Oddział w Rzeszowie - Uniwersytet Rzeszowski€¦ · VII Konferencja Naukowa PTA...

VII KONFERENCJA NAUKOWA Polskiego Towarzystwa Agronomicznego

BIORÓŻNORODNOŚĆ – NOWE WYZWANIA DLA ROLNICTWA W POLSCE

POLSKIE TOWARZYSTWO

AGRONOMICZNE Oddział w Rzeszowie

Rzeszów 11-13. 09. 2017r.

VII Konferencja Naukowa PTA Bioróżnorodność - nowe wyzwania dla rolnictwa w Polsce

1

VII Konferencja Naukowa

Polskiego Towarzystwa Agronomicznego

ORGANIZATORZY

Polskie Towarzystwo Agronomiczne, Oddział w Rzeszowie

Bioróżnorodność

nowe wyzwania dla rolnictwa w Polsce

Streszczenia referatów i posterów

Rzeszów, 11–13 września 2017 r.


2

KOMITET NAUKOWY

Budzyński Wojciech, prof. dr hab., dr h.c. multi – Przewodniczący

Andrzejewska Jadwiga, prof. dr hab.

Blecharczyk Andrzej, prof. dr hab.

Bobrecka-Jamro Dorota, prof. dr hab.

Bombik Antoni, prof. dr. hab.

Borówczak Franciszek, prof. dr hab.

Grześ Stanisław, dr hab.

Kotecki Andrzej, prof. dr hab.

Koziara Wiesław, prof. dr hab.

Księżak Jerzy, prof. dr hab.

Kulig Bogdan, prof. dr hab.

Pałys Edward, prof. dr hab.

Reszel Roman, prof. dr hab.

Rozbicki Jan, prof. dr hab. – Przedstawiciel Polski w European Society for Agronomy

Trąba Czesława, prof. dr hab.

Wilczewski Edward, dr hab.

Szpunar-Krok Ewa, dr hab. prof. UR

KOMITET ORGANIZACYJNY

Bobrecka-Jamro Dorota, prof. dr hab. – Przewodnicząca

Szpunar-Krok Ewa, dr hab. prof. UR – Z-ca Przewodniczącej

Buczek Jan, dr hab. – Z-ca Przewodniczącej

Jarecki Wacław, dr – Sekretarz

Tekiela Agata, dr

Opracowanie techniczne i redakcyjne

Jarecki Wacław, dr

Buczek Jan, dr hab.

Szpunar-Krok Ewa, dr hab. prof. UR

Projekt okładki

Buczek Jan, dr hab.

ISBN 978-83-7996-447-5

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO

35-959 Rzeszów, ul. prof. S. Pigonia 6, tel. 17 872 13 69, tel./fax 17 872 14 26

e-mail: [email protected]; http://wydawnictwo.ur.edu.pl

Druk i oprawa: Drukarnia Uniwersytetu Rzeszowskiego


3

Bioróżnorodność

nowe wyzwania dla rolnictwa w Polsce

Streszczenia referatów i posterów

PATRONAT HONOROWY

Prof. dr hab. Sylwester Czopek

JM Rektor Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie

Krzysztof Jurgiel

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Ewa Leniart

Wojewoda Podkarpacki

Władysław Ortyl

Marszałek Województwa Podkarpackiego


4


5

SPIS TREŚCI

Dorota Bobrecka-Jamro, Ewa Szpunar-Krok

Słowo wstępne...……………………………………………………………………………………

11

REFERATY WIODĄCE………………………………………………………………………… 11

Andrzej Kotecki, Waldemar Helios Erozja genetyczna roślin uprawnych na przestrzeni dziejów…………………………………........

13

Edward S. Gacek

Innowacyjne rozwiązania w testowaniu i wdrażaniu postępu odmianowego, w celu zwiększania

bioróżnorodności w uprawie roślin……………………………………………………………..….

15

Andrzej Mocek

Stan zagrożenia gleb Polski podstawowymi ksenobiotykami mineralnymi i organicznymi….........

19

I BLOK TEMATYCZNY. ZAGROŻENIA DLA BIORÓŻNORODNOŚCI ZWIĄZANE

Z PRODUKCJĄ ROŚLINNĄ..…………………………………………………………………..

21

Beata Feledyn-Szewczyk, Jarosław Stalenga, Paweł Radzikowski, Mariola Staniak Wpływ sposobu użytkowania gruntów na bioróżnorodność flory segetalnej i bezkręgowców........

23

Anna Gałązka, Karolina Gawryjołek, Jarosław Grządziel

Bioróżnorodność funkcjonalna mikroorganizmów glebowych jako wskaźnik jakości gleb użytkowanych rolniczo na przykładzie reprezentatywnych gleb województwa lubelskiego…..….

24

Katarzyna Marcinkowska, Tadeusz Praczyk

Wpływ biotypów chwastów odpornych na herbicydy na bioróżnorodność środowiska rolniczego - główne założenia projektu realizowanego w ramach programu Biostrateg………........................

25

Krzysztof Domaradzki, Tomasz Snopczyński

Zaślaz pospolity - nowy chwast inwazyjny polskich pól - występowanie, szkodliwość

i zwalczanie………………………………………………………………………………….……..

26

Paweł K. Bereś, Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Łukasz Siekaniec

Biologiczna ochrona kukurydzy przed omacnicą prosowianką jako przykład dbania

o bioróżnorodność stawonogów występujących na polach uprawnych……………………..……..

27

Hanna Gołębiowska, Renata Kieloch

Wpływ wielkości gospodarstwa na bioróżnorodność zachwaszczenia kukurydzy w rejonie

południowo-zachodniej Polski………………………………………………………………..…….

28

Magdalena Wijata, Grzegorz Sobczyński, Marcin Studnicki, Dariusz Gozdowski,

Stanisław Samborski, Jan Rozbicki

W poszukiwaniu odmian o szerokiej adaptacji do środowiska, na przykładzie pszenicy jarej…….

29

Sylwia Andruszczak, Ewa Kwiecińska-Poppe, Piotr Kraska, Edward Pałys Wpływ poziomu agrotechniki na florę segetalną w łanie oplewionej i nagoziarnistej formy owsa.

30

Jadwiga Andrzejewska, Stanisław Ignaczak Frakcjonowany zbiór roślin bobowatych wieloletnich szansą na poprawę jakości paszy…………

31

Paweł K. Bereś, Łukasz Siekaniec

Wpływ wieloletniej monokultury kukurydzy na populację stonki kukurydzianej (Diabrotica v.

virgifera LeConte) i omacnicy prosowianki (Ostrinia nubilalis Hbn.), jako przykład zagrożenia

dla bioróżnorodności entomofauny pól uprawnych………………………………………………...

32

Elżbieta Bodecka, Stanisław Samborski

Precyzyjne stosowanie pestycydów a bioróżnorodność……………………………………………

33

Katarzyna Czopek, Mariola Staniak, Jolanta Bojarszczuk, Jerzy Księżak Ocena różnorodności flory segetalnej w ekologicznej uprawie soi w zależności od sposobu

pielęgnacji…………………………………………………………………………………………..

34

Anna Gałązka, Rafał Gałązka, Jarosław Grządziel, Aleksandra Ukalska-Jaruga,

Bożena Smreczak

Bioróżnorodność funkcjonalna i strukturalna mikroorganizmów w glebie skażonej ropą naftową..

35


6

Anna Gałązka, Karolina Gawryjołek, Jarosław Grządziel, Jerzy Księżak Ocena bioróżnorodności strukturalnej i funkcjonalnej mikroorganizmów w glebie spod uprawy

kukurydzy w monokulturze i zmianowaniu………………………………………………………..

36

Barbara Gąsiorowska, Artur Makarewicz, Anna Płaza, Emilia Rzążewska,

Magdalena Krawczyk

Wpływ pielęgnacji na poziom zachwaszczenia kukurydzy ziarnowej uprawianej na nawożeniu

organicznym………………………………………………………………………..………………

37

Beata Grygierzec, Wojciech Szewczyk, Barbara Janus Wpływ zabiegów pratotechnicznych na ilość ziół w runi łąkowej…………………………………

38

Marek Gugała, Anna Sikorska, Krystyna Zarzecka, Krzysztof Kapela, Iwona Myskowska

Wpływ biostymulatorów na skład chemiczny nasion rzepaku ozimego (Brassica napus L.)……..

39

Małgorzata Haliniarz, Dorota Gawęda, Justyna Łukasz, Irena Klusek

Ocena plonowania pszenicy orkisz uprawianej w warunkach zróżnicowanej ochrony łanu

i gęstości siewu……………………………………………………………………………………..

40

Magdalena Jakubowska, Jolanta Kowalska, Paweł Sienkiewicz Monitoring owadów pożytecznych w uprawie ziemniaka ekologicznego po zastosowaniu

preparatów zwalczających stonkę ziemniaczaną…………………………………………………...

41

Magdalena Jastrzębska, Marta K. Kostrzewska, Wiesław P. Jastrzębski,

Kinga Treder, Przemysław Makowski Bionawóz fosforowy z popiołu i ochrona roślin jako czynniki kształtujące bioróżnorodność

chwastów w pszenicy jarej…………………………………………………………………………

42

Sylwia Kaczmarek, Roman Krawczyk, Livija Zarina, Bo Melander, Mette Sønderskov,

Anneli Lundkvist, Theo Vervijst, Jukka Salonen, Merel Hofmeijer, Bärbel Gerowitt

Różnorodność upraw i chwastów – Projekt Prodiva……………………………………………….

43

Barbara Krochmal-Marczak, Barbara Sawicka, Bernadetta Bienia,

Anna Kiełtyka-Dadasiewicz

Różnorodność flory segetalnej w uprawie ziemniaka na Podkarpaciu……………………………..

44

Barbara Krochmal-Marczak, Barbara Sawicka, Honorata Danilčenko, Elvyra Jarienė Zmienność form batata (Ipomoea batatas L. (Lam)) uprawianego w warunkach klimatyczno-

glebowych południowo-wschodniej Polski………………………………………………………...

45

Barbara Krochmal-Marczak, Barbara Sawicka, Dominika Skiba Przyrodnicze podstawy rejonizacji roślin bobowatych na Podkarpaciu……………………………

46

Anna Marciniuk-Kluska, Antoni Bombik, Katarzyna Rymuza

Prognozowanie plonów pszenicy ozimej z wykorzystaniem metody sukcesywnej……………….

47

Kinga Matysiak, Roman Kierzek, Sylwia Kaczmarek Biotypy maruny bezwonnej (Matricaria maritima L. ssp. inodora (L.) i maku polnego (Papaver

rhoeas L.) odporne na tribenuron metylowy……………………………………………………….

48

Katarzyna Panasiewicz, Wiesław Koziara, Jerzy Szukała, Jagoda Strzelińska,

Leszek Majchrzak

Plonowanie i wartość siewna nasion łubinu białego w zależności od odmiany i sposobu uprawy

roli…………………………………………………………………………………………………..

49

Alicja Pecio Wskaźnik wykorzystania azotu zależnie od głębokości uprawy roli i warunków glebowych……..

50

Anna Płaza, Artur Makarewicz, Anna Cybulska, Barbara Gąsiorowska,

Emilia Rzążewska, Rafał Górski Białko w mieszankach grochu siewnego z owsem uprawianych na zieloną masę…………………

51

Anna Płaza, Artur Makarewicz, Anna Cybulska, Barbara Gąsiorowska,

Emilia Rzążewska, Rafał Górski Zawartość składników pokarmowych w mieszankach grochu siewnego z żytem jarym

uprawianych na zieloną masę………………………………………………………………………

52

Hubert Pochyła, Adam Radkowski, Marian Szewczyk, Iwona Radkowska, Robert Zelek

Analiza roślin porastających składowane bele siana na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego………………………………………………………………………………………...

53


7

Anna Podleśna, Janusz Podleśny, Bartosz Narolski

Ocena wpływu plonotwórczego siarki w uprawie łubinu wąskolistnego z pszenżytem…………...

54

Janusz Podleśny, Anna Podleśna, Michał Nędzi

Wartość przedplonowa łubinu wąskolistnego i żółtego dla pszenicy ozimej………………………

55

Joanna Puła, Agnieszka Synowiec, Beata Barabasz-Krasny, Katarzyna Możdzeń,

Angelika Kliszcz

Ugrupowania chwastów w uprawie mięty pieprzowej i w roślinach następczych w zależności od

warunków glebowych………………………………………………………………………………

56

Elżbieta Pytlarz, Danuta Parylak Morfologia i płodność stulichy psiej (Descurainia sophia L.) w zróżnicowanych stanowiskach…

57

Adam Radkowski, Iwona Radkowska

Zróżnicowanie składu botanicznego pastwisk wypasanych przez konie huculskie na przykładzie Stadniny Koni w Rzeszotarach……………………………………………………………………..

58

Barbara Sawicka, Ali Hulail Noaema, Barbara Krochmal-Marczak,

Anna Kiełtyka-Dadasiewicz

Znaczenie użytków ekologicznych w utrzymaniu bioróżnorodności powiatu brzozowskiego…….

59

Barbara Sawicka, Dominika Skiba, Talal Saeed Hameed, Bernadetta Bienia

Korzystanie z programów rolnośrodowiskowych przez rolników regionu Bieszczadów………….

60

Grażyna Silska Gromadzenie i zachowanie w Polsce zasobów genetycznych Linum usitatissimum L. szansą na

powrót do uprawy lnu zwyczajnego………………………………………………………………..

61

Grażyna Silska, Grażyna Mańkowska Udostępnianie zasobów genetycznych rodzaju Linum oraz rodzaju Cannabis………………………

62

Dominika Skiba, Barbara Sawicka, Talal Saeed Hameed, Bernadetta Bienia

Użytki ekologiczne w Bieszczadach w kształtowaniu bioróżnorodności………………………….

63

Mariola Staniak, Jolanta Bojarszczuk, Jerzy Księżak Wsiewka, jako element regulacji zachwaszczenia w ekologicznej uprawie kukurydzy…………...

64

Przemysław Strażyński

Ocena występowania mszyc i ich wrogów naturalnych z rodziny Coccinellidae w różnych systemach uprawy łubinu wąskolistnego…………………………………………………………...

65

Marianna Warda, Ewa Stamirowska-Krzaczek, Mariusz Kulik,

Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Andrzej Bieganowski Różnorodność florystyczna zbiorowisk łąkowych w Dolinie Środkowego Wieprza

(PHL060005)……………………………………………………………………………………….

66

Andrzej Woźniak, Mirosława Soroka

Osobliwości formowania zespołu Aphano-matricarietum R.Tx. 1937 na polach ukraińskiego roztocza……………………………………………………………………………………………..

67

II BLOK TEMATYCZNY. CZYNNIKI AGROTECHNICZNE A RÓŻNORODNOŚĆ

BIOLOGICZNA AGROEKOSYSTEMÓW……………………..……………………………...

69

Czesława Trąba

Różnorodność flory i zbiorowisk łąkowych, zagrożenia i ochrona………………………………...

71

Anna Kryszak, Jan Kryszak, Paulina Owsianowska, Agnieszka Klarzyńska Zróżnicowanie florystyczne miedz śródpolnych…………………………………………………...

72

Roman Krawczyk, Radosław Kazuś, Roman Kierzek, Stanisław Stawiński,

Jakub Nowakowski Wpływ warunków pluwiotermicznych na efektywność zabiegów herbicydowych w uprawach

łubinu……………………………………………………………………………………………….

73

Edward Wilczewski

Dynamika wzrostu i plonowanie roślin uprawianych w międzyplonie ścierniskowym w zależności od technologii uprawy roli i siewu…………………………………………………...

74


8

Kazimierz Klima, Andrzej Lepiarczyk

Prośrodowiskowe aspekty mieszanek zbożowych uprawianych w systemie ekologicznym i konwencjonalnym…………………………………………………………………………………

75

Arkadiusz Artyszak

Efekty uprawy mieszanek międzygatunkowych w międzyplonie ścierniskowym po rzepaku ozimym w zmianowaniu: burak cukrowy – pszenica ozima – rzepak ozimy……………………...

76

Janusz Smagacz

Plonowanie wybranych odmian pszenicy ozimej w płodozmianach z różnym udziałem zbóż

w strukturze zasiewów……………………………………………………………………………..

77

Irena Suwara, Agnieszka Ciesielska, Anna Tymińska, Dariusz Gozdowski

Różnorodność chwastów w uprawie jęczmienia jarego w zależności od nawożenia………………

78

Jerzy Księżak, Monika Antoniak, Jolanta Kaźmierczak Ocena efektów produkcyjnych stosowania hydrożelu w uprawie bobiku………………………….

79

Maciej Kazek, Anna Wenda-Piesik

Wpływ zabiegów przygotowujących glebę i materiał siewny na wielkość i jakość plonu nasion

soi (Glycine max (L.) Merr.)………………………………………………………………………..

80

Józef Tworkowski, Mariusz J. Stolarski, Stefan Szczukowski, Michał Krzyżaniak

Produkcyjność i jakość biomasy wierzby jako surowca energetycznego…………………………..

81

Agnieszka Różańska, Zdzisław Wyszyński Wartość technologiczna ogławianych i odliścianych korzeni buraka cukrowego w zależności od

terminu zbioru i sposobu przechowywania………………………………………………………...

82

Bernadetta Bienia, Barbara Sawicka, Barbara Krochmal-Marczak Oddziaływanie nawożenia dolistnego nawozami makro- i mikroelementowymi na plonowanie

kilku odmian ziemniaka w warunkach Podkarpacia………………………………………………..

83

Andrzej Borusiewicz, Janusz Lisowski, Henryk Porwisiak

Porównanie plonowania, ciepła spalania wartości opałowej ślazowca pensylwańskiego (Sida hermaphrodita ) z miskantem olbrzymim (Miscanthus x giganteus) uprawianych na terenie

Podlasia……………………………………………………………………………………………..

84

Jan Buczek, Wacław Jarecki, Renata Tobiasz-Salach, Dorota Bobrecka-Jamro Wpływ czynników agro-środowiskowych na różnorodność zachwaszczenia pszenic

populacyjnych i mieszańcowych…………………………………………………………………...

85

Jan Buczek, Ewa Szpunar-Krok, Marta Jańczak-Pieniążek, Dorota Bobrecka-Jamro Zachwaszczenie łanu wybranych odmian ozimej pszenicy mieszańcowej………………………...

86

Grzegorz Dzienis, Jacek Olszewski, Agnieszka Pszczółkowska, Adam Okorski

Wskaźniki wymiany gazowej soi…………………………………………………………………..

87

Paweł Frąckiewicz, Stanisław Lenart Wpływ uproszczonych systemów uprawy roli na koncentrację i zasoby węgla organicznego

w glebie oraz plonowanie roślin……………………………………………………………………

88

Dorota Gawęda Zachwaszczenie pszenicy ozimej w zależności od systemu uprawy roli i przedplonu…………….

89

Beata Grygierzec, Barbara Janus, Kamila Musiał Wpływ zabiegów pratotechnicznych na ilość wybranych gatunków traw, ich parametry

biometryczne i plonowanie runi……………………………………………………………………

90

Elżbieta Harasim, Marian Wesołowski, Cezary Andrzej Kwiatkowski Ocena bioróżnorodności zbiorowiska chwastów w łanie pszenicy twardej (Triticum durum Desf.)

uprawianej po różnych przedplonach na glebie lessowej środkowej Lubelszczyzny……………...

91

Marta Jańczak-Pieniążek, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro

Różnorodność biologiczna ekosystemów rolniczych………………………………………………

92

Wacław Jarecki, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro Reakcja soi na zróżnicowane nawożenie azotem…………………………………………………..

93

Wacław Jarecki, Renata Tobiasz -Salach, Dorota Bobrecka-Jamro Reakcja rzepaku ozimego na opóźniony termin siewu nasion……………………………………..

94

Iwona Jaskulska, Dariusz Jaskulski, Marek Różniak Wpływ technologii strip-till na występowanie dżdżownic w glebie……………………………….

95


9

Bogusława Jaśkiewicz Plonowanie pszenżyta jarego w warunkach zmiennego udziału zbóż w strukturze zasiewów i technologii produkcji……………………………………………………………………………...

96

Renata Kieloch, Mariusz Kucharski Zmiany w zawartości chlorofilu w jęczmieniu jarym pod wpływem działania herbicydów i biostymulatorów…………………………………………………………………………………..

97

Agnieszka Klimek-Kopyra, Iwona Kamińska, Tomasz Głąb, Tadeusz Zając,

Anna Ślizowska, Bogdan Kulig Modyfikacje parametrów morfologiczno-anatomicznych brodawek korzeniowych grochu ozimego jako skutek sposobu siewu………………………………………………………………..

98

Anna Kocira Reakcja dwóch odmian fasoli na dolistną aplikację biostymulatora opartego na algach morskich..

99

Marek Kołodziejczyk, Bogdan Kulig, Andrzej Oleksy Wpływ żywych ściółek oraz konwencjonalnych sposobów regulacji zachwaszczenia na

występowanie chwastów i plonowanie ziemniaka jadalnego………………………………………

100

Jolanta Kowalska, Paweł Sienkiewicz Wpływ wyciągów roślinnych na występowanie entomofauny pożytecznej na ekologicznej

uprawie ziemniaka………………………………………………………………………………….

101

Mateusz Krupa, Robert Witkowicz, Szymon Suchecki Bioróżnorodność flory segetalnej w łanie gryki tatarki…………………………………………….

102

Bogdan Kulig, Edward S. Gacek, Andrzej Lepiarczyk, Roman Wojciechowski,

Marek Kołodziejczyk, Andrzej Oleksy, Anna Ślizowska Zróżnicowanie wybranych cech odmian wierzby energetycznej w zależności od gęstości

sadzenia……………………………………………………………………………………………..

103

Joanna Leśniewska, Beata Michalska-Klimczak, Zdzisław Wyszyński

Ocena technologii produkcji kukurydzy na plantacjach produkcyjnych w rejonie Polski Centralnej…………………………………………………………………………………………..

104

Anna Lorenc-Kozik, Anna Ślizowska, Andrzej Oleksy, Bogdan Kulig,

Agnieszka Klimek-Kopyra, Marek Kołodziejczyk Plonowanie i struktura plonu odmian soi o zróżnicowanym okresie wegetacji……………………

105

Leszek Majchrzak, Katarzyna Panasiewicz, Wiesław Koziara, Jerzy Szukała Ocena zwięzłości gleby w zależności od sposobu uprawy roli w uprawie łubinu białego………...

106

Grażyna Mańkowska, Grażyna Silska Różnorodność obiektów konopi siewnych Cannabis sativa L. w polskiej kolekcji……………….

107

Katarzyna Nijak Stan pożytecznej entomofauny glebowej na przykładzie chrząszczy biegaczowatych (Col. Carabidae)………………………………………………………………………………………….

108

Andrzej Oleksy, Edward S. Gacek, Marek Kołodziejczyk, Roman Wojciechowski,

Wojciech Szewczyk Plon biomasy oraz cechy morfologiczne odmian wierzby w zależności od długości okresu

użytkowania plantacji………………………………………………………………………………

109

Adam Radkowski, Iwona Radkowska Analiza wykorzystania efektywnych mikroorganizmów w nawożeniu wybranych mieszanek trawnikowych………………………………………………………………………………………

111

Adam Radkowski, Marian Szewczyk, Iwona Radkowska Analiza liczby gatunków roślin omijanych i pozostawionych w niedojadach na pastwiskach w rejonie Bieszczad Wysokich……………………………………………………………………..

112

Elżbieta Radzka, Katarzyna Rymuza, Tomasz Lenartowicz, Antoni Bombik Wpływ zmienności zasobów termicznych na możliwość uprawy soi w środkowowschodniej Polsce……………………………………………………………………………………………….

113

Katarzyna Rymuza, Antoni Bombik, Elżbieta Radzka Analiza wzrostu rutwicy wschodniej (Galega orientalis Lam. ) przy pomocy nieliniowych

funkcji wzrostu……………………………………………………………………………………..

114


10

Patrycja Sowa, Wacław Jarecki, Małgorzata Dżugan, Piotr Kubit Wpływ gęstości siewu oraz terminu zbioru zielonki na skład chemiczny paszy z nostrzyka białego………………………………………………………………………………………………

115

Arkadiusz Stępień, Mirosław Pietrusewicz, Michał Skłodowski, Krzysztof Orzech Wpływ poziomu agrotechniki i odmian na zachwaszczenie rzepaku ozimego uprawianego w krótkotrwałej monokulturze……………………………………………………………………...

116

Ewa Szpunar-Krok, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro, Renata Pawlak Plonowanie i konkurencyjność komponentów mieszanek zbóż jarych z bobikiem………………..

117

Anna Ślizowska, Bogdan Kulig Ocena wpływu szczepienia bakteryjnego i nawożenia azotowego na plonowanie i strukturę plonu

soi…………………………………………………………………………………………………...

118

Renata Tobiasz-Salach, Wacław Jarecki, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro Ocena plonowania i jakości ziarna jęczmienia jarego uprawianego na kompleksie pszennym

dobrym……………………………………………………………………………………………...

119

Wiesław Wojciechowski Następczy wpływ międzyplonu i różnej uprawy przedsiewnej pszenżyta ozimego na wybrane wskaźniki struktury gleby…………………………………………………………………………..

