Ostatni tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania

"Bez żadnej kultury ... "

Rozdział pierwszy,

Spis treści

w którym znikają "pola cygańskie", rusza Tabor Pamięci

i poznajemy niektórych bohaterów ...

Rozdział drugi, w którym bohaterowie przypominają uroki taborowego życia, a z peerelowskich dokumentów urzędnicy straszą nakazami

7

11

osiedlenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Rozdział trzeci, w którym ujawnione zostają mapa szlaków wędrownych Cyganów w Polsce i znaczenie cygańskich śper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Rozdział czwarty, w którym dają o sobie znać dramatyczne wydarzenia z przeszłości, pojawiają się wspomnienia szczawiowej zupy, a peerelowskie władze chwalą się likwidacją masowego koczownictwa . . . . . . . . . . . . . 113

Rozdział piąty,

w którym wozy Taboru Pamięci Romów docierają do głównego obozowiska. Pojawiają się "ocalona" i "moje lasy kochane" . . . . . 191

Wybrana bibliografia ............................... 231 Indeks nazwisk ................................... 233

Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.

Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania

http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/

Książki historyczne Uwaga!

Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.

Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl

Wybrana bibliografia

Auschwitz a zbrodnie ludobójstwa XX wieku, A. Bartuś, P. Trojański (red.), Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2012.

T. Bartosz, Gdzie jesteś Cyganio?, "Tygodnik Kulturalny", 1966, nr 25. A. Bartosz ,jak Bielcza królewskiej rodziny się wyparła, "Kurier Borzęck.i", nr 2(52)/

2009., A. Bartosz, Nie bój się Cygana, Pogranicze, Sejny 1994. A. Bartosz, Tabor Pamięci Romów, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2003. A. Bartosz, Walenty Gil- ostatni cygański kowal na Spiszu, www.jurgow.pl/khamoro/ M. Bednarski, J. Ficowsk.i, Cygańskie życie inaczej, "Świat", 1954, nr 49. J. Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Wydawnictwo Literackie, Kraków-Wroc

ław 1955. J. Ficowski, Cyganie w Polsce: dzieje i obyczaje, T ower Press, Gdańsk 2000. J. Ficowsk.i, Gałqzka z Drzewa Słońca. Baśnie cygańskie, Port Wydawniczy litera

rura.net.pl. A. Fraser, Dzieje Cyganów, PIW, Warszawa 2001. E. Jakimik, K. Parno Gierliński, Kobieta w środowisku romskim, Związek Romów

Polskich, Szczecinek 2009, http://www.romowie.com/instytut/io2009_gierlinski_jakimik.pdf.

J. Jasiński, Powróżyć państwo każq ... , "Życie Warszawy", 1964, nr 190. Z. Kazirnierczuk, Pożegnanie taboru, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1968. P.J. Krzyżanowski, Zatrzymane tabory, Biuletyn IPN pamiec.pl2014, nr 3. A. Kuźniak, Papusza, Wydawnictwo Czarne, Wolowiec 2013. Ł. Kwadrans, Edukacja Romów. Studium porównawcze na przykładzie Czech, Polski

i Słowacji, Fundacja Integracji Społecznej PROM, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa, Wrocław-Wałbrzych 2008.

I. Kwiek, Gorzka miłość, Muzeum Okręgowe, Tarnów 2011. J. Mikołajczyk, Nim opadnq liicie, "Trybuna Ludu", 1965, nr 228. M. Mikołajczyk, Daleko będzie cię widać, "Tygodnik Kulturalny", 1963, nr 37. "Monitor Polski. Dziennik Urzędowy RP", http://www.monitorpolski.gov.pl/







232 Ostatni tabor

A. Mirga, L. Mróz, Cyganie. Odmiennofć i nietolerancja, Wydawnictwo Naukowe PWN: Górnośląska Macierz Kultury, Warszawa (Katowice) 1994.

L. Mróz, Wozy cygańskie, "Polska Sztuka Ludowa", 1979, nr 2. A. K. Musiał, Krwawe upiory: Dzieje powiatu Dqbrowa Tarnowska w okresie okupacji

hitlerowskiej, Karat, Tarnów 1993. K. Parno Gierłiński, Róża pustyni, Muzeum Okręgowe, Tarnów 2012. Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, P. Borek (red.), Wydawnictwo

Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007. A.L. Sowa, Historia polityczna Polski 1944-1991, Wydawnictwo Literackie, Kra

ków 2011. J .A. Szczepański, Cyganie w Polsce przestali być pariasami, "Trybuna Ludu", 1954, nr 19. T. Szyszylak, Kwestia romska w polityce dolnoślqskich samorZtfdów na przykładzie

Wałbrzycha, http://jednizwielu.pl/?arricle=kwestia W cygańskim lesie, "Słowo Ludu", 5.09.1971. K. Żywulska, Przeżyłam Oświęcim, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.

Akta z Archiwum IPN: BU 89/227, BU 1584/327, BU 1584/328, BU 1584/329, BU 1584/330, BU 1584/331, BU 1584/333, BU 1584/336, BU 1584/341, BU 1584/342, BU 1584/343, BU 1584/345, BU 1584/389, BU 1585/41, BU 1585/2098, BU 1585/4897, BU 1585/6421, BU 1585/7405, BU 1585/21855, BU 1585/21964, BU 1585/21965, BU 1585/24447, BU 1585/24518, BU 1585/24521, BU 1585/24543, BU 1585/24552, BU 1585/24553. BU 1585/24554, BU 1585/24555, BU 1585/24556.

W książce wykorzystane zostały, nagrane przez autorkę podczas Taboru Pamięci Romów w latach 2012-2013, relacje: Danuty Gamrat, Olgi Suchy, Izoldy Kwiek, Krystyny Gil, Józefa Huczki, Kazimierza Jaworskiego, Wiktora Zarorskiego, Rajmunda Siwaka,J Karola Parno GierlińskiegoJ, a także wywiady aurorki dla Radia Kraków z Andrzejem M irgą z 1994 roku, z Adamem Andraszero z 2010 roku i z Timei

Junghaus z 2014 roku.

Wykaz zdjęć: Archiwum IPN- s. 40, 61, 63, 89, 101, 107, 170, 172, 173, 181, 184 Jolanta Drużyńska- s. 30, 31, 33, 36, 37. 43. 76, 83, 103, 104, 111. 120, 127. 155, 157. 197 (2), 201, 204, 210, 214, 222 (2), 223. 229 Narodowe Archiwum Cyfrowe- s. 22, 25, 53. 54, 87, 121, 220, 226 Portret polskiej Cyganki namalowany w KL Auschwitz przez Dinę Gotdiebovą-Babbitt, fot. Jolanata Drużyńska- wystawa Voidw BWA Sokół, Nowy Sącz. 2012 r.- s. 218

Wydawca podjął wszelkie starania w celu ustalenia właścicieli praw autorskich reprodukcji zamieszczonych w książce. W wypadku jakichkolwiek uwag czy niedopatrzeń prosimy o komakt z wydawnictwem.







Indeks

AndraszAdam 19, 21, 26, 27, 33, 49,79 Duda Władysław 216 Dymiter Stefan 18

Bałucki Michał 115 Dzierżyński Edmundowicz Feliks 13, 15 Baranowski Feliks 69 BanoszAdam 18, 28, 29, 35, 58, 79, 119,

199, 202, 218 Bartosz Tadeusz 153 Baudisch E. 29 Bednarski M. 141 Belezewski Bronisław 93, 94, 139 Białoń Franciszek 216 Białoń Władysław 216 Biczysko Stanisław 169, 178, 179 Bordowicz S. 100, 102, 106, 111 Broz-Tito Josip 150 Burano Michaj 132

Ceau~escu Nicolae 224 Chełchowski Hilary 39 Choczyńska Anna 221 Cioruń Ewa 206, 216 Cioruń (Ciuroń) Wojciech 209, 216 Cnota Tadeusz 124, 125 Crankshaw Edward 115 Cyrankiewicz 39, 58

D'Annunzio Gabriel 115 Dąbrowski Paweł 89, 90, 91, 92, 93 Doliński Jan 180

Elimelech Izrael (ojciec Jakuba Izaaka, dziadek Szaloma Dawida; cadyk) 122

Erenburg Ilja 115

Ferdynand II Aragoński 21 Ficowski Jerzy 27, 30, 38, 57, 58, 59, 81,

121,128, 13~ 141,155,205

Gabor Andrzej 58, 75 Gabor Kazimierz 58, 75 Gamrat Danuta 76, 82, 95, 107, 156,

227 Gancarz Natalia 199 Gierek Edward 175 Gierliński Karol Parno 21, 31, 32, 37,

38, 48, 57, 68, 79, 126, 128, 137, 138, 175, 189, 200, 216, 224, 228, 229

Gil Krystyna 206, 209, 212, 213, 214, 215

Gil Walenty 58, 75 Głowacki 145 Gomułka Władysław 39, 82, 161, 162,

163, 174 Gorki Maksym 198







234 Ostatni tabor

Gottłiebova Dina 217, 218 Górnicki Stanisław 165 Grabania Marek 90 Guzdek Engelbert Karoł125, 208, 209,

211, 212

Harasimowicz Tadeusz 128, 129, 130 Hartwig C. 151 Henschke Wiktor 125 Hitler Adolf 117 Hoffmann E.T.A. 115 Halscher Laurids 215 Holscher-Langner Lee-Elisabeth 215 Huczko Józef 67, 74, 103, 106, 147, 156,

157, 224, 225

Izabela I Kastylijska 21

Jagiacz Tadeusz 188 Jan Kazimierz 22 Janicki M. 171 Jaruzelski Wojciech 188 Jasiński Jerzy 139 Jaworski E. 164, 165, 166, 167 Jaworski Kazimierz 20, 32, 73, 87, 138,

158,198,202,205,227 Jędrychowski Stefan 39 Jordan Henryk 15 Junghaus Timei 227

Kapralski Sławomir 117, 127, 198, 216 Kazimierczuk Zdzisław 159 KępaJan 186 Kiryk Feliks 206 Kołodziej Józef Leopold 124, 125 Konieczny Bolesław 73, 75 Korzycki Antoni 39 Kot KaroliS Kohler Werner 215 Kulik Czesław 176 Kwiek Izolda 52, 79, 146, 154

Kwiek Jan 218 Kwiek Janusz 220 Kwiek Michał II 218

Lato Genowefa 216 Lea Juliusz 14, 15 Loteanu Emil196 Lubomirski Jerzy 22

Łakatosz Czurka 151 Łakatosz Józef 151, 169 Łopatka Adam 128, 129, 131

Majdaniec Helena 132 Maksymilian I Habsburg 21 Maria Teresa 24 May Karoł15 Mądry 119 Mengele Josef 217, 218 Michajłow, "król" 65 Mickiewicz Adam 128, 162 Mikołajczyk Jadwiga 152 Mikołajczyk Marian 7, 146, 147 Minc Hilary 39 Mirga Andrzej 28, 49 Mirga-Tas Małgorzata 126, 127 M niszech Michał Jerzy Wandalin 23 Moczar Mieczysław 148, 161 Mrożek Halina 142, 159, 161 Mróz Lech 28, 129 Mróz Zdzisław 62, 63, 64, 66. 68 Musiał Adam Kazimierz 211

Niechciał 119 Niemen Czesław 132 Nowak Tadeusz 209, 210

Opocki Sranisław 34, 35 Orłowski Zygmunt 142, 143, 144, 145,

159. 161. 163. 164. 169. 181 Ostrowski Z. 178, 179







Indeks

P. Janina 7 Padovan Jan Maria 19 Pałgan Włodzimierz 180, 181 Panek Sranisław 171 Piet Józef 119 Piskorski K. 100, 102, 106, ll1

Szczepaniak S. 100, 102, 106, 111 Szczepański J.A. 57, 58, 59 Szenk Z. 144 Szlachcic Franciszek 93 Ślesicki Władysław 152, 196

Polakowski Andrzej 196 Tabęcki L. 69 Pompa Alojzy 32, 33, 121, 123, 199, Teike Carl82

228

Rakoczy Zdzisław 26 . Rojtszwaniec Lejzorek 115 Rommdmann Willy 119 Ronenberg Anda 217 Rybski Zbigniew 203

Sabo Michał 65 Siuduta Józef 124, 125 Siwak Alfred 216 Siwak Andrzej 140, 141, 142, 143, 145,

216 •

Siwak Rajmund 33, 199, 216, 225, 228 Skrzyniarz Dorota 36 Sławny Władysław 141 Starszewski 144 Stein Wilhdm ll9, 212 Suchy Danuta 97

Trojan Kwiek 56 Twain Mark 15

Wajs Bronisława 81, 205 Walczak]. 164, 165 Webber Jonathan 122 Wicha Władysław 130 Wojda Antoni 90 W olański Stanisław 60, 62, 68 Wołek Jan 209

Zalewski Marian 35 Zapała Bronisław 182 Zatorski Wiktor 51, 71, 73, 228 Zawadzki Aleksander 39 Zygmunt I Stary 19

Żak Henryk 176, 177 Żywulska Krystyna 115, 116

235







128 Ostatni tabor

-To późniejsze, powojenne otaczanie naszych zbiorowisk przez samochody milicyjne i psy to też przypominało trochę tę niemiecką łapankę - komentuje Karol Parno Gierliński zapamiętany przez wielu Romów widok z prowadzonej w 1964 roku akcji zatrzymania wędrujących taborów.

* * *

Początek lat 60. nie przynosi jeszcze zasadniczej zmiany w podejściu władz do Romów. Nadal czynione są próby ułatwienia im znajdowania stałej pracy czy dachu nad głową, ale coraz więcej negatywnych ocen efektów tych działań podejmowanych przez władze terenowe robi swoje. Komisja ds. narodowościowych KC PZPR nakazuje powołanie organizacji społecznej Cyganów przy MSW i ich kolejną "paszportyzację". Władze podejmą więc bardziej zdecydowane kroki, które z czasem przybiorą wyraźnie charakter siłowo-represyjny.

W 1974 roku w Zakładzie Teorii Państwa i Prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu powstaje napisana pod kierunkiem prof. Adama Łopatki, niezwykle cenionego przez władze dyspozycyjnego prawnika, późniejszego członka KC PZPR, prezesa Urzędu ds. Wyznań, a także Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, praca magisterska Tadeusza Harasimowicza dorycząca sytuacji prawnej Cyganów w Polsce. W tej pisanej drapieżnym, propagandowym językiem dysertacji, która cytuje obficie bez specjalnej analizy dokumenty urzędowe i przytacza opinie zaczerpnięte wprost z partyjno-ministerialnych rozporządzeń, okólników i sprawozdań, znaleźć można- mimo odwołań bibliograficznych do książek czołowych cyganologów, Ficowskiego i Mroza- powszechny w owym czasie, najeżony stereotypami obraz Cygana, pasożyta i złodzieja, oraz "dobrotliwej" władzy cierpliwie wyciągającej pomocną dłoń do opornego wobec jej opiekuńczych intencji koczownika. Uchwała z 1952 roku "W sprawie pomocy ludności cygańskiej przy







Rozdział czwarty 129

przechodzeniu na osiadły tryb życia" była zdaniem magistranta profesora Łopatki pierwszym aktem zmierzającym do "ucywilizowania go na zasadach współuczestnictwa w życiu społecznym kraju. U podstaw jej leżało założenie, iż jakakolwiek pomoc nie jest możliwa tak długo, jak długo Cyganie będą wiedli koczowniczy tryb życia". Wprawdzie magistrant w przypisie przywoła zawarte w książce Mroza Cyganie informacje, że "w Europie Zachodniej i krajach skandynawskich dominuje przeświadczenie, że najpierw należy dać Cyganom oświatę i dopiero ich przekonać, aby się osiedlili na stałe i podjęli pracę; stąd szkoły pod gołym niebem w Hiszpanii czy nauczyciele wędrujący wraz z taborem w Szwecji i Francji", jednak, jak się wydaje, informacje te w warunkach nakazowego peerelowskiego systemu w ogóle nie były brane pod uwagę. A przecież fakt, że dotychczas przeprowadzane akcje "wpasowywania" Romów w socjalistyczny model państwa nie przyniosły wielkich efektów, zgodnie podkreślali urzędnicy różnrch szczebli.

"Do końca 1963 roku 3,5 tysiąca Cyganów porzuciło koczownictwo. Był to procent znikomy w stosunku do zamierzeń - pisze Harasimowicz. - Dowodziło to wprawdzie, że poszczególne grupy taborowe, godząc się na osiedlenie, były w najwyższym stopniu znudzone włóczęgą, ale nie było gwarancji, że ich rezygnacja z wędrówek jest trwała. 8900 Cyganów prowadziło nadal koczowniczy tryb życia (współcześnie w niektórych dokumentach podawana jest liczba 10 tysięcy wędrujących- przyp. ].D.)". Z tych danych magistrant prawa wyciągnął jedyny słuszny wniosek, że państwo podchodziło w tym czasie do taborowych Cyganów zbyt łagodnie, a trzeba było "nie tylko akcją propagandową i zapewnieniem wszechstronnej pomocy (. . . ) działać. Poważnym mankamentem w dotychczasowej realizacji uchwały była jednostronność jej interpretacji. Równolegle bowiem z pomocą materialną nie szły sankcje karne i administracyjne za wykroczenia popełniane przez Cyganów.( ... ) Cyganie koczujący wchodzili więc codziennie w kolizję z prawem. ( ... ) Z samej istoty koczownictwa nie mogli dopełniać obowiązku szkolnego. A przecież







130 Ostatni tabor

niedopełnienie obowiązku szkolnego zagrożone jest sankcją karną

grzywny do 500 złotych orzekanej w trybie karno-administracyj

nym. ( ... ) Cyganie nagminnie nie dopełniali obowiązku meldun

kowego, uchylali się od posiadania dowodu osobistego. Nie sposób

było koczującej ludności - rozbijającej swe obozowiska przeważnie

na polanach leśnych - uniknąć łamania przepisów przeciwpożaro

wych czy też nie dokonywać drobnych kradzieży drzewa".

Magistrant Harasimowicz powtarza więc za pracującymi nad roz

wiązaniem problemu koczownictwa Cyganów analitykami z Depar

tamentu Społeczno-Administracyjnego MSW i wspierającymi ich

działania, także w praktyce, podwładnymi KG MO, że "tolerowa

nie koczownictwa Cyganów w larach 1944-1964 powodowało bez

karność ludności cygańskiej za naruszenie przepisów prawa. Można

mówić, że praktycznie wiele przepisów karno-administracyjnych nie

dotyczyło Cyganów". Pojawią się one w przełomowym dla polskich Romów 1964 roku,

choć już wcześniej zdarzały się takie, które były wyraźnym sygnałem

zaostrzającego się kursu polityki władz wobec wędrujących Cyga

nów. Piąrego stycznia 1962 roku opublikowane zostaje w "Monitorze

Polskim" zarządzenie ministra spraw wewnętrznych, byłego przed

wojennego działacza KPP, legirymującego się średnim wykształce

niem Władysława Wichy "w sprawie dopełniania obowiązku mel

dunkowego przez osoby stale przebywające w namiotach i innych

ruchomych urządzeniach mieszkalnych "8• Wprawdzie w zarządzeniu

tym nie pada ani razu nazwa "Cyganie", ale nikt nie ma wątpliwo

ści, że o nich chodzi, zważywszy na to, że w pominiętym w publika

cji "Monitora Polskiego" zdaniu, ujętym w nawias, jest informacja,

że dotyczy to osób prowadzących wędrowny tryb życia w taborze.

One też mają obowiązek "zgłoszenia pobytu czasowego ( ... ) przed

upływem 24 godzin od chwili przybycia, bez względu na czas, jaki

M isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMPI96200';0016- dostęp z l marca

2015.








( ... ) zamierzają przebywać w danej miejscowości; ( ... ) zgłoszenia wyjazdu przed upływem 24 godzin od chwili opuszczenia tejże miejscowości".

Za niedopełnienie tego obowiązku- cytuje ciąg dalszy zarządzenia magistrant profesora Łopatki - "grozi kara aresztu do 3 miesięcy lub kara grzywny do 4500 złotych".

Z początkiem stycznia 1964 roku urzędnicy Departamentu Społeczno-Administracyjnego MSW przygotowują zbiorczy raport dotyczący sytuacji Cyganów w Polsce. Sprawozdanie to dotyczy grupy około siedmiu i pół tysiąca Cyganów osiadłych i półosiadłych, których największe skupiska znajdują się na terenie województw krakowskiego i wrocławskiego, oraz liczącej od pięciu do ośmiu tysięcy społeczności Cyganów prowadzących koczowniczy tryb życia. -

Raport jest właściwie dramatyczną diagnozą poziomu życia polskich Romów. Ci namawiani do porzucenia koczownictwa, ale też ci z dawna osiadli w miastach żyją w skrajnie ciężkich warunkach lokalowych. Wielodzietne rodziny gnieżdżą się zazwyczaj na kilkunastu metrach kwadratowych, w barakach bez pieców i urządzeń sanitarnych. Tylko niektóre prezydia rad narodowych "zabezpieczyły w ostatnich latach znośne warunki mieszkaniowe". T ak było w Nowej Hucie, Nowym Targu, Nowym Sączu, Kamiennej Górze, Łodzi, Gdańsku, Warszawie, Tarnowie, Lublinie i Świdwinie. Powstało także sporo cygańskich spółdzielni, głównie w Warszawie, Radomiu, Gdańsku, Lublinie, Łodzi czy w Raszynie pod Warszawą, wykorzystujących tradycyjne umiejętności kotlarskie Romów, ale Centralny Związek Spółdzielni Pracy niechętnie zgadza się na organizowanie spółdzielni wyłącznie cygańskich "z uwagi na niską wydajność, niedostateczną dyscyplinę, nieprzestrzeganie przepisów statutu spółdzielni itp. CZSP stoi więc na stanowisku tworzenia spółdzielni mieszanych, względnie zatrudnienia Cyganów w istnie-







132 Ostatni tabor

jących wielobranżowych spółdzielniach". Najczęściej jednak- jak

podkreślają autorzy raportu - niewykształceni Romowie pracują

na budowach jako niewykwalifikowani robotnicy. Tylko nieliczni

zdecydowali się też na prowadzenie gospodarstw rolnych w powie

cie gorlickim w województwie rzeszowskim czy w powiecie radom

skim w województwie kieleckim. W sprawozdaniu zwraca się uwa

gę na powstające zespoły muzyczne - te małe, grające na wiejskich

weselach czy w zakładach gastronomicznych, i te o wyższym statusie

artystycznym, jak krakowska Roma, ale mowa jest także o uzdol

nionych artystycznie Cyganach śpiewających w warszawskiej ope

rze czy w popularnym w tym czasie zespole Niebiesko-Czarni. Od

1963 roku śpiewał w nim pochodzący z Lowarów Michaj Burano,

który z Czesławem Niemenem i Heleną Majdaniec wystąpił w pa

ryskiej Olimpii i nagrał pierwszą wydaną na Zachodzie płytę zespo

łu. Najbardziej jednak kuleje według styczniowego raportu romskie

szkolnictwo. Z 2700 dzieci w wieku szkolnym na zajęcia uczęszcza

tylko 1100. Najczęściej przerywają naukę po czwartej klasie szko

ły podstawowej. Do szkół średnich chodzi jedynie czternaście osób,

a tylko jedna ma wyższe wykształcenie i pracuje w Polskim Radiu

w Krakowie9.

Porażką jest próba objęcia Cyganów profilaktyką zdrowotną, jak

bowiem czytamy w raporcie, organy służby zdrowia i opieki społecz

nej nie docierają do tej ludności. Nie jest ona również objęta akcją

uświadamiającą prowadzoną przez PCK i Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa, więc pod tym względem stanowi grupę najbardziej

zaniedbaną w Polsce. Do tego należy dodać szerzącą się wśród niej

gruźlicę i brak szczepień ochronnych. W części raportu odnoszącej się do Cyganów koczujących au

torzy zwracają uwagę na przestępczość- dokonywane kradzieże.

zazwyczaj kur lub kradzieże polne i leśne, oszustwa. najczęściej na

') Chodzi najprawdopodobniej o członka ówczesnej Polskiej Orkiestry Radi\l

wej i Chóru Polskiego Radia w Krakowie.








tzw. "kupon", czyli sprzedawanie po usunięciu metek gorszego gatunkowo materiału jako bardziej wartościowego, a także na żebractwo i wróżbiarstwo kobiet oraz na rozbijanie obozowisk "bez zgody osób uprawnionych w lasach państwowych, na gruntach PGR bądź indywidualnych rolników; wzniecają pożary, a nierzadko dokonują grabieży mienia okolicznych mieszkańców". Przykłady takiej "grabieży" nie są w dokumencie podane.

Według autorów ministerialnego raportu skutecznym sposobem na szybsze doprowadzenie do przejścia grup koczujących na osiadły tryb życia, "produktywizację niepracujących i normalizację warunków ich bytu materialnego i kulturalnego" byłoby "uchwalenie ustawy zakazującej pod groźbą kary koczowniczego trybu życia". Wtedy jednak organy administracji państwowej musiałyby się zobowiązać do "dostarczenia Cyganom mieszkań, zapewnienia zatrudnienia, wyuczenia /kursowego/ zawodu, umieszczenia inwalidów, starców i sierot w domach opieki społe€znej itd. Rozwiązanie to byłoby siłą rzeczy związane z dość poważnymi nakładami inwestycyjnymi i finansowymi ze strony państwa. Wystąpienie z tego rodzaju inicjatywą w chwili obecnej należy, w związku z istniejącymi trudnościami gospodarczymi, odrzucić".

Te "trudności gospodarcze" to w owym czasie próba realizacji kończącego się w 1965 roku pięcioletniego planu gospodarczego. Wiadomo było jednak, że w niektórych sektorach, szczególnie w rolnictwie, nie uda się uzyskać zaplanowanego wzrostu. Sformułowane w 1962 roku plany dotyczące utajnionej, całkowitej kolektywizacji rolnicrwa do roku 1980 zostały w końcu zamrożone ze względu na niedoinwestowanie gospodarstw rolnych, upadek większości spółdzielni produkcyjnych, spadek pogłowia bydła i plonów. Gospodarka, przeciążona inwestycjami w przemyśle ciężkim, jedynym prężnie rozwijającym się sektorze, nie mogła rozwijać się równomiernie. Odnotowywany niewielki wzrost w budownictwie mieszkaniowym łączył się jednak z o wiele gorszym niż w łatach 50. standardem oddawanych lokali (mniejszy metraż, ciemne kuchnie) i z zaprzesta-







62 Ostatni tabor

życia. Starszy taboru ma również obowiązek wpisywać do księgi meldunkowej taboru nazwiska wszystkich osób, które przyłączyły się do niego lub go opuściły, i musi o tym każdorazowo powiadamiać odpowiednie organa władzy. Książka meldunkowa jako ważny dla władz dokument ma być przechowywana przez starszego taboru w "odpowiednich warunkach" i "zabezpieczona przed zaginięciem". Zmiana osoby prowadzącej książkę "może mieć miejsce tylko za zezwoleniem organów MO".

"Pouczenie" informuje również, że "wszelkich wpisów w książce meldunkowej (chodzi m.in. o dokładny adres zameldowania -przyp. J.D.) dokonuje się atramentem. Wpisów tych dokonuje tylko organ meldunkowy. Nie wolno dokonywać w książce żadnych wpisów lub adnotacji starszemu taboru lub innym członkom taboru". I wreszcie końcowe akapity dokumentu przypominają o odpowiedzialności karnej starszego taboru w razie niewypełnienia zaleceń "pouczenia".

T ak precyzyjnie zaplanowana akcja rusza w poniedziałkowy poranek 7 marca 1955 roku. Trwa trzy dni, a po dziesięciu dniach -zgodnie z wytycznymi tajnego rozporządzenia - do centrali spływają mniej lub bardziej szczegółowe sprawozdania z jej przeprowadzenia. Prawie dwa miesiące później, 4 maja, na biurku płk. Stanisława Wołańskiego pojawia się notatka służbowa sporządzona przez szefa Wydziału Ewidencji Ludności i Dowodów Osobistych KG MO ppłk. Zdzisława Mroza, przedwojennego działacza komunistycznego, po wojnie zaś oficera UB. Liczący pięć stron maszynopisu raport zawiera wnikliwą ocenę akcji, ujawnia nastroje podlegających paszportyzacji Cyganów i sugeruje podjęcie konkretnych działań wobec nich w przyszłości.

"Z chwilą przystąpienia do akcji okazało się, że szereg jednostek nie było należycie przygotowanych" - rozpoczyna raport ppłk Zdzisław Mróz.

Krytyka spada na komendę miejską MO w Międzyrzeczu w ówczesnym województwie zielonogórskim, w której nie wytypowano







Rozdział drugi 63

Warszawa, dnia • ~. lutego 19!i5 r.

Mi 1aterstwo Spra• wewnQtrznyob DJrektor Departamentu Społeozno-AdMinistr.

9~!-~-!.2-~.!.!-~-2.!.!.!.! ••

Stosownie do rozmowy z dnia 18,11.1955 r,

" załqozeniu przesyłam projekty przepia6• w sprawie zaopatrze

nia w tyMCzasowe z&dwiadezenla tożsamo,oi •odrownej 1udno~e1

eypliskiej. NadMieniam, ie przepisy to zostały zatwierdzone

przez Ko~endanta Iłównogo MO,

~:r;:.!.?.!s;: KZ/'LA.

7

z. ppłk.

l

('

Jedno z pism doryczących wykonania rozporządzenia nr 8/55 komendanta głównego MO w sprawie rejestracji ludności cygańskiej z łutego 1955 roku.

i nie przeszkolono ekipy. Brakowało fotografa z Urzędu ds. Bezpieczeństwa Publicznego, urzędnika stanu cywilnego i środka transportu. Jeszcze gorzej w ocenie ppłk. Mroza wypadła komenda powiatowa w Gorzowie, gdzie nie przygotowano druków meldunkowych, ankiet, znaczków skarbowych, a członkowie ekipy nie znali poszczególnych zadań. Mało tego, nie mieli oni także rozeznania w miejscach obozowania taborów na ich terenie. W czasie akcji okazało się, że liczba grup i osób jest wyższa, niż podawały posterunki. Podobnie było także w innych jednostkach, np. w Koiuchowie i Sulechowie, a we Wrocławiu komendant MO gwarantował, że w mieście nie ma ani jednego Cygana, tymczasem w akcji ujawniono tabor złożony z 24 osób.

W sumie w czasie marcowej akcji skontrolowano w całym kraju 271 taborów, ponad sześć tysięcy osób objęto akcją meldunkową,







Ostatni tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania

Internet

Transcript of Ostatni tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania