.html [dostęp: 04.05.2014].

28 http://www.euregio-teschinensis.eu/euroregion-slask-cieszynski/ [dostęp: 09.05.2014].29 http://www.euroregions.org/pl/index/ogolnie_o_euroregionie_slask_cieszynski/75.html [dostęp:

10.05.2014].

Page 52: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

52

2.2. Opis wybranych projektów i inicjatywZ listy projektów zrefundowanych w ramach Programu Współpracy

Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 do-konując analizy i oceny promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński scharakteryzowano wybrane przedsięwzięcia projektowe.

2.2.1. „Jedno miasto – jedna kultura”Projekt „Jedno miasto – jedna kultura” polegał na organizacji szeregu

transgranicznych imprez kulturalnych. Jego celem  było wspieranie więzi pomiędzy mieszkańcami polskiego Cieszyna i czeskiego Těšína oraz umoż-liwienie im wspólnego spędzania wolnego czasu.W ramach projektu zrealizowano aż 15 polsko-czeskich imprez, m.in.:

– Święto Trzech Braci (zob. ilustracja 1), – Cieszyński Festiwal Filmowy Wakacyjne Kadry, – Międzynarodową Dekadę Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej, – Cieszyński Festiwal Jazzowy oraz – cykl imprez przedświątecznych i noworocznych pn. Choinka.

ILUSTRAC JA 1. OBCHODY ŚWIĘTA TRZECH BRACI W CIESZ YNIE

Źródło: ze zbiorów Cieszyńskiego Ośrodka Kultury „Dom Narodowy”.

Page 53: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

53

Wdrożono także system informacyjny, pozwalający razem przygotowy-wać materiały promujące wszystkie imprezy – plakaty, ulotki, tygodniowe „menu kulturalne” (w jednolitej formie graficznej). Wspólnie przygoto-wano różne wydawnictwa (np. kwartalny kalendarz imprez kulturalnych) i gadżety. Materiały informacyjne rozprowadzane były w wielu lokaliza-cjach obu miast (punkty informacji turystycznej, szkoły, słupy i tablice ogłoszeniowe itp.). Celem projektu były również zakup oraz modernizacja środków technicznych potrzebnych do realizacji imprez, tj. podłogi na es-tradę, mobilnej widowni w postaci ławek, barierek ochronnych, sprzętu na-głośnieniowego i innych.

Projekt był współfinansowany w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) – Pro-gramu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 oraz w 10% z budżetu państwa za po-średnictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński – Tĕšínské Slezsko. Wartość projektu wyniosła 908 249,03 euro, natomiast dofinansowanie Unii Euro-pejskiej 767 587,90 euro30.

2.2.2. „Cieszyńskie na weekend – przewodnik turystyczny”Projektem współfinansowanym (27  634,35 EUR)31 ze środków Euro-

pejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) za pośrednictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński – Tĕšínské Slezsko był projekt „Cieszyńskie na weekend – przewodnik turystyczny”, który został zrealizowany przez Powiat Cieszyński wraz z Regionální rada rozvoje a spolupráce se sídlem v Třinci. 

Przedmiotem projektu było przygotowanie i wydanie unikatowego, dwujęzycznego przewodnika turystycznego (zob. ilustracja 2), zawierające-go szeroką ofertę dla turystów w różnym wieku i o zróżnicowanym statu-sie majątkowym, zamierzających spędzić weekend na Śląsku Cieszyńskim. Wydany przewodnik ma na celu zwrócenie uwagi na turystykę weekendo-wą polsko-czeskiego pogranicza, wykorzystując jego potencjał w posta-ci produktu turystycznego, promującego możliwości spędzania wolnego czasu w tym regionie. Opracowanie zawiera gotową propozycję spędzenia weekendowych dni po polskiej i czeskiej stronie Śląska Cieszyńskiego.

30 https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/SukcesDziekiFE/Strony/Cieszyn_jedno_miasto_jedna_kultura.aspx [dostęp: 12.05.2014].

31 http://www.euregio-teschinensis.eu/blog/archiwum-ukonczonych-projektow/cieszynskie-na-week-end-przewodnik-turystyczny/ [dostęp: 11.05.2014].

Page 54: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

54

Na kilkudziesięciu, bogato ilustrowanych fotografiami stronach prze-wodnika, podzielonego na dwie części (polską i czeską), znajdują się opisy atrakcji turystycznych, zabytków – miejsc wartych zobaczenia (zob. ilustra-cja 2)32 m. in.: jednego z najstarszych czynnych muzeów w Europie – Mu-zeum Śląska Cieszyńskiego (założone w 1802 roku), dawnej nekropolii Pia-stów cieszyńskich, Cieszyńskiej Wenecji, Muzeum Drukarstwa w Cieszynie i poza Cieszynem: Muzeum Gustawa Morcinka w Skoczowie czy Centrum Kultury i Sztuki „Dwór Kossaków” w Brennej, Muzeum Ustrońskiego im. Jana Jarockiego, Muzeum Beskidzkiego im. Andrzeja Podżorskiego w Wiśle (z kolekcją malarstwa i ekspozycją poświęconej historii i kulturze górali Ślą-ska Cieszyńskiego) oraz zamku Frysztat w Karwiniez XVI w., Muzeum Ha-

32 http://www.projektyue.info/spotkanie-konczace-realizacje-projektu-cieszynskie-na-weekend-prze-wodnik-turystyczny/ [dostęp: 12.05.2014].

ILUSTRAC JA 2. CIESZ YŃSKIE NA WEEKEND – PRZE WODNIK TURYST YCZNY

Źródło: Materiały uzyskane podczas wywiadu przeprowadzonego w Wydziale Kultury, Sportu, Turystyki i Informacji Starostwa Powiatowego w Cieszynie, luty 2014.

Page 55: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

55

wierzów czy Muzeum Huty Trzynieckiej i Miasta Trzyńca. Uzupełnieniem przewodnika jest film, który przedstawia walory tych miejsc33.

2.2.3. „Pakiet wydawniczy Śląska Cieszyńskiego – promocja regionu” oraz „Kampania Promocyjna Śląska Cieszyńskiego”

W ramach Funduszu Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński w Programie Operacyjnym Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013 Powiat Cieszyński otrzymał dofi-nansowanie z Europejskiego Fun-duszu Rozwoju Regionalnego na projekty, których celem była promocja Śląska Cieszyńskiego, zarówno po polskiej, jak i po cze-skiej stronie. Partnerem Powiatu Cieszyńskiego w obu projektach była Regionalna Rada Współpracy i Rozwoju w Trzyńcu.

Pozyskane środki pozwoliły zrealizować dwa projekty: „Pakiet wydawniczy Śląska Cieszyńskiego – promocja regionu” oraz „Kampania Promocyjna Śląska Cieszyńskiego”.

W ramach pierwszego projektu wydano następujące materiały pro-mocyjne: Miniprzewodnik po Ślą-sku Cieszyńskim (zob. ilustracja 3), Informator Turystyczny „Śląsk Cie-szyński”, kalendarz oraz Mapę Tu-rystyczną Śląska Cieszyńskiego.

Wydawnictwa stanowiły kom-plet uzupełniających się informacji przydatnych dla turystów odwie-dzających region Śląska Cieszyń-skiego. Powstały one przy współ-pracy z Regionalną Radą Rozwoju

33 Ibidem.

ILUSTRAC JA 3. MINIPRZE WODNIK PO ŚLĄSKU CIESZ YŃSKIM

Źródło: Materiały uzyskane podczas wywiadu przeprowadzonego w Wydziale Kultury, Sportu, Turystyki i Informacji Starostwa Powiatowego w Cieszynie, luty 2014.

Page 56: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

56

i Współpracy w Trzyńcu oraz z gminami powiatu cieszyńskiego. Dystry-buowanie materiałów odbywało się przede wszystkim poprzez centra in-formacji turystycznej oraz na krajowych i zagranicznych targach tury-stycznych34.

Drugi projekt polegał na przeprowadzeniu kampanii promocyjnych w Internecie. Na portalach onet.pl, turisimo.cz, turistika.cz i annonce.cz były emitowane teksty promocyjne i bannery reklamowe promujące walo-ry Śląska Cieszyńskiego. Kampania promująca walory turystyczne powiatu miała charakter ogólnopolski i ogólnoczeski. Poprzez Internet kampania dotarła przede wszystkim do ludzi młodych, dla których przygotowanych jest na terenie Śląska Cieszyńskiego wiele tras turystycznych: pieszych, ro-werowych, narciarskich itp., a także innych atrakcji w postaci np. parków linowych czy  całorocznych torów saneczkowych. Te atrakcje i produkty turystyczne usytuowane są po obu stronach granicy polsko-czeskiej i wza-jemnie się uzupełniają. Materiały informacyjno-promocyjne zamieszczone zostały na stronie internetowej Powiatu Cieszyńskiego35.

2.2.4. 11. Przegląd Filmowy „Kino na Granicy”Kolejne wsparcie projektowe w ramach Programu Operacyjnego Współ-

pracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 uzyskało cykliczne wydarzenie Przegląd Filmowy „Kino na Grani-cy”, które odbywa się wiosną od 1999 roku. Jest to impreza organizowana co roku zarówno w polskim, jak i w czeskim Cieszynie. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej w 2009 roku 11. Przeglądu Filmowego za-pewniło realizację następujących celów: promowanie kina polskiego i za-granicznego, edukację filmową i odkrywanie nowych zjawisk w kinie.

Lokalizacja projektu bezpośrednio na granicy umożliwiła stworzenie jednego z najbardziej transgranicznych wydarzeń kulturalnych na pogra-niczu polsko-czeskim. Odbywające się jednocześnie po obu stronach gra-nicy projekcje filmów, koncerty, wystawy przyciągają publiczność z Polski i Czech oraz łączą przedzielone graniczną rzeką miasta w jedno miasto fe-stiwalowe.

34 http://gazetacodzienna.pl/article/kultura/pakiet-wydawniczy-slaska-cieszynskiego [dostęp: 13.05.2014] oraz Blisko ćwierć miliona na promocję, Aktualności 2009-07-08 http://old.powiat. cieszyn.pl/index.php?page=aktualnosci&view=2&id=564 [dostęp: 13.05.2014].

35 http://gazetacodzienna.pl/article/kultura/pakiet-wydawniczy-slaska-cieszynskiego [dostęp: 13.05.2014] oraz Blisko ćwierć miliona na promocję, Aktualności 2009-07-08 http://old.powiat.cieszyn.pl/index.php?page=aktualnosci&view=2&id=564 [dostęp: 13.05.2014].

Page 57: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

57

Dzięki przyznanej z Programu dotacji z Europejskiego Funduszu Rozwo-ju Regionalnego wynoszącej 72 tysiące euro festiwal został wzbogacony o ko-lejne elementy transgranicznego charakteru. Jednym z nich była transgra-niczna projekcja filmowa. Jak zapewniali organizatorzy była to pierwsza tego typu projekcja na świecie, podczas której międzynarodowa publiczność sie-działa po czeskiej stronie granicznej rzeki, natomiast ekran, na którym wy-świetlano film, umieszczony był po stronie polskiej. Środki Programu zostały wykorzystane również na promocję projektu. Zarządzany i obsługiwany przez wspólny polsko-czeski zespół festiwal stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych transgranicznych wydarzeń kulturalnych również w miejscach znacznie oddalonych od granicy, dzięki czemu przyciąga widzów z całej Polski i z całej Repu-bliki Czeskiej36. 

2.2.5. „Droga Książęca – Via Ducalis – poszerzenie produktu turystycznego”

„VIA DUCALIS – DROGA KSIĄŻĘCA” – to projekt realizo-wany przez Starostwo Powiatowe w Cieszynie, którego celem było wytyczenie szlaku najważniejszych zabytków na Śląsku Cieszyńskim, zarówno po polskiej, jak i czeskiej stronie granicy.

EtapyW roku 2002 z inicjatywy Po-

wiatu Cieszyńskiego powstał szlak tematyczny „Via Ducalis – Droga Książęca”, który opisał zabytki ar-chitektury powiatu cieszyńskiego noszące ślady Habsburgów i Pia-

36 http://www.cz-pl.eu/pl/11-przegl-d-filmowy-kino-na-granicy.html [dostęp: 28.05.2014].

ILUSTRAC JA 4. FOLDER „VIA DUCALIS – DROGA KSIĄ ŻĘCA”

Źródło: Materiały uzyskane podczas wywiadu przeprowadzonego w Wydziale Kultury, Sportu, Turystyki i Informacji Starostwa Powiatowego w Cieszynie, luty 2014.

Page 58: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

58

stów. W roku 2005 szlak ten został poszerzony o zabytki Śląska Cieszyń-skiego położone w Republice Czeskiej i w powiecie bielskim oraz mieście Bielsko-Biała. Ostatecznie szlak obejmuje 58 zabytków usytuowanych po obu stronach granicy ujętych w formie publikacji: folderu i mapy, które zostały wydane w ramach projektu „Droga Książęca – Via Ducalis – po-szerzenie produktu turystycznego”. Podczas realizacji tego samego pro-jektu wszystkie obiekty po stronie polskiej zostały wyposażone w tablice informacyjne.

W latach 2010/2011 został zrealizowany projekt w partnerstwie z Mu-zeum w Czeskim Cieszynie, dofinansowany z Funduszu Mikroprojek-tów Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej 2007-2013 Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska, w ramach którego wydano w 2011 roku folder (ilustracja 4), mapę oraz płytkę CD pt. VIA DUCALIS – DROGA KSIĄŻĘCA. Zamki, pałace, kościoły i muzea na Śląsku Cieszyń-skim, przedstawiające fotografie i opisy zabytków architektury.

2.2.6. Droga Książęca – Via Ducalis – przewodnik GPSPonadto w ramach projektu powstał także multimedialny przewodnik

GPS (jako projekt: „Via Ducalis – interaktywny przewodnik – GPS”). Jest to dwujęzyczne (w języku polskim i czeskim) narzędzie ułatwiające tury-stom poruszanie się po szlaku i dotarcie do obiektów nim objętych. Jest on oparty na nawigacji satelitarnej, ograniczonej do wyznaczonego obszaru, stwarzający możliwość udostępnienia informacji turystom na urządze-niach PDA, PND, GPS. Prowadzi on ustaloną trasą, a dzięki informacji głosowej i pisemnej pozwala na wyszukiwanie i poznanie ujętych w szlaku obiektów. Stanowi interaktywny system nawigacyjny z treścią turystyczną i funkcjami przewodnika głosowego oraz planera podróży. W najszybszy i najwygodniejszy sposób dostarcza turyście kompletu informacji przed i w czasie podróży. Pokazuje także całą infrastrukturę turystyczną wokół szlaku. Multimedialny przewodnik GPS skierowany jest do turystów od-wiedzających tereny Śląska Cieszyńskiego po obu stronach granicy, a tak-że mieszkańców Śląska Cieszyńskiego pragnących zapoznać się z szeroko pojętym dziedzictwem kulturowym37.

  Zgodnie ze specyfiką historyczno-geograficzną Śląska Cieszyńskiego projekt ma zasięg i charakter międzynarodowy, ponieważ obiekty szlaku „Via Ducalis” położone są na terenie Republiki Czeskiej i Rzeczypospolitej

37 http://www.muzeumct.cz/projekty/?akce=274 [dostęp: 29.05.2014].

Page 59: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

59

Polskiej. W związku z tym jego realizacja odbywała się, w pewnych za-kresach, przy współpracy Starostwa Powiatowego w Cieszynie z Muzeum Tešinska w Czeskim Cieszynie. Szlak „Via Ducalis” ma wpływ na zwięk-szenie zainteresowania turystów z kraju i zagranicy dziedzictwem kultu-rowym pogranicza polsko-czeskiego, międzynarodową integrację i rozwój lokalnej współpracy polsko-czeskiej, rozwój tutejszej infrastruktury tu-rystycznej oraz poprawę promocji regionu. Głównie zaś dzięki wpisaniu „Via Ducalis”, jako regionalnego produktu turystycznego pogranicza pol-sko-czeskiego, w charakterze pod-trasy w trasę Kraków – Wiedeń, która stanowi jedną z tzw. greenways w skali europejskiej, istnieją również więk-sze możliwości wprowadzenia go jako tzw. produktu turystycznego na ry-nek polski i środkowoeuropejski38.

Podsumowując charakterystykę wieloetapowych, a nawet wielowymia-rowych działań projektowych, należy podkreślić, że projekt miał na celu rozwój turystyki, a przez to poprawę warunków w zakresie wzrostu go-spodarczego obszaru przygranicznego, popularyzowanie dziedzictwa kul-turowego regionu po obu stronach granicy oraz integrację transgraniczną i zacieśnienie współpracy przygranicznej między mieszkańcami, instytu-cjami i organizacjami pogranicza.

3. Analiza i ocena przedsięwzięć w zakresie promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński i rekomendacje do dalszych działań

3.1. Cel, problemy, etapy i metody badańCelem zrealizowanego projektu badawczego były analiza i ocena po-

dejmowanych działań na rzecz promocji kultury Euroregionu Śląsk Cie-szyński w kontekście ich wsparcia poprzez projekty zrefundowane w ra-mach wybranych Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński Programu Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013.

W oparciu o zastosowaną metodę analizy zależności – na podstawie uzyskanych w badaniu ankietowym danych – przedstawiono opinie re-spondentów w badawczym procesie diagnozowania skuteczności przedsię-wzięć promocyjnych.

38 http://www.powiat.cieszyn.pl/aktualnosci,479,wiecej-o-via-ducalis.htm [dostęp: 28.05.2014].

Page 60: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

60

Wykorzystując metody: analizy, syntezy, indukcji, dedukcji i porównania rozwiązano następujące problemy ujęte w formie pytań badawczych:

– Z których ofert kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński korzystają badani najczęściej?

– Jak respondenci postrzegają i w jaki sposób charakteryzują kulturę Euro-regionu Śląsk Cieszyński?

– Które sfery kultury i wydarzenia w Euroregionie Śląsk Cieszyński – w świetle opinii respondentów – wymagają wsparcia aktywnością pro-mocyjną i reklamową?

– Jaką rolę spełnia promocja kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński? – Jaki jest stopień dotarcia różnych środków promocji i reklamy kultury

Euroregionu do adresatów? – Poprzez jakie formy Internet skutecznie promuje kulturę Euroregionu

Śląsk Cieszyński? – Które organizacje/instytucje skutecznie promują kulturę w Euroregionie

Śląsk Cieszyński? – Jak respondenci postrzegają znaczenie projektów dofinansowania sfery

kultury ze środków Unii Europejskiej w Euroregionie Śląsk Cieszyński? – Które przedsięwzięcia, wydarzenia, inicjatywy projektowe w sferze kul-

tury – zrefundowane w ramach Funduszu Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 – są znane respon-dentom?

– Jak badani postrzegają promocję kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński w kontekście skuteczności działań?

– Jaki jest pogląd respondentów na temat wykorzystania promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński w przyszłości?

W procesie badawczym sprawdzano sformułowane hipotezy badawcze: – Działania na rzecz promocji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński są sku-

teczne. – Wydarzenia i inicjatywy projektowe w sferze kultury – zrefundowane

w ramach Funduszu Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński Pro-gramu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 – są rozpoznawalne i znane miesz-kańcom terenów polsko-czeskiego pogranicza oraz społeczności z nim związanej.

Page 61: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

61

Badania objęły następujące etapy opisane poniżej.

Badania polskie: – 20.02.2014 r. – 25.03.2014 r. – pozyskiwanie informacji i materiałów

od ekspertów, wywiady eksperckie; – 01.03.2014 r. – 10.04.2014 r. – gromadzenie materiałów promocyjnych

oraz informacji w oparciu o źródła wtórne na temat projektów zrefundo-wanych w ramach Funduszu Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyń-ski Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Cze-ska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, opracowanie założeń projektu;

– 22.02.2014 r. – 04.03.2014 r. – przygotowanie instrumentu pomiarowe-go, pilotaż;

– 05.03.2014 r. – 11.03.2014 r. – opracowanie formularza ankiety elektro-nicznej;

– 12.03.2014 r. – aktywowanie ankiety elektronicznej; – 12.03.2014 r. – 19.03.2014 r. – badania pilotażowe wśród praktyków

i ekspertów; – 20.03.2014 r. – 24.03.2014 r. – doskonalenie instrumentu pomiarowego

(wersji papierowej i elektronicznej kwestionariusza); – 25.03.2014 r. do 15.06.2014 r. – gromadzenie danych – czas badań elek-

tronicznych – ankiety internetowej oraz monitoring ich przebiegu: licz-by odpowiedzi dziennych, czasów wypełnienia ankiety, czasu średniego, mediany;

– 16.06.2014 r. – 15.07.2014 r. – tworzenie bazy danych, wyznaczanie za-kresu korelacji zmiennych;

– 16.07.2014 r. – 25.08.2014 r. – analiza zależności, sprawdzanie/weryfi-kacja hipotez, formułowanie implikacji, wnioskowanie i raportowanie badań.

Badania czeskie: – kwiecień 2014 r. – tłumaczenie i przygotowanie kwestionariusza ankiety

w języku czeskim; – 25.04.2014 r. – 30.04.2014 r. – opracowanie formularza ankiety elektro-

nicznej w wersji czeskiej; – maj 2014 r. – gromadzenie danych (czas trwania ankiety audytoryjnej

– prowadzenie badań przez ankietera we współpracy z czeskim na-ukowcem: 23.05.2014 r. – 26.05.2014 r. w VSP – w Ostrawie i Karwinie, ale także na zasadzie doboru wygodnego w instytucjach kultury oraz

Page 62: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

62

z mieszkańcami terenów przygranicznych Euroregionu Śląsk Cieszyński; wprowadzanie przez ankietera wyników ankiety audytoryjnej poprzez kwestionariusz elektroniczny: 27.05.2014 r. – 28.05.2014 r.; czas badań elektronicznych – ankiety internetowej: 01.05.2014 r. –  31.05.2014 r.) oraz monitoring przebiegu badań: liczby odpowiedzi dziennych, czasów wypełnienia ankiety, czasu średniego, mediany;

– 01.06.2014 r. – 30.06.2014 r. – tworzenie bazy danych, wyznaczanie za-kresu korelacji zmiennych;

– 01.07.2014 r. – 25.08. 2014 r. – analiza zależności, sprawdzanie/weryfi-kacja hipotez, formułowanie implikacji, wnioskowanie i raportowanie badań.

Badanie skierowane do polskich respondentów przeprowadzono me-todą ankiety elektronicznej. Link do ankiety elektronicznej: http://ankie-ta.sec-in.pl/index.php/839393/lang-pl udostępniano poprzez wysyłanie do respondentów na ich konta poczty elektronicznej. Średni czas udzia-łu w badaniu elektronicznym – udzielenia odpowiedzi wyniósł 10 minut 45 sekund, mediana natomiast 9 minut 50 sekund.

Badanie w czeskiej grupie realizowano z wykorzystaniem ankiety audytoryjnej. Badanie przeprowadził ankieter we współpracy z czeskim naukowcem wśród mieszkańców Euroregionu Śląsk Cieszyński oraz osób związanych z Euroregionem. W tej grupie docelowej zastosowano rów-nież ankietę internetową – podobnie jak w badaniu zrealizowanym wśród polskich respondentów – także we współpracy z czeskim naukowcem oraz aktorką Tesinskeho Divadla w Czeskim Cieszynie, którzy udostępnili link: http://ankieta.sec-in.pl/index.php/271317/lang-cs grupie docelowej. Średni czas udziału w badaniu elektronicznym w grupie czeskiej – udzie-lenia odpowiedzi wyniósł 6 minut 25 sekund, mediana natomiast 4 minu-ty 51  sekund (poza czasem wprowadzania danych ankiet audytoryjnych przez ankietera).

W badaniu elektronicznym wykorzystano narzędzia w zakresie podglą-du, przetwarzania i eksportu danych dostarczanych przez respondentów wypełniających ankietę w oparciu o otwartoźródłowy system ankiet inter-netowych LimeSurvey.

Kwestionariusz ankiety składał się z szesnastu pytań: dziewięciu za-mkniętych (typ pytań kafeteryjnych), sześciu półotwartych oraz jednego pytania macierzowego (tabelarycznego), w którym zastosowano skalo-wanie zrównoważone, wykorzystując skalę Likerta. Cechy metryczkowe

Page 63: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

63

ujęte w kwestionariuszu to: płeć, wiek, wykształcenie, średnie miesięczne dochody netto przypadające na osobę w gospodarstwie domowym oraz miejsce zamieszkania.

Biorąc pod uwagę ustalenia projektowe oraz założenia badawcze w prezentowanym opracowaniu, przedstawiono niezbędny obszar anali-zy opierając się na wybranych pytaniach kwestionariusza ankiety w taki sposób, aby zachować poprawność procedury badawczej. Jednocześnie pozostałe uzyskane w badaniu wyniki autorka wykorzysta w swojej dal-szej pracy naukowej.

Analizę zależności oparto na danych – odpowiedziach respondentów uwzględniając także cechy społeczno-demograficzne ankietowanych pre-zentując wyniki i korelacje graficznie na wykresach.

3.2. Metody doboru próby i charakterystyka respondentówW badaniu wykorzystano nieprobabilistyczne (nielosowe) metody do-

boru próby: dobór wygodny oraz metodę kuli śniegowej. Próby wygodne zwane są próbami przypadkowymi, ponieważ poszczególne ich składowe trafiają do próby „przypadkiem”39. Metoda kuli śniegowej (ang. snowball sampling) polega na rekrutowaniu respondentów przez innych uczestni-ków badania. Po wypełnieniu ankiety poproszono wybranych responden-tów o wskazanie znajomej osoby (znajomych osób), która mogłaby wypeł-nić kwestionariusz ankietowy. Wadą tej metody jest to, że badacz ma nad nią małą kontrolę i reprezentatywność próby uzyskanej tą metodą stoi pod znakiem zapytania. Możliwość obciążenia próby wynika z tego, że uczest-nicy mają tendencję do rekrutowania osób, które dobrze znają, a w związ-ku z tym, osoby biorące udział w badaniu mogą mieć zbliżone do siebie cechy, a to oznacza, że otrzymana próba będzie stanowić małą podgrupę z ogółu populacji.

Natomiast należy zaznaczyć, że opisany powyżej proces rekrutacji z za-stosowaniem wymienionych metod jest prosty i tani.

Znaczącym elementem badań etapu doboru próby badawczej jest określenie jej liczebności. Jest to określenie, jak liczna ma być próba, aby na podstawie wyników jej pomiaru możliwe było wyciąganie wniosków o badanej populacji, wniosków charakteryzujących się określoną dokład-nością i stopniem pewności. Ustalenie wielkości próby badawczej jest pro-

39 G.A. Churchill, Badania marketingowe. Podstawy metodologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 497-499.

Page 64: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

64

cedurą dość skomplikowaną i wymaga wiedzy z zakresu wnioskowania sta-tystycznego i teorii próby losowej.

Ze względu na zastosowane metody doboru i wielkość próby (wielkość próby ograniczona została istotnie ustaleniami projektu i jego budżetem) trudno wnioskować o reprezentatywności. Mała próba nie daje podstaw ge-neralizowania wyników i badanie traktowane jest jako poglądowe. Charak-teryzuje jednak pewien wycinek rzeczywistości i opinii grupy docelowej, które są symptomatyczne dla ocen konsumentów i można je wykorzystać do projektów poznawczych. Ponadto badanie zrealizowane w dwu grupach pozwala na analizę porównawczą i wnioskowanie na jej podstawie.

Badania polskieW badaniu wzięło udział 122 respondentów: 66% respondentów stano-

wiły kobiety, a 34% stanowili mężczyźni.Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku od 18 do 24 lat (44% ba-

danych), następnie respondenci w wieku od 35 do 44 lat (26%), 14% ba-danych zaznaczyło przedział od 25 do 34 lat. Respondenci w wieku od 55 do 64 lat stanowili 8% badanej zbiorowości, 7% badanych to respondenci w wieku od 45 do 54 lat, natomiast 1% uczestników badania stanowiły oso-by powyżej 64 lat.

W badaniu ankietowym wzięły udział głównie osoby z wykształceniem średnim – 78% badanych oraz wyższym – 21%. Badani z wykształceniem gimnazjalnym stanowili 1%.

Badani, którzy wskazali, że ich średnie miesięczne dochody netto przypadające na osobę w gospodarstwie domowym wynoszą od 1501 zł do 2500 zł stanowili 32% wszystkich ankietowanych, 27% respondentów zaznaczyło przedział od 1001 zł do 1500 zł, 20% - od 2501 zł do 3500 zł. 11% respondentów wskazało, że ich średnie miesięczne dochody net-to przypadające na osobę w gospodarstwie domowym wynoszą poniżej 1000 zł, natomiast – 10% - stanowili badani, których dochody są wyższe niż 3500 zł. Strukturę badanej próby ze względu na wybrane kryteria prez-entuje tabela 1.

Uczestnicy polskiego badania to mieszkańcy: Cieszyna (51 responden-tów), Skoczowa (10 osób), Jastrzębia Zdroju (6 badanych), Czeskiego Cie-szyna (5 osób), Zebrzydowic (4 respondentów), Hażlacha (4 responden-tów), Dębowca (3osoby), Goleszowa (3 osoby), Pogwizdowa (3 badanych), Puńcowa (3 respondentów) oraz Trzyńca (3 osoby). Ponadto respondenci podając miejsce zamieszkania wymienili następujące miejscowości (dwa

Page 65: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

65

i jedno wskazanie): Bąków, Bielsko-Biała, Brenna, Chybie, Dzięgielów, Gołkowice, Górki Wielkie, Istebna, Jarząbkowice, Kaczyce, Kisielów, Ko-bielice, Mazańcowice, Międzyrzecze Górne, Międzyświeć, Mosty koło Ja-błonkowa, Pawłowice, Pruchna, Rybnik, Ustroń, Wisła, Zamarski.

Badania czeskieW badaniu wzięło udział 108 respondentów: 67% respondentów stano-

wiły kobiety, a 33% stanowili mężczyźni.Najliczniejszą grupę w badaniach czeskich respondentów stanowi-

ły osoby w wieku od 18 do 24 lat (80% badanych), następnie respondenci w wieku od 25 do 34 lat (11%), 3% badanych zaznaczyło przedział od 35 do 44 lat oraz od 45 do 54 lat. Natomiast 2% badanej zbiorowości stanowiły osoby w wieku od 55 do 64 oraz 1% badanych – respondenci w wieku po-wyżej 64 lat.

W badaniu ankietowym wzięły udział głównie osoby z wykształceniem średnim – 72% badanych oraz wyższym – 24%, małą grupę osób – 3% sta-nowili badani z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz gimnazjal-nym – 1%.

Badani, którzy wskazali, że ich średnie miesięczne dochody netto przypadające na osobę w gospodarstwie domowym wynoszą od 9 381 do 15 625 CZK (1501-2500 zł) stanowili 37%, 23% respondentów zaznaczyło przedział od 6 256 do 9 375 CZK (1001 zł do 1500 zł), 15% stanowiły os-oby, których dochody są wyższe niż 21 875 CZK (powyżej 3500 zł), 14% wskazało, że ich średnie miesięczne dochody netto przypadające na oso-bę w gospodarstwie domowym mieszczą się w przedziale od 15  631 do 21 875 CZK (2501-3500 zł), natomiast 11% - to respondenci, którzy zaz-naczyli dochód niższy niż 6 250 CZK (poniżej 1000 zł). Strukturę badanej próby ze względu na wybrane kryteria prezentuje tabela 1.

W badaniu wśród czeskiej grupy docelowej w odpowiedzi na pytanie dotyczące miejsca zamieszkania wpisano następujące: Karviná (13), Ostra-va (12), Havířov (11), Orlová (10), Olomouc (7), Český Těšín (6), Bohumín (4), Ropice (3), Třinec (3) oraz wymienione dwa lub raz: Bělá, Boskovice, Brno, Čelechovice, Česká Třebová, Chotěboř, Chotěbuz, Frýdek-Místek, Hanušovice, Horní Štěpánov, Hradec Králové, Hranice, Jesenik, Jihlava, Komorní, Lhotka, Kopřivnice, Liptovský Mikuláš, Moravskoslezský kraj, Nový Jičín, Odry, Opava, Přerov, Petrovice, Prostějov, Rýmařov, Šenov, Sla-vičín, Štíty, Těrlicko/ Cierlicko, Těrlicko-Hradiště, Troubelice, Valašské Me-ziříčí, Zátor, Žilina.

Page 66: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

66

3.3. Analiza wyników3.3.1. Popularność ofert kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński – wskaźniki klientów

Jedno z pytań, których celem było rozpoznanie zainteresowań i prefe-rencji respondentów w zakresie form i produktów kultury, dotyczyło ofert, z których respondenci korzystają najczęściej. Badani mogli zaznaczyć maksymalnie trzy odpowiedzi.

Cechy respondentów

Struktura badanych [%]

Grupa polskich respondentów

Grupa czeskich respondentów

PłećKobiety 66 67

Mężczyźni 34 33

Wiek

18 – 24 44 80

25 – 34 14 11

35 – 44 26 3

45 – 54 7 3

55 – 64 8 2

Powyżej 64 1 1

Wykształcenie

Podstawowe – –

Gimnazjalne 1 1

Zasadnicze zawodowe – 3

Średnie 78 72

Wyższe 21 24

Średnie miesięczne dochody netto przypadające na osobę w gospodarstwie domowym

Poniżej 1000 zł/6250 CZK 11 11

1001-1500 zł / 6256-9375 CZK 27 23

1501-2500 zł / 9381-15625 CZK 32 37

2501-3500 zł / 15631-21875 CZK 20 14

Powyżej 3500 zł / 21875 CZK 10 15

TABELA 1. CHARAKTERYST YKA BADANYCH ZE WZGLĘDU NA WYBRANE KRY TERIA

Źródło: badania własne.

Page 67: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

67

Preferencje i częstość korzystania z dzieł kultury polskich oraz czeskich uczestników badań są bardzo zbliżone, biorąc pod uwagę dwie pierwsze pozycje wyznaczone wskaźnikami odpowiedzi. Najczęściej responden-ci obu grup docelowych zaznaczali kulturalne imprezy masowe (27,1% wskazań w grupie polskiej, 25,6% wskazań w grupie czeskiej) oraz film (26% wskazań w grupie polskiej i 25,1% wskazań w grupie czeskiej).

Jak wynika z uzyskanych informacji, Polacy częściej niż Czesi spędza-ją swój wolny czas w teatrze, co potwierdził uzyskany wskaźnik procen-towy – prawie 20% wskazań w polskim badaniu, podczas gdy wskazania na teatr w czeskiej grupie ankietowanych wyniosły 9,1% wszystkich za-znaczonych odpowiedzi. Koncerty muzyki popularnej w badaniu po stro-nie czeskiej według wskaźnika zajęły miejsce trzecie (16,9%), a po stro-nie polskiej –  czwarte – ze wskaźnikiem 14,7% wszystkich odpowiedzi. Wyraźne różnice są widoczne także w odpowiedzi, w której respondenci stwierdzają, że nie korzystają z żadnej oferty kultury: wskaźnik wyboru tego wariantu w grupie polskiej wyniósł 0,7%, natomiast w grupie cze-skiej aż 10,5%. Szczegółowy rozkład odpowiedzi zaprezentowano na wy-kresach 1 oraz 2.

WYKRES 1. OFERTA KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI, Z KTÓRE J KORZ YSTA JĄ NA JCZĘŚCIE J POLSC Y RESPONDENCI

Źródło: badania własne.

(1) Teatru, (2) Opery, (3) Filmu, (4) Koncertów muzyki popularnej, (5) Kulturalnych imprez masowych, (6) Wystaw rękodzieła ludowego, (7) Kultury popularnej, (8) Żadnej

Z których ofert kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński korzysta Pani/Pan najczęściej?

Page 68: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

68

3.3.2. Sfery kultury i wydarzenia w Euroregionie Śląsk Cieszyński wymagające wsparcia aktywnością promocyjną i reklamową

Respondenci zostali poproszeni o wskazanie sfer i wydarzeń w Eurore-gionie Śląsk Cieszyński, które wymagają wsparcia aktywnością promocyj-ną i reklamową.

Badani zarówno w grupie polskiej, jak i czeskiej zaznaczyli wszyskie podane do wyboru warianty, wyrażając zdanie, że każda sfera i wydarze-nie wymaga promocji. Uczestnicy obu grup badań głównie jednak wska-zali na teatr: 23% wskazań w grupie polskiej oraz 22% wskazań w grupie czeskiej. Pierwsza grupa badanych zaznaczyła także wystawy rękodzieła ludowego – 21% wskazań. Drugą pozycję wymagającą wsparcia market-ingową komunikacją, według wskazań w grupie czeskiej, zajęły kultur-alne imprezy masowe (19%), które z kolei w grupie polskiej zajęły trzecią pozycję z 13% wskaźnikiem odpowiedzi. Uzyskane wyniki prezentują wykresy 3 i 4.

Źródło: badania własne.

WYKRES 2. OFERTA KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI, Z KTÓRE J KORZ YSTA JĄ NA JCZĘŚCIE J CZESC Y RESPONDENCI

(1) Teatru, (2) Opery, (3) Filmu, (4) Koncertów muzyki popularnej, (5) Kulturalnych imprez masowych, (6) Wystaw rękodzieła ludowego, (7) Kultury popularnej, (8) Żadnej

Z których ofert kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński korzysta Pani/Pan najczęściej?

Page 69: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

69

WYKRES 4. SFERY KULTURY I WYDARZENIA W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI WYMAGA JĄCE WSPARCIA AKT Y WNOŚCIĄ PROMOC YJNĄ I REKLAMOWĄ W OPINII CZESKICH RESPONDENTÓW

Które sfery kultury i wydarzenia w Euroregionie Śląsk Cieszyński wymagają wsparcia aktywnością promocyjną i reklamową?

(1) Teatr, (2) Opera, (3) Film, (4) Koncerty muzyki popularnej, (5) Kulturalne imprezy masowe, (6) Wystawy rękodzieła ludowego, (7) Kultura popularna, (8) Trudno powiedzieć, (9) Żadna

Źródło: badania własne.

WYKRES 3. SFERY KULTURY I WYDARZENIA W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI WYMAGA JĄCE WSPARCIA AKT Y WNOŚCIĄ PROMOC YJNĄ I REKLAMOWĄ W OPINII POLSKICH RESPONDENTÓW

(1) Teatr, (2) Opera, (3) Film, (4) Koncerty muzyki popularnej, (5) Kulturalne imprezy masowe, (6) Wystawy rękodzieła ludowego, (7) Kultura popularna, (8) Trudno powiedzieć, (9) Żadna

Które sfery kultury i wydarzenia w Euroregionie Śląsk Cieszyński wymagają wsparcia aktywnością promocyjną i reklamową?

Źródło: badania własne.

Page 70: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

70

3.3.3. Postrzeganie znaczenia promocji kultury w Euroregionie Śląsk CieszyńskiAnkietowani zapytani o znaczenie promocji kultury w Euroregionie

Śląsk Cieszyński wyrazili bardzo podobną opinię w obu grupach, wskazu-jąc maksymalnie trzy z podanych w pytaniu wariantów odpowiedzi.

Respondenci uważają, że dzięki promocji i reklamie prowadzonej w Euroregionie Śląsk Cieszyński więcej osób korzysta z oferty kulturalnej (30,5% wskazań w grupie polskiej, 23,3% wskazań w grupie czeskiej), pro-mocja zjawisk kultury lokalnej wzmacnia atrakcyjność turystyczną Euro-regionu (26% wskazań w badaniu po stronie polskiej oraz 20,2% wskazań w kwestionariuszach wypełnionych przez czeską grupę badanych).

Źródło: badania własne.

WYKRES 5. POSTRZEGANIE ZNACZENIA PROMOC JI KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI – BADANIE POLSKICH RESPONDENTÓW

Proszę zaznaczyć maksymalnie trzy odpowiedzi, które są zgodne z Pani/ Pana opinią. Przede wszystkim:

1. Oferta kultury Euroregionu jest na tyle atrakcyjna, że nie potrzebuje wsparcia promocją2. Promocja zjawisk kultury stymuluje jej rozwój, w rezultacie wzrost gospodarczy i zwiększa liczbę miejsc

pracy w Euroregionie Śląsk Cieszyński3. Dzięki promocji i reklamie prowadzonej w Euroregionie więcej osób korzysta z oferty kulturalnej4. Promocja zjawisk kultury lokalnej wzmacnia atrakcyjność turystyczną Euroregionu Śląsk Cieszyński5. Promocja kultury podejmowana w Euroregionie Śląsk Cieszyński wyzwala inicjatywy lokalne i rozwija

aktywność twórczą społeczeństwa6. Wsparcie rozwoju kultury działalnością promocyjną w Euroregionie Śląsk Cieszyński wzmacnia

poszanowanie tradycji regionu7. Dzięki promocji wyraźnie następuje zwiększenie skuteczności i spójności działań wspólnotowych

w dziedzinie kultury

Page 71: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

71

Badani wyrażają także pogląd, że wsparcie rozwoju kultury działalno-ścią promocyjną w Euroregionie Śląsk Cieszyński wzmacnia poszanowa-nie jego tradycji (14,3% wskazań w pierwszej grupie oraz 15,4% wszyst-kich odpowiedzi w drugiej grupie). Znikomy odsetek wskazań 0,6% oraz 1,6% dotyczył wariantu mówiącego, że oferta kultury Euroregionu jest na tyle atrakcyjna, że nie potrzebuje wsparcia promocją.

A zatem zdecydowana większość, prawie wszyscy respondenci, są konsumentami świadomymi znaczenia komunikacji marketingo-wej w działalności instytucji kultury i promowania jej dzieł. W układzie szczegółowym odpowiedzi prezentujące poglądy dotyczące znaczenia promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński przedstawiono na wy-kresach 5 oraz 6.

Źródło: badania własne.

Proszę zaznaczyć maksymalnie trzy odpowiedzi, które są zgodne z Pani/ Pana opinią. Przede wszystkim:

1. Oferta kultury Euroregionu jest na tyle atrakcyjna, że nie potrzebuje wsparcia promocją2. Promocja zjawisk kultury stymuluje jej rozwój, w rezultacie wzrost gospodarczy i zwiększa liczbę miejsc

pracy w Euroregionie Śląsk Cieszyński3. Dzięki promocji i reklamie prowadzonej w Euroregionie więcej osób korzysta z oferty kulturalnej4. Promocja zjawisk kultury lokalnej wzmacnia atrakcyjność turystyczną Euroregionu Śląsk Cieszyński5. Promocja kultury podejmowana w Euroregionie Śląsk Cieszyński wyzwala inicjatywy lokalne i rozwija

aktywność twórczą społeczeństwa6. Wsparcie rozwoju kultury działalnością promocyjną w Euroregionie Śląsk Cieszyński wzmacnia

poszanowanie tradycji regionu7. Dzięki promocji wyraźnie następuje zwiększenie skuteczności i spójności działań wspólnotowych

w dziedzinie kultury

WYKRES 6. POSTRZEGANIE ZNACZENIA PROMOC JI KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI – BADANIE CZESKICH RESPONDENTÓW

Page 72: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

72

3.3.4. Stopień dotarcia różnych środków promocji i reklamy kultury do adresatówBadając skuteczność promocji, należy sprawdzić także, które formy re-

klamy są zauważalne przez grupy docelowe komunikatów marketingowych i z którymi z nich spotykają się one najczęściej.

Polscy respondenci zaznaczając maksymalnie trzy odpowiedzi wska-zali, że najczęściej spotykają się z następującymi formami promocji i re-klamy kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński: reklamą prasową (27%  ws-kazań), reklamą internetową (25% wskazań) oraz ulotkami, folderami i informatorami Starostwa Powiatowego w Cieszynie (16%). Ponad dzie-sięcioprocentowy wskaźnik uzyskały także reklama radiowa oraz zewnę-trzna (zob. wykres 7).

Wyniki ankiet pokazały, że czescy respondenci wymienili: reklamę pra-sową (prawie jedna czwarta wszystkich wskazań), zewnętrzną (22,4%) oraz reklamę internetową (20,7%).

Spotkali się również z reklamą: radiową i telewizyjną (po 9,6% wska-zań), a 8,3% wszystkich odpowiedzi uzyskały ulotki, foldery i informatory Starostwa Powiatowego w Cieszynie (zob. wykres 8).

Źródło: badania własne.

(1) Reklamą radiową, (2) Reklamą telewizyjną, (3) Reklamą prasową, (4) Reklamą zewnętrzną, (5) Reklamą internetową, (6) Reklamą upominkową, (7) Ulotkami, folderami i informatorami Starostwa Powiatowego w Cieszynie, (8) Przewodnikiem turystycznym

WYKRES 7. FORMY PROMOC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI, Z KTÓRYMI POLSC Y ANKIETOWANI SPOT YKA JĄ SIĘ NA JCZĘŚCIE J

Z jaką formą promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński spotyka się Pani/Pan najczęściej?

Page 73: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

73

A zatem w obu grupach docelowych rozkład odpowiedzi jest zbliżony. Reklama prasowa, internetowa oraz zewnętrzna uzyskały najwyższe wskaź-niki dotarcia środków promocji do odbiorców przekazu.

3.3.5. Skuteczne formy promocji kultury w InternecieInternet stanowi środowisko znaczące i oferujące wiele możliwości pro-

mocji kultury regionu. Badani – zarówno w grupie polskiej (28,9% wszyst-kich odpowiedzi), jak i czeskiej (37,9% wszystkich odpowiedzi) – wskazali przede wszystkim na portale społecznościowe jako skuteczne formy promo-cji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński, co potwierdziło ich popularność i wzrost znaczenia w komunikacji marketingowej.

Ponadto – biorąc pod uwagę procentowy wskaźnik odpowiedzi w ba-daniu w grupie polskiej – wskazania uporządkowały skuteczne formy in-ternetowej promocji kultury następująco: bannery reklamowe (21,5%), strony stowarzyszeń i instytucji kultury takich, jak np. Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”, Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie, Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy”, Macierz Zie-mi Cieszyńskiej, Zamek Cieszyn (13,1%), strona Starostwa Powiatowego

Źródło: badania własne.

(1) Reklamą radiową, (2) Reklamą telewizyjną, (3) Reklamą prasową, (4) Reklamą zewnętrzną, (5) Reklamą internetową, (6) Reklamą upominkową, (7) Ulotkami, folderami i informatorami Starostwa Powiatowego w Cieszynie, (8) Przewodnikiem turystycznym

WYKRES 8. FORMY PROMOC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI, Z KTÓRYMI CZESC Y ANKIETOWANI SPOT YKA JĄ SIĘ NA JCZĘŚCIE J

Z jaką formą promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński spotyka się Pani/Pan najczęściej?

Page 74: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

74

w Cieszynie (10,4%), strona Urzędu Miasta Cieszyn (8,9%), radia interneto-we (6,5%), fora dotyczące kultury (6,5%) oraz portale społecznościowe typu www.mapakultury.pl (4,2%), co także przedstawia wykres 9.

Wyniki czeskiego badania natomiast uporządkowały te formy kolejno: bannery reklamowe (14,2%), portale społecznościowe typu www.mapakultu-ry.pl (11,4%), strona Urzędu Miasta Cieszyn (11%), strona Starostwa Po-wiatowego w Cieszynie (10,5%), radia internetowe (5,9%), strony ww. sto-warzyszeń i instytucji kultury (5%) oraz fora dotyczące kultury (4,1%). Powyższe dane przedstawia wykres 10.

Źródło: badania własne.

WYKRES 9. SKUTECZNE FORMY PROMOC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI W INTERNECIE WSKA Z ANE PRZEZ POLSKICH RESPONDENTÓW

Poprzez jakie formy – głównie – zdaniem Pani/Pana – Internet skutecznie promuje kulturę Euroregionu Śląsk Cieszyński?

1. Radia internetowe2. Fora dotyczące kultury3. Portale społecznościowe (Facebook, Twitter itp.)4. Portale społecznościowe typu www.mapakultury.pl5. Bannery reklamowe6. Strona Starostwa Powiatowego w Cieszynie7. Strona Urzędu Miasta Cieszyn8. Strony stowarzyszeń i instytucji kultury, takich jak np. Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej

„Olza”, Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie, Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy”, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Zamek Cieszyn

Page 75: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

75

Badania potwierdzają wzrost znaczenia środowiska internetowego w aktywności marketingowej. Wiodące są portale społecznościowe, gdzie potencjalni adresaci tych działań znajdują ofertę i korzystają z informacji o niej traktując jako znaczące źródło opinie innych użytkowników, co do-kumentują także reprezentatywne badania ogólnopolskie. Dotyczy to rów-nież sfery kultury.

WYKRES 10. SKUTECZNE FORMY PROMOC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI W INTERNECIE WSKA Z ANE PRZEZ CZESKICH RESPONDENTÓW

Poprzez jakie formy – głównie – zdaniem Pani/Pana – Internet skutecznie promuje kulturę Euroregionu Śląsk Cieszyński?

1. Radia internetowe2. Fora dotyczące kultury3. Portale społecznościowe (Facebook, Twitter itp.)4. Portale społecznościowe typu www.mapakultury.pl5. Bannery reklamowe6. Strona Starostwa Powiatowego w Cieszynie7. Strona Urzędu Miasta Cieszyn8. Strony stowarzyszeń i instytucji kultury, takich jak np. Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej

„Olza”, Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie, Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy”, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Zamek Cieszyn

Źródło: badania własne.

Page 76: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

76

3.3.6. Organizacje zaangażowane w promocję kultury w Euroregionie Śląsk CieszyńskiDokonując analizy i oceny aktywności promocyjnej kultury Euroregionu

Śląsk Cieszyński, zbadano również opinię respondentów na temat skutecz-ności działań w zakresie komunikacji marketingowej podejmowanych przez różne organizacje i instytucje.

W badaniu polskim respondenci na pytanie: Która organizacja/instytucja skutecznie promuje kulturę w Euroregionie Śląsk Cieszyński? wymienili przede wszystkim: Zamek Cieszyn (21,9%), Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Na-rodowy” (17,2%), Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie (15,6%), Urząd Miasta Cieszyn (12,5%), Macierz Ziemi Cieszyńskiej (9,7%) oraz Starostwo Powiatowe w Cieszynie (9,4%). Wskaźniki te ujęto na wykresie 11.

Wyniki badania przeprowadzonego w grupie czeskich respondentów wyraźnie wyróżniły dwie instytucje jako podmioty, które skutecznie promu-ją ofertę kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński, tj. zdecydowanie Urząd Miasta Cieszyn – prawie 37% wszystkich wskazań oraz Starostwo Powia-towe w Cieszynie z 16,1% wskaźnikiem wszystkich odpowiedzi. W grupie z niższymi wskaźnikami uzyskanych zaznaczeń wyróżniły się Zamek Cie-szyn oraz Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie (zob. wykres 12).

WYKRES 11. ORGANIZ AC JE I INST Y TUC JE PROMUJĄCE KULTURĘ – KONTEKST SKUTECZNOŚCI W OPINII POLSKICH RESPONDENTÓW

Źródło: badania własne.

Która organizacja/instytucja skutecznie promuje kulturę w Euroregionie Śląsk Cieszyński?

(1) Starostwo Powiatowe w Cieszynie, (2) Urząd Miasta Cieszyn, (3) Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”, (4) Polski Związek Kulturalno-Oświatowy, (5) Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie,(6) Regionální sdružení územní spolupráce Těšínského Slezska, (7) Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy”, (8) Ośrodek Kultury Střelnice, (9) Macierz Ziemi Cieszyńskiej, (10) Zamek Cieszyn

Page 77: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

77

3.3.7. Postrzeganie znaczenia projektów dofinansowania sfery kultury ze środków Unii Europejskiej w Euroregionie Śląsk Cieszyński

Zdaniem polskich i czeskich respondentów projekty dofinansowania przedsięwzięć sfery kultury ze środków Unii Europejskiej w ramach współ-pracy transgranicznej w Euroregionie Śląsk Cieszyński głównie wspierają przedsięwzięcia kulturalne i rekreacyjno-edukacyjne (znacznie ponad 30% wskazań w obu grupach), co dokumentują wskaźniki odpowiedzi ujęte na wykresach 13 oraz 14.

Ponadto projekty te wspierają więzi pomiędzy mieszkańcami polskiej i czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński poprzez wspólne spędzanie wolnego czasu oraz umożliwiają modernizację środków technicznych po-trzebnych do realizacji imprez kulturalnych. 16,3% oraz 14% – to wskaź-niki wyrażające odsetek osób, którym trudno powiedzieć, jakie znaczenie mają te projekty dla rozwoju kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński.

WYKRES 12. ORGANIZ AC JE I INST Y TUC JE PROMUJĄCE KULTURĘ – KONTEKST SKUTECZNOŚCI W OPINII CZESKICH RESPONDENTÓW

Źródło: badania własne.

Która organizacja/instytucja skutecznie promuje kulturę w Euroregionie Śląsk Cieszyński?

(1) Starostwo Powiatowe w Cieszynie, (2) Urząd Miasta Cieszyn, (3) Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”, (4) Polski Związek Kulturalno-Oświatowy, (5) Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie,(6) Regionální sdružení územní spolupráce Těšínského Slezska, (7) Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy”, (8) Ośrodek Kultury Střelnice, (9) Macierz Ziemi Cieszyńskiej, (10) Zamek Cieszyn

Page 78: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

78

3,3% respondentów polskiej grupy badawczej oraz 1% respondentów cze-skich wyraża opinię, że ww. nie wpływają na rozwój i upowszechnianie kultury Euroregionu. Należy podkreślić, że odsetek opinii wyrażającej brak znaczenia projektów dofinansowania jest niski w obu grupach do-celowych.

Źródło: badania własne.

WYKRES 13. ZNACZENIE PROJEKTÓW DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW UNII EUROPE JSKIE J SFERY KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI W OPINII POLSKICH RESPONDENTÓW

Zdaniem Pani/Pana – projekty dofinansowania sfery kultury ze środków Unii Europejskiej w Euroregionie Śląsk Cieszyński

1. Warunkują rozwój transgranicznych relacji partnerskich2. Wspierają transgraniczne inicjatywy społeczne3. Wspierają przedsięwzięcia kulturalne i rekreacyjno – edukacyjne4. Wspierają więzi pomiędzy mieszkańcami polskiej i czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński poprzez

wspólne spędzanie wolnego czasu5. Umożliwiają modernizację środków technicznych potrzebnych do realizacji imprez kulturalnych6. Trudno powiedzieć, jakie mają znaczenie dla rozwoju kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński7. Nie wpływają na rozwój i upowszechnianie kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński

Page 79: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

79

3.3.8. Inicjatywy i przedsięwzięcia projektowe – wskaźniki znajomościUczestnicy badań ankietowych zostali zapytani także o znane im przed-

sięwzięcia, wydarzenia i inicjatywy kulturalne. Poszukiwanie odpowiedzi na ww. pytanie miało na celu sprawdzenie, czy respondenci znają wyda-rzenia i inicjatywy, które zostały także wsparte funduszami unijnymi. Pol-scy respondenci wymieniali najczęściej następujące: Święto Trzech Braci (14,6%), Tydzień Kultury Beskidzkiej (13,2%), Cieszyńską Noc Muzeów (12,3%) oraz Przegląd Filmowy „Kino na Granicy” (11%). Pozostałe, ujęte w kwestionariuszu wydarzenia, są również znane, ale w mniejszym stop-niu, co prezentuje tabela 2.

WYKRES 14. ZNACZENIE PROJEKTÓW DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW UNII EUROPE JSKIE J SFERY KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI W OPINII CZESKICH RESPONDENTÓW

Źródło: badania własne.

Zdaniem Pani/Pana – projekty dofinansowania sfery kultury ze środków Unii Europejskiej w Euroregionie Śląsk Cieszyński

1. Warunkują rozwój transgranicznych relacji partnerskich2. Wspierają transgraniczne inicjatywy społeczne3. Wspierają przedsięwzięcia kulturalne i rekreacyjno – edukacyjne4. Wspierają więzi pomiędzy mieszkańcami polskiej i czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński poprzez

wspólne spędzanie wolnego czasu5. Umożliwiają modernizację środków technicznych potrzebnych do realizacji imprez kulturalnych6. Trudno powiedzieć, jakie mają znaczenie dla rozwoju kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński7. Nie wpływają na rozwój i upowszechnianie kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński

Page 80: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

80

Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Bez Granic” (15,3% wskazań), Cieszyńska Noc Muzeów (11,9% wszystkich odpowiedzi) oraz Cieszyński Festiwal Jazzowy (10,2% wszystkich wskazań) to wydarzenia znane bardzo dobrze również czeskim respondentom. Według wskazań następne w ko-lejności było Święto Trzech Braci (9,9%), które w grupie polskich respon-dentów było zaznaczane najczęściej. Stopień znajomości inicjatyw i ofert kulturalnych przez czeskich respondentów w Euroregionie Śląsk Cieszyń-ski mierzony procentem wskazań przedstawia tabela 3.

Źródło: badania własne.

Które z niżej podanych wydarzeń kulturalnych są Pani/Panu znane? Odpowiedzi [%]

Międzynarodowa Dekada Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej 3,0%

Cieszyński Festiwal Jazzowy 5,1%

Ustrońskie Spotkania Teatralne 1,7%

Miesiąc Sztuki Drukarskiej 0,6%

Dziecięce Spotkania z Folklorem 2,1%

Biennale w Wenecji Cieszyńskiej 2,2%

Cieszyńska Noc Muzeów 12,3%

Tydzień Kultury Beskidzkiej 13,2%

Cieszyński Festiwal Filmowy „Wakacyjne Kadry” 7,0%

Festiwal „Muzyka Dawna w Cieszynie” 2,2%

Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Bez Granic” 8,0%

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il Canto” 5,7%

Przegląd Filmowy „Kino na Granicy” 11,0%

Międzynarodowy Festiwal Panorama Sztuki Chrześcijańskiej „Musica Sacra” 2,4%

„Święto Trzech Braci” 14,6%

„Jasełka Tradycyjne” w Cieszynie 6,5%

Wieczory Kolęd w Wiśle 1,6%

Imprezy przedświąteczne i noworoczne „Choinka” 0,8%

TABELA 2. PRZEDSIĘ WZIĘCIA, WYDARZENIA I INIC JAT Y WY PROJEKTOWE W SFERZE KULTURY ZNANE POLSKIM RESPONDENTOM

Page 81: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

81

Analizując zależności wskaźników znajomości wydarzeń kulturalnych z cechami społeczno-demograficznymi respondentów, poniżej na wykre-sach przedstawiono ich skorelowanie z wiekiem (wykresy 15 i 16) oraz średnimi miesięcznymi dochodami netto przypadającymi na osobę w go-spodarstwie domowym (wykresy 17 i 18). W każdym przedziale uwzględ-niono dwa (lub więcej, gdy uzyskały tę samą wartość wskaźnika odpowie-dzi) najczęściej wskazywane wydarzenia.

Które z niżej podanych wydarzeń kulturalnych są Pani/Panu znane? Odpowiedzi [%]

Międzynarodowa Dekada Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej 1,7%

Cieszyński Festiwal Jazzowy 10,2%

Ustrońskie Spotkania Teatralne 1,4%

Miesiąc Sztuki Drukarskiej 1,0%

Dziecięce Spotkania z Folklorem 3,7%

Biennale w Wenecji Cieszyńskiej 4,1%

Cieszyńska Noc Muzeów 11,9%

Tydzień Kultury Beskidzkiej 6,1%

Cieszyński Festiwal Filmowy „Wakacyjne Kadry” 2,1%

Festiwal „Muzyka Dawna w Cieszynie” 1,7%

Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Bez Granic” 15,3%

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il Canto” 1,7%

Przegląd Filmowy „Kino na Granicy” 8,8%

Międzynarodowy Festiwal Panorama Sztuki Chrześcijańskiej „Musica Sacra” 0,7%

„Święto Trzech Braci” 9,9%

„Jasełka Tradycyjne” w Cieszynie 8,8%

Wieczory Kolęd w Wiśle 2,1%

Imprezy przedświąteczne i noworoczne „Choinka” 8,8%

TABELA 3. PRZEDSIĘ WZIĘCIA, WYDARZENIA I INIC JAT Y WY PROJEKTOWE W SFERZE KULTURY ZNANE CZESKIM RESPONDENTOM

Źródło: badania własne.

Page 82: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

82

WYKRES 15. PRZEDSIĘ WZIĘCIA, WYDARZENIA I INIC JAT Y WY W SFERZE KULTURY ZNANE POLSKIM RESPONDENTOM – STRUKTURA ODPOWIEDZI WEDŁUG WIEKU

Źródło: badania własne.

Które z niżej podanych wydarzeń kulturalnych są Pani/Panu znane?

 Cieszyńska Noc Muzeów Tydzień Kultury Beskidzkiej Międzynarodowy Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il Canto” Przegląd Filmowy „Kino na Granicy” „Święto Trzech Braci”

Page 83: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

83

Źródło: badania własne.

WYKRES 16. PRZEDSIĘ WZIĘCIA, WYDARZENIA I INIC JAT Y WY W SFERZE KULTURY ZNANE CZESKIM RESPONDENTOM – STRUKTURA ODPOWIEDZI WEDŁUG WIEKU

Które z niżej podanych wydarzeń kulturalnych są Pani/Panu znane?

 Międzynarodowa Dekada Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej

 Cieszyński Festiwal Jazzowy Cieszyńska Noc Muzeów

 Tydzień Kultury Beskidzkiej Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Bez Granic” Przegląd Filmowy „Kino na Granicy” „Święto Trzech Braci”

Page 84: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

84

Źródło: badania własne.

 Cieszyńska Noc Muzeów Tydzień Kultury Beskidzkiej „Święto Trzech Braci”

WYKRES 17. PRZEDSIĘ WZIĘCIA, WYDARZENIA I INIC JAT Y WY W SFERZE KULTURY ZNANE POLSKIM RESPONDENTOM – STRUKTURA ODPOWIEDZI WEDŁUG DOCHODÓW

Które z niżej podanych wydarzeń kulturalnych są Pani/Panu znane?

Page 85: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

85

WYKRES 18. PRZEDSIĘ WZIĘCIA, WYDARZENIA I INIC JAT Y WY W SFERZE KULTURY ZNANE CZESKIM RESPONDENTOM – STRUKTURA ODPOWIEDZI WEDŁUG DOCHODÓW

Które z niżej podanych wydarzeń kulturalnych są Pani/Panu znane?

Źródło: badania własne.

 Cieszyński Festiwal Jazzowy Cieszyńska Noc Muzeów Międzynarodowy Festiwal Teatralny

„Bez Granic”

 Przegląd Filmowy „Kino na Granicy” „Święto Trzech Braci” „Jasełka Tradycyjne” w Cieszynie Imprezy przedświąteczne i noworoczne „Choinka”

Page 86: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

86

„Święto Trzech Braci” jest bardzo popularnym wydarzeniem wśród pol-skich respondentów i przez osoby w wieku od 18 do 44 lat oraz w wieku od 55 do 64 lat było wskazywane najczęściej. Respondenci w wieku od 45 do 54 lat najczęściej zaznaczali Cieszyńską Noc Muzeów. W najstarszej grupie uczestników badania znane są cztery wydarzenia, które uzyskały po równo – jedną czwartą wszystkich wskazań, tj.: Święto Trzech Braci, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il Canto”, Przegląd Fil-mowy „Kino na Granicy” oraz Tydzień Kultury Beskidzkiej.

W grupie czeskich respondentów – według wskaźników odpowiedzi przedstawionych na wykresie 16 – popularny jest Międzynarodowy Fe-stiwal Teatralny „Bez Granic” – wskazywany w każdej grupie wiekowej najczęściej lub na równi w parze z inną inicjatywą kulturalną (w grupie wiekowej od 55 do 64 lat z pięcioma innymi na równi) z wyjątkiem respon-dentów w wieku od 25 do 34 lat, którzy najczęściej wskazali w równym stopniu na Cieszyński Festiwal Jazzowy oraz Cieszyńską Noc Muzeów.

Biorąc pod uwagę średnie miesięczne dochody netto przypadające na osobę w gospodarstwie domowym, wszyscy polscy respondenci, z wy-jątkiem tych o najniższych dochodach, jako znane przedsięwzięcie najczę-ściej zaznaczali „Święto Trzech Braci”. Grupa wskazująca na dochody poni-żej 1000 zł najczęściej zaznaczała Tydzień Kultury Beskidzkiej.

Znacznie więcej wydarzeń jako tych najbardziej znanych pojawiło się w odpowiedziach czeskich respondentów uwzględniając kryterium docho-dów, co prezentuje wykres 18. Jednak należy podkreślić, że respondenci w każdej wyróżnionej grupie ze względu na poziom dochodów wskazywali na Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Bez Granic”.