120

Paweł Wolański, Krzysztof Rogut

Zróżnicowanie florystyczne i wartość paszowa runi zespołu Alopecuretum pratensis Steffen 1931 w południowo-wschodniej Polsce……………………………………………………………

121

III BLOK TEMATYCZNY. DZIAŁANIA SŁUŻĄCE OCHRONIE

BIORÓŻNORODNOŚCI…………………………………………………………………………

123

Jarosław Stalenga, Adam Berbeć, Kamila Brzezińska, Bernadetta Ebertowska,

Beata Feledyn-Szewczyk, Agnieszka Gutkowska, Izabela Hajdamowicz, Andreas Hirler,

Maria Jujka-Radziewicz, Grzegorz Kaliszewski, Jarosław Krogulec, Beata Nasiłowska,

Piotr Nasiłowski, Łukasz Nicewicz, Paweł Radzikowski, Mariola Staniak,

Marzena Stańska, Krzysztof Stasiak, Anna Szczepaniuk, Marta Wielgosz Czy program rolnośrodowiskowy skutecznie chroni różnorodność biologiczną w krajobrazie

rolniczym Lubelszczyzny ?...............................................................................................................

125

Mariusz J. Stolarski, Michał Krzyżaniak, Stefan Szczukowski, Józef Tworkowski Możliwości produkcji i wykorzystania biomasy roślin wieloletnich w aspekcie biogospodarki…..

126

Małgorzata Szczepanek

Wykorzystanie form pierwotnych zbóż szansą na zwiększenie bioróżnorodności

agroekosystemów…………………………………………………………………………………..

127

Joanna Groszyk, Dariusz Gozdowski, Michał Stępień, Elżbieta Bodecka, Jan Rozbicki,

Stanisław Samborski

Wpływ nawożenia siarką na efektywność wykorzystania azotu przez pszenicę ozimą……………

128

Michał Krzyżaniak, Mariusz J. Stolarski

Ocena cyklu życia (LCA) jako narzędzie określania wpływu produkcji rolniczej na środowisko...

129

Sponsorzy…………………………………………………………………………………………..

131


11

SŁOWO WSTĘPNE

Wraz z rozpoczynającą się VII cykliczną konferencją Polskiego Towarzystwa Agronomicznego pt.

„Bioróżnorodność – nowe wyzwania dla rolnictwa w Polsce”, przekazujemy Państwu w materiałach

konferencyjnych program i streszczenia prezentacji ustnych i posterowych, prezentowanych na

konferencji. W programie konferencji ujęto:

Referaty wiodące wygłaszane na zaproszenie organizatora konferencji (3),

Sesja referatowa I „Zagrożenia dla bioróżnorodności związane z produkcją roślinną”

(8 referatów),

Sesja referatowa II „Czynniki agrotechniczne a różnorodność biologiczna agroekosystemów”

(12 referatów),

Sesja referatowa III „Działania służące ochronie bioróżnorodności” (5 referatów).

Zaplanowano także 2 sesje posterowe, na które zgłoszono 76 posterów.

Celem konferencji jest prezentacja najnowszych osiągnięć polskich naukowców reprezentujących

dyscypliny wiedzy i obszary badawcze wspierające praktykę rolniczą oraz zwrócenie uwagi na

problem zagrożenia bioróżnorodności flory w wyniku działalności człowieka i degradacji całych

ekosystemów na skutek intensyfikacji gospodarki rolnej, zaniechania użytkowania łąk i pastwisk,

uproszczenia krajobrazu, likwidacji siedlisk marginalnych, czy też zaniku lokalnych ras zwierząt

gospodarskich i odmian roślin uprawnych. Konferencja ma wskazać także na działania służące

ochronie bioróżnorodności.

Konferencja wnosi wkład w wymianę poglądów i doświadczeń Uczestników, jest też platformą

przekazu wiedzy dla kadr Urzędów Marszałkowskich, Wojewódzkich, Gmin, Starostw, Biur ARiMR,

ANR, ODR, ARR oraz przedstawicieli firm działających w obszarze rolnictwa i gospodarki

żywnościowej.

Tematyka konferencji wpisuje się w priorytety Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

2014-2020, głównie w priorytet 1. Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie

i na obszarach wiejskich oraz priorytet 2. Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów

zależnych od rolnictwa i leśnictwa. Jest zbieżna również z celami i operacjami realizowanymi ramach

Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, w tym z operacją 4.6. Upowszechnianie wiedzy

w zakresie dotyczącym zachowania różnorodności genetycznej roślin lub zwierząt.

Patronat honorowy nad konferencją objęli Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Krzysztof Jurgiel,

Wojewoda Podkarpacki Ewa Leniart, Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl oraz

Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Rzeszowskiego Prof. dr hab. Sylwester Czopek.

Ponadto, organizację konferencji wsparły materialnie Urząd Miasta Rzeszowa oraz liczne firmy z

otoczenia rolnictwa, których znaki firmowe w ramach podziękowania zamieściliśmy na ostatnich

stronach opracowania.

Pragniemy serdecznie podziękować Państwu za udział w VII Konferencji PTA oraz życzymy

owocnych obrad.

Za Komitety Organizacyjny i Naukowy

Prof. dr hab. Dorota Bobrecka-Jamro

Dr hab. Ewa Szpunar-Krok, prof. UR


12


13

REFERATY WIODĄCE

Prowadzący:

prof. dr hab. Wiesław Koziara

prof. dr hab. Jan Rozbicki


14


15

EROZJA GENETYCZNA ROŚLIN UPRAWNYCH NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

Andrzej Kotecki, Waldemar Helios

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin

Centrum Dydaktyczno-Naukowe, pl. Grunwaldzki 24A, 50-363 Wrocław, e-mail:[email protected]

Bioróżnorodność to zmienność żywych organizmów zamieszkujących wszystkie środowiska oraz

zmienność systemów ekologicznych, których częścią są te organizmy, przy czym tak ujęta zmienność

obejmuje różnorodność wewnątrzgatunkową, międzygatunkową i różnorodność ekosystemów.

(Konwencja o różnorodności biologicznej, „Szczyt Ziemi” w Rio de Janeiro w 1992 r.)

Rozróżnia się trzy poziomy różnorodności biologicznej:

• genetyczna – zróżnicowany skład genetyczny roślin i zwierząt;

• międzygatunkowa – odmiany roślin, zwierząt i mikroorganizmów występujące w danym

miejscu;

• środowiskowa – różne ekosystemy zamieszkałe przez organizmy.

Dotychczas opisano na świecie ponad 270 tys. gatunków roślin naczyniowych, a w Polsce ich

liczba wynosi około 2700. Spośród 270 tys. gatunków roślin wyższych człowiek udomowił około

3000, uprawiając trwale około 150. Jednak tylko 29 z nich stanowi obecnie podstawę wyżywienia

ludzkości (6 tys. lat temu liczba ta wynosiła 2000, a 3 tys. lat temu - tylko 300).

Według Wasylikowej (2001) udomowienie (domestykacja) to „przekształcenie gatunku dzikiego

w uprawny, czyli gatunku, który samorzutnie się rozmnaża i trwa w przyrodzie, w gatunek którego

pełny cykl życiowy nie może przebiegać bez pomocy człowieka. Udomowienie wiąże się

z dziedzicznymi zmianami w morfologii, anatomii i fizjologii”.

Z udomowieniem roślin wiąże się pojawienie rolnictwa. Gospodarka rolna jest bardziej wydajna,

ale też bardziej pracochłonna niż gospodarka zbieracko-łowiecka. Z rolnictwem wiąże się także ryzyko

związane z niestabilnością układu warunków wilgotnościowo-termicznych. Istnieją różne teorie

powstania rolnictwa, wyjaśniające, dlaczego człowiek porzucił gospodarkę zbieracko-łowiecką.

Znaczenie różnorodności odmian wynika z następujących przesłanek:

stanowi ą materiał wyjściowy dla tworzenia nowych wydajniejszych, jakościowo lepszych

i odpornych na choroby i szkodniki odmian;

zapobiegają uproszczeniu płodozmianu i zapewnia ją zróżnicowanie siedlisk;

mają mniejsze wymagania co pozwala na ograniczenie nawożenia, środków ochrony roślin,

a niektóre z nich są szczególnie przydatne w systemach produkcji ekstensywnej oraz do

utrzymywania produkcji rolniczej na terenach marginalnych.

Wiele regionalnych odmian było przystosowanych do lokalnych warunków środowiska, jednak nie

zapewniały tak dużych zbiorów jak nowe odmiany. Stosowanie środków chemicznych zmniejsza wagę

genetycznego przystosowania i pozwala uprawiać odmiany wrażliwe na choroby w niesprzyjających

warunkach. Erozję genetyczną przyśpieszają również takie zjawiska jak niezrównoważone

eksploatowanie zasobów przyrodniczych przez człowieka, pojawianie się nowych chorób i szkodników

w rejonach wcześniej izolowanych, przemiany ekonomiczne i społeczne, a także polityka państw

i przepisy w nich obowiązujące.

Od 1900 roku pula genowa roślin uprawnych została zawężona o 75%, na skutek zaniechania

uprawy odmian i populacji miejscowych na rzecz genetycznie jednolitych odmian o wysokiej

wydajności.


16


17

INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA W TESTOWANIU I WDRAŻANIU POSTĘPU

ODMIANOWEGO, W CELU ZWIĘKSZANIA BIORÓŻNORODNOŚCI W UPRAWIE

ROŚLIN

Edward S. Gacek

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, Słupia Wielka k/Poznania,

e-mail: [email protected]

W celu złagodzenia ujemnych skutków postępującego zawężania bioróżnorodności na polach

uprawnych, niezbędne są zintegrowane działania w kierunku zwiększenia różnorodności biologicznej

w uprawie roślin.

W prezentacji przedstawiono nowatorskie modyfikacje metodyczne w ramach urzędowego

i porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego powiązane z systemami doboru odmian,

dostosowanych do bieżących potrzeb praktyki rolniczej. Niestety, dotychczasowe doświadczalnictwo

odmianowe i wdrażanie postępu odmianowego zajmowało się wyłącznie odmianami do potrzeb

rolnictwa konwencjonalnego.

W ostatnim okresie nasilono prace doświadczalne, zarówno nad odmianami konwencjonalnymi, jak

i heterogenicznymi materiałami odmianowymi, z przeznaczeniem do wszystkich kierunków

gospodarowania w rolnictwie. Do kategorii heterogenicznych materiałów roślinnych zaliczamy:

rozmaite typy wewnątrz.- i międzygatunkowych zasiewów mieszanych, złożone populacje

krzyżówkowe (ZPK) i inne.

W prowadzane przez nas innowacyjne modyfikacje doświadczalnictwa odmianowego dotyczą,

m.in.: agrotechnicznych, środowiskowych i ekonomicznych aspektów uprawy i ochrony roślin oraz

łagodzenia negatywnych zjawisk, wynikających ze zmian klimatu. Uwzględniają one potrzeby

konwencjonalnych, niskonakładowych i ekologicznych kierunków gospodarowania w rolnictwie.

Obecnie, doświadczalnictwo odmianowe i dobór odmian do uprawy w Polsce mają charakter

międzyinstytucjonalny, w celu zmniejszenia kosztów i poprawy skuteczności selekcji właściwych

odmian do uprawy, w różnych środowiskach glebowo-klimatycznych i systemach gospodarowania.

Do najważniejszych innowacyjnych modyfikacji w doświadczalnictwie, należy zaliczyć:

określanie tzw. „referencyjnych środowisk uprawowo-klimatycznych” do badania odmian,

ocena wysokości i stabilności plonowania odmian, na podstawie interakcji genotypowo-

środowiskowych (GxE) oraz interakcji (GxExM), (gdzie M = intensywność

gospodarowania)

ocena przydatności heterogenicznych materiałów roślinnych do zwiększania produktywności

upraw i bioróżnorodności na polach uprawnych:

- wewnątrz.- i międzygatunkowe mieszanki odmianowe

- złożone populacje krzyżówkowe (ZPK) zbóż i kukurydzy

określanie „referencyjnych środowisk do testowania” odporności/ tolerancji odmian na

stresy biotyczne i abiotyczne oraz tzw. „zdolności buforujących” (ang.” resilience”)

odmian, po wystąpieniu silnego stresu abiotycznego

selekcja odmian do niskonakładowych i ekologicznych systemów gospodarowania

Omówiono także zasady zarządzania doborem i uprawą odpowiednich odmian, mając na względzie

poprawę produktywności, zdrowotności i zwiększanie bioróżnorodności na polach uprawnych.


