PDF, 449.49 kB

Magdalena

Żemojtel-Piotrowska

Uniwersytet Gdański

Jarosław Piotrowski

SWPS, Poznań

Tomasz Baran

Uniwersytet Warszawski

ROSZCZENIOWOŚĆ A SATYSFAKCJA ZE ZWIĄZKU INTYMNEGO1

W artykule przedstawiono wyniki badania zrealizowanego na próbie osób pozostających w związkach (N = 225) dotyczące wpływu roszczeniowości na satysfakcję ze związku romantycznego. Uwzględniono trzy wymiary roszcze-

niowości: aktywną, bierną i odwetową (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009). Jedynie roszczeniowość odwetowa wiązała się negatywnie z zadowoleniem ze związku, przy całkowitej mediacji zależności przez spostrzegany bilans wymiany w związku. Roszczeniowość aktywna wiązała się z wyższym spostrzeganym podobieństwem i niższym rozczarowaniem ze związku, natomiast roszczeniowość bierna nie wiązała się z oceną związku. Prawidłowości te były niezależne od typu związku (partnerskiego lub małżeńskiego). Wyniki zostały omówione w odniesieniu do wcześniejszych badań nad wpływem roszczeniowości narcystycznej i relacyjnej na funkcjonowanie w związkach.

Słowa kluczowe: roszczeniowość, związki romantyczne, satysfakcja, bilans wymiany społecznej

Studia Psychologiczne. t. 52 (2014), z. 1, s. 21–32

PL ISSN 0081-685X

DOI: 10.2478/v10167-010-0075-4

WPROWADZENIE

Jedną ze sfer funkcjonowania człowieka, w której roszczeniowość odgrywa znaczącą rolę, są związki romantyczne. Związek roman-

tyczny, który można też określić intymnym, to relacja łącząca dwie osoby oparta na zaangażo-

waniu uczuciowym (miłości) (por. np. Merriam-Webster Dictionary).

Dotychczasowe badania nad wpływem rosz-

czeniowości na funkcjonowanie w związkach ukazują większą skłonność do odwetu u osób roszczeniowych, wysokie wymagania wobec partnera oraz koncentrację w relacji na własnym dobrostanie (Bishop i Lane, 2002; Campbell, Bonacci, Shelton, Exline i Bushman, 2004; Tolmacz i Mikulincer, 2011). Poziom roszcze-

niowości pozwala także przewidzieć poziom agresji wobec partnera (Wilson i Daly, 2001; Wood, 2004) a nawet skłonności do gwałtu (Hill i Fisher, 2001). Roszczeniowość przejawiana przez osoby narcystyczne u osób po próbie samo-

bójczej wiąże się natomiast z silniejszą skłonno-

ścią do reagowania zazdrością w związku oraz poczuciem załamania po zakończeniu związ-

ku (Overholser, Stockmeier, Dilley i Freiheit, 2002). Osobny nurt badań nad roszczeniowo-

ścią w związkach dotyczy analizy reguł spra-

wiedliwości stosowanych w tego typu relacjach i ich wpływu na spostrzeganie związku (por. np. Desmarais i Lerner, 1994).

Pomimo szeregu badań nad związkami i rosz-

czeniowością prowadzonych na świecie, w Polsce brakuje analiz z tego zakresu. Większość z nich

* Autorzy pragną podziękować zespołowi badawczemu Ariadna za pomoc w realizacji badania oraz Recenzentom za szereg trafnych i pomocnych uwag. Korespondencję dotyczącą artykułu prosimy kierować do: Magdalena Żemojtel-Piotrowska, [email protected]

-

-

-

-

-

Magdalena Żemojtel-Piotrowska, Jarosław Piotrowski, Tomasz Baran22

Studia Psychologiczne, t. 52 (2014), z. 1, s. 21–32

prowadzona jest ponadto z perspektywy nar-cystycznej, a samo zjawisko roszczeniowości jest traktowane przeważnie jednowymiarowo. Kolejnym problemem jest brak ukazania mecha-

nizmu psychologicznego, który tłumaczyłby negatywny wpływ roszczeniowości na satysfak-

cję ze związku. W prezentowanych tu badaniach zastosowano trójwymiarowy model roszcze-

niowości, obejmujący trzy jej aspekty: aktyw-

ną, bierną i odwetową (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009; Żemojtel-Piotrowska, Baran i Piotrowski, 2011). Takie ujęcie pozwala na bardziej złożone ukazanie związku roszczenio-

wości z satysfakcją ze związku – na ile każda z tych form rzeczywiście wiąże się z negatyw-

nym spostrzeganiem relacji intymnej. Ponieważ roszczeniowość sprzyja koncentracji na intere-

sie własnym i dbaniu o zaspokojenie własnych potrzeb (Campbell i in., 2004; Lewicka, 2002), postulowanym mechanizmem odpowiedzial-nym za związek roszczeniowości z satysfakcją ze związku jest bilans wymiany społecznej (por. Eisenberger, Lynch, Aselange i Rohdieck, 2004; Różycka i Wojciszke, 2010) spostrzegany w rela-

cji z partnerem.

ROSZCZENIOWOŚĆ JAKO ZJAWISKO WIELOWYMIAROWE

Roszczeniowość w psychologii społecznej jest definiowana w dość różnorodny sposób. Jedną z bardziej obiecujących definicji jest defi-nicja Krężlewskiego (1990), określająca roszcze-

niowość jako przekonanie, że ośrodki realizacji celów jednostki znajdują się poza nią i jednocze-

śnie jednostka wysuwa względem tych ośrod-

ków oczekiwania co do zaspokojenia własnych potrzeb. Popularna definicja roszczeniowości psychologicznej Campbella i in. (2004) określa roszczeniowość psychologiczną jako utrwalo-

ne przekonanie o zasługiwaniu na więcej niż zwykli ludzie oraz na byciu uprawnionym do różnych przywilejów bardziej niż inni. Obecnie wielu badaczy zauważa różnorodność perspek-

tyw w definiowaniu i wyjaśnianiu zjawiska. Jedną z ostatnich jest propozycja Tomlinsona (2013), by odróżniać (wewnętrznie zróżnicowa-

ne) przekonania roszczeniowe od roszczeniowo-

ści jako cechy osobowości, która je warunkuje. Sam autor nie wprowadza rozróżnienia na różne formy lub aspekty roszczeniowości, zauważa jednak, że przekonania te mogą przyjmować postać uprawnioną (legitimate entitlement) lub nadmierną (over-entitlement).

Odróżnianie patologicznych form roszcze-

niowości od niepatologicznych zaczyna być zresztą powszechne w badaniu tego zjawi-ska (np. Gibbson-Beverly i Schwartz, 2008; Lessard, Greenberger, Chen i Farruggia, 2011; Rothman, 2012). To ujęcie jest najbliższe pro-

ponowanemu przez autorów artykułu rozumie-

niu roszczeniowości jako zjawiska wielowy-

miarowego, składającego się z trzech aspektów: roszczeniowości aktywnej, biernej i odweto-

wej (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009; Żemojtel-Piotrowska, Baran i Piotrowski, 2011). W odróżnieniu od pozostałych koncepcji trójwy-

miarowy model roszczeniowości zakłada różni-ce jakościowe między wyróżnionymi aspektami. Roszczeniowość aktywna jest tu rozumiana jako promocja interesu własnego wraz z pomijaniem interesu innych ludzi. Roszczeniowość bierna definiowana jest jako przekonanie o istnieniu obligacji innych ludzi i instytucji wobec jed-

nostki, wyrażona w dbałości o interes własnej grupy. Roszczeniowość odwetowa przejawia się natomiast w dbałości o interes własny w sytuacji jego naruszenia wraz ze skłonnością do odwetu za poniesione krzywdy (Żemojtel-Piotrowska, Baran, Clinton, Piotrowski, Baltatescu i van Hiel, 2013). Wspólnym elementem trzech wymienionych tu wymiarów roszczeniowości jest założenie o koncentracji na interesie wła-

snym (indywidualnym lub grupowym) wraz z oczekiwaniem, że inne osoby są zobowiązane do zaspokajania potrzeb jednostki lub dostar-czenia jej określonych dóbr (formułowanie oczekiwań). Trójwymiarowy model roszcze-

niowości był weryfikowany w szeregu badań

-

-

-

-

-

Roszczeniowość a satysfakcja ze związku intymnego 23


krajowych (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009; Żemojtel-Piotrowska, Baran i Piotrowski, 2011; Żemojtel-Piotrowska, Baran i in., 2013) oraz w badaniach międzynarodowych (Żemojtel-Piotrowska, Piotrowski i in., w druku).

ROSZCZENIOWOŚĆ A FUNKCJONOWANIE W ZWIĄZKACH

Badania nad wpływem roszczeniowości na ocenę związków oraz funkcjonowanie w nich nie są zbyt liczne (Campbell i in., 2004; Tolmacz i Mikulincer, 2011). Campbell i in. (2004) w ramach testowania trafności tworzonej przez siebie skali roszczeniowości psychologicznej (PES) zbadali korelacje roszczeniowości psy-

chologicznej z rozmaitymi miarami funkcjono-

wania w związku romantycznym. Wykazali oni, że osoby o wyższych wynikach w skali PES cechują się bardziej egoistycznym podejściem do partnera wyrażonym m.in. poprzez: mniej-szą empatię, lojalność, szacunek do partnera czy umiejętność przyjmowania jego perspektywy, silniejszy związek z miłością typu ludus (miłość jako gra) i mania (miłość jako obsesyjne uzależ-

nienie od partnera), a słabszy z agape (miłość jako troska wobec partnera i poświęcenie dla niego, por. także Wojciszke, 2009). Campbell i in. (2004) nie zajmowali się w sposób pogłę-

biony problemem wpływu roszczeniowości na funkcjonowanie w związkach romantycznych. Założyli po prostu, że osoby roszczeniowe są bardziej egoistyczne, co powinno wpłynąć na funkcjonowanie w związku.

Bardziej wnikliwe ujęcie problemu zapro-

ponowali Tolmacz i Mikulincer (2011), którzy wyróżnili szczególny rodzaj roszczeniowości – roszczeniowość relacyjną („relational entitle-

ment”). Określili ją jako rodzaj oczekiwań wobec partnera bliskiego związku. Definiują ją jako „stopień, w jakim jednostka będąca w związku oczekuje od swojego partnera spełnienia wła-

snych życzeń, potrzeb i wyobrażeń” (s. 77). Roszczeniowość relacyjna obejmuje także reak-

cje jednostki na sytuację, w której partnerowi nie udaje się tych oczekiwań spełnić. Tworząc miarę kwestionariuszową do pomiaru tak zdefiniowa-

nego zjawiska przyjęli trójwymiarowość postaw roszczeniowych: roszczeniowość uprawnioną/normalną, postawę nadmiernej roszczeniowości i brak roszczeniowości. Jednak w rzeczywisto-

ści analiza czynnikowa wykazała obecność aż pięciu czynników: (1) wyczulenie na negatywne aspekty partnera i związku; (2) wrażliwość na frustracje i wykroczenia w związku; (3) roszcze-

niowość asertywną; (4) oczekiwania co do uwagi i zrozumienia ze strony partnera; (5) ograniczoną roszczeniowość. Następnie badacze skoncentro-

wali się na związku roszczeniowości ze styla-

mi przywiązania: bezpiecznym, lękowo-ambi-walentnym i unikającym (por. np. Mikulincer i Florian, 2000; Shaver i Mikulincer, 2002). Spośród szeregu uwzględnionych zmiennych, z jakimi Tolmacz i Mikulincer skorelowali skalę roszczeniowości relacyjnej, odrębne korelaty od pozostałych wystąpiły dla roszczeniowości asertywnej. Zarówno dla trzech pierwszych skal, które zdaniem autorów mierzyły po prostu dość złożone postawy z kręgu roszczeniowości nad-

miernej, jak i dla ograniczonej roszczeniowo-

ści jej poziom wiązał się pozytywnie z przy-

wiązaniem lękowym, wyższą neurotycznością, depresją, lękiem, niższą satysfakcją z życia i niższą samooceną (z wyjątkiem skali ocze-

kiwań) oraz ujemnie z sumiennością i dopaso-

waniem w związku małżeńskim (por. Tolmacz i Mikulincer, 2011). Badania te wskazują na to, że zjawisko roszczeniowości nie może zostać potraktowane jednowymiarowo, a negatywne skutki postaw roszczeniowych są ograniczone do form patologicznych, jak koncentracja na stratach. Patologiczny może być także brak rosz-

czeniowości relacyjnej, przejawiający się rezy-

gnacją z formułowania i egzekwowania ocze-

kiwań wobec partnera, na co wskazują Tolmacz i Mikulincer (2011). Ograniczona roszczenio-

wość wyrażała się dla przykładu w przekona-

niach, że nie zasługuje się na partnera lub, że partner otrzymuje zbyt mało w relacji ze strony

-

-

-

-

-



badanego. O swoistej szkodliwości ograniczonej roszczeniowości świadczą jej korelaty: korelo-

wała ona m.in. pozytywnie z neurotycznością, lękowym oraz unikającym stylem przywiązania, lękiem czy poczuciem samotności, a negatywnie z samooceną. Natomiast roszczeniowość aser-tywna ma raczej adaptacyjny charakter, przy-

najmniej w ramach funkcjonowania w związ-

ku romantycznym, a co najmniej nie jest dla związku szkodliwa. Ponownie, znajduje to swoje odzwierciedlenie w jej korelatach: pozytyw-

nej z wysokością samooceny i sumiennością. Jednak, co interesujące, przede wszystkim wyka-

zuje ona brak korelacji z negatywnymi aspekta-

mi funkcjonowania jednostki, jak zadowolenie z życia, lęk społeczny, czy poczucie samotności, a także lękowy i unikający styl przywiązania (por. Tolmacz i Mikulincer, 2011).

PROBLEMATYKA BADAŃ WŁASNYCH

Opierając się na trójczynnikowym modelu roszczeniowości, w obecnym badaniu skoncen-

trowano się na ukazaniu wpływu roszczeniowo-

ści na ocenę związku, obejmującą zarówno pozy-

tywne aspekty (ogólną satysfakcję, spostrzeganą intymność, podobieństwo) jak i negatywne (roz-

czarowanie partnerem w związku, por. Plopa, 2008). Kwestia koncentracji na interesie wła-

snym wydaje się być kluczową dla zjawiska rosz-

czeniowości (Campbell i in. 2004; Piotrowski, 2013). Z tego względu mechanizmem leżącym u podłoża wykazywanego we wcześniejszych badaniach negatywnego wpływu roszczeniowo-

ści (narcystycznej, psychologicznej i relacyjnej) na satysfakcję ze związku może być spostrzegany bilans wymiany społecznej. Osobom roszczenio-

wym dość powszechnie przypisuje się nie tylko egoizm, ale także problemy z empatią i przyj-mowaniem cudzej perspektywy (Campbell i in., 2004). Definicyjnie w roszczeniowość wpisane są także oczekiwania wobec innych wynikają-

ce z przekonania o zasługiwaniu na specjalne traktowanie. To wszystko może prowadzić do

skrzywienia percepcji relacji intymnej w kierun-

ku spostrzegania bilansu wymiany w związku jako niekorzystnego i przez to obniżać satys-

fakcję z niego. Jednak ten mechanizm powinien być szczególnie widoczny dla narcystycznych form postaw roszczeniowych, ponieważ nar-cyzm przejawia się w nadmiernej koncentracji na sobie (Bishop i Lane, 2002). W przypadku rozpatrywanych tu form roszczeniowości jedy-

nie roszczeniowość odwetowa wykazuje silne związki z narcyzmem (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009), wiarą w grę o sumie zero-

wej (Żemojtel-Piotrowska i Piotrowski, 2012) i motywacją charakterystyczną dla osób narcy-

stycznych (Żemojtel-Piotrowska i Piotrowski, w recenzji). Roszczeniowość aktywna, mimo że słabo skorelowana z narcyzmem (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009), nie wiąże się jed-

nak z tendencją do niekorzystnego spostrzega-

nia relacji społecznych (Żemojtel-Piotrowska, w przygotowaniu). Roszczeniowość bierna wiąże się natomiast pozytywnie z uwzględnia-

niem interesu innych w działaniu, na co wskazu-

ją m.in. pozytywne związki z wartościami prze-

kraczającymi ja (Żemojtel-Piotrowska, Baran i Piotrowski, 2011).

Związki intymne stanowią specyficzny typ relacji, ponieważ są one rodzajem związ-

ków opartych na wspólnocie (Fiske, 1992). W tego typach relacji nie jest monitorowany bilans wymiany społecznej, a jednostka rezy-

gnuje z koncentracji na własnym interesie. Roszczeniowość natomiast oznacza koncentrację na interesie własnym. Z tego względu możliwe są co najmniej dwa przewidywania dla wpły-

wu roszczeniowości na satysfakcję ze związku. Albo osoby roszczeniowe są nim rozczarowa-

ne, gdy nie spostrzegają wymiany w związku jako pozytywnego, albo roszczeniowość prze-

jawia się w innego typu relacjach niż intymne. W tym drugim przypadku roszczeniowość nie musi oznaczać negatywnego wpływu na satys-

fakcję ze związku. Trójwymiarowy model rosz-

czeniowości zakłada obecność zarówno form roszczeniowości przejawiających się w relacjach

-

-

-

-

-



interpersonalnych (roszczeniowość aktywna i odwetowa) jak i w domenie bardziej publicznej – związanej z formułowaniem oczekiwań wobec państwa (roszczeniowość bierna). Tak więc także na podstawie tych różnic między roszczeniowo-

ścią aktywną i odwetową a roszczeniowością bierną można spodziewać się odmiennych zależ-

ności dla tych trzech form przekonań roszczenio-

wych i poziomu satysfakcji ze związku. Podsumowując, można zatem założyć, że trzy

wyróżnione wcześniej formy roszczeniowości będą w odmienny sposób wiązały się z funkcjo-

nowaniem w związku. Roszczeniowość aktywna powinna wiązać się pozytywnie z satysfakcją w związku, ponieważ ta forma roszczeniowo-

ści jest oparta na asertywnej ochronie własne-

go interesu. Jednak satysfakcja ta powinna być uwarunkowana spostrzeganiem bilansu wymiany w związku jako pozytywnego. Roszczeniowość odwetowa z kolei, z racji jej związku z szere-

giem negatywnych aspektów funkcjonowania społecznego, powinna wiązać się z satysfakcją ze związku negatywnie. Roszczeniowość bier-na z racji korelowania z nastawieniem prospo-

łecznym i wartościami pozaosobistymi powinna sprzyjać satysfakcji ze związku, choć możliwy jest także brak wpływu na relacje intymne z racji jej znaczenia dla funkcjonowania w relacjach bardziej formalnych (stosunek do państwa czy pracodawców).

Przedmiotem badania stała się zatem ana-

liza związków roszczeniowości z satysfakcją w związku, mierzoną przy pomocy zmodyfiko-

wanej drabiny Cantrilla (M. Kaźmierczak, infor-macja osobista, 19 lipiec 2013) i Kwestionariusza Dobranego Małżeństwa (KDM-2) Plopy i Rostowskiego (Plopa, 2008). Zastosowano dwie alternatywne miary satysfakcji ze związ-

ku z uwagi na ich uzupełniające się znaczenie. Kwestionariusz Plopy i Rostowskiego jest typo-

wą miarą kwestionariuszową, dotyczącą spo-

strzegania różnych aspektów związku. Drabina Cantrilla jest natomiast prostą i popularną meto-

dą pomiaru ogólnej satysfakcji z życia, stoso-

waną zwłaszcza w badaniach klinicznych (por.

np. Mazur, Małkowska-Szkutnik, Oblacińska i Kołoło, 2009; Ravens-Sieberer i in., 2009). W celu zbadania znaczenia spostrzeganego bilansu wymiany w związku dla relacji roszcze-

niowość-satysfakcja z relacji z partnerem, zasto-

sowano zmodyfikowaną skalę bilansu wymiany społecznej (Eisenberger i in., 2004; Różycka i Wojciszke, 2010).

METODA

Osoby badane

Badanie zrealizowano na panelu badawczym ARIADNA. W badaniu udział wzięło 267 osób, jednak dwie osoby nie wypełniły kwestionariu-

sza roszczeniowości. Z tego względu ich wyniki nie były brane pod uwagę w dalszej analizie. W analizowanej próbie znalazły się 143 kobiety i 122 mężczyzn. Wiek badanych zawierał się od 18 do 67 lat (M = 30.78). 118 osób było w związku partnerskim (45% mężczyzn), 107 w małżeńskim (44% mężczyzn), 40 osób nie było w żadnym związku (50% mężczyzn). Średnia długość trwania związku wyniosła 84 miesiące (od 1 miesiąca do 41 lat). 9,4% badanych miało wykształcenie podstawowe i zasadnicze, 52,8% średnie, a 37,8% wyższe (licencjat lub wyższe magisterskie). 23,2% zamieszkiwało tereny wiej-skie, 8,2% pochodziło z małego miasta do 20 tys. mieszkańców, 26,2% zamieszkiwało w mieście o wielkości między 20 tys. a 100 tys. mieszkań-

ców, 19,5% w mieście o liczbie ludności między 100 tys. a 500 tys., natomiast 22,8% z wielkich miast, powyżej 500 tys. mieszkańców.

Badanie zrealizowano on-line, kolejność pytań w kwestionariuszach była rotowana w ramach każdej metody. Uczestnicy zostali wylosowani spośród zarejestrowanych członków panelu badawczego, głównym kryterium było pozostawanie w związku. Zadbano też o zbliżo-

ną liczbę osób pozostających w związku małżeń-

skim i partnerskim, a w obrębie obu tych grup – o zrównoważenie liczby kobiet i mężczyzn.

-

-

-

-

-



Rotację pytań zastosowano w celu uniknięcia efektu kontekstu (wpływu odpowiedzi udziela-

nych na początkowe pytania na sposób odpo-

wiadania na kolejne pozycje kwestionariuszy). Rotacja samych metod była nieuzasadniona ze względu na ich niewielką liczbę, więc nie zasto-

sowano jej w badaniu. Uczestnicy za udział w badaniu otrzymywali punkty w programie lojal-nościowym związanym z panelem badawczym, które następnie mogli wymienić na nagrody rze-

czowe.

Materiały i procedura

Kolejność metod w badaniu była następująca: pytania dotyczące danych demograficznych (płeć, wiek, wielkość miejsca zamieszkania, wykształce-

nie, subiektywny status ekonomiczny rodziny na skali od 1 – zdecydowanie poniżej przeciętnej do 7 – zdecydowanie powyżej przeciętnej), pytanie o pozostawanie w związku z możliwymi wyborami: pozostawanie w związku małżeńskim, pozostawanie w związku partnerskim, brak związku. Osoby, które zadeklarowały pozostawanie w związku, pytano o długość trwania tego związku – proszono zarów-

no o zaznaczenie odpowiedzi na narzuconej skali, jak i podanie dokładnej długości trwania związku (w latach i miesiącach). Następnie badani byli pro-

szeni o wypełnienie Kwestionariusza Dobranego Małżeństwa, wersja 2, Plopy i Rostowskiego (Plopa, 2008), zaznaczeniu stopnia satysfakcji ze związku na zmodyfikowanej drabinie Cantrilla (M. Kaźmierczak, informacja osobista, 19 lipiec 2013), odpowiedzi na pytania Skali Bilansu Wymiany w Związku utworzonego na potrzeby badania, oraz Kwestionariusza Roszczeniowości (Piotrowski, Żemojtel-Piotrowska, 2009). Osoby nie pozostające w związku wypełniały jedynie Kwestionariusz Roszczeniowości.

Kwestionariusz Dobranego Małżeństwa (KDM-2) Plopy i Rostowskiego (Plopa, 2008) zawiera 32 twierdzenia. W skład KDM-2 wcho-

dzą cztery skale główne, służące pomiaro-

wi czterech aspektów oceny jakości związku: intymności, samorealizacji, podobieństwa i roz-

czarowania. Trzy pierwsze dotyczą aspektów pozytywnych. Intymność (8 pozycji) służy do pomiaru zadowolenia z bycia w bliskiej rela-

cji z partnerem, samorealizacja (7 pozycji) – satysfakcję z funkcjonowania w roli małżonka/partnera drugiej osoby, podobieństwo (7 pozy-

cji) mierzy spostrzeganą zbieżność między małżonkami co do ważnych celów realizowa-

nych w małżeństwie, natomiast rozczarowanie (10 pozycji) dotyczy spostrzeganych negatyw-

nych cech związku, związanych z ograniczeniem autonomii osoby będącej w związku, tendencje do unikania i wycofywania się ze związku ze strony jej partnera. Na potrzeby obecnego bada-

nia pytania dostosowano w ten sposób, by doty-

czyły także związków partnerskich (w instrukcji do skali podano, by traktować twierdzenia jako dotyczące aktualnego związku). Badani udziela-

ją odpowiedzi na skali od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 5 (zdecydowanie się zgadzam).

W obecnym badaniu rzetelności poszczególnych skal wyniosły: dla skali intymności α = 0,92; samorealizacji α = 0,88, podobieństwa α = 0,86, a dla rozczarowania α = 0,89.

Ogólna satysfakcja ze związku. Do pomiaru ogólnej satysfakcji ze związku posłużyła zmody-

fikowana drabina Cantrilla (1965) według pro-

cedury M. Kaźmierczak (informacja osobista, 19 lipiec 2013). Badany zaznacza na skali od 0 (najgorszy związek, jaki mógłbym sobie wyobra-

zić) do 10 (najlepszy związek, jaki mógłbym sobie wyobrazić), jak ogólnie ocenia aktualny związek z partnerem/małżonkiem.

Bilans wymiany w związku romantycznym. Do pomiaru tej zmiennej zastosowano zmodyfi-kowaną skalę bilansu wymiany społecznej (por. Różycka i Wojciszke, 2010). W wersji zasto-

sowanej w obecnym badaniu wykorzystano 9 z 10 oryginalnych twierdzeń zastępując zwroty „ludzie” zwrotem: partner w związku (np. orygi-nalne twierdzenie: Ludzie chcą ode mnie więcej dostać niż dać zastąpiono twierdzeniem; Mój partner chce więcej ode mnie dostać niż dać).

Badani udzielali odpowiedzi na skali od 1 (zde-

cydowanie się nie zgadzam) do 7 (zdecydowanie

-

-

-

-

-



się zgadzam). Wynik wyższy oznacza bardziej pozytywny bilans wymiany. Zmodyfikowana skala wykazała się wysoką rzetelnością (α = 0,91).

Kwestionariusz Roszczeniowości (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska 2009). Metoda zawiera 36 pytań, o zakresie odpowiedzi od 1 (zdecy-

dowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Służy pomiarowi trzech wymia-

rów roszczeniowości rozumianej jako koncen-

tracja na interesie własnym wraz ze skłonno-

ścią do formułowania oczekiwań wobec innych. Narzędzie posiada potwierdzoną trafność i rze-

telność (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009), trójczynnikowa struktura narzędzia była potwierdzona m.in. w próbie ogólnopol-skiej (Żemojtel-Piotrowska, Baran i Piotrowski, 2011). W obecnym badaniu rzetelność skali rosz-

czeniowości aktywnej wyniosła α = 0,84, biernej α = 0,85 i odwetowej α = 0,89.

WYNIKI

Korelacje zmiennych

zastosowanych w badaniu

Wzajemne skorelowanie miar zastosowanych w badaniu ukazuje Tabela 1.

Poziom roszczeniowości

a pozostawanie w związku

W celach kontrolnych sprawdzono, czy osoby przebywające aktualnie w związku (partnerskim i małżeńskim) różnią się pod względem pozio-

mu roszczeniowości od osób nie przebywają-

cych w momencie badania w związku. W tym celu przeprowadzono analizę MANOVA dla trzech form roszczeniowości i statusu badanych. Analiza wykazała brak różnic w poziomie rosz-

czeniowości w zależności od statusu badanych, F(6, 520) = 0,62, λ Wilksa = 0,99, n.i.

Związek roszczeniowości

z satysfakcją ze związku

W celu zbadania wpływu roszczeniowości na satysfakcję w związku przeprowadzono hierar-chiczne analizy regresji dla każdego z aspektów satysfakcji ze związku osobno. Uwzględniono jedynie wyniki osób pozostających w związku. W kroku pierwszym wprowadzono dane dla zmiennych demograficznych (wraz z długo-

ścią trwania związku w miesiącach), w drugim – dane dla trzech wymiarów roszczeniowości, a w kroku trzecim interakcje poziomu roszcze-

niowości z płcią (por. Tabela 2).

Tabela 1. Skorelowanie zmiennych uwzględnionych w badaniu

SAM POD ROZ SAT Bilans RA RB RO

Intymność .72*** .87*** –.72*** .76*** .71*** .12 .16** –.18**

Samorealizacja .69*** –.69*** .54*** .47*** .07 .22*** –.18**

Podobieństwo –.69*** .71*** .69*** .17** .20*** –.17**

Rozczarowanie –.76*** –.72*** –.15* –.15*** .19**

Satysfakcja (drabina Cantrilla) .70*** .05 .09 –.15*

Bilans wymiany w związku .15* .20** –.22***

Roszczeniowość aktywna .34*** .19***

r. bierna –.19***

SAM – samorealizacja; POD – podobieństwo; ROZ – rozczarowanie; SAT – satysfakcja; RA – roszczeniowość aktywna; RB – roszczeniowość bierna; RO – roszczeniowość odwetowa.

*** p < 0,001; ** p < 0,01; * p < 0,05.

-

-

-

-

-



Wyniki wykazały, że poziom roszczeniowości pozwala istotnie przewidzieć poziom satysfakcji cząstkowych ze związku, nawet po uwzględnie-

niu szeregu zmiennych demograficznych i stażu związku. Najważniejszym predyktorem okazała się roszczeniowość odwetowa, która wiązała się ze wszystkimi aspektami satysfakcji mierzonymi przez KDM-2 (czyli negatywnie z postrzeganym podobieństwem, intymnością i samorealizacją oraz pozytywnie z poziomem rozczarowania). Roszczeniowość aktywna natomiast wiązała się jedynie pozytywnie ze spostrzeganym podo-

bieństwem w związku i negatywnie z pozio-

mem rozczarowania. Sama siła zależności była stosunkowo słaba, jednak poziom roszczenio-

wości pozwalał lepiej przewidywać satysfakcje cząstkowe ze związku niż wszystkie uwzględ-

nione zmienne demograficzne. Uwzględnienie

interakcji poziomu roszczeniowości z płcią nie pozwalało na przewidzenie istotnie wyższego poziomu wariancji zmiennej wyjaśnianej (zmia-

na F nieistotna, por. Tabela 2). Analogiczną analizę regresji wykonano dla

satysfakcji ogólnej ze związku. W tym celu obli-czono wynik ogólny KDM-2 poprzez zsumo-

wanie wyników trzech skal dotyczących oceny pozytywnych aspektów związku i zrekodowa-

nych wyników dla rozczarowania. Następnie wynik ogólny KDM-2 oraz ogólną ocenę związku dokonaną na zmodyfikowanej drabinie Cantrilla uśredniono (po uprzedniej standary-

zacji). Zmienne demograficzne nie pozwalały na wyjaśnienie poziomu ogólnej satysfakcji ze związku, (F zmiany (6, 205) = 0,77, p = 0,595). Spośród uwzględnionych wymiarów roszcze-

niowości, jedynie roszczeniowość odwetowa

Tabela 2. Roszczeniowość jako predyktor cząstkowych satysfakcji ze związku – wyniki hierarchicznej regresji liniowej (N = 225)

Intymność Podobieństwo Samorealizacja Rozczarowanie

β ΔR2 β ΔR2 β ΔR2 β ΔR2

Krok 1 .01 .02 .03* .03

Zmienne demograficznea

Krok 2 .04*** .06** .06** .07**

r. aktywna .09 .15* .06 –.17*

r. bierna .09 .11 .14 –.05

r. odwetowa –.16* –.16* –.17* .22**

Krok 3 .00 .01 .01 .02

r. aktywna .07 .16 –.00 –.21*

r. bierna .05 .04 .07 .01

r. odwetowa –.20 –.25* –.25* .39***

RA x płeć .01 –.03 .08 .09

RB x płeć .05 .11 .10 –.10

RO x płeć .06 .13 .11 –.24*

Zmienne demograficzne: wiek (standaryzowany), płeć, poziom wykształcenia, wielkość miejsca zamieszkania, subiektywny status ekonomiczny rodziny (1–7), długość trwania związku (w miesiącach). RA – roszczeniowość aktywna; RB – roszczeniowość bierna; RO – roszczeniowość odwetowa.

*** p < 0,001; ** p < 0,01; * p < 0,05.

-

-

-

-

-



pozwalała istotnie objaśnić poziom satysfakcji ze związku, β = –0,18, t(202) = –2,48, p = 0,016. Ponownie, uwzględnienie interakcji poziomu roszczeniowości z płcią nie podnosiło istotnie procentu wariancji zmiennej wyjaśnianej (zmia-

na F nieistotna).

Analiza mediacji:

Wpływ roszczeniowości odwetowej

na satysfakcję ze związku

a bilans wymiany w związku

W celu weryfikacji założenia, że roszczenio-

wość odwetowa wiąże się negatywnie z satys-

fakcją w związku poprzez wpływ (negatyw-

nego) bilansu wymiany społecznej, wykonano analizę mediacji z wykorzystaniem makra SPSS Preachera i Hayesa (2008). Wpływ roszczenio-

wości odwetowej na poziom satysfakcji okazał się całkowicie mediowany przez bilans wymiany w związku (Z = –3,24, p = 0,001, IE = –0,21, SE = 0,06, 95% CI = [–0,35, –0,08]).

DYSKUSJA

Wykazane w badaniu związki roszczeniowo-

ści z percepcją związku i satysfakcją z niego okazały się być uwarunkowane rodzajem rosz-

czeniowości. Zgodnie z wynikami uzyskanymi przez Tolmacza i Mikulincera (2011) jedynie te

formy roszczeniowości, w których dominowała koncentracja na ja (czyli roszczeniowość odwe-

towa) wiązała się negatywnie z satysfakcją ze związku (niezależnie od jego formy) i rozcza-

rowaniem nim. Negatywny związek roszcze-

niowości odwetowej i satysfakcji ze związku był całkowicie mediowany przez spostrzegany negatywny bilans wymiany w związku. Jest to zgodne z założeniem co do natury roszczeniowo-

ści odwetowej – jako przejawiającej się w pilno-

waniu równowagi bilansu wymiany w związku i tendencją do spostrzegania go jako negatywne-

go. O tym ostatnim świadczy ujemna korelacja między roszczeniowością odwetową i bilansem wymiany w związku stwierdzona w badaniu.

Natomiast w przypadku wymiaru roszcze-

niowości biernej, związanej z oczekiwaniami wobec państwa i innych instytucji, nie wiązała się ona z satysfakcją ze związku (zwłaszcza po skontrolowaniu czynników demograficznych). Najwidoczniej ta forma roszczeniowości łączy się z oczekiwaniami wobec dalszych innych i nie oznacza eksploatacyjnego nastawienia wobec partnera związku romantycznego. Natomiast wyższemu poziomowi roszczeniowości aktyw-

nej, wynikającej z pozytywnej i stabilnej samo-

oceny, towarzyszyło wyższe spostrzegane podo-

bieństwo w związku i mniejsze rozczarowanie nim. Ten wynik jest spójny z wynikami uzyska-

nymi przez Tolmacza i Mikulincera (2011) dla roszczeniowości asertywnej.

Bilans wymiany w związku

–.22*** .75***

(–.04)

–.20**Roszczeniowość odwetowa

Satysfakcja ze związku

*** p < 0,001; ** p < 0,01

Rys. 1. Mediacja związku roszczeniowości odwetowej i satysfakcji ze związku przez bilans wymiany w związku, F(2, 222) = 144.15, p < .001, R2 = .56. W nawiasie wartość współczynnika regresji po kontroli poziomu bilansu wymiany w związku

-

-

-

-

-



Uzyskane wyniki badań wskazują przede wszystkim na konieczność wielowymiarowego ujmowania roszczeniowości w analizie relacji interpersonalnych. Wskazują też na odmienne znaczenie roszczeniowości biernej, tradycyjnie uwzględnianej w badaniach polskich socjologów i psychologów (np. Krężlewski, 1990; Lewicka 2002, 2005) niż roszczeniowości będącej zwy-

kle przedmiotem zainteresowania psychologów osobowości (np. Campbell i in., 2004; Exline i Zell, 2009). Ta pierwsza okazuje się nie wiązać zbyt silnie z funkcjonowaniem w związku i zdaje się być po prostu związana z percepcją innych niż intymne relacji międzyludzkich. Natomiast dla funkcjonowania w związku znaczenie ma roszczeniowość aktywna, mająca najprawdo-

podobniej wiele wspólnego z opisywaną przez Tolmacza i Mikulincera (2011) roszczeniowością asertywną lub przez Rothmana (2012) zdrową roszczeniowością (por. także Lessard i in., 2011). Natomiast za wszelkie negatywne konsekwencje funkcjonowania w związku odpowiada zapew-

ne roszczeniowość odwetowa za pośrednictwem negatywnego bilansu wymiany w związku.

Prezentowane w artykule badanie ma charak-

ter wstępny, ukazując przede wszystkim znacze-

nie bardziej złożonego spojrzenia na roszczenio-

wość w przewidywaniu satysfakcji ze związku. Nie odpowiada jednak na pytanie o rzeczywiste funkcjonowanie w nim osób o zróżnicowanym poziomie roszczeniowości. Sprawą otwartą pozostaje na przykład nastawienie eksploata-

cyjne osób o podwyższonym poziomie rosz-

czeniowości aktywnej – być może ich wyższe zadowolenie w związku wiąże się z mniejszą empatią w stosunku do partnera, a spostrzegane podobieństwo świadczy o traktowaniu partne-

ra jako części siebie. Osoby te mogą po prostu nie dostrzegać odrębności interesów czy potrzeb partnera od własnych, a przez to nie zauważać problemów w związku i wykazywać wyższy poziom satysfakcji idealizując związek. Co prawda, jak wspomniano wcześniej, roszczenio-

wość aktywna słabo wiąże się z narcyzmem (por. Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009), jednak

jest to być może kwestia stopnia nasilenia pro-

blemu – osoby narcystyczne mogą być bardziej egoistyczne niż osoby aktywno-roszczeniowe, co nie oznacza braku związku między roszcze-

niowością a nastawieniem na własny interes w relacji intymnej.

LITERATURA CYTOWANA

Bishop, J. i Lane, R. C. (2002). The dynamics and dan-

gers of entitlement. Psychoanalytic Psychology, 19,

739–758.

Campbell, K. W., Bonacci, A. M., Shelton, J., Exline, J. J. i Bushman, B. J. (2004). Psychological entitlement: Interpersonal consequences and validation of self-report measure. Journal of Personality Assessment, 83, 29–45.

Cantrill, H. (1965). The pattern of human concerns. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.

Desmarais, S. i Lerner, M. J. (1994). Entitlement in close relationships: A justice motive analysis. W: M.J. Ler-ner i G. Mikula (red.), Entitlement and the affectional bond (s. 43–64). New York: Plenum Press.

Eisenberger, R., Lynch, P. Aselange, J. i Rohdieck, S. (2004). Who takes the most revenge? Individual differences in negative reciprocity norm endorse-

ment. Personality and Social Psychology Bulletin, 30, 787–799.

Exline, J. J. i Zell, A. L. (2009). Empathy, self-a-

ffirmation, and forgiveness: The moderate roles of gender and entitlement. Journal of Social and Clini-cal Psychology, 28, 1071–1099.

Fiske, A. P. (1992). The four elementary form of socia-

lity: Framework for a unified theory of social rela-

tions. Psychological Review, 99, 689–723.

Gibson-Beverly, G. i Schwartz, J. P. (2008). Attachment, entitlement, and the impostor phenomenon in female graduate students. Journal of College Counseling, 11, 119–132.

Hill, M. S. i Fisher, A. R. (2001). Does entitlement mediate the link between masculinity and rape-re-

lated variables? Journal of Counselling Psychology, 48, 39–50.

Krężlewski, J. (1990). Społeczne uwarunkowa-

nia przedsiębiorczych i roszczeniowych zachowań ludzi. W: J. Reykowski, K. Skarżyńska i M. Ziół-

-

-

-

-

-



kowski (red.), Orientacje społeczne jako element mentalności (s. 159–181). Poznań: Nakom.

Lessard, J., Greenberger, E., Chen, C. i Farruggia, S. (2011). Are youth feelings of entitlement always ‘bad’? Evidence for a distinction between exploitive and non-exploitive dimensions of entitlement. Jour-nal of Adolescence, 34, 521–529.

Lewicka, M. (2002). Daj czy wypracuj? Sześcienny model aktywności. W: M. Lewicka, J. Grzelak (red.), Jednostka i społeczeństwo. Podejście psychologiczne

(s. 83–102). Gdańsk: GWP.Lewicka, M. (2005). Kura czy jajko, czyli socjaldemo-

kratyczny czy liberalny model mechanizmów ocze-

kiwań społecznych wobec państwa? Psychologia Jakości Życia, 4(2), 227–252.

Mazur, J., Małkowska-Szkutnik, A., Oblacińska, A. i Kołoło, H. (2009). Drabina Cantrila w badaniach stanu zdrowia i nierówności w zdrowiu uczniów w wieku 11–18 lat. Probemyl Higieny i Epidemiolo-

gii, 90(3), 355–361.

Mikulincer, M. i Florian, V. (2000). Exploring individual differences in reactions to mortality salience: Does attachment style regulate terror management mecha-

nisms? Journal of Personality and Social Psycholo-

gy, 79, 260–273.

Overholser, J. C., Stockmeier, C., Dilley, G. i Freiheit, S. (2002). Personality disorders in suicide attempters and completers: Preliminary findings. Archives of Suicide Research, 6, 123–133.

Piotrowski, J. (2013). The importance of self-interest in predicting the entitlement level. Referat na konfe-

rencji “Toward the good society: European perspec-

tives”, Bukareszt, 24–26 Październik 2013.Piotrowski, J. i Żemojtel-Piotrowska, M. (2009). Kwe-

stionariusz roszczeniowości. Roczniki Psychologicz-

ne, 12, 151–177.

Plopa, M. (2008). Więzi w małżeństwie i rodzinie. Kra-

ków: Oficyna Wydawnicza Impuls.Preacher, K. J. i Hayes, A. F. (2008). Asymptotic and

resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Beha-

vior Research Methods, 40, 879–891.

Ravens-Sieberer, U., Torsheim, T., Hetland, J., Vol-

lebergh W., Cavallo, F., Jericek, H., Alikasifoglu, M., Välimaa, R., Ottova, V. i Erhart, M. (2009).

Subjective health, symptom load and quality of life of children and adolescents in Europe. International

Journal Of Public Health, 54(2), 151–159.

Rothman, A. M. (2012). Adolescent attachment and entitlement in a world of wealth. Journal of Infant, Child, and Adolescent Psychotherapy, 11, 53–65.

Różycka, J. i Wojciszke, B. (2010). Skala wiary w grę o sumie zerowej. Studia Psychologiczne, 48, 33–44.

Shaver, P.R. i Mikulincer, M. (2002). Attachment-related psychodynamics. Attachment and Human Develop-

ment, 4, 133–161.

Wilson, M. i Daly, M. (2001). The evolutionary psycho-

logy of couple conflict in registered versus de facto marital unions. W: A. Booth, A.C. Crouter i M. Cle-

ments (red.), Couples in conflict (s. 3-26). Mahwa, NJ: Erlbaum.

Wojciszke, B. (2009). Psychologia miłości. Intymność, namiętność, zaangażowanie. Gdańsk: GWP.

Wood, J.T. (2004). Monsters and victims. Male felons’ accounts of intimate partner violence. Journal of Social and Personal Relationships, 21, 555–576.

Tolmacz, R. i Mikulincer, M. (2011). The sense of entitlement in romantic relationships – Scale con-

struction, factor structure, construct validity, and its associations with entitlement orientations. Psycho-

analityc Psychology, 28 (1), 75–94.

Tomlinson, E. C. (2013). An integrative model of enti-tlement beliefs. Employee Responsibility and Rights Journal, 25, 67–87.

Żemojtel-Piotrowska, M., Baran, T. i Piotrowski, J. (2011). Postawy roszczeniowe a system wartości w ujęciu Shaloma Schwartza. Psychologia Społecz-

na, 17, 146–158.

Żemojtel-Piotrowska, M., Baran, T., Clinton, A., Pio-

trowski, J., Baltatescu, S. i Van Hiel, A. (2013). Materialism, subjective well-being, and entitlement. Journal of Social Research and Policy, 4, 2.

Żemojtel-Piotrowska, M. i Piotrowski, J. (2012). Enti-tlement and belief in zero-sum game in the organiza-

tional context. In M. Lipowski & Z. Nieckarz (red.). Empirical aspects of psychology of managements (s. 396–429). Gdynia: WSAiB.

Żemojtel-Piotrowska, M., i Piotrowski, J. (w recenzji). Agency, communion, and entitlement: Self-esteem does not matter (directly). Polish Psychological Bulletin.

Żemojtel-Piotrowska, M., Piotrowski, J., Argentero, P., Baltatescu, S., Bhardwaj, G., Calogero, R., (…), i Wills-Herrera, E. (w druku). Kulturowe wymiary postaw roszczeniowych. Psychologia Społeczna.

-

-

-

-

-



ENTITLEMENT AND SATISFACTION FROM ROMANTIC RELATIONSHIP

ABSTRACT

In the article research conducted on individuals living in romantic relationship (N = 225) on entitlement and satisfaction from romantic relationship are presented. Research was based on three-dimensional concept of entitlement: active, passive, and revenge one (Piotrowski i Żemojtel-Piotrowska, 2009). Only revenge entitlement was related negatively to relationship satisfaction, and this relation was fully mediated by social exchange balance within relationship. Active entitlement was related to higher similarity to partner and lower disappointment from relationship, but passive entitlement was unrelated to assessment of relationship. All these findings was independent from the type of relationship (marriage or partnership). Results are discussed in relevance to former research on narcissistic entitlement and relational entitlement impact on functioning in romantic relationships.

Keywords: entitlement, romantic relationship, satisfaction, social exchange balance

Magdalena

Żemojtel-Piotrowska

University of Gdansk

Jarosław Piotrowski

University of Social Sciences and Humanities, Poznan faculty

Tomasz Baran

Warsaw University

-

-

-

-

-

PDF, 449.49 kB

Documents

Transcript of PDF, 449.49 kB