OPIS DOROBKU I OSIĄGNIĘĆ NAUKOWYCH Dr n …...Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 1 AUTOREFERAT OPIS...
Transcript of OPIS DOROBKU I OSIĄGNIĘĆ NAUKOWYCH Dr n …...Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 1 AUTOREFERAT OPIS...
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 1
AUTOREFERAT
OPIS DOROBKU I OSIĄGNIĘĆ NAUKOWYCH
Dr n med. Łukasz Gawęda
II Klinika Psychiatryczna
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Warszawa, 15.01.2018
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 2
1. Imię i nazwisko: Łukasz Gawęda
a. Kontakt: [email protected]
b. Profil ResearchGate: https://www.researchgate.net/profile/ukasz_Gaweda
2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe:
2008 - 2011 Warszawski Uniwersytet Medyczny
Studia doktorancie
Zakończone uzyskaniem stopnia doktora nauk medycznych z wyróżnieniem
Temat rozprawy doktorskiej „Monitorowanie źródła i pewność poznawcza w
schizofrenii”. II Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny. Promotor:
Prof. dr hab. n med. Andrzej Kokoszka.
2003 – 2008 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie, Wydział Psychologii
Studia magisterskie na kierunku społeczna psychologia kliniczna.
Specjalności: neuroobrazowanie procesów psychicznych; psychologia kliniczna;
seksuologia.
Zakończone uzyskaniem dyplomu magistra psychologii (z oceną celującą)
Temat pracy magisterskiej: „Porównanie przekonań meta-poznawczych oraz procesów
monitorowania meta-poznawczego pomiędzy osobami chorującymi na schizofrenię oraz
zaburzenia schizoafektywne doświadczającymi oraz nie doświadczającymi omamów
słuchowych”. Promotor: Prof. dr hab. n med. Andrzej Kokoszka.
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych:
Jednostki naukowo-dydaktyczne
10.2008 – 09.2011 Doktorant w II Klinice Psychiatrycznej, Warszawski
Uniwersytet Medyczny.
10.2008 – 09.2014 Praca jako wykładowca w Instytucie Psychologii Uniwersytetu
Humanistcznospołecznego SWPS, Warszawa.
10.2011 – 10.2012 Praca na stanowisku asystenta w II Klinice Psychiatrycznej,
Warszawski Uniwersytet Medyczny.
10.2012 – (…) Praca na stanowisku adiunkta w II Klinice Psychiatrycznej,
Warszawski Uniwersytet medyczny.
10.2014 – 31.09.2016 Praca na stanowisku adiunkta na Uniwersytecie
Humanistycznospołecznym SWPS, Warszawa.
08.2016 – (…) Post-doc w Clinical Neuropsychology Unit, Department of
Psychiatry and Psychotherapy, University Medical Center
Hamburg-Eppendorf, Germany.
Jednostki kliniczne:
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 3
12.2005 – 06.2008 Staż kliniczny na oddziale ogólno-psychiatrycznym II Kliniki
Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego,
Szpital Bródnowski.
10.2008 – 05.2009 Praca w oddziale ogólnopsychiatrycznym II Kliniki
Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego,
Szpital Wojewódzki (w ramach studiów doktoranckich).
05.2009 – 09.2011 Praca na stanowisku młodszego asystenta psychologa w
oddziale dziennym Szpitala Nowowiejskiego. Prowadzenie grup
terapeutycznych dla pacjentów po kryzysie psychotycznym oraz
prowadzenie grup terapeutycznych dla pacjentów po 45 roku
życia (zaburzenia emocjonalne i osobowości).
02.2010 – 01.2011 Praca w Poradni Zdrowia Psychicznego Szpitala
Nowowiejskiego.
10.2011 – 05.2016 Praca w oddziale ogólnopsychiatrycznym II Kliniki
Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego,
Szpital Bródnowski (1/2 etatu).
2015 – 05.2016 Praca w Poradni Zdrowia Psychicznego Klinicznego Centrum
Zdrowia Psychicznego.
4. Osiągnięcie naukowe wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki:
a. Tytuł osiągnięcia naukowego:
Monotematyczna seria publikacji, jako osiagniecie naukowe:
„Rola zniekształceń poznawczych w objawach psychotycznych w populacji klinicznej
oraz wśród osób zdrowych psychicznie z doświadczeniami podobnymi do objawów
psychotycznych”
b. Wykaz publikacji wchodzących w skład cyklu habilitacyjnego
(chronologicznie)
Na cykl publikacji wchodzący w skład osiągnięcia naukowego składa się łącznie 11 prac
oryginalnych o łącznej punktacji IF= 37.198 pkt. oraz MNiSW/KBN= 365 pkt. Wszystkie
prace opublikowałem w czasopismach z listy Journal Citation Reports (JCR). Jestem
pierwszym i korespondencyjnym autorem wszystkich prac wchodzących w skład cyklu.
Poniżej znajduje się wykaz prac w porządku chronologicznym wraz z określeniem mojego
wkładu w ich powstanie oraz punktacją IF i MNiSW/KBN, a dalej wprowadzenie do tematyki
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 4
prowadzonych przeze mnie badań oraz omówienie poszczególnych badań wchodzących w
skład cyklu. Opis badań zorganizowany jest w porządku logicznym, a nie chronologicznym.
1. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Adamczyk, P., Frydecka, D., Misiak, B., Kotowicz, K.,
Szczepanowski, R., Florkowski, M., Nelson, B. (2017). The role of self-disturbances and
cognitive biases in the relationship between traumatic life events and psychosis proneness
in a non-clinical population. Schizophrenia Research, doi:
http://dx.doi.org/10.1016/j.schres.2017.07.023
IF w okresie publikacji: 3.986 MNiSW/KBN: 40 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), pozyskaniu środków na realizację badania (kierownik grantu
NCN, program OPUS), nadzorowaniu przebiegu rekrutacji badanych, przygotowaniu
ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu,
przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz
przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.
2. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Krężołek, M., Kłosowska, J., Staszkiewicz, M., Moritz, S.
(2017). Self-reported cognitive distortions in the psychosis continuum: A Polish version
of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS-18). Schizophrenia
Research, doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.schres.2017.05.042
IF w okresie publikacji: 3.986 MNiSW/KBN: 40 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), nadzorowaniu przebiegu rekrutacji badanych, przygotowaniu
ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu,
przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz
przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.
3. Gawęda, Ł., Li., E., Lavoie, S., Whitford, T.J., Moritz, S., Nelson, B. (2018). Impaired
action self-monitoring and cognitive confidence among ultra-high risk for psychosis and
first-episode psychosis patients. European Psychiatry, 47, 67-75.
IF2016: 3.123 MNiSW/KBN: 35 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (badanie
monitorowania źródła), analizie danych (wykonanie wszystkich analiz, opisanie wyników
oraz prezentacja wyników – tabele, fig.), przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu,
przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz
przygotowanie zrewidowanej wersji manuskryptu.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 5
4. Gawęda, Ł., Staszkiewicz, M., & Balzan, R. (2017). The relationship between cognitive
biases and psychological dimensions of delusions: The importance of jumping to
conclusions. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 56, 51-56.
IF w okresie publikacji: 2.517 MNiSW/KBN: 30 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), rekrutacji oraz ocenie klinicznej i eksperymentalnej części
badanych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie
piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania,
sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowanie zrewidowanej wersji
manuskryptu.
5. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Cella, M., (2015). Cognitive biases mediate the relationship
between temperament and character and psychotic-like experiences in healthy subjects.
Psychiatry Research 225, 50-57.
IF w okresie publikacji: 2.466, MNiSW/KBN: 30 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych,
przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania,
sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji
manuskryptu.
6. Gawęda, Ł., Prochwicz, K. (2015). A comparison of cognitive biases between
schizophrenia patients with delusions and healthy individuals with delusion-like
experiences. European Psychiatry, 30, 943-949.
IF w okresie publikacji: 3.912 MNiSW/KBN: 30 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), rekrutacji i ocenie klinicznej pacjentów z rozpoznaniem
schizofrenii, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie
piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania,
sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji
manuskryptu.
7. Gawęda, Ł., Mikuła, J., Szelenbaum, W., Kokoszka, A. (2014). Towards a cognitive
model of hallucinations in the course of alcohol dependency? A source monitoring based
pilot study. Psychological Medicine, 44, 2763-2773.
IF w okresie publikacji: 5.938 MNiSW/KBN: 45 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (od strony oceny
procesów monitorowania źródła), przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych,
przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania,
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 6
sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji
manuskryptu.
8. Gawęda, Ł., Woodward, T.S., Moritz, S., Kokoszka, A. (2013). Impaired action self-
monitoring in schizophrenia patients with auditory hallucinations. Schizophrenia Research
144, 72-79.
IF w okresie publikacji: 4.426, MNiSW/KBN: 40 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), rekrutacji osób badanych, ocenie klinicznej oraz
eksperymentalnej osób badanych, przygotowanie ostatecznej bazy danych, analizie danych,
przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania,
sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji
manuskryptu.
9. Gawęda, Ł., Holas, P., Kokoszka, A. (2013). Do depression and anxiety mediate the
relationship between meta-cognitive beliefs and psychological dimensions of auditory
hallucinations and delusions in schizophrenia? Psychiatry Research 210, 1316-1319.
IF w okresie publikacji: 2.682, MNiSW/KBN: 30
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), nadzorowaniu przebiegu rekrutacji badanych, badaniu części
grupy pacjentów, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie
piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania,
sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji
manuskryptu.
10. Gawęda, Ł., Kokoszka, A. (2013). A relationship between hallucination proneness and
character and temperament: a mediating role of meta-cognitive beliefs in non-clinical
sample. Psychiatry Research 208, 183-185.
IF w okresie publikacji: 2.682, MNiSW/KBN: 30 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), zebraniu danych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych,
analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu
publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu
zrewidowanej wersji manuskryptu.
11. Gawęda, Ł., Holas, P., Kokoszka, A. (2012). Dysfunctional meta-cognitive beliefs,
anxiety, depression and self-esteem among healthy subjects with hallucinatory-like
experiences. [in Polish]: Dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze oraz lęk, depresja
i samoocena u osób zdrowych psychicznie mających doświadczenia podobne do
omamowych. Psychiatria Polska 6, 933-949.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 7
IF w okresie publikacji: 1.480, MNiSW/KBN: 15 pkt.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania,
zaprojektowanie protokołu), zebraniu danych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych,
analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu
publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu
zrewidowanej wersji manuskryptu.
c. omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z
omówieniem ich ewentualnego wykorzystania.
Głównym celem przedstawionego cyklu publikacji było testowanie związków
dysfunkcjonalnego przetwarzania informacji (tzw. zniekształceń poznawczych) z objawami
psychotycznymi oraz doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych, które
występują u osób zdrowych psychicznie. Opierając się na podstawowych założeniach
hipotezy kontinuum psychozy (zobacz przegląd: Van Os et al., 2009), która wskazuje na
ciągły, niedychotomiczny charakter objawów psychotycznych, moje badania prowadziłem
zarówno wśród osób z rozpoznaniem schizofrenii (prace nr.: 2, 4, 6, 8, 9), osób z klinicznym
ryzykiem psychozy (praca nr. 3) oraz osób zdrowych psychicznie, które miewają okresowo
doświadczenia podobne do objawów psychotycznych (ang. psychotic-like experiences; PLEs)
(prace: 1, 2, 5, 6, 10, 11). Ponadto w cyklu prac uwzględniłem również badanie mające na
celu testowanie transdiagnostycznego charakteru związku wybranych zniekształceń
poznawczych z halucynacjami występującymi w przebiegu uzależnienia od alkoholu (praca
nr. 7).
Taki model badań pozwolił nie tylko na weryfikację hipotez o związkach
zniekształceń poznawczych z w pełni rozwiniętymi objawami psychotycznymi, które wiążą
się z dyskomfortem i wyraźnym spadkiem funkcjonowania, ale również pozwolił badać rolę
zniekształceń poznawczych na wczesnych etapach ich rozwoju i/lub predyspozycji do nich,
jak również weryfikował ich transdiagnostyczne znaczenie.
Główne pytanie badawcze dotyczyło związków między zniekształceniami
poznawczymi takimi jak monitorowanie źródła, przeskok do konkluzji, przekonania meta-
poznawcze, sztywność poznawcza czy uwaga nakierowana na poszukiwanie zagrożenia z
klinicznymi urojeniami i halucynacjami oraz z ich kontinuum (doświadczenia urojeniowe i
podobne do halucynacji; ang. delusion-like and hallucinatory-like experiences). W swoich
badaniach zaproponowałem również wyjaśnienie mechanizmów związków jaki mogą mieć
doświadczenia podobne do objawów psychotycznych z profilem osobowości poprzez badanie
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 8
mediacyjnej roli zniekształceń poznawczych. Ponadto w najnowszej pracy eksplorowałem
model wyjaśniający mediującą rolę zniekształceń poznawczych w związku między
niekorzystnymi, traumatycznymi wydarzeniami życiowymi a predyspozycją do psychozy
(praca nr 1). Pozwoliło to na ukazanie procesu kształtowania ryzyka psychozy w kontekście
dynamicznego związku między ekspozycją na trudne wydarzenia życiowe a
zniekształceniami poznawczymi. Bardziej szczegółowy kontekst teoretyczny oraz opis
prowadzonych prac i wniosków z nich płynących przedstawiłem poniżej. Skupiłem się na
opisie celu prowadzonego badania, skrótowej charakterystyce zastosowanych metod oraz
podsumowaniu najważniejszych wyników. Szczegółowe informacje wraz z dyskusją zawarte
są w opisywanych publikacjach.
Część badań wchodzących w skład cyklu realizowałem w ramach grantu MNiSW z
programu Iuventus Plus „Neuronalne korelaty aktywności wyobrażeniowej oraz różnicowania
wyobrażeń i rzeczywistości w schizofrenii. Badanie fMRI w paradygmacie monitorowania
źródła” (praca nr. 8), którego byłem kierownikiem. Najnowsze badania prezentowane w cyklu
realizowałem w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki z programu OPUS-12
„Interakcja pomiędzy traumą, osobowością a funkcjami poznawczymi jako predyktor
zwiększonego rozwoju psychozy w populacji osób w wieku 18 - 35 lat. Badanie
prospektywne”, którym obecnie kieruję. Dodatkowo w latach 2014 i 2015 moje badania
prezentowane w cyklu były wspierane przez Fundację Nauki Polskiej z programu START.
Większość badań realizowałem we współpracy z ośrodkami międzynarodowymi: prof.
Steffen Moritz, Department of Psychiatry and Psychotherapy, Medical University Center,
Hamburg-Eppendorf, Germany (publikacje nr. 2, 3, 8) oraz dr Todd Woodward z University
of British Columbia, Canada, (publikacja nr. 8); dr Ryan Balzan, School of Psychology,
Flinders University, South Australia, Australia (publikacje nr. 4); dr Matteo Cella, Institute of
Psychiatry, King’s College, London (wyjazd studyjny w ramach stypendium FNP, publikacja
nr. 5); dr Barnaby Nelson, Orygen, The National Centre of Excellence in Youth Mental
Health, The University of Melbourne, Australia (publikacje nr. 1 i 3) oraz krajowymi: dr hab.
Dorotą Frydecką z Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (publikacja
nr. 1) oraz dr Przemysławem Adamczykiem (Zakład Psychiatrii Środowiskowej, Collegium
Medicum, UJ) w ramach kierowanego przeze mnie Konsorcjum naukowo-badawczego oraz
dr Katarzyną Prochwicz, Instytut Psychologii UJ, Kraków (publikacje nr. 1, 2, 5 i 6).
Poniżej opisałem kontekst teoretyczny prezentowanego cyklu oraz poszczególne prace
własne. Opis prac własnych jest skrótowy. Pozwala na orientację w najważniejszych
wnioskach płynących z prac. Szczegółowe omówienie znajduje się w pracach dołączonych w
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 9
załącznikach, gdyż ich omówienie przekracza ramy autoreferatu. W razie wątpliwości i
dodatkowych pytań chętnie odpowiem drogą mailową: [email protected].
Omówienie cyklu publikacji1
1. Wprowadzenie
Przedmiotem moich badań są mechanizmy objawów psychotycznych oraz stany
psychiczne leżące na ich kontinuum. Objawy psychotyczne, kojarzone przede wszystkim ze
schizofrenią, należą do grupy doświadczeń psychicznych związanych ze znacznym
dyskomfortem (Ellett et al., 2017), spadkiem funkcjonowania społecznego (Favrod et al.,
2004), podejmowaniem prób samobójczych (Huang et al., 2017), używaniem substancji
psychoaktywnych (Libuy et al., 2017) czy w końcu z trudnościami w leczeniu (Elkis and
Buckley, 2016). Objawom psychotycznym od zawsze towarzyszy szczególne zainteresowanie
klinicystów (psychologów i psychiatrów) ze względu na ich „dziwaczność”, „niezwykłość”,
która do tej pory utrudniała ich intersubiektywne poznanie. Według Jaspersa (Jaspers, 1963b),
trudności w intersubiektywności wobec objawów psychotycznych utrudniały ich rozumienie i
leczenie za pomocą metod psychologicznych. W świetle prowadzonych od co najmniej
dwóch dekad badań pogląd ten nie znajduje uzasadnienia.
Mimo znaczącego wzrostu badań i wiedzy na temat mechanizmów leżących u
podłoża objawów psychotycznych w schizofrenii i innych zaburzeniach psychotycznych, ich
etiopatogeneza pozostaje nadal słabo poznana (zobacz przegląd: Tandon et al., 2008).
Konsekwencją tego stanu wiedzy jest przyjmowanie konwencji diagnozy zaburzeń
psychotycznych opartej o możliwe do względnie łatwego zaobserwowania objawy kliniczne,
najczęściej objawy psychotyczne. Kryteria diagnostyczne zawierają zoperacjonalizowaną listę
objawów [ICD-10; DSM-5], które dają się zaobserwować w postaci wypowiadanych sądów
(np. urojenia), zaburzeń spostrzegania (np. halucynacje), spłycenia afektu czy społecznej
izolacji. Takie podejście diagnostyczne jest trafne i rzetelne (Jakobsen et al., 2005), nie
uwzględnia jednak mechanizmów leżących u podłoża objawów klinicznych. Ze względu na
wysoką heterogeniczność klinicznego obrazu zaburzeń psychotycznych, niektórzy autorzy
sugerują badanie poszczególnych objawów i specyficznych dla nich mechanizmów (Bentall,
2013). Takie podejście zaowocowało modelami, które dostarczają wiedzy na temat
mechanizmów specyficznych dla poszczególnych objawów psychotycznych (Bentall, 1990;
Bentall et al., 2012; Freeman and Garety, 2014). Pozwala to na częściową redukcję problemu
1 Omówienie nie ma charakteru systematycznego przeglądu literatury. Celem jest nakreślenie kontekstu
prowadzonych przeze mnie badań i najważniejszych wniosków.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 10
heterogeniczności i zwiększa wartość eksplanacyjną modeli psychoz. W ramach podejścia
skoncentrowanego na specyficznych objawach psychoz, zainteresowaniem badaczy cieszą się
przede wszystkim główne objawy psychotyczne: urojenia i halucynacje.
Obok zmiany podejścia do badań zaburzeń psychotycznych i skupieniu się na
testowaniu homogenicznych objawów, zauważono również, iż rozwój zaburzeń
psychotycznych poprzedzony jest występowaniem klinicznych stanów ryzyka rozwoju
psychozy (ang. at high clinical risk; ultra high risk for psychosis) (Fusar-Poli et al., 2013).
Stany te charakteryzują się spadkiem funkcjonowania społecznego oraz dyskomfortem
psychicznym, ale objawy psychotyczne nie są w pełni rozwinięte (Yung et al., 2005). Stany
ryzyka są obecnie przedmiotem intensywnych badań, które doprowadziły do opracowania
kryteriów diagnostycznych pozwalających na ich rozpoznanie (Yung et al., 2005; Woods et
al., 2010). Jednocześnie, zgodnie z hipotezą kontinuum psychozy (Meehl, 1990; Van Os et
al., 2000), obserwuje się występowanie doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych
w populacji ogólnej (Van Os et al., 2000; Van Os et al., 2009; Kelleher and Cannon, 2011;
Linscott and Van Os, 2013).
Zarówno badania skoncentrowane na czynnikach związanych ze specyficznymi
objawami psychotycznymi, jak również badania w obszarze hipotezy kontinuum objawów
psychotycznych doprowadziły do wzrostu zainteresowania psychologicznymi mechanizmami
tej grupy objawów. Coraz więcej badań zwraca uwagę na znaczenie procesów
psychologicznych (szczególnie związanych z przetwarzaniem informacji) w rozwoju i
podtrzymywaniu objawów psychotycznych (Garety et al., 2001; Waters et al., 2012a;
Freeman and Garety, 2014; Moritz et al., 2017a). Wyniki tych badań stają w kontrze do
wczesnego Kraepelinoskiego i neo-krapelinowskiego rozumienia schizofrenii i zaburzeń
psychotycznych, jako uwarunkowanych przede wszystkim czynnikami biologicznymi.
Również wczesne analizy fenomenologiczne (np. Jaspers, 1963b) podkreślały, iż
dziwaczności, niezrozumiałości w kontekście biografii pacjenta i przewlekłość przeżyć
psychotycznych każe sądzić, iż mają one biologiczne uwarunkowanie. Dzięki rozwojowi
wiedzy w zakresie czynników psychologicznych, współczesne podejście do rozumienia
objawów psychotycznych (Howes and Murray, 2014) łączy wiedzę z zakresu czynników
biologicznych (np. geny), społecznych i psychologicznych. Modele te podkreślają
dynamiczną interakcję wymienionych czynników.
Hipotezy o znaczeniu czynników psycho-społecznych w rozwoju zaburzeń
psychotycznych wspierają również badania epidemiologiczne (Morgan et al., 2010; Bourque
et al., 2012; Dapunt et al., 2017; Morgan et al., 2017; Stilo et al., 2017). Szacuje się, iż w
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 11
ciągu życia zachorowalność na schizofrenię wynosi około 1%, zaś na inne zaburzenia
psychotyczne około 3%. W ciągu roku odnotowuje się około 31.7 (15.2 z rozpoznan
schizofrenii) nowych przypadków zaburzeń psychotycznych na 100 000 mieszkańców
(Kirkbride et al., 2012). Jak pokazują jednak badania epidemiologiczne zachorowalność na
zaburzenia psychotyczne, w tym schizofrenię, wykazuje duże zróżnicowanie (np., Kirkbride
et al., 2006), co może sugerować istotny udział czynników psycho-społecznych. Na przykład
wyniki najnowszego badania przeprowadzonego w Szwecji na ponad milionie osób wskazują,
iż wśród migrantów ryzyko nowych zachorowań na nieafektywne zaburzenia psychotyczne w
ciągu roku jest znacznie wyższe niż wśród osób urodzonych i mieszkających w Szwecji (80.4
przypadków/100 000 vs. 38.5/100 000) (Hollander et al., 2016). Najwyższe ryzyko nowych
zachorowań odnotowano wśród uchodźców 126.4/100 000. Inne badanie przeprowadzone
również wśród migrantów pokazuje, iż doświadczenie migracji związane jest z nadmierną
syntezą dopaminy, która związana jest z podatnością na objawy psychotyczne (Egerton et al.,
2017). Co interesujące, jednak nie wszystkie osoby, które narażone są na ekspozycję na
niekorzystne sytuacje życiowe (czynniki społeczne) i u których obserwuje się również
nadmierną syntezę dopaminy (czynniki biologiczne), rozwijają psychozę (Huttunen et al.,
2008; Egerton et al., 2017). W odpowiedzi na to pytanie pomocne może być lepsze
rozumienie roli i mechanizmów czynników psychologicznych związanych z powstawaniem
objawów psychotycznych.
W integracyjnym modelu (ang. an integrated sociodevelopmental-cognitve model)
(Howes and Murray, 2014) podkreślają, iż schizofrenia rozwija się w kontekście interakcji
predyspozycji genetycznych, czynników środowiskowych i dysfunkcjonalnego przetwarzania
informacji (zniekształcenia poznawcze). Zgodnie z tą perspektywą u podłoża nadmiernej
syntezy dopaminy, która związana jest z objawami psychotycznymi w przebiegu zaburzeń
psychotycznych (Heinz and Schlagenhauf, 2010; Murray, 2011) i stanami ryzyka psychozy
(Howes et al., 2011; Egerton et al., 2013), leży interakcja czynników genetycznych i
niekorzystnych wydarzeń życiowych. Istotne dla kontekstu prezentowanych w niniejszym
cyklu badań jest jednak to, iż analiza modelu Howesa i Murraya (2014) wskazuje, że
ostatecznie dla pojawienia się objawów psychotycznych (np. urojeniowych interpretacji)
znaczenie mają dysfunkcjonalne sposoby przetwarzania informacji. Potwierdzają to
obserwacje badawcze, które wskazują, iż sama ekspozycja na niekorzystne wydarzenia
życiowe czy też nadmierna synteza dopaminy nie warunkuje pojawienia się objawów
psychotycznych (Egerton et al., 2017). To co jest istotne, to czynniki związane z nadawaniem
znaczenia wydarzeniom krytycznym (np. zniekształcenia poznawcze), czy też anomaliom
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 12
percepcyjnym, które mogą towarzyszyć dysregulacji na poziomie biologicznym (Murray,
2011; Howes and Murray, 2014; Broyd et al., 2017). Jest to spójne z modelami poznawczymi,
które podkreślają rolę dysfunkcjonalnego przetwarzania informacji (tzw. zniekształcenia
poznawcze) oraz wydarzeń krytycznych w rozwoju zaburzeń psychotycznych (Garety et al.,
2001). Coraz więcej badań empirycznych łączy zniekształcenia poznawcze z urojeniami
(Freeman and Garety, 2014; Gaweda and Prochwicz, 2015; Gaweda et al., 2017b) i
halucynacjami (Ditman and Kuperberg, 2005; Brunelin et al., 2007; Waters et al., 2012a;
Gaweda et al., 2013). Badania wskazują, że zniekształcenia poznawcze nie tylko towarzyszą
objawom klinicznym, ale mają znaczenie również w procesie ich rozwoju (Broome et al.,
2007; An et al., 2010; Eisenacher et al., 2015; Eisenacher et al., 2016).
Prezentowany cykl badań własnych miał na celu pogłębienie wiedzy w zakresie związków
wybranych zniekształceń poznawczych z objawami psychotycznymi, uwzględniając ich
znaczenie nie tylko w przypadku w pełni wykształconych objawów klinicznych, ale również
w przypadku rozwoju ryzyka psychozy w modelu zwiększonej częstości doświadczeń
podobnych do objawów psychotycznych u osób zdrowych psychicznie. Niewiele badań
rozpatruje znaczenie zniekształceń poznawczych dla kształtowania ryzyka psychoz w
szerszym kontekście ich związków z cechami osobowości oraz niekorzystnymi wydarzeniami
życiowymi. Celem części prac prezentowanych w cyklu było również uzupełnienie tej
wiedzy. Taki układ badań pozwolił uzupełnić wiedzę o związki zniekształceń poznawczych z
kontinuum doświadczeń psychotycznych z jednej strony oraz opisać ten związek w szerszym
kontekście – profilu osobowości oraz ekspozycji na trudne wydarzenia środowiskowe.
1.1. Modele poznawcze objawów psychotycznych
Wczesne analizy fenomenologiczne objawów psychotycznych doświadczanych przez
pacjentów z rozpoznaniem psychoz schizofrenicznych prowadzone przez Karla Jaspersa
(1963) prowadziły do wniosku, iż rozumienie i leczenie tej grupy objawów za pomocą metod
psychologicznych jest niemożliwe. Pogląd ten wynikał przede wszystkim z przypisywanej
przez Jaspersa znacznej roli procesowi intersubiektywności w rozumieniu doświadczeń
pacjentów. Według autora, dziwaczność i niezrozumiałość doświadczeń psychotycznych
utrudniała, a wręcz uniemożliwiała intersubiektywność. W konsekwencji, według Jaspersa,
niemożliwe było wyjaśnianie doświadczeń w kontekście mechanizmów psychologicznych.
Jak można jednak zauważyć każde doświadczenie psychiczne posiada gradację
intensywności, a obserwowane zmiany jakościowe są jej konsekwencją. Na przykład fobia
społeczna, która zgodnie z międzynarodowymi systemami diagnostycznymi (DMS-5, ICD-
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 13
10) klasyfikowana jest jako zaburzenie psychiczne, może być rozumiana jako spektrum
doświadczeń o różnej intensywności – od niewielkiego niepokoju w sytuacjach społecznych,
który towarzyszy w niektórych sytuacjach większości ludziom, poprzez odczuwaną
nieśmiałość w kontaktach społecznych, aż do klinicznych stanów znacznie utrudniających
codzienne funkcjonowanie (kliniczny stan fobii społecznej). Większość poznawczych modeli
zaburzeń psychicznych skonstruowana jest wokół obserwacji tej gradacji oraz próby
rozumienia mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za wzrost intensywności
danego doświadczenia.
Podobnie w obrębie doświadczeń psychotycznych zwraca się uwagę na to, iż mają one
płynny, niedychotomiczny (dychotomia: obecne vs nieobecne), charakter (Van Os et al.,
2000; Van Os et al., 2009; Linscott and Van Os, 2013). Oznacza to, podobnie jak w innych
grupach zaburzeń psychicznych, że można obserwować gradację ich nasilenia na kontinuum.
W przypadku osób, które chorują na zaburzenia psychotyczne przejście nastąpiło najczęściej
od wzmożonej wyrazistości wyobraźni, nastawień ksobnych, złudzeń percepcyjnych, poprzez
zwiewne halucynacje słuchowe, aż po w pełni ukształtowane objawy spełniające kliniczne
kryteria zaburzeń psychotycznych (zobacz przegląd: Fusar-Poli et al., 2013).
Co ważne, większość osób doświadczających złudzeń percepcyjnych czy doświadczeń
podobnych do objawów psychotycznych nigdy nie rozwija zaburzeń psychotycznych, jak
również innych zaburzeń psychicznych (Zammit et al., 2013). Większość osób w stanie
klinicznego ryzyka psychozy, u których obserwuje się objawy kliniczne nie osiągające
nasilenia pozwalającego na rozpoznanie zaburzeń psychotycznych, nie rozwija psychozy
(Fusar-Poli et al., 2012a; Fusar-Poli et al., 2013). Mimo to, obserwuje się pewne
podobieństwo między stanami klinicznej psychozy, stanami klinicznego ryzyka rozwoju
psychozy oraz osobami zdrowymi psychicznie, które miewają doświadczenia podobne do
objawów psychotycznych (Rössler et al., 2011; Fusar-Poli et al., 2013). Podobieństwa te
dotyczą zarówno mechanizmów biologicznych (Howes et al., 2011; Drakesmith et al., 2015),
jak również psychologicznych (Rössler et al., 2011; Gaweda and Prochwicz, 2015; Gawęda et
al., 2018).
Obserwacje te były podstawą do skonstruowania modeli poznawczych objawów
psychotycznych (Garety et al., 2001), które oparte są o obserwacje mechanizmów związanych
z „przechodzeniem” z jednego stanu kontinuum (np. anomalii percepcyjnych) do w pełni
ukształtowanych objawów, które są przedmiotem zainteresowania klinicystów. Większość
poznawczych modeli psychoz dotyczy objawów psychotycznych, halucynacji (Waters et al.,
2012a) i urojeń (Freeman and Garety, 2014), a ich podstawowym założeniem jest twierdzenie,
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 14
iż u podłoża objawów leżą dysfunkcje w zakresie przetwarzania informacji (zniekształcenia
poznawcze). Modele poznawcze psychoz są obecnie pozytywnie weryfikowane przez badania
empiryczne (Ditman and Kuperberg, 2005; Waters et al., 2012b; Freeman and Garety, 2014;
Ross et al., 2015), jak również badania kliniczne pokazujące, iż interwencje prowadzące do
redukcji zniekształceń poznawczych wywierają jednocześnie pozytywny efekt na redukcję
objawów psychotycznych (Moritz et al., 2014).
W ogólnym modelu objawów psychotycznych Profesor Philippa Garety i in. (2002)
podkreślają, iż pojawiające się anomalie percepcyjne (np. złudzenia percepcyjne) są
powszechne i same w sobie nie stanowią ryzyka rozwoju psychozy. To co powoduje, iż
anomalie te są intensyfikowane i zaczynają być dla osoby ich doświadczających niepokojące
to dysfunkcjonalne przetwarzanie informacji oraz zmiany afektywne, które im towarzyszą. W
modelach poznawczych objawów psychotycznych istotna jest interakcja pomiędzy
predyspozycją, ekspozycją na wydarzenie krytyczne oraz zniekształceniami poznawczymi i
zmianami afektywnymi. Garety i in. (2002) przypisuje duże znaczenie zewnętrznej atrybucji,
przeskokowi do konkluzji oraz deficytom w zakresie poznania społecznego. Coraz więcej
badań potwierdza związki wymienionych zniekształceń poznawczych z zaburzeniami
psychotycznymi i ich kontinuum (Lincoln et al., 2010; Green et al., 2015; Ross et al., 2015).
Zgodnie z podejściem opartym na badaniu specyficznych mechanizmów poszczególnych
objawów, aby lepiej zrozumieć związek zniekształceń poznawczych z psychozą, należy
rozpatrywać osobno ich związki z urojeniami i omamami. Mimo, iż w rzeczywistości objawy
te często współwystępują, istnieją przesłanki z badań procesów poznawczych, które sugerują,
iż mogą one mieć specyficzne dla danego objawu mechanizmy (Bentall et al., 2012; Waters et
al., 2012a; Gaweda et al., 2013; Freeman and Garety, 2014).
1.1. Modele poznawcze halucynacji
Halucynacje definiowane jako spostrzeżenie, któremu nie towarzyszy odpowiednia
stymulacja przez bodziec zewnętrzny, występują u około 75% pacjentów z rozpoznaniem
schizofrenii. Zgodnie z hipotezą kontinuum, obserwuje się, iż w populacji ogólnej około 5%
osób zdrowych psychicznie doświadcza regularnie halucynacji, a kolejne kilkanaście do
kilkudziesięciu procent (zależnie od rodzaju doświadczeń) miewa doświadczenia podobne do
halucynacji (Linscott and Van Os, 2013). Najczęściej występującymi halycunacjami są
doświadczenia w modalności słuchowej, dlatego też większość modeli halucynacji dotyczy
halucynacji słuchowych.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 15
Współczesne modele poznawcze halucynacji (zobacz przegląd: Waters et al., 2012a)
są rozwinięciem zaproponowanego w latach 80-tych modelu Chrisophera Fritha (Frith and
Done, 1988), który wskazywał, iż objawy te są wynikiem deficytów w zakresie procesów
monitorowania własnych stanów psychicznych (ang. self-monitoring). W wyniku tych
deficytów pacjent doświadcza własnych stanów psychicznych (np. myśli), jako pochodzących
od zewnętrznych źródeł (np. obcych). Podobny model zaproponował Richard Bentall (1990),
który odwoływał się do procesów monitorowania źródła opisanych przez Marcię Johsnon
(Johnson and Raye, 1981). W swojej koncepcji Johnson wskazywała, iż monitorowanie
źródła jest aktywnym procesem poznawczym odpowiedzialnym za rozpoznawanie źródła
posiadanych informacji (Johnson et al., 1993). Johnson wyróżniła trzy rodzaje monitorowania
źródła: 1. Różnicowanie między dwoma źródłami zewnętrznymi; 2. Różnicowanie między
źródłem zewnętrznym, a wewnętrznym (ang. reality monitoring; np. ja vs inni); 3.
Różnicowanie między dwoma źródłami wewnętrznymi (ang. self-monitoring; np.
wypowiedzenie słowa vs. wyobrażanie tego aktu). Autorka wskazywała, iż podłożem błędów
monitorowania źródła mogą być zarówno trudności w kodowaniu informacji, jak również
deficyty w zakresie atrybucji źródła (Johnson et al., 1993).
Badania monitorowania źródła w halucynacjach słuchowych wskazują przede
wszystkim na trudności w różnicowaniu między źródłem zewnętrznym a wewnętrznym
(zobacz przegląd: Ditman and Kuperberg, 2005; Waters et al., 2012b)
1.2. Modele halucynacji: w kierunku badań własnych
Wyniki przeglądów literatury wskazują, iż większość badań prowadzonych w modelu
monitorowania źródła w schizofrenii pozwalała na testowanie różnicowania między
wydarzeniami generowanymi przez obiekt zewnętrzny (np. eksperymentator), a tymi
generowanymi przez badanych (Ditman and Kuperberg, 2005; Larøi and Woodward, 2007;
Waters et al., 2012b). Ponadto większość badań dotyczyło modalności słuchowej
(wypowiadane vs. słuchane słowa). Niejasne pozostawało czy inne rodzaje monitorowania
źródła są również związane ze schizofrenią oraz jej poszczególnymi objawami. Szczególnie
istotne pozostawało pytanie czy halucynacje związane są z deficytem, który jest specyficzny
dla danej modalności, czy też raczej związane są z deficytem centralnym (Frith, 1992),
niezależnym od modalności halucynacji.
Dlatego też w ramach pracy doktorskiej (2009-2011) przygotowałem adaptację
zadania testującego różne rodzaje monitorowania źródła jednocześnie wykraczającego poza
modalność słuchową. Wyniki badań z pracy doktorskiej wykazały, iż pacjenci z
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 16
rozpoznaniem schizofrenii znacznie częściej popełniali błędy w zakresie różnicowania
wyobrażanych i wykonywanych rzeczywiście prostych czynności fizycznych (ang. action
self-monitoring) oraz w zakresie różnicowania sposobu prezentowania czynności (słowo vs
obrazek) (Gawęda et al., 2012). Badanie to pozwoliło na sformułowanie wniosku, iż osoby z
rozpoznaniem schizofrenii mają uogólnioną tendencję do popełniania błędów monitorowania
źródła. Ze względu jednak na charakter projektu doktorskiego niemożliwe było testowanie
specyficznej roli deficytów w różnicowaniu wyobrażeń i rzeczywistości z objawami
psychotycznymi.
Znaczenie deficytów w różnicowania między własnymi stanami psychicznych (Ja) a
innymi osobami (obiektami) było opisywane na wczesnych etapach rozwoju psychiatrii przez
Bleulera pod terminem transitivism. Deficyty te łączono z zaburzeniami granic ego, które jak
uważano dawały podłoże do rozwoju objawów klinicznych, głównie psychotycznych,
schizofrenii. Rozwój koncepcji monitorowania źródła doprowadził do lepszego rozumienia
objawów psychotycznych, w szczególności halucynacji. Frith and Done (1988) przedstawili
model, w którym postawili hipotezę, iż u podłoża objawów pozytywnych (halucynacji oraz
niektórych typów urojeń) leżą deficyty w zakresie monitorowania przebiegu czynności
psychicznych. Frith i Done (1988) pisali, iż omamy słuchowe i niektóre urojenia są
doświadczeniami, w których pacjenci „mówią do siebie, ale żywią przekonanie, iż to co
mówią pochodzi z zewnątrz” (str. 438). Modele te dały początek inspirującym badaniom,
które testowały poznawcze mechanizmy objawów psychotycznych, które przez długi czas
uważano za niemożliwe do psychologicznej interpretacji.
Pierwsze prace empiryczne weryfikujące poznawcze modele (Frith and Done, 1988;
Bentall, 1990; Frith, 1992) wskazywały, iż pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii wykazują
deficyty w zakresie różnicowania źródła (Bentall et al., 1991; Brébion et al., 1996; McGuire
et al., 1996; Morrison and Haddock, 1997; Vinogradov et al., 1997; Keefe et al., 1999).
Halucynacje słuchowe łączono szczególnie ze specyficznym błędem monitorowania źródła,
który polega na przypisywaniu stanom wewnętrznym (np. wypowiadane słowo) zewnętrznej
atrybucji (np. powiedział to ktoś inny) (np. Baker and Morrison, 1998; Brunelin et al., 2006;
Anselmetti et al., 2007; Woodward et al., 2007). Wyniki badań wskazujące na znaczenie
opisywanego deficytu monitorowania źródła i jego związki z halucynacjami słuchowymi były
potwierdzone przez meta-analizy (Waters et al., 2012b; Brookwell et al., 2013). Niektóre
badania wskazywały również na związki deficytów w zakresie monitorowania źródła z
urojeniami (Allen et al., 2004) czy objawami dezorganizacji (Mammarella et al., 2010).
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 17
Co więcej, wydaje się również, iż deficyty monitorowania źródła stanowią poznawczy
czynnik ryzyka rozwoju psychozy. Sugerują to badania pokazujące wzrost błędów
monitorowania źródła wśród krewnych osób chorujących na schizofrenię (Brunelin et al.,
2007), osób w stanie klinicznego ryzyka psychozy (Johns et al., 2010) oraz osób zdrowych
psychicznie mających doświadczenia podobne do objawów psychotycznych (Peters et al.,
2007).
Jak wspomniano, większość badań dotyczy monitorowania źródła w zakresie
modalności słuchowej. Niewiele badań testuje jednocześnie dwa lub więcej rodzaje
monitorowania źródła, tak aby możliwe było weryfikowanie czy istnieje specyficzny typ i
rodzaj błędów monitorowania źródła związanych z objawami psychotycznymi. W kontekście
objawów psychotycznych, jednym z najrzadziej badanych typów monitorowania źródła jest
różnicowanie między wyobrażeniami a rzeczywistością. Istnieją jednak przesłanki
empiryczne (Peters et al., 2007; Mammarella et al., 2010) oraz płynące z analiz
fenomenologicznych (Rasmussen and Parnas, 2015), iż pacjenci doświadczający objawów
psychotycznych, mogą mieć trudności w różnicowaniu rzeczywistości i wyobrażeń. Co
więcej, w większości badań błędy monitorowania źródła nie są rozpatrywane w szerszym,
meta-poznawczym kontekście, który pozwoliłby na określanie świadomości popełnianych
przez pacjentów błędów. Jest to istotny mechanizm, który może wpływać na to, w jakim
zakresie popełniane błędy wpływają na zachowanie (Moritz et al., 2003; Moritz et al., 2006).
Celem prowadzonych przeze mnie badań monitorowania źródła było uzupełnienie
wiedzy o związkach różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości z halucynacjami słuchowymi
oraz klinicznym ryzykiem psychozy. W moich badaniach starałem się również odpowiedzieć
na pytanie czy deficyty obserwowane w kontekście schizofrenii występują również u osób
doświadczających halucynacji w przebiegu innych zaburzeń (uzależnienie od alkoholu).
Pozwoliło to na sprawdzenie czy monitorowanie źródła może być transdiagnostycznie
związane z halucynacjami.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 18
1.2.1. Związki z halucynacjami słuchowymi w przebiegu schizofrenii (badanie nr 8)
ARTYKUŁ NR 8
1. Cel pracy
Celem pierwszego badania było testowanie związków błędów różnicowania wyobrażeń i
rzeczywistości z halucynacjami słuchowymi w przebiegu schizofrenii.
Podstawowym celem pracy była odpowiedź na pytania:
- czy deficyty w zakresie różnicowania rzeczywiście wykonywanych i wyobrażanych
czynności fizycznych różnicują osoby chorujące na schizofrenie, które mają aktywne
halucynacje od tych, które nie mają halucynacji;
- czy istnieje specyficzny rodzaj monitorowania źródła związanego z halucynacjami
słuchowymi?
- czy istnieje specyficzny błąd monitorowania źródła, który związany jest z halucynacjami
słuchowymi?
- czy ewentualne błędy monitorowania źródła, mogą być wynikiem uogólnianych trudności
poznawczych?
- czy i jakie deficyty w zakresie pewności poznawczej (procesy meta-poznawcze) obserwuje
się podczas wykonywania zadania monitorowania źródła u osób z halucynacjami
słuchowymi?
- czy deficyty monitorowania źródła są specyficzne dla halucynacji czy są również związane z
innymi objawami?
2. Metoda
W celu odpowiedzi na postawione pytania badawcze zbadano trzy grupy osób: 1. Osoby z
diagnozą schizofrenii, które miały aktywne halucynacje w okresie 7 dni poprzedzające
badanie (n= 28); 2. osoby z diagnozą schizofrenii, które nie miały aktywnych halucynacji
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 19
słuchowych (n= 26) oraz osoby zdrowe psychiczne (n= 34). Grupy dobrano pod względem
płci, wieku oraz lat nauki. Jednocześnie grupy klinicznie nie różniły się między sobą pod
względem ilości hospitalizacji i długości trwania choroby. Co istotne, nie było również różnic
między grupami klinicznymi w zakresie objawów schizofrenii, wyłączając objawy
psychotyczne, gdzie spodziewano się różnic międzygrupowych. Tab 1. prezentuje
charakterystykę grupy.
Tabela 1. Charakterystyka grup badawczych.
Schizophrenia group
Variables With AHs
(n= 28)
Without AHs
(n= 26)
Healthy
group
(n= 34)
Statistics
Sex [m/f] 20/8 19/7 18/16 χ2(2)= 3.88, p> 0.1
Age 35.18 (11.43) 35.15 (9.22) 33.21
(11.33) F(2, 87)= 0.30, p> 0.7
Years of formal
education 11.51 (1.08) 11.70 (0.85)
11.91
(1.35) F(2, 87)= 0.88, p> 0.4
Number of
hospitalization 9.95 (14.08) 5.37 (5.23) - t(52)= 1.23, p> 0.2
Duration of
psychosis 11.31 (9.05) 10.43 (8.05) - t(52)= 0.31, p> 0.7
Antypsychotics All patients All patients
PANSS
P3 item
(hallucinations) 3.89 (0.99) 1.23 (0.42) - t(52)= 2.66, p< 0.001
Positive 20.14 (5.91) 13.23 (4.85) - t(52)= 6.91, p< 0.001
Negative 17.53 (5.54) 18.11 (6.94) - t(52)= 0.57, p> 0.7
Disorganized 20.17 (6.24) 18.61 (5.84) - t(52)= 1.56, p> 0.3
Excitement 14.75 (3.19) 13.80 (2.56) - t(52)= 0.94, p> 0.2
Emotional distress 18.39 (4.97) 16.42 (4.90) - t(52)= 1.96, p> 0.15
PANSS total rating 66.25 (10.99) 58.61 (11.76) - t(52)= 7.63, p= 0.02
PANSS total – P3
item 62.35 (10.56) 57.38 (11.74) - t(52)= 4.97, p> 0.1
Do oceny monitorowania źródła w badaniu wykorzystano zadanie Action Memory Task
(Moritz et al., 2009), które pozwala na jednoczesną ocenę różnicowania między dwoma
źródłami zewnętrznymi (czynności prezentowane obrazkowo vs. słownie) oraz dwoma
źródłami wewnętrznymi (czynność wykonywana vs. wyobrażana). Jednocześnie zadanie to
pozwala na ocenę rozpoznawania czy dana czynność była w ogóle prezentowana (ang. old-
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 20
new recognition) oraz pewność poznawczą swoich decyzji. Poniżej zamieszczono graficzną
ilustrację przebiegu eksperymentu. Szczegółowy opis w publikacji nr 8 (Gawęda i in., 2013).
W fazie zapamiętywania badani mieli zadanie wyobrażać (czerwona ramka) lub wykonać
(zielona ramka) proste czynności fizyczne. Po 10 minutach odroczenia następowała faza
przypominania.
3. Wyniki i omówienie
Nasze badanie dostarczyło interesujących wyników dla rozumienia poznawczych
mechanizmów związanych z halucynacjami słuchowymi w schizofrenii i spotkało się z
dobrym przyjęciem recenzentów. Dzięki zastosowaniu złożonego zadania poznawczego,
które pozawala na szeroką ocenę parametrów monitorowania źródła wraz z oceną pewności
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 21
poznawczej możliwe było testowanie specyficznych błędów i ich związków z halucynacjami.
Po pierwsze, wyniki sugerują specyficzny rodzaj monitorowania źródła związanego z
halucynacjami. Osoby z halucynacjami słuchowymi istotnie częściej popełniały błędy w
zakresie różnicowania wyobrażanych i wykonywanych czynności, przy jednoczesnym braku
różnic w zdolności do rozróżniania między czynnościami prezentowanymi słownie i
obrazkowo. Po drugie, obserwowano specyficzny rodzaj błędu różnicowania wyobrażeń i
rzeczywistości. Pacjenci doświadczający halucynacji słuchowych popełniali istotnie częściej
błędy polegające na rozpoznaniu czynności wyobrażanej, jako rzeczywiście wykonywanej.
Co istotne, obserwowano jednocześnie brak różnic między grupami klinicznymi w ilości
błędnych rozpoznań czynności wykonywanych, jako wyobrażanych. Wreszcie błędy
monitorowania źródła były tylko i wyłącznie związane z halucynacjami - analiza korelacji
wykazała brak istotnych związków z urojeniami.
Praca ta, opublikowana w Schizophrenia Research, jako jedna z pierwszych wskazuje
na istotną rolę błędnego rozpoznawania wyobrażeń jako rzeczywistości w halucynacjach
słuchowych. Uzyskane wyniki są zgodne z analizami fenomenologicznymi wskazującymi
trudności w zakresie różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości w schizofrenii (Rasmussen
and Parnas, 2015). Również prace empiryczne zwracały uwagę, iż pacjenci ze schizofrenią
mają trudności w różnicowaniu wyobrażeń i rzeczywistości (Mammarella et al., 2010;
Gawęda et al., 2012). Niektórzy autorzy łączyli te deficyty z halucynacjami (Franck et al.,
2000). Jednak nasza praca wykazała jednocześnie, iż deficyty te są jednocześnie
specyficznym typem monitorowania źródła związanym wybiórczo z doświadczeniem
halucynacji słuchowych. Inaczej niż w poprzednich badaniach (Franck et al., 2000; see a
review: Waters et al., 2012b), wykazaliśmy, iż halucynacje słuchowe nie tylko wiążą się z
deficytami monitorowania źródła w modalności specyficznej dla ich modalności (słuchowa).
Należy również zauważyć, iż mimo, że pacjenci z obu grup klinicznych istotnie
częściej popełniali błędy w zakresie różnicowania prezentowanych wcześniej czynności od
czynności nowych od osób zdrowych psychicznie, to jednak nie było między grupami
klinicznymi w tym zakresie różnic. Nie wykazano również różnic między grupami
klinicznymi w zakresie zapominania prezentowanych czynności, choć jednocześnie obie
grupy kliniczne istotnie częściej od grupy kontrolnej zapominały zarówno wyobrażane, jak i
wykonywane czynności. Wyniki tych ogólnych wskaźników są istotne z punku widzenia
związków monitorowania źródła z halucynacjami. Widać bowiem wyraźnie, iż ogólnie
pacjenci ze schizofrenią mają większe trudności od osób zdrowych psychicznie w zakresie
różnicowania nowych od wcześniej prezentowanych czynności, zapominania czynności oraz
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 22
różnych parametrów monitorowania źródła. Wyniki te są zgodne z badaniami wskazującymi
na istotne znaczenie deficytów poznawczych w schizofrenii (Bora and Murray, 2013). Jednak
jedynie jeden typ monitorowania źródła i błędów z nim związanych okazał się być związany z
halucynacjami słuchowymi, co wskazuje, iż błędy te nie są związane z ogólnym osłabieniem
funkcjonowania poznawczego.
Analiza pewności poznawczej wykazała, iż pacjenci ze schizofrenią, w obu grupach,
częściej niż osoby z grupy kontrolnej popełniali błędy przy jednoczesnej wysokiej pewności
poznawczej. Wyniki badań wskazują, iż najczęściej błędnym odpowiedziom towarzyszy
niższy poziom pewności. U pacjentów chorujących na schizofrenie tendencja ta wydaje się
być odwrócona (Moritz et al., 2003; Moritz et al., 2006; Gawęda et al., 2012), co sugeruje
trudności w zakresie regulacji meta-poznawczej. Wyższa pewność błędnych odpowiedzi nie
była jednak związana z halucynacjami słuchowymi, ani urojeniami. Zaobserwowano jednak
dodatni związek z nasileniem ogólnego dyskomfortu emocjonalnego.
1.2.2. Związki z halucynacjami w przebiegu uzależnienia od alkoholu (badanie nr 7)
ARTYKUŁ NR 7
1. Cel pracy
Obserwacja związków halucynacji słuchowych w przebiegu schizofrenii ze specyficznym
błędem monitorowania źródła polegającym na błędnym rozpoznawaniu wyobrażeń jako
rzeczywistości prowadziła do pytania czy błąd ten może mieć charakter transdiagnostyczny.
Niektóre badania wskazują na związki błędów monitorowania źródła z halucynacjami
obserwowanymi poza kontekstem schizofrenii (Minzenberg et al., 2006). Na przykład osoby z
chorobą Parkinsona doświadczające halucynacji wyrokowych wykazywały więcej błędów
monitorowani źródła (Barnes et al., 2003). Podobnie prace prowadzone wśród osób zdrowych
psychicznie wskazują na związki doświadczeń podobnych do halucynacji i błędów
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 23
monitorowania źródła (Peters et al., 2007). Wyniki tych badań wskazują, iż błędy
monitorowania źródła i ich związek z halucynacjami mogą mieć charakter transdiagnostyczny
(Waters et al., 2012a). Nadal jednak niewiele prac podejmuje to zagadnienie.
Celem kolejnej pracy było zbadanie czy błędy monitorowania źródła obserwowane we
wcześniejszym badaniu w kontekście halucynacji słuchowych w przebiegu schizofrenii
(Gawęda i in., 2013) występują również u osób mających historię halucynacji w przebiegu
uzależnienia od alkoholu. Inaczej niż w poprzedniej pracy wykorzystaliśmy obserwacje, iż
mimo, że występowanie halucynacji najsilniej związane jest z błędami monitorowania źródła,
to również błędy monitorowania źródła stanowią poznawczy czynnik ryzyka (Brunelin et al.,
2007; Peters et al., 2007). Badanie pacjentów uzależnionych od alkoholu w trakcie epizodu
psychotycznego mogłoby być utrudnione dlatego też zdecydowaliśmy się na badania
monitorowania źródła jako czynnika związanego z ryzykiem halucynacji (np. historią ich
występowania w przeszłości).
Do tej pory jedynie jedna praca na niewielkiej próbie pacjentów podejmowała badanie
monitorowania źródła u osób uzależnionych (Weingartner et al., 1996), wskazując, iż można
wyróżnić grupę pacjentów z trudnościami w monitorowaniu źródła oraz taką, która nie ma
tych trudności. Jednak praca Weingartena i in. (1996) nie odnosiła wyników do nasilenia
obecnych lub wcześniejszych objawów. Nasza praca była pierwszym badaniem związków
monitorowania źródła z halucynacjami w przebiegu uzależnienia od alkoholu.
2. Metoda
Badanie obejmowało trzy grupy badawcze: 1. Pacjenci uzależnieni od alkoholu, którzy
kiedykolwiek w przebiegu uzależnienia doświadczali halucynacji (n= 29); 2. Pacjenci
uzależnieni od alkoholu, którzy nigdy nie mieli doświadczenia halucynacji (n= 29); 3. Osoby
zdrowe psychicznie (n= 24). Historię występowania halucynacji badano za pomocą
skonstruowanego na potrzeby badania wywiadu. Większość pacjentów doświadczało
wielomodalnych halucynacji. Grupy były dobrane pod względem płci i wieku. Nie było
różnic między grupami klinicznymi pod względem długości trwania uzależnienia czy też
czasem trwania najdłuższego okresu abstynencji w ostatnich 2 latach. Pacjenci z historią
halucynacji mieli jednak więcej powikłań somatycznych, niż pacjenci bez historii halucynacji.
Tab 2. Prezentuje charakterystykę grup.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 24
Tabela 2. Characterystyka grup.
Alcoholics
Variables
History of
Hallucinations
(n= 29)
M (SD)
No History of
Hallucinations
(n= 29)
M (SD)
Healthy
group
(n= 24)
M (SD)
Statistics
Gender [male/female] 27/2 26/3 17/7 χ2(2)= 5.87, p> 0.05
Age 41.69 (10.62) 43.21 (9.66) 39.96
(12.13)
F(2, 79)= 0.60, p>
0.05
Age of the first alcohol
intoxication 16.21 (2.23) 17.86 (4.00) -
t(2,56)= 1.89, p>
0.05
The longest abstinence
during past two years
[in months]
8.42 (8.89) 7.03 (5.44) - t(2, 56)= 0.71,
p>0.05
The longest alcoholic
bender
[in months]
4.73 (5.39) 4.03 (6.37) - t(2, 56)= 0.66,
p>0.05
Number of alcohol
detoxifications 3.25 (3.38) 1.29 (0.98) - (2,79)=10.29, p<0.01
Number of patients
hospitalized in psychiatric
ward
10 (34.8%) 4 (13.8%) - χ2(1)= 3.43, p=0.06
Number of patients
attempted suicide 14 (50%) 12 (42.9%) - χ2(1)=0.28, p> 0.05
Somatic complication 23 (79.3%) 13 (44.8%) - χ2(1)=7.32, p< 0.01
Polyneuropathy 1 (3.4%) 0 (0%) - χ2(1)=1.08, p> 0.05
Pancreatic inflammation 1 (3.4%) 2 (6.8%) - χ2(1)= 0.35, p> 0.05
Hypertension 6 (20.7%) 1 (3.4%) - χ2(1)= 4.06, p< 0.05
Liver damage 6 (20.7%) 1 (3.4%) - χ2(1)=4.06, p< 0.05
Cardiac arrhythmia 2 (6.8%) 6 (20.7%) - χ2(1)=2.32, p> 0.05
Coronary artery disease 2 (6.8%) 1 (3.4%) - χ2(1)=0.35, p> 0.05
Do pomiaru monitorowania źródła wykorzystano zadania Action Memory Task (Moritz et al.,
2009), które opisano przy okazji omawiania wcześniejszej pracy (Gaweda i in., 2013,
publickacja nr 8). Analizowano podobne parametry monitorowania źródła oraz pewności
poznawczej.
3. Wyniki i omówienie
Pracę opublikowano w prestiżowym czasopiśmie Psychological Medicine, gdzie nasze
badanie spotkało się z zainteresowaniem redakcji (prof. Robin Murray) oraz recenzentów.
Wyniki po raz pierwszy wskazywały na istotną rolę procesów monitowania źródła w
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 25
predyspozycji do halucynacji u osób uzależnionych od alkoholu. Co niezwykle interesujące,
wyniki naszego badania były zaskakująco zbieżne z wcześniejszymi badaniami
prowadzonymi wśród osób z halucynacjami słuchowymi w schizofrenii (Gawęda i in., 2013;
praca nr 8). Osoby mające historię halucynacji wykazywały bowiem specyficzny rodzaj
deficytów monitorowania źródła. Grupa pacjentów z historią halucynacji popełniała istotnie
częściej błąd polegający na rozpoznawaniu wyobrażanych czynności jako rzeczywiście
wykonywanych. Jednocześnie nie zaobserwowano innych różnic między grupami klinicznymi
w popełnianych błędach monitorowania źródła. Należy jednocześnie zauważyć, iż pacjenci z
historią halucynacji, inaczej niż pacjenci bez halucynacji, istotnie częściej niż osoby zdrowe
popełniały błąd polegający na rozpoznawaniu nowych, nieprezentowanych czynności jako
wykonywanych. Recenzenci zwracali uwagę, iż ogólna tendencja pacjentów z halucynacjami
do rozpoznawania czynności jako wykonywanych mogła mieć wpływ na wzrost
obserwowanych błędów monitorowania źródła. Jednak w zaproponowanym przez nas modelu
analizy danych fałszywe rozpoznawanie nowych czynności jako wykonywanych było
kontrolowane. Dlatego też obserwowany przez nas specyficzny typ błędu nie był wynikiem
żadnej konkretnej strategii „zgadywania” odpowiedzi pacjentów czy też osłabienia funkcji
poznawczych.
Podobnie jak w poprzedniej pracy tendencja do nadmiernej subiektywnej pewności
poznawczej, co do błędnych odpowiedzi, nie była związana z występowanie halucynacji. Jak
jednak można zauważyć obie grupy kliniczne częściej były bardziej pewne błędnych
odpowiedzi niż osoby zdrowe psychicznie.
Najważniejszym wnioskiem płynącym z omawianej pracy jest obserwacja związków
błędnego rozpoznawania wyobrażeń jako rzeczywistości z halucynacjami w przebiegu
uzależnienia od alkoholu. Praca dostarcza zatem empirycznej weryfikacji hipotez o
transdiagnostycznej roli monitorowania źródła w halucynacjach (Waters et al., 2012a), po raz
pierwszy w kontekście uzależnienia od alkoholu.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 26
1.2.3. Deficyty monitorowania źródła a stan klinicznego ryzyka psychozy (badanie nr 3).
ARTYKUŁ NR 3
1. Cel pracy
Kolejna praca stanowi kontynuację badań nad znaczeniem monitorowania źródła w
objawach psychotycznych. Przeprowadzenie opisywanego tutaj badania było możliwe dzięki
nawiązaniu przeze mnie kontaktu z największym i pionierskim ośrodkiem z Melbourne w
Australii (Orygen Youth Center) zajmującym się wczesnym rozpoznawaniem stanów ryzyka
rozwoju psychoz. Dzięki tej współpracy możliwa była rekrutacja osób z klinicznym ryzykiem
rozwoju psychozy weryfikowanym w centrum Orygen na podstawie kryteriów wywiadu
diagnostycznego CAARMS (Yung et al., 2005; Jaracz et al., 2012). Podstawowym celem
pracy było testowanie hipotez o związkach błędów monitorowania źródła, w szczególności
różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości, z wczesnymi etapami rozwoju ryzyka psychozy
oraz z pierwszym epizodem psychozy.
Jeden z pierwszych zespołów pracujących systematycynie nad zagadneniem stanów
ryzyka był powołany przez Pata McGorriego i Alison Young w 1994 roku w klinice
wczesnych stanów prodromalnych (PACE, Personal Assessment and Crisis Evaluation)
(Yung et al., 2007). Koncepcja stanów ryzyka związana jest z obserwacjami, iż rozwój
psychozy poprzedzony jest przez występowanie, często niespecyficznych objawów. Oceniane
retrospektywnie objawy te określane są objawami prodromalnymi, a ich występowanie
potwierdza retrospektywnie 80%-90% pacjentów (Yung and McGorry, 1996). Z kolei
obserwowane u osób, które jeszcze nigdy nie rozwinęły w pełni zaburzeń psychotycznych
grupę tych objawów nazywa się stanami ryzyka rozwoju psychozy. Poniżej zilustrowano
przebieg rozwoju psychozy ze stanami ryzyka.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 27
Stany ryzyka rozwoju psychozy odnoszą się do stanów klinicznych, w których
obserwuje się pogorszenie funkcjonowania w związku z doświadczanymi subklinicznymi
objawami psychotycznymi. Objawy nie osiągają nasilenia w stopniu pozwalającym rozpoznać
zaburzenia psychotyczne i często wiążą się z potrzebą poszukiwania pomocy. Jednocześnie
ich czas trwania jest krótszy, a remisja następuje często spontanicznie bez włączania leków
przeciwpsychotycznych. Mimo, iż stany ryzyka mają znaczenie kliniczne, szacuje się, że w
ciagu roku psychoze rozwija jedynie 22% osob w stanie ryzyka, zas w ciągu trzech lat 36%
(zobacz przegląd: Fusar-Poli et al., 2013). Dlatego też rośnie zainteresowanie poszukiwania
mechanizmów odpowiedzialnych za rozwój stanów ryzyka i objawów z nimi związanych,
które pozwoliłyby na zwiększenie możliwości przewidywania rozwoju psychozy.
Niewiele jest badań testujących znaczenie monitorowania źródła w populacji osób z
grupy ryzyka. Niektóre badania wskazują, iż deficyty w zakresie monitorowania źródła mogą
wiązać się ze stanami rozwoju ryzyka psychoz (Johns et al., 2010). Nie podejmowano jednak
badań testujących różnicowanie wyobrażeń i rzeczywistości, które jak wiadomo z naszych
wcześniejszych badań (Gaweda i in., 2013, 2014) ma znaczenie w objawach psychotycznych,
których stany subkliniczne są niezbędne do diagnozy stanów ryzyka psychoz.
Podobnie jak w poprzednich pracach (Gawęda i in., 2013, 2014) próbowaliśmy
odpowiedzieć na pytanie czy stany ryzyka psychoz wiążą się ze specyficznym rodzajem
błędów monitorowania źródła czy też błędy te mają bardziej uogólniony charakter.
Próbowaliśmy odpowiedzieć również na pytanie o regulację meta-poznawczą, poprzez
Źródło: Fusar-Poli et al. (2013). The psychosis high risk state: a comprehensive state-of-the-art. Review. JAMA Psychiatry 70, 107-120.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 28
badanie pewności poznawczej towarzyszącej podejmowanym decyzjom w zadaniu
monitorowania źródła.
2. Metoda
Badanie prowadzono od 2015 roku w ośrodku w Orygen Youth Center, University of
Melbourne, Australia we współpracy z dr Barnaby Nelsonem. W badaniu wzięło udział 36
pacjentów spełniających kryteria stanów ryzyka psychoz, 25 pacjentów z rozpoznaniem
pierwszego epizodu psychozy oraz 33 osoby zdrowe psychicznie. Podczas rekrutacji badane
grupy dobrano pod względem płci i wieku. Ostatecznie grupa osób z pierwszym epizodem
psychozy była nieznacznie starsza od grupy ryzyka psychoz. Szczegółowa charakterystyka
badanych grup znajduje się poniżej w tabeli.
Do badania monitorowania źródła wykorzystano to samo zadanie Action Memory Task
(Moritz et al., 2009), które użyto w poprzednich badaniach (Gawęda i in., 2013, 2014). Na
potrzeby badania przygotowano angielskie tłumaczenie wszystkich czynności i odpowiedzi.
Spośród 36 osób z grupy stanów ryzyka psychozy (UHR, utrra-high risk) 25 pacjentów
spełniała kryteria attentuated psychosis syndrome (APS), który charakteryzuje się
subklinicznym występowaniem objawów psychotycznych i spadkiem funkcjonowania
społecznego. Dodatkowo 8 osób spełniała kryteria APS i jednocześnie było krewnymi osób
chorującymi na schizofrenię. Trzy osoby spełniały kryteria APS w przeszłości oraz kryteria
BLIPS.
Tabela 3. Charakterystyka grup.
UHR
(n= 36)
FEP
(n= 25)
CON
(n= 33) Statistics
Gender [male/female] 17/19 15/10 11/22 χ2(2)= 4.13,
p= 0.13
Age 19.17 (2.76) 20.36 (2.16) 20.27 (2.11)
F(2, 91)=
2.54, p=
0.08
The highest education
level
(Years of formal
education)
11.72
(0.56)
11.96
(0.19)
11.78
(0.42)
F(2, 91)=
2.42, p=
0.09
Antipsychotics 2 patients
(2nd generation)
13 patients
(2nd generation) - -
Chlorpromazine
equivalents
mg/day
133.33
(0.00)
405.98
(175.04) - -
N of patients taking
antidepressants 23 12 - -
BPRS total rating 49.00 (8.05) 50.94 (14.58) 26.00 (2.68)
F(2, 77)=
62.63, p=
0.000
N of patients with 34 22 - -
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 29
3. Wyniki i omówienie
Po raz pierwszy nasza praca wskazuje na występowanie trudności w zakresie
różnicowania wyobrażeń od rzeczywistości na wczesnych etapach rozwoju psychozy. Jak
wskazują wyniki badania deficyty w zakresie tego typy monitorowania źródła stanowią
poznawczy czynnik ryzyka rozwoju objawów psychotycznych. Istotne z punku widzenia
wcześniejszych opisanych badań, błędy te pojawiają się u osób, które nie mają w pełni
rozwiniętych objawów klinicznych (np. bardzo często zachowany jest krytycyzm do
objawów; nasilenie objawów jest mniejsze).
W zgodzie z wcześniejszymi badaniami prowadzonymi wśród osób z halucynacjami w
przebiegu schizofrenii (Gawęda i in., 2013, praca nr 8) i uzależnieniem od alkoholu (Gawęda
i in., 2014, praca nr 7), wyniki z niniejszego badania pokazują specyficzny rodzaj
popełnianego błędu – błędne rozpoznawanie wyobrażeń jako rzeczywistości w obu grupach
klinicznych. Mimo, iż pacjenci z grupy ryzyka popełniali nieznacznie więcej błędów tego
rodzaju, nie wykazano istotnych statystycznie różnic między dwoma grupami klinicznymi.
Zatem zarówno u pacjentów z pełni rozwiniętymi objawami, jak również u osób z grupy
ryzyka obserwowano podobny deficyt. Jednocześnie, mimo, iż pacjenci w stanie ryzyka
rzadziej od osób zdrowych rozpoznawali poprawnie sposób prezentacji czynności, nie
wykazano różnic między grupowych w popełnianych błędach w tym typie monitorowania
źródła. Wydaje się zatem, iż pacjenci w stanie ryzyka oraz osoby w pierwszym epizodzie
psychotycznym mają specyficzne trudności w zakresie monitorowania źródła.
hallucinations
N of patients with
delusions 32 22 - -
CAARMS Total scores 12.58 (3.62) 17.05 (2.96) 2.12 (2.52)
F(2,
82)=144.97,
p= 0.000
UHR status
APS 25 - - -
APS+TR 8 - - -
APS+BLIPS 2 - - -
TR 1 - - -
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 30
Analiza pewności poznawczej dostarczyła wyniki wskazujące na trudności w zakresie
regulacji meta-poznawczej, które występują już w stanie ryzyka psychozy. Pacjenci z obu
grup klinicznych popełniający błędy byli jednocześnie znacznie bardziej ich pewni niż osoby
z grupy klinicznej. Jest to spójne z badaniami pokazującymi, iż deficyty w zakresie procesów
meta-poznawczych, w tym regulacji w zakresie pewności poznawczej, mogą być istotnym
czynnikiem poznawczym związanym z ryzykiem rozwoju psychozy (Eisenacher et al., 2015;
Eisenacher et al., 2016; Cotter et al., 2017).
Inaczej niż w badaniach prowadzonych wśród osób z przewlekłą schizofrenią (Gawęda et
al., 2012; Gaweda et al., 2013), nie obserwowano osłabienia czułości w zakresie różnicowania
nowych i starych czynności u osób z ryzykiem rozwoju psychoz i osób z pierwszym
epizodem psychozy. Brak różnic międzygrupowych w zakresie różnicowania wcześniej
prezentowanych czynności od czynności nowych oraz brak różnic w innych, ogólnych
parametrach zapamiętywania sugeruje, iż obserwowane deficyty monitorowania źródła nie są
związane z ogólnym osłabieniem funkcji poznawczych.
Wszyscy pacjenci z grupy ryzyka doświadczali subklinicznych objawów klinicznych,
podobnie większość pacjentów z grupy pierwszego epizodu psychozy. Dlatego też
niemożliwy był podział pacjentów na grupę osób bez halucynacji i grupę osób z
halucynacjami, aby rzetelnie odnieść uzyskane wyniki do objawów.
Jedną z istotnych kwestii poruszanych przez recenzentów była heterogeniczność ryzyka
rozwoju psychozy. Rzeczywiście, mimo iż stany ryzyka są coraz dokładniej
operacjonalizowane w ramach kryteriów diagnostycznych potwierdzanych w wywiadach
klinicznych, obserwuje się znaczne zróżnicowanie psychopatologii tych stanów. Szczególne
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 31
zróżnicowanie obserwuje się w zakresie dynamiki i rokowania stanów ryzyka psychozy. Ilość
osób doświadczających stanów ryzyka rozwoju psychozy, która rozwija zaburzenia
psychotyczne waha się od 22% w 12 miesięcznej obserwacji do 36% w okresie 36 miesięcy
(Fusar-Poli et al., 2013). Badania wskazują, iż dodatkowe czynniki takie jak: zaburzenia
poznawcze (Fusar-Poli et al., 2012b) czy eskpozycja na wydarzenia traumatyczne (Bechdolf
et al., 2010; Thompson et al., 2014) zwiększają ryzyko rozwoju psychozy wśród tej grupy
osób. Na omawianym etapie nasze badanie pozbawione było obserwacji follow-up, zatem
niemożliwe było stwierdzenie czy obserwowane stany ryzyka pozwalają przewidywać rozwój
psychozy. W konsekwencji niemożliwe było również określenie czy deficyty monitorowania
źródła, które jak pokazano łączą się ze stanami ryzyka psychozy oraz pierwszym epizodem
psychoz, są również związane z przejściem ze stanów ryzyka w stan pełnej psychozy. Do tej
pory nie prowadzono takich badań. Jednak ze względu na to, iż nadal kontynuujemy zbieranie
danych do omawianego projektu w ciągu około 6 miesięcy możliwe będzie opracowanie
wyników z podłużnej obserwacji. Pozwoli to odpowiedzieć na pytanie czy błędy
rozpoznawania wyobrażeń jako rzeczywistości nie tylko przewidują stan ryzyka psychozy, ale
również rozwój w pełni ukształtowanych zaburzeń psychotycznych w tej grupie.
2. Modele urojeń – w kierunku badań własnych
Obok halucynacji słuchowych jednymi z najczęstszych objawów psychotycznych są
urojenia. Należą one do grupy zaburzeń treści myślenia, które definiowane są jako fałszywe
przekonania, niespójne z przekazem kulturowym, podtrzymywane z dużą pewnością mimo
dowodów, które je negują. Definicja ta jest niedoskonałym kompromisem, zawiera w sobie
jednak istotę tego, jak współcześnie rozumie się tę grupę objawów. Należy jednak pamiętać,
iż w swoich klasycznych pracach Jaspers zwracał uwagę, iż u podłoża urojeń leżą zmiany w
strukturze doświadczenia, które związane są ze zmianą doświadczania świata (Jaspers,
1963a). To co zostaje zmienione to relacja podmiotu ze światem, która nie da się zredukować
do prostego sądu urojeniowego. Tak definiowane, prawdziwe urojenia, Jaspers
przeciwstawiał ideom urojeniowym, które wydają się bliższe współczesnemu rozumieniu
urojeń jako przede wszystkim zaburzeń treści myślenia. Podczas, gdy według Jaspersa,
prawdziwe urojenia, pozostają poza zasięgiem wyjaśniania ich za pomocą mechanizmów
psychologicznych, drugi typ daje się z łatwością do nich, jak i do historii życia, odnosić.
Współczesne poznawcze modele urojeń łączą zarówno próby poszukiwania zmian w
strukturze doświadczenia (np. anomalie percepcyjne; skłonność do nadmiernego nadawania
znaczeń, ang. aberrant salience), jak również w procesach podejmowania decyzji (ang.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 32
reasoning). Z tym, że należy zaznaczyć, iż procesy związane z podejmowaniem decyzji są
znacznie częściej reprezentowane w badaniach poznawczych mechanizmów urojeń (Garety et
al., 2001; Dudley et al., 2015).
Jak już wspominałem wcześniej, hipoteza zakładająca kontinuum doświadczeń
urojeniowych jest istotną przesłanką dla psychologicznego rozumienia tej grupy objawów.
Obecnie nie ma wątpliwości, iż podobnie jak w przypadku halucynacji, również urojenia w
różnym nasileniu oraz sądy leżące na ich kontinuum można obserwować w populacji ogólnej
(Peters et al., 1999; Linscott and Van Os, 2013). Nastawienia urojeniowe, które mogą
wyrażać się w nieufności, poczuciu zagrożenia ze strony innych osób, przypisywaniem
wrogich intencji innym osobom są częstym doświadczeniem zdrowych osób. Niektóre osoby
zdrowe psychicznie mogą mieć również czasami wrażenie, iż inni znają ich myśli, że myśli są
w jakiś sposób kontrolowane lub też, że część myśli, nie należy do nich. Większość tych
stanów nie ma znaczenia klinicznego i może być wzmacniane przez przekaz kulturowy
(Cicero et al., 2017a).
Główną przesłanką do prowadzenia badań zniekształceń poznawczych w modelu
kontinuum urojeń były wnioski płynące z badań, które wskazywały, iż podobne
zniekształcenia, które związane są z urojeniami w kontekście klinicznym, obserwuje się u
osób z doświadczeniami podobnymi do urojeń (Ross et al., 2015). Interesowały mnie
szczególnie dwa rodzaje dysfunkcjonalnych sposobów przetwarzania informacji: przeskok do
konkluzji (Ross et al., 2015) oraz dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze (Cotter et al.,
2017). Rola tych tendencji poznawczych w urojeniach i innych objawach psychotycznych
oraz stanach leżących na ich kontinuum jest coraz lepiej poznana.
2.1. Znaczenie przeskoku do konkluzji
Współcześnie większość modeli poznawczych urojeń skonstruowana jest wokół
procesów podejmowania decyzji (Garety et al., 2001; Freeman et al., 2002; Moritz et al.,
2017b) oraz związanych z nimi zaburzeniami. Pod koniec lat 80-tych zespół Philippy Garety
wskazał, iż u podłoża urojeń mogą leżeć tendencje do zbyt pochopnego podejmowania
decyzji (Huq et al., 1988). Obecnie model ten zaowocował linią badań oraz niezależnych
meta-analiz (Dudley et al., 2015; Ross et al., 2015; McLean et al., 2017), które wyraźnie
wskazują, iż podejmowanie decyzji w oparciu o niewystarczającą ilość informacji jest istotnie
związana z doświadczeniem urojeń. Tendencję tę w literaturze nazywa się przeskokiem do
konkluzji (ang. jumping to conclusions). Choć na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło,
iż tendencja ta związana jest nie tylko z urojeniami, ale zaburzeniami psychicznymi w ogóle,
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 33
to niektóre badania wskazują, iż przeskok do konkluzji jest związany przede wszystkim
właśnie z urojeniami (So et al., 2016). Co ważne, badanie eksperymentalne przeskoku do
konkluzji obejmują zadania, które są neutralne ze względu na treści psychotyczne.
Najczęściej wykorzystuje się zadania angażujące myślenie probabilistyczne, w których
zadaniem osoby badanej jest zdecydowanie, z którego z dwóch pojemników pochodzą
losowane ziarenka. Wcześniej osoba badana zna jedynie proporcje dwóch kolorów ziarenek w
dwóch pojemnikach. Na przykład w pojemniku A znajduje się 80 czerwonych i 20 zielonych
ziarenek, podczas gdy w pojemniku B proporcje te są odwrócone. W tego typu zadaniach
około polowa pacjentów podejmuje decyzje zaledwie po wylosowaniu jednego ziarenka (w
porównaniu do ok 25% osób zdrowych) (Falcone et al., 2014). Wyniki badań sugerują
również związek przeskoku do konkluzji z doświadczeniami podobnymi do urojeń u osób
zdrowych psychicznie (meta-analiza: Ross et al., 2015).
Urojenia stanowią objaw niejednorodny pod względem treści i formy. Mimo, iż
związki przeskoku do konkluzji z urojeniami są dobrze udokumentowane, niejasne jest z
jakim wymiarem urojeń związana jest opisywana tendencja. Ponadto niewiele badań
testowało znaczenie przeskoku do konkluzji łącznie z innymi zniekształceniami poznawczymi
dla kontinuum psychozy. Celem pracy nr 4 była odpowiedź na pierwsze pytanie, zaś praca nr
6 podejmowała znaczenie zniekształceń poznawczych, w tym przeskoku do konkluzji, w
kontinuum urojeń.
2.1.1. Związki psychologicznych wymiarów urojeń z przeskokiem do konkluzji (badanie nr 4)
ARTYKUŁ NR 4
1. Cel pracy
Podstawowym celem badania była odpowiedź na pytanie z jakimi psychologicznymi
wymiarami urojeń związany jest przeskok do konkluzji. Wcześniejsze badanie zespołu Garety
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 34
et al. (2005) wskazywało, iż to zniekształcenie poznawcze szczególnie związane jest z
poznawczym wymiarem urojeń, a więc pewnością poznawczą co do treści urojeń. Co więcej,
w większości badań przeskok do konkluzji był rozpatrywany pojedynczo, bez związków z
innymi zniekształceniami poznawczymi (McLean et al., 2017). Dlatego też celem niniejszego
badania była szersza ocena zniekształceń poznawczych, które mogą mieć znaczenie w
psychozie. Pozwoliło to na testowanie na ile specyficznym zniekształceniem poznawczym dla
urojeń jest przeskok do konkluzji. Jednocześnie ocenialiśmy psychologiczne wymiary
halucynacji i ich związki ze zniekształceniami poznawczymi. Pozwoliło to na weryfikację czy
i jeśli tak to jakie zniekształcenia poznawcze są specyficzne dla badanych objawów
psychotycznych. Zagadnienia te pozostają mało zbadanie w literaturze.
2. Metoda
W celu odpowiedzi na postawione pytania badawcze zebraliśmy stosunkowo liczną grupę
badanych osób z rozpoznaniem schizofrenii (n= 167), które doświadczały urojeń (n= 127) i
halucynacji (n= 92) w trakcie badania.
Psychologiczne wymiary halucynacji oraz urojeń oceniane były za pomocą Skali do
Oceny Objawów Psychotycznych (PSYRATS), w polskiej wersji, której jestem autorem
(Gawęda, 2012). Skala PSYATS pozwala na ocenę trzech wymiarów halucynacji, na które
składają się 1. Właściwości fizyczne; 2. Przekonanie na temat głosów; 3. Reakcje
emocjonalne oraz dwóch wymiarów urojeń: 1. Poznawczy i 2. Emocjonalny. Każdy z
wymiarów oceniany jest za pomocą pytań w wywiadzie strukturyzowanym.
Zniekształcenia poznawcze oceniano za pomocą skali zniekształceń poznawczych CBQp
(ang. Cognitive Biases Questionnaire for Psychosis) (Peters et al., 2014), która pozwala na
ocenę: 1. Przeskoku do konkluzji; 2. Intencjonalizacji; 3. Katastrofizacji; 4. Myślenia
dychotomicznego; oraz 5. Wnioskowania na podstawie emocji.
3. Wyniki i omówienie
Wyniki badania związków badanych pięciu zniekształceń poznawczych z wymiarami
urojeń i halucynacji wskazują, iż jedynie przeskok do konkluzji był istotnie związany z
ogólnym nasileniem urojeń (r= 0.38, p< 0.001) oraz ich emocjonalnym wymiarem (r= 0.41,
p< 0.001). Jednocześnie wyraźnie widać, iż ogólne nasilenie halucynacji oraz poszczególnych
ich wymiarów związane było ze wszystkimi zniekształceniami poznawczymi, a najsilniej z
internacjonalizacją oraz myśleniem dychotomicznym. Przeskok do konkluzji był związany z
ogólnym nasileniem halucynacji oraz ich emocjonalnym wymiarem, choć należy zauważyć,
iż był to słabszy związek w porównaniu do urojeń.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 35
Istotnych danych dostarczyła jednak analiza regresji, w której przy analizie związków
zniekształceń poznawczych z urojeniami kontrolowano nasilenie halucynacji i odwrotnie,
przy analizie związków z halucynacjami kontrolowano urojenia. Wyniki tej analizy
potwierdziły wyłączny związek przeskoku do konkluzji z poznawczym i emocjonalnym
wymiarem urojeń. Jednocześnie przy kontrolowaniu nasilenia urojeń, jedynie
intencjonalizacja i dychotomiczne myślenie związane były z emocjonalnym wymiarem
halucynacji. Przeskok do konkluzji nie był istotnym predyktorem.
Prezentowane wyniki są spójne z wnioskami płynącymi z meta-analiz, które wskazują
na istotną rolę przeskoku do konkluzji w urojeniach (Dudley et al., 2015; Ross et al., 2015; So
et al., 2016; McLean et al., 2017). Istotnym wkładem prezentowanego badania jest
jednoczesna ocena innych zniekształceń poznawczych. Pozwoliło to na wykazanie, iż
przeskok do konkluzji jest specyficznym zniekształceniem poznawczych związanym z
emocjonalnym i poznawczym wymiarem urojeń. Jednocześnie, intencjonalizacja i myślenie
dychotomiczne związane jest z emocjonalnym wymiarem halucynacji.
2.1.2. Związki przeskoku do konkluzji z kontinuum urojeń (badanie nr 6).
ARTYKUŁ Nr 6
1. Cel
Przeskok do konkluzji jest tendencją poznawczą, która jak pokazano we
wcześniejszym badaniu (Gaweda et al., 2017b, badanie własne nr 4) oraz badaniach innych
autorów wiąże się wybiórczo z nasileniem urojeń (So et al., 2016). Jak jednak wskazują
badania ta tendencja poznawcza może być również markerem predyspozycji do urojeń,
zarówno w grupie klinicznej, jak również wśród osób zdrowych psychicznie (Warman et al.,
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 36
2007; Freeman et al., 2008). Nie jest jednak jasne na ile specyficznym zniekształceniem dla
kontinuum doświadczeń urojeniowych może być przeskok do konkluzji. Dlatego też
przeprowadziliśmy badanie, którego celem była odpowiedź na te pytania. Podobnie jak w
badaniu nr 4 (Gawęda i in., 2017) zbadaliśmy różne zniekształcenia poznawcze. Tym razem
jednak testowaliśmy ich związki z doświadczeniami podobnymi do urojeń u osób zdrowych
psychicznie oraz u pacjentów z klinicznymi urojeniami.
2. Metody
Spośród 266 osób zdrowych psychicznie wybrano dwie grupy. Pierwsza składała się z
osób o 25% najwyższych wynikach na Skali Urojeń (ang. Peters Delusional Inventory, PDI)
(Peters et al., 1999; Prochwicz and Gawęda, 2015)) (n= 57), druga zaś składała się z 25%
osób (n= 53) o najniższych wynikach w tej skali. Pozostałe dwie grupy stanowiły osoby z
rozpoznaniem schizofrenii, z których jedna grupa doświadczała aktywnych urojeń w trakcie
badania (n= 57), podczas gdy druga grupa nie miała takich doświadczeń (n= 35). Badane
grupy różniły się pod względem wieku, dlatego też zmienna ta była kontrolowana podczas
analiz różnic międzygrupowych.
Nasilenie doświadczeń podobnych do urojeń oceniano za pomocą skali PDI.
Wykorzystano polską adaptację skali, której jestem współautorem (Prochwicz i Gawęda,
2015). PDI zawiera pytania dotyczące częstości występowania różnych doświadczeń
podobnych do urojeń.
Do oceny zniekształceń poznawczych wykorzystano skalę Zniekształceń
Poznawczych w Psychozie (ang. Cognitive Biases Questionnaire for Psychosis, CBQp)
(Peters et al., 2014). CBQp zawiera 32 stwierdzania, scenariusze zawierające różne sytuacje,
w których osoba badana musi ustosunkować się co do przewidywanej reakcji. Reakcje osób
badanych klasyfikowane są w 5 grupach zniekształceń poznawczych: intencjonalizacji;
myślenia dychotomicznego; przeskoku do konkluzji; myślenia emocjonalnego (ang.
emotional reasoning).
3. Wyniki i omówienie
Niewiele jest badań w literaturze przedstawiających porównanie różnych
zniekształceń poznawczych wśród osób o różnym ryzyku urojeń, zawierających zarówno
grupę kliniczną, jak również grupę osób zdrowych psychicznie. Jak wydać na
przedstawionych poniżej wynikach, intensywność większości zniekształceń poznawczych
rośnie wraz z nasileniem objawów.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 37
Widoczne jest to w przypadku intencjonalizacji, myślenia dychotomicznego oraz
myślenia emocjonalnego. Pacjenci z aktywnymi urojeniami mieli istotnie wyższe wyniki od
pacjentów ze schizofrenią bez urojeń we wszystkich z tych zniekształceniach poznawczych.
Nasilenie katastrofizacji i przeskoku do konkluzji różnicowało grupy o niskiej i wysokiej
częstotliwości doświadczeń podobnych do urojeń. Widać jednocześnie, iż osoby zdrowe o
wysokich wynikach na skali urojeń miały bardzo podobny wynik w nasileniu przeskoku do
konkluzji do osób z rozpoznaniem schizofrenii, które miały urojenia. Sugeruje to, iż przeskok
do konkluzji może być najbardziej związany z predyspozycją do urojeń i jest obserwowany
zarówno wśród osób zdrowych, jak również w grupie klinicznej, która doświadcza urojeń.
Analiza regresji wskazała, iż w grupie osób zdrowych częstość doświadczeń
urojeniowych związana była przede wszystkim z nasileniem przeskoku do konkluzji (β=
0.24, p< 0.001) oraz katastrofizacji (β= 0.23, p< 0.001). Jednocześnie pewność poznawcza
związana z doświadczeniami urojeniowymi związana była wybiórczo jedynie z przeskokiem
do konkluzji (β= 0.27, p< 0.001). W przypadku objawów klinicznych, nasilenie objawów
psychotycznych związane było przede wszystkich z katastrofizacją. Jednocześnie poznawczy
wymiar urojeń, podobnie jak w poprzednich badaniach (Garety et al., 2005; Gaweda et al.,
2017b), związany był jedynie z przeskokiem do konkluzji (β= 0.28, p< 0.05).
Wyniki pracy są spójne z obserwacjami wskazującymi na znaczenie zniekształceń
poznawczych (Peters et al., 2014), w szczególności przeskoku do konkluzji (McLean et al.,
2017), w urojeniach i ich kontinum. Warto jednocześnie zaznaczyć, iż wyniki sugerują, że
częstotliwość doświadczania objawów podobnych do psychotycznych wśród osób zdrowych
psychicznie może być również związana z rozmyślaniem o negatywnych skutkach zdarzeń
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 38
(katastrofizacja), co jest spójne z badaniami wskazującymi na znaczącą rolę zamartwiania się
w rozwoju oraz podtrzymywaniu urojeń (Hartley et al., 2014; Freeman et al., 2015).
2.1.3. Różnicowanie stanów kontinuum objawów psychotycznych na podstawie zniekształceń
poznawczych (badanie nr 2).
ARTYKUŁ NR 2
1. Cel
Celem kolejnej pracy było przygotowanie krótkiego narzędzia przesiewowego, które
pozwalałoby na różnicowanie osób zdrowych psychicznie o wysokim nasileniu doświadczeń
psychotycznych od osób z diagnozą zaburzeń psychotycznych oraz zaburzeń depresyjnych w
oparciu o badanie zniekształceń poznawczych. Narzędzie przygotowano w oparciu o
kwestonariusz Davos Assessment of Cognitive Biases (DACOBS) (van der Gaag et al., 2013),
który pozwala na badanie zarówno zniekształceń poznawczych charakterystycznych dla
zaburzeń psychotycznych, jak również deficytów poznania społecznego oraz innych funkcji
poznawczych. Dodatkowo skala DACOBS pozwala na testowanie reakcji behawioralnych
związanych z występującymi zniekształceniami poznawczymi. Wybór tego narzędzia
podyktowany był jego szerokim zakresem oceny różnych parametrów poznawczych, co
pozwoliło na realizowanie celu poszukiwania najbardziej czułych itemów i podskal, które
pozwoliłyby na różnicowanie populacji klinicznej.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 39
2. Metoda
Badanie obejmowało łącznie 1860 osób zdrowych psychicznie, 105 pacjentów z
rozpoznaniem schizofrenii oraz 56 pacjentów z rozpoznaniem depresji. Wszystkie grupy
oceniane było pod względem nasilenia zniekształceń poznawczych oraz objawów.
Osoby zdrowe psychiczne obejmowały grupę 1207 osób, wśród których przeprowadzono
analizę czynnikową skali DACOBS. Druga, niezależna grupa osób zdrowych psychicznie (n=
653) posłużyła do przeprowadzenia konfirmacyjnej analizy czynnikowej rozwiązania, które
uzyskano z wcześniejszej próby.
Pacjenci oceniani byli pod względem nasilenia objawów schizofrenii za pomocą wywiadu
klinicznego PANSS oraz Skali Depresji Becka (BDI). Wśród 52 osób z rozpoznaniem
schizofrenii dodatkowo oceniano funkcje poznawcze za pomocą podstawowych testów
neuropsychologicznych.
Przeprowadzono analizy czynnikowe skali DACOBS oraz analizę dyskryminacyjną skali.
Dodatkowo wśród osób z rozpoznaniem schizofrenii przeprowadzono analizę związków
wycinków uzyskanych na skali DACOBS z funkcjami poznawczymi.
3. Wyniki i omówienie
Przeprowadzone badania na tak znacznej próbie osób zdrowych pozwoliło na
szczegółową analizę właściwości skali DACOBS oraz przygotowanie przesiewowego
narzędzia do oceny zniekształceń poznawczych, które pozwalałyby na różnicowanie stanów
psychicznych w obrębie kontinuum psychoz. Przeprowadzone analizy pozwoliły zredukować
42 itemową skalę do 18 pytań przy zachowaniu podobnych właściwości psychometrycznej
skali oryginalnej (Bastiaens et al., 2013; van der Gaag et al., 2013). Uzyskano 4-czynnikowe
rozwiązanie, które pozwala na ocenę błędów atrybucji, subiektywnych skarg poznawczych,
problemów w zakresie poznania społecznego oraz zachowań zabezpieczających. Rozwiązanie
czynnikowe zaprezentowano poniżej.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 40
Analiza dyskryminacyjna pokazała, iż skala DACOBS-18 charakteryzuje się bardzo dobrymi
parametrami różnicowania osób z grupy klinicznych psychoz (schizofrenia) od osób
zdrowych psychicznie. Analiza dyskryminacyjna pozwoliła wyłonić punkt odcięcia (37.5) w
całkowitym wyniku na skali DACOBS-18, który pozwolił na uzyskanie zadowalających
parametrów w zakresie czułości (99.1%), jak również specyficzności (74.3%). Jak wykazano,
najlepsze właściwości dyskryminacyjne posiadała skala błędów atrybucji oraz skala
zachowań zabezpieczających. Sugeruje to, iż zjawisko wysokiego nasilenie tendencji do
atrybucji zewnętrznej oraz jednoczesne posługiwanie się rozbudowanym repertuarem
zachowań zabezpieczających pozwala na różnicowanie osób z rozpoznaniem schizofrenii od
osób zdrowych psychicznie. Wynik analizy dyskryminacyjnej przedstawiono poniżej.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 41
Interesujących danych dotyczących właściwości dyskryminacyjnych skali DACOBS-
18 dostarczyły porównania międzygrupowe. Wykazaliśmy, iż szczególnie skala dotycząca
nasilenia zachowań zabezpieczających (ang. safety behaviors) pozwala na różnicowanie
grupy osób z wysoką częstością doświadczeń psychotycznych oraz osób z depresją od grupy
pacjentów ze schizofrenią. Jak pokazano, osoby o niskim nasileniu doświadczeń podobnych
do psychotycznych miały istotnie mniej zachowań zabezpieczających od wszystkich
pozostałych grup – osób z wysoką częstością tych doświadczeń, osób z rozpoznaniem
schizofrenii oraz depresji. Jednocześnie osoby z wysoką częstością doświadczeń podobnych
do objawów psychotycznych oraz pacjenci z depresją mieli istotnie mniej zachowań
zabezpieczających od osób z rozpoznaniem schizofrenii. We wszystkich pozostałych skalach
osoby z niskim nasileniem doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych
wykazywały istotnie mniej zniekształceń poznawczych od pozostałych grup. Brak różnic
między grupami klinicznymi i grupą osób z wysoką częstością doświadczeń podobnych do
objawów psychotycznych sugeruje, iż grupę kliniczną różnicują jedynie zachowania
zabezpieczające.
Wyniki analiz regresji wskazują, iż z doświadczeniami podobnymi do objawów
psychotycznych (urojeń i halucynacji) szczególnie związane były wymiary błędów atrybucji
oraz zachowań zabezpieczających. Podobny wynik uzyskano na grupie pacjentów
chorujących na schizofrenię. Wynik ten jest spójny z linią badań wskazujących na udział
błędów atrybucji, szczególnie tendencji do zewnętrznych atrybucji (Brookwell et al., 2013;
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 42
Thompson et al., 2013), w rozwoju objawów psychotycznych. Dodatkowo wskazano, iż
subiektywne skargi poznawcze mogą być związane z wymiarem negatywnym doświadczeń
podobnych do objawów psychotycznych.
Podsumowując, omawiane badanie pozwoliło na przygotowanie skali, która umożliwia
przesiewową ocenę zniekształceń poznawczych mających znaczenie dla rozwoju objawów
psychotycznych. Jednocześnie obserwacja zwiększonego nasilenia zachowań
zabezpieczających, w postaci unikania kontaktów społecznych czy miejsc publicznych, jako
reakcja na zniekształcenia poznawcze, może mieć szczególne znacznie w różnicowaniu
klinicznych stanów psychozy. Zachowania zabezpieczające oraz błędy atrybucji mogą mieć
szczególne znacznie dla kontinuum objawów psychotycznych – urojeń i halucynacji. Skala ta
może mieć zastosowanie w przesiewowym badaniu ryzyka psychoz, stosowana łącznie z
klinicznymi skalami dedykowanymi do badania stanów ryzyka (np. CAARMS, PQ-16).
2.2. Znaczenie przekonań meta-poznawczych
Obok przeskoku do konkluzji i monitorowania źródła, niektórzy autorzy łączą
dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze z doświadczeniem objawów psychotycznych
(Morrison, 2001; Lobban et al., 2002; Sellers et al., 2017) oraz ich kontinuum (Morrison et
al., 2007; Cotter et al., 2017). Meta-analiza Varese and Bentall (2011) potwierdziła rolę
dysfunkcjonalnych przekonań w objawach psychotycznych oraz doświadczeniach podobnych
do objawów psychotycznych. Podobne konkluzje płyną z nowszych meta-analiz (Cotter et al.,
2017; Sellers et al., 2017).
Przekonania meta-poznawcze dotyczą własnych procesów poznawczych i pełnią
regulującą rolę w zachowaniu jednostki (Wells, 1995; Wells and Matthews, 1996). Ich
znaczenie w rozwoju i podtrzymywaniu objawów lęku pełni kluczową rolę w modelu
zaburzeń lękowych Adriana Wells’a (Wells, 1995). Pochodzący z tego samego ośrodka,
Uniwersytetu w Manchesterze, Prof. Anthony Morrison zaadaptował ten model do
rozumienia i leczenia objawów psychotycznych (Baker and Morrison, 1998; Morrison et al.,
2000; Morrison et al., 2014). Główną myślą tej koncepcji jest wskazanie na niezgodność
pojawiających się treści intruzywnych (np. myśl intruzywna; anomalie doświadczenia;
derealizacja; depersonalizacja) z przekonaniami na temat własnych procesów poznawczych
(np. „powinienem kontrolować moje myśli”) (Morrison, 2001). Pojawiająca się niezgodność
powoduje dysonans poznawczy, który redukowany jest w przypadku objawów
psychotycznych poprzez zewnętrzną atrybucję doświadczenia (np. „to nie są moje myśli; te
myśli są nasłane przez kogoś z zewnątrz”). Szczególne znaczenie w kontekście objawów
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 43
psychotycznych przypisuje się przekonaniom na temat potrzeby kontrolowania własnych
myśli oraz samoświadomości poznawczej (Varese and Bentall, 2011).
Podobnie jak wskazywano poprzednio w kontekście przeskoku do konkluzji, niejasne
pozostają związki dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych z poszczególnymi
wymiarami urojeń i halucynacji. Przekonania meta-poznawcze badane w kontekście objawów
psychotycznych, jak zauważono w niektórych pracach, zależą również od nasilenia depresji i
lęku (Brett et al., 2009). Dlatego w pracy nr 9 też testowano czy depresja i lęk mogą być
zmiennymi mediującymi związek tej grupy zniekształceń poznawczych z nasileniem urojeń i
halucynacji.
2.2.1. Związki z psychologicznymi wymiarami urojeń i halucynacji (badanie nr 9)
ARTYKUŁ Nr 9
1. Cel
Celem pracy było testowanie związków dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych
z nasileniem psychologicznych wymiarów urojeń i halucynacji. Dodatkowo istotną część
pracy stanowiła analiza mediacyjnej roli nasilenia objawów depresji i lęku w związku
objawów psychotycznych i dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych.
2. Metoda
W badaniu wzięło udział 74 pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. Wszyscy pacjenci
oceniani byli za pomocą Skali Objawów Psychotycznych (PSYRATS) (Gawęda, 2012) w jej
polskiej wersji językowej. Nasilenie objawów depresji oceniano za pomocą Skali Depresji
Becka (BDI), zaś nasilenie lęku oceniano za pomocą skali Stanu Lęku (STAI X1).
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 44
Do oceny przekonań meta-poznawczych wykorzystano kwestionariusz przekonań meta-
poznawczych MCQ (Cartwright-Hatton and Wells, 1997). Kwestionariusz ten składa się z 65
itemów, pogrupowanych w 5 podskal testujących nasilenie dysfunkcjonalnych przekonań
meta-poznawczych: 1. Pozytywne przekonania na temat martwienia się; 2. Przekonania na
temat braku możliwości kontroli myśli; 3. Przekonania na temat pewności poznawczej; 4.
Ogólne negatywne przekonania na temat myśli oraz 5. Przekonania na temat poznawczej
samoświadomości.
3. Wyniki i omówienie
Wyniki badania wskazywały na związek dysfunkcjonalnych przekonań na temat (MCQ2,
3, 4) z nasileniem urojeń. Wszystkie trzy typy przekonań związane były istotnie z
emocjonalnym wymiarem urojeń, podczas gdy nie wykazano związków między MCQ2 a
poznawczym wymiarem urojeń. Jednocześnie wymiar emocjonalny i poznawczy był
związany jedynie z przekonaniami na temat MCQ 4, co jest spójne z wcześniejszymi
badaniami, które wskazywały na role przekonań na temat braku kontroli nad myślami w
urojeniach i halucynacjach (np. Baker and Morrison, 1998; Morrison and Wells, 2003; Larøi
and Van der Linden, 2005; Varese and Bentall, 2011).
Celem pracy było zbadanie roli objawów depresji i lęku w związku między objawami
psychotycznymi i przekonaniami meta-poznawczymi (Brett et al., 2009). Na rolę depresji i
lęku zwracano uwagę we wcześniejszych pracach, jednak nie była ona rozważana w
kontekście psychologicznych wymiarów objawów psychotycznych. Wyniki naszego badania
wskazują, iż jedynie depresja stanowi istotny czynnik mediujący związek przekonań meta-
poznawczych i wymiarów urojeń. Lęk nie był istotnym mediatorem. Nie obserwowano
również mediacji dla nasilenia halucynacji. Istotny związek między nasileniem urojeń a
MCQ2 i 4 był całkowicie mediowany przez depresję. Podobne wyniki obserwowano dla
poszczególnych wymiarów urojeń. Oznacza to, iż dyskomfort psychiczny (nasilenie depresji)
ma istotne znaczenie w związku przekonań meta-poznawczych a nasileniem urojeń. Wynik
ten jest spójny z nowszymi badaniami (Sellers et al., 2016; Sellers et al., 2017). Z kolei
dyskomfort ten może mieć mniejsze znacznie w przypadku relacji z halucynacjami, co może
sugerować różnice w mechanizmach meta-poznawczych objawów psychotycznych.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 45
2.2.2. Związki z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych (badanie nr 11).
ARTYKUŁ NR 11
1. Cel
Jak wskazano we wcześniejszych badaniach dysfunkcjonalne przekonania meta-
poznawcze mogą być związane z kontinuum psychozy (Morrison et al., 2007; Varese and
Bentall, 2011). Dlatego też istotnym pytaniem kolejnego badania było testowanie związków
dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych z doświadczeniami podobnymi do
omamów u osób zdrowych psychicznie. Testowano również związki doświadczeń podobnych
do omamów z nasileniem objawów depresji i samooceny.
2. Metoda
W badaniu wzięło udział łącznie 198 osób zdrowych psychicznie. Do oceny nasilenia
doświadczeń podobnych do omamów zastosowano Skalę Halucynacji (RHS), której polską
wersję adaptowałem w roku 2011 (Gaweda and Kokoszka, 2011). Podobnie, jak w
poprzednim badaniu przekonania meta-poznawcze oceniano za pomocą skali MCQ.
Dodatkowo wykorzystaliśmy Skalę Depresji Becka (BDI), Inwentarz Stanu i Cechy lęku
(STAI) oraz Skalę Samooceny Rosenberga (R-SES). Wybrano grupę 40 osób, która miała
wysoką częstość doświadczeń podobnych do omamów oraz 35 osób, która nie relacjonowała
takich doświadczeń.
3. Wyniki i wnioski
Zgodnie z oczekiwaniem i wcześniejszymi badania (Morrison and Petersen, 2003; Larøi
and Van der Linden, 2005; Jones and Fernyhough, 2006; Morrison et al., 2007; Varese and
Bentall, 2011), osoby o wysokiej częstości doświadczeń podobnych do omamów
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 46
charakteryzowały się istotnie wyższym nasileniem dysfunkcjonalnych przekonań meta-
poznawczych.
Tabela 4. Różnice międzygrupowe w przekonaniach meta-poznawczych.
Jak widać z przeprowadzonej analizy korelacji, przekonania na temat braku możliwości
kontroli myśli związane były najsilniej z całkowitym wynikiem na Skali Halucynacji.
Jednocześnie ten typ dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych wiązał się ze
wszystkim podtypami doświadczeń podobnych do omamów. Kierunek obserwowanych
zależności sugeruje, iż wraz z rosnącym nasileniem doświadczeń podobnych do omamów
rośnie nasilenie dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 47
Jednocześnie pokazano, iż częstotliwość występowania doświadczeń podobnych do
omamów w populacji osób zdrowych psychicznie związana jest z wyższym lękiem, depresją i
niższą samooceną.
Łącznie wyniki opisywanego badania sugerują, iż nasilenie doświadczeń podobnych do
omamów wiąże się zarówno z dysfunkcjonalnymi procesami poznawczymi, jak również z
dysfunkcjami emocjonalnymi. Warto zaznaczyć, iż średni wynik na skali depresji (BDI) u
osób z wysoką częstotliwością doświadczeń omamowych osiąga poziom subkliniczny.
Sugeruje to, że mimo braku poszukiwania pomocy oraz rozpoznania klinicznego, zdrowe
osoby z wysoką częstością doświadczeń psychotycznych doświadczają dyskomfortu
emocjonalnego. Związek dystresu (np., Yamasaki et al., 2017), a nawet podejmowania prób
samobójczych (np., Bromet et al., 2017), z doświadczeniami podobnymi do objawów
psychotycznych u osób zdrowych jest obecnie przedmiotem badań.
3. Zniekształcenia poznawcze jako mechanizm rozwoju ryzyka psychozy: kontekst
osobowości oraz traumatycznych wydarzeń życiowych
Istotnym krokiem w prowadzonych przeze mnie badaniach było poszukiwanie roli jaką
mogą pełnić zniekształcenia poznawcze w związkach osobowości oraz wydarzeń
traumatycznych z ryzykiem rozwoju psychozy. Pozwoliło to na ustalenie pozycji
zniekształceń poznawczych w szerszym kontekście mechanizmów związanych z objawami
psychotycznymi i ich kontinuum.
W literaturze opisywana jest rola niektórych cechy osobowości w kształtowaniu
ryzyka psychozy (np., Muntaner et al., 1988; Stompe et al., 1998; Smith et al., 2008) oraz
związki tych cech z objawami klinicznymi schizofrenii (Hori et al., 2008). Mechanizm tego
związku pozostawał jednak nie poznany. Podobnie coraz więcej badań wskazuje na istotną
rolę wydarzeń traumatycznych w kształtowaniu ryzyka psychozy (przeglady: Varese et al.,
2012; Kraan et al., 2015; Misiak et al., 2017). Większość badań testuje związki między
eskpozycją na wydarzenia traumatyczne a ryzykiem psychozy, co nie pozwala na uchwycenie
mechanizmów tych związków.
Celem opisanych poniżej prowadzonych przeze mnie badań było testowanie czy
zniekształcenia poznawcze, związane z ryzykiem psychozy, mogą pośredniczyć w związku
między osobowością (badania nr. 10 i 5) oraz wydarzeniami traumatycznych (badanie nr. 1) a
ryzykiem psychozy (rozumianym jako wzrost częstości doświadczeń podobnych do
psychotycznych)
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 48
3.1. Rola zniekształceń poznawczych w związku cech osobowości z doświadczeniami
podobnymi do objawów psychotycznych
Związki cech osobowościowych z objawami różnych zaburzeń psychicznych jest dość
dobrze opisana w literaturze (np., Cloninger, 1999; Hengartner et al., 2016). W obrębie
różnych konstruktów teoretycznych opisujących osobowość i jej wpływ na zachowania
człowieka, zwraca się uwagę, iż cechy osobowości pełnią regulacyjną funkcję dla zachowania
jednostki i jej interakcji ze środowiskiem. Obserwuje się związki cech osobowości z
większością zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeniami psychotycznymi (Hori et al., 2008).
Dysfunkcjonalne cechy osobowości mają znaczenie również dla rozwoju klinicznego ryzyka
psychozy (np., Fresán et al., 2015) oraz doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych
u osób zdrowych psychicznie (e.g., Nitzburg et al., 2014).
Punktem wyjścia dla prowadzonych przeze mnie badań w obszarze związków osobowości
z kontinuum psychozy była obserwacja, iż mechanizmy tego związku pozostają niejasne.
Niewiele badań podejmuje temat wyjaśnienia mechanizmów poznawczych, które
odpowiedzialne mogą być za kształtowanie przez cechy osobowości podatności na
doświadczenia i objawy psychotyczne. Podstawowym celem przeprowadzonych badań w tym
zakresie było testowanie czy zniekształcenia poznawcze i dysfunkcjonalne przekonania meta-
poznawcze mogą być istotnymi mediatorami w związku osobowości wg. model Cloningera
(Cloninger et al., 1993) z podatnością na psychozę (rozumianą jako wzrost doświadczeń
podobnych do objawów psychotycznych).
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 49
3.1.1. Rola dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych (badanie nr 10)
ARTYKUŁ NR 10
1. Cel
Celem opisywanego badania było testowanie mediacyjnej roli dysfunkcjonalnych
przekonań meta-poznawczych w związku między cechami temperamentu i charakteru, które
tworzą profil osobowości według koncepcji Roberta Cloningera (Cloninger et al., 1993), a
doświadczeniami podobnymi do halucynacji u osób zdrowych psychicznie. Badanie to miało
za zadanie zatem odpowiedź na pytanie: czy w związku między osobowością a podatnością
na psychozę zniekształcenia poznawcze mogą pełnić istotną rolę i stanowią mechanizm
poznawczy tego związku.
2. Metoda
W badaniu wzięło udział 135 osób zdrowych psychicznie. Do oceny nasilenia objawów
podobnych do halucynacji wykorzystano Skalę Halucynacji (Gaweda and Kokoszka, 2011),
cechy osobowości oceniono za pomocą Inwentarzu Temperamentu i Charakteru (TCI) wg R.
Cloningera. Skala ta zawiera 4 podskale oceniające temperament: poszukiwanie nowości
(ang. novelty seeking), unikanie szkody (ang. harm avoidance), zależność od nagrody (ang.
reward dependence) i wytrwałość (ang. persistance) oraz cztery skale oceniające cechy
charakteru: samokierowanie (ang. self-directedeness), skłonność do współpracy (ang.
cooperativeness), zdolność do samotranscendencji (ang. self-transcendence). Według
koncepcji Cloningera temperament warunkowany jest przede wszystkim przez konstytucję
biologiczną, charakter zaś jest kształtowany przede wszystkim w procesie socjalizacji.
Przekonania meta-poznawcze oceniano za pomocą Kwestionariusza Przekonań Meta-
poznawczych (Cartwright-Hatton and Wells, 1997).
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 50
3. Wyniki i dyskusja
Przeprowadzone przez nas badanie spotkało się z zainteresowaniem recenzentów i
redakcji Psychiatry Research. Po raz pierwszy poszukiwaliśmy mechanizmów poznawczych
opisywanego we wcześniejszych pracach związku osobowości z objawami psychotycznymi
(Hori et al., 2008). Wyniki badania sugerowały, iż związek cech charakteru
samotranscendencja oraz samokierowanie z doświadczeniami podobnymi do objawów
psychotycznych były częściowo mediowane przez przekonania na temat braku możliwości
kontrolowania myśli. Mediacja częściowa wskazuje, iż mimo, że ten typ przekonań ma istotne
znaczenie w omawianej relacji, to jednak istnieją również inne czynniki pośredniczące lub też
związek bezpośredni między osobowością i podatnością na psychozę jest relatywnie silny.
Wyniki tego badania potwierdzają wyniki z wcześniejszych prac, które wskazują na
szczególne znaczenie przekonań na temat braku możliwości kontroli własnych myśli w
rozwoju halucynacji (przegląd: Varese and Bentall, 2011). Rozszerzają jednak tę perspektywę
wskazując, iż te czynniki poznawcze mogą mieć znaczenie dla kształtowania ryzyka
psychozy przez wybrane cechy osobowości. Zagadnienie to kontynuowałem w kolejnej pracy
opisanej poniżej (badanie nr. 5).
3.1.2. Rola zniekształceń poznawczych (badanie nr 5)
ARTYKUŁ NR 5
1. Cel
Celem kolejnego badania było testowanie hipotezy o mediacyjnej roli dysfunkcjonalnych
procesów poznawczych w związku między cechami osobowości oraz doświadczeniami
podobnymi do objawów psychotycznych u osób zdrowych psychicznie. Badanie miało
podobny charakter do opisanego powyżej, jednak tym razem testowaliśmy zniekształcenia
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 51
poznawcze oraz doświadczenia podobne do objawów psychotycznych w szerszym zakresie
oraz na większej próbie osób.
2. Metoda
W badaniu wzięło udział 296 osób zdrowych psychicznie. Zniekształcenia poznawcze
oceniano za pomocą opisywanej wcześniej (badanie nr. 2) skali zniekształceń poznawczych
DACOBS (van der Gaag et al., 2013). Nasilenie doświadczeń podobnych do objawów
psychotycznych oceniano za pomocą skali CAPE (Stefanis et al., 2002), zaś cechy
temperamentu i charakteru za pomocą skali TCI (opisana w artykule nr. 10).
3. Wyniki i dyskusja
Wyniki badania po raz pierwszy wskazywały na całkowitą mediację związku czynnika
osobowości „współpraca” (ang. cooperativeness) z doświadczeniami podobnymi do urojeń i
halucynacji poprzez tendencje do zewnętrznej atrybucji (ang. external attribution) oraz uwagi
nakierowanej na przeszukiwanie zagrożenia (ang. attention to threat). Całkowita mediacja
oznacza, iż związek bezpośredni między tą cechą charakteru a podatnością na psychozę
przestaje być istotny po uwzględnieniu omawianych zmiennych poznawczych. Przywoływane
zniekształcenia poznawcze mediowały również, choć tym razem częściowo, związek między
cechą charakteru „samootranscendencja” (ang. self-transcendence) i doświadczeniami
podobnymi do objawów psychotycznych. Wyniki pozostają w zgodzie z wcześniejszymi
badaniami, również prowadzonymi przeze mnie (badanie nr. 1 i 2) (Gaweda et al., 2017a;
Gawęda et al., in press), które wskazują na istotną rolę procesów atrybucji (przeglad:
Brookwell et al., 2013) i uwagi związanej z zagrożeniem interpersonalnym (Freeman et al.,
2000) w kształtowaniu objawów psychotycznych i stanów ryzyka z nimi związanymi.
Jednocześnie po raz pierwszy wskazujemy, iż tendencje te mogą być związane z relatywnie
stałymi w czasie cechami charakteru.
Badanie to uzupełniło wcześniejszą pracę wskazującą, iż zarówno czynniki meta-
poznawcze, jak również zniekształcenia poznawcze pełnią istotną rolę w związku cech
osobowości, szczególnie charakteru, z podatnością na psychozę. Szczegółowe wyniki opisano
w artykule.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 52
3.2. Rola zniekształceń poznawczych w związku traumatycznych wydarzeń z
doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych
W ostatniej pracy, zamykającej cykl publikacji, podstawowym celem było testowanie
znaczenia zniekształceń poznawczych w związku między wydarzeniami traumatycznymi a
predyspozycją do psychozy rozumianą jako zwiększona częstość doświadczeń podobnych do
objawów psychotycznych u osób zdrowych psychicznie. Jest to jedna z pierwszych prac
testująca znaczenie zniekształceń poznawczych w kontekście niekorzystnych wydarzeń
życiowych i ich związków z podatnością na psychozę oraz w kontekście anomalii
doświadczania siebie (ang. self-disturbances).
Rola wydarzeń traumatycznych w psychozach jest obecnie przedmiotem ożywionej
dyskusji i badań empirycznych. Meta-analizy i systematyczne przeglądy wskazują na istotne
znaczenie szczególnie wczesnodziecięcych wydarzeń traumatycznych w rozwoju zaburzeń
psychotycznych (Read et al., 2005; Varese et al., 2012; Kraan et al., 2015; Gibson et al.,
2016; Misiak et al., 2017). Co istotne, omawiane niekorzystne wydarzenia życiowe odgrywają
rolę już na wczesnych etapach kształtowania się stanów ryzyka psychozy (Thompson et al.,
2009; Bechdolf et al., 2010; Thompson et al., 2014). Jak się obserwuje wydarzenia
traumatyczne związane są również z występowaniem doświadczeń podobnych do objawów
psychotycznych obserwowanych wśród osób zdrowych psychicznie, nie poszukujących
pomocy (Kelleher et al., 2008; Arseneault et al., 2011; McGrath et al., 2017; Sun et al., 2017).
Ekspozycja na wydarzenia traumatyczne związana jest z większym ryzykiem rozwoju
zaburzeń psychotycznych u osób z grupy ryzyka (Bechdolf et al., 2010; Thompson et al.,
2014).
Mechanizmy opisywanej zależności pozostają jednak niejasne. Jak wspomniano
wcześniej, Howes and Murray (2014) zwracają uwagę, iż ekspozycja na wydarzenia
traumatyczne ma istotne znacznie dla procesów neurobiologicznych związanych z rozwojem
objawów psychotycznych. Jednocześnie autorzy zwracają uwagę na istotną rolę zniekształceń
poznawczych, które mogą być kształtowane w związku z przewlekłą lub dramatyczną
ekspozycją na wydarzenia traumatyczne. Do tej pory niewiele badań opisywało wpływ lub
związek ekspozycji na wydarzenia traumatyczne z dysfunkcjonalnymi sposobami
przetwarzania informacji. Na przykład Pollak and Kistler (2002) pokazali, iż dzieci
doświadczające traumy wczesnodziecięcej mają tendencję do dysfunkcjonalnego
przetwarzania ekspresji emocjonalnych (szczególnie złości) innych osób. Jak się wydaje
tendencja do szybkiego rozpoznawania złości lub też błędnego rozpoznawania złości w
sytuacji neutralnej ekspresji emocjonalnej, może spełniać adaptacyjną funkcję w
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 53
traumatogennym środowisku. Jednak utrwalenie i generalizacja takiej tendencji na inne
sytuacje może powodować trudności w funkcjonowaniu. W konsekwencji może dochodzić do
rozpoznawania w pozornie neutralnej sytuacji zagrożenia w postaci wrogich intencji ze strony
innych osób.
Zgodnie z wynikami badań prowadzonych przeze mnie (badania nr 2 i 5) i przez innych
autorów (Brookwell et al., 2013; Reininghaus et al., 2016; Prochwicz and Kłosowska, 2017)
uwaga nakierowana na przeszukiwania zagrożenia oraz zewnętrzna atrybucja mają istotne
znaczenie dla kształtowania objawów psychotycznych. Do tej pory jednak związek tych
dysfunkcjonalnych zniekształceń poznawczych z wydarzeniami traumatycznymi nie był
przedmiotem badań w kontekście podatności na psychozę. Opisana poniżej praca uzupełnia tę
wiedzę.
3.2.1. Mediacyjna role zniekształceń poznawczych w związku między traumatycznymi
wydarzeniami życiowymi a predyspozycją do psychozy (badanie nr 1).
ARTYKUŁ NR 1
1. Cel
Celem niniejszej pracy było testowanie modelu zakładającego, iż związek między
wydarzeniami traumatycznymi, a podatnością na psychozę u osób zdrowych psychicznie
może być mediowany przez zniekształcenia poznawcze. Praca powstała we współpracy z dr
Barnabym Nelsonem z jednego z największych ośrodków badań i terapii wczesnych psychoz
w Melbourne, który zajmuje się również anomaliami doświadczania siebie (ang. self-
disturbances) (Nelson et al., 2014a). Jak wskazują badania anomalie te maja znaczenie w
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 54
kształtowaniu ryzyka psychozy (Nelson et al., 2012). Dr Nelson zwracał uwagę na to, iż w ich
wpływie na rozwój psychozy pośredniczą zniekształceń poznawcze (Nelson et al., 2014c, b).
Dlatego też w pracy wykorzystaliśmy testowaliśmy model zakładający, iż wydarzenia
traumatyczne związane są z podatnością na psychozę poprzez anomalie self oraz
zniekształcenia poznawcze.
2. Metoda
Model testowaliśmy na relatywnie dużej grupie 653 osób zdrowych psychicznie. Do
oceny zniekształceń poznawczych wykorzystano opisywaną wcześniej skalę DACOBS.
Ocenę doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych przeprowadzono za pomocą
skali CAPE. Wydarzenia traumatyczne oceniano za pomocą 29 itemowej skali samoopisowej,
która pozwala na ocenę różnych grup wydarzeń traumatycznych (Nijenhuis et al., 2002).
Anomalie doświadczania self badano za pomocą kwestionariusza IPASE (Cicero et al.,
2017b). Model testowano za pomocą analizy ścieżek z wykorzystaniem pakietu
statystycznego AMOS. Wszystkie metody szczegółowo opisano w artkule.
3. Wyniki i dyskusja
W pierwszej kolejności testowaliśmy model bezpośredni związku wydarzeń
traumatycznych oraz częstości doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych. Wyniki
wskazywały na istotny związek, co potwierdza wcześniejsze doniesienia (Arseneault et al.,
2011; Kelleher et al., 2008; McGrath et al., 2017; Sun et al., 2017). Wyniki przedstawiono
poniżej.
Wyniki zasadniczej analizy ścieżek testowanego modelu wskazują, iż związek bezpośredni
przestaje być istotny statystycznie po uwzględnieniu zniekształceń poznawczych oraz
anomalii doświadczania self. Wynik przedstawiono poniżej.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 55
Jak widać na przedstawionej powyżej rycinie najsilniejsza ścieżka wiedzie od
wydarzeń traumatycznych poprzez zniekształcenia poznawcze do podatności na psychozę.
Szczegółowa analiza wskazuje na szczególną rolę zewnętrznej atrybucji oraz uwagi
nakierowanej na przeszukiwania zagrożenia (ang. attention to threat). Przeskok do konkluzji
czy też sztywność poznawcza, choć były istotnie związane z podatnością na psychozę czy też
anomaliami self, to jako jedyne nie korelowały z ekspozycją na wydarzenia traumatyczne.
Wynik ten po raz pierwszy sugeruje zatem, iż wydarzenia traumatyczne wiążą się z
podatnością na psychozę poprzez niektóre zniekształcenia poznawcze. Jest to zgodne z
modelem poznawczym, który wskazuje, iż zniekształcenia poznawcze kształtują się w
interakcji ze środowiskiem (Garety et al., 2001). Wyniki naszego badania wskazują, iż
dezadaptacyjne sposoby nadawania znaczenia relacjom interpersonalnym, szczególnie
nastawienie na rozpoznawania sygnałów zagrożenia z otoczenia, mają istotne znaczenie w
kształtowaniu ryzyka psychozy po ekspozycji na wydarzenia traumatyczne.
Badanie miało charakter korelacyjny, dlatego też trudno mówić o zależności przyczynowo
skutkowej. Potrzebne są dalsze badania, szczególnie podłużne, testujące rolę zniekształceń
poznawczych w omawianym związku.
4. Wnioski płynące z badań publikowanych w ramach opisane cyklu prac
Już na samym początku mojej drogi naukowej zainteresowałem się poznawczymi
mechanizmami objawów psychotycznych i ich kontinuum. Starałem się konsekwentnie
prowadzić badania, których celem było uzupełnienie wiedzy teoretycznej oraz zastosowanie
jej w praktyce klinicznej. Wyniki prowadzonych przeze mnie badań uzupełniają istniejący
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 56
stan wiedzy i ukazują testowane mechanizmy kontinuum objawów psychotycznych w
szerszym kontekście. Zastosowane przeze mnie podejście do pracy badawczej pozwoliło
badać zniekształcenia poznawcze w kontekście konkretnych objawów (urojeń i halucynacji)
oraz w kontekście kontinuum psychozy. Pozwoliło to na zweryfikowanie roli zniekształceń
poznawczych już na wczesnych etapach rozwoju psychozy, a nie tylko ich związku z
klinicznymi objawami. Większość badań jest spójnych we wniosku wskazującym, iż
dysfunkcjonalne przetwarzanie informacji związane jest z ryzykiem psychozy i obserwuje się
je już na wczesnych etapach jego rozwoju. Jednocześnie w swoich badaniach rozpatrywałem
podatność na psychozę w kontekście związków z profilem osobowości (badania nr 5 i 10)
oraz ekspozycją na niekorzystne wydarzenia życiowe (badanie nr 1). Zaowocowało to
wynikami badań publikowanych w prestiżowych czasopismach, które wskazują, iż podatność
na doświadczenia objawów psychotycznych (psychozy) kształtowane jest we wzajemnych
relacjach czynników środowiskowych, osobowościowych i poznawczych.
Wyniki części badań znajdują już zastosowania w interwencjach klinicznych (Gaweda et
al., 2015; Kowalski et al., 2017) (trening meta-poznawczy, badania opisano w dalszej czesci).
Inne badania mają potencjał do wykorzystania ich wyników do projektowania kolejnych
interwencji terapeutycznych. W pracach niewchodzących do cyklu publikacji opisałem
również moje publikacje (paragraf ponizej) na temat treningu meta-poznawczego, który
opiera się na badaniach zniekształceń poznawczych. Celem tego treningu jest przede
wszystkim zwiększenie świadomości popełnianych błędów poznawczych przez pacjentów i
ich redukcja poprzez odpowiednio zaprojektowane ćwiczenia. Jak pokazują badania trening
ten skutecznie redukuje badane przeze mnie zjawisko przeskoku do konkluzji (Pankowski et
al., 2016).
Opisane w cyklu badania pozwalają lepiej rozumieć związki zniekształceń
poznawczych z kontinuum objawów psychotycznych i ich wymiarów psychologicznych.
Prowadzone badania obejmują szeroki zakres badanych zniekształceń poznawczych i
sugerują, iż różne dysfunkcje poznawcze mogą mieć znaczenie w różnych objawach
psychotycznych. Wykazaliśmy, iż mylne rozpoznawanie wyobrażeń jako rzeczywistości oraz
towarzyszące tej tendencji wysoka pewność poznawcza związana jest z halucynacjami, a nie
urojeniami. Jednocześnie z urojeniami przede wszystkim związany jest przeskok do
konkluzji. Wyniki tych badań są spójne z wcześniejszymi doniesieniami wskazującymi na
rolę procesów przetwarzania informacji w kształtowaniu objawów psychotycznych i stanów
ryzyka.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 57
Prowadzone przeze mnie badania dostarczyły również danych na temat związków
zniekształceń poznawczych z doświadczeniami kontinuum psychozy u osób zdrowych
psychicznie. Jest to szczególny model badawczy, który daje możliwość badania
mechanizmów podatności na psychozę w populacji osób, które nie przyjmują leków, nie
doświadczają silnego dyskomfortu, nie wycofują się z funkcjonowania społecznego. Jak
sugerują wyniki badań doświadczenia te wykazują podobieństwa w zakresie relacji
zniekształceń poznawczych ze stanami klinicznymi.
Wyniki moich badań sugerują również, iż niektóre zniekształcenia poznawcze mogą
służyć jako czynnik różnicujący stany klinicznych objawów psychotycznych od osób z
wysoką częstością występowania doświadczeń psychotycznych. Jest to istotna obserwacja w
kontekście poszukiwań bardziej skutecznych algorytmów diagnozy stanów klinicznego
ryzyka psychoz (Cannon et al., 2016). Ryzyko psychozy określane jest przede wszystkim na
podstawie obserwowalnych subklinicznych objawów psychotycznych. Takie podejście
pozwala wskazać jedynie 20-30% osób, które w ciągu 12-24 miesięcy rozwiną kliniczną
psychozę (Fusar-Poli et al., 2013). Uzupełnienie procesu diagnostycznego o ocenę
zniekształceń poznawczych (praca nr. 2) (Gaweda et al., 2017a), które są związane z
objawami psychotycznymi i stanami leżącymi na ich kontinuum, może pomóc w bardziej
skutecznym diagnozowaniu osób, u których mogą rozwijać się zaburzenia psychotyczne. Dla
zwiększenia trafności przewidywania rozwoju psychozy istotne mogą być również wnioski
płynące z badań wskazujących mediacyjną rolę zniekształceń poznawczych w związkach
osobowości oraz wydarzeń traumatycznych z podatnością na psychozę. Nadal niewiele badań
podejmuje temat badania interakcji różnych czynników w kształtowaniu ryzyka psychozy.
Zaprezentowana linia badań w cyklu wymaga również krytycznej analizy i dalszych
badań. Mimo, iż model badań oparty o hipotezę kontinuum psychozy doprowadził do
istotnego postępu badań psychologicznych mechanizmów związanych z tą grupą zaburzeń,
generalizacja badań prowadzanych wśród osób zdrowych psychicznie na rozumienie stanów
klinicznych wymaga ostrożności. W przeciwieństwie do klinicznych objawów
psychotycznych, doświadczenia podobne do objawów psychotycznych w populacji ogólnej są
stosunkowo częste i zazwyczaj nie wiążą się z poszukiwaniem pomocy (Van Os et al., 2009;
Linscott and Van Os, 2013). Prezentowane w cyklu publikacje oraz prace innych autorów
wskazują, iż nasilenie tych powszechnie występujących doświadczeń wiąże się z
dysfunkcjonalnym przetwarzaniem informacji, cechami osobowości czy też ekspozycją na
wydarzenia traumatyczne. Pokazaliśmy również, iż doświadczenia te wiążą się z obniżonym
nastrojem i samooceną (praca nr 11). Prowadzone przeze mnie badania mają jednak charakter
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 58
poprzeczny i nie pozwalają stwierdzić czy obserwowane dysfunkcje przewidują rozwój
psychozy lub też zwiększenie intensywności tych doświadczeń w przyszłości. Była to jedna z
krytycznych uwag do pracy prezentującej wyniki badania monitowania źródła w populacji
osób z klinicznym ryzykiem psychozy, którą opublikowaliśmy w European Psychiatry.
Stwierdzenie, iż mylenie wyobrażeń z rzeczywistością związane jest z ryzykiem rozwoju
psychozy wymaga badań podłużnych. Nasze badanie pozwoliło jedynie na stwierdzenie
związków z objawami subklinicznymi psychozy. Obecnie w ramach współpracy z zespołem z
Melbourne prowadzimy obserwacje podłużne, które umożliwią weryfikacje czy opisywane
przez nas zniekształcenia pozwalają przewidywać rozwój psychozy. Również celem
kierowanego przeze mnie grantu finansowego z Narodowego Centrum Nauki (2017 – 2020)
jest testowanie czy zniekształcenia poznawcze pozwalają przewidywać rozwój psychozy u
osób zdrowych doświadczających często stanów podobnych do objawów psychotycznych.
Celem tego projektu jest również dalsza eksploracja w badaniu podłużnym opisywanych
przeze mnie zależności doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych z cechami
osobowości i wydarzeniami traumatycznymi.
Omawiane badania, jak również badania innych autorów, przede wszystkim
koncentrują się na czynnikach, które mogą sprzyjać rozwojowi objawów psychotycznych.
Jednak szczególnie wśród osób zdrowych, istnieją również czynniki ochronne (Phillips et al.,
2009; Lin et al., 2011), które pozwalają w adaptacyjny sposób radzić sobie z konsekwencjami
wydarzeń traumatycznych czy też pojawiającymi się anomaliami doświadczania siebie i
doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych. Interakcja czynników ochronnych (np.
resilience) ze zniekształceniami poznawczymi, wydarzeniami krytycznymi czy też cechami
osobowości może pomóc w przyszłości pomóc lepiej rozumieć procesy kształtowania ryzyka
psychozy.
W opisywanym cyklu brano pod uwagę różne zniekształcenia poznawcze. Nadal
jednak niewiele wiadomo na temat związków poszczególnych zniekształceń poznawczych ze
sobą oraz potencjalnego znaczenia tych związków dla kształtowania ryzyka rozwoju objawów
psychotycznych. Jaka jest relacja między przeskokiem do konkluzji a uwagą nakierowaną na
przeszukiwanie zagrożenia czy monitorowaniem źródła? Czy ewentualna interakcja ma
znaczenie dla kształtowania ryzyka psychozy? Niewiele wiadomo również na temat
związków funkcji poznawczych, które wiążą się z ryzykiem psychozy, a zniekształceniami
poznawczymi? Nadal niewiele wiadomo również na temat podłoża neuronalnego
zniekształceń poznawczych związanych z objawami psychotycznymi. Nieliczne badania
sugerują, iż u podłoża niektórych zniekształceń poznawczych mogą leżeć deficyty
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 59
podstawowych funkcji poznawczych (Shakeel and Docherty, 2012; Garety et al., 2013; Ochoa
et al., 2014). Procesy monitorowania źródła łączono z dysfunkcjami w połączeniach
funkcjonalnych między obszarami skroniowymi (left superior-temporal gyrus, LSTG) a
przedczołowymi w schizofrenii (Wang et al., 2011). Neuronalne mechanizmy zniekształceń
poznawczych, wzajemne relacje między poszczególnymi zniekształceniami poznawczymi
oraz ich związki z funkcjami poznawczymi wymagają dalszych badań.
Dalszych badań wymaga obserwowana przez nas interakcja czynników związanych z
niekorzystnymi zdarzeniami życiowymi, osobowością, zniekształceniami poznawczymi w
kontekście kształtującej się podatności na psychozy. Brakuje również badań testujących
związki czynników genetycznych ze zniekształceniami poznawczymi w kontekście ryzyka
psychoz.
Obiecujących danych na temat wzajemnych relacji objawów psychotycznych oraz
zniekształceń poznawczych mogą dostarczyć badania z wykorzystaniem wielokrotnych
pomiarów w naturalnym środowisku pacjentów, które umożliwia Experience Sampling
Methodology (Reininghaus et al., 2016).
Podsumowując można stwierdzić, iż zniekształcenia poznawcze pełnią istotną rolę w
objawach psychotycznych i ich kontinuum. Niektóre objawy psychopatologiczne, którym nie
towarzyszą określone zniekształcenia poznawcze klasyfikowane będą poza zaburzeniami
psychotycznymi, podczas gdy pojawienie się odpowiedniej interpretacji spowoduje
przypisaniem im kategorii zaburzeń psychotycznych. Na przykład myśli natrętne, które
występują w zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym oraz innych zaburzeniach psychicznych
doświadczane są przez pacjentów jako niechciane i przykre. Jednocześnie jednak pacjenci
przeżywają je jako wynik własnej aktywności mentalnej (atrybucja wewnętrzna). Jeśli temu
doświadczeniu towarzyszyć będzie jednak atrybucja zewnętrza, najprawdopodobniej będzie
ono klasyfikowane jako objaw psychotyczny. Atrybucja zewnętrzna w konsekwencji
powoduje doświadczanie tych niechcianych myśli jako pochodzących z zewnątrz (Brookwell
et al., 2013). Przykład ten obrazuje jak kluczową rolą jest interpretacja doświadczeń
psychicznych. Wiedza na temat zniekształceń poznawczych może pomóc w procesie
diagnostycznym (np. praca nr 2) i terapeutycznym. Interpretacje doświadczeń zależą od
sposobów przetwarzania informacji. Cykl publikacji prezentowany w tym autoreferacie
wskazuje, które dysfunkcjonalne tendencje poznawcze są związane z kontinuum objawów
psychotycznych i ich kontinuum oraz od jakich czynników mogą one zależeć (np.
osobowości, wydarzenia traumatyczne).
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 60
Bibliografia:
Allen, P.P., Johns, L.C., Fu, C.H.Y., Broome, M.R., Vythelingum, G.N., McGuire, P.K., 2004. Misattribution of
external speech in patients with hallucinations and delusions. Schizophrenia Research 69 (2), 277-287.
An, S.K., Kang, J.I., Park, J.Y., Kim, K.R., Lee, S.Y., Lee, E., 2010. Attribution bias in ultra-high risk for
psychosis and first-episode schizophrenia. Schizophrenia Research 118 (1), 54-61.
Anselmetti, S., Cavallaro, R., Bechi, M., Angelone, S.M., Ermoli, E., Cocchi, F., Smeraldi, E., 2007.
Psychopathological and neuropsychological correlates of source monitoring impairment in
schizophrenia. Psychiatry Research 150 (1), 51-59.
Arseneault, L., Cannon, M., Fisher, H.L., Polanczyk, G., Moffitt, T.E., Caspi, A., 2011. Childhood trauma and
children's emerging psychotic symptoms: a genetically sensitive longitudinal cohort study. American
Journal of Psychiatry 168 (1), 65-72.
Baker, C.A., Morrison, A.P., 1998. Cognitive processes in auditory hallucinations: attributional biases and
metacognition. Psychological medicine 28 (5), 1199-1208.
Barnes, J., Boubert, L., Harris, J., Lee, A., David, A.S., 2003. Reality monitoring and visual hallucinations in
Parkinson’s disease. Neuropsychologia 41 (5), 565-574.
Bastiaens, T., Claes, L., Smits, D., De Wachter, D., van der Gaag, M., De Hert, M., 2013. The Cognitive Biases
Questionnaire for Psychosis (CBQ-P) and the Davos Assessment of Cognitive Biases (DACOBS):
validation in a Flemish sample of psychotic patients and healthy controls. Schizophrenia research 147
(2), 310-314.
Bechdolf, A., Thompson, A., Nelson, B., Cotton, S., Simmons, M., Amminger, G., Leicester, S., Francey, S.,
McNab, C., Krstev, H., 2010. Experience of trauma and conversion to psychosis in an ultra‐high‐risk
(prodromal) group. Acta Psychiatrica Scandinavica 121 (5), 377-384.
Bentall, R.P., 1990. The illusion of reality: A review and integration of psychological research on hallucinations.
Psychological bulletin 107 (1), 82.
Bentall, R.P., 2013. Reconstructing schizophrenia. Routledge.
Bentall, R.P., Baker, G.A., Havers, S., 1991. Reality monitoring and psychotic hallucinations. British Journal of
Clinical Psychology 30 (3), 213-222.
Bentall, R.P., Wickham, S., Shevlin, M., Varese, F., 2012. Do specific early-life adversities lead to specific
symptoms of psychosis? A study from the 2007 the Adult Psychiatric Morbidity Survey. Schizophrenia
bulletin 38 (4), 734-740.
Bora, E., Murray, R.M., 2013. Meta-analysis of cognitive deficits in ultra-high risk to psychosis and first-episode
psychosis: do the cognitive deficits progress over, or after, the onset of psychosis? Schizophrenia
bulletin 40 (4), 744-755.
Bourque, F., van der Ven, E., Fusar-Poli, P., Malla, A., 2012. Immigration, social environment and onset of
psychotic disorders. Current pharmaceutical design 18 (4), 518-526.
Brébion, G., Smith, M.J., Gorman, J.M., Amador, X., 1996. Reality monitoring failure in schizophrenia: the role
of selective attention. Schizophrenia Research 22 (2), 173-180.
Brett, C., Johns, L., Peters, E., McGuire, P., 2009. The role of metacognitive beliefs in determining the impact of
anomalous experiences: a comparison of help-seeking and non-help-seeking groups of people
experiencing psychotic-like anomalies. Psychological Medicine 39 (6), 939-950.
Bromet, E.J., Nock, M.K., Saha, S., Lim, C.C., Aguilar-Gaxiola, S., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Borges, G.,
Bruffaerts, R., Degenhardt, L., 2017. Association between psychotic experiences and subsequent
suicidal thoughts and behaviors: A cross-national analysis from the World Health Organization World
Mental Health Surveys. JAMA psychiatry 74 (11), 1136-1144.
Brookwell, M., Bentall, R., Varese, F., 2013. Externalizing biases and hallucinations in source-monitoring, self-
monitoring and signal detection studies: a meta-analytic review. Psychological medicine 43 (12), 2465-
2475.
Broome, M.R., Johns, L., Valli, I., Woolley, J., Tabraham, P., Brett, C., Valmaggia, L., Peters, E., Garety, P.,
McGuire, P., 2007. Delusion formation and reasoning biases in those at clinical high risk for psychosis.
The British Journal of Psychiatry 191 (51), s38-s42.
Broyd, A., Balzan, R.P., Woodward, T.S., Allen, P., 2017. Dopamine, cognitive biases and assessment of
certainty: A neurocognitive model of delusions. Clinical Psychology Review 54 (Supplement C), 96-
106.
Brunelin, J., Combris, M., Poulet, E., Kallel, L., D’Amato, T., Dalery, J., Saoud, M., 2006. Source monitoring
deficits in hallucinating compared to non-hallucinating patients with schizophrenia. European
Psychiatry 21 (4), 259-261.
Brunelin, J., d'Amato, T., Brun, P., Bediou, B., Kallel, L., Senn, M., Poulet, E., Saoud, M., 2007. Impaired
verbal source monitoring in schizophrenia: An intermediate trait vulnerability marker? Schizophrenia
Research 89 (1), 287-292.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 61
Cannon, T.D., Yu, C., Addington, J., Bearden, C.E., Cadenhead, K.S., Cornblatt, B.A., Heinssen, R., Jeffries,
C.D., Mathalon, D.H., McGlashan, T.H., 2016. An individualized risk calculator for research in
prodromal psychosis. American Journal of Psychiatry 173 (10), 980-988.
Cartwright-Hatton, S., Wells, A., 1997. Beliefs about worry and intrusions: The Meta-Cognitions Questionnaire
and its correlates. Journal of anxiety disorders 11 (3), 279-296.
Cicero, D.C., Cohn, J.R., Jonathan, R., 2017a. The Role of Ethnic Identity, Self-Concept, and Aberrant Salience
in Psychotic-Like Experiences. Cultural diversity & ethnic minority psychology.
Cicero, D.C., Neis, A.M., Klaunig, M.J., Trask, C.L., 2017b. The Inventory of Psychotic-Like Anomalous Self-
Experiences (IPASE): Development and validation. Psychological assessment 29 (1), 13.
Cloninger, C.R., 1999. Personality and psychopathology. American Psychiatric Pub.
Cloninger, C.R., Svrakic, D.M., Przybeck, T.R., 1993. A psychobiological model of temperament and character.
Archives of general psychiatry 50 (12), 975-990.
Cotter, J., Yung, A.R., Carney, R., Drake, R.J., 2017. Metacognitive beliefs in the at-risk mental state: A
systematic review and meta-analysis. Behaviour research and therapy 90 (Supplement C), 25-31.
Dapunt, J., Kluge, U., Heinz, A., 2017. Risk of psychosis in refugees: a literature review. Translational
Psychiatry 7 (6), e1149.
Ditman, T., Kuperberg, G.R., 2005. A source-monitoring account of auditory verbal hallucinations in patients
with schizophrenia. Harvard review of psychiatry 13 (5), 280-299.
Drakesmith, M., Caeyenberghs, K., Dutt, A., Zammit, S., Evans, C.J., Reichenberg, A., Lewis, G., David, A.S.,
Jones, D.K., 2015. Schizophrenia‐like topological changes in the structural connectome of individuals
with subclinical psychotic experiences. Human brain mapping 36 (7), 2629-2643.
Dudley, R., Taylor, P., Wickham, S., Hutton, P., 2015. Psychosis, delusions and the “jumping to conclusions”
reasoning bias: a systematic review and meta-analysis. Schizophrenia bulletin 42 (3), 652-665.
Egerton, A., Chaddock, C.A., Winton-Brown, T.T., Bloomfield, M.A.P., Bhattacharyya, S., Allen, P., McGuire,
P.K., Howes, O.D., 2013. Presynaptic Striatal Dopamine Dysfunction in People at Ultra-high Risk for
Psychosis: Findings in a Second Cohort. Biol Psychiatry 74 (2), 106-112.
Egerton, A., Howes, O.D., Houle, S., McKenzie, K., Valmaggia, L.R., Bagby, M.R., Tseng, H.-H., Bloomfield,
M.A., Kenk, M., Bhattacharyya, S., 2017. Elevated Striatal Dopamine Function in Immigrants and
Their Children: A Risk Mechanism for Psychosis. Schizophrenia bulletin 43 (2), 293-301.
Eisenacher, S., Rausch, F., Ainser, F., Mier, D., Veckenstedt, R., Schirmbeck, F., Lewien, A., Englisch, S.,
Andreou, C., Moritz, S., Meyer-Lindenberg, A., Kirsch, P., Zink, M., 2015. Investigation of
metamemory functioning in the at-risk mental state for psychosis. Psychological medicine 45 (15),
3329-3340.
Eisenacher, S., Rausch, F., Mier, D., Fenske, S., Veckenstedt, R., Englisch, S., Becker, A., Andreou, C., Moritz,
S., Meyer-Lindenberg, A., Kirsch, P., Zink, M., 2016. Bias against disconfirmatory evidence in the ‘at-
risk mental state’ and during psychosis. Psychiatry Research 238 (Supplement C), 242-250.
Elkis, H., Buckley, P.F., 2016. Treatment-resistant schizophrenia. Psychiatric Clinics 39 (2), 239-265.
Ellett, L., Luzon, O., Birchwood, M., Abbas, Z., Harris, A., Chadwick, P., 2017. Distress, omnipotence, and
responsibility beliefs in command hallucinations. British Journal of Clinical Psychology.
Falcone, M.A., Murray, R.M., Wiffen, B.D., O’Connor, J.A., Russo, M., Kolliakou, A., Stilo, S., Taylor, H.,
Gardner-Sood, P., Paparelli, A., 2014. Jumping to conclusions, neuropsychological functioning, and
delusional beliefs in first episode psychosis. Schizophrenia bulletin 41 (2), 411-418.
Favrod, J., Grasset, F., Spreng, S., Grossenbacher, B., Hode, Y., 2004. Benevolent voices are not so kind: the
functional significance of auditory hallucinations. Psychopathology 37 (6), 304-308.
Franck, N., Rouby, P., Daprati, E., Daléry, J., Marie-Cardine, M., Georgieff, N., 2000. Confusion between silent
and overt reading in schizophrenia. Schizophrenia Research 41 (2), 357-364.
Freeman, D., Dunn, G., Startup, H., Pugh, K., Cordwell, J., Mander, H., Černis, E., Wingham, G., Shirvell, K.,
Kingdon, D., 2015. Effects of cognitive behaviour therapy for worry on persecutory delusions in
patients with psychosis (WIT): a parallel, single-blind, randomised controlled trial with a mediation
analysis. The Lancet Psychiatry 2 (4), 305-313.
Freeman, D., Garety, P., 2014. Advances in understanding and treating persecutory delusions: a review. Social
psychiatry and psychiatric epidemiology 49 (8), 1179-1189.
Freeman, D., Garety, P.A., Kuipers, E., Fowler, D., Bebbington, P.E., 2002. A cognitive model of persecutory
delusions. British Journal of Clinical Psychology 41 (4), 331-347.
Freeman, D., Garety, P.A., Phillips, M.L., 2000. An examination of hypervigilance for external threat in
individuals with generalized anxiety disorder and individuals with persecutory delusions using visual
scan paths. The Quarterly Journal of Experimental Psychology: Section A 53 (2), 549-567.
Freeman, D., Pugh, K., Garety, P., 2008. Jumping to conclusions and paranoid ideation in the general population.
Schizophrenia research 102 (1), 254-260.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 62
Fresán, A., León-Ortiz, P., Robles-García, R., Azcárraga, M., Guizar, D., Reyes-Madrigal, F., Tovilla-Zárate,
C.A., de la Fuente-Sandoval, C., 2015. Personality features in ultra-high risk for psychosis: A
comparative study with schizophrenia and control subjects using the Temperament and Character
Inventory-Revised (TCI-R). Journal of Psychiatric Research 61 (Supplement C), 168-173.
Frith, C., 1992. Essays in cognitive psychology. The cognitive neuropsychology of schizophrenia. Hillsdale, NJ:
Lawrence Erlbaum Associates.
Frith, C.D., Done, D.J., 1988. Towards a neuropsychology of schizophrenia. The British Journal of Psychiatry
153 (4), 437-443.
Fusar-Poli, P., Bonoldi, I., Yung, A.R., Borgwardt, S., Kempton, M.J., Valmaggia, L., Barale, F., Caverzasi, E.,
McGuire, P., 2012a. Predicting psychosis: meta-analysis of transition outcomes in individuals at high
clinical risk. Archives of general psychiatry 69 (3), 220-229.
Fusar-Poli, P., Borgwardt, S., Bechdolf, A., Addington, J., Riecher-Rössler, A., Schultze-Lutter, F., Keshavan,
M., Wood, S., Ruhrmann, S., Seidman, L.J., 2013. The psychosis high-risk state: a comprehensive state-
of-the-art review. JAMA psychiatry 70 (1), 107-120.
Fusar-Poli, P., Deste, G., Smieskova, R., Barlati, S., Yung, A.R., Howes, O., Stieglitz, R.-D., Vita, A., McGuire,
P., Borgwardt, S., 2012b. Cognitive functioning in prodromal psychosis: a meta-analysis. Archives of
general psychiatry 69 (6), 562-571.
Garety, P., Joyce, E., Jolley, S., Emsley, R., Waller, H., Kuipers, E., Bebbington, P., Fowler, D., Dunn, G.,
Freeman, D., 2013. Neuropsychological functioning and jumping to conclusions in delusions.
Schizophrenia research 150 (2), 570-574.
Garety, P.A., Freeman, D., Jolley, S., Dunn, G., Bebbington, P.E., Fowler, D.G., Kuipers, E., Dudley, R., 2005.
Reasoning, emotions, and delusional conviction in psychosis. Journal of abnormal psychology 114 (3),
373.
Garety, P.A., Kuipers, E., Fowler, D., Freeman, D., Bebbington, P., 2001. A cognitive model of the positive
symptoms of psychosis. Psychological medicine 31 (02), 189-195.
Gaweda, L., Krezolek, M., Olbrys, J., Turska, A., Kokoszka, A., 2015. Decreasing self-reported cognitive biases
and increasing clinical insight through meta-cognitive training in patients with chronic schizophrenia. J
Behav Ther Exp Psychiatry 48, 98-104.
Gaweda, L., Prochwicz, K., 2015. A comparison of cognitive biases between schizophrenia patients with
delusions and healthy individuals with delusion-like experiences. Eur Psychiatry 30 (8), 943-949.
Gaweda, L., Prochwicz, K., Krezolek, M., Klosowska, J., Staszkiewicz, M., Moritz, S., 2017a. Self-reported
cognitive distortions in the psychosis continuum: A Polish 18-item version of the Davos Assessment of
Cognitive Biases Scale (DACOBS-18). Schizophr Res.
Gaweda, L., Staszkiewicz, M., Balzan, R.P., 2017b. The relationship between cognitive biases and psychological
dimensions of delusions: The importance of jumping to conclusions. J Behav Ther Exp Psychiatry 56,
51-56.
Gaweda, L., Woodward, T.S., Moritz, S., Kokoszka, A., 2013. Impaired action self-monitoring in schizophrenia
patients with auditory hallucinations. Schizophr Res 144 (1-3), 72-79.
Gaweda, Ł., Kokoszka, A., 2011. Polish version of the Revised Hallucination Scale (RHS) by Morrison et al. Its
factor analysis and the prevalence of hallucinatory-like experiences among healthy participants.
Psychiatria polska 45 (4), 527-543.
Gawęda, Ł., 2012. Polska wersja Skal Oceny Objawów Psychotycznych (PSYRATS). Psychiatria 9 (3), 100-
107.
Gawęda, Ł., Li, E., Lavoie, S., Whitford, T.J., Moritz, S., Nelson, B., 2018. Impaired action self-monitoring and
cognitive confidence among ultra-high risk for psychosis and first-episode psychosis patients. European
Psychiatry 47, 67-75.
Gawęda, Ł., Moritz, S., Kokoszka, A., 2012. Impaired discrimination between imagined and performed actions
in schizophrenia. Psychiatry Research 195 (1), 1-8.
Gawęda, Ł., Pionke, R., Krężołek, M., Prochwicz, K., Kłosowska, J., Frydecka, D., Misiak, B., Kotowicz, K.,
Samochowiec, A., Mak, M., Błądziński, P., Cechnicki, A., Nelson, B., in press. Self-disturbances,
cognitive biases and insecure attachment as mechanisms of the relationship between traumatic life
events and psychotic-like experiences in non-clinical adults – A path analysis. Psychiatry Research.
Gibson, L.E., Alloy, L.B., Ellman, L.M., 2016. Trauma and the psychosis spectrum: a review of symptom
specificity and explanatory mechanisms. Clinical Psychology Review 49, 92-105.
Green, M.F., Horan, W.P., Lee, J., 2015. Social cognition in schizophrenia. Nature Reviews Neuroscience 16
(10), 620-631.
Hartley, S., Haddock, G., e Sa, D.V., Emsley, R., Barrowclough, C., 2014. An experience sampling study of
worry and rumination in psychosis. Psychological medicine 44 (8), 1605-1614.
Heinz, A., Schlagenhauf, F., 2010. Dopaminergic Dysfunction in Schizophrenia: Salience Attribution Revisited.
Schizophrenia bulletin 36 (3), 472-485.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 63
Hengartner, M., Ajdacic-Gross, V., Wyss, C., Angst, J., Rössler, W., 2016. Relationship between personality and
psychopathology in a longitudinal community study: a test of the predisposition model. Psychological
Medicine 46 (8), 1693-1705.
Hollander, A.C., Dal, H., Lewis, G., Magnusson, C., Kirkbride, J.B., Dalman, C., 2016. Refugee migration and
risk of schizophrenia and other non-affective psychoses: cohort study of 1.3 million people in Sweden.
Bmj 352, i1030.
Hori, H., Noguchi, H., Hashimoto, R., Nakabayashi, T., Saitoh, O., Murray, R.M., Okabe, S., Kunugi, H., 2008.
Personality in schizophrenia assessed with the Temperament and Character Inventory (TCI). Psychiatry
Research 160 (2), 175-183.
Howes, O.D., Bose, S.K., Turkheimer, F., Valli, I., Egerton, A., Valmaggia, L.R., Murray, R.M., McGuire, P.,
2011. Dopamine synthesis capacity before onset of psychosis: a prospective [18F]-DOPA PET imaging
study. American Journal of Psychiatry 168 (12), 1311-1317.
Howes, O.D., Murray, R.M., 2014. Schizophrenia: an integrated sociodevelopmental-cognitive model. The
Lancet 383 (9929), 1677-1687.
Huang, X., Fox, K., Ribeiro, J., Franklin, J., 2017. Psychosis as a risk factor for suicidal thoughts and behaviors:
a meta-analysis of longitudinal studies. Psychological medicine, 1-12.
Huq, S., Garety, P., Hemsley, D., 1988. Probabilistic judgements in deluded and non-deluded subjects. The
Quarterly Journal of Experimental Psychology 40 (4), 801-812.
Huttunen, J., Heinimaa, M., Svirskis, T., Nyman, M., Kajander, J., Forsback, S., Solin, O., Ilonen, T., Korkeila,
J., Ristkari, T., McGlashan, T., Salokangas, R.K., Hietala, J., 2008. Striatal dopamine synthesis in first-
degree relatives of patients with schizophrenia. Biol Psychiatry 63 (1), 114-117.
Jakobsen, K.D., Frederiksen, J.N., Hansen, T., Jansson, L.B., Parnas, J., Werge, T., 2005. Reliability of clinical
ICD-10 schizophrenia diagnoses. Nordic journal of psychiatry 59 (3), 209-212.
Jaracz, J., Grzechowiak, M., Raczkowiak, L., Rataj, K., Rybakowski, J., 2012. Polska wersja Kompleksowej
Oceny Zagrażających Stanów Psychicznych (CAARMS)–opis metody. Psychiatr. Pol 46, 95-107.
Jaspers, K., 1963a. General Psychopathology. English ed. J. Hoenig J, Hamilton MW, trans. Manchester, UK:
Manchester University Press.
Jaspers, K., 1963b. General Psychopathology. Translated from the German by J. Hoenig and Marian W.
Hamilton. University of Chicago Press.
Johns, L., Allen, P., Valli, I., Winton-Brown, T., Broome, M., Woolley, J., Tabraham, P., Day, F., Howes, O.,
Wykes, T., 2010. Impaired verbal self-monitoring in individuals at high risk of psychosis.
Psychological medicine 40 (9), 1433-1442.
Johnson, M.K., Hashtroudi, S., Lindsay, D.S., 1993. Source monitoring. Psychological bulletin 114 (1), 3.
Johnson, M.K., Raye, C.L., 1981. Reality monitoring. Psychological review 88 (1), 67.
Jones, S.R., Fernyhough, C., 2006. The roles of thought suppression and metacognitive beliefs in proneness to
auditory verbal hallucinations in a non-clinical sample. Personality and Individual Differences 41 (8),
1421-1432.
Keefe, R.S., Arnold, M., Bayen, U., Harvey, P., 1999. Source monitoring deficits in patients with schizophrenia;
a multinomial modelling analysis. Psychological medicine 29 (4), 903-914.
Kelleher, I., Cannon, M., 2011. Psychotic-like experiences in the general population: characterizing a high-risk
group for psychosis. Psychological medicine 41 (1), 1-6.
Kelleher, I., Harley, M., Lynch, F., Arseneault, L., Fitzpatrick, C., Cannon, M., 2008. Associations between
childhood trauma, bullying and psychotic symptoms among a school-based adolescent sample. The
British Journal of Psychiatry 193 (5), 378-382.
Kirkbride, J.B., Errazuriz, A., Croudace, T.J., Morgan, C., Jackson, D., Boydell, J., Murray, R.M., Jones, P.B.,
2012. Incidence of schizophrenia and other psychoses in England, 1950–2009: a systematic review and
meta-analyses. PloS one 7 (3), e31660.
Kirkbride, J.B., Fearon, P., Morgan, C., Dazzan, P., Morgan, K., Tarrant, J., Lloyd, T., Holloway, J., Hutchinson,
G., Leff, J.P., 2006. Heterogeneity in incidence rates of schizophrenia and other psychotic syndromes:
findings from the 3-center AeSOP study. Archives of general psychiatry 63 (3), 250-258.
Kowalski, J., Pankowski, D., Lew-Starowicz, M., Gawęda, Ł., 2017. Do specific metacognitive training modules
lead to specific cognitive changes among patients diagnosed with schizophrenia? A single module
effectiveness pilot study. Psychosis, 1-6.
Kraan, T., Velthorst, E., Smit, F., de Haan, L., van der Gaag, M., 2015. Trauma and recent life events in
individuals at ultra high risk for psychosis: review and meta-analysis. Schizophr Res 161 (2-3), 143-
149.
Larøi, F., Van der Linden, M., 2005. Metacognitions in proneness towards hallucinations and delusions.
Behaviour research and therapy 43 (11), 1425-1441.
Larøi, F., Woodward, T.S., 2007. Hallucinations from a cognitive perspective. Harvard review of psychiatry 15
(3), 109-117.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 64
Libuy, N., de Angel, V., Ibáñez, C., Murray, R.M., Mundt, A.P., 2017. The relative prevalence of schizophrenia
among cannabis and cocaine users attending addiction services. Schizophrenia Research.
Lin, A., Wigman, J., Nelson, B., Vollebergh, W.A., Van Os, J., Baksheev, G., Ryan, J., Raaijmakers, Q.A.,
Thompson, A., Yung, A., 2011. The relationship between coping and subclinical psychotic experiences
in adolescents from the general population–a longitudinal study. Psychological Medicine 41 (12), 2535-
2546.
Lincoln, T.M., Mehl, S., Exner, C., Lindenmeyer, J., Rief, W., 2010. Attributional style and persecutory
delusions. Evidence for an event independent and state specific external-personal attribution bias for
social situations. Cognitive Therapy and Research 34 (3), 297-302.
Linscott, R., Van Os, J., 2013. An updated and conservative systematic review and meta-analysis of
epidemiological evidence on psychotic experiences in children and adults: on the pathway from
proneness to persistence to dimensional expression across mental disorders. Psychological medicine 43
(6), 1133-1149.
Lobban, F., Haddock, G., Kinderman, P., Wells, A., 2002. The role of metacognitive beliefs in auditory
hallucinations. Personality and Individual Differences 32 (8), 1351-1363.
Mammarella, N., Altamura, M., Padalino, F.A., Petito, A., Fairfield, B., Bellomo, A., 2010. False memories in
schizophrenia? An imagination inflation study. Psychiatry Research 179 (3), 267-273.
McGrath, J.J., Saha, S., Lim, C.C., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Andrade, L.H., Bromet, E.J., Bruffaerts, R.,
de Almeida, J.M.C., Cardoso, G., 2017. Trauma and psychotic experiences: transnational data from the
World Mental Health Survey. The British Journal of Psychiatry, bjp. bp. 117.205955.
McGuire, P.K., Silbersweig, D., Wright, I., Murray, R., Frackowiak, R., Frith, C., 1996. The neural correlates of
inner speech and auditory verbal imagery in schizophrenia: relationship to auditory verbal
hallucinations. The British Journal of Psychiatry 169 (2), 148-159.
McLean, B.F., Mattiske, J.K., Balzan, R.P., 2017. Association of the jumping to conclusions and evidence
integration biases with delusions in psychosis: A detailed meta-analysis. Schizophrenia bulletin 43 (2),
344-354.
Meehl, P.E., 1990. Toward an integrated theory of schizotaxia, schizotypy, and schizophrenia. Journal of
Personality Disorders 4 (1), 1-99.
Minzenberg, M.J., Fisher-Irving, M., Poole, J.H., Vinogradov, S., 2006. Reduced self-referential source memory
performance is associated with interpersonal dysfunction in borderline personality disorder. Journal of
personality disorders 20 (1), 42-54.
Misiak, B., Krefft, M., Bielawski, T., Moustafa, A.A., Sasiadek, M.M., Frydecka, D., 2017. Toward a unified
theory of childhood trauma and psychosis: A comprehensive review of epidemiological, clinical,
neuropsychological and biological findings. Neurosci Biobehav Rev 75, 393-406.
Morgan, C., Charalambides, M., Hutchinson, G., Murray, R.M., 2010. Migration, ethnicity, and psychosis:
toward a sociodevelopmental model. Schizophrenia bulletin 36 (4), 655-664.
Morgan, C., Fearon, P., Lappin, J., Heslin, M., Donoghue, K., Lomas, B., Reininghaus, U., Onyejiaka, A.,
Croudace, T., Jones, P.B., 2017. Ethnicity and long-term course and outcome of psychotic disorders in a
UK sample: the ÆSOP-10 study. The British Journal of Psychiatry, bjp. bp. 116.193342.
Moritz, S., Andreou, C., Schneider, B.C., Wittekind, C.E., Menon, M., Balzan, R.P., Woodward, T.S., 2014.
Sowing the seeds of doubt: a narrative review on metacognitive training in schizophrenia. Clin Psychol
Rev 34 (4), 358-366.
Moritz, S., Bentall, R.P., Kolbeck, K., Roesch-Ely, D., 2017a. Monocausal attribution and its relationship with
reasoning biases in schizophrenia. Schizophr Res.
Moritz, S., Pfuhl, G., Lüdtke, T., Menon, M., Balzan, R.P., Andreou, C., 2017b. A two-stage cognitive theory of
the positive symptoms of psychosis. Highlighting the role of lowered decision thresholds. Journal of
behavior therapy and experimental psychiatry 56, 12-20.
Moritz, S., Ruhe, C., Jelinek, L., Naber, D., 2009. No deficits in nonverbal memory, metamemory and internal as
well as external source memory in obsessive-compulsive disorder (OCD). Behaviour research and
therapy 47 (4), 308-315.
Moritz, S., Woodward, T., Ruff, C., 2003. Source monitoring and memory confidence in schizophrenia.
Psychological medicine 33 (1), 131-139.
Moritz, S., Woodward, T.S., Rodriguez-Raecke, R., 2006. Patients with schizophrenia do not produce more false
memories than controls but are more confident in them. Psychological medicine 36 (5), 659-667.
Morrison, A.P., 2001. The interpretation of intrusions in psychosis: an integrative cognitive approach to
hallucinations and delusions. Behavioural and cognitive psychotherapy 29 (3), 257-276.
Morrison, A.P., French, P., Wells, A., 2007. Metacognitive beliefs across the continuum of psychosis:
comparisons between patients with psychotic disorders, patients at ultra-high risk and non-patients.
Behaviour research and therapy 45 (9), 2241-2246.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 65
Morrison, A.P., Haddock, G., 1997. Cognitive factors in source monitoring and auditory hallucinations.
Psychological medicine 27 (3), 669-679.
Morrison, A.P., Petersen, T., 2003. Trauma, metacognition and predisposition to hallucinations in non-patients.
Behavioural and cognitive psychotherapy 31 (3), 235-246.
Morrison, A.P., Pyle, M., Chapman, N., French, P., Parker, S.K., Wells, A., 2014. Metacognitive therapy in
people with a schizophrenia spectrum diagnosis and medication resistant symptoms: a feasibility study.
Journal of behavior therapy and experimental psychiatry 45 (2), 280-284.
Morrison, A.P., Wells, A., 2003. A comparison of metacognitions in patients with hallucinations, delusions,
panic disorder, and non-patient controls. Behaviour research and therapy 41 (2), 251-256.
Morrison, A.P., Wells, A., Nothard, S., 2000. Cognitive factors in predisposition to auditory and visual
hallucinations. British Journal of Clinical Psychology 39 (1), 67-78.
Muntaner, C., Garcia-Sevilla, L., Fernandez, A., Torrubia, R., 1988. Personality dimensions, schizotypal and
borderline personality traits and psychosis proneness. Personality and Individual Differences 9 (2), 257-
268.
Murray, G., 2011. The emerging biology of delusions. Psychological medicine 41 (1), 7-13.
Nelson, B., Parnas, J., Sass, L.A., 2014a. Disturbance of minimal self (ipseity) in schizophrenia: clarification and
current status. Oxford University Press US.
Nelson, B., Thompson, A., Yung, A.R., 2012. Basic self-disturbance predicts psychosis onset in the ultra high
risk for psychosis “prodromal” population. Schizophrenia bulletin 38 (6), 1277-1287.
Nelson, B., Whitford, T., Lavoie, S., Sass, L., 2014b. What are the neurocognitive correlates of basic self-
disturbance in schizophrenia?: Integrating phenomenology and neurocognition. Part 1 (Source
monitoring deficits). Schizophrenia research 152 (1), 12-19.
Nelson, B., Whitford, T., Lavoie, S., Sass, L., 2014c. What are the neurocognitive correlates of basic self-
disturbance in schizophrenia?: integrating phenomenology and neurocognition: part 2 (aberrant
salience). Schizophrenia research 152 (1), 20-27.
Nijenhuis, E.R., Van der Hart, O., Kruger, K., 2002. The psychometric characteristics of the Traumatic
Experiences Checklist (TEC): First findings among psychiatric outpatients. Clinical Psychology &
Psychotherapy 9 (3), 200-210.
Nitzburg, G., Malhotra, A., DeRosse, P., 2014. The relationship between temperament and character and
subclinical psychotic-like experiences in healthy adults. European Psychiatry 29 (6), 352-357.
Ochoa, S., Haro, J.M., Huerta-Ramos, E., Cuevas-Esteban, J., Stephan-Otto, C., Usall, J., Nieto, L., Brebion, G.,
2014. Relation between jumping to conclusions and cognitive functioning in people with schizophrenia
in contrast with healthy participants. Schizophrenia research 159 (1), 211-217.
Pankowski, D., Kowalski, J., Gaweda, L., 2016. The effectiveness of metacognitive training for patients with
schizophrenia: a narrative systematic review of studies published between 2009 and 2015. Psychiatr Pol
50 (4), 787-803.
Peters, E.R., Joseph, S.A., Garety, P.A., 1999. Measurement of delusional ideation in the normal population:
introducing the PDI (Peters et al. Delusions Inventory). Schizophrenia bulletin 25 (3), 553.
Peters, E.R., Moritz, S., Schwannauer, M., Wiseman, Z., Greenwood, K.E., Scott, J., Beck, A.T., Donaldson, C.,
Hagen, R., Ross, K., Veckenstedt, R., Ison, R., Williams, S., Kuipers, E., Garety, P.A., 2014. Cognitive
Biases Questionnaire for psychosis. Schizophr Bull 40 (2), 300-313.
Peters, M.J., Smeets, T., Giesbrecht, T., Jelicic, M., Merckelbach, H., 2007. Confusing action and imagination:
action source monitoring in individuals with schizotypal traits. The Journal of nervous and mental
disease 195 (9), 752-757.
Phillips, L.J., Francey, S.M., Edwards, J., McMurray, N., 2009. Strategies used by psychotic individuals to cope
with life stress and symptoms of illness: a systematic review. Anxiety, Stress, & Coping 22 (4), 371-
410.
Pollak, S.D., Kistler, D.J., 2002. Early experience is associated with the development of categorical
representations for facial expressions of emotion. Proceedings of the National Academy of Sciences 99
(13), 9072-9076.
Prochwicz, K., Gawęda, Ł., 2015. The Polish version of the Peters et al. Delusions Inventory: factor analysis,
reliability and the prevalence of delusion-like experiences in the Polish population. Psychiatria polska
49 (6), 1203-1222.
Prochwicz, K., Kłosowska, J., 2017. Attentional focus moderates the relationship between attention to threat bias
and delusion-like experiences in healthy adults. European Psychiatry 39, 27-32.
Rasmussen, A.R., Parnas, J., 2015. Pathologies of imagination in schizophrenia spectrum disorders. Acta
Psychiatrica Scandinavica 131 (3), 157-161.
Read, J., Os, J.v., Morrison, A., Ross, C.A., 2005. Childhood trauma, psychosis and schizophrenia: a literature
review with theoretical and clinical implications. Acta Psychiatrica Scandinavica 112 (5), 330-350.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 66
Reininghaus, U., Kempton, M.J., Valmaggia, L., Craig, T.K.J., Garety, P., Onyejiaka, A., Gayer-Anderson, C.,
So, S.H., Hubbard, K., Beards, S., Dazzan, P., Pariante, C., Mondelli, V., Fisher, H.L., Mills, J.G.,
Viechtbauer, W., McGuire, P., van Os, J., Murray, R.M., Wykes, T., Myin-Germeys, I., Morgan, C.,
2016. Stress Sensitivity, Aberrant Salience, and Threat Anticipation in Early Psychosis: An Experience
Sampling Study. Schizophrenia bulletin 42 (3), 712-722.
Ross, R.M., McKay, R., Coltheart, M., Langdon, R., 2015. Jumping to conclusions about the beads task? A
meta-analysis of delusional ideation and data-gathering. Schizophrenia bulletin 41 (5), 1183-1191.
Rössler, W., Vetter, S., Müller, M., Gallo, W.T., Haker, H., Kawohl, W., Lupi, G., Ajdacic-Gross, V., 2011. Risk
factors at the low end of the psychosis continuum: Much the same as at the upper end? Psychiatry
Research 189 (1), 77-81.
Sellers, R., Gaweda, L., Wells, A., Morrison, A.P., 2016. The role of unhelpful metacognitive beliefs in
psychosis: Relationships with positive symptoms and negative affect. Psychiatry Res 246, 401-406.
Sellers, R., Varese, F., Wells, A., Morrison, A.P., 2017. A meta-analysis of metacognitive beliefs as implicated
in the self-regulatory executive function model in clinical psychosis. Schizophrenia research 179, 75-
84.
Shakeel, M.K., Docherty, N.M., 2012. Neurocognitive predictors of source monitoring in schizophrenia.
Psychiatry Research 200 (2), 173-176.
Smith, M.J., Cloninger, C.R., Harms, M.P., Csernansky, J.G., 2008. Temperament and character as
schizophrenia-related endophenotypes in non-psychotic siblings. Schizophrenia research 104 (1), 198-
205.
So, S.H.-w., Siu, N.Y.-f., Wong, H.-l., Chan, W., Garety, P.A., 2016. ‘Jumping to conclusions’ data-gathering
bias in psychosis and other psychiatric disorders — Two meta-analyses of comparisons between
patients and healthy individuals. Clinical Psychology Review 46 (Supplement C), 151-167.
Stefanis, N., Hanssen, M., Smirnis, N., Avramopoulos, D., Evdokimidis, I., Stefanis, C., Verdoux, H., Van Os,
J., 2002. Evidence that three dimensions of psychosis have a distribution in the general population.
Psychological medicine 32 (02), 347-358.
Stilo, S., Gayer-Anderson, C., Beards, S., Bourque, F., Mondelli, V., Dazzan, P., Pariante, C., Di Forti, M.,
Murray, R., Morgan, C., 2017. Does social disadvantage explain the higher risk of psychosis in
immigrants? results from the eugei study in london. European Psychiatry 41, S65-S66.
Stompe, T., Willinger, U., Fischer, G., Meszaros, K., Berger, P., Strobl, R., Berger, K., Isenberg, E., Todd, R.,
Cloninger, C., 1998. The unified biosocial model of personality in schizophrenia families and controls.
Psychopathology 31 (1), 45-51.
Sun, M., Xue, Z., Zhang, W., Guo, R., Hu, A., Li, Y., Mwansisya, T.E., Zhou, L., Liu, C., Chen, X., 2017.
Psychotic-like experiences, trauma and related risk factors among “left-behind” children in China.
Schizophrenia research 181, 43-48.
Tandon, R., Keshavan, M.S., Nasrallah, H.A., 2008. Schizophrenia,“just the facts” what we know in 2008. 2.
Epidemiology and etiology. Schizophrenia Research 102 (1), 1-18.
Thompson, A., Papas, A., Bartholomeusz, C., Nelson, B., Yung, A., 2013. Externalized attributional bias in the
Ultra High Risk (UHR) for psychosis population. Psychiatry research 206 (2), 200-205.
Thompson, A.D., Nelson, B., Yuen, H.P., Lin, A., Amminger, G.P., McGorry, P.D., Wood, S.J., Yung, A.R.,
2014. Sexual trauma increases the risk of developing psychosis in an ultra high-risk "prodromal"
population. Schizophr Bull 40 (3), 697-706.
Thompson, J.L., Kelly, M., Kimhy, D., Harkavy-Friedman, J.M., Khan, S., Messinger, J.W., Schobel, S., Goetz,
R., Malaspina, D., Corcoran, C., 2009. Childhood trauma and prodromal symptoms among individuals
at clinical high risk for psychosis. Schizophrenia research 108 (1), 176-181.
van der Gaag, M., Schutz, C., Ten Napel, A., Landa, Y., Delespaul, P., Bak, M., Tschacher, W., de Hert, M.,
2013. Development of the Davos assessment of cognitive biases scale (DACOBS). Schizophr Res 144
(1-3), 63-71.
Van Os, J., Hanssen, M., Bijl, R.V., Ravelli, A., 2000. Strauss (1969) revisited: a psychosis continuum in the
general population? Schizophrenia Research 45 (1), 11-20.
Van Os, J., Linscott, R.J., Myin-Germeys, I., Delespaul, P., Krabbendam, L., 2009. A systematic review and
meta-analysis of the psychosis continuum: evidence for a psychosis proneness–persistence–impairment
model of psychotic disorder. Psychological medicine 39 (02), 179-195.
Varese, F., Bentall, R.P., 2011. The metacognitive beliefs account of hallucinatory experiences: a literature
review and meta-analysis. Clinical psychology review 31 (5), 850-864.
Varese, F., Smeets, F., Drukker, M., Lieverse, R., Lataster, T., Viechtbauer, W., Read, J., van Os, J., Bentall,
R.P., 2012. Childhood adversities increase the risk of psychosis: a meta-analysis of patient-control,
prospective-and cross-sectional cohort studies. Schizophrenia bulletin 38 (4), 661-671.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 67
Vinogradov, S., Willis-Shore, J., Poole, J.H., Marten, E., Ober, B.A., Shenaut, G.K., 1997. Clinical and
neurocognitive aspects of source monitoring errors in schizophrenia. American Journal of Psychiatry
154 (11), 1530-1537.
Wang, L., Metzak, P.D., Woodward, T.S., 2011. Aberrant connectivity during self–other source monitoring in
schizophrenia. Schizophrenia research 125 (2), 136-142.
Warman, D.M., Lysaker, P.H., Martin, J.M., Davis, L., Haudenschield, S.L., 2007. Jumping to conclusions and
the continuum of delusional beliefs. Behaviour research and therapy 45 (6), 1255-1269.
Warman, D.M., Martin, J.M., Lysaker, P., 2013. Jumping to conclusions and delusions: the impact of discussion
of the bias on the bias. Schizophrenia research 150 (2), 575-579.
Waters, F., Allen, P., Aleman, A., Fernyhough, C., Woodward, T.S., Badcock, J.C., Barkus, E., Johns, L.,
Varese, F., Menon, M., 2012a. Auditory hallucinations in schizophrenia and nonschizophrenia
populations: a review and integrated model of cognitive mechanisms. Schizophrenia bulletin 38 (4),
683-693.
Waters, F., Woodward, T., Allen, P., Aleman, A., Sommer, I., 2012b. Self-recognition deficits in schizophrenia
patients with auditory hallucinations: a meta-analysis of the literature. Schizophrenia bulletin 38 (4),
741-750.
Weingartner, H.J., Andreason, P.J., Hommer, D.W., Sirocco, K.Y., Rio, D.E., Ruttimann, U.E., Rawlings, R.R.,
Eckardt, M.J., 1996. Monitoring the source of memory in detoxified alcoholics. Biol Psychiatry 40 (1),
43-53.
Wells, A., 1995. Meta-cognition and worry: A cognitive model of generalized anxiety disorder. Behavioural and
cognitive psychotherapy 23 (3), 301-320.
Wells, A., Matthews, G., 1996. Modelling cognition in emotional disorder: The S-REF model. Behaviour
research and therapy 34 (11), 881-888.
Woods, S.W., Walsh, B.C., Saksa, J.R., McGlashan, T.H., 2010. The case for including Attenuated Psychotic
Symptoms Syndrome in DSM-5 as a psychosis risk syndrome. Schizophrenia Research 123 (2), 199-
207.
Woodward, T.S., Menon, M., Whitman, J.C., 2007. Source monitoring biases and auditory hallucinations.
Cognitive Neuropsychiatry 12 (6), 477-494.
Yamasaki, S., Usami, S., Sasaki, R., Koike, S., Ando, S., Kitagawa, Y., Matamura, M., Fukushima, M.,
Yonehara, H., Foo, J.C., 2017. The association between changes in depression/anxiety and trajectories
of psychotic-like experiences over a year in adolescence. Schizophrenia research.
Yung, A.R., McGorry, P.D., 1996. The initial prodrome in psychosis: descriptive and qualitative aspects.
Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 30 (5), 587-599.
Yung, A.R., McGorry, P.D., Francey, S.M., Nelson, B., Baker, K., Phillips, L.J., Berger, G., Amminger, G.P.,
2007. PACE: a specialised service for young people at risk of psychotic disorders. Med J Aust 187 (7
Suppl), S43-S46.
Yung, A.R., Yuen, H.P., Mcgorry, P.D., Phillips, L.J., Kelly, D., Dell'Olio, M., Francey, S.M., Cosgrave, E.M.,
Killackey, E., Stanford, C., 2005. Mapping the onset of psychosis: the comprehensive assessment of
at‐risk mental states. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 39 (11‐12), 964-971.
Zammit, S., Kounali, D., Cannon, M., David, A.S., Gunnell, D., Heron, J., Jones, P.B., Lewis, S., Sullivan, S.,
Wolke, D., 2013. Psychotic experiences and psychotic disorders at age 18 in relation to psychotic
experiences at age 12 in a longitudinal population-based cohort study. American Journal of Psychiatry
170 (7), 742-750.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 68
5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych
a. Omówienie głównych kierunków badawczych niezwiązanych z tematem cyklu
habilitacyjneg.
Prezentowane badania ujęte w cyklu habilitacyjnym stanowią istotny, ale nie jedyny obszar
prowadzonych przeze mnie badań. Poniżej opisałem pozostałe badania zrealizowane po
obronie doktoratu.
1. Trening meta-poznawczy dla pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii:
Gawęda, Ł., Krężołek, M., Olbryś, J., Turska, A., Kokoszka, A. Decreasing self-
reported cognitive biases and increasing clinical insight through meta-cognitive training
in patients with chronic schizophrenia. Journal of Behavior Therapy and Experimental
Psychiatry. 2015; 48: 98-104.
Badania zniekształceń poznawczych w psychozach zaowocowały różnymi formami
interwencji terapeutycznych. Nawiązanie przeze mnie kontaktu z Prof. Steffenem Moritzem z
Hamburga doprowadziło do rozpoczęcia prac nad polską wersją przygotowanego przez niego
wspólnie z dr Toddem Woodwardem z Vancouver treningu meta-poznawczego dla pacjentów
chorujących na schizofrenię. Pierwsze prace teoretyczne opublikowaliśmy wspólnie z Prof.
Moritzem oraz Profesorem Kokoszką w Psychiatrii Polskiej. W 2012 roku rozpocząłem wraz
z magistrantami Profesora Kokoszki prace nad badaniami skuteczności treningu meta-
poznawczego dla pacjentów chorujących przewlekle na schizofrenię. W 2015
opublikowaliśmy pracę przedstawiającą wyniki randomizowanego badania z grupą kontrolną
(treatment as usual). W badaniu wykazaliśmy, iż trening meta-poznawczy składający się z 8
modułów treningowych, prowadzony przez przeszkolonych studentów 4 roku psychologii
skutecznie redukuje niektóre zniekształcenia poznawcze. Zaobserwowano również poprawę w
zakresie urojeń. Jednocześnie jako jedno z pierwszych badań, wyniki sugerowały istotny
wpływ treningu meta-poznawczego na poprawę wglądu pacjentów. Według mojej najlepszej
wiedzy, było to pierwsze randomizowane badanie skuteczności interwencji psychologicznych
w schizofrenii przeprowadzone w Polsce.
Kowalski, J., Pankowski, D., Lew-Starowicz, M., Gawęda, Ł. Do specific
metacognitive training modules lead to specific cognitive cognitive change among
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 69
patients with schizophrenia? A single module pilot study. Psychosis. 2017; 9(3): 254-
259.
W kolejnym badaniu skuteczności treningu meta-poznawczego zadaliśmy pytanie o
specyficzność zmiany pod wpływem wybranych modułów treningu. Interesowało nas czy
moduł dotyczący przeskoku do konkluzji wpływa wybiórczo na przeskok do konkluzji.
Podobnie testowaliśmy wpływ modułu dotyczącego teorii umysłu. Jest to pierwsze badanie,
które testuje specyficzność oddziaływań zawartych w treningu meta-poznawczych.
Uważaliśmy, iż badanie tego typu pozwoli na ewentualną modyfikację treningu.
Wyniki tego pilotażowego badania wskazują, iż rzeczywiście można zaobserwować
specyficzny wpływ teorii umysłu na deficyty w obrębie jedynie tych procesów poznawczych.
Podobne wyniki obserwowano w przypadku przeskoku do konkluzji. Co istotne, zmianę
obserwowano już bezpośrednio po zakończeniu treningu. Jest to spójne z badaniami
wskazującymi, iż poprawa, szczególnie w zakresie przeskoku do konkluzji (Warman et al.,
2013), może być uzyskiwana relatywnie szybko. Nie zaobserwowaliśmy jednak
bezpośredniego przełożenia na poprawę objawową. Był to jednak spodziewany rezultat
wynikający najprawdopodobniej ze zbyt krótkiego czasu obserwacji i interwencji o
niewielkiej sile oddziaływania (jedno spotkanie).
Pankowski, D., Kowalski, J., Gawęda, Ł. The effectiveness of metacognitive training
for patients with schizophrenia: a narrative systematic review of studies published
between 2009 and 2015. Psychiatria Polska. 2016; 50(4):787-803.
W 2016 roku opublikowaliśmy w Psychiatrii Polskiej pracę podsumowującą badania na temat
skuteczności treningu meta-poznawczego. Jak wynika z prowadzonych przez nas analiz
trening meta-poznawczy ma szczególne znaczenie w poprawie w zakresie nasilenia urojeń.
Większość dostępnych badań wskazuje również istotny wpływ na przeskok do konkluzji.
Wydaje się jednocześnie, że trening meta-poznawczy, mimo, iż jest obiecującą i łatwo
dostępną formą pomocy terapeutycznej, to jednak wymaga dalszego rozwoju w celu
zwiększania jego skuteczności.
2. Zniekształcenia poznawcze w lęku i objawach depresji u osób zdrowych psychicznie
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 70
Gawęda, Ł., Kokoszka, A. The meta-cognitive beliefs as a mediator of the relationship
between Cloninger’s temperament and character dimensions and depressive and anxiety
symptoms among healthy subjects. Comprehensive Psychiatry. 2014; 55: 1029-1037.
Moje zainteresowania mechanizmami związków między osobowością a objawami
psychopatologicznymi, które opisałem wcześniej w kontekście kontinuum psychozy,
rozwijałem również w obszarze depresji i lęku. W 2014 w Comprehensive Psychiatry
wspólnie z Profesorem Kokoszką opublikowaliśmy pracę, w której wykazaliśmy, iż związek
depresji i lęku między opisywanymi wcześniej w literaturze cechami osobowości mediowany
jest przez dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze. Najważniejszy wniosek płynący z
tego badania jest spójny z opisywanymi wcześniej badaniami w kontekście podatności na
psychozę. Związek między cechami temperamentu (np. unikanie szkody) i szczególnie
charakteru, a depresją i lękiem jest mediowany przez dysfunkcjonalne przekonania na temat
własnych myśli (przekonania meta-poznawcze). Nasze badanie pozwala na rozważanie cech
osobowości w interakcji z procesami poznawczymi w modelach podatności na objawy
depresji i lęku.
3. Znaczenie wieku dla procesów monitorowania źródła w schizofrenii
Gawęda, Ł. Does aging affect source monitoring and cognitive confidence in
schizophrenia? Preliminary results. Psychiatry Research. 2015; 228: 936-940.
Prowadzone przeze mnie badania monitorowania źródła i ich związku z objawami
psychozy oraz ryzykiem psychozy, które opisałem w ramach cyklu habilitacyjnego,
uzupełniłem w 2015 o badanie związków wieku z tym procesem. Jest to ważne pytanie,
dlatego, że wiek ma istotny wpływ na procesy podstawowe procesy poznawcze takie jak
pamięć czy uwaga. Większość badań monitorowania źródła nie brała tego czynnika pod
uwagę, jednocześnie rozpiętość wieku pacjentów włączanych do badań jest znaczna.
W badaniu porównałem młode osoby zdrowe (23.59 lat) i chorujące na schizofrenię (do
analogicznych grup osób starszych (57.40 i 53.90). Mimo, iż badanie wskazało, iż osoby
młodsze miały mniej trudności w zakresie zapamiętywania czynności i różnicowania
czynności nowe vs prezentowane, to nie obserwowano wpływu wieku na parametry
monitorowania źródła, które mają znaczenie, jak sugerują wcześniejsze badania, w objawach
psychotycznych. Wydaje się zatem, iż mylenie wyobrażeń i rzeczywistości jest niezależne od
wieku i wiąże się z przede wszystkim anomaliami percepcyjnymi (halucynacje), jak
wykazałem we wcześniejszych pracach opisanych w cyklu.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 71
4. Znaczenie przekonań meta-poznawczych
Gawęda, Ł., Cichoń, E., Szczepanowski, R. Dysfunctional meta-cognitive beliefs mediate
the relation between temperament traits and hallucinations proneness in non-clinical
population. Psychiatry Research. 2015; 229: 1047-1051.
Obok opisanych przeze mnie i zawartych w cyklu badań (badania nr 9, 10 i 11) dotyczących
przekonań meta-poznawczych w kontinuum psychoz, prowadziliśmy wspólnie z dr hab.
Remigiuszem Szczepanowskim badania replikujące wcześniej opisane wyniki dotyczące
mediacyjnej roli przekonań meta-poznawczych w związku osobowości – podatność na
psychozę. Badanie to potwierdziło wcześniejsze wyniki, z tym wyjątkiem, że w tym badaniu
wykorzystaliśmy model temperamentu według Jana Strelaua (Regulacyjna Teoria
Temperamentu). Wyniki mogą sugerować, iż niezależnie uwzględnionego koncepcji
osobowości, zniekształcenia poznawcze mają znaczenie dla związku cech osobowości i
podatności na doświadczenia psychotyczne. (Badanie to nie zostało włączone do cyklu z tego
względu, iż zostało przeprowadzone przez zespół dr hab. Szczepanowskiego. Brałem udział w
jego projektowaniu oraz przygotowaniu publikacji. Wyniki były analizowane przez mgr
Cichoń).
Sellers, R., Gawęda, Ł., Wells, A., Morrison, A.P. The role of unhelpful metacognitive
beliefs in psychosis: Relationships with positive symptoms and negative affect. Psychiatry
Research. 2016; 246: 401-406.
Badając znaczenie przekonań meta-poznawczych miałem okazję współpracować z
autorem meta-poznawczego modelu psychopatologii (Prof. Wells) oraz autorem zastosowania
tego modelu w psychozach (Prof. Morrison). Wspólnie przeprowadziliśmy badanie na
relatywnie dużej próbie pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii (n= 159). Badanie miało na
celu sprawdzenie czy przekonania meta-poznawcze związane są silniej z objawami
psychotycznymi czy też raczej z ogólnym dyskomfortem emocjonalnym. Najważniejszy
wynik hierarchicznej analizy regresji wskazuje, iż przekonania meta-poznawcze przewidują
nasilenie ogólnego dyskomfortu bardziej niż częstotliwości występowania objawów
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 72
psychotycznych. Jest to istotny wynik sugerujący, iż przekonania meta-poznawcze mogą nie
być wybiórczo związane z konkretnymi doświadczeniami psychotycznymi. Raczej mają
znaczenia dla poziomu doświadczanego dyskomfortu. Należy jednak zaznaczyć, iż częstość
doświadczeń psychotycznych jest istotne związana z objawami depresji czy lęku (praca nr
11), jak sugerują opisane przeze mnie wcześniej badania. W praktyce zjawiska te przenikają
się i należy je rozpatrywać łącznie.
5. Adaptacja skali do pomiaru doświadczeń urojeniowych
Prochwicz, K., Gawęda, Ł. The polish version of the Peters et al. Delusion Inventory:
factor analysis, reliability and the prevalence of delusion-like experiences in the Polish
population. Psychiatria Polska. 2015; 49: 1203-1222.
Przed doktoratem przygotowałem adaptację skali do badania doświadczeń podobnych
do halucynacji (Gaweda and Kokoszka, 2011). Z kolei w 2015 roku wspólnie z dr Katarzyną
Prochwicz z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowaliśmy polską
adaptację najpopularniejszej skali badania doświadczeń podobnych do urojeń w populacji
ogólnej (Skala Urojeń Peters, Peter’s Delusional Inventory, PDI). Obie skale umożliwiły
badania dotyczące kontinuum doświadczeń psychotycznych, które opisałem w cyklu.
Właściwości psychometryczne testowaliśmy na próbie 421 osób zdrowych psychicznie.
Przygotowano polską wersję językową w procedurze tłumaczenia zwrotnego. Wyniki
wskazywały na dobre właściwości psychometryczne skali. Jednocześnie opisaliśmy
występowanie doświadczeń podobnych do urojeń w populacji osób zdrowych psychicznie.
Średnio 31.25% (SD= 17.25) osób potwierdziło występowanie co najmniej jednego
doświadczenia. Najwięcej osób doświadczało aluzji na swój temat lub komunikatów o
podwójnym znaczeniu (79.8%). Z kolei najrzadszym doświadczeniem było poczucie gnicia
wnętrzności, które występowało jednie u 2.3% osób, ale jednocześnie było to najbardziej
niepokojące doświadczenie. Szczegółowe wyniki opisano w publikacji. Badanie potwierdziło
dobre właściwości psychometryczne skali PDI oraz pokazało rozkład częstości
poszczególnych doświadczeń w populacji ogólnej. Zgodnie z hipotezą kontinuum psychozy,
widać wyraźnie, że część doświadczeń jest znacznie bardziej powszechna i wiąże się z
niewielkim niepokojem, a część jest bliższa stanom klinicznym i wiąże się z wyższym
poziomem stresu.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 73
6. Znaczenie zdolności komunikacyjnych u osób z rozpoznaniem schizofrenii
Adamczyk, P., Daren, A., Sułecka, A., Błądziński, P., Cichocki, Ł., Kalisz, A., Gawęda,
Ł., Cechnicki, A. Do better communication skills promote sheltered employment in
schizophrenia. Schizophrenia Research. 2016; 176: 331-339.
Kolejnym tematem realizowanym we współpracy z zespołem dr hab. Andrzeja
Cechnickiego było badanie związku zdolności komunikacyjnych z pracą w warunkach
chronionych u osób z rozpoznaniem schizofrenii. Porównano osoby chorujące na
schizofrenię, które pracują w warunkach chronionych (n= 33) do osób, które chorują na
schizofrenię ale nie pracują (n= 29) oraz osób zdrowych psychicznie (n= 31). Wyniki badania
wskazują, iż pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii, którzy pracują mają istotnie lepsze
zdolności komunikacyjne. Jednocześnie nie wykazano różnic międzygrupowych w
podstawowych procesach poznawczych, takich jak funkcje wykonawcze czy bezpośrednia i
odroczona pamięć werbalna. Badanie miało charakter poprzeczny, więc trudno wnioskować o
związkach przyczynowo-skutkowych. Wydaje się jednak, iż trening interpersonalny w postaci
korzystania ze wsparcia zakładów pracy chronionej może kształtować zdolności
komunikacyjne. Jednocześnie osoby o lepszych zdolnościach komunikacyjnych mogą
aktywnie poszukiwać pracy oraz utrzymywać się w niej. Badanie sugeruje jednak, iż
zdolności komunikacyjne, inaczej niż podstawowe funkcje poznawcze, są istotne dla osób
chorujących na schizofrenię, które podejmują pracę.
7. Rola dyskomfortu emocjonalnego w związku osobowości z podatnością na psychozę.
Prochwicz, K., Gawęda, Ł. Depression and anxiety mediate the relationship between
temperament and character and psychotic-like experiences in healthy subjects. Psychiatry
Research. 2016; 246: 195-202.
Projekt realizowany we współpracy z dr Katarzyną Prochwicz z Instytutu Psychologii
Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Jestem autorem korespondencyjnym pracy).
Celem pracy było sprawdzenie roli lęku i objawów depresji w związku cech osobowości i
podatności na psychozę u osób zdrowych psychicznie (n= 491). Wykorzystano metody
kwestionariuszowe do oceny objawów podobnych do objawów psychotycznych, cech
osobowości (TCI), lęku (STAI) oraz depresji (BDI). Przeprowadzono analizę korelacji oraz
mediacji.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 74
Wyniki potwierdziły związki cech temperamentu oraz charakteru z zarówno
pozytywnym, jak i negatywnym wymiarem doświadczeń podobnych do objawów
psychotycznych. Wynik ten jest spójny z prowadzonymi wcześniej przez nas badaniami
(badania nr 5 i 10). Zaobserwowano, że cechy osobowości związane są zarówno z częstością
występowania doświadczeń psychotycznych, jak również dystresem z nimi związanym.
Wyniki analizy mediacji wskazują, iż związek osobowości i podatności na psychozę
mediowany jest przez dyskomfort emocjonalny (objawy lęku i depresji). Obserwowano
jedynie częściową mediację, co sugeruje, iż również inne, nie brane pod uwagę w tym
badaniu, czynniki mogą mieć znaczenie. Wynik ten jest spójny z modelem proponowanym
przez Garety i in (2001), którzy zwracają uwagę, iż jedną ze ścieżek prowadzących do
objawów psychotycznych są dysfunkcje w zakresie regulacji emocjonalnej.
8. Mechanizmy przeskoku do konkluzji u osób z podatnością na psychozę
Moritz, S., Goritz, A.N., Balzan, R., Gawęda, Ł., Kulagin, S.C., Andreou, C. (2017). A
New Paradigm to Measure Probabilistic Reasoning and a Possible Answer to the Question
Why Psychosis-Prone Individuals Jump to Conclusions. Journal of Abnormal Psychology.
2017; 126(4):406-415.
Projekt ten, realizowany w ramach mojego stażu podoktorskiego w ośrodku w Hamburgu
kierowanym przez Prof. Moritza, dotyczył walidacji nowego zadania poznawczego do oceny
przeskoku do konkluzji w warunkach, które pozwalały jednocześnie na badanie
mechanizmów tego zniekształcenia poznawczego w odniesieniu do podatności na psychozę u
osób zdrowych psychicznie. Badanie przeprowadzono za pomocą narzędzia badawczego
umożliwiającego ocenę behawioralną przeskoku do konkluzji poprzez platformę internetową.
Umożliwiło to badanie dużej próby (n= 1230). Wyniki badania potwierdzają związki
podatności na psychozę u osób zdrowych psychicznie z przeskokiem do konkluzji.
Jednocześnie wyniki sugerują, iż osoby z wysoką predyspozycją do doświadczeń
psychotycznych mają obniżony próg podejmowania decyzji, co jest spójne z hipotezą Moritza
i in. (Moritz et al., 2017b). Analiza mediacji wskazywała, iż związek przeskoku do konkluzji i
podatności na psychozę mediowany jest przez niski próg podejmowania decyzji (ang.
deciosion threshold) oraz wstępne wysokie określenie poprawności podjętej decyzji (ang.
initial probability). Badanie sugeruje również, iż przeskok do konkluzji jest związany
jednocześnie z presją czasu.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 75
9. Procesy psychologiczne związane ze skargami somatycznymi w przewlekłej obturacyjnej
choroby płuc.
Holas, P., Michałowski, J., Gawęda, Ł., Domagała-Kulawik, J. Agoraphobic avoidance
predicts emotional distress and increased physical concerns in chronic obstructive
pulmonary disease. Respiratory Medicine. 2017; 128: 7-12.
Ta publikacja jest efektem mojej współpracy z dr Holasem z Uniwersytetu
Warszawskiego. Praca dotyczyła znaczenia unikania behawioralnego dla dystresu
emocjonalnego oraz wzrostu skarg na nieprzyjemne doznania cielesne u osób z przewlekłą
obturacyjną chorobą płuc (POChP). Praca ta była prowadzona w ramach projektu rozumienia
psychologicznych mechanizmów POChP w ramach projektu dr Holasa. Osoby z POChP mają
skłonność do redukcji swojego zaangażowania w różne aktywności ze względu na
przewidywanie możliwości bezdechu. Niewiele jednak wiadomo na temat mechanizmów tego
unikania oraz jego wpływu na emocjonalny dyskomfort i skargi somatyczne. W badaniu
porównano 48 osób z POChP oraz 48 osób zdrowych. Wyniki badania wskazują, iż tendencja
do agorafobicznego unikania związana jest ze wzrostem emocjonalnego dyskomfortu oraz
wzrostu skarg somatycznych. Paradoksalnie więc unikanie może intensyfikować negatywne
skutki emocjonalne u osób z POChP. Wynik ten może mieć znaczenie dla podejmowania
interwencji terapeutycznych mających na celu redukcję dyskmofrotu emocjonalnego poprzez
zwiększanie aktywności i zapobieganie unikania.
10. Znaczenie interakcji czynników środowiskowych i genetycznych w schizofrenii i
zaburzeniach dwubiegunowych
Misiak, B., Stramecki, F., Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Sąsiadek MM, Moustafa AA,
Frydecka D. Interactions Between Variation in Candidate Genes and Environmental
Factors in the Etiology of Schizophrenia and Bipolar Disorder: a Systematic Review.
Molecular Neurobiology. In Press; doi: 10.1007/s12035-017-0708-y.
Powyższa praca jest efektem mojej współpracy z zespołem dr hab. Frydeckiej i dr
Misiaka, którzy prowadzą badania na temat genetycznych uwarunkowań schizofrenii.
Opublikowana w prestiżowym czasopiśmie Molecular Neurobiology praca jest
systematycznym przeglądem badań interakcji czynników środowiskowych i genetycznych
(GxE) i ich znaczenia dla etiologii schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.
Praca wskazuje na istotne znacznie interakcji czynników środowiskowych takich jak
ekspozycja na stresujące wydarzenia życiowe czy nadużywanie marihuany, z polimorfizmami
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 76
genów COMT, BDNF i FKBP5 mają wpływ na etiologię oraz przebieg schizofrenii i zaburzeń
afektywnych dwubiegunowych. Wnioski z przeglądu wskazują jednocześnie na potrzebę
dalszych badań, szczególnie badań podłużnych obejmujących duże próby. Brakuje również
badań uwzględniających zniekształcenia poznawcze, jako potencjalny mechanizm opisywanej
interakcji GxE. (Obecnie wraz z zespołem dr hab. Frydeckiej i dr Misiaka planujemy
przeprowadzenie badania, które będzie testowało związki genów ze zniekształceniami
poznawczymi u osób w grupie ryzyka psychoz).
11. Ponadto jestem również autorem rozdziału w podręczniku do psychiatrii.
Gawęda, Ł.. Psychiatria Tom III (red. Wciórka, Rybakowski i Pużyński). Wrocław:
Elsevier Urban & Partner. 2012. Terapia funkcji poznawczych Str. 359-361.
b. Referaty na zjazdach
Wystapienia:
Gawęda, Ł. Trening meta-poznawczy dla pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii –
wprowadzenie do nowej metody. 3rd International Conference of the Polish Association for
Cognitive-Behavioral Therapy, 06.2009, Warszawa.
Gawęda, Ł ., Szymanski, J. ‘Nowe metody w psychoterapii psychoz – trening meta-
poznawczy’. XLIII Zjazd Psychiatrów Polskich, 23-26.06.2010, Poznań.
Gawęda, Ł. Wlaściwości psychometryczne skali poczucia wplywu na przebieg choroby w
schizofrenii. XLIII Zjazd Psychiatrow Polskich, 23-26.06.2010, Poznań
Gawęda, Ł., Szymanski, J. Trening meta-poznawczy dla osób z rozpoznaniem psychoz
schizofrenicznych jako metoda wspomagajaca. (Warsztaty). IV Miedzynarodowa Konferencja
Naukowo-Szkoleniowa. Optymalizacja leczenia w psychiatrii. 9-11.12. 2010, Wisła.
Gawęda, Ł. Zaburzenia funkcji poznawczych w schizofrenii. Możliwości terapii.
Gawęda, Ł. Znaczenie badań podstawowych w rozumieniu psychologicznych mechanizmów
psychoz oraz ich wykorzystanie w tworzeniu programów terapeutycznych. Przykład treningu
meta-poznawczego. 17.10.2015, Konfernecja Trzech Sekcji, Sekcji Naukowej Psychoterapii,
PTP, Krakow.
Gawęda, Ł., Stefaniak, I. Precongress workshops: CBT for psychosis. ‘Best practice in
psychological therapies for psychosis: A contemporary and global perspective ‘The 18th
International Congress of ISPS, 22 -25.08.2013
Gaweda, L. ‘Poznawcze modele psychoz. Od badań podstawowych do interwencji
terapeutycznych’. Konferencja Integracja a Praktyka Psychoterapii - Integracyjne podejscie
do psychoterapii psychoz. 28.11.2015, Warszawa.
Nelson, B., Li, E., Whitford, T., Gaweda, L.,Koren, D., Leitan, L., Sass, L., Lavoie, S., Self
disturbance: A construct to integrate phenomenology and neurocognition in early psychosis?
IEPA 10 Early Intervention In Mental Healt, 20-22.10.2016, Milan.
Gawęda, Ł. ‘Procesy meta-poznawcze w psychozach’. II Krajowa Konferencja Psychologii
Klinicznej. 24-26.11.2016, Poznań.
Cyrkot, T., Cichon, E., Gawęda, Ł., Szczepanowski, R. Badania empiryczne zwiazków
metapoznania z teorią umysłu w populacji osób z zaburzeniami osobowości borderline. II
Krajowa Konferencja Psychologii Klinicznej. 24-26.11.2016, Poznań.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 77
Gawęda, Ł. Rozwój i znaczenie zniekształceń poznawczych w kontekście kształtowania
ryzyka rozwoju psychozy. VIII konferencja czasopisma „Psychiatria”, 12.05.2017,
Warszawa.
Postery:
Gawęda, Ł., Kokoszka, A., Moritz, S. Further evidence for an impaired discrimination
between imagined and performed actions in schizophrenia. 2nd Schizophrenia International
Research Society Conference, 14-18.04.2012, Florence.
Bohaterewicz, B., Biezynska, M., Gawęda, Ł. Resting state brain activity differences among
patients with schizophrenia with suicical ideations. Aspects of Neuroscience Conference, 24 –
26.11.2016. Warszawa.
Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Cella, M. Cognitive biases, personality and dimensions of
psychotic-like experiences in the general populations. 4th Schizophrenia International
Research Society Conference, 5-9-04.2014, Florence.
Krezolek, M., Banaszak, B., Gawęda, Ł. Związek przeskoku do konkluzji z
funkcjonowaniem neuropoznawczym u osób chorujących na schizofrenię. II Krajowa
Konferencja Psychologii Klinicznej. 24-26.11.2016, Poznań.
Gawęda, Ł., Krezolek, M., Banaszak, B., Witkowska, A. The relationship between cognitive
biases and social functioning in schizophrenia. The 9th International Congress of Cognitive
Psychotherapy, 29.06 – 01.07.2017, Cluj-Napoca, Rumunia.
Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Krezolek, M., Klosowska, J., Staszkiewicz, M., Moritz, S. A
brief and reliable assessment of cognitive distortions in the continuum of psychosis? A Polish
version of the Davos Assessment of Cognitive Biases (DACOBS-18). The 9th International
Congress of Cognitive Psychotherapy, 29.06 – 01.07.2017, Cluj-Napoca, Rumunia.
Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Klosowska, J., Kotowicz, K., Frydecka, D., Misiak, B.,
Bladzinski, P., Mak, M., Samochowiec, A., Cechnicki, A. Cognitve biases, but not attachment
styles, mediate the relationship between the risk of psychosis and traumatic life events. A
non-clinical study. The 9th International Congress of Cognitive Psychotherapy, 29.06 –
01.07.2017, Cluj-Napoca, Rumunia.
c. Kierowanie lub udział w projektach badawczych
(Projekty krajowe)
04. 2012 – 04. 2015 Kierownik grantu badawczego uzyskanego w ramach programu
Iuventus Plus 2011 pt.: „Neuronalne korelaty aktywności
wyobrażeniowej oraz różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości
w schizofrenii. Badanie fMRI w paradygmacie monitorowania
źródła”. (04.2012 – 04.2014). MNiSW, kwota: 163 400 zł
06.2015 – 06.2016 Kierownik grantu dla młodych naukowców finansowane w
wewnętrznych środków WUM „Związki procesów
monitorowania źródła i zniekształceń poznawczych z
funkcjonowaniem neuropoznawczym oraz funkcjonowaniem
ogólnym u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii”. Kwota:
15 700 zł.
06.2016 – 06.2017 Kierownik grantu dla młodych naukowców finansowanego
przez Warszawski Uniwersytet Medyczny „Związki
wczesnodziecięcej traumy oraz stylów przywiązania ze
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 78
zniekształceniami poznawczymi w schizofrenii”. Kwota: 10 000
zł.
10.2015 – (…) Wykonawca w grancie kierowanym przez dr hab. Remigiusza
Szczepanowskiego „Psychopatologia metapoznania:
perspektywa integracyjna w kontekście biologiczno-
poznawczych modeli halucynacji, fobii i urojeń”. NCN, OPUS.
Kwota: 443 00 zł.
05.2016 – (…) Opiekun naukowy grantu mgr Martyny Krężołek z programu
Preludium NCN. „Mechanizmy neuropoznawcze i ich związki z
funkcjonowaniem społecznym osób chorujących na
schizofrenię”. Kwota: 68 492 zł.
03.2017 – (…) Kierownik grantu pt. „Interakcja pomiędzy traumą, osobowością
a funkcjami poznawczymi jako predyktor zwiększonego
rozwoju psychozy w populacji osób w wieku 18 - 35 lat.
Badanie prospektywne. Finansowany ze środków Narodowego
Centrum Nauki, OPUS. Kwota: 970 975 zł.
(Projekty międzynarodowe):
2015 – (…) Współpracownik badawczy (analiza danych, przygotowywanie
publikacji) w projekcie kierowanym przez dr Barnaby Nelsona,
Melbourne, Australia. Tytuł: ‘Self-disturbances and
neurocognition in at risk states for psychosis’. Efektem projektu
jest publikacja nr 3 opisana w cyklu publikacji.
2015 – 2017 Wykonawca w międzynarodowym projekcie dotyczących różnic
międzykulturowych w doświadczaniu objawów podobnych do
halucynacji oraz mechanizmów z nimi związanych. Kierownik
dr Sara Siddi, Barcelona. Tytuł projektu: „Electronic -
Hallucination-like experiences – Cross-cultural International
Consortium (ECLECTIC)”.
d. Nagrody i wyróżnienia
Stypendia zagraniczne
08.2016 – 08.2018 Stypendium post-doc finansowane z programu Mobilność Plus
MNiSW w Clinical Neuropsychology Unit, Department of Psychiatry
and Psychotherapy, Medical Center Hamburg-Eppendorf, Germany
(opiekun prof. Steffen Moritz).
08.2014 Dwutygodniowy pobyt naukowy do Institute of Psychiatry, King’s
College, Londyn w ramach stypendium START Fundacji Nauki
Polskiej
07.2010 – 08.2010 Stypendium naukowe Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej
(DAAD) w Klinice Psychiatrii i Psychoterapii uniwersytetu w
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 79
Hamburgu. Osoba przyjmująca prof. Steffen Moritz. W trakcie
stypendium realizacja projektu badawczego oraz przygotowanie
publikacji.
Stypendia i nagrody
2015 – (…) Laureat trzyletniego stypendium Ministra Szkolnictwa Wyższego i
Nauki dla wybitnych młodych naukowców.
2014 Laureat stypendium „START” Fundacji na Rzecz Nauki
Polskiej.
2015 Laureat stypendium „START” Fundacji na Rzecz Nauki
Polskiej.
2011 Nagroda dydaktyczna za wzorowe prowadzenie zajęć
dydaktycznych w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej
przyznawana przez Dziekana Wydziału Psychologii.
2012 Indywidualna nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego za rozprawę doktorską.
2012 Druga nagroda przyznawana przez Cognitive Neuropsychiatry
za prezentowany poster na międzynarodowym kongresie 3rd
Biennial Schizophrenia International Research Society
Conference 14-18 April, 2012 Florence, Italy.
2012 Nagroda dydaktyczna za wzorowe prowadzenie zajęć
dydaktycznych w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej
przyznawana przez Dziekana Wydziału Psychologii.
2013 Indywidualna nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego za publikację naukową.
2014 Indywidualna nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego za publikacje naukowe.
2015 Zespołowa nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego za publikacje naukowe.
2015 Nagroda im. Prof. P. Jaśkowskiego przyznana przez Klub
Miłośników Listy Filadelfijskiej za publikacje o wysokim
wskaźniku IF.
2017 Pierwsza nagroda za najlepszą prezentację posteru na
konferencji the 9th Internatonal Congress of Cognitive
Psychotherapy, Cluj Napoca, Rumunia.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 80
e. Recenzowanie prac
Byłem powoływany jako recenzent prac w następujących czasopismach:
Archives of Psychiatric Nursing; Cognitive, Affective and Behavioral Neuroscience;
Cognitive Neuropsychiatry; PLoS ONE; Psychological Medicine; Schizophrenia Research;
Psychiatry Research; BMC Psychiatry; Clinical Psychology and Psychotherapy; Journal of
Behavior Therapy and Experimental Psychiatry; Journal of Nervous and Mental Disease;
European Psychiatry; Frontiers in Psychiatry; Frontiers in Psychology; Neuroscience and
Biobehavioral Reviews; Psychosis; Acta Neurobiological Experimenale; The Journal of Child
Psychology and Psychiatry; BMJ Open; Postępy Psychiatrii i Neurologii; Zeitschrifts fur
Psychologie.
Byłem również recenzentem prac magisterskich na kierunku pielęgniarstwo
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
f. Członek komitetu redakcyjnego:
Od 09.2017 jestem członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma naukowego z
listy JCT – Psychiatry Research [IF= 2.548]. (link do strony -
https://www.journals.elsevier.com/psychiatry-research/editorial-board).
Od 2016 jestem członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma naukowego Annals
of Depression and Anxiety (http://austinpublishinggroup.com/depression-
anxiety/editorialBoard.php)
g. Członkostwo w towarzystwach naukowych:
Jestem członkiem Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczo-Behawioralnej
Jestem członkiem międzynarodowego towarzystwa naukowego: The International
Society for Psychological and Societal Approaches to Psychosis (ISPS).
6. Działalność dydaktyczna i popularyzatorska
Prowadzenie zajęć dydaktycznych:
Od 2008 roku prowadzę zajęcia dydaktyczne dla studentów psychologii (Uniwersytet
SWPS, Warszawa), medycyny (Warszawski Uniwersytet Medyczny), pielęgniarstwa
(WUM) oraz ratownictwa medycznego (WUM).
- w latach 2014 – 2016 prowadziłem autorski program zajęć dla studentów
psychologii pod tytułem „Nowe trendu w psychoterapii psychoz”.
- w latach 2008 – 2016 prowadziłem zajęcia z zakresu klinicznej praktyki w
psychiatrii dla studentów psychologii, których celem było nabycie podstaw
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 81
teoretycznych i praktycznych umiejętności doprowadzenia postępowania
diagnostycznego w psychiatrii.
- w latach 2008 – 2016 – prowadziłem zajęcia z zakresu psychologii zaburzeń
psychicznych dla studentów medycyny;
- w latach 2008- 2016 prowadziłem zajęcia z zakresu podstaw psychoterapii dla
studentów pielęgniarstwa oraz fizjoterapii (Warszawski Uniwersytet Medyczny).
- 2012 – (…) Przygotowanie i prowadzenie warsztatów na temat psychoterapii
psychoz z wykorzystaniem treningu meta-poznawczego dla uczestników 4-letniego
kursy psychoterapii CBT, Centrum Terapii CBT, Warszawa.
-2016 – (…) Przygotowanie oraz prowadzenie seminarium i warsztatów na temat
psychoterapii zaburzeń psychotycznych z wykorzystaniem grupowego i
indywidualnego treningu meta-poznawczego, Podyplomowa Szkoła Psychoterapii
Poznawczo-Behawioralnej, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
Promotorstwo prac magisterskich:
W latach 2014 – 2017 prowadziłem seminarium magisterskie dla studentów
psychologii na Wydziale Psychologii, Uniwersytetu SWPS w Warszawie.
Wypromowałem łącznie 10 prac magisterskich studentów psychologii w języku
polskim oraz 1 pracę w języku angielskim. Wszystkie prace koncentrowały się na
zagadnieniach związanych z poznawczymi mechanizmami zaburzeń psychicznych lub
ich kontinuum. Poniżej wykaz prac.
1. Autor: Mgr Bartosz Bohaterewicz, tytuł pracy: „Różnice w homogeniczności
regionalnej – spoczynkowej aktywności mózgu, u pacjentów z diagnozą
schizofrenii posiadających myśli samobójcze”, 2016, Wydział Psychologii,
Uniwersytet SWPS, Warszawa.
2. Autor: mgr Wojciech Wnuk, tytuł pracy: „Dysfunkcjonalne przekonania meta-
poznawcze jako mediator w związkach między wymiarami temperamentu i
charakteru a depresją, lękiem i samooceną u zdrowej młodzieży w wieku 15-17
lat.”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
3. Autor: mgr Aleksandra Jabłońska, tytuł pracy: „Wpływ dystrakcji na
zniekształcenia poznawcze u osób chorujących na schizofrenię”, 2016, Wydział
Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
4. Autor: mgr Nadia Urbańska, tytuł pracy: „Wpływ treningu meta-poznawczego na
monitorowanie źródła u osób zdrowych psychicznie”, 2016, Wydział Psychologii,
Uniwersytet SWPS, Warszawa.
5. Autor: mgr Daryna Mileuskaya, tytuł pracy: „A mediating role of cognitive biases
in the relationships between stressful life events and psychotic-like experiences in
migrants”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
6. Autor: mgr Jakub Greń, tytuł pracy: „Zniekształcenia poznawcze jako mediator
związku traumy i doświadczeń podobnych do psychotycznych u osób zdrowych
psychicznie”, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
7. Autor: mgr Paula Włodarczyk, tytuł pracy: „Myśli samobójcze wśród dzieci i
młodzieży kontaktującej się z Telefonem Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111
w latach 2012-2015”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 82
8. Autor: mgr Paweł Lewicki, tytuł pracy: „Związek między religijnością katolików,
a zniekształceniami poznawczymi i doświadczeniami podobnymi do
psychotycznych”, 2017, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
9. Autor: mgr Anna Gulczyńska, tytuł: „Nasilenie doświadczeń podobnych do
psychotycznych u osób cierpiących na depresję i ich związek z osobowością”,
2017, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
10. Autor: mgr Agata Kaszuba, tytuł pracy: „Przekonania meta-poznawcze jako
zmienna pośrednicząca w związku między temperamentem i charakterem według
koncepcji Cloningera a objawami depresji u osób z depresją”, 2017, Wydział
Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
11. Autor: mgr Magdalena Malinowska, tytuł pracy: Rola dysfunkcjonalnych
schematów poznawczych w związku między wymiarami temperamentu i
charakteru wg koncepcji Roberta Cloningera oraz objawów lęku i depresji u osób
z diagnozą depresji. 2017, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.
7. Wspolpraca naukowa.
1. Prof. Steffen Moritz, Departament of Psychiatry and Psychotherapy,
Universitatklinikum Eppendorf, Hamburg - monitorowanie źródła w schizofrenii;
wpływ stresu na zniekształcenia poznawcze w schizofrenii.
2. dr Todd S. Woodward, Departament of Psychiatry, University of British Columbia -
monitorowanie źródła w halucynacjach słuchowych.
3. dr Matteo Cella, Institute of Psychiatry, King’s College, London -osobowości,
zniekształcenia poznawcze w doświadczeniach psychicznych podobnych do objawów
psychotycznych w populacji ogólnej.
4. Dr Barnaby Nelson, Orygen Youth Center, Melbourne Australia - neuropoznawcze
mechanizmy monitorowania źródła u osób z wysokim ryzykiem rozwoju psychoz.
5. Dr Ryan Balzan, Flinders University, Adelaide, Australia - zniekształcenia poznawcze
w schizofrenii.
6. Dr Katarzyna Prochwicz - zniekształcenia poznawcze oraz osobowości w
doświadczeniach podobnych do objawów psychotycznych.
7. Dr hab. Remigiusz Szczepanowski, USWPS Wrocław - procesy meta-poznawcze w
schizofrenii.
8. Dr hab. Andrzej Cechnicki, Zakład Psychiatrii Środowiskowej, CM UJ, Kraków -
interakcja traumy, osobowości i procesów poznawczych w kształtowaniu ryzyka
psychozy w populacji ogólnej.
9. Dr hab. Dorota Frydecka, Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu -
interakcja traumy, osobowości i procesów poznawczych w kształtowaniu ryzyka
psychozy w populacji ogólnej.
10. Dr Weronika Dębowska, Środowiskowa Pracownia Nowych Zastosowań
Diagnostycznych Jądrowego Rezonansu Magnetycznego, PAN - neuronalne korelaty
procesów monitorowania źródła w schizofrenii.
8. Podsumowanie dorobku naukowego.
Łącznie jestem autorem lub współautorem 34 publikacji, w tym 28 publikacji powstało po
uzyskaniu stopnia doktora
Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 83
Na mój dorobek naukowy składają się:
28 publikacji znajdujących się na w bazie Journal Citation Report
W tym 25 artykuly opublikowane po doktoracie (24 oryginalne prace
badawcze, 1 praca przegladowa; 16 prac opublikowalem jako pierwszy autor; w
kolejnych dwoch pracach bylem autorem korespondencyjnym)
3 prace opublikowane przed doktoratem (wszystkie pierwszoautorskie).
6 prac opublikowałem spoza listy JCR
3 przed doktoratem (1 jako pierwszy autor)
3 po uzyskaniu doktoratu (wszystkie pierwszoautorskie).
Ponadto opublikowałem rozdział w podręczniku akademickim.
Sumaryczna punktacja za opublikowane przeze mnie prace wynosi:
Przed doktoratem: IF= 0.699, MNiSW= 47 pkt.
Po doktoracie : IF= 73.392, MNiSW= 765 pkt. (jako pierwszy lub
korespondencyjny autor= IF= 51.559, MNiSW= 545 pkt.)
Łącznie : IF= 75.101, MNiSW= 830.
Aktualna liczba cytowań prac (z wyłączeniem autocytowań) na podstawie Web of
Science (12.12.2017)= 81,
Indeks Hirscha (Web of Science, 12.12.2017)= 6.