18


19

STAN ZAGROŻENIA GLEB POLSKI PODSTAWOWYMI KSENOBIOTYKAMI

MINERALNYMI I ORGANICZNYMI

Andrzej Mocek

Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gruntów, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Ul. Szydłowska 50, 60-656 Poznań, e-mail: [email protected]

Dynamiczny rozwój przemysłu w II połowie XX wieku sprzyjał znacznej emisji pyłów

metalonośnych i toksycznych związków do środowiska. Małe zabezpieczenie emitorów ww.

ksenobiotyków do atmosfery spowodowało – wobec braku lub słabej jakości elektrofiltrów – imisję

tych substancji także do środowiska glebowego. W referacie zostaną omówione zagadnienia związane

z akumulacją w glebach Polski podstawowych metali ciężkich (MC) oraz wielopierścieniowych

węglowodorów aromatycznych (WWA), zanieczyszczeń najlepiej przebadanych w kraju oraz objętych

stałym monitoringiem. Przeprowadzone w latach 1992-1997 badania zanieczyszczenia gleb Polski,

sfinansowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju wsi, a kierowane przez IUNG-PIB w Puławach

pozwoliły na szczegółową ocenę tego zagadnienia na bazie około 48 600 profili glebowych.

Próbki pobrano z poziomu orno-próchnicznego gruntów ornych (0-20 cm) oraz odpowiednio

z głębokości 0-10 cm w przypadku użytków zielonych. Zawartość metali ciężkich określono metodą

absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) po roztworzeniu próbek w wodzie królewskiej

(HCl:HNO3 3:1). Opracowano tabelarycznie i graficznie zawartość poszczególnych metali według

sześciostopniowej skali (0o-V

o), uwzględniając uziarnienie próbek oraz ich odczyn i zawartość materii

organicznej. Wskazano także możliwości (sposoby) zagospodarowania gleb wykazujących różne

stopnie zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Wykazano, że około 97% gleb Polski należy do gleb

niezanieczyszczonych (0o) bądź o podwyższonej zawartości metali ciężkich (I

o), czyli uzyskane z nich

produkty rolnicze nadają się bez zastrzeżeń do konsumpcji. Zaledwie około 3% gleb wykazuje

zanieczyszczenie większe, z czego na gleby silnie (IVo) i bardzo silnie zanieczyszczone (V

o) przypada

zaledwie około 0,4% powierzchni.

Zanieczyszczenie gleb Polski wilopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA),

których źródłem są efekty wysokotemperaturowego spalania różnego rodzaju biolitów, wykonano na

nieco mniejszej partii próbek metodą chromatografii cienkowarstwowej. Uwzględniano sumaryczną

zawartość 16 WWA, których sumę przyjmuje się powszechnie w świecie jako wskaźnik

zanieczyszczenia gleb tymi ksenobiotykami organicznymi. Badania pracowników IUNG-PIB

wykazały, że w układzie także skali sześciostopniowej, gleb niezanieczyszczonych (0o)

i o podwyższonej zawartości (1o) spotyka się w Polsce w zakresie około 78%, natomiast gleb silnie

zanieczyszczonych (4o) i bardzo silnie zanieczyszczonych (5

o) mamy łącznie około 0,5%. Poza

kryteriami zaproponowanymi przez specjalistów z IUNG-PIB w Puławach odnośnie zanieczyszczenia

gleb, w Polsce obowiązują nieco mniej precyzyjne standardy opracowane przez Ministerstwo

Środowiska (Dz. U. z dnia 5 września 2016r. poz. 1395). Wydzielono w nim cztery grupy (I-IV)

gruntów na podstawie sposobu ich użytkowania na danym terenie. Do grupy I zaliczono głównie

tereny mieszkaniowe i zabudowane oraz ogrody zoologiczne i botaniczne. Grupa II dotyczy przede

wszystkim użytków rolnych (grunty orne i pastwiska) oraz terenów rodzinnych ogrodów działkowych.

Grupę III stanowią tereny leśne oraz grunty zadrzewione bądź zakrzewione, natomiast do grupy IV

zaliczono tereny przemysłowe i komunikacyjne.


20


21

I BLOK TEMATYCZNY

ZAGROŻENIA DLA BIORÓŻNORODNOŚCI

ZWIĄZANE Z PRODUKCJĄ ROŚLINNĄ

Prowadzący:

prof. dr hab. Andrzej Lepiarczyk

dr hab. prof. UWM Krzysztof Jankowski


22

WPŁYW SPOSOBU UŻYTKOWANIA GRUNTÓW NA BIORÓŻNORODNOŚĆ FLORY

SEGETALNEJ I BEZKRĘGOWCÓW*

Beata Feledyn-Szewczyk 1, Jarosław Stalenga

1, Paweł Radzikowski

1, Mariola Staniak

2

1 Zakład Systemów i Ekonomiki Produkcji Roślinnej, 2 Zakład Roślin Pastewnych

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa-Państwowy Instytut Badawczy

Ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: bioróżnorodność, systemy produkcji rolnej, rośliny energetyczne, flora segetalna, dżdżownice, bezkręgowce

Celem badań była ocena oddziaływania różnych systemów produkcji rolnej na bioróżnorodność

trzech grup organizmów: flory segetalnej, bezkręgowców naziemnych oraz dżdżownic.

Badania były prowadzone w latach 2011-2015 na wieloletnim doświadczeniu z różnymi systemami

gospodarowania: ekologicznym, integrowanym i konwencjonalnym w Rolniczym Zakładzie

Doświadczalnym IUNG-PIB w Osinach (woj. lubelskie). Bioróżnorodność występująca w typowych

uprawach rolniczych została porównana z bioróżnorodnością występującą w wieloletnich roślinach

uprawianych na cele energetyczne z grupy drzew i krzewów, bylin dwuliściennych i traw wieloletnich.

Skład gatunkowy i liczebność flory segetalnej określano metodą ramkową, w pierwszej dekadzie

czerwca. Badania bioróżnorodności bezkręgowców wykonywano z wykorzystaniem pułapek Barbera.

Próby były pozyskiwane w sposób ciągły, co 2 tygodnie, w okresie od maja do lipca. Ocenę

bioróżnorodności dżdżownic przeprowadzono w 2 terminach w ciągu sezonu wegetacyjnego: w maju

i październiku. W tym celu kopano bloki ziemi wielkości 25cm×25cm×25cm. Dżdżownice były

ręcznie wybierane z gleby i ważone.

Wyniki badań wykazały, że ekologiczny system produkcji rolnej sprzyja utrzymaniu największej

różnorodności biologicznej wszystkich badanych grup organizmów: flory segetalnej, bezkręgowców

naziemnych i dżdżownic. Różnorodność gatunkowa flory segetalnej była średnio dwa razy większa

w systemie ekologicznym (21 gatunków) w porównaniu do systemu integrowanego

i konwencjonalnego (odpowiednio 11 i 10 gatunków), w których stosowano uproszczone zmianowania

i chemiczne zabiegi ograniczania zachwaszczenia. Bezkręgowce naziemne występowały najliczniej

w roślinach uprawianych w systemie ekologicznym. Dla pszenicy ozimej uprawianej w systemie

konwencjonalnym i integrowanym wskaźnik bogactwa gatunkowego bezkręgowców był 2,5-3 razy

mniejszy niż w systemie ekologicznym.

W systemie ekologicznym stwierdzono również największą biomasę dżdżownic, przy czym

występowały one najliczniej w glebie spod uprawy pszenicy ozimej i mieszanek roślin bobowatych

z trawami. Wskaźnik ten był o połowę mniejszy dla roślin uprawianych w systemie integrowanym

i konwencjonalnym. Bioróżnorodność towarzysząca roślinom wieloletnim na cele energetyczne

zależała od uprawianego gatunku i grupy badanych organizmów. Uprawy wierzby i miskanta miały

negatywny wpływ na liczebność dżdżownic, co może niekorzystnie wpływać na funkcje produkcyjne

i retencyjne gleby. Ponadto stwierdzono, że uprawy roślin na cele energetyczne mogą powodować

zmiany w zbiorowiskach flory towarzyszącej, polegające na wzroście udziału gatunków wieloletnich

i ruderalnych, takich jak pokrzywa oraz obcych gatunków inwazyjnych (m. in. nawłocie). W związku

z tymi zagrożeniami należy monitorować zmiany w bioróżnorodności zachodzące w środowisku na

skutek uprawy wieloletnich roślin na cele energetyczne.

* Opracowanie wykonano w ramach projektu LEGUME-FUTURES (2010-2014), finansowanego z 7 PR UE oraz

programu wieloletniego IUNG-PIB na lata 2015-2020 (zad. 1.2 i 1.3).


23

BIORÓŻNORODNOŚĆ FUNKCJONALNA MIKROORGANIZMÓW GLEBOWYCH JAKO

WSKAŹNIK JAKOŚCI GLEB UŻYTKOWANYCH ROLNICZO NA PRZYKŁADZIE

REPREZENTATYWNYCH GLEB WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

Anna Gałązka, Karolina Gawryjołek, Jarosław Grządziel

Zakład Mikrobiologii Rolniczej, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy,

ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, e-mail:[email protected]

Słowa kluczowe: typ gleby, Biolog ECO Plates, zróżnicowanie funkcjonalne, bioróżnorodność

Ocena profilu metabolicznego gleby (community level physiological profiles – CLPP) jest jedną

z metod wykorzystywanych w badaniach różnorodności funkcjonalnej zespołów mikroorganizmów

pod wpływem różnych czynników biotycznych i abiotycznych (Gomez i in. 2004). Ocenę tę

przeprowadzono przy użyciu systemu Biolog (EcoPlate). Płytki Biolog EcoPlates to 96-dołkowe

mikropłytki, zawierające trzy powtórzenia 31 różnych substratów węglowych oraz wody, jako próby

kontrolnej. W wyniku wykorzystania danego substratu przez wprowadzone do płytek mikroorganizmy,

następuje zmiana barwy wskaźnika redox (fiolet tetrazoliowy), który ulega redukcji podczas utleniania

substratów węglowych. Uzyskany w ten sposób profil metaboliczny obrazuje aktualny stan

mikroorganizmów w danym środowisku (Insam i in.1997, 2004).

Metoda ta stosowna jest w badaniach zmian złożonych zespołów mikroorganizmów zachodzących pod

wpływem biotycznych i abiotycznych czynników. Na podstawie uzyskanych profili metabolicznych

gleby możemy otrzymać zarówno informację o dostępności i/lub niedostępności do katabolizowanych

substratów przez badane zespoły mikroorganizmów jak również ocenić istotność procesu katabolizmu,

określoną na podstawie intensywności zmiany barwy (Pohland, Owen 2009).

Materiał glebowy stanowiły próbki glebowe pochodzące z krajowego monitoringu chemizmu gleb

pobrane w roku 2015 przez pracowników Zakładu Gleboznawstwa Erozji i Ochrony Gruntów IUNG-

PIB w Puławach. Program ten obejmuje 216 lokalizacji reprezentujących użytki rolnicze, głównie

grunty orne z całego kraju. Próbki glebowe są pobierane z stałych punktów pomiarowo-kontrolnych,

zlokalizowanych na gruntach ornych charakterystycznych dla pokrywy glebowej kraju. Reprezentują

one użytki rolnicze o różnym stopniu intensyfikacji produkcji rolnej znajdujące się w obszarach

oddziaływania rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka. Baza danych charakteryzujących gleby

w miejscu pobrania próbek obejmuje szereg właściwości, takich jak odczyn, zasolenie, poziom

zanieczyszczenia metalami i zanieczyszczeniami organicznymi, zawartość węgla i składników

nawozowych, skład granulometryczny i in. Ocenę zróżnicowania metabolicznego gleb oznaczono

w wybranych próbkach glebowych i skorelowano z danymi charakteryzującymi właściwości fizyko-

chemiczne gleb.

Dla każdej z prób glebowych wyliczono wskaźnik różnorodności R (Richness) obliczony na

podstawie liczby zużytych substratów węglowych, przyjmując jako pozytywną odpowiedź

mikroorganizmów dla poszczególnych substratów WCD (well colour development) > 0,25 oraz

wskaźnik jednorodności Shannon-Weaver (H) obliczony w następujący sposób: H = –Σpi(lnpi), gdzie:

pi jest stosunkiem aktywności każdego substratu (ODi) do sumy aktywności wszystkich substratów

ΣODi. Najwyższą aktywność w ocenie różnorodności profilu metabolicznego gleby uzyskano

w okresie od 72h inkubacji płytek. Po upływie 120 - 144 h prawie w 100% substratów zostało

wykorzystane przez mikroorganizmy. Aktywność metaboliczna gleb była silnie skorelowana z typem

gleb. Wyniki analiz przedstawiono w postaci graficznej (Heatmaps).

Badania wykonano w ramach realizacji zadanie 1.4. Ocena i kształtowanie bioróżnorodności środowiska glebowego oraz aktywności

mikrobiologicznej gleb z uwzględnieniem różnych warunków siedliskowych i systemów gospodarowania. Program Wieloletni IUNG-PIB na

lata (2016-2020).


24

WPŁYW BIOTYPÓW CHWASTÓW ODPORNYCH NA HERBICYDY NA

BIORÓŻNORODNOŚĆ ŚRODOWISKA ROLNICZEGO - GŁÓWNE ZAŁOŻENIA

PROJEKTU REALIZOWANEGO W RAMACH PROGRAMU BIOSTRATEG

Katarzyna Marcinkowska, Tadeusz Praczyk

Zakład Badania Środków Ochrony Roślin, Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy

Ul. Władysława Węgorka 20, 60-318 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: bioróżnorodność, odporność na herbicydy, strategia przeciwdziałania odporności

Troska o zachowanie bioróżnorodności jest strategicznym wyzwaniem w zrównoważonym rozwoju

rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Ta bioróżnorodność może być ograniczana przez obecność na

polach biotypów chwastów odpornych na działanie herbicydów, gdyż wywierają one silny wpływ na

skład gatunkowy flory segetalnej. Jednym z najważniejszych problemów współczesnej ochrony roślin

przed zachwaszczeniem jest właśnie zjawisko odporności chwastów na stosowane do ich zwalczania

środki chemiczne. Opracowanie i przygotowanie do wdrożenia holistycznej strategii mającej na celu

zmniejszenie ryzyka rozprzestrzeniania się biotypów chwastów odpornych na herbicydy oraz

sposobów ich zwalczania (jeśli wystąpiły) jest podejmowane przez konsorcjum ConResi składające się

z 10 jednostek naukowych (Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy jako Lider,

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Poznaniu i Wrocławiu, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie,

Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego we Warszawie, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy

w Bydgoszczy, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Instytut Uprawy

Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB Oddział we Wrocławiu, Politechnika Poznańska), 3 firm

fitofarmaceutycznych (BASF Polska Sp. z o.o., Bayer Sp. z o.o., Syngenta Polska Sp. z o.o.) oraz

Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie. Konsorcjum uzyskało finansowanie z Narodowego

Centrum Badań i Rozwoju w ramach III konkursu programu BIOSTRATEG na realizację trzyletniego

projektu zatytułowanego Strategia przeciwdziałania uodpornianiu się chwastów na herbicydy jako

istotny czynnik zapewnienia zrównoważonego rozwoju agroekosystemu.

Przedmiotem badań będą 4 gatunki chwastów występujących głównie w uprawie zbóż, a mianowicie:

miotła zbożowa, wyczyniec polny, mak polny i chaber bławatek. Projekt obejmuje fazę badawczą (5

zadań) oraz fazę wdrożeniową (1 zadanie).

W wyniku realizacji projektu planuje się uzyskanie następujących rezultatów:

• określenie aktualnego stanu występowania zjawiska odporności u 4 ważnych gospodarczo

gatunków chwastów w Polsce (miotła zbożowa, wyczyniec polny, mak polny, chaber bławatek)

• poznanie najważniejszych cech biologicznych biotypów odpornych na herbicydy w kontekście ich

przeżywalności i rozprzestrzeniania w agroekosystemach

• opracowanie analizy ekonomicznej strat powodowanych przez biotypy chwastów odpornych

• opracowanie holistycznej strategii antyodpornościowej i jej upowszechnienie wśród rolników

i doradców

• przygotowanie dokumentacji umożliwiającej opracowanie internetowego systemu doradczego

w zakresie zarządzania odpornością chwastów na herbicydy

• przygotowanie projektu koncepcyjnego dla laboratorium diagnostycznego (Centrum Kompetencji)

w zakresie odporności chwastów na herbicydy

Wdrożenie wyników badań projektu do praktyki rolniczej przyczyni się do wzrostu konkurencyjności

gospodarstw, na terenie których występują chwasty odporne na herbicydy oraz do zmniejszenia

zanieczyszczenia środowiska środkami chemicznymi, co sprzyja zachowaniu bioróżnorodności

agroekosytemów.


25

ZAŚLAZ POSPOLITY - NOWY CHWAST INWAZYJNY POLSKICH

PÓL - WYSTĘPOWANIE SZKODLIWOŚĆ I ZWALCZANIE

Krzysztof Domaradzki, Tomasz Snopczyński

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy

Ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: Abutilon theophrasti, zwalczanie, występowanie, szkodliwość

W dobie powszechnej globalizacji rolnictwa znacznie wzrosło zagrożenie przenikaniem agrofagów

na obszary, na których dotychczas nie występowały. Problem dotyczy nie tylko chorób, czy

szkodników, ale również chwastów. Jednym z takich gatunków zawleczonych do Polski jest zaślaz

pospolity (Abutilon theophrasti Medik.). Jest on jednoroczną rośliną dwuliścienną należącą do rodziny

Malvaceae. Jego wzniesiona, cylindryczna łodyga może osiągnąć wysokość ponad 2 m. Liście ma

sercokształtne, pokryte wraz z łodygą drobnymi włoskami. Jest rośliną samopylną, rozmnażającą się

wyłącznie generatywnie. Pięciopłatkowe kwiaty barwy żółtej wyrastają na szypułkach z kątów liści.

Jedna roślina może wytworzyć do 17 000 nasion, zachowujących żywotność w glebie do 50–60 lat.

Jest wrażliwy na niską temperaturę, jesienią zamiera wraz z pierwszymi silniejszymi przymrozkami.

Chwast ten na szerszą skalę pojawił się na polach na początku XXI w. Pierwszy raz został

zidentyfikowany w roku 2002 na plantacji buraka cukrowego w rejonie Legnicy oraz na polu

kukurydzy w pobliżu Wrocławia. W warunkach Polski zaślaz pospolity zachwaszcza głównie uprawy

kukurydzy i buraka cukrowego, choć był również obserwowany w przerzedzonych łanach zbóż

ozimych oraz na ścierniskach po zbożach i rzepaku, a także na odłogach. Zagrożone jego

występowaniem są ponadto inne rośliny jare uprawiane w szerokich rzędach. Na przestrzeni ostatnich

kilkunastu lat zasięg występowania tego gatunku wzrósł znacząco. Sygnały o jego występowaniu

dochodzą, oprócz Dolnego Śląska, z Opolszczyzny, Wielkopolski, Lubelskiego i Łódzkiego.

Zaślaz pospolity jest obcym gatunkiem, o bardzo dużej szkodliwości, która wynika z bardzo silnej

konkurencyjności (próg ekonomicznej szkodliwości to 2-3 rośliny/m2) oraz bardzo wysokiej plenności

(kilkanaście tysięcy nasion z jednej roślin) i długiej żywotności nasion.

Chemiczne zwalczanie tego gatunku nie nastręcza większych problemów w uprawie kukurydzy.

Spośród herbicydów przeznaczonych do odchwaszczania tej rośliny najwyższą efektywność uzyskano

stosując herbicydy zawierające mezotrion oraz mieszaninę foramsulfuron + jodosulfuron metylowy.

Środki te zapewniały skuteczną eliminację zaślazu do fazy 3. liścia. Późniejszy zabieg nie zapewniał

wymaganych efektów. Podobne rezultaty osiągnięto zarówno w doświadczeniach szklarniowych, jak

i polowych.

Odmiennie wyglądała sytuacja w przypadku buraka cukrowego. W warunkach szklarniowych bardzo

dobrą skuteczność uzyskano stosując mieszaniny herbicydowe zawierające desmedifam, fenmedifam,

etofumesat, chlopyralid oraz tiflusulfuron metylu. Lepsze efekty zaobserwowano w przypadku

dwukrotnej aplikacji tej mieszaniny, niż w zabiegu pojedynczym. Niestety w warunkach polowych

skuteczność znacząco spadała. Wynikało to również z faktu, że zaślaz kiełkuje bardzo późno, a na

dodatek jego wschody są nierównomierne. Często zdarzało się, że w warunkach polowych rośliny

kiełkowały już po zakończeniu programu ochrony herbicydowej przeciwko innym gatunkom chwastów

i dlatego nie można wypracować skutecznej metody zwalczania zaślazu w buraku cukrowym.

W przypadku wystąpienia zaślazu na polu konieczna jest jego eliminacja. W najgorszym wypadku,

gdy nie uda się go w pełni zwalczyć, należy bezwzględnie zapobiec wytworzeniu nasion przez rośliny,

gdyż nawet jeden egzemplarz, ze względu na ogromną plenność, może skutecznie zachwaścić pole na

wiele lat.


26

BIOLOGICZNA OCHRONA KUKURYDZY PRZED OMACNICĄ PROSOWIANKĄ JAKO

PRZYKŁAD DBANIA O BIORÓŻNORODNOŚĆ STAWONOGÓW WYSTĘPUJĄCYCH NA

POLACH UPRAWNYCH

Paweł Krystian Bereś1, Małgorzata Bzowska-Bakalarz

2, Łukasz Siekaniec

1

1Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie

Ul. Langiewicza 28, 35-101 Rzeszów, e-mail: [email protected] 2Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Maszynoznawstwa Rolniczego

Ul. Głęboka 28, 20-612 Lublin, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: Zea mays L., Ostrinia nubilalis Hbn., ochrona biologiczna, bioróżnorodność

Plantacje kukurydzy to miejsca tętniące życiem biologicznym. W glebie, na jej powierzchni, a także

na samych roślinach występuje wiele organizmów, z których tylko część została jak dotychczas

rozpoznana pod kątem składu gatunkowego w warunkach Polski. Szczególnie ważną grupą są tu stawonogi (Arthropoda), a zwłaszcza przedstawiciele gromady owadów (Insecta). Większość z nich to

tzw. gatunki neutralne gospodarczo, które nie powodują żadnych uszkodzeń roślin, a samą kukurydzę

traktują zwykle jako miejsce schronienia, bądź wstępnego rozwoju. Obok nich występują fitofagi uszkadzające podziemne oraz nadziemne części kukurydzy, które są problemem dla rolników i część

ich populacji musi być ograniczana. Niezwalczane mogą bowiem wpłynąć na znaczny spadek

wysokości i jakości plonu suchej masy bądź ziarna. W łanie kukurydzy są także obecne organizmy

pożyteczne, które są sprzymierzeńcami człowieka w walce z niektórymi gatunkami szkodliwymi, a także pojawiają się zapylacze, zarówno dziko występujące, jak również i pszczoła miodna.

Kukurydza jest rośliną, która coraz częściej wymaga ochrony przeciwko szkodnikom, zwłaszcza

z gromady owadów. Spośród nich szczególnie ważnym gatunkiem jest omacnica prosowianka (Ostrinia nubilalis Hbn.), której gąsienice uszkadzają niemal wszystkie nadziemne części roślin. Na

coraz większym obszarze kraju owad ten wymaga bezpośredniego zwalczania, przy czym na

plantacjach wielkoobszarowych stosuje się najczęściej ochronę chemiczną. W doborze insektycydów

przeznaczonych do zwalczania O. nubilalis znajduje się obecnie 14 preparatów, wśród których aż 9 reprezentuje tą samą substancję czynną tj. lambda-cyhalotrynę. Pozostałe zawierają tiachlopryd

z deltametryną, indoksakarb lub metoksyfenozyd. Tylko metoksyfenozyd zgodnie z etykietą jest

selektywny dla organizmów pożytecznych. Pozostałe z uwagi na szerokie spektrum owadobójcze mogą pośrednio eliminować część gatunków neutralnych oraz pożytecznych, co jest niepożądane z punktu

widzenia troski o bioróżnorodność. Dodatkowo sam termin zwalczania O. nubilalis pokrywa się

zwykle z terminem licznego pojawu mszyc oraz dużej grupy towarzyszących im wrogów naturalnych m.in. z rodziny biedronkowate, złotookowate, kusakowate, biegaczowate, mszycarzowate, czy też

pryszczarkowate, co dodatkowo zwiększa zagrożenie dla nich.

Alternatywną do metody chemicznej formą zwalczania omacnicy prosowianki, w pełni ekologiczną,

a zarazem bezpieczną dla większości pożytecznych i neutralnych gospodarczo stawonogów jest walka biologiczna z zastosowaniem kruszynków. Są to pasożytnicze błonkówki z rodzaju Trichogramma,

które introdukuje się na początku pojawu motyli O. nubilalis. Kruszynki występują w warunkach

naturalnych, niemniej ich liczebność jest zbyt mała, aby mogły efektywnie ograniczać populacje omacnicy prosowianki, stąd muszą być wprowadzane przez człowieka w odpowiedniej liczbie.

Entomofagi zasiedlają i niszczą jaja omacnicy prosowianki, nie dopuszczając do wylęgu szkodnika.

Wykonane badania z użyciem T. brassicae pokazują, że im więcej spasożytowanych przez kruszynka jaj, tym mniejsza liczba wylęgłych z nich gąsienic, a tym samym liczba uszkodzonych roślin. Inną

formą zmniejszania populacji O. nubilalis wdrożoną w innych krajach, a obecnie testowaną w Polsce

może być stosowanie biopreparatów zawierających mikroorganizmy, m.in. bakterię Bacillus

thuringiensis var. kurstaki, czy też grzyb Beauveria bassiana, a także spinosad. Krajowe badania pokazują, że w warunkach pogodowych sprzyjających wymienionym czynnikom biologicznym, mogą

one dość skutecznie ograniczać liczebność oraz szkodliwość O. nubilalis.


27

WPŁYW WIELKOŚCI GOSPODARSTWA NA BIOROŻNORODNOŚĆ ZACHWASZCZENIA

KUKURYDZY W REJONIE POŁUDNIOWO-ZACHODNIEJ POLSKI

Hanna Gołębiowska, Renata Kieloch

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli

Ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław


Słowa kluczowe: bioróżnorodność, kukurydza, chwasty

Powszechnie stosowane metody fitosocjologiczne opisujące bioróżnorodność zbiorowisk na

podstawie stanu jakościowego i ilościowego poszczególnych gatunków chwastów nie pozwalały na

określenie statystycznie udowodnionych interakcji w zachwaszczeniu na różnych stanowiskach

glebowych. Dlatego celem pracy było rozpoznanie aktualnego stanu zachwaszczenia w zależności od

typu gleby i wielkości gospodarstwa, wykazanie jego zróżnicowania z wykorzystaniem analizy log-

liniowej i korespondencji. Badania wykonano w latach 2011-2015 w 21 gospodarstwach różniących się

powierzchnią (5-15 ha; 15-25 ha; powyżej 25 ha) i typem gleb (czarne ziemie, gleby płowe i gleby

brunatne). Wybrano 13 gatunków chwastów stale występujących na plantacjach kukurydzy w rejonie

południowo-zachodniej Polski oraz uwzględniono gatunki im towarzyszące. Analiza log – liniowa

i korespondencji wykazała znaczną zmienność nasilenia zachwaszczenia plantacji w zależności od

wielkości gospodarstwa, typu gleb, lat badań i gatunków chwastów. Wykazano istotne interakcje

pomiędzy: typem gleby a gatunkami chwastów, wielkością gospodarstwa a gatunkami chwastów,

latami badań a gatunkami chwastów, typem gleby a wielkością gospodarstwa. W różnicowaniu

liczebności chwastów występujących na czarnych ziemiach większy wpływ miała powierzchnia

gospodarstw niż stanowisko glebowe, a odwrotnie na glebach płowych. Największe nasilenie

chwastów stwierdzono w gospodarstwach małych na glebach płowych, a najmniejsze zachwaszczenie

wykazano w gospodarstwach dużych na czarnych ziemiach. Niezależnie od typu gleby i wielkości

gospodarstwa w największej liczebności zawsze występowały Echinochloa crus-galli i Chenopodium

album. Istotnie większe liczebności Setaria viridis, Amaranthus retroflexus i Solanum nigrum

wykazano na czarnych ziemiach w porównaniu z pozostałymi stanowiskami. Na glebach brunatnych

w dużym nasileniu wystąpiły E. crus-galli i Ch. album i Veronica spp. Natomiast gleby płowe

charakteryzowały się największoną liczbą roślin na jednostce powierzchni dla gatunków E. crus-galli

i Ch. album, Viola arvense, Anthemis arvensis i Elymus repens .

Liczebność wielu gatunków chwastów na przestrzeni lat uległa znacznym zmianom. Zmniejszyło

się występowanie Stellaria media i E. repens zarówno na czarnych ziemiach, glebach brunatnych jak

i na glebach płowych. Natomiast pojawiły się w zwiększonej liczebności nowe gatunki S. viridis, S.

nigrum i A. retroflexus zwłaszcza na czarnych ziemiach, Veronica ssp na glebach brunatnych oraz V.

arvensis i A. arvensis na glebach płowych. Wzrastający w ostatnich latach wpływ czynników

organizacyjno-ekonomicznych na intensywność produkcji rolnej istotnie różnicował bioróżnorodność

zachwaszczenia w uprawie kukurydzy.


28

W POSZUKIWANIU ODMIAN O SZEROKIEJ ADAPTACJI DO ŚRODOWISKA,

NA PRZYKŁADZIE PSZENICY JAREJ

Magdalena Wijataa, Grzegorz Sobczyński

a, Marcin Studnicki

b,

Dariusz Gozdowskib, Stanisław Samborski

a, Jan Rozbicki

a

aKatedra Agronomii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

bKatedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: plon ziarna, zawartość białka, środowisko, miary szerokiej adaptacji odmian

Odmiany roślin uprawnych w różny sposób reagują na zmienne warunki środowiskowe. Zjawisko

to nazywamy interakcją genotypowo-środowiskową (interakcją GxE). Interakcja GxE objawia się

nierównoległą reakcją odmian na zmienne w miejscowościach warunki środowiska i przebieg pogody. Zarówno w praktyce rolniczej, jak również w hodowli poszukuje się odmian o szerokiej adaptacji do

środowiska. Szeroką adaptacją określamy zdolność odmiany do tworzenia plonu na relatywnie

wysokim poziomie w zmiennych warunkach środowiskowych rejonu uprawy, lat lub systemów uprawy. Celem badań było poszukiwanie odmian pszenicy jarej o szerokiej adaptacji do warunków

środowiska pod względem plonu ziarna i zawartości białka w ziarnie. Dane eksperymentalne - plon

ziarna z 1 m2 oraz zawartość białka uzyskano z doświadczeń przeprowadzonych w ramach PDO w serii

L w dwóch sezonach wegetacyjnych 2013 i 2014 dla 15 odmian pszenicy jarej w 7 lokalizacjach.

Analizę adaptacji odmian dla plonu i zawartości białka w ziarnie pszenicy jarej dokonano przez

oszacowanie następujących ilościowych miar stopnia szerokiej adaptacji odmiany (Mądry i Iwańska,

2011):

miary nadrzędności plonowania odmiany (ang. superiority measure), Pi - odmiana ma tym

większy stopień szerokiej adaptacji, im jej plonowanie jest bliższe maksymalnemu plonowaniu

w miejscowościach;

miary niezawodności przewagi plonowania odmiany (ang. Eskridge’s yield reliability

measure), Ri - odmiana ma tym większy stopień szerokiej adaptacji, im większe jest prawdopodobieństwo jej plonowania powyżej średnich środowiskowych;

miary niezawodności przewagi o d1 plonu odmiany (ang. Eskridge’s yield reliability function),

Ri (d) - odmiana ma tym większy stopień szerokiej adaptacji, im większe jest

prawdopodobieństwo jej plonowania powyżej średnich środowiskowych o przynajmniej

wartość d>0. Najczęściej powyższe miary stosuje się dla plonu ziarna, jednak można je również wykorzystać do

oceny stopnia szerokiej adaptacji dla cech jakościowych ziarna. Za pomocą miar ilościowych

dokonano oceny stopnia szerokiej adaptacji odmian dla plonu ziarna oraz zawartości białka w ziarnie. Do obliczeń wykorzystano dane z 14 środowisk (rok x miejscowość), a ocenę przeprowadzono na

podstawie średnich (odmiana x środowisko) w arkuszu kalkulacyjnym Excel. Na podstawie miar, które

okazały się użytecznym narzędziem do poszukiwania odmian o szerokiej adaptacji dla plonu ziarna i zawartości białka w ziarnie, utworzono rankingi odmian. Dla plonu ziarna wykazano, że odmianą

o największym stopniu szerokiej adaptacji jest odmiana Arabella, a następnie KWS Torridon.

Natomiast odmianą o największym stopniu szerokiej adaptacji pod względem zawartości białka

w ziarnie jest odmiana elitarna – Bombona. Wysoki poziom tej cechy w większości środowisk prezentowały również odmiany Łagwa i Parabola.

Projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka

BIOPRODUKTY, innowacyjne technologie wytwarzania prozdrowotnych produktów piekarskich i makaronu o obniżonej kaloryczności


29

WPŁYW POZIOMU AGROTECHNIKI NA FLORĘ SEGETALNĄ W ŁANIE OPLEWIONEJ

I NAGOZIARNISTEJ FORMY OWSA

Sylwia Andruszczak, Ewa Kwiecińska-Poppe, Piotr Kraska, Edward Pałys

Katedra Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczy

Ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: skład gatunkowy chwastów, liczba i masa chwastów, nawozy dolistne, herbicydy

Badania polowe przeprowadzono w latach 2010–2012 w Gospodarstwie Doświadczalnym Bezek

koło Chełma należącym do Katedry Ekologii Rolniczej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie.

Doświadczenie założono na średnio ciężkiej rędzinie mieszanej wytworzonej z opoki kredowej

o składzie granulometrycznym gliny zwykłej. Trzyczynnikowe doświadczenie założono metodą split

plot w 3 powtórzeniach. Czynnikiem pierwszego rzędu były dwie odmiany owsa, tj. nagoziarnista

odmiana Polar i oplewiona odmiana Breton. Czynnikiem drugiego rzędu były poziomy chemicznej

ochrony przed chwastami, uwzględniające zastosowanie herbicydu Lintur 70 WG lub mieszaniny

środków Lintur 70 WG i Chwastox Extra 300 SL. Obiekt kontrolny stanowiły poletka bez chemicznej

ochrony przed chwastami. Herbicydy Lintur 70 WG i Chwastox Extra 300 SL stosowano w dawkach

odpowiednio 150 g/ha i 1,5 l/ha w okresie krzewienia owsa. Trzecim czynnikiem badawczym było

zastosowanie dolistnego dokarmiania roślin nawozami Insol 3 i FoliCare 18:18:18. Nawożenie dolistne

wykonano w okresie krzewienia owsa, strzelania w źdźbło i na początku wiechowania w dawkach 1

l/ha (Insol 3) i 20 kg/ha (FoliCare 18:18:18). Obiektem kontrolnym były poletka bez nawożenia

dolistnego. Siew owsa przeprowadzano w 2. dekadzie kwietnia w ilości 500 ziaren na 1m2. Nawożenie

mineralne przedstawiało się następująco (w kg na hektar): N 60; P2O5 50; K2O 50.

Ocenę zachwaszczenia łanu przeprowadzono metodą ilościowo-wagową w fazie dojrzałości

woskowej owsa. Polegała ona na oznaczeniu składu gatunkowego chwastów oraz liczebności

poszczególnych taksonów. Ponadto określono powietrznie suchą masę nadziemnych części chwastów.

Powierzchnię badawczą wyznaczono za pomocą ramki o wymiarach 1 m × 0,5 m, w dwóch losowo

wybranych miejscach każdego poletka.

W trzyletnim okresie badań fitocenozę owsa tworzyło 37 gatunków dwuliściennych, 7 taksonów

jednoliściennych oraz skrzyp polny. Udział chwastów jednoliściennych w ogólnym zbiorowisku

chwastów wyniósł średnio 63%, z czego połowę stanowiła włośnica sina. Wśród gatunków

dwuliściennych najliczniej występowały przytulia czepna i maruna bezwonna, a także mlecz polny,

niezapominajka polna i przetacznik perski. Zdecydowana większość taksonów pojawiała się jednak

sporadycznie, a ich wpływ na poziom zachwaszczenia był niewielki.

Bardziej konkurencyjna wobec flory segetalnej była oplewiona forma owsa, o czym świadczy

mniejsza liczba (śr. o 8%) i masa chwastów (śr. o 23%) w łanie w porównaniu z owsem

nagoziarnistym. Ilościowe wskaźniki zachwaszczenia były istotnie różnicowane przez zastosowaną

ochronę chemiczną. Herbicyd Lintur 70 WG ograniczył suchą masę chwastów w łanie odmian Polar

i Breton o 50% i 53%, natomiast mieszanina środków Lintur 70 WG i Chwastox Extra 300 SL

odpowiednio o 64% i 61%. Dolistne dokarmianie roślin na ogół powodowało wzrost zachwaszczenia

owsa, jednak istotne różnice względem obiektu kontrolnego stwierdzono tylko w odniesieniu do owsa

nagoziarnistego.


30

FRAKCJONOWANY ZBIÓR ROŚLIN BOBOWATYCH WIELOLETNICH SZANSĄ NA

POPRAWĘ JAKOŚCI PASZY

Jadwiga Andrzejewska, Stanisław Ignaczak

Katedra Agrotechnologii, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, ul. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz,


Słowa kluczowe: ADF, białko ogólne, lucerna, NDF, rutwica, strawność in vitro

Lucerna (Medicago sativa L.) jest powszechnie uprawianą rośliną pastewną, a rutwica wschodnia,

inaczej pastewna (Galega orientalis Lam.) jest uprawiana na północy Europy i w niewielkim jeszcze

zakresie w Polsce. Niekorzystną cechą obu tych gatunków jest szybkie drewnienie łodyg, zwłaszcza

w pierwszym pokosie, wynikające m.in. ze zmieniających się proporcji pomiędzy udziałem liści

i łodyg w plonie. Rozwiązaniem problemu może być frakcjonowany zbiór roślin, polegający na zbiorze

tylko liści i górnych części łodyg i pozostawieniu na polu dolnych, zdrewniałych fragmentów łodyg.

Zakłada się, że ten sposób zbioru pozwoli uzyskać wysokojakościową paszę niezależnie od terminu

zbioru zielonki. Do weryfikacji tej hipotezy zaadoptowano ścinacz zielonek Orkan 2a. Ocena jakości

paszy z lucerny i rutwicy zebranych za pomocą tego ścinacza w początkowej i końcowej fazie

kwitnienia pierwszego pokosu roślin była celem niniejszej pracy. W zebranym plonie lucerny udział

liści, odpowiednio w 1. i 2. terminie zbioru wynosił 66 i 56%, a w plonie rutwicy 70 i 67%. Jakość

paszy przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Wartość paszowa rutwicy i lucerny zależnie od metody zbioru i fazy rozwojowej (2016 r.) Metoda zbioru/

Faza rozwojowa

Białko ogółem

g kg-1

NDF

g kg-1

ADF

g kg-1

Strawność in vitro

(%)

rutwica lucerna rutwica lucerna rutwica lucerna rutwica lucerna

Całe rośliny - - - - - - - -

- początek

kwitnienia 257a 195 a 450 b 457 b 309 b 321 b 81.8 a 79.7 a

- koniec kwitnienia 183b 138 b 537 a 557 a 366 Ba 405 Aa 73.2 b 68.9 b

- średnia 220 A 167 B 493 507 338 363 77.5 74.3

Frakcjonowany - - - - - - - -

- początek

kwitnienia 258a 221 a 444 b 395 a 271 b 257 b 84.4 a 84.2 a

- koniec kwitnienia 194b 166 b 541 Aa 453 Ba 372 Aa 320 Ba 74.0 b 76.5 b

- średnia 226 194 492 A 424 B 322 A 288 B 79.2 80.4

W obrębie każdego sposobu zbioru istotnie różnice pomiędzy gatunkami oznaczono różnymi wielkimi literami,

a pomiędzy terminami zbioru różnymi małymi literami.

Niezależnie od sposobu zbioru pierwszego wiosennego odrostu badane wskaźniki wartości

pokarmowej obu roślin była podobna. Ze względu na jakość paszy proponowany sposób zbioru wydaje

się bardziej obiecujący dla lucerny niż rutwicy, zwłaszcza wtedy, gdy zbiór był wykonany w końcowej

fazie kwitnienia.


31

WPŁYW WIELOLETNIEJ MONOKULTURY KUKURYDZY NA POPULACJĘ STONKI

KUKURYDZIANEJ (DIABROTICA V. VIRGIFERA LECONTE) I OMACNICY

PROSOWIANKI (OSTRINIA NUBILALIS HBN.), JAKO PRZYKŁAD ZAGROŻENIA DLA

BIORÓŻNORODNOŚCI ENTOMOFAUNY PÓL UPRAWNYCH

Paweł Krystian Bereś, Łukasz Siekaniec

Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie

Ul. Langiewicza 28, 35-101 Rzeszów, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: kukurydza, monokultura, szkodniki, stonka kukurydziana, omacnica prosowianka, zagrożenie

Kukurydza należy do grupy roślin, które są mało wymagające pod względem przedplonu i dobrze znosi uprawę po sobie na tym samym stanowisku. W praktyce jest wysiewana najczęściej w kilku-,

bądź kilkunastoletniej monokulturze. Ostatnimi czasy stosowaniu tego uproszczenia dodatkowo

sprzyja Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej na lata 2014-2020, która zalicza kukurydzę do

roślin paszowych, niewymagających obligatoryjnego stosowania płodozmianu. Wysiew kukurydzy na tym samym stanowisku przez dłuższy okres czasu ma swoje zalety, ale

i wady.

Z punktu widzenia ochrony roślin, uprawa kukurydzy po sobie w szczególności sprzyja rozwojowi dwóch ekspansywnych owadów jakimi są stonka kukurydziana oraz omacnica prosowianka. Dla

szkodników tych kukurydza jest główną rośliną żywicielską. Dodatkowo, cechują się bardzo długim

okresem żerowania na roślinach, w tym wysoką płodnością – samice D. virgifera składają do 1400 jaj, natomiast O. nubilalis do 600 jaj. Nadmiernemu rozwojowi populacji obu gatunków dodatkowo

sprzyja minimalne oddziaływanie ich wrogów naturalnych, a także fakt, że wiele pól kukurydzy nie

jest przed nimi w ogóle chroniona.

Badania wpływu wydłużającej się w czasie monokultury kukurydzy (od 2-letniej do 10-letniej) na oba szkodniki wykonano na Podkarpaciu w latach 2008-2016. Wyniki obserwacji odnoszono do

znajdującego się nieopodal stanowiska z płodozmianem, na którym panowały zbliżone warunki

glebowo-klimatyczne, w tym zastosowano tą samą odmianę kukurydzy, termin siewu, nawożenie i pozostałe zabiegi pielęgnacyjne. Na stanowisku z monokulturą i płodozmianem nie stosowano

żadnych zabiegów zwalczających oba gatunki, poza wykonaniem orki zimowej.

Doświadczenie wykazało, że na monokulturze stonka kukurydziana przechodzi przez cały cykl rozwojowy i tylko w tym systemie uprawy pojawiają się na korzeniach jej larwy. Im dłużej trwała

monokultura, tym więcej roślin było przez nie zasiedlonych. Ponadto systematycznie wzrastała ich

liczebność, a tym samym ryzyko wylegania kukurydzy. Dodatkowo monokultura istotnie przyczyniała

się do wzrostu liczebności chrząszczy. Wykazano, że na uproszczeniu tym występowało od 2,5 do nawet 9 razy więcej osobników dorosłych niż na znajdującym się nieopodal polu prowadzonym

w płodozmianie, co stanowi zagrożenie dla bioróżnorodności entomofauny pól kukurydzy – jeden

gatunek wybitnie dominuje nad pozostałymi, mając przewagę adaptacyjną do warunków środowiska. To m.in. z tego powodu do 2014 roku D. virgifera była szkodnikiem kwarantannowym w Unii

Europejskiej.

Wydłużająca się w czasie monokultura miała także wpływ na wzrost liczebności, a tym samym

szkodliwości gąsienic O. nubilalis. Na monokulturze żerowało zwykle więcej gąsienic niż na stanowisku w płodozmianie, stąd też uszkodzenia jakie tu powodowały stanowiły większe zagrożenie

dla wysokości i jakości plonu. Było to w szczególności widoczne w odniesieniu do liczby kolb

uszkodzonych oraz łodyg złamanych poniżej kolby. Duża liczba gąsienic na monokulturze, to większy „zapas” szkodnika na kolejny sezon wegetacyjny, który zimuje w słomie kukurydzianej, a wiosną

migruje na nowe tereny.

Monokultury kukurydzy to miejsca licznego namnażania się obu gatunków. Ich populacje nie mając wielu efektywnych wrogów naturalnych stają się coraz trudniejsze do opanowania, w tym

rozprzestrzeniają na nowe obszary. Zagrażają bioróżnorodności entomofauny bezpośrednio (mogą

wypierać inne gatunki), jak i pośrednio (wymuszają zwalczanie chemiczne, zwykle z użyciem

nieselektywnych preparatów).


32

PRECYZYJNE STOSOWANIE PESTYCYDÓW A BIORÓŻNORODNOŚĆ

Elżbieta Bodecka, Stanisław Samborski

Katedra Agronomii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie


Słowa kluczowe: stosowanie zmiennej dawki pestycydów, rolnictwo precyzyjne, bioróżnorodność

Współczesne rolnictwo staje przed wyzwaniem produkcji odpowiedniej ilości, bezpiecznej

żywności, z uwzględnieniem ochrony środowiska naturalnego. Z początkiem roku 2014, aby ograniczyć negatywny wpływ ochrony roślin na środowisko oraz chronić bioróżnorodność środowiska

rolniczego wprowadzono obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin. Ta powinna

uwzględniać wszystkie dostępne metody walki z agrofagami, a chemiczna ochrona roślin powinna zostać ograniczona do niezbędnego minimum. Jedną z metod jest wykorzystanie narzędzi rolnictwa

precyzyjnego, które pozwalają na:

ograniczenie nakładania się powierzchni opryskanej, stosowanie zmiennej dawki pestycydu, zależnie od nasilenia występowania patogenu w obrębie

pola,

wyłączanie poszczególnych rozpylaczy, co pozwala na nieopryskiwanie obszarów wzdłuż

zadrzewień śródpolnych, tworzenie map dokumentujących wielkość dawek środków ochrony roślin (ŚOR) w obrębie pól.

Celem pracy jest przedstawienie, w oparciu o przegląd literatury i dostępność na polskim rynku

maszyn rolniczych, aktualnych możliwości, jakie dają narzędzia rolnictwa precyzyjnego w zakresie ochrony roślin.

Głównym celem wykorzystania ww. narzędzi rolnictwa precyzyjnego w ochronie roślin jest

poprawa efektywności wykorzystania ŚOR, a tym samym ograniczenie ich negatywnego wpływu na

środowisko. Powszechnie w obrębie pól uprawnych widoczna jest zmienność glebowa, której efektem są

zróżnicowane warunki do wzrostu i rozwoju roślin, a także nierównomiernego nasilenia występowania

szkodników, chorób i chwastów, co jest uzasadnieniem dla stosowania zróżnicowanych dawek pestycydów. W rolnictwie precyzyjnym nasilenie występowania patogenów najczęściej oceniane jest

przy użyciu teledetekcji, czyli zdalnej, niedestrukcyjnej metody, bez bezpośredniego kontaktu z glebą

i łanem roślin. Największy postęp w zakresie wykorzystania teledetekcji w ochronie roślin, odnosi się do stosowania zróżnicowanej dawki herbicydów, desykantów, następnie fungicydów i insektycydów.

Precyzyjne dawkowanie herbicydów, w badaniach, pozwala na zmniejszenie ich zużycia o 10-90%,

w zależności od rośliny uprawnej, nasilenia występowania chwastów, ich rozmieszczenia w obrębie

pola oraz terminu zastosowania oprysku. Oszczędności te wynikały z faktu, iż chwasty jednoliścienne i roczne dwuliścienne występowały, w nasileniu większym od progu ekonomicznej szkodliwości,

odpowiednio na tylko 30-40% i 20-90% powierzchni pola. Przy stosowaniu zmiennej dawki

desykantów i fungicydów najczęściej wykorzystuje się założenie, że im gęstszy łan roślin tym wyższa powinna być dawka ww. ŚOR. Te rozwiązania znajdują już także zastosowanie w polskim rolnictwie.

Obecnie pracuje się także nad technikami wczesnego wykrywania ognisk rozwoju chorób w obrębie

pola i stosowania oprysków tylko na tych obszarach, co pozwoli na znaczne oszczędności fungicydów i szybsze przejazdy przez obszary pola z roślinami nieporażonymi chorobami. Narzędziem rolnictwa

precyzyjnego, z zakresu ochrony roślin, które coraz częściej jest wykorzystywane w praktyce rolniczej,

jest ograniczenie do minimum nakładania się powierzchni opryskanej, przy kolejnym, sąsiadującym

przejeździe, szczególnie na niekształtnych obszarach pola. Rozwiązanie to jest możliwe do stosowania dzięki odbiornikowi GPS, który pozwala na dokładną lokalizację opryskiwacza względem obszarów

pola już opryskanych. Jak również ze względu na możliwość wyłączania poszczególnych sekcji,

a nawet rozpylaczy opryskiwacza, nad obszarami pola już wcześniej opryskanymi, bądź położnymi na sąsiadującym polu, czy też wzdłuż zadrzewień śródpolnych. Jak wykazują badania, zastosowanie

precyzyjnego oprysku herbicydem, na niekształtnych polach, ze względu na ograniczenie nakładania

się powierzchni opryskanej zmniejszyło zużycie ŚOR o 15,2-17,5%.


33

OCENA RÓŻNORODNOŚCI FLORY SEGETALNEJ W EKOLOGICZNEJ UPRAWIE SOI

W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU PIELĘGNACJI

Katarzyna Czopek, Mariola Staniak, Jolanta Bojarszczuk, Jerzy Księżak

Zakład Uprawy Roślin Pastewnych, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy


Słowa kluczowe: soja, bioróżnorodność, flora segetalna, sposoby pielęgnacji, gospodarstwo ekologiczne

Soja jest najważniejszą rośliną oleisto-białkową na świecie, uprawianą zarówno na cele

konsumpcyjne jak i paszowe. Jest też bardzo dobrym przedplonem, o działaniu plonotwórczym dla

zbóż, rzepaku i kukurydzy. Ze względu na korzyści płynące z jej uprawy tj. poprawa żyzności

i struktury gleby, wiązanie azotu atmosferycznego, działanie fitosanitarne, jest rośliną pożądaną

zwłaszcza w uprawach ekologicznych. Uprawa soi w systemie ekologicznym przyczynia się do

powstania produktów wysokiej jakości, jednak ten system gospodarowania wyklucza stosowanie

chemizacji, co wiąże się ze wzrostem poziomu zachwaszczenia. Zachwaszczenie upraw zależy od

wielu czynników m.in. od warunków klimatycznych, rodzaju gleby, zdolności konkurencyjnych roślin

wobec chwastów oraz od sposobu pielęgnacji upraw.

W latach 2014-2015 w RZD Grabów należącym do IUNG-PIB w Puławach zostało

przeprowadzone doświadczenie polowe, mające na celu ocenę różnorodności flory segetalnej

w ekologicznej uprawie soi przy różnych sposobach pielęgnacji. Badania zostały przeprowadzone na

dwóch odmianach soi: polskiej – Augusta i ukraińskiej – Annushka. Zastosowano pięć sposobów

pielęgnacji: 1) 4-krotne bronowanie, 2) 2-krotne bronowanie + 2-krotnie opielacz, 3) 2-krotne

bronowanie + 2-krotnie pielnik szczotkowy, 4) 4-krotnie pielnik szczotkowy, 5) kontrola- bez

zwalczania chwastów.

Badania wykazały, że sposób pielęgnacji istotnie wpływał na poziom zachwaszczenia upraw soi,

natomiast nie różnicował plon nasion badanych odmian: Aldany i Annushki. Zastosowanie

mechanicznej pielęgnacji spowodowało ograniczenie liczby i masy chwastów oraz wzrost poziomu

plonowania soi. Najbardziej skutecznymi metodami redukcji zachwaszczenia było 4-krotne

zastosowanie pielnika szczotkowego oraz zastosowanie 2-krotnego bronowania i 2-krotnego pielnika

szczotkowego. Mechaniczna pielęgnacja soi z wykorzystaniem samego pielnika szczotkowego

ograniczała zachwaszczenie średnio o 54% w 2014 r. oraz o 35% w 2015 r. Najmniej skuteczną

metodą regulacji zachwaszczenia okazało się 4-krotne zastosowanie bronowania. Ten sposób

pielęgnacji ograniczył zachwaszczenie o 34% w pierwszym roku badań oraz o 16% w drugim. W łanie

soi rozpoznano łącznie 33 gatunki chwastów w 2014 r. i 28 gatunków w 2015 r. Największą

różnorodność flory segetalnej stwierdzono na obiektach, na których nie stosowano żadnych zabiegów

pielęgnacyjnych, zaś najmniejszą – na obiektach pielęgnowanych za pomocą samego pielnika

szczotkowego (14 gatunków w 2014 r. i 10 gatunków w 2015 r.). W latach prowadzenia badań

dominującymi gatunkami chwastów segetalnych były: gwiazdnica pospolita (Stellaria media), tasznik

pospolity (Capsella bursa-pastoris), maruna bezwonna (Matricaria maritima),przetacznik perski

(Veronica persica), komosa biała (Chenopodium album), zaś z gatunków jednoliściennych -

chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli).


34

BIORÓŻNORODNOŚĆ FUNKCJONALNA I STRUKTURALNA

MIKROORGANIZMÓW W GLEBIE SKAŻONEJ ROPĄ NAFTOWĄ

Anna Gałązka1, Rafał Gałązka

2, Jarosław Grządziel

1, Aleksandra Ukalska-Jaruga

2,

Bożena Smreczak2

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, 1Zakład Mikrobiologii Rolniczej, 2Zakład Gleboznawstwa Erozji i Ochrony Gruntów,

ul. Czartoryskich 8; 24-100 Puławy


Słowa kluczowe: bioróżnorodność strukturalna, bioróżnorodność funkcjonalna, gleba, ropa naftowa

Celem pracy była ocena różnorodności funkcjonalnej i strukturalnej mikroorganizmów w glebie

długoletnio skażonej ropą naftową. Próbki gleb pobrano latem 2016 roku spod czterech czynnych

wyciągów ropy naftowej w Kopalni Ropy Naftowej w Węglówce koło Krosna. Próbki gleb pobrano

z dwóch odległościach: bezpośrednio spod wyciągu ropy naftowej (w promieniu 0,5 m od wyciągu)

oraz w odległości 3 m od wyciągu ropy naftowej.

Określono profil metaboliczny skażonej gleby w oparciu o metodę Biolog EcoPlates oraz

zróżnicowanie strukturalne na podstawie techniki sekwencjonowania następnej generacji (NGS). Dla

każdej z prób glebowych wyliczono wskaźnik różnorodności R (Richness) obliczony na podstawie

liczby zużytych substratów węglowych, przyjmując jako pozytywną odpowiedź mikroorganizmów dla

poszczególnych substratów WCD (well colour development) > 0,25 oraz wskaźnik jednorodności

Shannon-Weaver (H) obliczony w następujący sposób: H = –Σpi(lnpi), gdzie: pi jest stosunkiem

aktywności każdego substratu (ODi) do sumy aktywności wszystkich substratów ΣODi. Otrzymane

dane przedstawiono w postaci map cieplnych. Wykonano obliczenia statystyczne, bazując na analizie

skupień oraz analizie głównych składowych (PCA). Wskaźniki oceny bioróżnorodności funkcjonalnej

i strukturalnej skorelowano z zawartością Σ 15WWA i wybranych pierwiastków śladowych obecnych

w próbkach glebowych.

Technika sekwencjonowania następnej generacji (NGS) regionów hiperzmiennych (16S rDNA dla

bakterii i ITS dla grzybów) pozwala określić genetyczną różnorodność mikroorganizmów bez

konieczności prowadzenia hodowli komórkowych. Polega na izolacji całościowego DNA z próbki

glebowej, następnie wstępnej amplifikacji regionów hiperzmiennych V3 i V4 16S rDNA przy

zastosowaniu specyficznych starterów. Przebieg sekwencjonowania nowej generacji podzielić można

na trzy główne etapy. Pierwszym z nich jest izolacja i stworzenie biblioteki DNA, kolejnym

amplifikacja matrycy, zaś ostatnim masowe równoległe sekwencjonowanie. Obecnie na rynku istnieje

kilka komercyjnie dostępnych platform do sekwencjonowania, we wnioskowanym temacie zostanie

wykorzystany sekwenator genomowy MiSeq firmy Illumina.

Podczas analizy metagenomicznej, nie tylko chodzi o poznanie różnorodności mikroorganizmów

tworzących mikrobom glebowy, ale równie ważne jest poszukiwanie funkcjonalnych genów, a więc

dowodów na występowanie określonych aktywności metabolicznych wśród członków mikrobiomu.

Badania wykonano w ramach realizacji zadanie 1.4. Ocena i kształtowanie bioróżnorodności środowiska

glebowego oraz aktywności mikrobiologicznej gleb z uwzględnieniem różnych warunków siedliskowych

i systemów gospodarowania. Program Wieloletni IUNG-PIB na lata (2016-2020).


35

OCENA BIORÓŻNORODNOŚCI STRUKTURALNEJ I FUNKCJONALNEJ

MIKROORGANIZMÓW W GLEBIE SPOD UPRAWY KUKURYDZY W MONOKULTURZE

I ZMIANOWANIU

Anna Gałązka1, Karolina Gawryjołek

1, Jarosław Grządziel

1, Jerzy Księżak

2

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, 1Zakład Mikrobiologii Rolniczej, 2Zakład Uprawy Roślin Pastewnych,

ul. Czartoryskich 8; 24-100 Puławy


Słowa kluczowe: bioróżnorodność strukturalna, bioróżnorodność funkcjonalna, gleba, kukurydza

Różnorodność mikrobiologiczna może być ograniczona w warunkach naturalnych poprzez

nieodpowiednie czynniki środowiskowe, do których należą m.in. ograniczone zasoby pokarmowe,

ekologiczne i fizyczne czynniki przewyższające tolerancję organizmu oraz system uprawy i interakcje

międzygatunkowe uniemożliwiające występowanie lub utrzymanie gatunku w danym środowisku.

Celem pracy była ocena bioróżnorodności strukturalnej i funkcjonalnej mikroorganizmów w glebie po

długoletniej uprawie kukurydzy w zmianowaniu. Oznaczenia obejmowały kombinacje glebowe: KN –

glebę spod monokultury kukurydzy nie oraną (siew bezpośredni), KO - glebę spod monokultury

kukurydzy oraną (pełna upraw płużna), KZ - glebę spod kukurydzy oraną w zmianowaniu (jęczmień

jary, pszenica ozima, kukurydza) oraz Ku – glebę spod monokultury kukurydzy (uprawa uproszczona,

gruber). Próbki glebowe pobierano w trzech fazach wzrostu roślin: faza 6 liści, 12 liści, faza kwitnienia

kukurydzy oraz przed siewem i po zbiorze roślin. W badaniach określono skład populacji

mikroorganizmów poprzez sekwencjonowanie fragmentów zmiennych w genomach glebowych,

zróżnicowanie genetyczne metodą PCR-DGGE oraz ocenę różnorodności funkcjonalnej zbiorowisk

mikroorganizmów glebowych przy użyciu systemu Biolog (EcoPlate). Zastosowane metody badawcze

przyczyniły się do lepszego zrozumienia różnorodności genetycznej oraz składu populacyjnego

mikroorganizmów w środowisku glebowym pod wpływem zmian jakie nastąpiły w glebie w wyniku

uprawy kukurydzy w długoletniej monokulturze.

Badania wykonano w ramach realizacji zadanie 1.4. Ocena i kształtowanie bioróżnorodności środowiska

glebowego oraz aktywności mikrobiologicznej gleb z uwzględnieniem różnych warunków siedliskowych

i systemów gospodarowania. Program Wieloletni IUNG-PIB na lata (2016-2020).


36

WPŁYW PIELĘGNACJI NA POZIOM ZACHWASZCZENIA KUKURYDZY ZIARNOWEJ

UPRAWIANEJ NA NAWOŻENIU ORGANICZNYM

Barbara Gąsiorowska, Artur Makarewicz, Anna Płaza, Emilia Rzążewska, Magdalena Krawczyk*

Katedra Agrotechnologii, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

ul. Prusa 14, 08-110 Siedlce, e-mail: [email protected]

*SEDKOMP Sp. j.

Słowa kluczowe: zachwaszczenie, nawozy organiczne, zabiegi pielęgnacyjne, świeża masa, sucha masa

Uprawy kukurydzy, ze względu na małą zdolność konkurencyjną są łatwo opanowywane przez

chwasty. Korzystne warunki kiełkowania i rozwoju tych agrofagów stwarza powolne początkowe

tempo wzrostu roślin, a także szeroka rozstawa międzyrzędzi. Liczne badania wykazały, że optymalne

warunki do rozwoju kukurydzy występują wtedy, gdy plantacja jest wolna od chwastów przez cały

okres wegetacji. Zwalczanie chwastów z użyciem herbicydów należy do podstawowych zabiegów

odchwaszczających w uprawie kukurydzy, bowiem zabiegi mechaniczne pozwalają na niszczenie tylko

50% chwastów. Kukurydza jest rośliną pozytywnie reagująca na nawożenie organiczne, co ujawnia się

nie tylko w pierwszym roku po zastosowaniu, a le również w późniejszych latach.

Mając na uwadze utrzymanie plantacji kukurydzy w stanie wolnym od chwastów i zaopatrzenie roślin

w składniki pokarmowe podjęto badania, których celem była ocena zabiegów pielęgnacyjnych na

poziom zachwaszczeniu w uprawie kukurydzy ziarnowej nawożonej różną formą nawozów

organicznych.

Badania polowe przeprowadzono w Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Zawadach należącej do

UPH w Siedlcach. Doświadczenie założono w 3 powtórzeniach w układzie losowanych podbloków

uwzględniając dwa czynniki: I cz. – formy nawożenia organicznego: obiekt kontrolny bez nawożenia

organicznego, biomasa facelii przyorana jesienią, obornik przyorany jesienią, słoma pszenna przyorana

jesienią; II cz. – sposoby pielęgnacji: obiekt kontrolny z pielęgnacją mechaniczną, pielęgnacja

chemiczna po siewie kukurydzy herbicydem Boreal 58 WG, pielęgnacja chemiczna po wschodach

roślin herbicydem Milagro 040 SC, pielęgnacja chemiczna po wschodach roślin herbicydem Mustang

306 SE. