Ozdobne rośliny cebulowe - kro.sggw.pl · nież jako rośliny kwitnąe do dekoraji wnętrz...

Ozdobne roliny cebulowe

produkcja i zastosowanie

Praca zbiorowa pod redakcj

Dariusza Sochackiego

Julity Rabizy-wider

Ewy Skutnik

Warszawa 2018

Monografia wydana z okazji konferencji naukowej Ozdobne roliny cebulowe produkcja i zastosowanie,

24 kwietnia 2018, Katedra Rolin Ozdobnych, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Komitet naukowy

Dr hab. Ewa Skutnik SGGW w Warszawie - Przewodniczca

Dr Julita Rabiza-wider SGGW w Warszawie

Dr Dariusz Sochacki SGGW w Warszawie i Stowarzyszenie Producentw Ozdobnych Rolin Cebulo-wych

Dr hab. Jadwiga Treder, prof. IO Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach i Stowarzyszenie Producen-tw Ozdobnych Rolin Cebulowych

Mgr Bogdan Krlik Stowarzyszenie Producentw Ozdobnych Rolin Cebulowych

Komitet organizacyjny konferencji:

Dr hab. Ewa Skutnik SGGW w Warszawie - Przewodniczca

Mgr Hanna Gliska SGGW w Warszawie

Dr Agata Jdrzejuk SGGW w Warszawie

Dr Monika Latkowska SGGW w Warszawie

Mgr Katarzyna Malewicz SGGW w Warszawie

Mgr Agnieszka Murawska Biuro Radcy Rolnego Ambasady Krlestwa Niderlandw w Warszawie

Mgr Karolina Nowakowska SGGW w Warszawie

Dr hab. Andrzej Pacholczak SGGW w Warszawie

Dr Julita Rabiza-wider SGGW w Warszawie

Dr Dariusz Sochacki SGGW w Warszawie

Recenzenci

Prof. dr hab. Aleksandra J. ukaszewska

Prof. dr hab. Marian Saniewski

ISBN: 978-83-914548-5-5

Copyright by Katedra Rolin Ozdobnych, SGGW w Warszawie 2018

Wydanie monografii sfinansowaa Ambasada Krlestwa Niderlandw w Warszawie

Wydawca:

Katedra Rolin Ozdobnych, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Druk:

Drukarnia Tercja, Warszawa

Spis treci:

5

7

15

23

31

40

50

59

68

74

83

92

105

113

122

133

142

150

158

164

Str. 5 Ozdobne roliny cebulowe produkcja i zastosowanie

Roliny cebulowe to pojcie o podwjnym znaczeniu. W wszym rozumieniu obejmuje

roliny wytwarzajce cebule, czyli podziemne, spichrzowe i spoczynkowe organy zbudowane

z usek. W szerszym znaczeniu termin ten jest rwnoznaczny ze sowem geofity, czyli roli-

nami, ktre dziki wytworzeniu podziemnych organw takich, jak cebule rnego typu bulwy,

kcza i korzenie marchwiaste przeywaj pod ziemi okresy niesprzyjajce wzrostowi,

co w naszych warunkach zwizane jest gwnie z zim, a na obszarach z ktrych pochodz

z por such.

Wrd moliwych zastosowa tej grupy rolin znajdziemy zestawy gatunkw tak do upra-

wy w gruncie, jak i w pojemnikach. A moliwoci jest wiele - kwietniki sezonowe, rabaty byli-

nowe, ogrody skalne, ogrody na dachach, miejsca przy zbiornikach wodnych, w ssiedztwie

drzew i krzeww, naturalizowane w trawie na trawnikach czy jako element runa parkowe-

go/lenego. Znalazy rwnie zastosowanie we florystyce nie tylko jako kwiaty cite, ale rw-

nie jako roliny kwitnce do dekoracji wntrz (zwaszcza w okresie zimowo-wiosennym).

Kwitn od przedwionia do pierwszych jesiennych przymrozkw, co sprawia, e s cennym

elementem dekoracyjnym tak ogrodw i balkonw, jak i szeroko pojtych terenw zieleni

miejskiej.

Wanym zastosowaniem tej grupy rolin jest moliwo wykorzystania wielu gatunkw

w celach kulinarnych, leczniczych i przemysowych. Spoywa si ich licie, kwiaty ale i organy

podziemne. Suy mog jako przyprawy, stosowane s w celach leczniczych, stanowi rdo

olejkw eterycznych dla przemysu perfumeryjnego czy kosmetycznego oraz metabolitw

wtrnych dla przemysu farmaceutycznego. Kwiaty mog by konsumowane jako wiee,

suszone, mroone lub konserwowane w cukrze, stanowic nie tylko ozdob potraw, ale

i rdo wielu cennych zwizkw bioaktywnych.

Uwaa si, e w produkcji znajduje si ok. 800 rodzajw, a na 7 z nich przypada 90% pro-

dukcji cebul, wrd ktrych jest tulipan, lilia i narcyz. Dla pozostaych 10% cigle zwiksza si

asortyment gatunkw wprowadzanych na wiatowy rynek kwiatowy. Geofity uprawiane s

nie tylko w gruncie, ale i poddawane rnym zabiegom tzw. pdzeniu, co pozwala produko-

wa kwitnce roliny w pojemnikach oraz kwiaty cite - gwnie tulipany czy lilie - praktycznie

w cigu caego roku. Globalizacja rynku kwiatowego sprawia, e trafiaj do Polski/Europy

roliny produkowane na drugiej pkuli, gdzie ich procesy rozwojowe, decydujce o kwitnie-

niu, przesunite s o p roku w stosunku do pkuli pnocnej. Cite tulipany trafiaj na ry-

nek wiatowy w liczbie ok. 1,5 mld sztuk rocznie, a pdzi si je rwnie w doniczkach. To po-

kazuje, jak wielkie jest znaczenie tej grupy rolin ozdobnych i jak wane jest poznanie ich

fizjologii, by mc sterowa procesami wzrostu, kwitnienia i posprztnego/poprodukcyjnego

starzenia. Istotnym problemem s badania nad starzeniem si kwiatw geofitw i sposobami

Wstp

przeduania ich posprztnej trwaoci (narcyz, piwonia, czosnki, licie geofitw jako tzw.

ziele cita).

Wci doskonalone s techniki rozmnaania geofitw, w tym mikrorozmnaanie (lilie,

czosnki, piwonia) z czym czy si problem stosowania regulatorw wzrostu, szczeglnie

biostymulatorw (lilie, Eucomis, Ornithogalum, czosnki). Kultury in vitro to nie tylko nowo-

czesne metody rozmnaania, jak somatyczna embriogeneza (tulipan), ale i metoda zwiksze-

nia rnorodnoci (tulipan, liliowiec), a take wany sposb konserwacji ex situ, czyli ochrony

zagroonych gatunkw (lilia biaa czy geofity objte ochron w Polsce).

To znaczenie geofitw i zapotrzebowanie na wiedz o ich rozwoju skoniy Pracownikw

Katedry Rolin Ozdobnych SGGW do zorganizowania wraz ze Stowarzyszeniem Producentw

Ozdobnych Rolin Cebulowych konferencji pt. Ozdobne roliny cebulowe produkcja i za-

stosowanie. Jej celem bya prezentacja osigni orodkw naukowych w Polsce zajmuj-

cych si t problematyk oraz wymiana dowiadcze tak midzy sob, jak i midzy nauk

a praktyk. Niniejsza ksika jest owocem tego spotkania.


Wstp

Miejskie tereny zieleni s klasyfikowane jako istotny element przestrzeni publicznych mi-

asta (Sutkowska 2006, Zachariasz 2006). Wedug ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie

i ksztatowaniu rodowiska (Ustawa - Dz. U. 94.49.196 z pniejszymi zmianami) tereny ziele-

ni miejskiej s to przestrzenie pokryte zespoami rolinnoci na obszarach miast, ktre speni-

aj cele wypoczynkowe, zdrowotne i estetyczne. Tereny zieleni miejskiej mog by oglno-

dostpne (np. parki, zielece, ziele na placach, szlakach komunikacyjnych, lasy

komunalne, ziele izolacyjna), o ograniczonej dostpnoci (np. ogrody dziakowe, botaniczne

i zoologiczne) lub towarzyszce osiedlom i obiektom uytecznoci publicznej (ukasiewicz

i ukasiewicz 2009, Haber i Urbaski 2016). Rola i znaczenie rolinnoci w krajobrazie miast

znaczco ronie w miar pojawiania si negatywnych zjawisk zwizanych z niekontrolowan

urbanizacj m.in. rozwj schorze spowodowanych brakiem zieleni w miastach (solastalgia)

(Bennowicz 2001, Wcawowicz-Bilska 2008, Benvenuti 2014).

W Polsce i w innych krajach wiata notuje si ostatnio wzrost zainteresowania i popytu na

szczegln grup rolin, ktra jest stosowana w kreacji terenw zieleni miejskiej - ozdobne

geofity (Seyidoglu i in. 2009, Ciurlin i Anton 2009, Kamenetsky i Miller 2010, Lisiecka i Krause

2011, Greinert i Drozdek 2016, Yazici i in. 2016). Geofity, czyli roliny ziemnopczkowe, s

jedn z form yciowych rolin (Raunkiaer 1934). Obejmuj ok. 800 rodzajw bylin o odnawial-

nych corocznie pkach, znajdujcych si w organach podziemnych bulwach, kczach

i cebulach (Kamenetsky 2013). Kwitn w atrakcyjnym dla mieszkacw miast terminie: na

przedwioniu i wiosn lub pn jesieni, to jest wwczas, gdy wikszo rolin zielnych jest

pogrona w spoczynku, dziki czemu oddziauj niezwykle korzystnie na psychik

mieszkacw (Bennowicz 2001, Greinert i Drozdek 2016). Ich kwiaty odznaczaj si bogatymi

walorami ksztatw i barw, a ponadto s rdem nektaru dla owadw, ktre przetrway zim

(Rees 1992).

Jako ogrodowe roliny uytkowe lub ozdobne geofity byy znane od setek lat (Meyer 1960,

Cioek 1978). Nie bez znaczenia jest take ich ogromna rola w rozwoju tradycji i kultury

czowieka (Kaiser i Vetter 1985, Antologia 1988, Scherf 2004, Bach 2006).

W opracowaniu przedstawiono rne moliwoci wykorzystania ozdobnych geofitw cebu-

lowych i bulwiastych, zimujcych w gruncie, we wspczesnych terenach zieleni miejskiej,

bazujc na rozwoju technologii ich uprawy oraz potencjale dekoracyjnym gatunkw.

1. Ozdobne geofity dla zieleni miejskiej

Anna Bach

Katedra Rolin Ozdobnych, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie e-mail: [email protected], tel. + 48 12 662 52 46

Ozdobne geofity dla zieleni miejskiej


Oglne zasady wykorzystania ozdobnych geofitw w miejskich terenach zieleni

Najwaniejsze cechy geofitw cebulowych i bulwiastych, ktre decyduj o ich uyciu we

wspczesnych miejskich terenach zieleni, to czas i dugo okresu kwitnienia, wysoko

rolin, wielko i barwa kwiatw, zdolno do masowego kwitnienia, tekstura kwiatw i lici

oraz moliwo kompozycji z innymi grupami rolin ozdobnych (Anonymus 1992, Seyidoglu i

in. 2009, Lisiecka i Krause 2011).

Umiejtny dobr gatunkw geofitw, cho pozwala na prawie caoroczn dekoracj z ich

udziaem w miejskich terenach zieleni, to gwnie dotyczy okresu wiosennego oraz

jesiennego (Seyidoglu i in. 2009). Do najwaniejszych, atrakcyjnych rodzajw, ktre zakwitaj

najwczeniej, zim i na przedwioniu, nale: Eranthis i Galanthus. Nieco pniej, wiosn,

pojawiaj si kwiaty u Chionodoxa, Crocus, Scilla, Muscari, Narcissus, Tulipa, Hyacinthus.

Natomiast na przeomie wiosny i lata kwitn Allium, Camassia, Iris, latem Lilium, za pnym

latem i jesieni Colchicum i Crocus speciosus (Kaiser i Vetter 1985).

Geofity kreuj niezwykle wyraziste kompozycje w miejskich terenach zieleni, poniewa

kwitn czsto w kontrastowych barwach w stosunku do kolorystyki otoczenia. Mog take

zakwita masowo, jeli posadzone s gsto i na duych przestrzeniach. Zdolno do

masowego kwitnienia najlepiej eksponuj drobne roliny cebulowe, ktre dobrze adaptuj

si do nowych miejsc i atwo rozprzestrzeniaj si przez cebule przybyszowe lub nasiona.

Nale tu m.in. nastpujce rodzaje: Allium, Camassia, Chionodoxa, Crocus, Eranthis,

Fritillaria, Galanthus, Iris, Leucojum, Muscari, Narcissus, Ornithogalum i Scilla (Anonymus

1992, Seyidoglu i in. 2009).

Gsto sadzenia organw spichrzowych geofitw zaley od ich wielkoci, od wysokoci

rolin oraz od sposobu zastosowania. Przecitna rozstawa midzy rolinami wynosi 1020 cm

(Lisiecka i Krause 2011). W przypadku niewielkich rolin np. Crocus i Galanthus, sadzi si je

zwykle na kwietniku w iloci od 100 do 400 cebul na m2 (510 cm), roliny redniej wysokoci

(Tulipa i Hyacinthus) w iloci od 25 do 45 cebul na m2 (1520 cm), a wysokie geofity (Lilium)

od 6 szt. do 12 szt. cebul na m2 (3040 cm). Minimalna liczba cebul, ktra wywouje efekt

barwnej plamy wynosi co najmniej 50 cebul drobnych rolin i 12 do 15 cebul wikszych

rolin na 1 m2 (Anonymus 1992, Seyidoglu i in. 2009, Greinert i Drozdek 2016).

Lokalizacja ozdobnych geofitw w miejskich terenach zieleni

Ozdobne geofity stanowi samodzielne ukady lub cenne uzupenienie kompozycji rolin

drzewiastych i krzewiastych w najbardziej eksponowanych czciach miasta (Seidoglu i in.

2009, Greinert i Drozdek 2016). Kompozycje z ich udziaem, z uwagi na koszty materiau

rolinnego i pielgnacj zaoe, nale do najdroszych (Anonymus 1992, Lisiecka i Krause

2011). Ostatnio opracowany sposb mechanicznego sadzenia geofitw pozwala na obnienie

kosztw robocizny i wprowadzenie ozdobnych rolin cebulowych na znacznie wiksze

powierzchnie zieleni miejskiej ni dotychczas (Anonymus 1992, Jacobs 2017). Geofity nadaj

si do centrum miast i na przedmiecia, w strefie przydronej szlakw komunikacyjnych, do

historycznych oraz wspczesnych ogrodw i parkw. Wystpuj take na terenach

towarzyszcych budynkom uytecznoci publicznej (szpitale, biurowce, szkoy, banki, centra

handlowe), gdzie korzystnie kreuj wizerunek firm.

Anna Bach


Geofity cebulowe sadzi si odrbnie, np. na kwietnikach lub na rabatach, zakada kobierce

kwiatowe albo czy z bylinami oraz z rolinami sezonowymi. Coraz czciej wystpuj

kompozycje naturalistyczne z udziaem ozdobnych geofitw w pobliu drzew i krzeww.

W przestrzeni miejskiej s take wanym elementem dekoracyjnym trawnikw. Spotyka si je

rwnie w rnego rodzaju pojemnikach. Natomiast na mniejsz skal stosuje si je

w miastach przy zbiornikach wodnych, w ogrodach na dachach oraz w ogrodach skalno-

wirowych (Anonymus 1992, Seyidoglu i in. 2009, Lisiecka i Krause 2011, Nagase i Dunnett

2013, Bach 2017, Jacobs 2017).

Kwietniki sezonowe z udziaem rolin cebulowych

Na wspczesnych kwietnikach sezonowych, zakadanych na terenie ogrodw i parkw lub

wzdu szlakw komunikacyjnych, ozdobne byliny cebulowe s najczciej elementem

skadowym tzw. zmiany wiosennej. Kwitnienie trwa, zalenie od klimatu i odmiany, od koca

marca do drugiej poowy maja (Raducka-Mynett 1980, Lisiecka i Krause 2011).

Pod wzgldem kompozycyjnym geofity mog stanowi jednolite, barwne plamy na

kwietnikach lub mona czy rne gatunki mozaikowo (kwietniki mieszane) (Lisiecka

i Krause 2011, Bach 2017) (fot. 2.1, 2.2). Do obu rodzajw kompozycji najczciej

wykorzystuje si niskie odmiany podstawowych rodzajw geofitw (Tulipa, Narcissus,

Hyacinthus) o barwnych, najczciej jaskrawych kwiatach. Do obsadzania miejskich

kwietnikw waciwe s najwczeniejsze odmiany, np. grupa tulipanw Triumph, wczesne

tulipany Kaufmanna, Fostera czy Greiga (Lisiecka i Krause 2011). Przy wyborze narcyzw na

kwietniki zwraca si uwag na odpowiednie odmiany, ktre kwitn z udziaem niewielkiej

liczby lici (Anonymus 1992). Spord hiacyntw najbardziej odpowiednie do sadzenia s

cebule o obwodzie cebul 16-17 cm. Na kwietnikach jednorodnych roliny cebulowe sadzi si

gciej ni zazwyczaj (tulipany, narcyzy w rozstawie 1015 cm, a hiacynty 2025 cm).

Zestawienia rolin do kwietnikw mieszanych to nie tylko wymienione, wczesnowiosenne

roliny cebulowe, lecz take roliny dwuletnie z rodzaju Viola, Bellis, Myosotis oraz Brassica

oleracea lub byliny: Carex buchananii i Heuchera (Bach 2017) (fot. 2.3).

W przypadku kwietnikw mieszanych (roliny cebulowe i roliny dwuletnie) najpierw sadzi

si jesieni roliny cebulowe, a pniej na powierzchni kwietnika umieszcza si roliny

dwuletnie. Po zakoczonym kwitnieniu usuwa si zasychajce geofity i roliny dwuletnie

przed wprowadzeniem rolin zmiany letniej. Puste kwatery po rolinach cebulowych zamiast

kwiatami letnimi mona take pokry trawnikiem z rolki (Lisiecka i Krause 2011).

Geofity na rabatach bylinowych

Szczeglnym zagadnieniem jest uycie geofitw na rabatach bylinowych. Tradycyjny

sposb stosowania ozdobnych rolin cebulowych, jako czci wielogatunkowych i wielo-

odmianowych kompozycji rabatowych, nie sprawdza si we wspczesnych, miejskich

terenach zieleni (Anonymus 1992, Seidoglu i in. 2009). Z uwagi na trudne warunki miejskie

i pracochonn pielgnacj, obecny dobr i zastosowanie geofitw na rabatach bylinowych

ulegy zasadniczej zmianie. Ozdobne roliny cebulowe staj si uzupenieniem starannie

wybranych gatunkw bylin na rabatach umiejscowionych w parkach i duych ogrodach



miejskich lub przy szlakach komunikacyjnych. Rolinom cebulowym, ozdobnym na wiosn,

mog towarzyszy byliny kwitnce latem lub jesieni. Fakt ten wynika z ich podobnego cyklu

yciowego (byliny i roliny cebulowe to roliny wieloletnie) oraz z istotnych rnic

w terminach kwitnienia, dziki czemu tak wykreowana rabata bylinowa moe by atrakcyjna

od wczesnej wiosny do pnej jesieni. W tym przypadku roliny cebulowe sadzi si na

rabatach na oddzielnych miejscach lub razem z bylinami (z ang. storey-planting) (Seidoglu

i in. 2009). Do wsplnego sadzenia z rolinami cebulowymi nadaj si byliny, ktre pno

rozpoczynaj wegetacj i nie stanowi konkurencji dla geofitw cebulowych np. Hosta,

Hemerocallis, Sedum spectabile oraz rne gatunki paproci gruntowych (Anonymus 1992).

Odpowiednie s take byliny okrywowe, o dekoracyjnych liciach np. Ajuga, Heuchera,

Pulmonaria, Prunella oraz niskie krzewinki lub krzewy okrywowe np. Vinca, Hedera,

Cotoneaster (Anonymus 1992, Bach 2017). Wysoko rolin okrywowych powinna wynosi co

najwyej poow wielkoci zastosowanych geofitw cebulowych. Do uzupenienia rolin

okrywowych poleca si nastpujce, wymienione w kolejnoci kwitnienia, rodzaje geofitw:

Galanthus, Leucojum, Crocus, Scilla, Puschkinia, Ornithogalum, Narcissus, Tulipa, Allium,

Camassia, Lilium i Colchicum (Anonymus 1992) (fot. 2.4). Niektre gatunki geofitw jak Scilla

siberica, Ornithogalum umbellatum lub Crocus sativus mog by stosowane samodzielnie,

jako roliny okrywowe (ukasiewicz 2003).

Innowacyjnym sposobem stosowania ozdobnych rolin cebulowych s ich jednorodne,

nasadzenia rabatowe - bez udziau innych bylin. Dotyczy to zaledwie kilka rodzajw rolin

cebulowych. Na przykad Lilium i Fritillaria lub cznie Fritillaria meleagris, Tulipa i Narcissus

wraz z Muscari armeniacum, Crocus chrysanthus, Galanthus. Mog wystpowa na rabatach

w grupach lub samodzielnie (fot. 2.5) (Seidoglu i in. 2009).

Do innych, miejskich zaoe bylinowych zakadanych z geofitw nale grupy

naturalistyczne. Stanowi one najczciej gatunki (rzadziej odmiany) nastpujcych

ozdobnych geofitw: Allium, Colchicum, Crocus, Galanthus, Lilium martagon, Narcissus oraz

Convallaria i Corydalis. Parki, due ogrody, trawniki, tereny nadmorskie, pobocza drg,

skarpy i tereny pochye, a nawet obrzea basenw i zbiornikw wodnych oraz dziedzice to

najlepsze lokalizacje miejskie dla zakadania kompozycji naturalistycznych z udziaem

wymienionych geofitw (Yilmaz i Yilmaz 2009). Roliny rosn luno, rozwijaj si i rozmnaaj

w zgodnych z ich wymaganiami warunkach wietlnych i glebowych. W kompozycji

naturalistycznych nasadze geofitw stosuje si zazwyczaj tylko jedn barw kwiatw i jeden

rodzaj rolin. W przypadku duych powierzchni obsadze mona zastosowa 2-3 rne

odmiany tego samego gatunku (Anonymus 1992, Anonymus 2002, Seyidoglu i in. 2009,

Lisiecka i Krause 2011). Stwierdzono, e z upywem czasu, miejskie zaoenia parkowe mog

sta si naturalnym rezerwuarem geofitw, przyczyniajc si do zachowania ich miejscowej

rnorodnoci. Przykadem jest park w Weimarze z rozleg populacj Muscari botryoiodes

i Colchicum autumnale (Kmmerling i Mller 2012).

Obsadzenia drzew i krzeww

Miejsca pod drzewami i krzewami liciastymi nadaj si do sadzenia wczenie kwitncych

rolin cebulowych (Anonymus 1992, Matsubara i in. 2002), do ktrych zalicza si m.in:

Anna Bach


Chionodoxa, Scilla, Fritillaria, Puschkinia, Leucojum oraz Tulipa i Narcissus (gatunki

botaniczne). Kwitn wiosn, jeszcze przed rozwojem lici na drzewach i krzewach. Ponadto

polecana jest Corydalis, kwitnca od kwietnia do maja. Drzewa i krzewy, ktre s

odpowiednie do obsadze geofitami to m.in. Fraxinus, Betula, Quercus, Prunus, Malus,

Forsythia, Chaenomeles, Mahonia i Rosa. Roliny iglaste nie s waciwym ssiedztwem dla

geofitw, gdy nie przepuszczaj dostatecznej iloci wiata koniecznego dla prawidowego

wzrostu i rozwoju tej grupy rolin (Seyidoglu i in. 2009). Dowiedziono, e w pobliu duych

krzeww najlepiej ronie Narcissus (odmiany Carlton, Golden Harvest i Actaea). W tym

przypadku uywa si modych, okrgych i penych wigoru cebul, ktre zapewniaj coroczne

kwitnienie przez wiele lat. W pobliu krzeww mona take zastosowa odmiany Tulipa,

nalece do rnych grup: pojedyncze i podwjne wczesne, tulipany Triumph, mieszace

Darwina oraz tulipany lilioksztatne. Cebule naley posadzi od 1,5 do 2,0 razy gbiej ni

normalnie (Anonymus 1992, 2002).

Geofity w trawnikach

Sadzenie geofitw w miejskich trawnikach skupia si na doborze gatunkw, ktre kwitn

w okresie wiosennym. Najbardziej odpowiednie gatunki do tego celu to Crocus i Narcissus,

w mniejszym stopniu polecane s Scilla campanulata i S. siberica oraz Chionodoxa (Seyidoglu

i in. 2009). Geofity stosuje si take na trawiastych poboczach oraz wzdu szlakw komuni-

kacyjnych (fot. 2.5). Wykorzystuje si je w dwojaki sposb. Mona sadzi je w trawniku przy-

dronym i usuwa po przekwitniciu licie wraz z pierwszym koszeniem trawnika. Wwczas

zakwitn one take w kolejnych 2-3 latach, lecz nieco sabiej (Jacobs 2017). Po wtre, mona

przygotowa kwietnik, na ktrym roliny bd rosy w tzw. zmianie wiosennej do chwili ich

cakowitej wymiany.

W cigu ostatnich kilku lat wzroso zainteresowanie przestrzeni przydron, jako miej-

scem sadzenia geofitw w postaci rozlegych, kwiatowych kobiercw

(www.floweryourplace.com 2018). W rozpowszechnieniu kobiercw geofitw w pasach przy-

dronych przyczyni si wydajny sposb maszynowego sadzenia cebul, bez zniszczenia trawni-

ka (Jacobs 2017). Do kobiercw polecane s mieszanki rnych gatunkw i odmian geofitw,

ktre zapewniaj nawet 10-tygodniowy okres kwitnienia. W skad mieszanek wchodz rne

odmiany Narcissus lub Crocus, a take kombinacje Narcissus, Allium, Camassia, Crocus,

Tulipa, Scilla i Muscari w rnych proporcjach udziau cebul poszczeglnych gatunkw

(www.floweryourplace.com 2018). Natomiast do obsadzania rond komunikacyjnych szczegl-

nie nadaj si Narcissus, Tulipa oraz Colchicum (Greinert i Drozdek 2016).

Na mniejszych trawnikach, znajdujcych si np. na skwerach lub dziedzicach, mona

przez wiele lat uprawia z powodzeniem wybrane gatunki rolin cebulowych np: Crocus

sativus, C. chrysanthus, Iris histrioides, I. reticulata, Scilla siberica, Puschkinia scilloides i wcze-

nie kwitnce Narcissus asturiensis i N. cyclamineus. Na obrzeu trawnika, w miejscach nieco

cienistych, sadzi si pno kwitncy, pachncy N. poeticus oraz Galanthus nivalis, G. elwesii,

Leucojum vernum, Muscari neglectum, Tulipa greigii, T. kaufmaniana, a take kwitnce jesie-

ni Colchicum autumnale i Crocus speciosus.



Zdolno do ponownego kwitnienia tych rolin zwizana jest z prawidow pielgnacj

trawnika. Koszenie trawy w miejscu wzrostu rolin cebulowych mona rozpocz dopiero po

upywie 6-8 tygodni od zakoczenia kwitnienia, z chwil rozpoczcia knienia lici, tak aby

odnowiy si organy spichrzowe, ktre gwarantuj kwiaty w nastpnym roku (Lisiecka i Krau-

se 2011).

Pojemniki

Drewniane, z tworzyw sztucznych i kamienne pojemniki lub kwietniki wzniesione, stacjo-

narne lub przenone, wypenione dobrze zdrenowanym podoem i obsadzone geofitami s

przykadem niezwykle efektownego zastosowania tych rolin w przestrzeni miejskiej. Waci-

wa lokalizacja to ogrdki hotelowe, centra biurowe, patio i tarasy. Pojemniki przenone s

korzystniejsze w uytkowaniu ni pojemniki stae, gdy umoliwiaj przeniesienie geofitw

w inne miejsce po zakoczonym kwitnieniu. Do obsadzania pojemnikw lub kwietnikw

wzniesionych najlepiej nadaj si Hyacinthus, Tulipa, Narcissus, Colchicum, Iris (Anonymus

1992, Rees 1992, Seyidoglu i in. 2009, Lisiecka i Krause 2011).

Ogrody na dachach

Zielone dachy zostay w ostatnim czasie zaakceptowane jako uzupenienie miejskich tere-

nw zieleni. Ekstensywne zielone dachy charakteryzuj si niewielkim ciarem (warstwa

substratu waha si od 2 do 20 cm), prostot i atwoci utrzymania oraz brakiem instalacji

nawadniajcych. W wyniku licznych prb wykazano, e niskie i karowe gatunki geofitw,

dziki stepowemu pochodzeniu, charakteryzuj si sporym potencjaem do obsadzania tego

rodzaju dachw (Nagase i Dunnett 2013, Benvenuti 2014). Iris bucharica, Muscari azureum,

Tulipa clusiana var. chrysantha, Tulipa humilis, Tulipa tarda oraz Tulipa turkiestanica kwitn

wiosn i najlepiej rosn na dachach ekstensywnych, w substracie o gruboci podoa zaled-

wie 5 cm. Natomiast Narcissus cyclamineus February Gold i Tulipa urumiensis wymagaj

podoa o gruboci zwikszonej do 10 cm (Nagase i Dunnett 2013).

Geofity na rabatach skalnych

Do obsadzenia rabat skalnych i wirowych, stanowicych fragment miejskich terenw zie-

leni, uywa si wielu gatunkw rolin ktre znosz nasonecznienie i niedobory wody w pod-

ou. Nadaj sie tu zarwno gatunki wysokie, jak i niskie, m.in. Allium, Camassia, Crocus,

Colchicum, Eremurus, Galanthus, Lilium, Leucojum, Narcissus, Muscari, Scilla (Elliot 1995,

Seyidoglu i in. 2009, Hertle 2010) (fot. 2.6).

Geofity przy zbiornikach wodnych

Zbiornikom wodnym, usytuowanym w otwartych terenach zieleni miejskiej, powinny to-

warzyszy geofity tolerancyjne na wilgo, wod oraz cie. Nale tutaj m.in: Fritillaria

meleagris, Iris sibirica, Camassia, Leucojum, Galanthus, Narcissus i Colchicum (Seyidoglu i in.

2009). Wymienione roliny korzystnie prezentuj si w pobliu bylin nadwodnych z rodzaju

Lythrum, Caltha, Filipendula, Astilbe, Hemerocallis, Hosta oraz Primula (Anonymus 1992).

Anna Bach


Podsumowanie

Wymienione, rne moliwoci wykorzystania geofitw w terenach zieleni miejskiej do-

brze wpisuj si w jej definicj, okrelon przed prawie 40 laty. Do dzisiaj jednak ozdobne

geofity nie znalazy nalenego im miejsca w przestrzeni publicznej polskich miast. Wydaje si,

e wspczesna tendencja silnego rozwoju zieleni miejskiej spowoduje poszukiwanie nowych

rozwiza estetycznych, a wtedy ozdobne roliny cebulowe mog sta si dodatkowym

atutem w kreowaniu pozytywnego wizerunku i walorw miast i miasteczek Polski.

Artyku przegldowy zosta sfinansowany przez MNiSW w ramach dotacji na utrzymanie

potencjau badawczego: DS 3500/KRO/2017.

Literatura

Anonymus, 1992. The recognition and practical uses of bulbous, cormous and tuberous plants.

International Flower Bulb Centre, Hillegom, Holland: 1-170.

Anonymus, 2002. Landscaping van Grasberm tot Stadspark. Internationaal Bloembollen Centrum,

Hillegom, Holland: 1-44.

Antologia. Re, Lilie, Tuberozy., 1988. Modopolskie wiersze o kwiatach. Wybr, ukad i wstp I. Sikora.

Wydawnictwo Glob, Szczecin.

Bach A., 2006. Roliny ozdobne w tradycji i kulturze rnych narodw. Zeszyty Problemowe Postpw

Nauk Rolniczych 510: 31-38.

Bach A., 2017. Wspczesne kwietniki i rabaty z udziaem ozdobnych rolin cebulowych. Biuletyn

Stowarzyszenia Producentw Ozdobnych Rolin Cebulowych 30: 41-42.

Bennowicz M., 2001. Psychologiczne i spoeczne aspekty bliskiego kontaktu czowieka z zieleni.

W: ycie w zieleni - moda czy konieczno? Materiay konferencyjne, Agencja Promocji Zieleni,

Warszawa: 5-10.

Benvenuti S., 2014. Wildflower green roofs for urban landscaping, ecological sustainability and

biodiversity. Landscape and Urban Planning: 151-161.

Cioek G., 1978. Ogrody polskie. Arkady, Warszawa.

Ciurlin C., Anton D., 2009. Researches regarding the behaviour of some geophyte plants in order to

diversify the asortment. Annales of the University of Craiova, Romania 14: 319-322.

Elliot J., 1995. Bulbs for the Rock Garden. Batsford, London.

Greinert A., Drozdek M.A., 2016. Oglna koncepcja ksztatowania terenw zieleni przydronej

w Miejskim Obszarze Funkcjonalnym Zielonej Gry. Instytut Inynierii rodowiska Uniwersytetu

Zielonogrskiego, Zielona Gra: 104-106.

Haber Z., Urbaski P., 2016. Ksztatowanie terenw zieleni z elementami ekologii. Wydawnictwo

Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Pozna.

Hertle B., 2010. Kiesgarten. Blutenpracht ohne Giessen. Grafe und Unzer Verlag GmbH, Munchen.

Jacobs R., 2017. Gemengde bloembollen voor lentes vol geur, kleur en fleur. www.stad-en-groen.nl

(data dostpu: 2018-01-20).

Kaiser W.D., Vetter R.R., 1985. Blten aus Zwiebeln und Knollen. Neumann Verlag, Leipzig-Radebeul.

Kamenetsky R., 2013. Biodiversity of geophytes: phytogeography, morphology, and survival strategies.

W: Kamenetsky R., Okubo H. (red.) Ornamental geophytes: from basic science to sustainable

production, CRC Press, Taylor and Francis Group, Boca Raton: 57-75.

Kamenetsky R., Miller W.B., 2010. The global trade in ornamental geophytes. Chronica Horticulturae

50(4): 27-30.



Kmmerling M., Mller N., 2012. The relationship between landscape design style and the conservation

value of parks: A case study of a historical park in Weimar, Germany. Landscape and Urban Planning

107: 111-117.

Lisiecka A., Krause J., 2011. Roliny cebulowe i bulwiaste dla terenw zieleni. W: Drozdek M.A. (red.)

Roliny do zada specjalnych. Oficyna Wydawnicza PWSZ w Sulechowie, Sulechw - Kalsk: 75-90.

ukasiewicz A., 2003. Roliny okrywowe. PWRiL, Pozna.

ukasiewicz A., ukasiewicz Sz., 2009. Rola i ksztatowanie zieleni miejskiej. Wydawnictwo Naukowe

UAM, Pozna.

Matsubara K., Inamoto K., Doi M., Mori G., 2002. Growth and flowering of geophytes for landscaping

under deciduous trees. The Agriculture, Forestry and Fisheries Research Information Technology

Center, http://www.affrc.go.jp (data dostpu: 2018-01-20).

Meyer K.H., 1960. Gefahrten des Gartenjahres.Winterharte Blumenzwiebel und Knollenpflanzen. Verlag

Paul Parey, Hamburg und Berlin.

Nagase A., Dunnett N., 2013. Performance of geophytes on extensive green roofs in the United

Kingdom. Urban Forestry and Urban Greening 12: 509-521.

Raducka-Mynett M., 1980. Kwietniki sezonowe. PWRiL, Warszawa.

Raunkir C., 1934. The Life-Form of Plants and Statistical Plant Geography. Clarendon Press, Oxford.

Rees A.R., 1992. Ornamental bulb, corms and tubers. CAB International, Oxon.

Seidoglu N., Zencirkiran M., Ayasligil Y., 2009. Position and application areas of geophytes within

landscape design. African Journal of Agricultural Research 4(12): 1351-1357.

Scherf G., 2004. Pflanzengeheimnisse aus alter Zeit. BLV Verlagesellschaft mbH, Mnchen.

Sutkowska E., 2006. Wspczesny ksztat i znaczenie zieleni miejskiej jako zielonej przestrzeni publicznej

w strukturze miasta przestrze dla kreacji. Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. OL PAN: 184-192.

Ustawa z dn. 31 stycznia 1980 r. o ochronie i ksztatowaniu rodowiska. Dziennik ustaw PRL, nr 3,

Warszawa 11 lutego 1980 r., 9-23.

Wcawowicz-Bilska E., 2008. Tereny zieleni o funkcji wypoczynku i lecznictwa uzdrowiskowego

w obszarach metropolitalnych. Czasopismo Techniczne A, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej:

37-60.

www.floweryourplace.com, data dostpu: 2018-01-18.

Yilmaz H., Yilmaz H., 2009. Use of native plants in landscape planning of roadside banks under extreme

climatic conditions in eastern Anatolia, Turkey. International Journal of Biodiversity Science

& Management 5(2): 102-113.

Yazici K., Kose H., Gulgun B., 2016. Usung beautiful flowering bulbous (geophytes) plants in the

cemetery gardens in the city of Tokat. J. Int. Environmental Application & Science 11(2): 216-222.

Zachariasz A., 2006. Ziele jako wspczesny czynnik miastotwrczy ze szczeglnym uwzgldnieniem

roli parkw publicznych. Seria Architektura, Monografia 336, Politechnika Krakowska, Krakw: 1-204.

Anna Bach


2. O moliwoci stosowania regulatorw wzrostu w uprawie i pozbiorczej trwaoci geofitw

Beata Janowska, Dagmara Smoliska

Katedra Rolin Ozdobnych, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu e-mail: [email protected], tel. + 48 61 848 79 83

Wstp

O jakoci rolin ozdobnych decyduj przede wszystkim warunki uprawy, im bardziej zbli-

one ku optymalnym i zarazem indywidualnym wymaganiom rolin, tym ich jako jest lep-

sza. Jednak nie tylko warunki uprawy, ale take regulatory wzrostu maj znaczcy wpyw na

jako rolin ozdobnych. Stosowanie ich jest bezpieczne, gdy szkodliwo z racji konsumpcji

jest mao istotna. Auksyny, cytokininy, gibereliny, inhibitory wzrostu oraz etylen wykorzystuje

si w celu przyspieszania lub opnienia kwitnienia, hamowania wzrostu, stymulacji rozkrze-

wienia, poprawienia jakoci kwiatw, zwaszcza ich wybarwienia, oraz polepszenia ukorzenie-

nia. Z bada prowadzonych z regulatorami wzrostu wynika, i u wielu gatunkw w obrbie

geofitw maj one wpyw zarwno na jako rolin i organw spichrzowych, jak i na inten-

sywno kwitnienia. Przy czym reakcja rolin uzaleniona jest od gatunku, metody aplikacji

i stenia regulatorw wzrostu.

Gibereliny

Wrd regulatorw wzrostu najliczniejsz grup s gibereliny, ktre zostay wykryte i wy-

odrbnione przez badaczy japoskich z grzyba Giberella fujikuroi, nalecego do workowcw.

Patogen ten poraa siewki ryu, powodujc ich nadmierne wyduanie. Roliny wyrastajce

z takich siewek s ciesze i bardziej kruche. Chorob nazwano bakanae szalone siewki.

W 1926 roku Kurosawa zaobserwowa, i w sterylnych ekstraktach z kultur Giberella fujikuroi

(stadium doskonae, rozmnaajce si na drodze pciowej) i Fusarium moniliforme (stadium

niedoskonae, konidialne) znajduje si zwizek bdcy przyczyn nadmiernego wyduenia

si midzywli ryu. W 1935 roku Yabuta, Hayashi i Sumiki wyodrbnili z produktw prze-

miany materii grzyba zwizki chemiczne, ktre nazwali giberelinami (Stanisawski 1977).

Badania nad giberelinami przerwaa II wojna wiatowa. Powrcono do nich na pocztku lat

50-tych ubiegego wieku.

Gibereliny s kwasami, ktrych budowa oparta jest na rdzeniu gibanowym. Oznacza si je

symbolem GA z odpowiedni liczb kolejn. Ich synteza zachodzi w najmodszych liciach,

O moliwoci stosowania regulatorw wzrostu w uprawie i pozbiorczej trwaoci geofitw


w stokach wzrostu pdw i korzeni oraz w rozwijajcych si nasionach i owocach. Transpor-

towane s za porednictwem tkanek przewodzcych: ksylemu i floemu. Najlepiej poznan

giberelin jest kwas giberelinowy, oznaczony symbolem GA3. Wystpuje on w wielu roli-

nach. W Polsce produkowany by pocztkowo przez Polf Kutno pod handlow nazw Gibre-

scol 90%. Obecnie produkuje go firma P.P.H. Tomatex z Jaworzna w dwch postaciach:

Gibrescol 98% i Gibrescol 10 MG. Ten ostatni zawiera 10% kwasu giberelinowego w postaci

mikrogranulek, atwo rozpuszczajcych si w wodzie (Janowska 2014).

Wpyw giberelin na kwitnienie i jako geofitw

Gibereliny maj szerokie spektrum dziaania: eliminuj dziedziczn karowato rolin,

stymuluj wyduanie pdw i rozwj kwiatw, przerywaj spoczynek bezwzgldny, pobu-

dzaj kiekowanie nasion, przyspieszaj lub opniaj kwitnienie, wpywaj na wzrost owo-

cw beznasiennych, przeduaj trwao kwiatw i lici wielu gatunkw rolin ozdobnych,

maj take wpyw na zawarto chlorofilu i biaka (tab. 1). W przypadku geofitw korzystne

dziaanie kwasu giberelinowego wykazano w uprawie gruntowej zawilca wiecowatego.

Wedug Piskornik i Piskornik (1995) u tego gatunku wpyw kwasu giberelinowego zaley nie

tylko od stenia, ale rwnie od terminu stosowania, co autorzy tumacz rnymi warunka-

mi termicznymi panujcymi po zastosowaniu tego regulatora wzrostu. Wedug nich stosowa-

nie kwasu giberelinowego o steniu 100 mgdm-3 u tego gatunku skutecznie polepsza jako

kwiatw wyraon mas i dugoci pdw kwiatowych. Pniejsze badania Janowskiej i in.

(2009) wskazuj na to, i kwas giberelinowy warto take stosowa u zawilcw uprawianych

pod osonami. Wedug autorek, GA3 o steniu 50-150 mgdm-3 u odmiany Sylphide przy-

spiesza kwitnienie o 11-16 dni oraz stymuluje wyduanie pdw kwiatowych (fot. 3.1). Po

zastosowaniu natomiast GA3 o steniu 100 i 150 mgdm-3 dwukrotnie wzrasta plon kwiatw.

Ponadto, jak wskazuj badania Janowskiej i in. (2012), kwas giberelinowy u tej odmiany sty-

muluje tworzenie chlorofilu i karotenoidw oraz gromadzenie cukrw w liciach. Kwas

giberelinowy przydatny jest rwnie w uprawie cyklamenw. Opryskiwanie lici kwasem

giberelinowym o steniu 10 i 50 mgdm-3 nie tylko inicjuje wzrost szypu kwiatowych, ale

rwnie znacznie przyspiesza kwitnienie i zwiksza liczb kwiatw (Treder i in. 1999). Kwas

giberelinowy stosowany jest take w uprawie odmian cantedeskii o barwnych pochwach

kwiatostanowych. Wyniki przeprowadzonych bada wskazuj na rn reakcj odmian cile

zwizan ze stosowanymi steniami GA3. U cantedeskii intensywno kwitnienia uzaleniona

jest od odmiany, wielkoci kczy oraz dugoci ich przechowywania. Jednak u wikszoci od-

mian nawet sadzenie bardzo duych kczy nie przynosi oczekiwanych rezultatw, z powodu

bardzo maego plonu kwiatw. Zastosowanie natomiast kwasu giberelinowego o steniu

50-150 mgdm-3 w formie wodnego roztworu do moczenia kczy (fot. 3.2) powoduje, i plon

wzrasta 2-3 krotnie. Warto jednak zaznaczy, i kwas giberelinowy u cantedeskii opnia

kwitnienie, jednak jednoczenie ma wpyw na to, i roliny kwitn znacznie duej (Janowska

i Krause 2001). Natomiast u tulipanw GA3 stymuluje wyduanie pdw kwiatowych

(Saniewski i in. 1990), hamuje proces starzenia kwiatw i powoduje wczeniejsze kwitnienie

(Le Nard i De Hertogh 1993).



Tabela 1. Wpyw regulatorw wzrostu na kwitnienie i jako geofitw

Nie zawsze jednak stosowanie giberelin przynosi podane efekty. Przykadowo u hiacyn-

tw kwas giberelinowy hamuje tworzenie si cebulek przybyszowych w dronych cebulach

matecznych, przy jednoczenie bardzo intensywnym wzrocie lici (Nowak i Rudnicki 1993).

Inaczej reaguje mieczyk ogrodowy, u ktrego moczenie bulw w wodnym roztworze kwasu

giberelinowego o steniu 100 i 500 mgdm-3 stymuluje powstawanie bulw przybyszowych.

Korzystnie regulator ten wpywa take na intensywno fotosyntezy, gdy wzrasta poziom

chlorofilu. Ponadto roliny rosnce w warunkach krtkiego dnia zakwitaj pod wpywem

kwasu giberelinowego, jednak tworzce si kosy s krtsze i maj mniej kwiatw ni roliny

kontrolne rosnce w warunkach naturalnej dugoci dnia. wiadczy to o tym, i krtki dzie

i mae natenie owietlenia s czynnikami ograniczajcymi dziaanie giberelin (Tonecki

1988). Janowska i in. (2017) donosz natomiast, i u mieczyka ogrodowego GA3 o steniu

100-600 mgdm-3 hamuje wyduanie pdw kwiatostanowych, jednak stymuluje wyduanie

kosa. Ma ponadto korzystny wpyw na pobieranie wapnia i manganu. U szafirkw natomiast

kwas giberelinowy nie tylko przyspiesza kwitnienie, ale rwnie stymuluje wzrost szypuy

kwiatostanowej i lici u czciowo i cakowicie chodzonych cebul (Saniewski i in. 1978).

Cytokininy

Cytokininy s pochodnymi adeniny. Stymuluj podziay komrkowe, kiekowanie nasion,

a przede wszystkim hamuj proces starzenia si rolin, kwiatw citych i zieleni citej.

Gatunek Regulator wzrostu

Efekt rdo

Cantedeskia etiopska BA GA3+BA

wikszy plon Ngamau (2001) Luria i in. (2005)

Cantedeskia o barwnych pochwach

kwiatostanowych

GA3 BA

GA3+BA

wikszy plon pniejsze kwitnienie

Janowska i Krause (2001) Janowska i Stanecki (2012 i

2013)

Cyklamen GA3 dusze szypuy wczeniejsze kwitnienie

Treder i in. (1999)

Hiacynt GA3 intensywny wzrost lici hamowanie tworzenia cebulek

przybyszowych

Nowak i Rudnicki (1993)

Mieczyk GA3 stymulacja rozwoju bulw przybyszowych

zakwitanie przy krtkim dniu lepsze pobieranie wapnia

i manganu

Luria i in. (2005) Janowska i in. (2017)

Tulipan GA3 dusze pdy wczeniejsze kwitnienie

Saniewski i in. (1990) Le Nard i De Hertogh (1993)

Zawilec wiecowaty GA3 dusze pdy wczeniejsze kwitnienie

Piskornik i Piskornik (1995) Janowska i in. (2009)



W latach 50. XX wieku z niedojrzaych ziaren kukurydzy wyodrbniono zwizek, ktry silnie

stymulowa podziay komrkowe. Nadano mu nazw zeatyny (Borkowska 1997). Cytokininy

wytwarzane s gwnie w korzeniach, z ktrych transportowane s do czci nadziemnych.

W produkcji kwiaciarskiej najczciej stosowana jest benzyloadenina (BA) bdca cytokinin

syntetyczn. U rolin ozdobnych benzyloadenina stosowana jest przede wszystkim jako regu-

lator wzrostu odpowiedzialny za krzewienie rolin rozmnaanych in vitro. W ostatnich latach

zaczto uywa jej take u rolin rosncych in vivo. Benzyloadenin mona stosowa w for-

mie roztworu do moczenia organw spichrzowych lub do opryskiwania lici. Naley pamita

jednak, e dodana do wody BA nie rozpuszcza si w niej, dlatego najpierw naley rozpuci j

w maej iloci alkoholu etylowego, a dopiero pniej doda do wody (Janowska 2014).

Wpyw cytokinin na kwitnienie i jako geofitw

W praktyce ogrodniczej cytokininy stosowane s w niewielkim zakresie. Z prowadzonych

bada wynika jednak, i u pewnych gatunkw maj one korzystny wpyw na intensywno

kwitnienia, co wykazali Luria i in. (2005) u cantedeskii etiopskiej po zastosowaniu benzyloa-

deniny o steniu 350 mgdm-3. Rwnie u cantedeskii o barwnych pochwach kwiatostano-

wych benzyloadenina skutecznie zwiksza intensywno kwitnienia. Zastosowanie BA o st-

eniu 350 i 600 mgdm-3 w roztworze do moczenia kczy poprawia kwitnienie odmian Black

Magic, Mango i Albomaculata. Dziki temu zabiegowi z jednego kcza udaje si zebra

3-4 razy wicej kwiatostanw w porwnaniu z rolinami uprawianymi bez wstpnego trakto-

wania regulatorami wzrostu (Janowska i Stanecki 2012) (tab. 1). Stosowanie benzyloadeniny

nie zawsze jednak przynosi podane efekty. Ngamau (2001) nie uzyska wzrostu plonu

u cantedeskii etiopskiej Green Goddess po jej zastosowaniu. Nie wykazano take wzrostu

plonu zawilca wiecowatego Sylphide po zastosowaniu benzyloadeniny o steniu

50-150 mgdm-3 w roztworze do moczenia bulw (Janowska i in. 2009).

Cytokininy mog wpywa na cechy jakociowe kwiatw wyraone dugoci szypuy oraz

wielkoci i mas kwiatw, przy czym ich wpyw moe by pozytywny lub negatywny.

U cantedeskii o barwnych pochwach kwiatostanowych benzyloadenina hamuje wzrost szypu

kwiatostanowych, przy czym reakcja na zastosowane stenia zaley od odmiany. Wpywa

ponadto na tworzenie si duszych pochew kwiatostanowych u odmiany Albomaculata

a u odmian Black Magic i Mango powoduje wyrastanie kwiatw o mniejszej masie

(Janowska i Stanecki 2012). O tworzeniu krtszych szypuek kwiatowych po zastosowaniu

benzyloadeniny donosz natomiast Janowska i in. (2009) u zawilca wiecowatego Sylphide,

u ktrego dodatkowo najmniejsze kwiaty rozwijaj si u rolin, ktrych bulwy moczone s

w benzyloadeninie o steniu 50 mgdm-3. Sajjad i in. (2014) donosz natomiast, i BA wpy-

wa korzystnie na dugo pdw kwiatostanowych u mieczyka White Prosperity, a Sajid i in.

(2015) o podobnym zjawisku informuj w odniesieniu do mieczyka wielkokwiatowego.

Wpyw mieszaniny cytokinin i giberelin na kwitnienie i jako geofitw

W Europie Zachodniej w produkcji kwiaciarskiej czsto stosowane s gotowe preparaty

zawierajce regulatory wzrostu o rnym skadzie. Naley do nich midzy innymi Promalin

(100 mgdm-3 GA4+7 + 100 mgdm-3 BA). Niestety, preparat ten jest drogi ze wzgldu na kosz-



town syntez GA4+7, std np. w produkcji szkkarskiej zastpowany jest on taszym, zawie-

rajcym GA3 i BA, Arbolinem. Wspomnie jednak naley, i preparaty te nie s w Polsce zare-

jestrowane. Janowska i Stanecki (2013) na podstawie bada oceniajcych wpyw cznego

zastosowania kwasu giberelinowego i benzyloadeniny na kwitnienie cantedeskii o barwnych

pochwach kwiatostanowych stwierdzili, i moczenie kczy w mieszaninie tych regulatorw

wzrostu zwiksza plon kwiatostanw u odmian Black Magic i Albomaculata. Podobnie

u cantedeskii etiopskiej Green Goddess plon citych kwiatw wzrasta po zastosowaniu mie-

szaniny BA+GA3 (Ngamau 2001) (tab. 1). Wedug Janowskiej i Staneckiego (2013) u odmian

cantedeskii o barwnych pochwach kwiatostanowych zastosowanie mieszaniny BA+GA3 wpy-

wa na wyrastanie z kczy kwiatostanw o krtszych szypuach. Ngamau (2001) twierdzi

natomiast, i u cantedeskii Green Godess po zastosowaniu BA+GA3 uzyskuje si nieznacznie

dusze szypuy, jednak rnice te nie s istotne statystycznie.

Trwao pozbiorcza kwiatw i zieleni citej

Pocztki bada nad regulacj pozbiorczej trwaoci sigaj lat 60. ubiegego wieku. Zainte-

resowano si wtedy moliwoci wykorzystania cytokinin do przeduania trwaoci pozbior-

czej warzyw. Wykazano ich skuteczno u selera i endywii (Guzman 1963) oraz saaty

(Wittwer i Dedolph 1962). Pniej zaczto j aplikowa citym kwiatom (Heide i Oydvin 1969,

Han 1995), a nastpnie zieleni citej (Skutnik i in. 2001). Trwao po ciciu w duej mierze

zaley od warunkw uprawy im bardziej zblione do optymalnych, tym trwao jest lepsza.

Duo zaley rwnie od stadium cicia. Niektre kwiaty, jak kosace, narcyzy, tulipany,

wymagaj zbioru w fazie zamknitego, ale wybarwionego pka. Inne, jak cantedeskie, powin-

ny by cite w peni rozkwitu. O trwaoci pozbiorczej kwiatw i zieleni citej w duej mierze

decyduje ich bilans wodny, na ktry wpywaj nastpujce czynniki: pobieranie i przewodze-

nie wody, transpiracja, zdolno komrek do zatrzymywania wody decydujca o turgorze

oraz konkurencja o wod w warunkach stresowych. Ujemny bilans wodny ma miejsce wtedy,

gdy straty wody na skutek transpiracji s wiksze, ni jej pobieranie (Nowak i Rudnicki 1988,

ukaszewska 1998). Przeduanie trwaoci kwiatw i zieleni citej powinno by rozpoczte

ju na etapie producenta, ktrego zadaniem jest przeprowadzenie kondycjonowania (Lisiecka

i Janowska 1998). Zabieg ten mona przeprowadzi zarwno w niskiej, jak i wysokiej tempe-

raturze, zgodnie z zasad, e im nisza temperatura, tym dusze kondycjonowanie. Do kon-

dycjonowania wykorzystuje si rne zwizki, substancje chemiczne, regulatory wzrostu

(cytokininy, gibereliny i inne) i gotowe preparaty dostpne na rynku. Po zbiorze nie mona

jednak jednakowo traktowa kwiatw i zieleni citej. W przypadku kwiatw do wody czsto

dodawany jest cukier. Jednak u geofitw czsto nie sprawdza si, czego przykadem s: cykla-

men, cantedeskia etiopska i narcyzy (ukaszewska 1998). Do poywki dla kwiatw citych

czsto oprcz cukru dodaje si estry hydroksychinoliny: siarczan (8HQS) i cytrynian (8HQC),

ktre hamuj rozwj drobnoustrojw, obniaj pH roztworu, chelatuj jony niektrych meta-

li, co zapobiega powstawaniu blokad fizjologicznych i powoduje zamykanie si aparatw

szparkowych (Nowak i Rudnicki 1988). W przypadku geofitw skuteczno poywki zawieraj-

cej cukier i estry hydroksychinoliny wykazano midzy innymi u zwartnicy Chmiela

(ukaszewska i Ilczuk 2001), alstremerii (Goszczyska i in. 1988) i cantedeskii



Albomaculata (Janowska i Stanecka 2011). Niekiedy do przeduania trwaoci citych kwia-

tw stosowane s regulatory wzrostu. Janowska i in. (2012) wykazay, i benzyloadenina

o steniu 50-150 mgdm-3 wydua pozbiorcz trwao kwiatostanw cantedeskii biao

nakrapianej Albomaculata o 7-14 dni.

Ze wzgldu na to, i procesy starzenia zieleni citej przebiegaj inaczej ni citych kwia-

tw, standardowe poywki s dla niej mao skuteczne. Z licznych bada wynika natomiast, i

u zieleni citej wyduanie pozbiorczej trwaoci powoduj cytokininy i gibereliny, ktre sku-

tecznie hamuj degradacj chlorofilu i biaek, przy czym reakcja na regulatory wzrostu cile

zwizana jest z gatunkiem.

W obrbie geofitw, ktrych licie stosowane s jako dodatek do bukietw, wykazano, i

reakcja na regulatory wzrostu cile zwizana jest z gatunkiem. Skutnik i in. (2001) donosz

o korzystnym dziaaniu kwasu giberelinowego na pozbiorcz trwao lici cantedeskii etiop-

skiej. Autorki odnotoway a szeciokrotny wzrost trwaoci lici po zastosowaniu tego regula-

tora wzrostu, przy jednoczesnym zahamowaniu degradacji chlorofilu. Podobn reakcj odno-

towano u lici cantedeskii o barwnych pochwach kwiatostanowych (

). U zwartnicy poredniej kwas giberelinowy powoduje natomiast a

omiokrotny wzrost trwaoci pozbiorczej lici (Skutnik i ukaszewska 2001). Korzystny wpyw

tego regulatora wzrostu w praktyce wykorzystywany jest take u alstremerii (Dai i Paull 1991)

i lilii (Han 1995), u ktrych skutecznie zapobiega kniciu lici, gdy hamuje rozpad chlorofi-

lu.

Do przeduania trwaoci zieleni citej oprcz kwasu giberelinowego i benzyloadeniny

stosuje si rwnie inne regulatory z grupy cytokinin. W badaniach Janowskiej i in. (2012) do

przeduenia trwaoci lici cantedeskii biao nakrapianej Albomaculata zastosowano topoli-

ny. Wykazano, i meta-metoksytopolina i jej rybozyd wpywaj na pozbiorcz trwao i ja-

ko lici badanej odmiany. Meta-metoksytopolina i jej rybozyd o steniu 25-75 mgdm-3

zastosowane do 4-godzinnego kondycjonowania lici wyduaj ich pozbiorcz trwao, ha-

mujc jednoczenie rozpad biaka, nie majc jednak wpywu na indeks zazielenienia. Oba

regulatory wzrostu o steniu 25-50 mgdm-3, zastosowane do kilkusekundowego moczenia

blaszek liciowych, skuteczniej przeduaj trwao lici odmiany Albomaculata ni 24-

godzinne ich kondycjonowanie. Meta-metoksytopolina w poczeniu z kwasem giberelino-

wym o steniu 25-25 i 50-50 mgdm-3, zastosowane do kilkusekundowego moczenia blaszek

liciowych, wyduaj pozbiorcz trwao lici rednio o 14-24 dni, hamuj degradacj biaka,

nie maj jednak wpywu na indeks zazielenienia lici.

Literatura

Borkowska B., 1997. Cytokininy. W: Jankiewicz L. (red.) Regulatory wzrostu i rozwoju rolin. PWN,

Warszawa: 60-61.

Dai J.W., Paull R.E., 1991. Postharvest handling of Alstroemeria. HortScience 26: 314.

Goszczyska D., Nowak J., Wawrzyczak A., Michalczuk B., 1998. Polskie odywki do przeduania

trwaoci kwiatw citych. W: Najnowsze metody przeduania trwaoci citych kwiatw. Konferencja

naukowa, Warszawa: 13-14.

Guzman V.L., 1963. Concentration of N6 benzyladenine, temperature, and time effects on retardation



of senescence in celery and endive. Proc. Fla. State Hort. Soc. 75: 196-201.

Han S.S., 1995. Growth regulators delay foliar chlorosis of Easter lily leaves. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 120:

254-258.

Heide O.M., Oydvin J., 1969. Effects of 6-benzylamino-purine on the keeping quality and respiration of

glasshouse carnations. Hort. Res. 9: 26-36.

Janowska B., 2014. Cantedeskie nie tylko biae. Wyd. UP w Poznaniu, Pozna: 31.

Janowska B., Andrzejak R., Kosiada T., Smoliska D., 2017. Kwitnienie i stan odywienia mieczyka

ogrodowego Black Velvet po zastosowaniu kwasu giberelinowego. Biuletyn SPORC 30: 7-11.

Janowska B., Jerzy M., 2003a. Effect of gibberellic acid on the post-harvest Zantedeschia elliottiana

(W.Wats) Engl. leaf longevity. J. Fruit Ornam. Plant Res. 11: 69-76.

Janowska B., Jerzy M., 2003b. Wpyw kwasu giberelinowego na jako citych lici cantedeskii Elliota

(Zantedeschia elliottiana (W. Wats) Engl.). Acta Sci. Pol., Hortorum Cultus 2(1): 85-94.

Janowska B., Krause J., 2001. Wpyw traktowania bulw kwasem giberelinowym na kwitnienie cantede-

skii. Rocz. AR Pozn. CCCXXXII, Ogrodn. 33: 61-67.

Janowska B., Rybus-Zajc M., Schroeter-Zakrzewska A., 2012. Content of chloroplast pigments and

saccharides in leaves of poppy anemone (Anemone coronaria L.) Sylphide after application of

benzyladenine and gibberellic acid. Nauka Przyr. Technol. 6(3)#44: 1-9.

Janowska B., Schroeter-Zakrzewska A., Rybus-Zajc M., 2009. Effect of benzyladenine and gibberellic

acid on the growth and flowering of Anemone coronaria L. Sylphide. EJPAU 12(2)#08.

Janowska B., Stanecka A., 2011. Effect of growth regulators on the postharvest longevity of cut flowers

and leaves of the calla lily (Zantedeschia Spreng.). Acta Agrobot. 64(4): 91-98.

Janowska B., Stanecka A., Czarnecka B., 2012. Postharvest longevity of the leaves of the calla lily

(Zantedeschia Spreng.). Acta Sci.Pol., Hortorum Cultus 11(1): 121-131.

Janowska B., Stanecki M., 2012. Effect of benzyladenine on the abundance and quality of flower yield in

the calla lily (Zantedeschia Spreng.). Acta Agrobot. 65(4): 109-116.

Janowska B., Stanecki M., 2013. Effect of rhizome soaking in a mixture of BA and GA3 on the earliness of

flowering and quality of the yield of flowers and leaves in the calla lily (Zantedeschia Spreng.). Acta Sci.

Pol., Hortorum Cultus 12(2): 3-12.

Le Nard M., De Hertogh A. A., 1993. Tulipa. W: De Hertogh A., Le Nard. M. (red.) The physiology of flow-

er bulbs. Amsterdam-London-New York-Tokyo: 617-682.

Lisiecka A., Janowska B., 1998. Przeduanie trwaoci kwiatw r. W: Najnowsze metody przeduania

trwaoci citych kwiatw. Konferencja naukowa, Warszawa: 19-22.

Luria G., Weiss D., Ziv O., Borochov A., 2005. Effect of planting depth and density, leaf removal,

cytokinin and gibberellic acid treatments on flowering and rhizome production in Zantedeschia

aethiopica. Acta Hortic. 673(2): 725-730.

ukaszewska A.J., 1998. Dlaczego cite kwiaty widn i jak temu zapobiega. W: Najnowsze metody

przeduania trwaoci citych kwiatw. Konferencja naukowa Warszawa: 5-9.

ukaszewska A.J., Ilczuk K., 2001. Wpyw kwasu giberelinowego na posprztn jako citych kwiatw

zwartnicy (Hippeastrum Herb.). Rocz. AR Pozn. CCCXXXII, Ogrodn. 33: 93-102.

Ngamau K., 2001. Promoting side shoot develepment in Zantedeschia aethiopica Green Goddess.

Gartenbauwissenschaft 66(2): 85-92.

Nowak J., Rudnicki R.M., 1988. Przeduanie trwaoci kwiatw citych. PWRiL, Warszawa: 119 ss.

Nowak J., Rudnicki R.M., 1993. Hyacinthus. W: de Hertogh A., le Nard M. (red.) The physiology of flower

bulbs. Amsterdam-London-New York-Tokyo: 335-347.

Piskornik M., Piskornik Z., 1995. Wpyw dawki i terminu stosowania kwasu giberelinowego (GA3) na

jako kwiatw zawilca wiecowatego (Anemone coronaria L.) uprawianego w gruncie. W: Fizjologiczne

aspekty produkcji ogrodniczej. Oglnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna, Krakw: 101-104.



Sajid M., Anjum M.A., Hussain S., 2015. Foliar application of plant growth regulators a effect growth,

flowering, vase life and corm production of Gladiolus grandiflorus L. under calcareous soil. Bull. J. Agric

Sci. 21(5): 982-989.

Sajjad Y., Jaskani M.J., Ashraf M.Y., Qasim M., Ahmad R., 2014. Response of morphological and

physiological growth attributes to foliar application of plant growth regulators in Gladiolus White

Prosperity. Pak. J. Agri. Sci. 51(1): 123-129.

Saniewski M., Kawa L., Wgrzynowicz E., 1990. The effect of abscisic acid on pistil and stem growth in

tulips. Prace ISiK, Skierniewice, seria B, 15: 95-103.

Saniewski M., Tymoszczuk J., Rudnicki R. M., 1978. Hormonal control of flowering and the growth of the

inflorescence stalk and leaves of Muscari armeniacum Leichtl. Prace ISiK, Skierniewice, seria B, 3: 57-67.

Skutnik E., ukaszewska A.J., 2001. Regulacja pozbiorczej trwaoci gatunkw uprawianych na ziele

cit. Post. Nauk Roln. 5: 111-124.

Skutnik E., ukaszewska A.J., Serek M., Rabiza J., 2001. Effect of growth regulators on postharvest

characteristics of Zantedeschia aethiopica. Postharvest Biol. Technol. 21: 241-246.

Stanisawski J.J., 1977. Wpyw gibereliny A3 na kiekowanie, wzrost i plonowanie rolin. Wiad. Bot.,

t. XXI, 3: 167-281.

Tonecki J., 1988. wiato i hormony rolinne we wzrocie i rozwoju mieczyka (Gladiolus hortorum

cv. Acca Laurentia). Rozprawy Naukowe i Monografie. Wydawnictwo SGGW, Warszawa: 94 ss.

Treder J., Matysiak B., Nowak J., 1999. The effect of gibberellic acid on growth and flowering

of Cyclamen persicum Mill.. Folia Hortic. 11(2): 81-86.

Wittwer S.H., Dedolph R.R., 1962. Youth hormone keeps vegetables fresh longer. American Vegetable

Grower 10(3): 54-55.



Wstp

Rodzaj lachenalia (Lachenalia Jacq. ex Murray), zaliczany jest obecnie do rodziny

Asparagaceae (Duncan 2012). Wczeniej przypisywano go rwnie do rodzin Liliaceae

i Hyacinthaceae (Duncan 1988, Dold i Phillipson 1998, Duncan i in. 2005). Reprezentowany

jest przez ponad 130 endemicznych gatunkw rolin cebulowych wystpujcych na terenie

Poudniowej Afryki oraz Namibii (Duncan 2012). Na stanowiskach naturalnych rytmika wzro-

stu i kwitnienia tych rolin zaley od warunkw pogodowych panujcych w poszczeglnych

miesicach - wikszo gatunkw ronie wycznie w zimowej i deszczowej porze roku, a spo-

czynek przechodzi podczas letnich i suchych miesicy (Duncan 1988). Cebule wikszoci ga-

tunkw lachenalii nie s odporne na dziaanie temperatury poniej 0C. Wybrane mog wy-

trzymywa krtkotrwae spadki do -5C, nieliczne nawet do -15C, mimo to w warunkach

klimatu pkuli pnocnej naley je wykopywa na okres zimy (Duncan 1988, 2012).

Lachenalie preferuj stanowiska nasonecznione, rosn najczciej na terenach otwartych,

tworzc rozlege grupy w towarzystwie rnorodnego typu rolinnoci - sukulentw, geofi-

tw, traw, rzeciowatych czy niskich krzeww (Duncan 2012). Wysoko rolin, wymiary lici

oraz liczba kwiatw w kwiatostanie mog si znacznie rni w obrbie danej populacji, jak

i pomidzy populacjami, gdy cechy te w duej mierze zale od lokalnego stanowiska i wa-

runkw tam panujcych (Dold i Phillipson 1998). Cebule nalece do poszczeglnych popula-

cji wchodz w okres kwitnienia rwnomiernie - kwiaty pojawiaj si przez okres 2-3 tygodni,

a od momentu rozpoczcia kwitnienia wybrane gatunki pozostaj dekoracyjne nawet przez

miesic. W ostatnich latach zanotowano niepokojce zjawisko zanikania populacji kilku ga-

tunkw lachenalii wystpujcych na terenach bdcych celem ekspansji rolniczej oraz urbani-

zacji (Duncan 2012). Istotnym krokiem byo wpisanie zagroonych taksonw na Czerwon

List Rolin w celu ochrony dziedzictwa przyrodniczego Poudniowej Afryki (Kleynhans i in.

2012).

Ozdobne roliny cebulowe od lat stanowi integraln cz produkcji kwiaciarskiej,

cieszc si zainteresowaniem szerokiej brany ogrodniczej (producentw kwiatw citych

i doniczkowych, architektw krajobrazu, prywatnych kolekcjonerw). Mniej znane roliny

cebulowe, do ktrych mona zaliczy lachenali, maj ogromny potencja ogrodniczy i kwia-

ciarski, by uzupeni i wzbogaci struktur gatunkow geofitw obecnych na polskim rynku.

Historia

Rodzaj Lachenalia zosta wyodrbniony w 1780 r. przez barona Josepha Franzaa von

3. Charakterystyka rodzaju Lachenalia

Anna Kapczyska

Katedra Rolin Ozdobnych, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie e-mail: [email protected], tel. + 48 12 662 52 49

Charakterystyka rodzaju Lachenalia


Jacquina, lekarza o zainteresowaniach botanicznych, pracujcego na Uniwersytecie Wiede-

skim. Nazwa go on na cze szwajcarskiego botanika, farmaceuty oraz medyka, ktrym by

prof. Werner de Lachenal. Liczne gatunki z tego rodzaju s uprawiane przez ogrodnikw od

ponad dwch stuleci na rnych kontynentach, ale program hodowlany zakrojony na szerok

skal zainicjowano dopiero w drugiej poowie ubiegego wieku w Poudniowej Afryce

(Duncan 2012). Prace te miay na celu uzyskanie nowych ozdobnych odmian o szerokiej pale-

cie kolorystycznej kwiatw przeznaczonych do uprawy pojemnikowej oraz gruntowej.

Udoskonalono wielko, barw kwiatw oraz rwnomierno kwitnienia, opracowano meto-

dy rozmnaania oraz zalecenia dotyczce przechowywania i uprawy cebul. W ramach tego

programu, lachenali zarejestrowano pod nazw handlow Cape Hyacinth (Kleynhans

2006), czyli hiacynt przyldkowy. Nazwa ta wskazuje na podobiestwo do hiacynta oraz

nawizuje do Kraju Przyldkowego ze stolic w Cape Town. Inna angielska nazwa zwyczajowa

lachenalii to Cape Cowslip (pierwiosnek przyldkowy), a lokalna to viooltjie (Duncan

1988). Obecnie na rynku dostpnych jest kilkanacie odmian lachenalii rnicych si kolo-

rem kwiatw oraz por kwitnienia (Duncan 2012, 2013). Komercyjna reprodukcja cebul odby-

wa si w Poudniowej Afryce, skd cebule eksportowane s do odbiorcw w rnych cz-

ciach wiata. Tam, po posadzeniu do doniczek, sprzedawane s dalej jako gotowy produkt

ogrodniczy, czyli w postaci kwitncych rolin doniczkowych (Kleynhans 2002).

Morfologia

Lachenalia jest rodzajem niezwykle zrnicowanym fenotypowo. Rnice dostrzegalne s

ju w budowie i ksztacie wieloletniej, tunikowej cebuli. Wikszo gatunkw wytwarza cebu-

le kuliste (L. vanzyliae), ale zdarzaj si lekko spaszczone (L. bifolia) lub jajowatego ksztatu

(L. schelpei). Najmniejsze cebule wytwarza L. patula (5-8 mm rednicy), najwiksze L. bifolia

(rednica do 35 mm). uski cebulowe s najczciej biae, sporadycznie jasno lub ciemno -

te (L. kliprandensis, L. splendida). Zewntrzne uski cebulowe wystawione na dziaanie soca

zazwyczaj przebarwiaj si na kolor fioletowy. Cebule wszystkich gatunkw lachenalii formu-

j liczne wkniste korzenie przybyszowe (rednica 0,5-1,0 mm, dugo do 45 mm). Dodatko-

wo, u gatunkw wystpujcych na siedliskach podatnych na wybuchy poarw (L. montana,

L. sargeantii) lub porastajcych wydmy (L. bifolia, L. punctata), pojawiaj si korzenie kurczli-

we (rednica 1,5-2,5 mm, dugo do 60 mm). Korzenie te maj zdolno skracania swych

grnych czci, dziki czemu wcigaj cebul gbiej - w chodniejsze warstwy gleby, zapobie-

gajc w ten sposb uszkodzeniu cebuli przez wysok temperatur lub ogie (Duncan 1988,

2012). Kilka gatunkw lachenalii to typowe pirofity (L. montana, L. sargeantii, L. lutzeyeri)

ich wzrost i kwitnienie s cakowicie uzalenione od wystpowania sezonowych poarw

(Duncan 2005, Duncan i Edwards 2007). Wszystkie korzenie lachenalii s jednoroczne i zasy-

chaj wraz z nastaniem ciepego i suchego okresu spoczynku (Duncan 1988, 2012). Warto

wspomnie, e w uprawie komercyjnej to kwitnce odmiany maj tendencj do tworzenia

mniejszych cebul przybyszowych - jest to prawdopodobnie cecha odziedziczona w procesie

hodowlanym po L. aloides (Kleynhans 2006). Cebule lachenalii zawieraj krysztay szczawia-

nw, ktre mog powodowa reakcje alergiczne przy kontakcie z such cebul. Reakcja ta

zaley od indywidualnej wraliwoci organizmu na alergen. Najczciej jest to swdzenie sk-

Anna Kapczyska


ry, ale moe skoczy si rwnie puchniciem powiek lub wysypk (Kleynhans 2002, Duncan

2012), dlatego przy sadzeniu cebul naley uywa rkawiczek.

Dojrzae cebule wikszoci gatunkw wytwarzaj po dwa licie. Najczciej s one masyw-

ne i szerokie (L. bulbifera, L. undulata), ale bywaj krtkie i cylindryczne (L. patula). Najkrt-

sze licie zanotowano u L. angelica (20-35 mm dugoci), a najdusze u L. anguinea

(do 450 mm dugoci). Wybrane gatunki maj licie owosione - na caej powierzchni

(L. trichophylla) lub tylko na brzegu blaszki (L. ameliae, L. hirta). Niezwykym walorem deko-

racyjnym wielu gatunkw lachenalii (obecnym rwnie u odmian), s nakrapiane

(L. viridiflora, L. campanulata, L. klinghardtiana, L. pallida) lub paskowane (L. zebrina) licie

oraz pdy (Duncan 1988, 2012).

W warunkach naturalnych, w trakcie jednego sezonu wegetacyjnego, cebula lachenalii

wytwarza najczciej jeden nierozgaziony kwiatostan (Duncan 2012), ale w uprawie zdarza

si, e w jednym sezonie pojawiaj si dwa pdy kwiatostanowe z cebuli (Duncan 2003,

Kapczyska 2013b, 2014). U lachenalii wyrniono dwa podstawowe typy kwiatostanw:

grono i kos. Liczba kwiatw w kwiatostanie wynosi najczciej minimum 15, ale cecha ta

w duej mierze zaley od przebiegu warunkw pogodowych w danym sezonie. Kwiaty zapyla-

ne s przez owady lub ptaki z rodziny nektarnikw. W obrbie rodzaju rozrniono pi gw-

nych ksztatw okwiatu: rurkowaty (L. callista), poduno-dzwonkowaty (L. doleritica), wsko-

dzwonkowaty (L. orthopetala), szeroko-dzwonkowaty (L. camptonii) oraz dzbankowaty

(L. membranacea) (Duncan 2012). Gama kolorystyczna kwiatw jest niezwykle urozmaicona:

od czerwonej, pomaraczowej, rowej i tej po fioletow, zielon, bia, a nawet niebiesk

(Kleynhans i in. 2002). W obrbie rodzaju wyrniono trzy podstawowe ksztaty nasion: kuli-

sty, jajowaty oraz poduny. rednia wielko nasion wynosi 0,9-1,4 mm (Duncan 2012).

Charakterystyka odmian

Nazwy wikszoci zarejestrowanych odmian zaczynaj si na Ro, co wie si z nazw

rezerwatu przyrody Roodeplaat (zlokalizowanego blisko Pretorii w Poudniowej Afryce), gdzie

mieci si instytut badawczy Agricultural Research Council, w ktrym zapocztkowano pro-

gramy hodowlane realizowane do dzi. Takie odmiany to np. Rosabeth, Ronina czy

Romaud. Nazwy innych odmian (np. Fransie, Riana) pochodz od imion badaczy zaanga-

owanych w prace biotechnologiczne (Kleynhans 2002). Wybrane nazwy nawizuj do koloru

lub ksztatu kwiatw (Aqua Lady, Reinbow Bells). W tabeli 1 zamieszczono, opracowany na

podstawie obserwacji wasnych, wykaz odmian lachenalii wraz z ich krtk charakterystyk.

Zamieszczone odmiany nadaj si do uprawy gruntowej oraz szklarniowej.

Uprawa polowa

Ogromna rnorodno kolorystyczna gatunkw botanicznych oraz najnowszych odmian

lachenalii sprawia, e mog by one wykorzystywane jako uzupenienie letnich rabat bylino-

wych o bardzo rnym charakterze. Zalecana gboko sadzenia cebul to 2-3 cm, ale na gle-

bach lekkich i piaszczystych mona sadzi je nieco gbiej (Duncan 2012). Aby chroni cebule

przed szkodnikami ogrodowymi (krety, nornice), naley sadzi je do aurowych koszykw

plastikowych. Takie pojemniki pomagaj komponowa aranacj ogrodow, a ze wzgldu na



konieczno wykopywania cebul lachenalii na okres zimy, uatwiaj ich odzyskiwanie bez

uszkodzenia organw. Aby uzyska przycigajcy wzrok efekt kolorystyczny, cebule lachenalii

naley sadzi w grupach (po kilkanacie) i w odstpach co 5-8 cm (Duncan 2012).

Badania przeprowadzone w polskich warunkach klimatycznych wykazay, e rozstawa

sadzenia cebul lachenalii wpywa na plon oraz cechy morfologiczne rolin (Kapczyska

2013b). Cebule czterech odmian, Namakwa, Ronina, Rosabeth, Rupert, sadzono

w nastpujcych rozstawach 2,05,0 cm, 3,07,0 cm oraz 5,010,0 cm. Wykazano, e bez

wzgldu na zastosowane zagszczenie oraz genotyp, roliny wytwarzaj 2-3 licie z jednej

cebuli, a wraz ze zmniejszajc si rozstaw sadzenia wzrasta dugo pdw kwiatostano-

wych (pdy wyduone, bardziej wiotkie) oraz dugo lici. Gsto uprawy nie wpywa nato-

miast na plon kwiatw oraz czas rozpoczcia kwitnienia. Zanotowano, e badane odmiany

rni si terminem kwitnienia - lachenalia Namakwa oraz Ronina kwitn wczeniej

(63-73 dni od posadzenia) od Rosabeth oraz Rupert (82-90 dni od posadzenia). Niezalenie

od rozstawy sadzenia cebul, lachenalia Rupert wydaje si najobficiej kwitnc odmian

spord badanych - pojedynczy pd kwiatostanowy moe skada si nawet z 30 kwiatw.

Odmiana Kwitnienie Kolor kwiatw/uwagi Licie i pdy

Aqua Lady Wczenie kwitnca Turkusowoniebieski (fot. 4.1.A) Brzowo nakrapiane

Cherise Pno kwitnca Winiowy Bordowo nakrapiane

Josephine

Wczenie kwitnca ty (bordowy na wierzchokach)/

najbardziej zwarty pokrj (nawet, gdy

ronie w gorszych warunkach wietl-

nych)

Nieznacznie nakrapiane

Namakwa Wczenie kwitnca ty (bordowy na wierzchokach)/

kwiatostan mniej zwarty od

Josephine

Nieznacznie nakrapiane

Radient Pno kwitnca Fioletowy, kremowy na wierzchokach Brzowo nakrapiane

Reinbow Bells Wczenie kwitnca Pomaraczowo-czerwony/kwiaty

dzwonkowate, z widocznymi prcikami

(fot. 4.1B)

Niewidoczne nakrapianie

Riana rednio-wczenie

kwitnca

Delikatnie rowy Brzowo nakrapiane

Romaud rednio-wczenie

kwitnca

Cytrynowoty (fot. 4.1C)/

kwiaty pachnce

Brzowo nakrapiane

Ronina Wczenie kwitnca ty (fot. 4.1D) Nieznacznie nakrapiane

Rosabeth Pno kwitnca Czerwony, zielony na wierzchokach

(fot. 4.1E)

Brzowo nakrapiane

Rupert Pno kwitnca Fioletowy (fot. 4.1F) Brzowo nakrapiane

Anna Kapczyska

Tabela. 1. Charakterystyka odmian lachenalii


Wiksza rozstawa sadzenia wpywa korzystnie na jakociowy plon cebul oceniany po zako-

czeniu sezonu uprawy, ale nie ma ona wpywu na plon ilociowy, czyli ogln liczb cebul

uzyskanych z jednej roliny. Z bada polowych przeprowadzonych na terenie Polski wynika

rwnie, e wzrost i kwitnienie odmian lachenalii zale w duej mierze od warunkw pogo-

dowych panujcych w konkretnym sezonie uprawy. Nie bez znaczenia jest rwnie zrnico-

wana reakcja poszczeglnych genotypw na przebieg uprawy. Sadzc cebule lachenalii do

gruntu w odstpach dwutygodniowych w okresie od koca kwietnia do pocztku czerwca

zauwaono rn reakcj rolin na termin uprawy (Kapczyska 2009, 2013a). Wraz z opnia-

niem terminu sadzenia lachenalia wytwarza krtsze pdy kwiatostanowe z mniejsz liczb

pojedynczych kwiatw, spada rwnie procent cebul kwitncych. Lepsze plonowanie cebul

sadzonych na przeomie kwietnia i maja moe by spowodowane tym, e pocztkowa faza

wzrostu tych cebul przypada w naszych warunkach klimatycznych na okres panowania umiar-

kowanej temperatury, ktra dominuje podczas wzrostu lachenalii w regionach jej natural-

nego wystpowania. Poza rozstaw uprawy oraz terminem sadzenia, rwnie wielko cebul

lachenalii wpywa na jako uzyskanych rolin. W badaniach dotyczcych tego zagadnienia

cebule podzielono na dwie grupy, biorc pod uwag ich obwd: 4,0-5,0 cm oraz 5,1-6,0 cm

(Kapczyska 2014b). Wysoko rolin, dugo kwiatostanu, rednica pdu i liczba kwiatw

w kwiatostanie - cechy, ktre s niezwykle istotne przy ocenie jakoci rolin - wzrastaj wraz

z wielkoci sadzonych cebul. Wedug Dafni i in. (1981) wielko cebul odgrywa bardziej

istotn rol w przypadku geofitw, u ktrych proces inicjacji kwitnienia zachodzi w okresie

spoczynku (Tulipa, Crocus), w porwnaniu do tych, u ktrych inicjacja kwitnienia zachodzi

dopiero po wysadzeniu (Lilium, Allium). Lachenalia naley do pierwszej z wymienionych grup

(Roh i in. 1998). Nawoenie mineralne, obok waciwoci odmiany, przebiegu pogody czy

technologii uprawy, wpywa bezporednio na jako plonu kwiatw i cebul lachenalii.

Roodbal i in. (2002) zalecaj stosowanie nawoenia pogwnego, szczeglnie w uprawie

pojemnikowej, proponujc nastpujce stenie roztworu zwizkw mineralnych:

0,37 g KNO3 + 0,36 g Ca(NO3)2 + 0,06 g MgSO4 + 0,013 g (NH4)2SO2l-1. Planujc nawoenie,

naley pamita, e nadmiar azotu moe powodowa gnicie cebul (Kleynhans 2002).

W warunkach naturalnych lachenalia przechodzi spoczynek w okresie upalnej i suchej pory

letniej (czyli podczas panowania wysokiej temperatury), natomiast w uprawie (szczeglnie

w innych strefach geograficznych ni Afryka) okres spoczynku cebul musimy generowa

w sposb sztuczny. Bezporednio po obeschniciu lici (uprawa w szklarni lub w domu po

zakupie rolin w doniczkach) lub zamieraniu lici jesieni w uprawie gruntowej, cebule naley

wykopa, oczyci i przechowywa (np. w papierowych torbach, kartonach) w suchym i prze-

wiewnym miejscu do kolejnego sezonu uprawy (Duncan 1988), najlepiej w temperaturze

pokojowej (Kleynhans 2002). W trakcie przechowywania, zdarza si, e pojedyncze cebule

wykazuj objawy chorobowe (najczciej jest to efekt niewaciwych warunkw przechowy-

wania organw rolinnych). Wrd wyizolowanych kolonii z cebul lachenalii dominuj grzyby

z rodzaju Penicillium, Fusarium oraz Cylindrocarpon. Wrd badanych odmian cebule

lachenalii Rupert i Rosabeth s liczniej zasiedlane przez gatunki patogeniczne od cebul

lachenalii Ronina oraz Namakwa (Kurzawiska i Kapczyska 2010).



Uprawa pod osonami

Lachenalia jest mao znan w Polsce rolin cebulow mogc wzbogaci asortyment

rolin uprawianych w pojemnikach oraz na kwiat city. Najczciej doniczkow upraw

lachenalii prowadz profesjonalni ogrodnicy, sadzc cebule pod osonami w celach komercyj-

nych, ale mona tak upraw prowadzi na mniejsz, amatorsk skal. Naley wwczas

pamita, eby zapewni rolinom bardzo dobre warunki wietlne i umiarkowanie je podle-

wa. Najlepiej prezentuj si posadzone po kilka w doniczce. W sprzeday znajduj si

obecnie liczne odmiany przeznaczone do uprawy doniczkowej, wikszo z nich ma dekora-

cyjnie nakrapiane licie (tab. 1), a kwiatostany zachowuj walory dekoracyjne nawet przez

ponad trzy tygodnie (Kapczyska 2014a). Wybrane gatunki botaniczne, szczeglnie te

o pachncych kwiatach, rwnie mona uprawia w doniczkach, s to np. L. peersii lub

L. fistulosa. Wrd licznej grupy gatunkw botanicznych s i takie, ktre mona stosowa na

kwiat city, np. L. arbuthnotiae, L. bulbifera, L. aloides, L. pallida, L. violacea - dwa ostatnie

maj intensywnie pachnce kwiaty. Po ciciu pdy kwiatostanowe lachenalii naley umieci

w wazonie wypenionym niewielk iloci wody i podcina je od czasu do czasu, usuwajc

podsychajc nasad (Duncan 2012). Ze wzgldu na du konkurencj na rynku, roliny ofe-

rowane przez producentw musz by dobrej jakoci - w przypadku lachenalii niezwykle wa-

ny jest pokrj: roliny przeznaczone do sprzeday powinny by zwarte. Producenci pracuj

nad tym, by kwitnce egzemplarze byy w staej ofercie na midzynarodowym rynku ogrodni-

czym. W tym celu niezwykle istotne jest opracowanie metod sterowanej uprawy dla poszcze-

glnych odmian, uwzgldniajcych warunki wietlne panujce w konkretnej strefie klimatycz-

nej (Kleynhans i in. 2002). Bdem jest zakadanie uprawy lachenalii w oparciu o technologie

stosowane dla innych rolin cebulowych. Taka sytuacja miaa miejsce w Holandii, gdzie na

etapie wstpnych eksperymentw zastosowano metody uprawy hiacynta, co niekorzystnie

przeoyo si na jako uzyskanej lachenalii (Kleynhans 2006). Nieznajomo zasad uprawy

(nieodpowiednia temperatura, zalewanie podoa) moe spowodowa pojawienie si obja-

ww chorobowych u podstawy pdw lachenalii w postaci brunatniejcych plam. Ich przy-

czyn s kolonie grzybw, gwnie z rodzajw Fusarium, Cylindrocarpon oraz Alternaria

(Kurzawiska i in. 2010). W Polsce, w ostatnich latach, przeprowadzono liczne badania doty-

czce oceny wpywu terminu pdzenia cebul oraz retardantw na wrost i kwitnienie

lachenalii. Ustalono, e cebule lachenalii sadzone pod osonami w terminie od padziernika

do lutego kwitn, w zalenoci od odmiany, w okresie od stycznia do kwietnia. Wraz z op-

nianiem terminu sadzenia cebul skraca si okres potrzebny rolinom do rozpoczcia kwitnie-

nia. Opniajc termin sadzenia cebul, uzyskano roliny o krtszych i grubszych pdach kwia-

tostanowych, wikszej liczbie kwiatw w kwiatostanie oraz krtszych i szerszych liciach

(Kapczyska 2012, 2014a, 2016, Kapczyska i Kidawska 2016, Kapczyska i Malik 2016), co

naley wiza z polepszajcymi si warunkami wietlnymi bdcymi nastpstwem wyduaj-

cego si dnia. Podobnie jak w uprawie gruntowej, rwnie pod osonami, lachenalia Ronina

i Namakwa kwitn o 2-4 tygodnie wczeniej od odmian Rupert i Rosabeth (Kapczyska

2012). W uprawie szklarniowej cebule lachenalii Ronina wytwarzaj kwiatostany o redniej

liczbie 22, Rupert 45, Rosabeth 30, a Namakwa 24 kwiatw (Kapczyska 2012, 2014a,

2016, Kapczyska i Kidawska 2016). Z obserwacji wasnych wynika, e lachenalia, bez wzgldu

Anna Kapczyska


na genotyp, uprawiana pod osonami w okresie jesienno-zimowym wytwarza zbyt dugie

pdy kwiatostanowe i licie. W przypadku kwitncych rolin doniczkowych taki pokrj jest

niekorzystny na etapie pakowania, transportu i finalnej sprzeday. W produkcji wielu gatun-

kw ozdobnych uzyskanie rolin dobrej jakoci jest moliwe dziki stosowaniu retardantw.

Liczne badania potwierdzaj, e reakcja poszczeglnych gatunkw, a nawet odmian rolin

cebulowych na dziaanie retardantw wzrostu jest rna - zaley ona od substancji czynnej,

metody aplikacji oraz stenia retardantu (De Hertogh i Le Nard 1993). W przypadku

lachenalii, uprawianej pod osonami w okresie deficytu wiata, zastosowano flurprimidol

(Topflor 015 SL) w formie opryskiwania rolin oraz moczenia cebul. Wyniki wskazuj, i wi-

doczny efekt mona uzyska moczc cebule lachenalii w tym zwizku o steniu 30 mgl-1

uzyskane roliny maj krtsze i szersze licie oraz krtsze pdy kwiatostanowe, przy czym

liczba kwiatw w kwiatostanie najczciej nie ulega zmianie. Roliny uzyskane z cebul moczo-

nych w roztworze retardantu kwitn o kilka dni pniej od rolin nie traktowanych regulato-

rem wzrostu (Kapczyska i Malik 2016, Kapczyska i Kidawska 2016). Aby unikn stosowania

zwizkw chemicznych, przyszli producenci lachenalii powinni rozway opcj dowietlania

w okresie deficytu wiata w celu uzyskania rolin o zwartym pokroju.

Badania finansowane przez MNiSW: DS 3500/KRO/2017.

Literatura

Dafni A., Cohen D., Noy-Mier I., 1981. Life-cycle variation in geophytes. Ann. Missouri Bot. Gard. 68(4):

652-660.

De Hertogh A., Le Nard. M., 1993. The physiology of flower bulbs. Elsevier, Amsterdam,

The Netherlands.

Dold A.P., Phillipson P.B., 1998. A revision of Lachenalia (Hyacinthaceae) in the Eastern Cape, South

Africa. Bothalia 28(2): 141-149.

Duncan G.D., 1988 The lachenalia handbook. National Botanic Gardens, Republic of South Africa.

Duncan G.D., 2003. Polyxenas. Veld & Flora 89(1): 22-26.

Duncan G.D., 2005. Out of the ashes. Veld & Flora 91(2): 66-69.

Duncan G.D., Edwards T.J., Mitchell A., 2005. Character variation and a cladistic analysis of the genus

Lachenalia Jacq. F. ex Murray (Hyacinthaceae). Acta Hortic. 673: 113-120.

Duncan G.D., Edwards T.J., 2007. Hyacintahceae. A new pyrophytic Lachenalia species (Massonieae)

from Western Cape, South Africa. Bothalia 37(1): 31-34.

Duncan G.D., 2012. Botanical Magazine Monograph: The Genus Lachenalia. Kew Publishing, Royal

Botanic Gardens, Kew, UK.

Duncan G.D., 2013. Geophyte research and prouction in South Africa. Kamenetsky R., Okubo H. (red.)

Ornamental Geophytes. From Basic Science to Sustainable Production. CRC Press Taylor & Francis

Group: 233-259.

Kapczyska A., 2009. Wpyw terminu sadzenia cebul na plonowanie lachenalii Namakwa uprawianej

w gruncie. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 539(1): 291-297.

Kapczyska A., 2012. Effect of planting time on flowering of four Lachenalia cultivars. Acta Hortic. 937:

575-579.

Kapczyska A., 2013a. Wpyw terminu sadzenia na kwitnienie i plon cebul lachenalii Rosabeth

uprawianej w gruncie. Episteme 19(3):27-39.



Kapczyska, A., 2013b. Effect of plant spacing on the growth, flowering and bulb production of four

lachenalia cultivars. S. Afr. J. Bot. 88: 164-169.

Kapczyska A., 2014a. Effect of planting term on growth and flowering of two cultivars of lachenalia

produced in a greenhouse as potting plants during winter months. J. Hort. Res. 22: 29-34.

Kapczyska A., 2014b. Effect of bulb size on growth, flowering and bulb formation in lachenalia

cultivars. Hort. Sci. 41(2): 89-94.

Kapczyska A., 2016. Ocena wzrostu i kwitnienia lachenalii Rosabeth uprawianej pod osonami.

W: Bach A., Kapczyska A., Malik M., Malanka M. (red.) Wspczesne kierunki bada nad rolinami

ozdobnymi w Polsce. Polska Akademia Nauk - Komitet Nauk Agronomicznych, Uniwersytet Rolniczy

w Krakowie, Krakw: 323-333.

Kapczyska A., Kidawska A., 2016. Namakwa lachenalias response to flurprimidol and different

planting dates. Folia Hort. 28(2): 173-179.

Kapczyska, A., Malik, M., 2016. Planting time and flurprimidol treatment influence the growth and

flowering of Lachenalia. HortTechnology 26(3): 293-298.

Kleynhans R., 2002. From Namaqualand and Viooltjies to posh pot plant. Veld & Flora 88(3): 111-113.

Kleynhans R., Niederwieser J.G., Hancke F.L., 2002. Lachenalia: development and commercialization of

a new flower bulb crop. Acta Hortic. 570: 81-85.

Kleynhans R., 2006. Lachenalia spp. W: Anderson N.O. (red.) Flower Breeding & Genetics: Issues,

Challenges, and Opportunities for the 21st Century. Springer: 491-516.

Kleynhans R., Spies P., Spies J.J., 2012. Cytogenetic and phylogenetic review of the genus Lachenalia.

Floriculture Ornamental Biotech. 6: 98-115.

Kurzawiska H., Kapczyska A., 2010. Mikroorganizmy zasiedlajce przechowywane cebule kilku

odmian lachenalii. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 554: 85-91.

Kurzawiska H., Kapczyska A., Cerek A., 2010. Grzyby zasiedlajce ryzosfer lachenalii i ich

oddziaywanie na potencjalne patogeny tej roliny. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol. 551: 141-147.

Roodbol F., Louw E., Niederwieser J.G., 2002. Effects of nutrient regime on bulb yield and plant quality

of Lachenalia Jacq. (Hyacinthaceae). S. Afr. J. Plant Soil 19(1): 23-26.

Roh M.S., Grassotti A., Guglieri L., 1998. Storage and forcing temperatures affect inflorescence

initiation, flowering and flower blast of Lachenalia aloides Pearsonii. Acta Hortic. 454: 213-221.

Anna Kapczyska


Wstp

Roliny cebulowe, bulwiaste i kczowe s okrelane umownie wspln nazw cebulo-

wych. Nale one do geofitw. Wykorzystywane s w celach ozdobnych jako roliny do deko-

racji ogrodw (na rabatach, w grupach naturalistycznych, na trawnikach, tarasach i balko-

nach) oraz pomieszcze (jako roliny doniczkowe i kwiaty cite). Wiele ozdobnych rolin

cebulowych moe mie take znaczenie uytkowe, czyli s stosowane do celw gospodar-

czych spoywczych, leczniczych i przemysowych.

Niektre roliny cebulowe s od dawna cenionymi warzywami czy przyprawami, np. cebu-

la (Allium cepa L.), czosnek jadalny (Allium sativum L.), czy szczypiorek (Allium schoenopra-

sum L.). Od setek lat w kuchni uywane s take kwiaty rnych gatunkw rolin, ktre mog

by konsumowane jako wiee, suszone, mroone lub konserwowane w cukrze. Stanowi

one nie tylko ozdob potraw (Fernandes i in. 2017), ale take rdo wielu cennych zwizkw

bioaktywnych (Fernandes i in. 2017, Pires i in. 2018). Szacuje si, e obecnie jadalne kwiaty

mona pozyskiwa ze 180 gatunkw rolin nalecych do 100 rodzajw i 97 rodzin

(Fernandes i in. 2017). W grupie tej s take ozdobne roliny cebulowe.

Dziaanie lecznicze rolin znane jest od wiekw (Zarei i Yaghoobi 2017). Ozdobne geofity

s rdem naturalnych substancji wykorzystywanych w lecznictwie i mog wspiera medycy-

n konwencjonaln (Casacchia i in. 2017). Du rol w zachowaniu zdrowia przypisuje si

zwizkom antyoksydacyjnym. Przeciwdziaaj one stresowi oksydacyjnemu, ktry implikuje

ponad sto chorb (Jin i in. 2012).

Celem pracy byo opisanie innego ni ozdobne zastosowania waniejszych rolin cebulo-

wych, bulwiastych i kczowych na podstawie literatury.

Begonia bulwiasta (Begonia tuberhybrida Voss)

Jako ozdobne roliny znajduj zastosowanie na rabatach, kwietnikach i w pojemnikach.

Maj take jadalne odygi, licie i kwiaty. Ich kwany smak (Kalemba-Drod 2016) przypomi-

na nieco cytryn. Po spoyciu mog dziaa przeciwzapalnie, przeciwskurczowo. Wykorzysty-

wane s do zdobienia potraw i przygotowywania saatek (Mlcek i Rop 2011, Fernandes i in.

2017).

Cantedeskia etiopska (Zantedeschia aetiopica Spr.)

Cantedeskia jest uprawiana zarwno na kwiat city, jak i w doniczkach. Kcza roliny s

4. Ozdobne roliny cebulowe, bulwiaste i kczowe stosowane w celach uytkowych

Agnieszka Krzymiska

Katedra Rolin Ozdobnych, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu e-mail: [email protected], tel. + 48 61 848 79 39

Ozdobne roliny cebulowe, bulwiaste i kczowe stosowane w celach uytkowych


trujce. Zawiera alkaloid etiopin i w Meksyku jest rolin lecznicz (Rejewski 1992).

Waciwoci lecznicze ma take cantedeskia biaoplamista (Z. albomaculata (Hook.) Bail.),

stosowana w chorobach kobiecych (Moteetee i Kose 2016).

Czosnek niedwiedzi (Allium ursinum L.)

Stosowany jest w ogrodach do ozdoby miejsc ocienionych. Jest rolin o jadalnych cebu-

lach, liciach i kwiatach. Zbir lici prowadzi si do czasu rozpoczcia kwitnienia, gdy pniej

staj si ykowate. Kwiaty mog suy do dekoracji wytrawnych da. Cae kwiatostany pro-

ponuje si marynowa w oliwie lub occie (Kalemba-Drod 2016). Suszone licie s obecnie

popularn przypraw.

Ceniony by ju w staroytnoci jako rolina lecznicza. Zawiera olejek eteryczny ze

zwizkami siarki, odpowiadajcymi za specyficzny czosnkowy zapach (Nowiski 1983). Sto-

sowany jest do produkcji wielu lekw. Ma dziaanie antybakteryjne, antyoksydacyjne

(Pavlovi i in. 2017) i przeciwzapalne (Prvu i in. 2014). Kalemba-Drod (2016) uzupenia

dziaanie, wskazujc na waciwoci przeciwcukrzycowe, pierwotniakobjcze, grzybobjcze,

ciopdne, przeciwnowotworowe i detoksykacyjne. Bombicz i in. (2017) dowodz, e czos-

nek niedwiedzi jest pomocny w leczeniu nadcinienia. W lecznictwie ludowym ma zasto-

sowanie jako rodek pobudzajcy apetyt, przeciwgorczkowy, wzmagajcy perystaltyk,

pr

Ozdobne rośliny cebulowe - kro.sggw.pl · nież jako rośliny kwitnąe do dekoraji wnętrz...

Documents

Transcript of Ozdobne rośliny cebulowe - kro.sggw.pl · nież jako rośliny kwitnąe do dekoraji wnętrz...