Powyżej przedstawione wyniki dokumentują znajomość przez polskich i czeskich ankietowanych wydarzeń w sferze kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński, które wspierane są unijnymi środkami finansowymi.

3.3.9. Postrzeganie skuteczności promocji kultury Euroregionu Śląsk CieszyńskiW ocenie skuteczności promocji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński

opinie obu grup respondentów są zbliżone. 28% respondentów badania zrealizowanego po stronie polskiej oraz 34% uczestników badania prze-prowadzonego po stronie czeskiej uważa, że taka aktywność marketingowa jest skuteczna. Niewielki procent odpowiedzi badanych – to opinie nega-tywne na temat przedsięwzięć na rzecz promocji kultury w Euroregionie, które są postrzegane przez nich jako nieskuteczne. Około 60% badanym obu grup trudno ocenić skuteczność promocji, co dokładnie prezentują

Page 87: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

87

wykresy 19 oraz 20. W kontekście znacznego stopnia trudności ewaluacji skuteczności działań promocyjnych odpowiedzi respondentów można oce-nić jako wiarygodne.

WYKRES 19. OCENA SKUTECZNOŚCI PROMOC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI – BADANIE POLSKICH RESPONDENTÓW

WYKRES 20. OCENA SKUTECZNOŚCI PROMOC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI – BADANIE CZESKICH RESPONDENTÓW

Źródło: badania własne.

Źródło: badania własne.

Czy – zdaniem Pani/Pana – aktywność w zakresie promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński jest skuteczna?

Czy – zdaniem Pani/Pana – aktywność w zakresie promocji kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński jest skuteczna?

Page 88: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

88

3.3.10. Znaczenie promocji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński w przyszłościRespondenci wyrazili swoją akceptację i pozytywne postrzeganie ak-

tywności promocyjnej oferty kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński po-przez opinię na temat jej znaczenia w przyszłości. Badani wybierali spo-śród następujących wariantów:

– powinna być wykorzystywana w znacznie większym zakresie, – powinna być wykorzystywana jak dotąd, – należy istotnie ograniczyć działania w tym zakresie, – trudno powiedzieć.

77,1% badanych w grupie polskiej oraz 53,7% ankietowanych badania zrealizowanego po stronie czeskiej uważa, że w przyszłości promocja kul-tury Euroregionu Śląsk Cieszyński powinna być wykorzystywana w znacz-nie większym zakresie. 17,2% polskich oraz 24,1% czeskich respondentów twierdzi, że powinna być wykorzystywana jak dotąd. Pozostali respondenci wskazali na odpowiedź „Trudno powiedzieć” oraz niespełna 1% badanych obu grup uważał, że należy istotnie ograniczyć działania w tym zakresie. Za-leżności te prezentują wykresy 21 i 22.

Źródło: badania własne.

WYKRES 21. ZNACZENIE PROMOC JI KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI W PRZ YSZŁOŚCI WEDŁUG POLSKICH RESPONDENTÓW

Zdaniem Pani/Pana – promocja kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński

1. Powinna być wykorzystywana w znacznie większym zakresie

2. Powinna być wykorzystywana jak dotąd

3. Należy istotnie ograniczyć działania w tym zakresie

4. Trudno powiedzieć

Page 89: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

89

3.4. Wnioski z badań i rekomendacje odnośnie kierunków działań promocyjnych podejmowanych na rzecz kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński

3.4.1. Wnioski i implikacje wynikające z oceny postrzegania promocji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński

Badania zrealizowane w dwu grupach docelowych: po stronie polskiej oraz czeskiej Euroregionu Śląsk Cieszyński pozwoliły na analizę i sformu-łowanie implikacji dotyczących realizacji zadań promocji kultury Eurore-gionu nie tylko w odniesieniu do problemu ewaluacji skuteczności działań w zakresie komunikacji marketingowej, ale także porównania uzyskanych wyników w różnych grupach respondentów.

Rezultatem poszukiwań badawczych, analizy zależności i rozwiązanych problemów badań są następujące wnioski:

– Oferta kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński stanowi kluczowy produkt oraz atut tożsamościowy Regionu, który powinien być aktywnie promowa-ny. Promocja i reklama ułatwiają podjęcie decyzji dotyczącej wyboru pro-duktów, dzieł oraz przedsięwzięć kultury i skorzystania z  atrakcji kultu-ralnych oferowanych w Euroregionie. Respondenci uważają, że promocja zjawisk kultury lokalnej wzmacnia atrakcyjność turystyczną Euroregionu i właśnie dzięki promocji i reklamie więcej osób korzysta z oferty kultural-nej. Większość uczestników badań nie podziela zdania, że oferta kultury Euroregionu jest na tyle atrakcyjna, że nie potrzebuje wsparcia promocją.

Źródło: badania własne.

WYKRES 22. ZNACZENIE PROMOC JI KULTURY W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI W PRZ YSZŁOŚCI WEDŁUG CZESKICH RESPONDENTÓW

Zdaniem Pani/Pana – promocja kultury w Euroregionie Śląsk Cieszyński

1. Powinna być wykorzystywana w znacznie większym zakresie

2. Powinna być wykorzystywana jak dotąd

3. Należy istotnie ograniczyć działania w tym zakresie

4. Trudno powiedzieć

Page 90: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

90

– Badani zarówno w grupie polskiej, jak i czeskiej wyrazili zdanie, że każda sfera kultury i wydarzenie z nią związane wymagają promocji.

– Reklama prasowa, internetowa oraz zewnętrzna uzyskały najwyższe wskaźniki dotarcia środków promocji do odbiorców przekazu.

– Jako skuteczne formy promocji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński w Internecie badani – zarówno w grupie polskiej (28,9% wszystkich odpowiedzi), jak i czeskiej (37,9% wszystkich odpowiedzi) – wskazali przede wszystkim na portale społecznościowe.

– Mieszkańcy terenu przygranicznego jako organizacje i instytucje sku-tecznie promujące kulturę w Euroregionie Śląsk Cieszyński wymieniają: Zamek Cieszyn, Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy”, Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie, Urząd Miasta Cieszyn oraz Sta-rostwo Powiatowe w Cieszynie. Przy czym badany segment czeskich respondentów wyraźnie wyróżnił w tym zakresie: Urząd Miasta Cie-szyn oraz Starostwo Powiatowe w Cieszynie.

– Mieszkańcy terenów polsko-czeskiego pogranicza oraz społeczność z nim związana dostrzega znaczący korzystny wpływ projektów dofi-nansowania przedsięwzięć sfery kultury – ze środków Unii Europejskiej – w ramach współpracy transgranicznej w Euroregionie Śląsk Cie-szyński. Zdaniem polskich i czeskich respondentów projekty te wspie-rają przedsięwzięcia kulturalne i rekreacyjno – edukacyjne (ponad 30% wskazań w obu grupach) oraz więzi pomiędzy mieszkańcami polskiej i czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński poprzez wspólne spędzanie wolnego czasu, a także umożliwiają modernizację środków technicznych potrzebnych do realizacji imprez kulturalnych.

– Wyniki badań potwierdziły słuszność hipotezy badawczej, iż wyda-rzenia i inicjatywy projektowe w sferze kultury – zrefundowane w ra-mach Funduszu Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński Progra-mu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 – są rozpoznawalne i znane miesz-kańcom terenów polsko-czeskiego pogranicza oraz społeczności z nim związanej.A zatem warto kontynuować działania promocyjne na rzecz cyklicznych inicjatyw kulturalnych i wzmocnić aktywność promocyjną tych wyda-rzeń, które uzyskały niższy wskaźnik znajomości.

– Dużą rolę w obszarze komunikacji marketingowej sfery i instytucji kul-tury Euroregionu powinna odgrywać promocja internetowa ze względu na zasięg, relatywnie niskie koszty, mobilność, interaktywność. Należy

Page 91: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

91

tutaj zarekomendować takie formy, jak: portale społecznościowe, strony internetowe stowarzyszeń i instytucji kultury, Starostwa Powiatowego, urzędów miast, gmin, bannery reklamowe oraz portale tematyczne.

– W ocenie skuteczności promocji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński opinie obu grup respondentów są zbliżone. 28% respondentów bada-nia zrealizowanego po stronie polskiej oraz 34% uczestników badania przeprowadzonego po stronie czeskiej uważa, że taka aktywność mar-ketingowa jest skuteczna. W przyszłości należy podjąć starania na rzecz zwiększenia ww. wskaźników np. poprzez selektywny dobór środków pro-mocji i reklamy do zidentyfikowanych i wyodrębnionych grup adresatów komunikatów marketingowych.

– Ponad połowa respondentów w obu grupach (77,1% badanych w gru-pie polskiej oraz 53,7% ankietowanych w grupie czeskiej), uważa, że w przyszłości promocja kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński powin-na być wykorzystywana w znacznie większym zakresie. 17,2% polskich oraz 24,1% czeskich respondentów twierdzi, że powinna być wykorzy-stywana jak dotąd.

Uzyskane wyniki badań pozwoliły na potwierdzenie przyjętych hipotez badawczych. Dały także podstawę do sformułowania wniosku, że miesz-kańcy terenów polsko-czeskiego pogranicza oraz społeczność z nim zwią-zana dostrzegają znaczący korzystny wpływ projektów dofinansowania przedsięwzięć ze środków Unii Europejskiej na rozwój i upowszechnianie kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński oraz kształtowanie dobrych relacji w ramach transgranicznej współpracy. Należy stwierdzić, że aktywność promocyjna na rzecz kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński jest skuteczna i dobrze postrzegana przez segmenty docelowe, a w ramach pozyskanych środków unijnych warto zastanowić się nad jej zróżnicowaniem w kontek-ście strategii media-mix z wykorzystaniem oryginalnych kreacji, ambientu oraz szerszego wykorzystania i wyróżnienia komunikatów promujących wydarzenia i inicjatywy kulturalne w Internecie.

3.4.2. Rekomendacje i uwarunkowania skutecznego projektowania działań promocji kultury w Euroregionie

Aby osiągnąć wysoką skuteczność promocji kultury euroregionu należy w procesie komunikacji marketingowej:

– mieć świadomość uwarunkowań historycznych, tradycji euroregionu, specyfiki wynikającej z transgraniczności związanej także z wielokul-

Page 92: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

92

turowością, które kształtują tożsamość obszaru i specyfikę wydarzeń w sferze kultury;

– wziąć pod uwagę inne uwarunkowania i oddziaływanie środowiska i rynku;

– podejmując aktywność promocyjną, zidentyfikować i jasno określić cele kampanii promocyjnej;

– różnicować treści i formy komunikacji marketingowej, uwzględniając współistnienie kultury elitarnej i popularnej;

– znać potrzeby, preferencje segmentów docelowych, motywy, uwarunko-wania i konsekwencje ich zachowań rynkowych, nawyki i uprzedzenia, nastawienie na innowacje oraz wrażliwość na określone wartości arty-styczne;

– uwzględnić specyfikę różnych segmentów, w których obowiązują okre-ślone wzorce zachowań i paradygmaty, w tym np. te, które związane są z kulturą awangardową i dostosować komunikaty promocyjne do od-biorcy przekazu;

– uwzględniając charakter, specyfikę sfery kultury, jej form i produktów, przygotować przekaz promocyjny (przesłanie, realizację) poprzez wła-ściwy dobór argumentów promocji (komunikowanie korzyści) i sposo-bów ich przekazywania wyodrębnionym, dzisiaj bardzo wymagającym segmentom rynkowym;

– promocję na rzecz inicjatyw kulturalnych, wydarzeń oraz kształtowania wizerunku instytucji kultury traktować jako integralny składnik syste-mu marketingu i zharmonizować ją ze wszystkimi elementami działal-ności marketingowej;

– umiejętnie dobierać środki, nośniki promocji w odniesieniu do wiel-kości, cech i lokalizacji segmentów docelowych, ale również samego przedmiotu promocji;

– w przekazach promocyjnych opierać się na kreatywności, atrakcyj-nych pomysłach, dysponować trafnymi argumentami, utrwalającymi się w pamięci sloganami i posługiwać się zrozumiałym i trafiającym do przekonania językiem promocji oraz korzystać z nowoczesnych jej form, np. reklamy ambientowej czy teaserowej, które w sferze kultury umiejętnie wykorzystane wyróżnią komunikat i wpłyną na wzrost sku-teczności działań;

– zapewnić wysoki poziom jakości i techniki środków przekazu promo-cji, wykorzystując także nowe technologie, np. promocję w Internecie i technologię strumieniową;

Page 93: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

93

– prowadzić wstępne badania form promocji, reklam (ich projektów) przed rozpoczęciem kampanii, co pozwoli przewidzieć ich skuteczność;

– analizować wpływ prowadzonej promocji na opinie, postępowanie i po-stawy odbiorców przekazów promocyjnych oraz badać wyniki promocji i oceniać skuteczność zastosowanych form, środków i sposobów prze-kazu poprzez badanie stopnia dotarcia środków przekazu do adresatów oraz ich świadomości, wpływu na zmianę postawy wobec form i ofert sfery kultury oraz badanie skuteczności poprzez jej wpływ na wielkość sprzedaży produktów i dzieł kultury;

– dysponować określonymi środkami finansowymi w celu właściwej re-alizacji działań promocyjnych; przeznaczyć na promocję środki finan-sowe w takiej wysokości, żeby uzyskać zamierzony cel i przewagę nad promocją konkurencji;

– warto wzmocnić wykorzystanie tzw. promocji wspólnej na rzecz cyklu wydarzeń kulturalnych, co wzmocni zasięg i skuteczność oddziaływa-nia, a jednocześnie rozłoży koszty działalności promocyjnej pomiędzy podmioty podejmujące aktywność promocyjną.

Podsumowując, należy podkreślić, że prawidłowo realizowana promo-cja kultury w euroregionie wzmacnia poszanowanie tradycji regionu, wy-zwala inicjatywy lokalne i rozwija aktywność twórczą społeczeństwa oraz wpływa na zwiększenie skuteczności i spójności działań wspólnotowych w dziedzinie kultury.

Page 94: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

94

Bibliografia

Bernstein J. S., Arts Marketing Insights, John Wiley & Sons, Inc., San Fran-cisco 2007.

Blisko ćwierć miliona na promocję, Aktualności 2009-07-08 http://old.po-wiat.cieszyn.pl/index.php?page=aktualnosci&view=2&id=564 [dostęp: 13.05.2014].

Borowiecki R., Ilczuk D., Kaczmarek J., Kisiel P., Kudłacz T., Odorowicz A., Olesiński Z., Rojek T., Wańkowicz W., Wilczyński J., Strategiczne elementy rozwoju sektora kultury, [w:] R. Borowiecki (red.), Perspek-tywy rozwoju sektora kultury w Polsce, Oficyna Ekonomiczna, Kra-ków 2004.

Brelik A., Marketing terytorialny a kreowanie regionów, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie „Polityki Eu-ropejskie, Finanse i Marketing” Nr 3(52)/2010.

Chrząścik M., Teoretyczne ujęcie promocji w aspekcie koncepcji marketin-gu terytorialnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Hu-manistycznego w Siedlcach, seria „Administracja i Zarządzanie” Nr 94 21/2012.

Churchill G.A., Badania marketingowe. Podstawy metodologiczne, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

Dobromilska G.M., Marketing terytorialny (terenu, regionu, miejsca), http://blog.madgraf.eu/marketing-terytorialny-terenu-regionu-miej-sca.html [dostęp: 28.04.2104].

Drab-Kurowska A., Marketing Internetowy jako źródło przewagi konku-rencyjnej przedsiębiorstw, http://www.sceno.edu.pl/articles.php?cms_id=2436&cat=Marketing&page=1[dostęp: 09.05.2014].

Dragčevič-Šešič M., Stojkovič B., Kultura: zarządzanie, animacja, marke-ting, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2010.

Duczkowska-Piasecka M., Marketing terytorialny. Jak podejść do rozwoju z korzyścią dla wszystkich, Difin, Warszawa 2013.

Encyklopedia Zarządzania, http://mfiles.pl/pl/index.php/Marketing_bez-po%C5%9Bredni [dostęp: 12.12.2013].

Florek M., Podstawy marketingu terytorialnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006.

Florek M., Promocja w marketingu terytorialnym, [w:] Podstawy marketin-gu terytorialnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007.

Page 95: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

95

http://gazetacodzienna.pl/article/kultura/pakiet-wydawniczy-slaska-cie-szynskiego [dostęp: 13.05.2014].

http://media2.pl/internet/96698-Facebookowi-nie-straszne-konta-widma.--Zuckerberg-ma-juz-miliard.html [dostęp: 09.05.2014].

http://www.cz-pl.eu/pl/11-przegl-d-filmowy-kino-na-granicy.html [dostęp: 28.05.2014].

http://www.euroregions.org/pl/index/ogolnie_o_euroregionie_slask_cie-szynski/75.html [dostęp: 04.05.2014].

http://www.euregio-teschinensis.eu/blog/archiwum-ukonczonych-projektow/cieszynskie-na-weekend-przewodnik-turystyczny/ [dostęp: 11.05.2014].

http://www.euregio-teschinensis.eu/euroregion-slask-cieszynski/ [dostęp: 09.05.2014].

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/SukcesDziekiFE/Strony/Cieszyn_jedno_miasto_jedna_kultura.aspx [dostęp: 12.05.2014].

http://www.muzeumct.cz/projekty/?akce=274 [dostęp: 29.05.2014].http://www.powiat.cieszyn.pl/aktualnosci,479,wiecej-o-via-ducalis.htm

[dostęp: 28.05.2014].http://www.projektyue.info/spotkanie-konczace-realizacje-projektu-cie-

szynskie-na-weekend-przewodnik-turystyczny/ [dostęp: 12.05.2014].Lewandowski M., Innowacje w zarządzaniu instytucjami kultury, Wydaw-

nictwo Con Arte, Katowice 2013.Łodziana-Grabowska J., Instrumenty promocji twórczości muzycznej – analiza

formatów stacji radiowych, [w:] J. Łodziana-Grabowska, J.W. Wiktor (red. naukowa), Koncepcje zarządzania i marketingu w sferze kultury. Projektowa-nie, implementacja i kontekst skuteczności działań, CeDeWu, Warszawa 2014.

Łodziana-Grabowska J., Internet jako narzędzie marketingowe małych przedsiębiorstw, „Zarządzanie i Edukacja” Nr 80/2012, Szkoła Wyższa im. B. Jańskiego, Warszawa 2012.

Łodziana-Grabowska J., Marketingowy kontekst biznesu muzycznego, [w:] J. Łodziana-Grabowska, J.W. Wiktor (red. naukowa), Koncepcje zarządza-nia i marketingu w sferze kultury. Projektowanie, implementacja i kontekst skuteczności działań, CeDeWu, Warszawa 2014.

Marketing bezpośredni, http://www.michalska-dudek.pl/pliki/NFM3.pdf, [dostęp: 06.05.2014].

Mazurek-Łopacińska K. (red. naukowa), Badania marketingowe. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

Mazurkiewicz P., Lemańska M., Profil prawdę ci powie, „Uważam Rze” 28 listopada – 4 grudnia 2011.

Page 96: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

96

Ministerstwo Kultury, Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013, http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/Narodowa_Strategia_Rozwo-ju_Kultury.pdf [dostęp: 26.10.2014].

Ministerstwo Kultury, Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk--uzupelnienie.pdf [dostęp: 26.10.2014].

Mruk H., Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004 – 2013, Ministerstwo Kul-tury, http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/Narodowa_Strategia_Rozwo-ju_Kultury.pdf [dostęp: 05.03.2014].

Niemczyk A., Marketing w sferze kultury. Wybrane problemy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2007.

Sobocińska M., Zachowania nabywców na rynku dóbr i usług kultury, PWE, Warszawa 2008.

Strużycki M., Heryszek T., Nowoczesna reklama na współczesnym rynku, Difin, Warszawa 2007.

Sznajder A., Marketing wirtualny, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000.Wiktor J.W., Komunikacja marketingowa, [w:] A. Czubała (red. naukowa),

Podstawy marketingu, PWE, Warszawa 2012.Wiktor J.W., Promocja. System komunikacji przedsiębiorstwa z rynkiem,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.Wróblewski Ł., Strategie marketingowe w instytucjach kultury, PWE, War-

szawa 2012.

Page 97: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

97

Rozdział III TRANSFORMACJA PROFILU KULTURY CZESKIEJ CZĘŚCI

EUROREGIONU CIESZYŃSKIEGO

Wpływ na tożsamość regionu w kontekście praktycznych przejawów

Zdeněk Mikoláš

Wprowadzenie

Problematyka kultury w regionie Śląska Cieszyńskiego, z punktu widze-nia jego czeskiej części, rozwija się intensywnie od około 1990 r., szczegól-nie na uczelniach wyższych (VŠB-TU /Wyższa Szkoła Górnicza – Uniwer-sytet Techniczny/ Ostrawa, Ostravská univerzita /Uniwersytet Ostrawski/) w Ostrawie, Slezská univerzita (Uniwersytet Śląski) w Opawie i jej Obchod-ně podnikatelské fakultě (Wydziale Handlowo-Biznesowym) w Karwinie. Do momentu jego likwidacji (w roku 1994) istotną rolę w rozwoju przy-wrócenia tożsamości i istnienia Śląska Cieszyńskiego pełnił Výzkumný ústav rozvoje oblastí a měst (Instytut Badawczy Rozwoju Regionów i Miast) VÚROM Ostrawa. Vysoká škola podnikání (Wyższa Szkoła Przedsiębior-czości) w  Ostrawie nawiązuje do jego dokonań i rozwija je w kierunku badania wpływu przedsiębiorczości na ten euroregion.

W pierwszym okresie po 1990 r. uwaga była skupiona na odnowie re-gionu Śląska Cieszyńskiego w Republice Czeskiej (były nawet podejmo-wane starania, aby stworzyć w tym regionie nowy powiat). Autor niniej-szego rozdziału, jako pracownik naukowy VÚROM Ostrawa, osobiście brał udział w kształtowaniu regionu Śląska Cieszyńskiego i w tym celu uczestniczył w szeregu konkretnych projektów (założenie agencji HRAT w  Trzyńcu, otwarcie nowych przejść granicznych między Polską a Repu-bliką Czeską np. w Bukowcu, wyodrębnienie gmin, należących do regionu itd.). Tę fazę badań możemy uznać za identyfikację.

Działania badawcze w następnej fazie podążały w kilku kierunkach. Niezwykle intensywnie rozwijała się współpraca uczelni wyższych (przede wszystkim Katedr Rozwoju Regionalnego) z Ostrawy, Karwiny i Opawy z uczelniami z Katowic.

Należy podkreślić niezwykle inspirującą inicjatywę VŠB-TU Ostra-wa (Wydziału Ekonomicznego), Akademii Ekonomicznej w Katowi-

Page 98: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

98

cach i Žilinské univerzity (Uniwersytetu Žilińskiego) w  Žilinie (Słowacja), które wspólnie zorganizowały międzynarodową konferencję naukową (22-24 września 1997 r.)1, podczas której padła propozycja stworzenia Eu-roregionu Beskidy (lub Triangl) z centrami w Ostrawie (Czechy), Žilinie (Słowacja) i Katowicach (lub Bielsku-Białej), który zajmowałby obszar mię-dzy Jesenikami a Tatrami po obu stronach granicy polsko-czeskiej i pol-sko-słowackiej. Przedstawiciele województwa opolskiego zaproponowali, żeby ich województwo również znalazło się w projektowanym euroregio-nie, dlatego podczas konferencji zaproponowano stworzenie euroregionu przez cztery jednostki administracyjne (województwa), należące do trzech państw, którymi były: Moravskoslezský kraj /województwo morawsko-ślą-skie/ (Czechy), województwo opolskie i województwo śląskie (Polska) oraz Žilinský kraj /województwo žilinskie/ (Słowacja). Jest wręcz absurdalne, że ta zapomniana konferencja była impulsem powstania dwóch dużych projektów. Stworzenia Euroregionu Beskidy z centrami w Bielsku-Bia-łej (Polska), Žilinie (Słowacja) oraz Frydlancie nad Ostrawicą, pierwotnie we Frydku-Mistku (Czechy) oraz inicjatywy Tritia, ukierunkowanej na in-tensywną współpracę wyżej podanych województw z centrami w Opolu, Katowicach, Žilinie i Ostrawie.

W omawianym ćwierćwieczu (1990-2014) doszło także do wyraźnej przemiany gospodarczej i kulturowej Śląska Cieszyńskiego. Region suk-cesywnie zmieniał się z uzależnionego od wydobycia węgla kamiennego (północno-zachodnia część regionu koło Karwiny) i produkcji hutniczej (południowo-wschodnia część regionu z centrum w Trzyńcu) w region ekonomicznie zróżnicowany. Karwińska część niekorzystnie odczuła wy-gaszanie wydobycia węgla i produkcji hutniczej (stopa bezrobocia ponad 12%). Natomiast część regionu znajdująca się koło miast Czeski Cieszyn, Trzyniec i Jabłonków odczuła wyraźną zmianę na lepsze. Obok prosperu-jących Třineckých železáren (Hut Trzynieckich) rozwijały się tu także inne dobrze prosperujące firmy i odczuwalny był wpływ strategicznej inwestycji – firmy Hyundai w Noszowicach koło Frydka (Euroregion Beskidy), czego efektem był np. spadek bezrobocia do około 5% w okolicy Trzyńca (znacz-nie poniżej średniej dla Republiki Czeskiej).

Doszło również do znaczących zmian w sferze kulturowej regionu. Początkowo (około roku 1990) region zamieszkiwały trzy grupy etnicz-ne – poza rdzennymi historycznymi mieszkańcami narodowości pol-

1 Autor rozdziału był jednym z głównych organizatorów konferencji.

Page 99: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

99

skiej (śląskiej) i czeskiej (morawskiej); w efekcie industrializacji (w latach 50. ubiegłego wieku), region wzbogacił się o Słowaków (np. w miastach Hawierzowie, Karwinie, Trzyńcu) oraz Węgrów, którzy przybyli tu z połu-dniowej Słowacji. Mieszkańcy byli podzieleni na trzy grupy wyznaniowe: katolików, ewangelików i bezwyznaniowców.

Po roku mniej więcej 2005, pod wpływem strategicznej koreańskiej inwe-stycji (Hyundai) w sąsiednim Euroregionie Beskidy oraz jej satelickich inwe-stycji realizowanych także na Śląsku Cieszyńskim, rozpoczęła się silna „mul-tikulturyzacja” regionu. Doszło do zmiany codziennych, komunikacyjnych, językowych, zawodowych oraz innych form kultury w regionie. Ma miejsce stopniowa i intensywna zmiana tożsamości regionu. Poza trendami integra-cyjnymi pojawiają się dezintegrujące tendencje „globalizacyjne”.

Inicjatywy naukowe i dydaktyczne uczelni wyższych powinny na te zmiany reagować, dlatego niniejszy rozdział jest poświęcony „Transforma-cji profilu kultury czeskiej części Euroregionu Cieszyńskiego (wpływowi na tożsamość regionu w kontekście praktycznych przejawów)”.

Należy podkreślić, że na potrzeby niniejszych rozważań pojęcie kultury zostało zdefiniowane w następujący sposób: Kultura to dobrowolne prze-kazywanie wartości, wyobrażeń i stanowisk określonej grupy ludzi na danej przestrzeni, w określonym środowisku i czasie. W tym kontekście zostanie przedstawiona transformacja profilu kulturowego czeskiej części Euroregio-nu Śląsk Cieszyński.

1. Krótka charakterystyka Euroregionu Śląsk Cieszyński

1.1. HistoriaNajstarsze znaleziska archeologiczne w okolicach Cieszyna pocho-

dzą mniej więcej z okresu 10 000 – 8 000 p.n.e. Znaleziska te nie świadczą o gęstym zasiedleniu, ale o tym, że w tym okresie rejon był ważną strefą komunikacyjną, przez którą przechodziły szlaki łączące dorzecze Morawy, Odry, Wisły i Wagu. Obecność Słowian jest udokumentowana od połowy VIII wieku. Etnicznie mieszkańcy ci należeli w większości do Wiślan lub Opolan. Ośrodkiem władzy tej społeczności było grodzisko w Kocobę-dzu-Podoborze, obecnie jest to miejscowość leżąca w pobliżu Czeskiego Cieszyna w kierunku Karwiny2. Teren ten najpierw należał do Państwa

2 http://www.euregio-teschinensis.eu/ [dostęp: 25.06.2014].

Page 100: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

100

Wielkomorawskiego. Przed rokiem 991 stał się częścią państwa polskiego. Na przełomie roku 1289/1290 uzyskał status Księstwa Cieszyńskiego, któ-re już w roku 1327 stało się częścią Korony Czeskiej. Pierwotnie Księstwo Cieszyńskie sięgało aż po rzekę Ostrawicę i Odrę.

W roku 1573 (w wyniku odkupienia części terytorium Księstwa Cie-szyńskiego przez biskupstwo w Ołomuńcu) powstało państwo frydeckie. Granica Księstwa Cieszyńskiego przesunęła się na północ. Z dzisiejszego punktu widzenia południowa granica Księstwa znajdowała się na rzece o nazwie Rzeczki (obecnie to wiele potoków i małych rzeczułek podłączo-nych do sztucznego kanału doprowadzającego wodę do Zapory Żermanic-kiej), następnie granica Księstwa biegła rzeką Łucyną (dzisiejsza nazwa) aż do dzisiejszego północnego skraju miasta Ostrawy (dzielnic Michałkowice i Hermanice), najbardziej na północ wysuniętą część granicy tworzy rzeka Odra aż do granicy Republiki Czeskiej z Polską.

Po wymarciu rodu Piastów, w roku 1653, Księstwo przeszło w ręce Habsburgów. Stan ten trwał do roku 1918. W wyniku rozpadu Austro-Wę-gier powstał, pomiędzy powstałymi wtedy państwami, którymi była Polska i Czechosłowacja, spór o terytorium, które następnie decyzją państw En-tenty na mocy decyzji Rady Ambasadorów po Konferencji w Spa 28 lipca 1920 r. zostało podzielone. Następstwem tego sporu było zajęcie teryto-rium Republiki Czeskiej przez armię polską w roku 1938 (granicą między Republiką Czeską a Polską była wcześniej opisana linia, która akceptowa-ła stan z roku 1573). Zabór ten zakończył się w momencie wybuchu woj-ny Niemiec z Polską (rok 1939) i całe terytorium aż do roku 1945 zostało włączone do Trzeciej Rzeszy. W roku 1945 przywrócono granice sprzed roku 1938 (web Euroregion Těšínské Slezsko – 27.05.2014 r., Mikolášová – 2013). Te sporne kwestie historyczne nie znalazły odbicia w dalszym roz-woju i powstał specyficzny region, który może być swego rodzaju pozytyw-nym wzorem kształtowania międzynarodowych regionów w Europie, które posiadają wspólną kulturę oraz inne cechy.

Na fotografii widać drugi, co do długości, sztuczny kanał w Europie Środkowej (gmina Noszowice, przysiółek Rzeczki) doprowadzający wodę do Zapory Żermanickiej. Od roku 1573 przebiegała tędy granica między Księstwem Cieszyńskim a państwem frydeckim. Obecnie jest to naturalna granica między Euroregionami Śląsk Cieszyński i Beskidy. W celu lepsze-go przedstawienia kontekstu historycznego poniżej została załączona mapa Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Page 101: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

101

Na rysunku są przedstawione granice państwowe między Republiką Czeską a Polską oraz Republiką Czeską a Słowacją, a także granice powia-tów Frydek-Mistek i Karwina w czeskiej części Euroregionu. Wyraźnie wi-dać, że Euroregion Śląsk Cieszyński to klin, wbijający się w teren Eurore-gionu Beskidy, z którym wspólnie tworzą jeszcze większą euro-regionalną całość charakteryzującą się wieloma cechami wspólnymi.

Źródło: Jana Mikolášová, marzec 2013.

Źródło: Strona internetowa Euroregionu Śląsk Cieszyński [dostęp: 29.05.2014].

Page 102: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

102

1.2. Stowarzyszenia regionalne tworzące Euroregion Śląsk Cieszyński3

Powyżej opisane realia historyczne znalazły odbicie w kształtowaniu Euroregionu Śląsk Cieszyński, jako całości skupiającej poszczególne regio-nalne stowarzyszenia gmin (wsi) i miast. W wielu przypadkach niewyraźne granice powodują, że dana gmina jest członkiem dwóch regionów Śląska Cieszyńskiego i Beskidów. Dotyczy to gmin Gnojnik, Toszonowice Gór-ne, Ligotka Kameralna, Ropica, Rzeka, Śmiłowice, Trzycierz, Trzanowice i Wielopole. Czeską część Euroregionu Śląsk Cieszyński tworzą trzy związ-ki gmin (wsi) i miast.

Svazek měst a obcí okresu Karviná (Związek miast i gmin powiatu Karwina)Olbrachcice KocobędzBogumin KarwinaDziećmorowice Piotrowice koło KarwinyLutynia Dolna PietwałdDąbrowa RychwałdHawierzów StonawaSucha Górna CierlickoOrłowa

Podane gminy i miasta są przedstawione na poniżej załączonej mapie. Wszystkie miasta i wsie należą do powiatu Karwina, przy czym zdecydowa-na większość członków związku to miasta. Wynika to z tego, że wydobycie węgla spowodowało przekształcenie wsi w miasta, ponieważ na teren po-wiatu przybyło wielu robotników i techników z innych rejonów (w czasach Austro-Węgier z terenów polskich, ale także z Galicji, a w czasach Czecho-słowacji z Czech i ze Słowacji). Te procesy osiedleńcze spowodowały, że po-wiat ma jedną z największych gęstości zaludnienia w Republice Czeskiej. Jest bardzo zróżnicowany narodowościowo, poza Polakami, Ślązakami, Mo-rawianami, Czechami mieszkają tu rodowici Słowacy, Węgrzy (przenieśli się z południa Słowacji), Romowie, Niemcy (na zachód do Bogumina znaj-duje się tzw. Hluczyńsko, które było zasiedlone przez kolonistów niemiec-kich), Wietnamczycy. Również pod względem wyznaniowym jest to nie-zwykle barwny powiat – poza katolikami, są tu bardzo liczni ewangelicy, a w niektórych miejscowościach wyznawane jest prawosławie (które przy-nieśli ze sobą robotnicy przybywającymi tu ze wschodu, głównie z Galicji).

3 http://www.euregio-teschinensis.eu/ [dostęp: 25.06.2014].

Page 103: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

103

Cały obszar jest silnie dotknięty szkodami górniczymi, które w znacznym stopniu odbiły się na stanie środowiska naturalnego. Wraz z wygaszaniem przemysłu ciężkiego (wydobycie węgla i produkcji hutniczej) ogromnie wzrosło bezrobocie. Powiat Karwina oraz wyżej wymienione miasta oraz gminy (wsie) mają bezrobocie na poziomie 12 i więcej procent.

Regionální rada rozvoje a spolupráce se sídlem v Třinci (Regionalna Rada Rozwoju i Współpracy z siedzibą w Trzyńcu)

Bystrzyca RzekaCzeski Cieszyn ŚmiłowiceGnojnik TrzycieżToszonowice Górne TrzanowiceJabłonków TrzyniecLigotka Kameralna WielopoleWędrynia Mosty koło JabłonkowaRopica

Ten związek miast i wsi, za wyjątkiem Czeskiego Cieszyna, który znaj-duje się w powiecie karwińskim, należy do powiatu Frydek-Mistek. Znaj-dują się tu kopalnie. Główną produkcją jest dotychczas prosperujące hut-nictwo w Trzyńcu. Pozytywny wpływ produkcji hutniczej z Trzyńca i strefy przemysłowej Noszowice (znajdującej się w Euroregionie Beskidy) oraz po-zostałych stref przemysłowych (np. w Czeskim Cieszynie itd.), w których

Źródło: www.mapy.cz [dostęp: 08.06.2014].

Page 104: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

104

działa przede wszystkim Hyundai i jego podwykonawcy, spowodowały, że na terenie związku miast i gmin bezrobocie spadło do 5%, czyli znacznie poniżej średniej województwa i Republiki Czeskiej. W porównaniu z są-siednim regionem Karwiny, stosunki narodowościowe są tu mniej skom-plikowane. Głównymi narodowościami są Czesi (lub Morawianie), Polacy (lub Ślązacy) i Słowacy. Z kulturalnego punktu widzenia ewenementem (nie tylko na skalę czeską, ale także europejską) jest działający tu Teatr Cie-szyński, z polską i czeską sceną. Czeski Cieszyn i Cieszyn są przykładem współpracy transgranicznej, a także w znacznym stopniu wzorem dla po-zostałych miast europejskich, podzielonych granicą państwową.

Na mapie są przedstawione powyżej podane gminy i miasta.

Sdružení obcí Jablunkovska (Stowarzyszenie Gmin Jabłonkowskich)Boconowice KosarzyskaBukowiec PiasecznaDolna Łomna Mosty koło JabłonkowaGórna Łomna NawsieGródek NydekHerczawa BystrzycaJabłonków Wędrynia

Wymienione gminy i miasto Jabłonków możemy znaleźć na załączonej mapie.

Źródło: www.mapy.cz [dostęp: 08.06.2014].

Page 105: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

105

Stowarzyszenie Gmin znajduje się w najbardziej na wschód wysuniętej części powiatu Frydek-Mistek oraz Republiki Czeskiej. Jest to mikrore-gion otoczony górami przy granicy z Polską oraz ze Słowacją, od zachodu ograniczony jest masywem Beskidów Śląsko-Morawskich. Przez ten rejon (którego jedynym miastem jest Jabłonków) przechodzi strategiczne połą-czenie drogowe i kolejowe ze Słowacją. W mikroregionie nie ma znaczącej produkcji przemysłowej, zamieszkują go głównie Polacy i Czesi (lub Mora-wianie). Ożywione są kontakty z sąsiednimi słowackimi gminami. Oprócz kościoła rzymsko-katolickiego, licznie reprezentowany jest tu również ko-ściół ewangelicki. W tych miejscowościach najsilniej na terenie całego Ślą-ska Cieszyńskiego kultywowane są śląskie i góralskie („guralské”) tradycje (np. w miejscowości Górna Łomna i okolicy). Mikroregion ten jest kultu-rowo najbardziej zbliżony do leżących po polskiej stronie regionów (okoli-ce Ustronia, Wisły itd.). Pozostałe szczegółowe informacje o Euroregionie można znaleźć korzystając z mapy interaktywnej na stronie internetowej http://ts-mapa-cz.semodata.cz/.

Źródło: www.mapy.cz [dostęp: 08.06.2014].

Page 106: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

106

1.3 Szerszy kontekst tworzenia kultury Euroregionu Śląsk CieszyńskiCzeska część Euroregionu Śląsk Cieszyński składa się z 44 gmin (wsi)

i miast, charakteryzujących się dużym procentem ludności polskiej, wi-docznymi przejawami polskiego języka oraz polskiej kultury.

Przedstawione trzy organizacje gmin i miast różnią się jednak między sobą charakterystyką społeczną, gospodarczą, ekologiczną i infrastruktu-ralną. Oznacza to, że dochodzi do kombinacji kultur etnicznych z kultura-mi z innych dziedzin oraz, z obiektywnie podporządkowanym działaniom gospodarczym, sposobem życia w poszczególnych mikroregionach (stowa-rzyszeniach gmin).

Dochodzi do pewnego konfliktu między tradycją, staraniami o utrzy-manie tożsamości narodowej, kulturowej i wyznaniowej po jednej stronie, a procesami industrializacji, a obecnie globalizacji po drugiej stronie. Pro-ces ten zachodzi w całej północno-wschodniej części województwa mo-rawsko-śląskiego. Autostrada D1 biegnąca z Ostrawy do Bogumina dzieli województwo na dwie części. Na zachód od autostrady (poza wąskim pa-sem wzdłuż granicy z Polską pomiędzy Ostrawą a Opawą, tzw. „prajska” – rejon z silnym dawnym osadnictwem niemieckim) znajdują się bardzo ubogie rejony z dużymi problemami ekonomicznymi i społecznymi. Drugą granicą komutacyjną jest droga szybkiego ruchu R48 łącząca Frydek-Mi-stek i Czeski Cieszyn. Między autostradą D1 a drogą szybkiego ruchu R48 znajduje się bardzo trudny obszar, zdominowany przez kopalnie i huty, gdzie odbywa się bolesny proces transformacji. W tym wycinku znaj-duje się część Euroregionu Śląsk Cieszyński i część Euroregionu Beskidy. Na wschód od R48 rozciąga się część Euroregionu Beskidy i część Euro-regionu Śląsk Cieszyński, w których bardzo intensywnie odczuwalna jest globalizacja, szczególnie pod wpływem strategicznej inwestycji koreańskiej korporacji Hyundai (Euroregion Beskidy). Zatem oczywiste jest, że oba Eu-roregiony są podzielone na część prosperującą i część strukturalnie (spo-łecznie i ekonomicznie) poszkodowaną, co ma wyraźny wpływ na styl ży-cia, przenikanie się obu Euroregionów i „globalizację” kultur narodowych oraz powstanie mieszanki multikulturowej. Mieszanie się kultur w cze-skiej części Śląska Cieszyńskiego jest długotrwałym procesem sięgającym głęboko w ubiegłe stulecie, a nawet do końca XIX wieku. Przytoczmy dwa przykłady. Już Petr Bezruč4 w „Pieśniach śląskich”5 w wierszu Toszonowice

4 Zob. http://www.spisovatele.cz/petr-bezruc [dostęp: 25.06.2014].5 Najważniejsze dzieło poetyckie P. Bezruča.

Page 107: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

107

przedstawia wielokulturowy charakter regionu. Opowiada w nim o tożsa-mości człowieka ze Śląska i o języku, w którym mówi. Wiersz opisuje jak poeta idąc z Frydka do Cieszyna spotkał po drodze dziewczynę:

na silnici nadešel jsemumné děvče z Tošonovic....„S Panem Bog᾿, dźeń dobrý, pane.”...Tys-je Polka? „Ni, Moravka.”...„to jen u nás rektor Polák,ten nám dává polské knížky,ale my jen po moravskyřondźimy, co z Tošonovic.”

Dolne i Górne Toszonowice również obecnie znajdują się na pograni-czu regionu cieszyńskiego i regionu Beskidów, gdzie dochodzi do dyfuzji kultury polskiej i morawskiej, a także przenikania się tych języków (tzn. ję-zyka polskiego i interdialektu laskiego). Podobnie bard Jaromír Nohavica opisuje wielokulturowy charakter regionu w piosence Cieszyńska:6

„Gdybym się urodził przed stu latyw moim grodzie,U Larischów dla mej lubej rwałbym kwiatyw ich ogrodzie.Moja żona byłaby starszą córką szewcaKamińskiego, co wcześniej we Lwowie mieszkał.Kochałbym ją i pieściłchyba lat dwieście.

Mieszkalibyśmy na Sachsenbergu,w kamienicy Żyda Kohna,

6 Zob. http://www.nohavica.cz/ [dostęp: 25.06.2014] podany tekst piosenki w przekładzie Artura Andrusa za: http://www.tekstowo.pl/piosenka,artur_andrus,cieszy_ska.html [dostęp: 03.09.2014] – przypis tłumacza.

Page 108: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

108

najpiękniejszą z wszystkich cieszyńską perłąbyłaby ona.

Mówiąc – mieszałaby czeski i polski,szprechałaby czasem, a śmiech by miała boski.Raz na sto lat cud by się dokonał,cud się dokonał.

Gdybym sto lat temu się narodził,byłby ze mnie introligatorU Prochazki bym robił po dwanaście godzini siedem złotych brał za to.Miałbym śliczną żonę i już trzecie dziecię,w zdrowiu żył trzydzieści lat na tym świecieI całe długie życie przede mną,całe piękne dwudzieste stulecie.

Gdybym się urodził przed stu latyi z tobą spotkał,W ogrodzie u Larischów rwałbym kwiatydla ciebie, słodka.Tramwaj by jeździł pod górę za rzekę,słońce wznosiło szlabanu powiekę,A z okien snułby się zapach świątecznych potraw.

Wiatr wieczorami niósłby po mieściepieśni grane w dawnych wiekach.Byłoby lato tysiąc dziewięćset dziesięć,za domem by szumiała rzeka.Widzę tam wszystkich nas – idących brzegiem,mnie, żonę, dzieci pod cieszyńskim niebem.Może i dobrze, że człowiek nie wie,co go czeka.”

Cóż dodać więcej do tekstu pieśni,... każde następne słowo jest zbędne!Zupełnie oczywiste jest, że czeska część Śląska Cieszyńskiego od mniej

więcej 100 lat ma nieco inne tendencje rozwojowe niż polska część.

Page 109: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

109

Na rozwój regionu w czeskiej części wyraźny wpływ miała industrializacja, a ostatnio globalizacja. Czeska część Śląska Cieszyńskiego jest wielonaro-dowa i wielokulturowa. Po polskiej stronie dotychczas tak nie jest. Para-doksalne jest to, że ten odmienny rozwój jeszcze bardziej zwiększa atrak-cyjność euroregionu, jako całości, ze względu na różnorodność i jedność równocześnie. Bardzo charakterystycznym przykładem tej zgodności róż-nic jest połączenie dwóch miast, należących do dwóch państw, w de facto jedno, którym są „bliźnięta jednojajowe” Cieszyn – Czeski Cieszyn.

2. Współczesne aspekty przedsiębiorczości oddziałujące na kulturę w regionach

2.1. Nowo kształtująca się filozofia przedsiębiorczego świata i jego kulturyRozwój przedsiębiorczości w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego,

zwłaszcza na początku XXI wieku, ma zasadniczy wpływ na rozwój kultury w tym regionie. Kultura regionu oraz przedsiębiorczość naturalnie na sie-bie oddziałują i określają cały region w zbiorowej świadomości Republiki Czeskiej. Filozofia XE filozofia współczesności musi być oparta na idei part-nerstwa (współpraca), czego przejawem jest tworzenie wzajemnie korzyst-nych wewnętrznych (wewnątrz firmy, gminy, gospodarstwa domowego, państwa, województwa itd.) oraz zewnętrznych sieci zainteresowanych pod-miotów (pracowników, gmin, firm itd.) nie tylko w dziedzinie ekonomii.7 Chodzi o podstawową zasadę istnienia współczesnej społeczności, która chcąc żyć w harmonii (zgodzie), nie może wracać do tragicznych zdarzeń. Dlatego przenieśmy uwagę nieco dalej. Przedsiębiorczość i życie w ogóle – to rozstrzyganie dylematów wolności. Wolność – to nic innego niż moż-liwość lub konieczność zmiany, ruchu lub spokoju. Elementarnymi zasada-mi zmian są również zasady ruchu i wolności ruchu. Wolność i niewola są możliwością lub koniecznością zmieniania się lub niezmieniania.

Wolność ogólnie, a przedsiębiorczość szczególnie, ma trzy zasadnicze pozycje:

– Domagaj się swojej własnej wolności osobistej, żebyś mógł realizować swoje zdolności, ambicje, żebyś mógł realizować swój potencjał przed-siębiorczości!

7 Z. Mikoláš, Jak zvýšit konkurenceschopnost podniku. Konkurenční potenciál a dynamika podnikání, Praha, Grada 2005, s. 198.

Page 110: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

110

– Toleruj wolność innych, żeby mogli rozwijać się tak jak ty, żeby mogli z tobą konkurować, żebyś mógł się od nich uczyć i rozwijać, żeby cię uzupełniali i rozwijali. Konkurent jest twoim lustrem, a więc potrzebu-jesz go, żebyś widział siebie!

– Oferuj wolność innym, ponieważ konkurent nie jest wrogiem, ale god-nym uwagi rywalem (przeciwnikiem), ma podobną siłę jak ty, dlatego możesz zawierać z nim rozsądne i efektywne sojusze itp.!Przedsiębiorca, przedsiębiorstwo i ogólnie każdy podmiot w  społecz-

ności ludzkiej porusza się pomiędzy dwoma przeciwnymi biegunami: – ekonomia – kultura, – indywidualność – solidarność.

Ekonomia oparta jest na własności i ekwiwalentnej zmianie własno-ści. Mówiąc kolokwialnie, w ekonomii podstawowym pytaniem jest „...ile za to?” Na drugim biegunie znajduje się świat etyki (kultury), wartości, nie-wymiernych przeniesień własności. Na przykład nad grobem swojej matki zazwyczaj nie pytamy „...ile za to, że przyszedłem?” Czy granica pomiędzy dwoma biegunami, etyką i ekonomią, jest nieostra, czasami wręcz absur-dalna? Nadrzędny i określający jest przecież rozwój wartości, wyobrażeń, postaw (a więc kultury) ogólnoludzkich (egzystencjalnych).

Druga para biegunów również ma szczególną dynamikę. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że indywiduum (indywidualny egoizm) dominuje nad wszystkim innym. Konstruktywizm całości, a więc solidarność jednostki z całością i całości z jednostką jest oczywiście tym, co nadaje dodatni efekt synergiczny rozwojowi indywidualnemu i całościowemu. Jeżeli w tych sto-sunkach będą przeważać zjawiska negatywne, destruktywne, to może się zdarzyć, że efekt łączny będzie mniejszy niż suma efektów częściowych (tzn. ujemny efekt synergiczny), lub zgodny (tzn. zerowy lub sterylny). Wtedy całość nie ma sensu.

Czeska część Śląska Cieszyńskiego jest typowym przykładem takiego procesu. Wielonarodowościowy region „produkuje” wielu czołowych ar-tystów, przedsiębiorców oraz ludzi, którzy osiągnęli sukces i popularność w innych dziedzinach, którzy wyrośli „w tyglu” wzajemnie wzbogacających się kultur i mentalności pokrewnych narodów (głównie Czechów – Mora-wian, Słowaków i Polaków). Zatem powstaje efekt multisynergiczny.

Obecnie rozpoczyna się pełen sprzeczności okres, kiedy dochodzi do zmiany (lub wymiany) wartości ekonomicznych na etyczne i odwrotnie. Świat jest inny niż przed dziesięciu laty. Wszystko stoi lub pada, zależnie od tego jak patrzymy na świat i na siebie. Dlatego spotykamy się z działa-

Page 111: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

111

niami o charakterze charytatywnym, pomocą gospodarczą dla państw sła-biej rozwiniętych, z projektami noszącymi nazwy „firma odpowiedzialna społecznie” itd., a ile w tym wszystkim jest kultury i solidarności, a ile in-teresowności, fałszu i PR8, oczywiście również politycznego? Trzeba pod-kreślić, że obecnie te negatywne przejawy „odpowiedzialności społecznej” nie dosięgły Śląska Cieszyńskiego. Jaki zatem jest świat przedsiębiorczości? Czego mamy się spodziewać w regionie Śląska Cieszyńskiego?

Centrum naszej uwagi jest człowiek, jego wszelki widoczny i niewi-doczny potencjał, zarówno dotyczący przedsiębiorczości, pracy jak i życia regionu. To jest główny aspekt postrzegania świata biznesu na początku trzeciego tysiąclecia (ze wszystkimi dramatami i zwrotami współczesnych czasów). Punktem wyjścia musi, więc być analiza krytyczna rzeczywistości, której celem jest odkrycie jej potencjałów i zrozumienie zasad naturalnego porządku jej istnienia. Jak więc należy rozumieć podstawowe pojęcia no-wego świata biznesu w kontekście rozwoju regionu?

Przyjmijmy trzy ekstrema: – Ty (ja, on i inni) jako indywiduum jesteście podstawowym składowym

potencjałem łańcucha produktywności (ugrupowanie), które nazwiemy „przedsiębiorstwem”. Możemy sobie nawet wyobrazić sytuację, łańcuch produktywności ma tylko jedno ogniwo, którym jesteś ty sam w sobie. Jesteś więc „przedsiębiorstwem”. Co oznacza, że: wszystko sam przygo-tuję, wyprodukuję i skonsumuję, w skrócie jesteś Robinsonem.

– Podstawowym producentem twojego potencjału jest twoje gospodar-stwo domowe, w którym reprodukuje się twoja podstawa biologiczna, społeczna, fizyczna, intelektualna i inna. Możemy przyjąć, że gospodar-stwo domowe tworzysz ty sam. Gospodarstwo domowe jest więc wła-ściwie przedsiębiorstwem (firmą), nawet w ekstremalnym przypadku tylko ty (jak Robinson na wyspie).

– Właściwy akt produktywności (proces przebiegający w łańcuchu) to tylko jedno działanie w mikroskopijnym trwaniu czasu. Wydaje się, że przy właściwym doborze odpowiedniej skali czasu chodzi tylko o ja-kiś impuls (wybuch, nagłą zmianę itp.).Podsumowując podane informacje, dochodzimy do zaskakującego

wniosku: przedsiębiorstwem i gospodarstwem domowym jesteś Ty i trwasz, jako produktywna forma (ta bądź inna), jedynie parę chwil. Sam w sobie jesteś producentem i produktem, przy czym jeden zastępuje drugi, a przy

8 Public relations.

Page 112: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

112

tym chodzi o permanentną przemianę potencjału produktywnego, czyli Ciebie! Czy to nie złudzenie? Czy można opisaną sytuację uznać za absurd lub odwrotnie za podstawy „nowego społeczeństwa i ekonomii”?! Jeśli po-równamy życie naszych ojców, nas i naszych dzieci w ciągu ostatnich pięć-dziesięciu lat, nasuwa się odpowiedź, że oczywiście chodzi o nowy świat ludzkiego społeczeństwa, który już wyraźnie wnika w waszą prywatność. Stopniowo tracimy kontrolę nad czasem i jego strukturą, nie potrafimy od-różniać czasu produktywnego (twórczego), pseudo produktywnego (służą-cemu „produktywnemu”) i pozostałych (poświęconych reprodukcji właści-wej podstawy życia człowieka).

Pojawia się problem z odróżnianiem pracy i czasu wolnego. Celowa i sensowna aktywność (praca) nie wynika wyłącznie z ekstensywności (za-kresu) i intensywności (ilości pracy i starań na jednostkę czasu) celowo po-święconego czasu. Np. doradca w ciągu kilku sekund „wyprodukuje” szereg instrukcji, zmianę itp., której efekty są liczone w milionach koron. Chodzi o określoną erupcję wewnętrznego potencjału doradcy, który gromadził przez dziesiątki lat i został właśnie uwolniony w określonych chwilowych warunkach środowiska, w którym doradca jest. Jesteście przekonani, że do-radcy ktoś godziwie zapłaci za ten wkład? Przenigdy! Wśród współczesnych nam ludzi wciąż pokutuje stare przekonanie, że: „jeśli na to wpadł w mo-mencie, to za co miałby dostać tak wysokie honorarium?” Nie uwzględnia się tego, że przez dziesiątki dni, miesięcy czy lat nikt przed nim nie wpadł na ten pomysł, pomimo, że wielu usiłowało. Jako przykład można podać, że np. Jaromír Nohavica (miejscowy bard) udostępnia swoje piosenki bez-płatnie na swoich stronach internetowych (http://www.nohavica.cz/), aby prezentować swoją sztukę. Gdyby oferował je za pieniądze (opłatę), wtedy niewiele osób by wiedziało o jego twórczości i nikt nie chodziłby na jego koncerty, ponieważ nie znano by wartości jego utworów.

Z podanego wynika, że w obecnym czasie zyskują na znaczeniu (a w przyszłości będą typowe) trzy decydujące czynniki kształtujące przed-siębiorcę (lub człowieka przedsiębiorczego):

– rozum, tzn. zdolność człowieka do zrozumienia otaczającego go świata i stworzenia z niego nowej formy (produktu, usługi, mutacji przyrody itd., chociażby samej w sobie),

– aktywność, tzn. możliwość, zdolność i chęć zrobienia czegoś, przepro-wadzenia akcji, wcielenia idei w rzeczywistość, w praktykę,

– potrzeba wykorzystania swojego potencjału lub potrzeba wykorzystania swojego rozumu i aktywności.

Page 113: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

113

Do opisania tej sytuacji proponuje się powszechnie stosowany termin przedsiębiorczość. Przedsiębiorczość to połączenie rozumu i odpowied-niej aktywności. Prof. H. Bieniok z UE w Katowicach zaznacza, że chodzi o kombinację kreatywności, inicjatywy i aktywności. Człowiek w konkret-nej sytuacji, reagujący (odzwierciedlający) lub poszukujący konkretnej i adekwatnej (odpowiadającej) potrzeby. Innymi słowy przedsiębiorczość to potencjał (dyspozycja) aktywności twórczej (z wykorzystaniem rozumu) zmierzające do zaspokojenia realnych materialnych i niematerialnych, ale także wirtualnych (pozornych) potrzeb. Chodzi o połączenie dodatnich potencjałów człowieka (zasobów ludzkich) w konkretnych warunkach z ujemnymi potencjałami (potrzebami) otaczającego świata. Jaromír Noha-vica podane twierdzenie stosuje w praktyce.

Przedsiębiorczość można zatem scharakteryzować jako określony spo-sób myślenia i zachowań ludzi, z reguły właścicieli organizacji (przedsię-biorców), menedżerów i właściwie każdego człowieka. Przedsiębiorczość to zdolność odpowiedniego w czasie znalezienia lub stworzenia, a następ-nie celowego (sensownego) i skutecznego (zastosowania gospodarczego) wykorzystania możliwości biznesowych lub innych, które powstają w wy-niku aktywnej interakcji podmiotu gospodarczego (lub innego) z otocze-niem. Śląsk Cieszyński charakteryzuje się taką przedsiębiorczością, wystar-czy spojrzeć na ten region z samolotu po zachodzie słońca. W porównaniu z sąsiednimi „ciemnymi” regionami, w których w godzinach przedwieczor-nych – z powodu braku przedsiębiorczości, chęci aktywnego życia – „za-miera wszelkie życie”, Śląsk Cieszyński jaśnieje (zapalają się światła skle-pów, gospód, serwisów, fabryk, dworców autobusowych i kolejowych itp.).

Wyjściowe pojęcie przedsiębiorczość przenika do kolejnych pojęć: przed-siębiorca, przedsiębiorstwo, działalność gospodarcza i środowisko biz-nesowe. Skoncentrowanym przejawem przedsiębiorczości z procesowego punktu widzenia jest prowadzenie działalności gospodarczej. Prowadzenie działalności gospodarczej to ogół czynności wykonywanych przez przed-siębiorcę lub przedsiębiorstwo (przedsiębiorcę wtórnego) we własnym imie-niu i na własną odpowiedzialność (ryzyko, niebezpieczeństwo) w celu osią-gnięcia zysku (nie tylko w sensie ekonomicznym) lub wzmocnienia swojego potencjału (zasobów, potrzeb itp.) Główną siłą napędową działalności go-spodarczej i nośnikiem przedsiębiorczości jest przedsiębiorca. Bez względu na konkretne rozwiązania prawne za przedsiębiorcę należy uważać każdego, kto jest przedsiębiorczy lub jest wyposażony w odpowiedni potencjał przed-siębiorczości, niezależnie od tego czy jest pracownikiem, przedsiębiorcą

Page 114: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

114

prowadzącym własną działalność gospodarczą czy akcjonariuszem. Chodzi zatem wyłącznie o historyczną formę (prawa pisanego lub zwyczajowego), w którą została wtłoczona konkretna treść pojęcia działalność gospodarcza lub przedsiębiorca. Innowacje i przedsiębiorczość są dlatego potrzebne za-równo ogólnie w społeczeństwie, jak i w instytucjach administracji publicz-nej i samorządowych, czy też w sferze biznesowej. Żebyśmy mogli pokonać oznaki kryzysu w gospodarce europejskiej, potrzebujemy przedsiębiorcze-go społeczeństwa, w którym innowacje i przedsiębiorczość byłyby stanem normalnym, stałym i ciągłym. Musi zmienić się kultura europejskiego spo-łeczeństwa. Inspirujące jest, że w regionie Śląska Cieszyńskiego ta kultura już się kształtuje i rozwija. Wystarczy przejechać przez miejscowości po obu stronach Olzy/Olše i Wisły a zobaczymy, jak dynamicznie rozwijają się małe i średnie przedsiębiorstwa np. w Czeskim Cieszynie, Cieszynie, w okolicy Trzyńca, Jabłonkowa, Ustronia czy Wisły. Przedsiębiorczość z praktycznego i teoretycznego punktu widzenia zyskuje nowy wymiar.

Przedsiębiorca to człowiek (osoba fizyczna) lub właściciel zasobów, ak-tywnie zaspakajający potrzeby w celu wzmocnienia swojego potencjału (zasobów, potrzeb, zysku itd.) Prosperującym przedsiębiorcą jest ten, kto perspektywicznie i permanentnie wzmacnia swój własny potencjał bizne-sowy. Zatem osiąganie maksymalnych zysków nie zawsze oznacza mak-symalny wzrost przedsiębiorczości. Czasami mniejszy zysk może tworzyć (przynosić) większy potencjał przedsiębiorczości. Inaczej mówiąc, najlep-szy jest ten przedsiębiorca, który regularnie osiąga maksymalną możliwą opłacalność i równocześnie permanentnie (długofalowo) zapewnia wystar-czający potencjał biznesowy, konieczny do właściwego dostosowania się do potrzeb środowiska biznesowego. Ciekawy pogląd przedstawił podczas drugiej wojny światowej W. Churchill: „przedsiębiorcy bywają uważani bądź za wilka, którego należy zabić, bądź za krowę, którą należy nieustannie doić. A tymczasem powinni być uważani za konia, który ciągnie wóz…”. Rozej-rzyjmy się dookoła siebie i potwierdźmy, że to mądre słowa. Dochodzimy do wniosku, że nowa rzeczywistość proponuje nowy obraz przedsiębiorcy, przedsiębiorstwa i środowiska biznesowego oraz zależności między nimi. Musimy uwzględniać coraz szersze pojęcie grup interesów (po angielsku „stakeholders”). Podstawą harmonijnego wykorzystywania dostępnych po-tencjałów jest dobrowolne przekazywanie wartości, wyobrażeń i postaw wo-bec wspomnianych relacji społecznych i biznesowych. Nośną zasadą nowego świata przedsiębiorczości musi być jego kultura. Kultura przedsiębiorczości w różnych przejawach (narodowościowych, regionalnych, zawodowych itd.).

Page 115: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

115

Przedsiębiorcy nowego świata przedsiębiorczości muszą zastąpić starą filozofię KO-KO nowym spojrzeniem w duchu OK-OK. Oczywiście oba światy przez długi czas będą się przenikać i na siebie oddziaływać. Poza aniołami były, są i będą w świecie przedsiębiorczości także diabły. Śledzenie i osiąganie wspólnych celów całości, bez tracenia przez członka sojuszu (regionu, stowarzyszenia, sieci itp.) jego tożsamości, integralności i suwe-renności, daje wyjątkowy efekt wspólny (całościowy, synergiczny). Poja-wiła się potrzeba tworzenia sojuszy (stowarzyszeń, klastrów, konsorcjów itp.), która od każdego podmiotu (przedsiębiorstwa, szkoły, gminy, grupy interesów itp.) wymaga zdolności znajdowania i tworzenia sprzymierzeń-ców, wspólnego z nimi rozwiązywania problemów i szukania możliwości ich pokonania, uczestnictwa we wspólnych wynikach, przyzwyczajenia się „do panowania nad sobą” i zdolności tłumienia konfliktów. W taki sposób należy zapobiegać działaniom konkurencyjnym w stylu KO-KO. Zasady partycypacji stopniowo stają się we współczesnej przedsiębiorczości i przy powszechnym współistnieniu niezbędne dla przedsiębiorstw, gmin i po-zostałych instytucji, a także dla każdego mieszkańca regionu. Euroregiony Śląsk Cieszyński i Beskidy są typowym aktywnym dążeniem gmin i miast do stowarzyszania się w konkretnym celu i z jasnym sensem istnienia.

Kolejnym fenomenem, umożliwiającym zrozumienie nowego świa-ta przedsiębiorczości i rozwoju regionu, jest wytyczenie środowiska biznesowego, które ma wpływ na przedsiębiorczość, przedsiębiorców i przedsiębiorstwa, jako ogół istotnych czynników zewnętrznych (makro i mezośrodowisk) oraz wewnętrznych (mikrośrodowisk).

Środowisko biznesowe jest integralną częścią środowiska naturalnego tak samo jak przedsiębiorczość jest integralną częścią życia. Jeśli spojrzy-my na środowisko naturalne w świetle najnowszych osiągnięć badawczych, to zupełnie oczywiste jest, że środowisko naturalne dzieli się na dwa poziomy (A, B) i dwie formy (1, 2), jak zostało to przedstawione w tabeli.

Środowisko naturalne Materialne (1) Niematerialne (2)

Biznesowe (A) A1 A2

Pozostałe (B) B1 B2

Źródło: opracowanie własne.

TABELA 1. POJĘCIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO W SZERSZ YM KONTEKŚCIE

Page 116: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

116

Współczesne „zielone” inicjatywy ekologiczne koncentrują się na roz-wiązywaniu problematyki schematycznie przedstawionej jako pole B1. Lewicowe siły polityczne, często wyłącznie ideowo, celują swoimi argu-mentami w pole B2. Przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa problematykę pola A1 często traktują, jako zło konieczne! Nadejście ekonomii cyfrowej i wir-tualnej otwiera nierozwiązane kwestie z pola A2. Przy tym wszystkim, co podano powyżej, nie można jednej problematyki (pola) stawiać wyżej niż drugiej.

Środowisko naturalne w formie środowiska biznesowego jest niezastąpionym elementem składowym harmonizacji rozwoju przedsię-biorczości i regionu. Należy do podstawowych składników emancypacji (lub wyzwolenia, uwolnienia) społeczności (regionu) od starych zasad lub paradygmatów i wyznaczenia nowego świata przedsiębiorczości i życia.

Musimy sobie uświadomić, że człowiek, jako istota i jako osobowość, nie może być w swojej istocie inny w pracy, a inny w pozostałym życiu. Gdyby tak było, to byłby rozdarty, często wręcz patologicznie zdezintegro-wany (straciłby integralność osobowości). Dlatego pracodawcy nie wolno „wyciągać” z człowieka tylko siły roboczej, a reszty „porzucać” przed bra-mą przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo musi być dobrym sąsiadem, a re-gion musi być dobrym gospodarzem. Nawet małe firmy są nierozłącznym składnikiem środowiska biznesowego i naturalnego gminy lub regionu. W nowoczesnych przedsiębiorstwach (zwłaszcza przychodzących z Azji) w stosunku pomiędzy pracownikiem a pracodawcą przewija się idea rodzi-ny, nawet w odniesieniu do krewnych niepracujących w takiej samej or-ganizacji. Jak zebrać w jedną całość wszystko, co zostało podane powyżej? Musimy spojrzeć na rzeczywistość systemowo lub organicznie, całościowo, a więc uwzględniając zależności i wzajemne uwarunkowania. Należy sobie uświadomić, że podstawą rozwoju regionu jest rodzina (lub gospodarstwo domowe), która kształtuje kulturę regionu, kształtuje kreatywność i przed-siębiorczość, jako istotny czynnik harmonijnego rozwoju gospodarczego i społecznego, zgodnego z troską o środowisko naturalne. To jest konkret-ny przejaw społecznego odpowiedzialnego rozwoju regionu i jego działań w dziedzinie przedsiębiorczości. Tak właśnie należy rozumieć transfor-mację profilu kulturowego czeskiej części euroregionu (tzn. wpływ na toż-samość regionu w kontekście praktycznych przejawów). Chodzi o świat jedności przeciwieństw, a więc historycznie sprawdzone wartości i przeka-zana tradycja kulturowa musi asymilować procesy i przejawy globalizacji rzeczywistości gospodarczej, wraz z ich zasadniczymi zmianami. Mówiąc

Page 117: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

117

obrazowo, Andrzej z Kocobędza nie może być jednego dnia wieczorem w PZKO ortodoksyjnym Polakiem, a drugiego dnia rano w ponadnarodo-wej korporacji „bezkształtnym i niezidentyfikowanym operatorem”. Oba światy swojego życia musi zintegrować w formę współczesnego wolnego człowieka z własną tożsamością narodową i globalnym (transnarodowym) zasięgiem. W ostatnich dziesięciu latach takie procesy stały się codzienno-ścią czeskiej części euroregionów Śląsk Cieszyński i Beskidy.

2.2. Dynamizm innowacyjny, inwestycje i harmonizacja rozwoju regionu.Decyzja o podjęciu działalności gospodarczej jest zazwyczaj osobistym

(subiektywnym, wewnętrznym) procesem wyboru każdego, kto się nad tym zastanawia. Powody takiej decyzji mogą być różne. Człowiek np. stra-cił zatrudnienie lub ma inne powody do zastanawiania się nad rozpoczę-ciem działalności gospodarczej. Chodzi o skomplikowaną strukturę zbioru impulsów, odczuć i pytań. Nie można na nie odpowiedzieć, jeśli nie od-powie się na pytania w rodzaju: jaka jest moja misja i wizja życia. Przede wszystkim nasuwa się potrzeba ustalenia osobistej pozycji społecznej (konkretnego człowieka) w społeczeństwie, rodzinie, gminie, społeczno-ści lokalnej itp. Jeżeli człowiek realnie lub prawnie nie spełnia warunków aktywności ekonomicznej, staje się człowiekiem potrzebnym społecznie i ekonomicznie niepotrzebnym (chodzi o dzieci, które ustawowo nie mogą być podmiotami gospodarczymi, emerytów, obywateli ograniczonych w jakikolwiek sposób, np. zdrowotnie, bezrobotnych itd.). Na początku XXI wieku w krajach rozwiniętych proces destrukcji tradycyjnej kultury jest zaawansowany na tyle, że powstaje nowa grupa społeczna – ludzi spo-łecznie niepotrzebnych (którzy są przez większościowe społeczeństwo wy-rzucani na margines lub poza społeczność9). Jest to typowy przykład wyob-cowania ludzi i rozpadu kultury regionu.10

Jeżeli nie istnieje ekonomiczna potrzebność człowieka, nie można na-wet mówić o możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Ponieważ

9 Chodzi np. o bezdomnych, osoby społecznie wykluczone itd. Przykładem tego trendu może być fakt, że w dużych miastach i ich okolicach (np. w Pradze) aż 50% pogrzebów odbywa się bez cere-monii i na koszt gmin lub miast, ponieważ rodziny rozpadły się i zainteresowanie dzieci oraz naj-bliższego otoczenia zmarłym jest zerowe.

10 Tak zdestrukturyzowane regiony ekonomicznie, społecznie i kulturowo polaryzują, wygląda to tak, że po jednej stronie są ludzie niepotrzebni społecznie (w większości wykluczeni ze społeczeństwa nie z ich woli, a po drugiej stronie ludzie niepotrzebni ekonomicznie, a więc rentierzy (pobierający rentę z kapitału finansowego, wynajmu, z tytułu praw itd.), którzy nie tworzą żadnej wartości doda-nej (ani ekonomicznej, ani moralnej, kulturowej, ekologicznej czy jakiejkolwiek innej), ale wyłącznie wysysają społeczność (wspólnotę, region) jak aspołeczne pijawki.

Page 118: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

118

obywatel musi mieć określone predyspozycje, posiadać jakiś potencjał to-waru, kapitału itd., który rynek pracy chce zaakceptować. Jeśli człowiek jest ekonomicznie potrzebny, może się zastanawiać czy rozpocząć działalność czy zatrudnić się, jako pracownik. Po uwzględnieniu wszystkich warunków „może rozważać” – chcemy przez to podkreślić taką możliwość, że: czło-wiek ma odpowiedni potencjał, istnieje odpowiednie zapotrzebowanie, ale człowiek nie jest aktywny. W skrócie nie interesuje go działalność gospo-darcza (ekonomia mówi o naturalnej stopie bezrobocia itp. – należy wspo-mnieć, że w tym kontekście wypadałoby powiedzieć również o naturalnej stopie braku przedsiębiorczości). Jeśli istnieje zainteresowanie aktywnością ekonomiczną, to dopiero wtedy należy sobie postawić pytanie, czy zostać pracownikiem najemnym czy prowadzić własną działalność? Proces decy-zyjny ma wiele kryteriów i wariantów, na które mają wpływ trudności kapi-tałowe prowadzenia działalności itd.

Przedsiębiorca jest głównym motorem działalności gospodarczej i no-śnikiem przedsiębiorczości w danej przestrzeni (gminie, regionie itp.), jest twórcą wartości dodanej (ekonomicznej, społecznej, kulturowej, ekologicz-nej lub innej wartości dodanej). Z prymarnego punktu widzenia przedsię-biorcą jest osoba fizyczna lub grupa osób fizycznych, która posiada zaso-by, efektywnie zaspakaja potrzeby w celu wzmocnienia swojego potencjału (zasobów, potrzeb, zysku itd.). Sekundarnym przedsiębiorcą jest przedsię-biorstwo, które prowadzi działalność tylko z woli pierwotnego przedsię-biorcy (właściciela). Prosperujący przedsiębiorca (prymarny i sekundarny) perspektywicznie i permanentnie podnosi (umacnia) swój własny poten-cjał biznesowy. Przedsiębiorstwo jest zatem narzędziem działalności go-spodarczej przedsiębiorcy (właściciela), które jest alokowane w konkretnej lokalizacji, miejscowości, regionie itp.

Przedsiębiorca nadaje sens całemu istnieniu przedsiębiorstwa, kształtu-je środowisko biznesowe, określa sam siebie w środowisku. Musi być naj-aktywniejszym z ekonomicznie aktywnych, inaczej nie przeżyje pod lawiną różnych rodzajów ryzyka. Bycie przedsiębiorcą jest tak skomplikowanym fenomenem przedsiębiorczości (lub życia), że radzą sobie z nim tylko kom-petentni. Przedsiębiorca ma dwie drogi rozwoju. Może pozostać drobnym podmiotem gospodarczym, sam w sobie być przedsiębiorcą i przedsię-biorstwem (zatrudniać minimalną liczbę pracowników, bądź nawet wcale ich nie potrzebować w swojej działalności). Drugą drogą jest zbudowanie przez przedsiębiorcę swojego narzędzia działalności gospodarczej tzn. zbu-dowanie przedsiębiorstwa, które będzie posiadał.

Page 119: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

119

Istotą działalności gospodarczej i posłannictwem przedsiębiorcy oraz pozostałych powiązanych pojęć jest „przedsiębiorczość”. Przedsiębior-czość zawiera w sobie istotę działania i energii, która prowadzi do przeło-mu w stylu życia, tzn. do decyzji, że chcę, muszę prowadzić działalność itp. Decyzja o rozpoczęciu prowadzenia działalności oznacza zdecydowanie się na radykalną zmianę środowiska pracy. Z osoby będącej „pracowni-kiem najemnym”, człowiek zmienia się w osobę „samodzielną zarobkowo” (w tym przypadku nie mam na myśli tylko indywidualnego przedsiębior-cy), a więc osobę prowadzącą działalność, stosunkowo niezależną i mającą pod sobą osoby uzależnione od jej woli, sukcesu bądź porażki w prowadze-niu działalności, osobę posiadającą przedsiębiorstwa itd.

Jest również zupełnie oczywiste, że przedsiębiorca (lub przedsiębior-stwo) jako właściciel biorący pod uwagę niepewności i ryzyko prowadzenia działalności, permanentnie profiluje i kształtuje swoje portfolio właściciela (przedsiębiorcy). Łańcuch własności i biznesu (portfolio przedsiębiorcy) może się dalej rozwijać (przedsiębiorca posiada więcej przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa posiadają dalsze przedsiębiorstwa itd.).

Wejście w trzecie tysiąclecie zmienia formę prowadzenia działalności i zachowania przedsiębiorców. Towarzyszy mu hasło „Wprowadzaj in-nowacje lub giń!” itp. Jest to jednakże tylko jedna strona medalu, ponie-waż życie to zmiana. Musimy dostrzegać także źródła i cele tych zmian. Przedsiębiorczość (tudzież procesy innowacyjne) są ograniczone czasem reprodukcji. Podstawową praktycznie mierzalną jednostką jest interwał dzienny, tzn. dwadzieścia cztery godziny czasu astronomicznego. Jeśli sformułujemy tezę, że nowa ekonomia oparta jest na potencjale ludzkim, który „wynajmuje” pozostałe czynniki produkcji, to podstawową kwestią przedsiębiorczości jest reprodukcja zdrowia fizycznego i umysłowego oraz potencjału ludzi w danym cyklu czasowym (dzień, tydzień, miesiąc, rok itp.) Reprodukcja ludzkiego zdrowia i potencjału związana jest z ja-kością i harmonizacją czasu właścicieli, pracowników, rodziny, przedsię-biorstwa, gminy, regionu itd.11 Reprodukcję pozostałych czynników wy-twórczych (ziemi, budynków, maszyn, technologii, materiałów, zasobów

11 J. Truneček w opozycji do człowieka, jako Homo economicus, stawia inne pojęcie uwzględniające postawę człowieka wobec swojego życia oraz stosunku do „wkładu energii życiowej i swoich sta-rań w cel”. Homo iracionalis, Homo altruicus, Homo deprivantuds, Homo humanicus („Moderní řízení” 7/2010, str. 15-18) Tam też określa model ekonomii umiejętności, w którym podkreśla ludzki potencjał (poza potencjałem fizycznym – siły roboczej) należy również dostrzegać potencjał intelek-tualny, emocjonalny, społeczny i moralny człowieka.

Page 120: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

120

finansowych itd.) musimy postrzegać jako procesy wspierające uzupeł-niające lub towarzyszące.

Z poprzednich akapitów wynika, że zmiana (innowacja) jest warunkiem koniecznym, ale nigdy niewystarczającym, przedsiębiorczości i codzien-nego życia człowieka. Podstawą zmian jest inwestycja (wkład) potencjału lub wkład ludzkiego zdrowia, pozostałych potencjałów i czasu o określo-nej jakości, formie i strukturze. Inwestycję pojmujemy zatem w znacznie szerszym sensie niż to przedstawiano do tej pory w normalnej praktyce lub teorii. Chodzi o wkład jakiegokolwiek potencjału (formy materii lub ener-gii, poznania itd.) w określonej czasoprzestrzeni. Inwestycja jest również pierwszą (przedprodukcyjną) realną fazą reprodukcji potencjału człowie-ka, przedsiębiorstwa, regionu itd.

Celem inwestora jest wprowadzenie potencjału w taki sposób transfor-macji, w którym występuje jak najmniej strat, co w większości jest osiąga-ne przez jak najkrótsze spektrum strat (lub jak najmniejszą liczbę działań transformacyjnych). Wyraźny postęp w tym kierunku odnotowano wraz z pojawieniem się mikro-elektronizacji, nanotechnologii itp. Nowe możli-wości oferuje również cyfryzacja, biologizacja i inżynieria genetyczna itd.

Inwestycja to nie tylko zakup maszyn, ziemi, domu czy przedsię-biorstw, ale także założenie rodziny, spłodzenie potomków, inwestycją jest również podnoszenie wykształcenia, dbałość o zdrowie, włączenie się w życie społeczne itp.

Ryzykowność działań inwestycyjnych (lub innowacyjnych) wciąż wzra-sta, ponieważ inwestowane potencjały rozpadają się na szereg cyklów re-produkcyjnych o różnym czasie trwania.

Za podstawowe cykle transformacyjne (inwestycyjne) przedsiębior-stwa można uznać:1) cykl inwencyjno-innowacyjny, tzn. postępujący proces badań teore-

tycznych i aplikacyjnych, lub rozwoju,2) cykl handlowo-marketingowy, który szybko reaguje nie tylko na po-

trzeby konsumentów, ale często również odwrotnie, na zmiany inno-wacyjne, wywołujące nowe potrzeby ostatecznych odbiorców, wtedy ma miejsce kształtowanie ich stylu życia i filozofii,

3) cykl prawnie-normatywny, który towarzyszy procesom ekonomicznym i społecznym od pojawienia się inwencji (ochrona praw autorskich itp.) aż do likwidacji produktu (przepisy ekologiczne itp.),

4) cykl kapitałowo-finansowy, charakteryzujący się poszukiwaniem opti-mum przepływu finansowego i ceny pieniędzy (lub kapitału finansowego),

Page 121: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

121

5) cykl merytoryczny (reprodukcja potencjału materialnego i niematerial-nego), który najczęściej jest najdłuższy i jest substancją „materialną” lub energetyczną, albo nośnikiem pozostałych cykli.

Najważniejsze kwestie inwestowania (reprodukcji) potencjału wiążą się z harmonizacją podanych cykli, które mają różne długości trwania. Im większa jest dysharmonia cykli (częstotliwość zmian), tym więcej pojawia się strat potencjału.12

Kolejnym znaczącym czynnikiem inwestowania jest rozwój środowiska biznesowego. Chodzi o makrośrodowisko, mezo i mikrośrodowisko. De-cydujące znaczenie dla inwestowania ma mezośrodowisko (środowisko regionalne), na które oddziałuje zarówno makrośrodowisko (wzrost eko-nomiczny, inflacja, bezrobocie, międzynarodowe stosunki gospodarcze i sytuacja polityczna) jak i mikrośrodowisko (sztuka posiadania, kierowa-nia ludźmi, zaspakajania potrzeb i komunikowania się ze środowiskiem ze-wnętrznym).

Mezośrodowisko biznesowe (lub środowisko regionalne) opisują przede wszystkim następujące charakterystyki:

– środowisko naturalne i czynniki ekologiczne, – infrastruktura komunikacyjna i techniczna, – infrastruktura ekonomiczna i społeczna, – pilotażowe (wiodące) podmioty i siła ekonomiczna regionu.

Każdy z wyżej podanych poziomów charakterystyk mezośrodowiska biznesowego, będący skoncentrowaną formą codziennego realnego kon-taktu firm z czasoprzestrzenią, ma inną częstotliwość zmian. Poprzez in-westowanie potencjału wnikamy w środowisko biznesowe (makro, mezo, mikro) i spotykamy się z konfrontacją potencjału z inwestycją (przedsię-wzięciem biznesowym, projektem) oraz środowiskiem biznesowym. Inwe-stor (przedsiębiorca, przedsiębiorstwo) spotyka się z nowym fenomenem – relatywnością i synergią czasu. Głównym problemem rozwoju regio-nalnego jest zharmonizowanie rozwoju organizacji pilotażowej (przed-siębiorstwa, podmiotu kluczowego) i regionu z dynamiką typowej dla niego kultury ogólnej i ekonomicznej, a przede wszystkim z jego tożsamo-ścią. Mówiąc konkretnie: zapewnić zachowanie tradycyjnych, historycz-nie uwarunkowanych, wartości kulturowych, wizji i rytuałów, a przede

12 S. Häuser („Moderní řízení” 7/2010, str. 29) stwierdza „Transformacja zarządzania firmą wymaga stworzenia profesjonalnego systemu wewnętrznych innowacji, który będzie efektywniejszy niż innowa-cje środowiska zewnętrznego.”

Page 122: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

122

wszystkim tożsamości Śląska Cieszyńskiego w okresie dynamicznego i nie-pozbawionego turbulencji przenikania i oddziaływania na region czynni-ków globalnych oraz rzeczywistości. Oznacza to, że region musi zachować swoją tożsamość i zyskać globalną dynamikę, w przeciwnym przypadku rozpłynie się w dyfuzyjnych procesach globalizacyjnych w nieokreślony twór społeczny. Czeska część Śląska Cieszyńskiego już odczuwa te wpły-wy. Obok siebie w rozwój przedsiębiorczości intensywnie inwestują Polacy (obywatele Republiki Czeskiej), Polacy z Polski, Słowacy (z Republiki Cze-skiej i Słowackiej), Koreańczycy i inwestorzy i innych krajów. Dochodzi do zderzenia różnych kultur, sposobów myślenia i odmiennych stylów pracy, sposobów prowadzenia działalności gospodarczej itd.

2.3. IDINMOSU-R, model konkurencyjności regionu w globalnym środowisku turbulentnym

Współczesny rozwój regionu wymaga, aby region był konkurencyjny. Obecnie do bycia konkurencyjnym i atrakcyjnym nie wystarcza tylko to, by rozwijał tradycje i dbał o zabytki kultury lub stan środowiska natural-nego. Współcześnie region musi być zrównoważony w wielu dziedzinach, przede wszystkim charakteryzować się zharmonizowaniem rozwoju po-tencjału ludzkiego, infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, środo-wiska naturalnego itd. z dynamiką strategicznych inwestycji w regionie. W modelu IDINMOSU-R13 konkurencyjności regionu upatruje się nie tyl-ko w zdrowiu gospodarczym regionu, ale przede wszystkim w jego tożsa-mości, integralności, suwerenności i mobilności. Konkurencyjność (zdol-ność przetrwania) regionu określa siła konkurencji regionu, przy czym siła konkurencji jest uwarunkowana stopniem siły i mobilności regionu w szer-szym środowisku (państwie, Unii Europejskiej itd.).

Tożsamość, integralność, mobilność i suwerenność regionu są znaczą-cymi składnikami jego potencjału konkurencyjnego. Tożsamość regionu to zbiór cech wewnętrznych i zewnętrznych, które go realnie (w żadnym przypadku nie formalnie) identyfikują w szerszym środowisku. Chodzi o  swoistą osobowość, znalezienie własnego JA regionu w otaczającym świecie. Tożsamość regionu to znalezienie i zrozumienie przesłania, roli i istoty własnego wizerunku. Tożsamość regionu można określać przy po-

13 Chodzi o transformację modelu konkurencyjności przedsiębiorstw IDINMOSU (zob. Z. Mikoláš, 2011) do warunków regionu. Należy zwrócić uwagę, że w niniejszej publikacji ten model konku-rencyjności regionu został przedstawiony po raz pierwszy, jako odpowiedź na potrzeby wynikające z obiektywnych badań Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Page 123: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

123

mocy różnych cech, jednak pięć następujących cech z pewnością należy do najważniejszych:1) idea – nośna myśl, reprezentująca istotę istnienia regionu, która staje

się wizją regionu i w skoncentrowanej formie dojrzewa stając się jego planem rozwoju,

2) totem – reprezentacyjne miejsce idei – lokalizacja, miejsce, obiekt, któ-ry ucieleśnia ideę w formie przestrzennej,

3) dizajn – estetyczny, audiowizualny itp. wizerunek idei rozwijanej przez totem i pozostałe cechy tożsamości,

4) rytuał – zachowania, komunikacja, procesy itp. wywodzące się z idei i realizujące jej treść,

5) innowacje – proces przemian idei, totemu, dizajnu i rytuału w nowe formy rozwoju.

Dla rozwoju Śląska Cieszyńskiego, jako euroregionu, zarówno w przy-padku strony czeskiej, jak i polskiej, należy te pięć cech zidentyfikować i zawrzeć w dokumentach rozwojowych. Tożsamość regionu staje się obecnie kluczowym czynnikiem konkurencyjności w kontekście europej-skim. W praktyce możemy się nawet spotkać z absurdalnymi mutacjami przejawu tożsamości w walce konkurencyjnej, którymi są naśladownictwo („kameleonizm”), kradzież, wzajemne konkurowanie ze sobą podobnych tożsamości (kanibalizm) itp. Na przykład: w sieciach handlowych pod re-gionalną nazwą są sprzedawane produkty, pochodzące z innego regionu (np. wykorzystuje się nazwy własne – wafle Opavia nie są z Opawy, Ta-tranky nie są z Tatr itp.), naśladuje się oznaczenie (np. zarys gór), dizajn (typowe kolory i kształty), rytuały konkurencji (np. muzyka, tańce, sposób powitania i in.) itd. Sztaby specjalistów badają kluczowe postulaty kościo-łów, znanych lokalizacji itd., aby nazwa i kolor produktu, zachowanie firmy na rynku itp. nie były sprzeczne z wiarą, zwyczajami mieszkańców nie tyl-ko w jednym kraju czy regionie, ale jeżeli to możliwe, w skali globalnej. Po-szukuje się globalnego konsumenta. Jest to nowy trend rozwoju konkuren-cyjności firm i regionów. Nie każdy region w oparciu o potencjał osiągnie sukces, dlatego szuka się nowych form i nowych kształtów rozwoju oraz nowych form współpracy regionów, aby osiągnąć dodatni efekt synergicz-ny i wzmocnić tożsamość „siły wiodącej” (np. głównej firmy, najważniej-szego zabytku kultury lub całego regionu).

Typowym przykładem odmiennego procesu określania tożsamości re-gionu są sąsiadujące euroregiony Śląsk Cieszyński i Beskidy. Tożsamość

Page 124: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

124

Euroregionu Śląsk Cieszyński ma głębokie korzenie historyczne i rozwija się właściwie naturalnie i nieformalnie. Natomiast tożsamość Euroregio-nu Beskidy jest budowana „odgórnie”, a pojęcie „Beskidy” jest wyłącznie wspólnym oznaczeniem wspólnego totemu – Pogórza Beskidzkiego, któ-re znajduje się w trzech tworzących go regionach w Republice Czeskiej, na Słowacji i w Polsce.

Integralność regionu wynika z jego spójności. Integralność zawiera dwa przeciwieństwa regionu. Z jednej strony jest to elastyczność i dyna-mika wynikająca z tego, że obywatele, czy poszczególne składniki regionu (firmy, drużyny sportowe, gminy itp.), mają swoją własną tożsamość (oso-bowość). Z drugiej strony tę zindywidualizowaną tożsamość łączą z cało-ścią tzn. regionem lub region ze „swoją” formacją, stowarzyszeniem itp. (np. województwem, regionem przygranicznym itd.). Nie istnieje tylko jedna lub druga cecha integralności, ponieważ region lub ugrupowanie re-gionu (lub gmin, miast itd.) styka się z problemami ekonomicznymi, spo-łecznymi i innymi, i dopiero wcześniej lub później dojrzewa do swojego rozwiązania.

Mobilność jest potencjałem (dyspozycją) regionu w formie zdolno-ści i możliwości reagowania na zmiany wewnątrz i na zewnątrz regionu. Mobilność przejawia się jako ruch regionu w czasoprzestrzeni, jako prze-mieszczanie się elementów materialnych i niematerialnych, relacji i działań regionu; chodzi tu także o zdolność i możliwość regionu do adaptacji i roz-woju z uwzględnieniem bodźców wewnętrznych i zewnętrznych. Patrząc ex post, mobilność regionu jest opisywana takimi słowami, jak: rozwój czy wydarzenia kluczowe dla regionu, wyznaczniki historyczne regionu itd. (patrz np. tekst na początku tego artykułu, odsyłacze do stron interneto-wych regionu itd.).

Suwerenność charakteryzuje pozycję regionu w środowisku bizneso-wym, kulturowym, prawnym i in. lub w środowisku naturalnym w naj-szerszym rozumieniu (patrz tekst powyżej). Region jest suwerenny, jeżeli ma realną (nie tylko formalną) możliwość decydowania o swoim rozwo-ju, z uwzględnieniem jego celów z efektywności i równocześnie ma realną możliwość, by takie decyzje efektywnie realizować.

Jeżeli charakterystyki tożsamości, integralności, mobilności i suwe-renności regionu są niepełne lub rozmyte, występuje znaczne ryzyko za-grożenia jego zdrowego rozwoju (lub przetrwania). Ryzyko utraty poda-nych charakterystyk nie jest w swoim efekcie ukierunkowane wyłącznie przeciwko instytucjom administracyjnymi i samorządowym regionu,

Page 125: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

125

miejscowym przedsiębiorstwom i działającym tu organizacjom, jego go-ściom i odwiedzającym, ale przede wszystkim przeciwko jego własnym obywatelom i ich podstawowym jednostkom składowym – rodzinom (gospodarstwom domowym). Dysharmonia tożsamości, integralności, mobilności i suwerenności regionu zagraża jego mieszkańcom nie tylko ekonomiczne, często również społecznie, politycznie lub egzystencjal-nie (szczególnie w przypadku bogacenia się inwestorów kosztem miej-scowych małych firm, pracowników, gmin, lokalnego środowiska na-turalnego itp.), dlatego należy wyrazić opinię, że nie wystarczy szukać konkurencyjności regionu w jego zdrowiu gospodarczym (prospericie), we wzroście zatrudnienia, innowacyjnym dynamizmie itd. Należy badać konkurencyjność regionu w nowych wymiarach. Z punktu widzenia toż-samości, integralności, mobilności i suwerenności. Mówiąc innymi słowy, należy region postrzegać, jako organiczną całość i zdolności przetrwania w lepszej kondycji, we wszystkich składowych życia tutejszego człowieka (obywatela).

Nowe wymiary konkurencyjności przejawiają się w różnych formach, np.: – kompleksowy dizajn („wygląd”) regionu, – kultura regionu i jego wewnętrzny klimat, – kompleksowe zachowania regionu i lokalnych ugrupowań (stowarzy-

szeń) gmin i miast, – komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna regionu (z obywatelami, organi-

zacjami, gminami, firmami itd.), – image, goodwill regionu itd.

Podane „miękkie” przejawy nowych wymiarów konkurencyjności re-gionu można przedstawić za pomocą następującego modelu graficznego (patrz rysunek na następnej stronie).

Model „miękkich” parametrów konkurencyjności regionu obrazuje wy-łącznie te przejawy całego potencjału regionu, które można określić jako wizerunek w wewnętrznej i zewnętrznej świadomości regionu. Wynikają z tego dwa oczywiste wnioski:

– potencjały regionu są pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego, – potencjały regionu mają zarówno formę bytu (egzystencji materialnej)

jak i świadomości, wraz z samouświadomieniem (egzystencja niemate-rialna).

Page 126: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

126

RYSUNEK 1. MODEL „MIĘKKICH” PARAMETRÓW KONKURENC YJNOŚCI REGIONU

Źródło: opracowanie własne.14

14 Opracowano na podstawie książek Z. Mikoláš (2005, 2011).

KLIMAT

(wewnętrzny subiektywny wizerunek)

GOODWILL

(zewnętrzne subiektywne odbicie regionu)

moralność*

etyka

etykieta*

image

Interface środowiska

Mikro-środowisko: silne i słabe strony regionu

Makro- i mezo-środowisko: zalety i zagrożenia

Parametry miękkie konkurencyjności regionu

TOŻSAMOŚĆKULTURA

DIZAJN

ZACHOWANIA

PRODUKT

INTEGRALNOŚĆ KOMUNIKACJA MOBILNOŚĆ

SUWERENNOŚĆ

Page 127: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

127

Wyżej podane okoliczności prezentuje Model współczesnej konku-rencyjności regionu (IDINMOSU-R), opisany w dalszej części tekstu.

Nośnymi założeniami (lub nośnikami) potencjału środowiska natural-nego w szerszym rozumieniu (patrz tekst powyżej), a zwłaszcza środowiska biznesowego regionu, a więc egzystencjalnymi źródłami konkurencyjności regionu, są przyroda (żywa i nieożywiona lub sztuczna), społeczeństwo ludzkie we wszystkich formach społecznych, ekonomicznych, politycznych i innych, przestrzeń (w najszerszym rozumieniu, tzn. nie tylko np. tere-ny przemysłowe lub rolnicze, ale również np. przestrzeń wirtualna) i czas w rozumieniu astronomicznym, ale również w innych formach (np. w for-mie relatywnej).

Ze względu na długofalowość rozwoju regionu możemy powiedzieć, że w na przecięciu wizji i strategii regionu z jednej strony i środowiska zewnętrznego (krajowego, europejskiego, globalnego itp.) z drugiej stro-ny, zazwyczaj znajdują się cztery podstawowe atrybuty konkurencyjno-ści regionu, czyli potencjał ludzki (L), finansowy (F), procesowy (tech-nologiczny, P) i potencjał interesów (zewnętrzny relacyjny, Z) regionu. Szczytem konkurencyjności współczesnego regionu są tożsamość, in-tegralność, mobilność i suwerenność, jako określone pochodne (nowe) „derywaty” lub „koncentrat” podstawowych atrybutów konkurencyjno-ści regionu.

Proces kształtowania konkurencyjności regionu zaczyna się od trans-formacji wyjściowych potencjałów egzystencjalnych (źródeł) regionu (a więc ich naturalnych i społecznych źródeł i potrzeb w danej przestrzeni i czasie) w oparciu o konkretną wizję i strategię rozwoju. Potencjał ten jest rozwijany w dalsze, powiązane ze sobą, warstwy potencjału konku-rencyjnego. Można wnioskować, że chodzi o proces skomplikowanej i  kilkukrotnej transformacji pierwotnych potencjałów i ludzkiego rozu-mu. Jeśli zatem region ma być konkurencyjny, musi być rozpoznawalny dla konkurencji i otoczenia, musi charakteryzować się siłą i odporno-ścią jako całość, tzn. integralnością, musi być elastyczny w swoich reak-cjach, musi być suwerenny, tzn. niezależny w swoim istnieniu. Podane twierdzenia można przedstawić za pomocą prostego modelu graficznego (patrz kolejny rysunek).

Page 128: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

128

RYSUNEK 2. MODEL WSPÓŁCZESNE J KONKURENC YJNOŚCI REGIONU (IDINMOSU-R)

Źródło: opracowanie własne.15

Konkurencyjność w konkretnych działaniach zmienia się w formę siły konkurencyjnej regionu. Tożsamość, integralność i suwerenność re-gionu mają w tych działaniach charakter raczej konserwatywny lub sta-tyczny. Dotyczy to atrybutów charakteryzujących się „długim” cyklem zmian konkurencyjności lub siły konkurencyjnej regionu. Chodzi zatem o specyficzny wyraz siły regionu (jego „pozycji” siłowej) w jego otoczeniu (środowisku naturalnym w szerszym rozumieniu). Mobilność nadaje tej

15 Opracowano na podstawie książek Z. Mikoláš (2005, 2011).

Tożsamość

Suwerenność

MobilnośćIntegralność

(F) Finanse, źródła finansów,

partnerzy finansowi

Wizje, strategiefirmy

(Z) Odwiedzający, klienci, partnerzy handlowi,

środowisko zewnętrzne

(P) Procesy wewnętrzne, kultura, technologie,

organizacje

(L) Zdolności, kreatywność, innowacje, ludzie

CZAS PRZESTRZEŃ

NATURASPOŁECZEŃST WO

Page 129: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

129

„masie siłowej” pęd i dynamikę, która jest niezbędna do harmonijnego przetrwania regionu w środowisku turbulencyjnym. Konkurencyjność regionu należy dlatego łączyć z pojęciami siły i podporządkowania, co oznacza zależność pomiędzy przedsiębiorstwami i regionami, mię-dzy przedsiębiorstwami nawzajem oraz pomiędzy regionami nawzajem. W poprzedniej części tekstu została wspomniana dyfuzja pomiędzy re-gionami Beskidy i Śląsk Cieszyński oraz „import” czynników globaliza-cyjnych z regionu Beskidy do regionu Śląski Cieszyński. Z drugiej strony przedstawiono „podział” regionu Beskidy i Śląsk Cieszyński, pokrywający się mniej więcej z przebiegiem drogi szybkiego ruchu R48, gdzie jedna część w wyniku upadku wydobycia węgla i przemysłu ciężkiego znalazła się w stanie kryzysu, jako region poszkodowany strukturalnie. Natomiast druga część, od R48 w kierunku Beskidów, pod wpływem inwestycji stra-tegicznych, zwłaszcza inwestorów koreańskich, zyskuje dynamikę wzro-stową i nowy dobrostan.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na relację siły i podporządko-wania. Relację tę określa tzw. model Etzioniego (schemat) „relacji przy-stosowujących” między sterującymi a sterowanymi, który można zastoso-wać w warunkach regionu (patrz załączona tabela).

Z tabeli wynika16, że w rozwoju regionu, jako centralnej kombinacji siły sterującego i podporządkowania sterowanego (uczestniczącego w stosun-ku zależności), jest ona ukryta pod numerem 5 (co reprezentuje działania gospodarcze w regionie). Należy sobie jednak uświadomić, że w środowi-sku rynkowym działają inne punkty przecięcia siły i podporządkowania

16 Zob. także przemyślenia prof. Trunečka w czasopiśmie „Moderní řízení” 7/2010.

TABELA 2. MODEL ETZIONIEGO SIŁY I PODPORZ ĄDKOWANIA

Źródło: J. Kašik, M. Michalko oraz zespół, Podniková diagnostika, Tandem, Ostrava 1998, s. 56.

Rodzaj podporządkowania (uczestnictwa)

Forma siły Alienacyjny (wyobcowany) Kalkulacyjny (ekonomiczny) Moralny (etyczny)

Zmuszająca 1 2 3

Renumeracyjna (motywacja finansowa)

4 5 6

Normatywna 7 8 9

Page 130: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

130

(tzn.: 1 – 4 i 6 – 9). Stosunki ekonomiczne (gospodarcze) istoty działań re-gionu sięgają dlatego także do dalszych kombinacji interakcji biznesowych i interpersonalnych, do społecznych, ekologicznych oraz pozostałych warstw organicznej struktury regionu. Z jednej strony mamy kombina-cje oparte na moralności i etyce bez „szczypty” kalkulacji ekonomicznej, a z drugiej są to agresywne, nacechowane przemocą formy forsowania woli sterującego wobec sterowanego, np. przy użyciu środków wojsko-wych lub mafijnych. Synkrazja (tzn. niejednorodna synteza, „fuzja”) tych, w znacznym stopniu różniących się swoim charakterem, procesów i inte-rakcji kształtuje kulturę i tożsamość każdego regionu.

Z modelu Etzioniego możemy także wyprowadzić kolejny istotny wniosek. Jeżeli punkt centralny kombinacji relacji interpersonalnych przesuniemy np. na pole 9, to będą to interakcje typowe dla organizacji kościelnych, charytatywnych, społecznych itp., ponieważ także te instytucje wykorzystują w swoim rozwoju mniej lub bardziej marginalne formy eko-nomiczne wzajemnych relacji (np. darowizny, reklama, sponsoring i in.) Jeśli środek relacji w społeczeństwie przesuniemy do punktu 1, to z całą pewnością znajdziemy się w totalitarnych i zcentralizowanych przez wła-dzę systemach politycznych, gospodarczych lub systemach zinstytucjona-lizowanych w inny sposób, bądź w strukturach „mafijnych”.

Trzeba podkreślić, że proces dostosowywania siły i podporządkowa-nia przebiega zarówno wewnątrz regionu, jak i w odniesieniu do regionu i jego otoczenia (środowisko zewnętrzne). Z poprzednich akapitów rów-nież wynika, że poszczególne typy organizacji i instytucji (wraz z gminami i regionami) nie istnieją niezależnie od siebie, a nawet mają w różnym stop-niu i formie rozwinięte wspólne kombinacje genetyczne tych samych ele-mentów siły i podporządkowania, tj. kombinacje tożsamości, integralno-ści i suwerenności. Aktywną składową konkurencyjności regionu jest jego mobilność, która dynamizuje potencjał siłowy i poszerza o nowe wymiary, nadaje mu określony kierunek i pęd. W dodatku musimy akceptować fakt, że konkurencyjność regionu nie ma jednego wymiaru w dziedzinie go-spodarczej (lub ekonomicznej), przekracza granice ekonomii i wchodzi w sferę polityki, kultury oraz innych aktywności ludzkiego społeczeństwa (wspólnoty) w regionie.

Page 131: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

131

3. Oczekiwane trendy transformacji profilu kulturowego czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński (wpływ tożsamości regionu w kontekście przyszłych przejawów praktycznych)

W czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński dochodzi do stopniowej transformacji profilu kulturowego. Po rozpadzie Austro-Węgier obie czę-ści Euroregionu w znacznym stopniu podążały odrębnymi drogami. Było tak w okresie międzywojennym i po roku 1945. W latach 1938-1945 region był połączony, ale wydarzenia wojenne nie sprzyjały rozwojowi Śląska Cie-szyńskiego.

Do znaczących zmian w rozwoju Euroregionu doszło po roku 1990. Wi-doczne są dwa całkowicie odmienne trendy:

– harmonizacja stosunków między czeską a polską częścią Euroregionu, zwłaszcza po wstąpieniu Republiki Czeskiej i Polski do Unii Europejskiej,

– istotna transformacja ekonomiczna czeskiej części regionu spowo-dowała, że na osi Ostrawa-Karwina nastąpiło załamanie gospodarcze i społeczne, ale na osi Frydek-Mistek – Czeski Cieszyn w wyniku strate-gicznych inwestycji zagranicznych (Hyundai itd.) dochodzi do znaczą-cej transnacjonalizacji, co jest dużym wyzwaniem dla utrzymania tożsa-mości historycznej regionu.Dotychczasowe przejawy „miksowania” się kultur etnicznych mają po-

zytywne przejawy np. w kulturze (wielu piosenkarzy z regionu jest popular-nych w Czechach, na Słowacji i w Polsce); przedsiębiorcy, odnoszący suk-cesy (na skalę ogólnokrajową i międzynarodową), są różnej narodowości, a ich działania wzajemnie się wzbogacają.

Dalszego rozwoju należy upatrywać w poszukiwaniu nowej tożsamości i konkurencyjności regionu w kontekście europejskim. Jest zupełnie oczy-wiste, że proces transnacjonalizacji wzdłuż drogi szybkiego ruchu R48 bę-dzie odbywał się nadal. W strefach przemysłowych pojawiają się kolejni in-westorzy zagraniczni, głównie z Korei i innych krajów azjatyckich.

W pierwszym rzędzie należy budować konkurencyjność Euroregionu Śląsk Cieszyński, jako całości (wspólnie polskiej i czeskiej części), np. we-dług modelu IDINMOSU-R.

Należy poświęcić uwagę harmonizowaniu rozwoju czeskich czę-ści euroregionów Beskidy i Śląsk Cieszyński. Natomiast w południowo-wschodnich rejonach należy opanować proces transnacjonalizacji, spowo-dowanej przez inwestycje zagraniczne, a w północno-zachodnich częściach obu regionów należy szukać alternatywnych rozwiązań dla racjonalnego

Page 132: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

132

wygaszania wydobycia węgla, hutnictwa i ciężkiego przemysłu maszy-nowego. Przede wszystkim po to, by nie dochodziło do nienaturalnego odpływu mieszkańców z gmin i miast, poszkodowanych strukturalnie, do prosperujących rejonów, szczególnie do powiatu Frydek-Mistek. Należy także wspierać przedsiębiorczość mieszkańców regionu (patrz poprzednie rozdziały), czyli odbudować ich kreatywność, aktywne podejście do życia i tworzenia wartości dodanej regionu tak w sensie ekonomicznym, spo-łecznym, kulturowym, moralnym, jak i ekologicznym. Należy również rozwijać kompetencje językowe mieszkańców całego regionu poprzez wzmacnianie „biernej znajomości wielu języków”. Oznacza to, że po obu stronach granicy państwowej lub w obu częściach Euroregionu, ludzie będą aktywnie posługiwać się językiem państwowym i ojczystym oraz biernie językiem sąsiadów (tzn. w Republice Czeskiej językiem polskim i słowac-kim, a w Polsce czeskim i słowackim). Multi-językowym przygotowaniem mieszkańców powinny zajmować się przedszkola, szkoły wszystkich szcze-bli oraz biblioteki, organizacje społeczne itp.

W tym kontekście należy wspierać ekonomicznie, prawnie i moralnie „dwu lub trójjęzyczne” instytucje i organizacje (używające równocześnie aktywnie języka polskiego, czeskiego i słowackiego, jako języka „komuni-kacyjnego”). Wzorcowym przykładem jest Teatr Cieszyński (w Czeskim Cieszynie) ze sceną czeską i polską.

Gminy powinny inwestować w utrzymywanie rdzennego bogactwa kul-turowego, tradycji kulinarnych, obyczajów, zabytków materialnych i do-robku intelektualnego, podtrzymywanie tożsamości, integralności i suwe-renności regionu przy zapewnieniu racjonalnej mobilności (elastyczności) szczególnie w kontekście globalizacji działań biznesowych oraz inwestycji strategicznych w Euroregionie.

„Nowa kultura” Euroregionu Śląsk Cieszyński musi mieć nowocześnie zdefiniowane „idee integrujące”, totem, rytuały, dizajn oraz dynamizm innowacyjny regionu.

Page 133: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

133

Bibliografia

http://www.euroregionbeskydy.czhttp://www.euregio-teschinensis.eu/http://www.hyundai-motor.czhttp://www.mapy.czhttp://www.nohavica.cz/http://www.spisovatele.cz/petr-bezruchttp://www.tesinskeslezsko.cz/Kašík J., Michalko M. a kolektiv, Podniková diagnostika, Tandem, Ostrava

1998.Mikoláš Z., Jak zvýšit konkurenceschopnost podniku, Grada, Praha 2005. Mikoláš Z., Peterková J., Tvrdíková M. a kolektiv, Konkurenční potenciál

průmyslového podniku, C. H. Beck, Praha 2011. Mikolášová J., Milníky rozvoje obce Nošovice. Bakalářská práce, VŠP-TU,

Ekonomická fakulta, Ostrava 2013.Moderní Řízení 7/2010.Srpová J., Řehoř V. a kolektiv, Základy podnikání, Grada, Praha 2010. Veber J., Srpová J. a kolektov, Podnikání malé a střední firmy, Grada, Praha

2005.

Page 134: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński
Page 135: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

135

Rozdział IV ROLA INSTYTUCJI KULTURY W KREOWANIU WIZERUNKU REGIONU

NA PRZYKŁADZIE EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZYŃSKI

Łukasz Wróblewski

Wprowadzenie

Wizerunek ma obecnie dla regionu znaczenie strategiczne. Można tu mówić o istnieniu sprzężenia zwrotnego. Gdy wizerunek danego regio-nu jest pozytywny, łatwiej osiągnąć założone cele. Z kolei region realizu-jąc cele, łatwiej pozyskuje uznanie wśród potencjalnych i obecnych miesz-kańców, turystów oraz inwestorów. Pozytywny image jest zatem jednym z największych kapitałów, jakie posiada region. W Polsce od kilkunastu lat prowadzi się praktyczne działania na rzecz kształtowania wizerun-ku regionu. Obecny system społeczno-gospodarczy, globalizacja, reformy czy członkostwo w Unii Europejskiej, wymusiły konieczność aktywizacji działań nie tylko podmiotów komercyjnych, ale także takich podmiotów jak euroregiony1. Ma to na celu wzmocnić pozycję na arenie krajowej oraz międzynarodowej. Region, rozumiany jako podmiot współtworzący go-spodarcze realia makroekonomiczne, zmuszony został, tak jak każda firma komercyjna, do walki o klienta. Aby ją skutecznie podjąć, musi dostoso-wywać swoje struktury do standardów obowiązujących w nowoczesnych przedsiębiorstwach, nauczyć się m.in. kształtować pozytywny wizerunek wśród mieszkańców, turystów czy potencjalnych inwestorów2. Praktyki budujące pożądany wizerunek regionu nie mogą mieć jednak charakteru pojedynczych czy przypadkowych przedsięwzięć, gdyż takie przyniosłyby niewielkie efekty. Muszą być one szczegółowo zaplanowane i kontrolowane w trakcie realizacji pod kątem osiągania założonych celów. Region powi-nien zatem realizować strategię kształtowania pożądanego wizerunku. Wy-

1 Euroregion – obszar współpracy transgranicznej ustanowiony decyzją regionów przygranicznych dwóch lub więcej państw. Typowymi celami istnienia euroregionów są: wspieranie wymiany go-spodarczej i turystycznej, rozwijanie komunikacji, działalność kulturowa, wspólne rozwiązywanie problemów transgranicznych, zwłaszcza o charakterze ekologicznym. Euroregiony nie są wyłączo-ne spod jurysdykcji państw, nie mają osobowości prawnej, nie naruszają granic, ich działalność nie może być sprzeczna z ustawodawstwem wewnętrznym państw. Źródło: http://www.stosunkimiedzy-narodowe.info/slownik_pojec_i_organizacji_miedzynarodowych.php [dostęp: 22.07.2014, 20.22].

2 Ł. Wróblewski, Strategie marketingowe w instytucjach kultury, PWE, Warszawa 2012, s. 168-171.

Page 136: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

136

daje się, że w strategii tej bardzo istotną rolę mają do odegrania instytucje kultury.

1. Wizerunek regionu w świetle literatury przedmiotu

1.1. Definicja i rodzaje wizerunkuW literaturze przedmiotu doszukać się można wielu definicji wizerunku.

Różnią się one między sobą głównie perspektywą, z jakiej na własne komu-nikowanie z szeroko pojętą sferą publiczną patrzą przedstawiciele różnych dziedzin życia społecznego. To powoduje, że podanie jednej obowiązującej definicji, która w sposób maksymalnie zwarty trafnie oddawałaby istotę poję-cia, nie jest możliwe. Ogólne definicje określają często wizerunek jako subiek-tywne wyobrażenie o danym obiekcie powstałe w wyniku indywidualnego procesu percepcji3. Według H. Mruka wizerunek to synteza wyobrażeń, od-czuć, oczekiwań, które powstają w efekcie odbieranych bodźców4. Wydaje się, że wizerunek można rozumieć jako obraz w naszych głowach5, wyobrażenie o danych przedmiotach otoczenia pomagające nam kategoryzować i porząd-kować to, z czym się stykamy. Inne definicje z kolei określają wizerunkiem pełną niuansów, względnie trwałą, komunikowalną całość obiektywnych i subiektywnych, a więc i fałszywych, silnie zabarwionych emocjonalnie wyobrażeń, idei, postaw, uczuć, doświadczeń jakiejś osoby lub grupy osób w stosunku do danego obiektu, np. regionu6. Według Ph. Kotlera wizerunek regionu to suma wierzeń, idei i wrażeń, które ludzie odnoszą do danego miej-sca7. A. Szromnik pisze, że wizerunek regionu to całokształt subiektywnych wyobrażeń rzeczywistości, które wytworzyły się w umysłach ludzkich jako efekt percepcji, oddziaływania środków masowego przekazu i nieformalnych przekazów informacyjnych8. W zależności od tego jak jest kreowany wizeru-nek regionu i jak go odbierają poszczególni odbiorcy w regionie oraz w jego otoczeniu, można mówić o następujących rodzajach (rys. 1):

3 R. Hartmann, Strategische Marketingplanung im Einzelhandel – Kritische Analyse spezifischer Pla-nungsinstrumente, Deutscher Universitats Verlag, Wiesbaden 1992, s. 137.

4 H. Mruk, Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2012, s. 154.5 Por. W. Lippmann, Public Opinion, Tuchstone Books 1992, s. 3-20.6 U. Johannsen, Das Marken- und Firmenimage, Band 1, Technische Uni., Braunschweig 1968, s. 46.7 Ph. Kotler. D. H. Haider, I. Rein, Marketing Places. Attracting Investment, Industry and Tourism to

Cities, States and Nations, The Free Press, New York 1993, s. 141.8 A. Szromnik, Marketing terytorialny. Miasto i region na rynku, Wydawnictwo Oficyna Wolters Klu-

wer, Kraków 2007, s. 134.

Page 137: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

137

Dla zrozumienia sposobu kreowania wizerunku duże znaczenie ma tak-że podział na wizerunek pierwotny i wtórny9. Pierwszy z nich to wizeru-nek ukształtowany w umyśle nabywcy poprzez oddziaływanie promocyjne, np. reklamę. Wizerunek wtórny powstaje wtedy, gdy nabywca osobiście „wy-próbuje” produkt lub skorzysta z oferty instytucji (euroregionu). Wizerunek ma do spełnienia ważną rolę w działaniach marketingowych regionu. Jest on identyfikatorem danego regionu, czymś, co wyróżnia go spośród innych miejsc, odgrywa również niepodważalną rolę w procesie budowania prze-wagi konkurencyjnej. Jednak przede wszystkim ukształtowany, pozytywny wizerunek regionu jest warunkiem realizacji misji i założonych celów.

1.2. Proces kształtowania wizerunku regionuMożna wymienić wiele czynników, które uzasadniają konieczność budo-

wania całościowego wizerunku regionu. Do najważniejszych zaliczamy10: – globalizację gospodarki,

9 U. Johannsen, Das Marken- und Firmenimage, Band 1, Technische Uni., Braunschweig 1968, s. 175.10 H. Mruk, Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2012, s. 152.

RYSUNEK 1. RODZ A JE WIZERUNKU REGIONU

Źródło: opracowanie własne na podstawie K. Andruszkiewicz, Kształtowanie wizerunku regionu a jego konkurencyjność na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego [w:] Marketing w rozwoju regionu, J. Karwowski (red. naukowa), Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002, s. 384.

Zabarwienie emocjonalne

WyrazistośćHoryzont czasowy

Typ odbiorcySposób

tworzenia

– pozytywny– negatywny– nijaki

– silny (silnie zakorzeniony)

– słaby (słabo zakorzeniony)

– istniejący– docelowy

– kreowany w stosunku do otoczenia wewnętrznego

– kreowany w stosunku do otoczenia zewnętrznego

– celowy– przypadkowy– samoistny– planowany

WIZERUNEK REGIONU

Page 138: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

138

– internacjonalizację przedsiębiorstw, – wzrost znaczenia sfery usług, – rosnącą konkurencję, – intensywną komunikację, – stereotypy decyzyjne konsumentów, – bezpieczeństwo nabywcy, – rozwój partnerstwa, – zróżnicowanie podmiotów gospodarczych.

Proces kształtowania wizerunku regionu obejmuje zagadnienia jego powstawania i zmiany. Z definicji wynika, że jest on kategorią względnie trwałą. Oznacza to, że raz ukształtowany jest trudny do zmiany w krótkim czasie. Przyjmuje się jednak, że w długim okresie zmiana wizerunku jest możliwa poprzez chroniczne i przemyślane działania. Możliwości te wyni-kają z czynników, które powodują jego powstanie i zmianę. Dlatego należy rozważyć zakres ich potencjalnego wpływu na wizerunek regionu11. Kształ-towanie wizerunku regionu poprzedza dogłębna analiza sytuacji, a zwłasz-cza nastawienia odbiorców projektowanej kampanii i ich przyzwyczajeń dotyczących korzystania ze źródeł informacji. W następnym etapie ustala się cele kampanii oraz dostosowuje do nich metody i środki. Największą trudność stanowi natomiast zmierzenie stopnia realizowanych celów. Pro-fesjonalne podejście do kreowania wizerunku regionu wymaga wdrożenia kilku kluczowych etapów – rysunek 2.

Proces kreowania wizerunku regionu powinien rozpocząć się od ana-lizy obecnego wizerunku, w tym celu bardzo pomocne jest m.in. doko-nanie „inwentaryzacji” wyróżników znajdujących się na jego obszarze. Do najważniejszych wyróżników regionu zaliczyć można: edukację, naukę i szkolnictwo wyższe, przedsiębiorczość, samorządność, politykę społecz-ną, bezpieczeństwo publiczne, sport, turystykę, kulturę, ochronę środowi-ska, przemysł oraz rolnictwo. Bardzo ważne jest, by dokonać oceny każde-go z wyróżników. Pomocna w tym może być analiza SWOT. Technika ta, oceniająca zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne czynniki mogące mieć wpływ na powodzenie planu strategicznego, stanowi użyteczną pomoc prowadzącą do dokonania analizy zasobów i otoczenia regionu oraz okre-ślenia priorytetów.

11 T. Żymikowski, Kształtowanie wizerunku banku, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Pozna-niu, Poznań 2003, s. 28.

Page 139: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

139

RYSUNEK 2. PROCES KREOWANIA WIZERUNKU REGIONU

Źródło: opracowanie własne.

Analiza obecnego wizerunku regionu

Badania marketingowe, analiza SWOT, diagnoza stanu

Wybór adresatów działań marketingowych

Public relationsSprzedaż osobista

ReklamaMarketing

bezpośredni

Odbiorcy wewnętrzni (mieszkańcy, firmy funkcjonujące na terenie regionu, instytucje lokalne i regionalne itp.)

Odbiorcy zewnętrzni (inwestorzy, regiony sąsiednie, podmioty rynku finansowego krajowego i zagranicznego itp.)

Regionalne koncepcje rozwoju deter-minujące wizerunek regionu (strategia rozwoju regionu, wieloletnie programy rozwoju społeczno-gospodarczego, wieloletnia prognoza budżetowa itp.)

Regionalne czynniki definiujące produkt regionu (położenie, surowce, dostępność terenów, regionalna działalność gospodarcza, rynek pracy, liderzy rynku, sektory rynku itp.)

Określenie wizerunku docelowego regionu (aspekt gospodarczy)

Dobór narzędzi kształtowania

wizerunku regionu

Wybór sprzymierzeńców w kreowaniu wizerunku

Samorządy, duże przedsiębiorstwa produkcyjno-usługowe, organizacje pozarządowe, instytucje kultury, szkoły, uczelnie wyższe, organizacje sportowe, ośrodki rekreacyjno-turystyczne, podmioty służby zdrowia, media, osoby prywatne.

Monitorowanie wizerunku (monitoring podejmowanych działań)

Page 140: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

140

W celu uzyskania jasnej analizy, traktuje się atuty i słabości jako czynni-ki wewnętrzne z punktu widzenia społeczności lokalnej, na które społecz-ność ma wpływ, a szanse i zagrożenia jako czynniki zewnętrzne znajdują-ce się w otoczeniu. Otoczenie można podzielić na dwie sfery. Po pierwsze mamy do czynienia z otoczeniem przyrodniczo-geograficznym, po drugie z otoczeniem abstrakcyjnym (np. prawo, system polityczny, trendy i prze-miany społeczne i gospodarcze, przemiany i trendy światowe). Analiza tego typu znacznie ułatwia identyfikację atutów i możliwości, które należy szczególnie wykorzystać oraz słabych stron i zagrożeń, które trzeba prze-zwyciężyć. Poprzez jasne określenie atutów i możliwości można stworzyć i wykorzystać nowe koncepcje i plany. Źródła słabości i zagrożeń również należy ustalić. Niektóre ze słabości mogą być kontrolowane i z łatwością skorygowane, inne mogą być poza zasięgiem kontroli społeczności.

Kolejnym etapem kreowania wizerunku regionu jest wybór adresatów działań marketingowych. Opracowana koncepcja kreowania wizerunku, powinna obejmować swoim oddziaływaniem przede wszystkim takie grupy docelowe jak:

– mieszkańcy regionu, – firmy i instytucje działające na terenie regionu, – władza samorządowa, wojewódzka oraz centralna, – turyści krajowi i zagraniczni, – inwestorzy krajowi oraz zagraniczni, – instytucje międzynarodowe, – media.

Równie ważnym etapem w procesie kształtowania wizerunku regionu jest określenie wizerunku docelowego. W. Budzyński wyróżnia cztery ro-dzaje wizerunku12:

– wizerunek rzeczywisty (obcy), który można zdefiniować jako rzeczywi-sty obraz euroregionu wśród stykających się z nim osób (np. turystów);

– wizerunek lustrzany (własny), będący obrazem euroregionu wśród jego mieszkańców;

– wizerunek pożądany, określający jak dany euroregion chciałby widzieć siebie lub jak uważa, że powinno go widzieć otoczenie;

– wizerunek optymalny, będący optymalnym kompromisem pomiędzy trzema wyżej wymienionymi rodzajami wizerunku, który jest możliwy do osiągnięcia w danych warunkach.

12 W. Budzyński, Wizerunek firmy. Kreowanie, zarządzanie, efekty, Poltext, Warszawa 2003, s. 16-17.

Page 141: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

141

Wizerunkiem docelowym regionu będzie wizerunek pożądany (np. re-gion turystyczny, region przyjazny inwestorom, region przyjazny miesz-kańcom, itp.). Bardzo często jest on zdefiniowany, określony w strategii rozwoju regionu. Osiąga się go w długim okresie czasu jako wynik kon-kretnej strategii marketingowej, bowiem postawy ludzkie zmieniają się wolno, a sam proces pochłania wiele nakładów pracy oraz wymaga syste-matycznego kontrolowania.

Dobór narzędzi kształtowania wizerunku regionu to kolejny etap jego kreowania. Do narzędzi tych należą klasyczne formy promocji marketin-gowej takie, jak: public relations, sprzedaż osobista, reklama oraz marke-ting bezpośredni. Dobrze przeprowadzona kampania promocyjna regionu decyduje często o jego rozwoju gospodarczym a tym samym bardzo często determinuje wybór miejsca inwestycji. Promocja ta będzie skuteczna tylko wtedy, jeśli realizowana będzie w sposób sprawny i skoordynowany, wspól-nie przez władze wojewódzkie, samorządy powiatowe, urzędy gminne, miejskie czy instytucje regionalne. Bardzo ważne jest również to, by przy-padkowe i jednorazowe inicjatywy promocyjne zamienić na działania cy-kliczne i powtarzalne.

Jednym z najistotniejszych elementów strategii kształtującej wizerunek regionu powinno być zidentyfikowanie sprzymierzeńców w kreowaniu jego pozytywnego wizerunku. Rodzi się on w skomplikowanym procesie, w którym uczestniczą mieszkańcy regionu, jego władze samorządowe, a także instytucje prywatne i publiczne. Wszyscy oni mają wpływ na ta-kie elementy wizerunku, jak: rozpoznawalność, ofertę inwestycyjną, jakość życia w regionie, kapitał społeczny i ofertę turystyczną oraz kulturalną13. Działania promujące region realizuje się zarówno w celu uzyskania wśród jego mieszkańców poparcia dla poszczególnych działań władzy regionu, jak i w celu zachęcenia klientów (np. potencjalnych inwestorów, turystów) do skorzystania z przygotowanej oferty rynkowej.

Pomimo że wizerunek można kształtować dowolnie – utrwala się on bowiem w wyniku subiektywnego postrzegania stanu rzeczy – należy pa-miętać, iż obraz utrwalony nie jest stały. Nie jest też jednolity, gdyż powsta-je w umysłach poszczególnych jednostek, które tworzą otoczenie. Dlatego też niezbędny jest stały monitoring podejmowanych działań.

13 W. Białecki, Kreatorzy wizerunku miasta, [w:] A. Grzegorczyk, A. Kochaniec, Kreowanie wizerunku miast, Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2010, s. 69.

Page 142: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

142

2. Instytucje kultury i ich wpływ na wizerunek Euroregionu Śląsk Cieszyński

2.1. Charakterystyka podmiotu badawczegoEuroregion Śląsk Cieszyński – Těšínské Slezsko powstał 22 kwietnia

1998 roku w Cieszynie z chwilą podpisania umowy o współpracy regio-nalnej przez Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” ze strony polskiej oraz Regionální sdružení pro česko-polskou spolupráci Tĕšínského Slezska ze strony czeskiej (od 2008 roku Regionální sdružení územní spolupráce Těšínského Slezska). Siedzibami poszczególnych stowa-rzyszeń – członków są: Cieszyn (polska strona euroregionu) i Český Těšín (czeska strona euroregionu).

RYSUNEK 3. ZNAK STOWARZ YSZENIA ROZWOJU I WSPÓŁPRAC Y REGIONALNE J „OLZ A” ORA Z REGIONÁLNÍ SDRUŽENÍ ÚZEMNÍ SPOLUPRÁCE TĚŠÍNSKÉHO SLEZSKA

Źródło: www.olza.pl [dostęp: 20.08.2014].

RYSUNEK 4. FLAGA I ZNAK EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI – TĚŠÍNSKÉ SLEZSKO

Źródło: www.olza.pl [dostęp: 20.08.2014].

Page 143: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

143

Euroregion leży na obszarze przygranicznym południowej Polski oraz północno-wschodnich Czech, w bliskim sąsiedztwie Słowacji. Zajmuje ob-szar ok. 1400 km2, który zamieszkuje ponad 680 tys. mieszkańców (z czego 360 tys. przypada na część czeską a 320 tys. na polską). Naturalną oś tych terenów tworzy rzeka Olza, nad którą leżą miasta Cieszyn i Český Těšín. Obszar euroregionu ciągnie się od Godowa i Jastrzębia Zdroju po Istebną i od Bohumina po Hrčavu. Po stronie polskiej obszar euroregionu obejmuje 16 gmin (Brenna, Chybie, Cieszyn, Dębowiec, Godów, Goleszów, Hażlach, Istebna, Jaworze, Jasienica, Jastrzębie Zdrój, Skoczów, Strumień, Ustroń, Wi-sła, Zebrzydowice) oraz powiat cieszyński. Po stronie czeskiej w skład eu-roregionu wchodzą obszar powiatu Karwina i wybrane gminy powiatu Fry-dek-Mistek: Bocanovice, Bukovec, Bystřice, Dolní Lomná, Horní Lomná, Horní Tošanovice, Hrádek, Hrčava, Jablunkov, Komorní Lhotka, Košařiska, Milíkov, Mosty u Jablunkova, Návsí, Nýdek, Písečná, Písek, Ropice, Řeka, Smilovice, Střítež, Třanovice, Vělopolí, Vendryně, Třinec, Hnojník14.

Polskę oraz Czechy oprócz słowiańskich korzeni łączy wiele, a dzięki wspólnym działaniom realizowanym w ramach Euroregionu Śląsk Cie-szyński współpraca ta nabiera szczególnego charakteru. Z jednej stro-ny realizuje główne założenia unijnej polityki spójności, z drugiej strony, dzięki projektom transgranicznym, umożliwia tworzenie oraz zacieśnia-nie się więzi społecznych między Polakami i Czechami, dając tym samym zarzewie do dalszej współpracy. U podstaw założenia Euroregionu Śląsk Cieszyński leżała potrzeba wspólnego poznania się społeczności, które od pokoleń sąsiadowały ze sobą, jednak poprzez narodowy podział ad-ministracyjny nie miały wcześniej takich możliwości. Wstąpienie Krajów Euroregionu Śląsk Cieszyński do Unii Europejskiej zdecydowanie zdyna-mizowało kontakty, jak również przyczyniło się do przełamywania barier kulturowych między nimi.

2.2. Instytucje kultury Euroregionu Śląsk CieszyńskiEuroregion Śląsk Cieszyński to obszar szczególny nie tylko ze wzglę-

du na swoje wyjątkowe położenie oraz ukształtowanie terenu, ale również słynie z licznie działających tu instytucji kultury, organizacji kulturalnych oraz wielu wyjątkowych wydarzeń artystycznych, z których co najmniej kilka znanych jest i cenionych poza jego granicami. Ze względu na bardzo

14 Na podstawie materiałów informacyjnych Euroregionu Śląsk Cieszyński: Euroregion Śląsk Cieszyń-ski – Těšínské Slezsko w pigułce.

Page 144: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

144

dużą liczbę instytucji kultury, związków, stowarzyszeń i organizacji kultu-ralnych, które działają na obszarze euroregionu (w samym tylko Cieszynie działa ich kilkadziesiąt) oraz ściśle określoną objętość niniejszego opraco-wania, ograniczono się tu do krótkiej charakterystyki wybranych instytucji kultury, które w opinii badanych oraz autora mają najistotniejszy wpływ na kształtowanie wizerunku Euroregionu Śląsk Cieszyński. Informacje ze-stawiono w tabeli 1.

TABELA 1. CHARAKTERYST YKA WYBRANYCH INST Y TUC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI

Nazwa instytucji

Lokalizacja instytucji

Krótka charakterystyka Logotyp instytucji

Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie

Cieszyn

Teatr im. Adama Mickiewicza stanowi chlubę dla mieszkańców Cieszyna, przypomina, że „Cieszyn to Mały Wiedeń”. Secesyjny budynek teatru powstał w 1910 r. według projektu słynnych architektów wiedeńskich Ferdynanda Fellnera i Fryderyka Helmera.

Cieszyński Ośrodek Kultury – Dom Narodowy

Cieszyn

Cieszyński Ośrodek Kultury – mieści się w zabytkowym budynku Domu Narodowego i od momentu otwarcia w 1901 roku skupia kulturalną i społeczną aktywność mieszkańców miasta i regionu. Pełni rolę kulturotwórczą, a także edukacyjną o zasięgu ponadregionalnym.

Muzeum Śląska Cieszyńskiego

Cieszyn

Muzeum Śląska Cieszyńskiego to najstarsze muzeum w Polsce otwarte dla zwiedzających. Jego początek przypada na 1802 rok. Dziś w ramach Muzeum funkcjonują działy archeologii, etnografii, historii i techniki, sztuki, fotografii, dział naukowo-oświatowy oraz biblioteka naukowa.

Zamek Cieszyn Cieszyn

Zamek Cieszyn to przestrzeń Wzgórza Zamkowego, które odzyskało swój dawny blask. Stanowi obecnie bardzo ważny w Polsce ośrodek dizajnu i przedsiębiorczości. Instytucja jest również organizatorem licznych warsztatów, spotkań oraz wystaw.

Książnica Cieszyńska

Cieszyn

Książnica Cieszyńska została utworzona w 1994 roku. Jest miejscem bardzo ciekawym, ze względu na historię, imponującą bibliotekę i zbiory, ale także na doskonale wyposażone pracownie, które pozwalają wykwalifikowanej kadrze na ochronę zbiorów i ich rekonstrukcje.

Page 145: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

145

Nazwa instytucji

Lokalizacja instytucji

Krótka charakterystyka Logotyp instytucji

Biblioteka Miejskaw Cieszynie

Cieszyn

Zmodernizowana i nowoczesna Biblioteka Miejska w Cieszynie jest najważniejszym ośrodkiem kształtowania kultury czytelniczej w środowisku lokalnym, jest również placówką znaną z organizacji wystaw, konferencji, seminariów i warsztatów, a także zajęć dla dzieci i młodzieży.

Muzeum Drukarstwaw Cieszynie

Cieszyn

Muzeum Drukarstwa powstało w 1996 roku w celu zachowania dóbr kulturowych i materialnych cieszyńskiego drukarstwa. Ta mała placówka do niedawna była jedynym miejscem w Cieszynie wpisanym w Szlak Zabytków Techniki.

Miejskie Centrum Kultury „Integrator”

Skoczów

MCK „Integrator” z bardzo bogatą ofertą kulturalną tworzy sześć placówek: „Biuro Komunikacji Społecznej Portal”, „Pod Pegazem” – sala widowiskowa, skoczowskie kino – „Teatr Elektryczny”, galeria „ARTadres”, „Warsztat Muzyczny” oraz „Twórcze piętro”.

Muzeum Protestantyzmu

Cieszyn

Muzeum zostało otwarte w 2009 roku przy kościele ewangelickim w Cieszynie i jest drugą tego typu placówką w Polsce. Znajdują się tu zbiory związane z początkami ruchu ewangelickiego w regionie m.in. piśmiennictwo liturgiczne, szkolne i związane z życiem miasta.

Muzeum 4 Pułku Strzelców Podhalańskich

Cieszyn

Prywatne muzeum, które zostało otwarte w 2008 roku. W zbiorach muzeum znajduje się umundurowanie, wyposażenie oraz dokumenty związane z cieszyńskim pułkiem. W muzeum organizowane są lekcje historii dla dzieci i młodzieży.

Galeria Szara Cieszyn

Galeria promuje głównie młodych artystów, jej istotną rolą jest konfrontowanie, eksploracja sztuki Polski, Czech i Słowacji oraz bycie „łącznikiem” pomiędzy artystami i instytucjami kultury z tych krajów. Zajmuje się również organizacją koncertów, wykładów, warsztatów i konferencji.

Historyczna restauracja Pod Brunatnym Jeleniem

Cieszyn

Restauracja pod Brunatnym Jeleniem mieści się w pięknie odrestaurowanej kamienicy na cieszyńskim rynku. Odbywają się tu konferencje, koncerty, bale weneckie oraz seanse filmowe 3D. Restauracja co tydzień zaprasza do obejrzenia Historii Cieszyna w 3D.

Page 146: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

146

Nazwa instytucji

Lokalizacja instytucji

Krótka charakterystyka Logotyp instytucji

Galeria Sztuki Regionalnej „Chata na Szańcach”

Koniaków

W galerii prezentowana jest sztuka ludowa z terenu Trójwsi Beskidzkiej. Znajdują się tu słynne koniakowskie koronki (m.in. 140 letni czepiec koronkowy), ale prócz tego prezentowane jest malarstwo, grafika, rzeźba i inne dzieła sztuki. Ciekawostką jest najdłuższa trombita na świecie licząca ponad 11 metrów.

Miejski Dom Kultury „Prażakówka”

Ustroń

Historia domu kultury sięga XVII–XVIII w. Placówka prowadzi liczne koła zainteresowań. Posiada również nadwiślański amfiteatr. Ośrodek realizuje zadania w dziedzinie wychowania i edukacji kulturalnej oraz upowszechniania kultury.

Centrum Kulturyi Sztuki „Dwór Kossaków”

Górki Wielkie

Centrum powstało w 2011 roku z inicjatywy Fundacji im. Zofii Kossak. Budynek został wyposażony w multimedialne urządzenia, gdzie można obejrzeć archiwalne zdjęcia rodzinne lub posłuchać wypowiedzi pisarki i jej córki. Na ścianach znajdują się wielkoformatowe wydruki nawiązujące do życia i twórczości Z. Kossak.

Teatr Cieszyński Czeski Cieszyn

Czeski Cieszyn

Teatr Cieszyński jest ewenementem na mapie teatralnej Czech i Polski, albowiem istnieją w nim pod jednym dachem trzy zawodowe zespoły teatralne różnych narodowości – Scena Czeska, Scena Polska i Scena Lalek Bajka. Teatr bardzo chętnie odwiedzany zarówno przez Czechów, jak i Polaków.

Muzeum Ziemi Cieszyńskiej

Czeski Cieszyn, Chotěbuz,Havířov,Petřvald,Jablunkov,Karviná,Orlová

Zbiory Muzeum Ziemi Cieszyńskiej dotyczą w głównej mierze historii i geografii czeskiej części Śląska Cieszyńskiego. Najstarsze eksponaty muzeum sięgają początków XIX wieku, a sama jego działalność sięga 1802 roku, kiedy to w Cieszynie powstało najstarsze muzeum. Muzeum posiada liczne oddziały.

Ośrodek Kultury „Strzelnica”

Czeski Cieszyn

Budynek Strzelnicy wzniosło Cieszyńskie Towarzystwo Strzeleckie w 1882 roku. Obiekt nad Olzą może pochwalić się jedną z większych sal zarówno w Czeskim Cieszynie, jak i w regionie, odbywają się w niej ważne imprezy kulturalne oraz towarzyskie, np. bale.

Dom Dziecii Młodzieżyw Czeskim Cieszynie

Czeski Cieszyn

Główną działalnością Domu jest krzewienie kultury (w szczególności tradycji, folkloru i obyczajów regionu) wśród dzieci i młodzieży. Dom Dzieci i Młodzieży zajmuje się również organizowaniem warsztatów, festiwali, a także promowaniem współpracy transgranicznej.

Page 147: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

147

Nazwa instytucji

Lokalizacja instytucji

Krótka charakterystyka Logotyp instytucji

Kawiarnia Avion Czeski Cieszyn

Kawiarnię założyła Rosalia Wiesner w roku 1933. Miejsce pełni także rolę czytelni, to kawiarnia literacka. Znajduje się tu kącik Starszego Pana, inspirowany piosenką Jaromira Nohavicy. Cztery krzesła zajmują najczęściej odwiedzający kawiarnię artyści i aktorzy.

Miejska Biblioteka Publicznaw Jastrzębiu Zdroju

Jastrzębie Zdrój

Biblioteka od lat osiąga bardzo dobre wyniki czytelnictwa na Śląsku – od 25 lat zajmuje czołowe miejsce w rankingu bibliotek województwa śląskiego. Jest miejscem dostępnym dla wszystkich, z przestrzenią nowocześnie wyposażoną i dostosowaną do potrzeb czytelników.

Miejski Ośrodek Kulturyw Jastrzębiu Zdroju

Jastrzębie Zdrój

MOK proponuje czynny udział w warsztatach, sekcjach, zespołach pod czujnym okiem specjalistów z zakresu plastyki, muzyki, tańca. Jest organizatorem różnorodnych imprez kulturalnych: festiwali, koncertów, spektakli teatralnych, konkursów. Prowadzi działalność wystawienniczą oraz w zakresie kinematografii. 

Biblioteka Miejska Trzyniec

Trzyniec

Biblioteka miejska w Trzyńcu duży nacisk kładzie na pracę z dziećmi i młodzieżą. Główną czynnością biblioteki jest pozyskiwanie i udostępnianie książek, czasopism, map, zbiorów prawnych i innych źródeł informacji, które wypożycza czytelnikom w miejscu i w regionie.

Muzeum Huty Trzynieckieji Miasta Trzyńca

Trzyniec

Muzeum powstało w 1969 roku jako pierwsze muzeum hutnicze w Czechach. Stała ekspozycja prezentuje eksponaty – maszyny i urządzenia przemysłu hutniczego. Od 1992 roku w muzeum znajdują się również ekspozycje prezentujące historię miasta Trzyniec.

Zamek Frysztat Karviná

W pałacu mieści się muzeum wnętrz zabytkowych, a eksponatami są przedmioty pochodzące z innych larischowskich zamków. Jedno ze skrzydeł – tzw. Lottyhaus – udostępniono do zwiedzania w 2003. Znajduje się tam filia Galerii Narodowej z Pragi i prezentuje zbiory czeskiej sztuki XIX wieku.

Źródło: opracowanie własne.

Page 148: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

148

Bardzo duża liczba instytucji kultury aktywnie działających w obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyński bezpośrednio przekłada się na bogatą oraz zróżnicowaną pod względem artystycznym ofertę kulturalną. Szczególną rolę w kreowaniu wizerunku euroregionu przypisać można kilku wartościowym oraz wyjątkowym w swoim rodzaju, cyklicznym przedsięwzięciom artystycz-nym, które organizowane są w jego granicach. W tabeli 2 zaprezentowano wybrane wydarzenia, przedsięwzięcia artystyczne, które według badanych oraz autora opracowania mają duży wpływ na wizerunek euroregionu.

Wydarzenie artystyczne

Miejsce Krótki opis Logotyp wydarzenia

Cieszyński Festiwal Filmowy Wakacyjne Kadry

Cieszyn

„Wakacyjne Kadry” to festiwal mający formę konkursu, którego organizatorem jest miasto Cieszyn. Przedsięwzięcie realizowane jest ze środków unijnych w ramach projektu „Ciesz się Cieszynem – Wakacyjne Kadry”. W konkursie biorą udział polskie filmy fabularne i dokumentalne, zarówno kinowe, jak i telewizyjne, a główną nagrodą jest Złota Podkowa.

Skarbyz cieszyńskiej trówły

Cieszyn

„Skarby z cieszyńskiej trówły” to kilkadziesiąt wydarzeń – spotkania, warsztaty, koncerty, konkursy, gra miejska, wystawy. Organizatorzy zapraszają na spotkanie ze sztuką, rzemiosłem, folklorem i dizajnem, a także kuchnią regionalną. Do stałych punktów programu należy Cieszyński Jarmark Rzemiosła.

FestiwalKręgi Sztuki

Cieszyn

„Festiwal Kręgi Sztuki” to przede wszystkim warsztaty, ale również spotkania z wyjątkowymi ludźmi, którzy zawitali do Cieszyna. Festiwal promuje różnorodne dziedziny sztuki. Od sztuk wizualnych, plastycznych, poprzez muzyczne, do spotkań, paneli i wykładów, które są zarezerwowane dla ludzi z wiedzą dotyczącą różnych dziedzin sztuki.

Przegląd Filmowy Kino na Granicy

Cieszyn, Czeski Cieszyn

Program „Kina na granicy” zawiera co roku retrospektywy twórczości uznanych reżyserów oraz filmowe nowości – obrazy, które w ostatnim roku zyskały uznanie krytyki i osiągnęły sukces frekwencyjny. Są to najczęściej filmy nigdy wcześniej nieprezentowane w Polsce. Dużą popularnością cieszą się również koncerty czeskich i słowackich wykonawców oraz dyskusje.

TABELA 2. WYBRANE FESTIWALE, WYDARZENIA ART YST YCZNE W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI

Page 149: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

149

Wydarzenie artystyczne

Miejsce Krótki opis Logotyp wydarzenia

Gorolski Święto Jabłonków

„Gorolskie Święto” – najdłuższa i najważniejsza impreza kulturalna w zaolziańskich dziejach, istnieje od lat 1947/1948. Celem tej plenerowej imprezy jest prezentacja kultury ludowej oraz pielęgnacja tradycji regionu. W Gorolskim Święcie biorą udział zespoły folklorystyczne nie tylko z Polski, Czech, Moraw i Słowacji, ale i całego świata.

Tydzień Kultury Beskidzkiej

Wisła

TKB jest największą w kraju i jedną z największych na świecie imprez folklorystycznych mającą na celu kultywowanie i upowszechnianie bogactwa kultury ludowej wszystkich górskich grup etnicznych oraz grup i enklaw tworzących i działających na terenie gór. To przegląd zespołów, solistów ludowych prezentujących autentyczne wartości w śpiewie, muzyce, tańcach, obrzędach i zwyczajach. Imprezie towarzyszą wystawy i targi sztuki ludowej.

FestiwalViva il Canto

Cieszyn

Festiwal organizowany jest od roku 1992. Znajdują tu swoją muzykę miłośnicy opery, operetki i musicalu, publiczność oczekująca bardzo znanych, mniej znanych i najnowszych dzieł muzyki wokalno-instrumentalnej, a także ci, którzy lubią jazz i muzykę popularną w dobrym wykonaniu. Oferta festiwalu jest bardzo zróżnicowana.

FestiwalMusica Sacra

Skoczów

Festiwal Panorama Sztuki Chrześcijańskiej „Musica Sacra” organizowany jest dla upamiętnienia pobytu w Skoczowie Papieża Jana Pawła II w 1995 r. W ramach festiwalu odbywają się koncerty w świątyniach katolickich i ewangelickich w Skoczowie i okolicy, organizowane są wystawy sztuk plastycznych.

Międzynarodowy Festiwal Teatralny Bez Granic

Cieszyn, Czeski Cieszyn

Pierwszy festiwal miał miejsce w 1990 roku. Na festiwalu prezentowane jest to co najlepsze i najciekawsze w teatrach Czech, Słowacji, Polski oraz Węgier. Spektaklom towarzyszą konferencje naukowe omawiające kondycje teatrów w poszczególnych państwach po zmianach ustrojowych. W międzynarodowym jury zasiadają uznane autorytety, przyznając główną nagrodę „Złamany szlaban”.

Page 150: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

150

Bardzo ważnym elementem działań promocyjnych mających na celu budowanie wizerunku euroregionu jest zidentyfikowanie niepublicznych sprzymierzeńców – kreatorów wizerunku. Mogą być oni wykorzystywa-ni w działaniach promocyjnych w funkcji ambasadora euroregionu, gdyż

Wydarzenie artystyczne

Miejsce Krótki opis Logotyp wydarzenia

Cieszyński Festiwal Jazzowy

Cieszyn, Czeski Cieszyn

Cieszyński Festiwal Jazzowy, odbywający się corocznie w listopadzie, jest kontynuatorem takich imprez jak Cieszyńskie Spotkania Jazzowe czy Cieszyńska Jesień Jazzowa. Koncerty odbywają się w Domu Narodowym i KaSS „Střelnice” w Czeskim Cieszynie, a także w klubach, kawiarniach, galeriach. Występom towarzyszą atrakcyjne wystawy fotografii jazzowej, plakatów oraz warsztaty i wykłady dla początkujących muzyków.

Festiwal Nauki Cieszyn

Organizowany przez Wyższą Szkołę Biznesu w Cieszynie „Festiwal Nauki” został zaplanowany z myślą o ludziach ciekawych świata – zarówno dorośli, jak i młodzież czy dzieci, znajdą tam coś dla siebie. Dla uczestników przygotowano wykłady, warsztaty, wystawy oraz imprezy towarzyszące. Ideą przyświecającą Festiwalowi jest szeroko pojęta promocja i upowszechnianie osiągnięć z zakresu nauki oraz kultury w sposób zrozumiały i przystępny dla każdego.

Święto Trzech Braci

Cieszyn, Czeski Cieszyn

Podczas Święta Trzech Braci organizowane są liczne imprezy kulturalne, sportowe i rekreacyjne. Święto tradycyjnie inauguruje teatralna inscenizacja legendy o powstaniu miasta. Do historii i tradycji nawiązuje również coroczny konkurs dla dzieci na najpiękniejszy strój historyczny. Władze oraz mieszkańcy Cieszyna i Czeskiego Cieszyna spotykają się na Moście Przyjaźni przy 60 metrowej roladzie przygotowanej przez polskich i czeskich cukierników.

Muzyka Dawnaw Cieszynie

Cieszyn, Czeski Cieszyn

Festiwal jest cyklem koncertów przybliżającym melomanom muzykę dawnych mistrzów. Organizowany jest przez Cieszyńskie Towarzystwo Muzyczne przy udziale KaSS „Střelnice” z Czeskiego Cieszyna. Koncerty goszczą po obu stronach Olzy i z roku na rok cieszą się coraz większym zainteresowaniem publiczności. Przyciągają rzesze melomanów, wśród których jest wielu stałych i wiernych słuchaczy.

Źródło: opracowanie własne.

Page 151: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

151

przyciągają zainteresowanie mediów i opinii publicznej15. W tabeli 3 zapre-zentowano osoby prywatne z obszaru kultury, sportu i nauki, które mogą mieć istotny wpływ na wizerunek Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Do skutecznego wykorzystania osoby znanej jako kreatora wizerunku euroregionu pożądane jest, aby obok rozpoznawalności dysponowała ona ukształtowanym wizerunkiem własnym. Im bardziej jest on jednoznaczny, tym łatwiej można wykorzystać osobę znaną w oddziaływaniu na opinię publiczną16. Poprzez prezentację silnej identyfikacji z euroregionem wska-zuje się, że osoba znana posiada cechy należące do tożsamości danego eu-roregionu, a jednocześnie zachowanie takiej osoby stanowi silnie ekspono-wany wzór, przykład do naśladowania.

15 R. Niczewski, J. Potrzebowski, Celebryci w ataku. Celebrity effect jako skuteczne narzędzie komunika-cji marketingowej, Agora, Warszawa 2010, s. 25.

16 J. Olędzki, D. Tworzydło, Leksykon Public Relations, Newsline Sp. z o. o., Bonus Liber Sp. z o. o., Rze-szów 2009, s. 38.

Kreator wizerunku Zawód Miejsce urodzenia

Adam Małysz Sportowiec – skoczek narciarski Wisła, powiat cieszyński

Franciszek Pieczka Aktor Godów, powiat wodzisławski

Marian Dziędziel Aktor Gołkowice, powiat wodzisławski

Prof. Jerzy Buzek Polityk, profesor nauk technicznych Śmiłowice, powiat Frydek-Mistek

Krystian Lupa Reżyser teatralny Jastrzębie Zdrój

Ewa Farna Piosenkarka Trzyniec, powiat Frydek-Mistek

Adam Makowicz Pianista, kompozytor Gnojnik, powiat Frydek-Mistek

Halina Młynkowa Piosenkarka Nawsie, powiat Frydek-Mistek

Tomáš Klus Piosenkarz, autor tekstów Trzyniec, powiat Frydek-Mistek

Jaromir Nohavica Piosenkarz, kompozytor, autor tekstów Ostrawa

Prof. Jiří Drahoš Przewodniczący Akademii Nauk R.Cz. Czeski Cieszyn, powiat Karvina

Markéta Konvičková Piosenkarka Trzyniec, powiat Frydek-Mistek

TABELA 3. WYBRANI KREATORZ Y WIZERUNKU EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI

Źródło: opracowanie własne.

Page 152: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

152

2.3. Założenia badawcze i opis próby badawczejGłównym celem badań bezpośrednich była analiza oraz ocena wizerun-

ku Euroregionu Śląsk Cieszyński, a także określenie roli instytucji kultury w jego kreowaniu. Rozpoznaniu szczegółowemu poddane zostały następu-jące zagadnienia:

– znajomość podstawowych informacji związanych z funkcjonowaniem Euroregionu Śląsk Cieszyński;

– obszary aktywności w Euroregionie Śląsk Cieszyński i ich ocena przez respondentów;

– wpływ poszczególnych podmiotów, instytucji na wizerunek Euroregio-nu Śląsk Cieszyński;

– ocena aktywności instytucji kultury Euroregionu Śląsk Cieszyński w poszczególnych obszarach;

– wizerunek Euroregionu Śląsk Cieszyński w oczach respondentów; – znajomość instytucji kultury funkcjonujących na obszarze Euroregionu

Śląsk Cieszyński oraz w mieście Cieszyn i Czeski Cieszyn; – znajomość wydarzeń z zakresu kultury mających miejsce na obszarze

Euroregionu Śląsk Cieszyński; – obszary aktywności miasta Cieszyn oraz Czeski Cieszyn w oczach pol-

skich i czeskich respondentów.

Na podstawie analizy dostępnych danych i własnych obserwacji przy-jęto hipotezę mówiącą, że instytucje kultury odgrywają istotną rolę w kre-owaniu wizerunku Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Badania empiryczne dotyczące wizerunku Euroregionu Śląsk Cieszyń-ski w świetle realizowanych przedsięwzięć z zakresu kultury oraz aktyw-ności instytucji kultury realizowano od maja do lipca 2014 roku. Badania konsultowano z pracownikami instytucji kultury Euroregionu Śląsk Cie-szyński. Celem konsultacji było sprawdzenie poprawności założeń badaw-czych, a także przetestowanie przygotowanego narzędzia badawczego. Dys-kusje w odpowiednich gremiach pozwoliły na dopracowanie ostatecznej wersji projektu badawczego oraz sporządzonego kwestionariusza, w wyni-ku czego możliwe było rozpoczęcie badań właściwych. Badaniu poddane zostały osoby związane z Euroregionem Śląsk Cieszyński (poprzez miej-sce zamieszkania, miejsce pracy bądź miejsce zdobywania wykształcenia). W tym celu została wykorzystana metoda ankietowa a narzędzie badaw-cze stanowił kwestionariusz ankiety. Badania prowadzone były zarówno po polskiej (165 ankiet), jak i czeskiej (72 ankiety) stronie Euroregionu

Page 153: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

153

Śląsk Cieszyński, w powiatach: cieszyński, Karvina, Nowy Jicin, Ostrava--miasto oraz Frydek Mistek, który bezpośrednio sąsiaduje z Euroregionem Śląsk Cieszyński.

Badania poprzedził pilotaż narzędzia badawczego, który przeprowa-dzono na grupie 36 osób (studenci, słuchacze studiów podyplomowych oraz pracownicy administracyjni Wydziału Zamiejscowego w Cieszynie Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej). W badaniach właściwych wzięło udział 336 osób, w wyniku weryfikacji otrzymano próbę badawczą o liczebności 237 osób, odrzucono 99 ankiet. Najczęstszą przyczyną od-rzucenia był brak odpowiedzi na istotne pytania oraz błędne wypełnienie kwestionariusza. Podstawowe informacje o przeprowadzonych badaniach przedstawia tabela 4.

Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety (w języku polskim oraz czeskim), który zawierał 26 pytań, w tym 20 pytań merytorycznych i 6 pytań metryczkowych. Kwestionariusz składał się z 22 pytań zamknię-tych (w przypadku czterech pytań respondent zakreślając odpowiedź TAK, proszony był o krótkie uzupełnienie, uzasadnienie swojej odpowiedzi) oraz z czterech pytań otwartych. Podstawowe informacje dotyczące kwestiona-riusza ankiety zawiera tabela 5.

Wyszczególnienie Badania

Metoda badawcza Ankieta

Narzędzie badawcze kwestionariusz ankiety

Dobór próby Celowy

Kryteria doboru jednostek do próbyosoby związane z Euroregionem Śląsk Cieszyński (miejsce zamieszkania, praca, szkoła, uczelnia)

Wielkość próby 237

Zakres przestrzenny badaniaEuroregion Śląsk Cieszyński (powiat cieszyński, Karvina, Nowy Jicin, Ostrava-miasto oraz powiat Frydek Mistek – bezpośrednio sąsiadujący z Euroregionem Śląsk Cieszyński)

Zakres czasowy badania maj-lipiec 2014

TABELA 4. PODSTAWOWE INFORMAC JE DOT YCZ ĄCE PROWADZONYCH BADAŃ

Źródło: opracowanie własne na podstawie założeń badawczych.

Page 154: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

154

Kwestionariusz ankiety (26 pytań)

Pytania otwarte

(4)

Pytania zamknięte (22)

Alternatywne (5)

Kafeteria zamknięta (11)Pytania-skale

(6)Kafeteria dysjunktywna (6) Kafeteria koniunktywna (5)

WyszczególnieniePróba badawcza

N=237

PłećKobieta 62,03

Mężczyzna 37,97

Wykształcenie

Podstawowe –

Gimnazjalne 2,11

Zawodowe 4,64

Średnie 47,58

Wyższe 45,57

Wiek

od 18 do 24 lat 35,44

od 25 do 34 lat 27,0

od 35 do 44 lat 21,52

od 45 do 54 lat 13,50

od 55 do 64 lat 1,69

powyżej 64 lat 0,84

Miejsce zamieszkaniaMiasto 54,85

Wieś 45,15

Miejsce (kraj) wypełnienia

Ankiety

Ankiety wypełnione w Polsce 69,62

Ankiety wypełnione w Czechach 30,38

TABELA 5. PODSTAWOWE INFORMAC JE DOT YCZ ĄCE KWESTIONARIUSZ A ANKIET Y

Źródło: opracowanie własne na podstawie kwestionariusza ankiety.

TABELA 6. WYBRANE CHARAKTERYST YKI RESPONDENTÓW (W %)

Źródło: badania własne.

Page 155: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

155

W próbie znalazły się osoby z wykształceniem średnim, które stanowi-ły blisko 48% respondentów, 45% stanowiły osoby z wykształceniem wyż-szym, blisko 5% to osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, a około 2% ankietowanych stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjal-nym. Wybrane charakterystyki respondentów prezentuje tabela 6.

W badaniu wzięło udział 62% kobiet oraz 38% mężczyzn, były to głównie osoby młode w wieku od 18 do 34 lat z wykształceniem średnim (47%) bądź wyższym (46%). Ostatnią daną uzyskaną z metryczki jest prze-strzenne pochodzenie respondentów. Pytanie to z pozoru nieistotne, jed-nakże pozwala ocenić stopień znajomości problemów Euroregionu Śląsk Cieszyński oraz specyfiki badanego obszaru. Można przypuszczać, że oso-by, które mieszkają, uczą się czy pracują na obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyński, a także osoby pochodzące z powiatów ościennych, znają lepiej jego problemy i są w stanie pełniej ocenić wizerunek Euroregionu oraz efekty, jakie przynosi współpraca transgraniczna. Większość respondentów zamieszkuje w powiatach: cieszyńskim, Karvina, Novy Jicin, oraz Frydek-Mistek – tabela 7.

Powiat/okres Próba badawcza N=237

cieszyński 61,60

Karvina 6,75

Nowy Jicin 5,91

Frydek-Mistek 4,64

Ostrava-miasto 4,22

Bielsko-Biała 2,97

Jastrzębie Zdrój 2,11

pszczyński 1,69

Inny 10,13

TABELA 7: MIE JSCE Z AMIESZKANIA RESPONDENTÓW (W %)

Źródło: badania własne.

Page 156: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

156

2.4. Wyniki badańPrzechodząc do zasadniczej części analizy, po scharakteryzowaniu ba-

danej populacji w wytypowanych powiatach pogranicza polsko-czeskiego, trzeba zaznaczyć, że dane uzyskane na podstawie badań ankietowych do-starczają nam jedynie wiedzy o opiniach respondentów na temat ogólnie rozumianej roli instytucji kultury w kreowaniu wizerunku regionu oraz wizerunku Euroregionu Śląsk Cieszyński, a nie rzeczywistego stanu w tym zakresie. Należy jednakże mieć na uwadze rzetelność i dobrą wolę ankie-towanych. Zadaniem pierwszych pytań kwestionariusza ankiety było roz-poznanie czy respondenci są świadomi funkcjonowania Euroregionu Śląsk Cieszyński. Euroregion ten od ponad szesnastu lat działa na rzecz wspie-rania współpracy transgranicznej oraz stymulowania rozwoju pograni-cza polsko-czeskiego. Na pytanie: czy słyszał Pan/Pani o funkcjonowaniu Euroregionu Śląsk Cieszyński? ponad 60% respondentów odpowiedziała twierdząco – wykres 1. Dla porównania, na to samo pytanie dotyczące dwa lata młodszego Euroregionu Beskidy, zadane podobnej grupie re-spondentów, twierdząco odpowiedziało ponad 52% ankietowanych.

Pomimo że blisko 40% respondentów nie słyszała o funkcjonowaniu Euroregionu Śląsk Cieszyński, tylko 35 % ankietowanych nie zetknęła się ze znakiem graficznym (logotypem) Euroregionu. W kolejnym pyta-niu zamieszczono logotyp Euroregionu Śląsk Cieszyński i zapytano re-spondentów o jego znajomość. Co trzeci badany nie znał prezentowane-go znaku graficznego. Taki stan rzeczy wydaje się sugerować poprawną promocję Euroregionu Śląsk Cieszyński przez organizacje (zamieszczanie logotypu euroregionu na materiałach projektowych), które za jego po-średnictwem korzystają ze środków unijnych. Wyniki zaprezentowano na wykresie 2.

Ostatnie z pytań ogólnych, które bezpośrednio odnosiło się do znajo-mości Euroregionu Śląsk Cieszyński, dotyczyło obszaru składającego się na euroregion. Na pytanie: tereny których państw składają się na Euro-region Śląsk Cieszyński? 167 respondentów (70,46%) zaznaczyło popraw-nie Polskę i Czechy. Pozostałych 70 badanych (29,54%) zaznaczyło błęd-nie tylko Polskę, Czechy, Słowację lub Polskę i Słowację, Polskę, Czechy i Słowację. Czterech respondentów wskazało dodatkowo na Węgry. Wyni-ki wydają się być satysfakcjonujące, biorąc pod uwagę fakt, że blisko 40% ankietowanych w ogóle nie słyszała o funkcjonowaniu Euroregionu Śląsk Cieszyński. Liczbę wskazań respondentów na poszczególny kraj, którego tereny składają się na Euroregion Śląsk Cieszyński prezentuje wykres 3.

Page 157: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

157

WYKRES 1. ZNA JOMOŚĆ EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI PRZEZ RESPONDENTÓW (W %)

Źródło: badania własne.

Źródło: badania własne.

WYKRES 2. ZNA JOMOŚĆ LOGOT YPU EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI PRZEZ RESPONDENTÓW (W %)

 Tak Nie

 Tak Nie

WYKRES 3. KRA J, KTÓREGO TERY TORIUM SKŁADA SIĘ NA EUROREGION ŚLĄSK CIESZ YŃSKI (W LB., N=237)

Źródło: badania własne.

Polska   Czechy  Słowacja  Węgry   Austria

Page 158: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

158

W dalszej części badania ankietowani poproszeni zostali o wskazanie, z jakim obszarem aktywności kojarzy się im Euroregion Śląsk Cieszyński. Było to istotne pytanie, gdyż proces kreowania wizerunku regionu po-winien rozpocząć się od „inwentaryzacji” wyróżników znajdujących się na tym obszarze, do których zaliczyć można: edukację, naukę i szkolnictwo wyższe, przedsiębiorczość, samorządność, politykę społeczną, bezpieczeń-stwo publiczne, sport, turystykę, kulturę, ochronę środowiska, przemysł oraz rolnictwo. Rozkład odpowiedzi prezentuje wykres 4.

Z danych uzyskanych od respondentów zauważyć można, że najczęściej z Euroregionem Śląsk Cieszyński kojarzona jest taka aktywność, jak: kul-tura (137 wskazań) i turystyka (137), a także edukacja i przedsiębiorczość (po 77 wskazań), na piątym miejscu uplasował się sport (66). Zdecydowa-nie najniżej ankietowani oceniają bezpieczeństwo publiczne (12 wskazań) oraz rolnictwo (17 wskazań). Poproszono również ankietowanych o wska-

Źródło: badania własne.

WYKRES 4. OBSZ ARY AKT Y WNOŚCI KOJARZONE Z EUROREGIONEM ŚLĄSK CIESZ YŃSKI (W LB., N=237)

Page 159: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

159

zanie obszarów aktywności, z którymi kojarzy się im miasto Cieszyn oraz Czeski Cieszyn. Rozkład odpowiedzi zaprezentowano na wykresie 5.

Jak wynika z wykresu 5, miasto Cieszyn i Czeski Cieszyn kojarzone są przede wszystkim z kulturą oraz turystyką, chociaż miasto po polskiej stronie, w opinii ankietowanych, przewyższa pod tym względem Cze-ski Cieszyn. Wydaje się to całkiem zasadne, gdyż to właśnie po polskiej stronie znajduje się zabytkowa starówka, zamek oraz większość instytucji kultury. Cieszyn, w odróżnieniu od swego czeskiego odpowiednika, ko-jarzony jest również z nauką i szkolnictwem wyższym – na terenie mia-sta posiada swą siedzibę Wydział Zamiejscowy Wyższej Szkoły Biznesu

Źródło: badania własne.

WYKRES 5. OBSZ ARY AKT Y WNOŚCI KOJARZONE Z MIASTEM CIESZ YN ORA Z CZESKI CIESZ YN (W LB.)

 Czeski Cieszyn Cieszyn

Page 160: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

160

w Dąbrowie Górniczej oraz dwa wydziały Uniwersytetu Śląskiego w Ka-towicach. Miasto po polskiej stronie respondentom kojarzy się również z edukacją – w Cieszynie obok szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych znajduje się m.in. Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Ignacego Paderewskiego czy Cieszyński Uniwersytet Dziecię-cy prowadzony przez wspomnianą już Wyższą Szkołę Biznesu w Dąbrowie Górniczej. Miasto Czeski Cieszyn w odróżnieniu od Cieszyna częściej ko-jarzone było przez respondentów z przedsiębiorczością, przemysłem, poli-tyką społeczną czy bezpieczeństwem publicznym.

W kolejnym pytaniu poproszono respondentów o ocenę sta-nu poszczególnych obszarów w Euroregionie Śląsk Cieszyński (skala od 1 do 5). Biorąc pod uwagę poprzednie wyniki, nie dziwi fakt, że ba-dani najwyżej (tj. powyżej przeciętnej) ocenili takie obszary, jak: kultura

WYKRES 6. OCENA WYBRANYCH OBSZ ARÓW DZIAŁALNOŚCI W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI (W LB., SKALA OD 1 DO 5)

Źródło: badania własne.

Page 161: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

161

(3,62), turystyka (3,57), sport (3,37) oraz edukacja (3,37). Najniżej oce-niono: przemysł (2,77), politykę społeczną (2,78), samorządność (2,84) oraz rolnictwo (2,91). Wyniki badań potwierdzają znaczenie kultury jako jednego z głównych wyróżników Euroregionu Śląsk Cieszyński, który ma istotny wpływ na jego wizerunek. Rozkład odpowiedzi zaprezento-wano na wykresie 6.

Ankietowani poproszeni zostali również o wskazanie podmiotów, któ-re w ich opinii mają istotny wpływ na wizerunek euroregionu. Według re-spondentów największy wpływ na wizerunek Euroregionu Śląsk Cieszyń-ski mają instytucje kultury a następnie ośrodki rekreacyjno-turystyczne. Bogate dziedzictwo kulturowe, interesująca i rozbudowana oferta kultu-ralna euroregionu, górzyste ukształtowanie terenu, walory przyrodnicze są głównym magnesem, który przyciąga do euroregionu zarówno tury-stów, jak i inwestorów. Nie dziwi zatem fakt, że to właśnie instytucjom kultury przypisuje się największą rolę w kształtowaniu wizerunku Eurore-gionu Śląsk Cieszyński. Według respondentów najmniejszy wpływ na wi-zerunek euroregionu mają organizacje pozarządowe oraz podmioty służby zdrowia. Rozkład odpowiedzi prezentuje wykres 7.

Źródło: badania własne.

WYKRES 7. PODMIOT Y MA JĄCE ISTOTNY WPŁY W NA WIZERUNEK EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI

Page 162: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

162

Poproszono również ankietowanych o ocenę działalności, osiągnięć po-szczególnych podmiotów działających na obszarze Euroregionu Śląsk Cie-szyński w skali od 1 do 5. I tym razem najwyższe noty uzyskały instytucje kultury oraz ośrodki rekreacyjno-turystyczne. Respondenci wysoko też ocenili kluby, organizacje sportowe, a także uczelnie wyższe i szkoły. Oceny ankietowanych zaprezentowano na wykresie 8.

Ponieważ celem badań było określenie roli instytucji kultury w kre-owaniu wizerunku Euroregionu Śląsk Cieszyński, w dalszej części kwe-stionariusza ankiety poproszono m.in. o wskazanie, które z wymienionych instytucji kultury mają swoją siedzibę na terenie Euroregionu. Rozkład od-powiedzi zaprezentowano na wykresie 9.

W zdecydowanej większości ankietowani poprawnie zaznaczali takie instytucje kultury, jak: teatr, muzeum, dom kultury, bibliotekę, kino czy ga-lerię sztuki – co świadczy o tym, że respondenci dobrze orientują się odno-śnie instytucji kultury, które mają swoją siedzibę na obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyński. Tylko 12 badanych błędnie wskazało na operę, 8 na fil-harmonię a 5 osób zaznaczyło dodatkowo operetkę.

W kolejnych punktach kwestionariusza ankiety poproszono responden-tów o podanie instytucji kultury, które kojarzą się im z miastem Cieszyn, Czeski Cieszyn oraz z Euroregionem Śląsk Cieszyński. Wyniki zaprezento-wane zostały na wykresach 10, 11 i 12.

Z zaprezentowanych wyników badań można wyciągnąć wniosek, że to właśnie w polskim Cieszynie skupione jest w większości „życie kul-turalne” mieszkańców Euroregionu Śląsk Cieszyński. Ponad 62% ankieto-wanych kojarzy miasto Cieszyn z Teatrem im. Adama Mickiewicza, 43,46% z Kinem Piast a 35,44% z Muzeum Śląska Cieszyńskiego. Blisko 33% re-spondentów wskazało dodatkowo na Dom Narodowy w Cieszynie. Mia-sto Czeski Cieszyn kojarzy się ankietowanym również z teatrem – Teatr Cieszyński (37,55%) oraz kinem – Kino Central (23,21%). Ponad połowa ankietowanych – 52,74% nie potrafiła wskazać instytucji kultury kojarzą-cej się z miastem Czeski Cieszyn, w odniesieniu do Cieszyna po polskiej stronie granicy liczba ta była zdecydowanie mniejsza (30,38%). Euroregion Śląsk Cieszyński kojarzy się ankietowanym najczęściej z działalnością ta-kich instytucji kultury, jak: teatr (36,29%), kino (24,47%) czy muzeum (23,21%), ponad 55% respondentów odpowiedziało, że nie wie, z jaką in-stytucją kultury kojarzy się jej Euroregion Śląsk Cieszyński.

Page 163: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

163

Źródło: badania własne.

WYKRES 8. OCENA DZIAŁALNOŚCI, OSIĄGNIĘĆ POSZCZEGÓLNYCH PODMIOTÓW DZIAŁA JĄC YCH W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZ YŃSKI (SKALA 1-5)

Źródło: badania własne.

WYKRES 9. INST Y TUC JE KULTURY MA JĄCE SWOJĄ SIEDZIBĘ NA TERENIE EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI

Page 164: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

164

WYKRES 10. INST Y TUC JE KULTURY KOJARZONE Z MIASTEM CIESZ YN

Źródło: badania własne.

1. Nie wiem2. Pozostałe3. Muzeum 4 Pułku Strzelców

Podhalańskich4. Wyższa Szkoła Biznesu5. Szkoła Muzyczna6. Uniwersytet Śląski7. Muzeum Drukarstwa

8. Galeria Szara9. Książnica Cieszyńska10. Zamek Cieszyn11. Biblioteka Miejska12. Dom Narodowy13. Muzeum Śląska Cieszyńskiego14. Kino Piast15. Teatr im. A. Mickiewicza

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Page 165: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

165

WYKRES 11. INST Y TUC JE KULTURY KOJARZONE Z MIASTEM CZESKI CIESZ YN

Źródło: badania własne.

Źródło: badania własne.

WYKRES 12. INST Y TUC JE KULTURY KOJARZONE Z EUROREGIONEM ŚLĄSK CIESZ YŃSKI

Pozostałe

Dom Dzieci i Młodzieży

Biblioteka Miejska

Ośrodek Kultury Strzelnica

Muzeum Ziemi Cieszyńskiej

Kino Central

Teatr Cieszyński

Nie wiem

Pozostałe

Uczelnie wyższe

Ośrodki rekreacyjno-sportowe

Szkoły

Galeria Sztuki

PZKO

Biblioteka

Zamek

Dom Kultury

Muzeum

Kino

Teatr

Nie wiem

Page 166: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

166

W kolejnym pytaniu kwestionariusza zapytano ankietowanych czy na te-renie Euroregionu Śląsk Cieszyński znajduje się instytucja kultury o ogól-nokrajowym bądź międzynarodowym uznaniu, renomie. Respondenci, którzy zaznaczyli odpowiedź „tak”, poproszeni zostali dodatkowo o podanie nazwy tej instytucji. Wyniki zaprezentowano na wykresach 13 i 14.

Zdecydowana większość ankietowanych (67,51%) zaznaczyła odpo-wiedź, że nie wie czy na terenie Euroregionu Śląsk Cieszyński znajduje się instytucja kultury o ogólnopolskim zasięgu. Osoby, które zaznaczyły odpo-wiedź „tak” (19,41%), wskazywały przeważnie na Teatr im. Adama Mickie-wicza w Cieszynie (12 osób), Książnicę Cieszyńską (5 osób) oraz Zamek Cieszyn (4 osoby).

Źródło: badania własne.

Źródło: badania własne.

WYKRES 13. INST Y TUC JE KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI O OGÓLNOPOLSKIM UZNANIU, RENOMIE

WYKRES 14. INST Y TUC JE KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI O MIĘDZ YNARODOWYM UZNANIU, RENOMIE

 Tak Nie Nie wiem

 Tak Nie Nie wiem

Page 167: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

167

Tylko 7% ankietowanych odpowiedziało, że na terenie Euroregionu Śląsk Cieszyński znajduje się instytucja kultury o międzynarodowym uzna-niu, renomie. Instytucje te to: Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie (7 osób), Muzeum Śląska Cieszyńskiego (3 osoby), Książnica Cieszyńska (2 osoby). W obu przypadkach respondenci wskazywali przeważnie na in-stytucje kultury znajdujące się w Cieszynie – po polskiej stronie granicy – co potwierdza wcześniejsze założenie, że „życie kulturalne” Euroregionu Śląsk Cieszyński skupione jest głównie w Cieszynie. Ponieważ bardzo duży wpływ na wizerunek regionu mają odbywające się na jego terenie wydarze-nia artystyczne, w kolejnym pytaniu kwestionariusza zapytano ankietowa-nych o wydarzenia z zakresu kultury o ogólnokrajowym oraz międzynaro-dowym zasięgu. Wyniki zaprezentowano na wykresach 15 oraz 16.

Źródło: badania własne.

Źródło: badania własne.

WYKRES 15. WYDARZENIA ART YST YCZNE ORGANIZOWANE NA OBSZ ARZE EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI O OGÓLNOPOLSKIM Z ASIĘGU

WYKRES 16. WYDARZENIA ART YST YCZNE ORGANIZOWANE NA OBSZ ARZE EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI O MIĘDZ YNARODOWYM Z ASIĘGU

 Tak Nie Nie wiem

 Tak Nie Nie wiem

Page 168: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

168

Biorąc pod uwagę bardzo bogatą oraz różnorodną ofertę kulturalną Euroregionu Śląsk Cieszyński, nie dziwi fakt, że niemalże co trzeci an-kietowany (30,80%) uznał, że na obszarze Euroregionu Śląsk Cieszyński ma miejsce wydarzenie kulturalne o ogólnokrajowym zasięgu. Najczęściej wskazywano na Przegląd Filmowy „Kino na granicy” (47 wskazań), Festi-wal Viva il Canto (9 wskazań) oraz Święto Trzech Braci (8 wskazań). We-dług respondentów na terenie Euroregionu Śląsk Cieszyński ma miejsce również wydarzenie o międzynarodowym zasięgu (23,21%). I tym razem badani najczęściej wskazywali na Przegląd Filmowy „Kino na granicy” (39  wskazań), Międzynarodowy Festiwal Teatralny Bez Granic (8  wska-zań), Święto Trzech Braci (7 wskazań), Tydzień Kultury Beskidzkiej (6 wskazań) oraz Festiwal Viva il Canto (5 wskazań). Kolejne pytanie kwe-stionariusza ankiety dotyczyło wpływu poszczególnych działań instytucji kultury na wizerunek euroregionu. Badani uznali, że największy wpływ na wizerunek euroregionu mają takie działania instytucji kultury, jak: or-ganizowanie konkursów, festiwali, przeglądów czy organizowanie koncer-tów muzyki rozrywkowej – wykres 17.

Źródło: badania własne.

WYKRES 17. WPŁY W POSZCZEGÓLNYCH DZIAŁAŃ INST Y TUC JI KULTURY NA WIZERUNEK EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1. Organizowanie konkursów, festiwali, przeglądów2. Organizowanie koncertów muzyki rozrywkowej3. Wystawianie sztuk teatralnych4. Organizowanie spotkań z ludźmi kultury5. Organizowanie konferencji naukowych,

kongresów, sympozjów6. Organizowanie wystaw, wernisaży7. Organizowanie kursów, warsztatów artystycznych8. Organizowanie uroczystości okolicznościowych,

jubileuszy9. Organizowanie koncertów muzyki klasycznej10. Prowadzenie amatorskich zespołów artystycznych

Page 169: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

169

Poproszono również respondentów o ocenę aktywności instytucji kul-tury działających w Euroregionie Śląsk Cieszyński w poszczególnych ob-szarach (w skali od 1 – bardzo źle do 5 – bardzo dobrze). Najwyżej – wy-nik powyżej przeciętnego – oceniono organizowanie konkursów, festiwali, przeglądów oraz wystawianie sztuk teatralnych. Wydaje się to uzasadnione w związku z licznymi wydarzeniami artystycznymi (przeglądy, festiwale filmowe i teatralne), które odbywają się każdego roku na terenie Eurore-gionu Śląsk Cieszyński, a także prężnie działającymi teatrami po obu stro-nach Olzy. Najniżej ankietowani ocenili taką działalność jak organizowa-nie koncertów muzyki klasycznej. Najprawdopodobniej wynika to z faktu, że na terenie Euroregionu Śląsk Cieszyński nie działają instytucje kultury zajmujące się tego typu działalnością artystyczną np. opera, filharmonia czy operetka. Rozkład odpowiedzi zaprezentowano na wykresie 18.

W kolejnym pytaniu respondenci mieli udzielić odpowiedzi jak postrze-gany jest przez nich Euroregion Śląsk Cieszyński. Ponad połowa badanych (50,21%) nie miała zdania na ten temat. Tak wysokiego wyniku można było się jednak spodziewać, biorąc pod uwagę, że blisko 40% ankietowanych nie słyszało w ogóle o funkcjonowaniu Euroregionu Śląsk Cieszyński. Ponad

WYKRES 18. OCENA AKT Y WNOŚCI INST Y TUC JI KULTURY EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZ YŃSKI (SKALA OD 1 DO 5)

Źródło: badania własne.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1. Organizowanie konkursów, festiwali, przeglądów

2. Wystawianie sztuk teatralnych3. Organizowanie wystaw, wernisaży4. Prowadzenie amatorskich zespołów

artystycznych5. Organizowanie spotkań z ludźmi

kultury6. Organizowanie uroczystości

okolicznościowych, jubileuszy7. Organizowanie koncertów muzyki

rozrywkowej8. Organizowanie kursów, warsztatów

artystycznych9. Organizowanie konferencji

naukowych, kongresów, sympozjów10. Organizowanie koncertów muzyki

klasycznej

Page 170: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

170

44% badanych pozytywnie postrzega euroregion a 4,22% bardzo pozytyw-nie. Oznacza to, że niemal wszyscy ankietowani, którzy słyszeli o funkcjo-nowaniu Euroregionu Śląsk Cieszyński, postrzegają go pozytywnie bądź bardzo pozytywnie. Rozkład odpowiedzi zaprezentowano na wykresie 19.

2.5. Rekomendacje oraz wnioskiPodsumowując przeprowadzone badania, można dojść do kilku wnio-

sków, które w znacznej mierze potwierdzają wcześniejsze wyniki badań przeprowadzonych na polskich pograniczach (np. badania dotyczące kla-strów kultury i turystyki przemysłowej prowadzone w województwie ślą-skim oraz w Euroregionie Beskidy przez J. Kurowską-Pysz17), a także ba-dania dotyczące analizy i oceny wizerunku Euroregionu Beskidy w świetle zrealizowanych mikroprojektów z zakresu kultury (prowadzone przez auto-ra niniejszego opracowania).

Po pierwsze, według ankietowanych głównym wyróżnikiem Euroregio-nu Śląsk Cieszyński mającym istotny wpływ na jego wizerunek jest kultura – znalazło to również swoje odzwierciedlenie w dokumencie „Strategia Roz-woju Śląska Cieszyńskiego 2001-2016”, gdzie kulturę obok turystyki uznano

17 Wyniki badań zaprezentowano w: J. Kurowska-Pysz, Klaster kultury i turystyki przemysłowej w woje-wództwie śląskim jako przykład współpracy marketingowej na rynku dóbr i usług kultury [w:] Zarzą-dzanie w instytucjach kultury, Ł. Wróblewski (red. naukowa), Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2014. J. Kurowska-Pysz, Marketingowa współpraca sieci lokalnych punktów informacji kulturalnej w warunkach wykorzystania funduszy Unii Europejskiej [w:] Zarządzanie w instytucjach kultury, Ł. Wróblewski (red. naukowa), Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2014.

WYKRES 19. POSTRZEGANIE EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZYŃSKI PRZEZ RESPONDENTÓW (W %)

Źródło: badania własne.

 Bardzo negatywnie Negatywnie Nie mam zdania Pozytywnie Bardzo pozytywnie

Page 171: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

171

za jedną z głównych domen strategicznych regionu. Respondenci w większo-ści poprawnie wskazywali instytucje kultury funkcjonujące na obszarze Euro-regionu Śląsk Cieszyński – świadomi są funkcjonowania takich instytucji, jak: teatr, muzeum, kino, biblioteka, dom kultury czy galeria sztuki, wysoko oceni-li również ich działalność. Niepokojące jest jednak to, że ponad połowa ankie-towanych (55,27%) nie potrafiła wskazać z nazwy żadnej konkretnej instytucji kultury, która funkcjonuje na terenie Euroregionu Śląsk Cieszyński – co może sugerować, że sporadycznie korzystają oni z oferty tych instytucji. Na taki stan rzeczy może wpływać także niewystarczające promowanie tych instytucji. Jest to również związane z brakiem wiedzy dotyczącej samego euroregionu – bli-sko 40% badanych. W odniesieniu do miasta Cieszyn sytuacja przedstawia się już jednak lepiej – 30,38% ankietowanych nie potrafiło wskazać konkretnej instytucji kultury funkcjonującej w Cieszynie. Instytucją zdecydowanie najle-piej znaną ankietowanym jest Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie.

Nie ulega wątpliwości, że duża liczba prężnie działających w euroregionie instytucji kultury oraz bogata i bardzo często unikatowa oferta kulturalna, jak również liczne środowisko twórców kultury, w porównaniu z resztą kraju, czyni ten obszar niezwykle atrakcyjnym. Wielokulturowość, bogate dziedzic-two kulturowe, historia oraz interesujące usytuowanie Euroregionu Śląsk Cie-szyński stanowi bardzo dobre pole do organizowania przedsięwzięć z zakresu kultury, swoistych nie tylko na skalę kraju, ale i Europy. Potwierdzeniem może być chociażby organizowany od kilkunastu lat w Cieszynie Przegląd Filmowy „Kino na granicy”. Gromadzi on każdego roku kilka tysięcy miłośników filmu i sprawia, że w czasie trwania festiwalu „mówi się” o nim w całej Polsce. Festi-wal ten służy nie tylko lokalnej społeczności, ale przyciąga również turystów, a co bardzo istotne promuje miasto oraz euroregion w całym kraju. Według respondentów Przegląd Filmowy „Kino na granicy” to wydarzenie artystycz-ne nie tylko o zasięgu ogólnopolskim, ale i międzynarodowym. Potencjał Euroregionu Śląsk Cieszyński tkwi również w korzystnych warunkach natu-ralnych i klimatycznych, sprzyjających wielu formom turystyki, w szczególno-ści zaś turystyce kulturowej. Nie ulega wątpliwości, że duży zasób kulturalny euroregionu i jego ciekawe w skali europejskiej zabytki architektoniczne mają ogromny wpływ na jego wizerunek. Wysoki standard oferty z tego obszaru jest zachętą m.in. dla turystów, inwestorów oraz organizatorów, np. turystyki kulturowej czy biznesowej: szkoleń, konferencji, seminariów naukowych, spo-tkań firmowych, pobytów integracyjnych czy motywacyjnych.

Po drugie, biorąc pod uwagę fakt, że blisko 40% respondentów nie słyszało o funkcjonowaniu Euroregionu Śląsk Cieszyński, prawie 30% nie potrafi po-

Page 172: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

172

prawnie wskazać z obszarów jakich państw składa się Euroregion Śląsk Cie-szyński, 35,42% ankietowanych nie zna logotypu euroregionu – należy zwięk-szyć zakres działań nastawionych na edukację mieszkańców w tym zakresie. Bardzo ważne jest, by aktywować działania promujące Euroregion Śląsk Cie-szyński jako instytucję, która skutecznie wspiera współpracę transgranicz-ną oraz stymuluje rozwój pogranicza polsko-czeskiego. Trzeba promować przedsięwzięcia istotne z punktu widzenia rozwoju euroregionu, tzw. projekty sztandarowe. Bardzo pomocne w tych działaniach mogą być chociażby reali-zowane przy wsparciu i za pośrednictwem euroregionu mikroprojekty z za-kresu kultury. Warto dołożyć starań, aby działania promujące euroregion, przy okazji realizacji projektów, nie ograniczały się jednak wyłącznie do informo-wania o „finansowaniu projektu ze środków Unii Europejskiej za pośrednic-twem euroregionu”, ale przede wszystkim aktywnie informowały o osiągnię-tych efektach. Taką informację należy zamieszczać na stronach internetowych urzędów, w formie publikacji, obwieszczać podczas spotkań informacyjnych oraz wizyt studyjnych. Dla zarządzających euroregionem, Stowarzyszeniem Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” oraz Regionální sdružení územní spolupráce Těšínského nie bez znaczenia powinien być również fakt, że po-nad połowa ankietowanych (50,21%) zapytana jak postrzega Euroregion Śląsk Cieszyński, nie ma zdania na ten temat. Sugeruje to konieczność zwiększenia działań z zakresu public relations, podporządkowanych zasadzie „czyń dobrze i mów o tym głośno”. Należy przeprowadzić szeroko zakrojoną kampanię pro-mocyjną zarówno na zewnątrz, jak i do wewnątrz euroregionu.

Po trzecie, analizując wyniki dotyczące oceny aktywności instytucji kul-tury w poszczególnych obszarach, można zauważyć, że ankietowani najni-żej ocenili taką aktywność instytucji kultury jak organizowanie koncertów muzyki klasycznej. Rzeczywiście istnieje pewna luka wśród instytucji kul-tury funkcjonujących w Euroregionie Śląsk Cieszyński – najbliższe filhar-monie znajdują się poza obszarem euroregionu w Ostrawie, Katowicach czy Zabrzu. W euroregionie odbywają się co prawda festiwale muzyczne takie, jak: Viva il Canto czy Musica Sacra, co nie zmienia jednak faktu, że zespoły symfoniczne, operowe mogłyby częściej gościć na Śląsku Cieszyńskim. Bar-dzo bogata oferta przeglądów, festiwali filmowych i teatralnych oraz imprez folklorystycznych mogłaby zostać uzupełniona dodatkowymi wydarzenia-mi artystycznymi z obszaru tzw. kultury wysokiej – w szczególności koncer-tami symfonicznymi, operowymi itp.

Podsumowując przeprowadzone badania dotyczące wizerunku Eurore-gionu Śląsk Cieszyński oraz roli instytucji kultury w jego kreowaniu, należy

Page 173: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

173

stwierdzić, że pomimo braku wiedzy bądź małej wiedzy znacznej części re-spondentów dotyczącej samego euroregionu, generalnie wyłania się pozy-tywny jego obraz, co w dużej mierze jest zasługą funkcjonujących tu instytu-cji kultury. Respondenci w większości trafnie identyfikują główne wyróżniki euroregionu mające znaczny wpływ na jego wizerunek. Do wyróżników tych na pierwszym miejscu zaliczono kulturę. Znalazło to także swoje odzwiercie-dlenie w misji Regionu Śląsk Cieszyński: „Śląsk Cieszyński, pielęgnując dzie-dzictwo kulturowe tej Ziemi, dba o edukację i kulturę, jako fundamenty dal-szego rozwoju, a zachowując wyjątkową atrakcyjność inwestycyjną podnosi standardy w ochronie środowiska oraz opiece zdrowotnej i społecznej”18. Tak sformułowana misja bardzo dobrze koresponduje z oczekiwaniami mieszkań-ców euroregionu. Na podstawie przeprowadzonych badań można zatem przy-jąć, że rzeczywisty wizerunek Euroregionu Śląsk Cieszyński – euroregionu, w którym kultura, turystyka oraz edukacja odgrywa bardzo istotną rolę, jest zgodny z wizerunkiem pożądanym, zarysowanym w strategii jego rozwoju.

Zakończenie

Władze samorządowe coraz częściej zdają sobie sprawę, że każde mia-sto, gmina czy cały euroregion posiada pewien wizerunek, na który mogą oddziaływać. Jeżeli jest on negatywny, można podjąć próbę jego zmiany, je-żeli jest mało wyrazisty, można wzmocnić go poprzez wybór odpowiednich środków z zakresu promocji. Ponadto wzrost zainteresowania kształtowa-niem pozytywnego obrazu ze strony przedstawicieli euroregionu wynika ze zrozumienia funkcji, jakie pełni taki wizerunek i korzyści, które może on przynieść mieszkańcom euroregionu.

Wpływ instytucji kultury na wizerunek euroregionu jest jeszcze słabo meto-dologicznie rozpoznany, choć w działalności władz lokalnych czy regionalnych został już dostrzeżony. Wiele regionów ciągle nie potrafi jednak przebić się ze swoim wizerunkiem do otoczenia. Spowodowane jest to brakiem koncepcji, która zawierałaby wyróżniki, takie jak np. prężnie działające instytucje kultury – ciągle spotkać można w otoczeniu kampanie promocyjne regionów, oparte na ogólnikach. Należy jednak pamiętać, że aby odnieść sukces w tym zakresie, nie wystarczy być organizatorem i gospodarzem renomowanych i uznanych instytucji kultury, należy także umiejętnie zaprezentować ich atuty oraz ofertę.

18 Strategia Rozwoju Śląska Cieszyńskiego 2001-2016.

Page 174: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

174

Bibliografia

Broszura promocyjna Euroregionu Śląsk Cieszyński – Dlaczego Eurore-gion Śląsk Cieszyński?

Budzyński W., Wizerunek firmy. Kreowanie, zarządzanie, efekty, Poltext, Warszawa 2003.

Grzegorczyk A., Kochaniec A., Kreowanie wizerunku miast, Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2010.

Hartmann R., Strategische Marketingplanung im Einzelhandel – Kritische Analyse spezifischer Planungsinstrumente, Deutscher Universitats Ver-lag, Wiesbaden 1992.

http://biblioteka.cieszyn.pl/http://biblioteka.jastrzebie.pl/http://chatanaszancach.fm.interia.pl/http://mok.jastrzebie.pl/http://rok.bielsko.pl/tkb.phphttp://www.avion.tesinsko.cz/http://www.borderfestival.eu/http://www.cieszyn.pl/http://www.ddmtesin.cz/http://www.domnarodowy.pl/http://www.dworkossakow.pl/http://www.euregio-teschinensis.eu/http://www.galeriaszara.pl/http://www.gorolskiswieto.cz/http://www.kassct.cz/cs/http://www.kc-cieszyn.pl/http://www.kinonagranicy.pl/http://www.knih-trinec.cz/http://www.kregisztuki.com/http://www.kultura.olza.pl/http://www.mck.skoczow.pl/http://www.mdk-ustron.ox.pl/http://www.militariacieszyn.pl/http://www.musicasacra.ox.pl/http://www.muzeumct.cz/http://www.muzeumcieszyn.pl/http://www.muzeumdrukarstwa.pl/

Page 175: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński

175

http://www.olza.pl/http://www.podjeleniem.com/pl/http://www.powiat.cieszyn.pl/http://www.pzko.cz/http://www.swietotrzechbraci.pl/http://www.tdivadlo.cz/http://www.teatr.cieszyn.pl/http://www.tesin.cz/http://www.trinecko.cz/http://www.vivailcanto.pl/http://www.wakacyjnekadry.pl/http://www.wsb.edu.pl/index.php?idg=fnc4http://www.zamekcieszyn.pl/http://www.zamek-frystat.cz/portal/page/portal/Zamek_FrystatJohannsen U., Das Marken- und Firmenimage, Band 1, Technische Uni.

Braunschweig 1968.Kotler Ph., Haider D. H., Rein I., Marketing Places. Attracting Investment,

Industry and Tourism to Cities, States and Nations, The Free Press, New York 1993.

Leksykon marketingu, J. Altkorn, T. Kramer (red. naukowa), PWE, Warsza-wa 1998.

Mruk H., Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2012.

Strategia Rozwoju Śląska Cieszyńskiego 2001-2016.Szromnik A., Marketing terytorialny. Miasto i region na rynku, Oficyna

Wolters Kluwer, Kraków 2007.Ulotka informacyjna Euroregionu Śląsk Cieszyński i SRIWR „OLZA”.Wróblewski Ł., Strategie marketingowe w instytucjach kultury, PWE, War-

szawa 2012.Zarządzanie w instytucjach kultury, Ł. Wróblewski (red. naukowa), Wy-

dawnictwo CeDeWu, Warszawa 2014.Zasady Identyfikacji Wizualnej Euroregionu Śląsk Cieszyński.

Page 176: perspektywy rozwoju sektora kultury w euroregionie śląsk cieszyński