Parazyty 2.pdf

26.11.2013, 22:32Portal Zdrowia PZWL

Strona 1 z 31http://forumzdrowia.pl/drukuj.php?id=9227

Pazice pasoytniczeProf. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fascjoloza

Choroba, zwana przywrzyc lub chorob motylicz powstaje na skutek zaraenia organizmu przezprzywr, pasoyta z typu pazicw. Pasoyt ten w swym rozwoju wymaga dwch ywicieli. ywicielamiporednimi s limaki botniarki, do pospolite w maych zbiornikach wodnych i na podmokychterenach pastwiskowo-kowych oraz w rowach przydronych. ywicielami ostatecznymi s przewanieprzeuwacze, zwaszcza owca i koza. Moe take bytowa u takich zwierzt, jak np. krowa, ko, winia,krlik, zajc. Czowiek rwnie, cho stosunkowo rzadko i przypadkowo, bywa jej ostatecznymywicielem.

Przywra jest pasoytem do znacznych rozmiarw, jej wielko waha si od 0,4 do 1,0 cm szerokoci i2,0-5,0 cm dugoci, ksztatem i wygldem przypomina pestk dyni lub bani (ryc. 12.6). Z kaemywiciela ostatecznego wydalane s jaja dorosych przywr. Jeli jaja dostan si do rodowiska wodnego,to w nim odbywa si rozwj zarodkowy, trwajcy 2-3 tygodnie. W tej postaci pasoyt wnika do ciaaywicieli porednich, gdzie w cigu 5-10 tygodni przechodzi dalsze stadia rozwoju, mnoy si i opuszczaorganizm ywiciela poredniego, przenikajc do jego rodowiska zewntrznego, gdzie w postaciotorbionej czeka na poknicie przez ywiciela ostatecznego. W organizmie tego ywiciela pasoytytrac otoczki i przedostaj si zazwyczaj do wtroby. Std te powszechna nazwa - motylica wtrobowa.



W wyjtkowych przypadkach przywra moe umiejscowi si w miszu puc, mzgu lub w miniach. Zewzgldu na sw wielko dorose osobniki nie s wydalane z kaem czowieka - a tylko ich jaja.

Zaraenie czowieka nastpuje najczciej drog doustn podczas picia nie przegotowanej wody znaturalnych zbiornikw lub ciekw wodnych, w przypadkach ssania zakaonej trawy lub zb w czasie



spacerw na podmokych terenach z endemi motylicz.

Objawy. Nastpstwem zaraenia czowieka przywr wtrobow jest wiele objaww chorobowych.Bezporednio po zaraeniu mog wystpi rne skrne reakcje alergiczne lub odczyny hematologiczne(niedokrwisto i niedobr elaza).

W kilka tygodni od zaraenia wystpuje okres ostrych dolegliwoci chorobowych przypominajcy zespobjaww obserwowanych w wirusowym zapaleniu wtroby (ble w okolicy wtroby, nudnoci, okresowebiegunki, stany gorczkowe bd podgorczkowe, zmniejszenie apetytu, oglne osabienie itp.). Przyintensywniejszych i duej trwajcych zaraeniach docza si narastajca taczka, zmiany wknistewok pasoytw i zajtych przez nie przewodw ciowych, doprowadzajce w kocu do marskociwtroby.

Rozpoznanie ustala si na podstawie stwierdzanych jaj motylicy w treci dwunastniczej lub kale orazswoistych odczynw serologicznych. Pasoytw dorosych nie stwierdza si ani w treci dwunastniczej,ani w kale z powodu wspomnianych ju rozmiarw. Moliwo rozpoznania zaraenia przywr motylicz(na podstawie stwierdzenia jaj w badanym materiale) istnieje dopiero po dojciu pasoyta do dojrzaocipciowej, tzn. po upywie 3-4 miesicy od zaraenia.

Podejrzenie i prawdopodobiestwo rozpoznania na podstawie swoistego badania serologicznego smoliwe znacznie wczeniej.

Zaraenie przywr jest czstsze, ni si powszechnie przyjmuje. W zwizku z postpujc hodowlowiec, czsto zarae bdzie przypuszczalnie wzrasta.

Leczenie zaraenia motylic wtrobow powinno by przeprowadzone przez lekarza w warunkachszpitalnych. Reakcja organizmu na leczenie, wyzwalana niepokojem ruchowym trutych pasoytw, ktreze wzgldu na sw wielko nie mog uciec ani by wydalone drogami ciowymi do przewodupokarmowego i na zewntrz, jest proporcjonalna do intensywnoci zakaenia, niekiedy bardzo burzliwa.Mog wystpi dokuczliwe ble kurczowe w jamie brzusznej, nudnoci, wymioty oraz biegunka.

Preparaty stosowane u zwierzt s trujce dla czowieka.



Zapobieganie zaraeniu motylic wtrobow u ludzi polega na:

skutecznym leczeniu bd eliminowaniu z hodowli zwierzt zaraonych motylic wtrobow, ktrenajczciej spotyka si wrd zwierzt trawoernych, zwaszcza owiec i byda;zwalczaniu ywicieli porednich (limakw) na obszarach, na ktrych motylica wtrobowawystpuje endemicznie, przez osuszanie trawiastych terenw podmokych i likwidowanie zbdnychciekw wody;ochronie przyrodniczego rodowiska przed skaeniem jajami motylicy przez okresowe badaniazwierzt, w ktrych organizmach najczciej bytuje (owca, bydo) i kompostowanie odchodw tychzwierzt, sanitarne zabezpieczanie oraz chemiczne dezynfekowanie ciekw itp.;unikaniu biwakowania na terenach podmokych oraz ssania niemytych rolin kowych, szczawiu,rzeuchy, na ktrych najczciej mog bytowa postacie larwalne motylicy.

Tasiemczyca

Zesp objaww chorobowych jest wywoany przez obecno w organizmie czowieka pasoyta ocharakterystycznej, w wikszoci odmian segmentowej, paskiej budowie ciaa, co nadaje im wygldpodobny do tamy. W obrbie ich ciaa mona wyrni gwk zaopatrzon w narzdy czepne w postaciprzyssawek lub haczykw, szyjk stanowic stref wzrostow tasiemca oraz pozosta cz ciaa,zoon (zalenie od odmiany tasiemca i jego wieku) z 3000 do 4000 czonw, wrd ktrych wyrniasi czony modociane (niedojrzae), rozrodcze (dojrzae) i maciczne lub jajowe (przejrzae).

Rozwj tasiemcw jest do prosty, wymaga jednak - podobnie jak u przywr - ywiciela poredniego.

W jego przebiegu wyrnia si jajo, onkosfer, posta larwaln i dojrzaego pasoyta.

Z wyjtkiem tasiemca karowatego wszystkie inne tasiemce musz mie dwch ywicieli. Dla jednych znich czowiek jest ywicielem porednim, a dla innych ostatecznym. Postacie larwalne tasiemcwrozwija si mog w rnych tkankach lub narzdach czowieka, natomiast postacie dojrzae zazwyczaj wjelicie cienkim czowieka.

Niej omwiono biologi oraz waniejsze objawy i zasady zapobiegania dotyczce najczstszychtasiemcw pasoytujcych u czowieka. S to:

tasiemiec nieuzbrojony,tasiemiec uzbrojony,



bruzdogowiec szeroki.

Tasiemiec nieuzbrojony

Tasiemiec nieuzbrojony - podobnie jak wikszo tasiemcw - bytuje w jelicie cienkim czowieka. Jestjednym z najduszych pasoytw czowieka, osiga dugo od 4 do 10 m i moe niekiedy mie ok. 4000czonw, spord ktrych najmodsze powstaj przez podzia szyjki, a najstarsze odrywaj si z jegokoca i wydalane s wraz z kaem ywiciela (ryc. 12.7).

Jedynym ostatecznym ywicielem tasiemca nieuzbrojonego jest czowiek i to zarwno dzieci, jak i ludziedoroli. ywicielem porednim s rogate zwierzta domowe, przede wszystkim bydo. W ich miniach,zwaszcza w miniach poduchwowych, midzyebrowych i przepony, zlokalizowane s zazwyczajlarwy w postaci otorbionych tzw. wgrw, ktre maj wygld i wielko zblione do pestek ogrka.



Niekiedy mona je zauway krojc miso woowe w cienkie plastry. W mielonym misie mog byzupenie niedostrzegalne.

Czowiek zaraa si, spoywajc surowe lub nie dogotowane miso bydlce, najczciej befsztyk tatarski,ewentualnie sabo usmaony kotlet woowy, zawierajce wgry z ywymi larwami, ktre w przewodziepokarmowym czowieka pod wpywem sokw trawiennych trac otoczki; przyczepiajc si do cianyjelita, zazwyczaj cienkiego, rozpoczynaj dalszy rozwj a do dorosego osobnika. Spoywanie surowegomisa w postaci tzw. tatara jest najczstszym rdem zaraenia czowieka tasiemcem nieuzbrojonym.Bydo natomiast lub inne rogate zwierzta domowe zaraaj si jajami lub czonami tasiemca, wypijajcje z wod lub zjadajc wraz z traw lub z innym poywieniem (ryc. 12.8).



W organizmie czowieka moe y tak dugo, jak dugo yje jego ywiciel. Dugo jego moe niekiedydochodzi do 10 m.

Objawy. Na skutek obecnoci tasiemca nieuzbrojonego w przewodzie pokarmowym czowieka mogwystpowa dolegliwoci w postaci uczucia oglnego osabienia, blw brzucha, utraty apetytu,nudnoci, postpujcego osabienia, chudnicia, niedokrwistoci. Rzadziej natomiast ywiciele tegopasoyta skar si na pokrzywk i biegunk. Jeszcze rzadziej wystpuj ble kolkowe i powikaniaprzypominajce niedrono przewodu pokarmowego, drg ciowych, przewodu trzustkowego lub te



zapalenie wyrostka robaczkowego. Niekiedy obecno tasiemca nie jest zupenie odczuwana.

Rozpoznanie pasoytowania tasiemca opiera si zazwyczaj na stwierdzeniu w kale charakterystycznychjaj, ewentualnie rwnie jego czonw.

Blisze okrelenie typu tasiemca jest moliwe dopiero po mikroskopowym badaniu gwki lub czonwtasiemca.

Leczenie zmierzajce do usunicia tasiemca moe prowadzi tylko lekarz, najlepiej w warunkachszpitalnych, mimo e obecnie stosowane leki s mniej toksyczne ni dawniej.

Stosuje si przez kilka dni odpowiedni diet i leki (zazwyczaj tabletki), ktre paraliujc ukad nerwowypasoyta likwiduj jego przyczepno do ciany jelita (odpadnicie), i tym samym umoliwiaj jegowydalenie wraz z kaem na zewntrz organizmu. Czasem kuracja okazuje si nieskuteczna, w jelitachpozostaje gwka i wwczas w cigu kilku miesicy potrafi odrosn reszta jego ciaa. W tychprzypadkach kuracj trzeba powtrzy.

Zapobieganie i zwalczanie. Podstawowe warunki zapobiegania i zwalczania tasiemca to:

likwidacja zarae u ludzi,badanie weterynaryjne misa przeznaczonego do konsumpcji w kierunku wgrzycy,unikanie konsumpcji misa surowego, nie dogotowanego i nie badanego (w naszych warunkachnajczciej w postaci tatara"),przestrzeganie oglnych zasad higieny oraz zoohigieny w domu i zagrodzie.

Tasiemiec nieuzbrojony, podobnie jak inne tasiemce, a take inne pasoyty, nie lubi" niektrychprzypraw, jarzyn lub ich przetworw, np. kiszonej kapusty, czosnku, suszonych czarnych jagd, pestek zdyni.

Tasiemiec uzbrojony

Tasiemiec uzbrojony jest nieco mniejszy od tasiemca nieuzbrojonego, niemniej uwaany jest zanajgroniejszego spord wszystkich tasiemcw bytujcych w organizmie czowieka. Osiga 2-4 m i



moe mie do 1000 czonw. Oglna budowa jego ciaa jest podobna do budowy innych tasiemcw.Pasoytuje rwnie w jelicie cienkim. Swoist cech charakterystyczn jest to, e gwka, poza 4przyssawkami, ma jeszcze uzbrojenie dodatkowe wzmocnione podwjnym wiecem haczykw, ktrymibardzo silnie przyczepia si do bony luzowej jelita ywiciela. Czowiek jest jedynym ywicielemostatecznym tego tasiemca.

ywicielem porednim tasiemca uzbrojonego jest winia domowa lub dzika, w miniach ktrej bytujjego formy larwalne w postaci wgrw. W wyjtkowych sytuacjach ywicielem porednim moe bytake czowiek, gdy jajeczka na skutek ruchw wstecznych przewodu pokarmowego (np. w czasiewymiotw) przedostan si do odka, gdzie sok odkowy rozpuszcza ich osonki.

Zaraenie czowieka nastpuje przez spoycie nie dogotowanego lub surowego misa wini lub dzika, wktrym znajdoway si wgry zawierajce ywe postacie larwalne uwalniajce si w przewodziepokarmowym lub przez wydostanie si larw z wgrw zlokalizowanych w narzdach samego czowieka.Czowiek zaraa si rwnie spoywajc jarzyny, owoce lub inne produkty, z przylepionymi" jajeczkamitasiemca. winia domowa lub dzik jako ywiciele poredni zaraaj si, spoywajc jajeczka z niezabezpieczonych odpowiednio ustpw. Wytworzone wgry z ywymi larwami mog przetrwa nawetkilka lat. W organizmie wini umiejscawiaj si one najchtniej w przeponie (ryc. 12.9 i 12.10).



Zaraenie tasiemcem uzbrojonym jest szczeglnie niebezpieczne dla czowieka dlatego, e larwyuwolnione w odku z jaj mog przenika przez bon luzow odka do naczy krwiononych,ktrymi z prdem krwi mog by przeniesione do takich narzdw, jak: mzg, gaka oczna, narzdymiszowe (np. wtroba) lub inne minie.

Objawy. Zesp objaww warunkowany obecnoci wgrw, czyli tzw. wgrzycy, zaley od ichlokalizacji. Mona wic przy wgrzycy mzgu spotka uporczywe ble gowy, padaczk i inne objawywystpujce przy guzach mzgu, zaburzenia widzenia lub znieksztacenia oka w razie umiejscowienia siwgra w gace ocznej, hipereozynofili itp. Umiejscowienie, rozwj i objawy obecnoci dorosegopasoyta w jelitach s takie same jak w przypadku tasiemca nieuzbrojonego.

Rozpoznanie obecnoci i lokalizacji tasiemca uzbrojonego opiera si na takich samych zasadach jaktasiemca nieuzbrojonego. Sposoby rozpoznawania wgrzycy zale od jej umiejscowienia. Pomocne s tubadania bioptyczne, radiologiczne i scyntygraficzne.

Leczenie moe prowadzi tylko lekarz. Jest ono przymusowe w kadym przypadku. Sposoby likwidacjiwgrzycy zale od jej umiejscowienia. Pasoytnictwo jelitowe dorosych tasiemcw likwiduje si zapomoc odpowiednich preparatw farmakologicznych. Przy innym umiejscowieniu moe okaza sikonieczne leczenie chirurgiczne, a nawet leczenie energi promienist.

Zapobieganie zaraeniom tasiemcem uzbrojonym polega na:

dokadnym badaniu weterynaryjnym misa wieprzowego i penej likwidacji tuszek, w ktrychstwierdzono obecno wgrw;przestrzeganiu odpowiedniego poziomu sanitarnego w obejciu gospodarskim, zwaszcza na wsi, itam, gdzie hoduje si trzod chlewn, oraz podstawowych zasad higieny osobistej i weterynaryjnej;

unikaniu spoywania surowego misa wini domowej lub dzikiej.

Bruzdogowiec szeroki

Podobnie jak inne tasiemce bruzdogowiec szeroki jest pasoytem jelita cienkiego. Jest najwikszymspord nich wszystkich, gdy starsze osobniki dochodz nawet do 15-20 m dugoci. Zbudowany jest zcharakterystycznej gwki z podunymi bruzdami czepnymi po bokach, szyjki i kilku tysicy czonw



(3-4 tys.).

W organizmie czowieka moe bytowa od kilkunastu do kilkudziesiciu lat (ryc. 12.11). Od poprzednichodmian tasiemcw rni si tym, e dojrzae jajeczka wydostaj si z czonw tasiemca ju w jelicie iwraz z kaem swobodnie (a nie w czonach ciaa tasiemca) s wydalane na zewntrz organizmu ludzkiego.Dla dalszego rozwoju musz przenikn do wody, aby dosta si kolejno do dwch ywicieli porednich,a mianowicie do pewnej odmiany sodkowodnego raczka, zwanego oczlikiem oraz do niektrych rybsodkowodnych (szczupak, oko i inne) ywicych si m.in. oczlikami. Postaci larwalne s mao odpornena temperatur i sl, std te gotowanie ryb, smaenie, solenie lub wdzenie niszcz zawarte w nich larwybruzdogowca (ryc. 12.12).



Zaraenie bruzdogowcem szerokim oprcz typowych dla zarae tasiemcem objaww oglnych iodkowo-jelitowych powoduje, przez toksyczne dziaanie pasoyta, charakterystyczn niedokrwisto,przypominajc niedokrwisto zoliw z niedoboru witaminy B12.

Czowiek zaraa si larwami bruzdogowca przez spoycie zaraonej nimi nie dogotowanej lub niezbytdobrze usmaonej, lub te nie dowdzonej ryby. Spoyte wraz z ryb jego ywe larwy przyczepiaj si dobony luzowej jelita i zaczynaj si dalej rozwija. W cigu 5-6 tygodni przeksztacaj si w dojrzaepasoyty, wytwarzajce po kilkaset tysicy jaj dziennie. W Polsce tasiemiec ten spotykany jest raczejrzadko.

Rozpoznanie. Opiera si na stwierdzeniu charakterystycznych jaj bd czonw tasiemca w kale.

Leczenie - podobnie jak i innych tasiemcw - powinien prowadzi lekarz.

Zwalczanie i zapobieganie s trudne, gdy czowiek nie ma wikszego wpywu na krenie pasoyta w



wodzie, w szerokim krgu dzikich zwierzt i ryb. Niemniej waciwe zabezpieczenie kau i ciekwzmniejsza prawdopodobiestwo rozprzestrzeniania si tego tasiemca. Zapobieganie indywidualne polegana unikaniu spoywania psurowych ryb oraz produktw spoywczych ich pochodzenia (wtrbki, ikra).

Oblece pasoytnicze

Owsica

Owsik jest najbardziej rozpowszechnionym pasoytem wrd ludzi w Polsce, zwaszcza wrd dzieci, aszczeglnie czsty w obkach, przedszkolach i domach dziecka.

W badaniach epidemiologicznych wykazano jego obecno u 17% osb dorosych i 38% dzieci w wieku7-14 lat. Wrd dzieci w domach dziecka czsto ta wynosi niekiedy 90-100%. Pod wzgldem czstociwystpowania ma zatem chyba drugie miejsce po giardiazie. Pasoytuje gwnie w jelicie grubym,wyrostku robaczkowym oraz kocowym odcinku jelita cienkiego, tj. w odcinku bezporednio przedprzejciem jelita cienkiego w jelito grube. Do czsto dorose osobniki wydostaj si z kaem nazewntrz ywiciela. S wtedy widoczne jako niewielkie, zazwyczaj ruszajce si, obe twory, barwyszarobiaawej. Samce s mniejsze (3-5 mm dugoci i 0,1-0,2 mm gruboci) ni samice (przecitnie 9-12mm dugoci i 0,3-0,5 mm gruboci). W przedniej czci obego ciaa ma otwr gbowy z 3 kurczliwymiwargami, ktrymi przyczepia si do bony luzowej jelita. ywi si wyssan treci oraz substancjamizawartymi w treci jelitowej (ryc. 12.13). Dojrzae samice w narzdzie rodnym maj ok. 10 000 jajeczek.Wdruj one w d jelita grubego a do odbytu i tam na skrze okolicy okooodbytniczej i krocza, a udziewczynek i dorosych kobiet niekiedy take w przedniej czci pochwy, skadaj jajeczka, a potemzwykle gin. Rwnie samce wkrtce po zapodnieniu samic gin. Zoone jaja zawieraj zarodek wewczesnym stadium rozwoju. Do dalszego jego rozwoju niezbdny jest tlen, wilgotno oraz temperatura30-36C. Dlatego te jajo skadane jest na zewntrz przewodu pokarmowego. Jaja przeniesione downtrza przewodu pokarmowego bezporednio po zoeniu nie zawsze si rozwijaj. Dopiero w cigu 6-8godzin przebywania na zewntrz przewodu pokarmowego rozwj zarodka postpuje tak daleko, epowstaa w nim larwa po wnikniciu do organizmu czowieka - przewanie drog doustn, a niekiedynawet wykluta ju w okolicy odbytu - wdrujc do jelita, moe da pocztek rozwojowi nowegoosobnika.



Objawy. Owsica moe przebiega bezobjawowo. Czciej jednak pezajce po skrze okolicy odbytusamice (zarwno drog mechanicznego dranienia, jak i przez wydzielan przy tym lepk ciecz)wyzwalaj bardzo dokuczliwe swdzenie. Powoduje to nastpowe drapanie lub inne dranienie tejokolicy, wywouje stany zapalne skry, a u dziewczynek i kobiet rwnie pochwy i sromu.

Samice w celu skadania jajeczek wdruj zwykle noc, co powoduje bezsenno, paczliwo, oglnerozdranienie, apati bd oglne przygnbienie, a nawet hamowanie rozwoju umysowego dziecka.

Objawy zale od intensywnoci inwazji i osobniczej wraliwoci.

Zaraenie - dziecko, a take osoby dorose, dotykajc rkami okolicy odbytu, sromu lub bieliznyosobistej, zbieraj na swoje rce jajeczka, ktre w temperaturze pokojowej zachowuj zdolno zakaeniaprzez prawie miesic. Przy zaniedbaniach higienicznych, zwaszcza higieny osobistej, w postaciniedokadnego mycia rk przed jedzeniem, a zwaszcza mycia rannego po wstaniu z ka lub po pobyciew ubikacji, nieprzestrzegania mycia jarzyn i owocw przed spoyciem, obecne na rkach jajeczka(zwaszcza te po odpowiednim okresie dojrzewania" zewntrznego) mog by przeniesione do ustczowieka i poknite, przyczyniajc si w ten sposb do rozwoju nowych osobnikw.

Peny cykl rozwoju owsika, tzn. od chwili poknicia jajeczka a do zoenia nowych jaj przez dojrzaesamice, trwa 3-4 tygodnie. Inwazje pasoytnicze zazwyczaj nie s pojedyncze, ale mnogie. Bardzo czstei atwe s bowiem wtrne zaraenia. Std te u jednego ywiciela mog by tysice pasoytujcychowsikw. Sprzyja temu moliwo wtrnego zaraenia tego samego gospodarza, gdy rozwj owsika niewymaga ywiciela poredniego. To sprawia, e zwalczanie owsikw jest bardzo uciliwe.



Rozpoznanie. Opiera si na stwierdzeniu ruchliwych zazwyczaj osobnikw dojrzaych na skrze wokolicy odbytu, na wieym kale albo na mikroskopowym wykryciu jaj owsikw w wymazie z odbytu,przedniej czci pochwy lub skry tej okolicy itp.

Leczenie. Ze wzgldu na masowo wystpowania i atwo zaraenia jest trudne. Powinien je prowadzilekarz, ktry wybierze odpowiedni lek i zaleci waciw dawk. Biorc pod uwag bardzo czsto rodzinnelub zbiorowe wystpowanie owsicy, naley je prowadzi jednoczenie u wszystkich mieszkajcychwsplnie osb. Powinno te by powtarzane, a jego skuteczno kontrolowana odpowiednimi badaniami.

Wraz z leczeniem farmakologicznym naley zwrci uwag na likwidacj moliwych rde powtrnego



zakaenia. Tak np. w czasie leczenia dzieci powinny mie na noc zakadane do obcise majteczki, ktrecodziennie rano naley zmienia. Bielizna pocielowa powinna by zmieniona przed prowadzonymleczeniem i po nim. Nakrycia, naczynia i inne powszechnie uywane przedmioty oraz zabawki dziecipowinny take by odpowiednio oczyszczone i wydezynfekowane. Wszdzie bowiem tam mog byprzyklejone w zasuszonym pyle jajeczka owsikw.

Zapobieganie owsicy to przede wszystkim:

cise, rygorystyczne przestrzeganie higieny osobistej, zwaszcza u dzieci,czste mycie rk, przede wszystkim przed kadym posikiem, po wyjciu z ubikacji, dotykaniuokolicy krocza itd.,przestrzeganie dokadnego mycia jarzyn i owocw przed jedzeniem,obcinanie krtko paznokci u dzieci,zmiana bielizny dziennej na nocn wieczorem przed spaniem,skuteczne zwalczanie znanych rde zaraenia,okresowe badania parazytologiczne w kierunku owsicy,czsta, regularna zmiana bielizny,osobne ko,czsta wymiana piasku w piaskownicy,unikanie zabawy w brudnej piaskownicy.

Glistnica

Glista ludzka jest znacznie wikszym od owsika szeroko rozpowszechnionym pasoytem z grupy nicieni.Czsto wystpowania glistnicy w Polsce przez rnych badaczy jest oceniana od 1 do 18%, a wniektrych populacjach nawet 40-50%. Uwaa si, e glistnica - podobnie jak owsica - czciej dotyczydzieci. By moe jest to zwizane z dziecicym zwyczajem trzymania palcw przy ustach orazniewyrobieniem przyzwyczaje higienicznych.



Glista ludzka ma ciao walcowate o zwonych kocach, zaopatrzone na jednym kocu w otwr gbowyotoczony trzema wargami. Dojrzae samce maj 15-35 cm dugoci i 0,2-0,4 cm gruboci, natomiastsamice - 20-50 cm dugoci i 0,3-0,6 cm gruboci (ryc. 12.15). Pasoyt bytuje zazwyczaj w jeliciecienkim czowieka, przewanie przyczepiony do bony luzowej. ywi si nabonkiem niszczonej cianyjelita i substancjami zawartymi w treci jelitowej. Dojrzaa samica skada 100 000-200 000 jaj na dob.Wydalane s one z kaem na zewntrz organizmu i rozprzestrzeniane w otaczajcym czowiekarodowisku. Wydostanie si jajeczka poza organizm ludzki umoliwia rozwj postaci larwalnej, gdymoe si ona rozwija tylko w obecnoci tlenu i wilgoci, w temperaturze poniej 36C.

Rozwj jajeczka przebiega pocztkowo w ziemi lub w wodzie (przez 30-40 dni). Dojrzae jajeczko izawarta w nim larwa mog w naszym klimacie zachowa zdolno do inwazji, czyli zakaenia czowiekaprzez 2-5 lat (ryc. 12.16, 12.17).



Ze spoytych z wod, z produktami spoywczymi lub w inny sposb jajeczek wydostaj si w jeliciecienkim larwy. Zanim ostatecznie osid w jelicie cienkim, aby rozwija si w doros glist, wdrujprzez bon luzow do wiata naczy. Nastpnie z prdem krwi przez wtrob, pcherzyki pucne,oskrzeliki i oskrzela przedostaj si do jamy gardowej, przeyku i odka, a std do miejsca ostatecznegobytowania, tzn. do jelita cienkiego. W jelicie cienkim czowieka glista moe przey od 1 do 1 1/2 roku.Dojrzao pciow eskie osobniki glisty ludzkiej osigaj w cigu 60-80 dni od dnia zaraenia iwwczas rozpoczynaj skadanie jaj.

Reakcja czowieka na zaraenie glist ludzk zaley od intensywnoci inwazji pasoytniczej oraz odosobniczej wraliwoci gospodarza.

Objawy chorobowe w przebiegu zaraenia glist ludzk zale od okresu inwazji. Wyrni mona trzyetapy, tj. okres wdrwki larw, okres objaww i komplikacji wynikajcych z zaburze w normalnej ichwdrwce oraz okres obecnoci dojrzaej glisty w jelicie.

W pierwszym okresie dominuj rne reakcje i objawy alergiczne, ktrym towarzyszy przewaniezwikszona liczba eozynofilw we krwi obwodowej. W okresie wdrwki larw wystpuj objawyuszkodzenia wtroby, rdbonkw naczyniowych, cian pcherzykw pucnych, poczone zkrwawieniami i odczynami zapalnymi. Zabkane larwy mog niekiedy usadowi si w rnychnietypowych dla glisty ludzkiej narzdach, jak oko, ucho, mzg, wtroba, ledziona itp., gdzie popewnym czasie otorbiaj si, tworzc tzw. guzki robacze.

Szkodliwe dziaanie postaci dojrzaych polega przede wszystkim na zatruwaniu organizmu ywicielaproduktami przemiany materii.

Wrd najczstszych skarg podawanych przez chorych cierpicych z powodu glistnicy naley wymieni:wzmoon pobudliwo nerwow, uporczywy bl garda, zaburzenia snu, ble w rnych obszarachbrzucha nie zawsze zwizane z jedzeniem, wzdcia lub uporczywe zaparcia i tzw. kruczenia w obrbiejelit, duszno spoczynkow bd wysikow, ble w rzucie wtroby nie zawsze zwizane z jedzeniem,odbijanie gorycz bd puste, uczucie ssania w jamie brzusznej, postpujce wychudzenie,niedokrwisto, obnienie oglnej aktywnoci oraz zdolnoci do pracy. Niekiedy w nastpstwiemasowego wystpienia zaraenia i skbienia si glist w krtkim odcinku jelita lub przewodwciowych moe dochodzi do objaww niedronoci przewodu pokarmowego lub taczkimechanicznej. Czasem glistnica jelitowa moe przebiega bezobjawowo.



Rozpoznanie. Opiera si na stwierdzeniu jaj w kale lub w wyjtkowych sytuacjach caego pasoyta.Podczas poszukiwania jaj w kale naley pamita, e moliwo rozpoznania faktycznego zaraenia napodstawie obecnoci jaj w kale wystpuje w ok. 2 1/2 miesica od zaraenia, tzn. po osigniciu przezsamice dojrzaoci pciowej i rozpoczciu przez nie skadania jaj.

Leczenie. Powinno by prowadzone pod nadzorem lekarza. Oprcz specjalnych lekw farmaceutycznychznane s reakcje nietolerancji przez glisty wikszych iloci wieych porw, czosnku, pestek z dyni wdiecie gospodarza i w konsekwencji opuszczania jego przewodu pokarmowego wraz z kaem.

Zapobieganie glistnicy polega na:

praktycznym realizowaniu zasad codziennej higieny osobistej,dokadnym myciu pod biec wod jarzyn i owocw spoywanych w stanie surowym,praktycznym realizowaniu zasad higieny sanitarnej przez zabezpieczenie gleby i wody w otoczeniuprzed dostaniem si do nich jaj glisty z kaem,unikaniu picia wody nie przegotowanej,odpowiednim oczyszczaniu i odprowadzaniu ciekw zarwno zagrodowych, jak i miejskich,skutecznym leczeniu wszystkich wykrytych przypadkw glistnicy i niszczeniu glist wydalonych wczasie kuracji,ograniczaniu dostpu owadw do dow kloacznych i odchodw ludzkich, gdy mog one atwoprzenie jajeczka glisty ludzkiej na naczynia kuchenne i spoywane produkty spoywcze,unikaniu zabawy dzieci w brudnej piaskownicy.

Wosogwczyca

Wosogwka ludzka jest bardzo maym robakiem obym pasoytujcym zazwyczaj w jelicie grubymczowieka, spotykanym u kilkunastu procent ludzi. Dugo pasoyta waha si od 30 do 50 mm dugoci,przy czym osobniki pci mskiej s nieco mniejsze od eskich. Cz przednia pasoytw jest nitkowatai ni wanie dorose pasoyty wnikaj w bon luzow jelita lepego lub grubego i stamtd pobierajpoywienie. Przypuszcza si, e pasoyt moe y do 5 lat. Dojrzae osobniki eskie skadaj codzienniepo 2000-5000 jajeczek, ktre wraz z kaem ywiciela wydostaj si na zewntrz (ryc. 12.18). Wydalonejaja nie s zdolne zaraa bezporednio po wydaleniu. W cigu ok. 3 tygodni w rodowisku wilgotnym,przy dostpie tlenu lub powietrza, dojrzewaj do stadium inwazyjnego. Rozwj zarodkowy w pierwszymokresie musi przebiega poza ywicielem w rodowisku zewntrznym. Czas rozwoju zarodkowego zaleyod temperatury rodowiska i wynosi od 10 dni do kilku miesicy. Znajdujca si w otoczce jajeczka larwanie traci swej ywotnoci nawet przez kilka miesicy.



Czowiek zaraa si spoywajc przypadkowo dojrzae, czyli inwazyjne jajeczka, tj. takie, w ktrychrozwiny si ju larwy. Najczciej jest to przeniesienie ich do ust za porednictwem brudnych rk,jedzenia nie mytych jarzyn i owocw, wskutek picia zanieczyszczonej nimi wody itp.

W przewodzie pokarmowym larwa wosogwki pozbywa si otoczki jajowej i wdruje do jelita grubego,w ktrym w cigu 4-5 tygodni osiga dojrzao pciow. Pasoyt bytuje u czowieka zazwyczaj wwikszych grupach. W niektrych przypadkach zaraenia stwierdza si nawet do 1000 osobnikw iwicej.

Reakcje organizmu na obecno pasoyta zale od intensywnoci inwazji pasoytniczej oraz od reakcjiywiciela.



Objawy. Przy niewielkiej liczbie pasoytw nie stwierdza si adnych objaww chorobowych. Natomiastw intensywnej inwazji wystpuj reakcje alergiczne, ble brzucha w okolicy jelita lepego, luzowebiegunki zawierajce niekiedy domieszk krwi, nudnoci, wymioty i wzdcia brzucha niezalenie odpokarmw, ble i zawroty gowy, wzmoona pobudliwo nerwowa, postpujce osabienie, wychudzeniei niedokrwisto.

Rozpoznanie zaraenia wosogwk u ludzi opiera si na stwierdzeniu jaj w kale. Samych pasoytwzazwyczaj nie stwierdza si w kale, gdy s one silnie przytwierdzone wosowat czci do ciany jelita.

Leczenie. Jest trudne ze wzgldu na silne i gbokie wnikanie pasoytw w cian jelita oraz mawraliwo na stosowane leki. Std postpowanie zapobiegawcze ma tak due znaczenie.

Zapobieganie. Polega, jak w innych typach pasoytniczego zaraenia, na:

przestrzeganiu codziennej higieny osobistej,zabezpieczeniu gleby i wody przed moliwoci rozprzestrzeniania si w nich jaj wosogwki,starannym myciu spoywanych w stanie surowym jarzyn oraz owocw itp.

Wonica (trichinelloza)

Wonic lub trichinelloz nazywamy zesp cikich u czowieka objaww chorobowych, wywoanyprzez pasoyta obego, zwanego woniem krtym, ktry w postaci dorosej wystpuje w jelicie, a wpostaci larwalnej w miniach prkowanych czowieka i rnych zwierzt domowych (winia, kot, pies)oraz dzikich (dzik, lis, wilk, szczur, mysz, kuna, asica itd.). Wosie jest nicieniem maym, gdy dugosamca wynosi 1,4-1,6 mm, a samicy 3-5 mm. Czsto jego inwazji zaley od zwyczajw ywieniowychludzi. Szacuje si j na ok. 3%. Jest wyranie zrnicowana regionalnie. Podobnie jak owsik, glistaludzka i wosogwka ludzka naley do nicieni (ryc. 12.19).



Czowiek zaraa si przez spoycie zaraonego misa wini domowej lub dzikiej, a winia zjadajc np.zaraone nicieniem pade myszy lub szczury. Krg ywicieli zjadajcych si nawzajem moe obj wielegatunkw (ryc. 12.20).

Do organizmu czowieka dostaje si zazwyczaj forma larwalna, yjca w miniach wi, zamknita tamw osonie ulegajcej z czasem zwapnieniu. Solenie, mroenie lub krtkotrwae wdzenie misa nie



zabijaj pasoyta. rdem zaraenia jest wic zazwyczaj miso niedostatecznie dugo gotowane lubwdzone.

Po spoyciu zaraonego misa sok odkowy rozpuszcza otoczk, a oswobodzona larwa woniaprzedostaje si do jelita cienkiego i tam wnika do kosmkw bony luzowej, gdzie w cigu 1-3 dni osigadojrzao pciow. Zapodnienie nastpuje w wietle jelita. Samce po zapodnieniu gin, a samicepowtrnie wdraj si w cian jelita, gdzie mog przebywa 7-8 tygodni, rodzc w tym czasie 1000-1500 larw. W przeciwiestwie do innych pasoytw wonie (trichiny) nie skadaj jajeczek, lecz rodz odrazu ywe larwy, ktre przenikaj do naczy chonnych i krwiononych organizmu czowieka. Nastpniez prdem krwi lub chonki roznoszone s po caym jego ciele. W ten sposb larwy wonia midzy 12 a15 dniem od momentu zaraenia osiedlaj si w miniach poprzecznie prkowanych, zwaszcza w tychintensywniej pracujcych. Std te najczciej mona je spotka w przeponie, rzadziej w miniachmidzyebrowych, jzyku, krtani, miniach grzbietu. W miniach tych larwy wonia otorbiaj si,tworzc tzw. wgry (ryc. 12.21). Cykl rozwojowy wonia krtego odbywa si w caoci w jednymgospodarzu (ywicielu).

Objawy wonicy - podobnie jak w przypadkach innych inwazji pasoytniczych - zale od jejintensywnoci, oglnego stanu biologicznego czowieka i jego reaktywnoci.

Pierwszy 4-10-dniowy okres wonicy moe by bezobjawowy. Po zaraeniu pojedynczym woniemobjawy chorobowe mog by rwnie nie zauwaone przez dugi czas. W intensywniejszych inwazjachzesp objaww chorobowych moe by bardzo przykry i burzliwy. W pierwszym okresie zaraenia, tj. wfazie pobytu w jelicie dojrzaego wonia i wytwarzania larw, dominuje gorczka, nudnoci, wymioty orazzaburzenia odkowo-jelitowe. Do charakterystycznych objaww drugiej fazy, tzn. w okresie przenikanialarw do krwiobiegu (tj. po ok. 8 dniach od zakaenia), nale ble miniowe, zwaszcza przy ich dotyku iruchach, oraz ble gowy i ble kostne, oglne osabienie, niekiedy wysoka gorczka, dreszcze, pocenie



si, majaczenie. Wystpuje te obrzk powiek i twarzy oraz zaburzenia odkowo-jelitowe.Dolegliwociom tym towarzysz niekiedy alergiczne wykwity skry oraz zazwyczaj wydatne zwikszenieliczby eozynofilw we krwi obwodowej. Faza wdrwki larw trwa 1-2 tygodnie i jest okresemnajniebezpieczniejszym dla chorego. Niekiedy faza ta ulega wydueniu do 7 tygodni, tzn. trwa tak dugo,jak dugo yj samice wonia i w jelitach wytwarzaj si larwy.

Trzecia faza to faza osiedlania i otorbiania si larw w miniach. Dominujcym objawem w tej fazie ssilne ble miniowe, przypominajce niekiedy ble reumatyczne. W otoczeniu larw tworz sipocztkowo nacieki zapalne, pniej larwa otacza si osonk wknist, tworzc tzw. wgier. Z czasem(zazwyczaj do 3 lat) otoczka ta ulega zwapnieniu. W takim stanie, odizolowane od organizmu, larwymog przetrwa ywe w miniach czowieka nawet przez 20-40 lat. W kocu jednak obumieraj,ulegajc zniszczeniu. Zaznaczy naley, e intensywne inwazje tego pasoyta mog w okresie ostrym bygrone dla ycia czowieka.

Rozpoznanie. Ustala si na podstawie wywiadw dopuszczajcych moliwo spoycia misazaraonego woniami, charakterystycznego zespou objaww klinicznych oraz wykrycia za pomocbiopsji larw w miniach czowieka podejrzanego o wonic. Pomocne mog te by alergiczne testyskrne oraz odczyny serologiczne krwi. Badanie bioptyczne mini jest uzasadnione po 10 dniach odzaraenia, a prba skrna po 3 tygodniach od zaraenia. Wystpienie grupowe podobnych stanwchorobowych w okrelonych okolicznociach, np. spoycia misa z tego samego rda, uatwiarozpoznanie.

Leczenie prowadzi wycznie lekarz w warunkach szpitalnych. Tylko wczesne zgoszenie si do lekarza inatychmiastowe podjcie waciwego leczenia moe do pewnego stopnia zmniejszy nasilenie objawwchoroby i jej skutek przez uniemoliwienie wydalania modych larw w jelitach przez dojrzae samicewonia.

Czsto zachorowa na wonic wrd ludzi zaley przede wszystkim od sposobu i dokadnocikontrolowania misa zarwno w rzeniach, jak i w indywidualnym uboju gospodarczym orazodstrzelonych dzikw. Badanie to polega na mikroskopowym poszukiwaniu otorbionych larw wonia wmisie wieprzowym przeznaczonym do konsumpcji.

Zapobieganie zaraeniu woniem krtym polega na:

niejedzeniu misa nie badanego,penej likwidacji tuszek misnych, w ktrych stwierdzono larwy wonia,unikaniu spoywania misa nie dogotowanego i nie dowdzonego,skutecznym likwidowaniu wszystkich moliwych rde i ogniw zakaenia.



Wgorczyca

Jest to coraz czciej ostatnio spotykana choroba pasoytnicza, zwaszcza w rejonach poudniowo-wschodnich kraju, szeroko rozprzestrzeniona w gorcych krajach Afryki, Ameryki i Azji.

Wywouje j niewielki, dugoci ok. 2 mm, robak ksztatu nitkowatego, zwany wgorkiem jelitowym,pasoytujcy w jelicie cienkim. Czowiek jest jego jedynym ywicielem. Pasoyt moe przey ok. 1-2 lat(ryc. 12.22).

Larwy robaka do organizmu czowieka wnikaj przez skr (gwnie ng), do naczy krwiononych, anastpnie przemieszczaj si przez serce, puca do dwunastnicy i dalszych czci jelita cienkiego, gdziezagniedaj si, dochodzc po ok. 4 tygodniach do dojrzaoci pciowej. Ze skadanych wwczas jajrozwijaj si larwy, ktre przedostaj si do wiata jelita i z kaem wydostaj si na zewntrz.

Niekiedy choroba rozwija si w nastpstwie zaraenia drog pokarmow (ywno, woda) lub jakonadkaenie przez skr w okolicy odbytu.

Objawy chorobowe - jak w kadej inwazji pasoytniczej - zale od intensywnoci zaraenia oraz okresurozwoju pasoyta. Wykazuj przy tym zmienno okresow i sezonow. W miejscu wniknicia larwy(larw) wystpuje swdzenie, wysypka, wid, a nawet wybroczyny, zadrapania i wtrne zaraenia. Wokresie wdrwki larw pasoyta moe wystpi zapalenie oskrzeli, kaszel, krwioplucie, duszno, a nawet



zapalenie puc. W okresie jelitowym chorzy skar si na ble brzucha, nudnoci, wymioty, biegunk zdomieszk krwi lub ropy, zaparcia, wzdcia, utrat apetytu, postpujce osabienie oraz wychudzenie.

Wgorek jelitowy jest tym pasoytem, ktry obok motylicy wtrobowej powoduje najsilniejsze odczynyzwikszenia liczby eozynofilw we krwi obwodowej.

Rozpoznanie. Ustala si na podstawie stwierdzenia obecnoci pasoyta lub jego larw albo jaj w kale,ewentualnie w treci dwunastniczej lub te sporadycznie nawet w plwocinie.

Leczenie. Powinien prowadzi lekarz, przeprowadzajc kontrole skutecznoci podjtego leczenia.Pasoyt jest bowiem bardzo oporny na leczenie, dlatego czsto jest ono nieskuteczne. W zwizku z tymzazwyczaj trzeba je powtarza kilkakrotnie.

Zapobieganie zaraeniu wgorkiem jelitowym - podobnie jak i w odniesieniu do innych inwazjipasoytniczych - sprowadza si do:

przestrzegania podstawowych zasad codziennej higieny osobistej,utrzymywania w naleytym stanie sanitarnym otoczenia,rygorystycznego przestrzegania podstawowych zasad higieny ywienia codziennego (picia tylkopynw przegotowanych, spoywania jarzyn i owocw tylko po ich wczeniejszym obmyciu itp.).

Ankylostomoza

Choroba wywoana zaraeniem tgoryjcem dwunastnicy, zwana te chorob tgoryjcow, wystpujeniezmiernie rzadko. Zostaa jednak rozpoznana w okresie powojennym w Polsce na obszarze kopallskich. Pasoyt jest niewielki, przecitnie ma ok. 15 mm dugoci. Samica skada do 10 000 jajeczek, zktrych w warunkach sprzyjajcych rozwijaj si larwy. Jeli po 5-6 dniach ycia w ziemi larwy tedostan si na skr czowieka, przenikaj bardzo szybko do naczy chonnych i krwiononych, skd zkrwi wdruj do serca i narzdu oddechowego, a nastpnie przez tchawic i jam ustn do przewodupokarmowego (ryc. 12.23).



Objawy. Pierwsze objawy chorobowe zaraenia tgoryjcem dwunastnicy to objawy miejscowe, w postacizapalenia skry w okresie przenikania larw poprzez ni do naczy. Bardziej burzliwe objawy oglnewystpuj w okresie wdrowania larw.

W trzeciej fazie pobytu w jelitach robaki pasoytnicze przyczepiaj si swoimi jakby zbami do bonyluzowej jelita, uszkadzajc j i powodujc przewleke krwawienie. ywi si krwi gospodarza, stdzaraenie tym pasoytem sprzyja postpujcej niedokrwistoci. Jeden pasoyt, niezalenie odpowodowania przeduonego krwawienia z uszkodzonej bony luzowej (jego wydzielina utrudniakrzepnicie krwi), wypija dziennie ok. 1 ml krwi.



W przypadku intensywnej inwazji, ktra moe niekiedy liczy od kilkuset do kilku tysicy osobnikw,moe szybko wystpi niedokrwisto z hipereozynofili. Oprcz niedokrwistoci charakterystyczne sble brzucha, zaburzenia odkowo-jelitowe, postpujce osabienie oraz wychudzenie itp.

rodowisko kopal wglowych sprzyja bytowaniu tego pasoyta i szerzeniu si ankylostomozy, zwanejte ankylostomatoz.

Rozpoznanie. Opiera si na stwierdzeniu jaj pasoyta w kale lub larw w specjalnie zaoonej hodowli.

Leczenie. Powinien prowadzi lekarz z rwnoczesnym nadzorem sanitarnym rodowiska, w ktrymwykryto zaraenie.

Zapobieganie zaraeniu tym rzadkim w Polsce pasoytem, wymagajcym do swego rozwojuodpowiedniej temperatury i wilgotnoci (std jego inwazje w kopalniach), polega na:

przestrzeganiu podstawowych zasad higieny osobistej,kontroli okrelonych grup zawodowych pod ktem zaraenia tgoryjcem dwunastnicy,oglnym nadzorze sanitarno-parazytologicznym grniczego rodowiska pracy.

Parazyty 2.pdf

Documents

Transcript of Parazyty 2.pdf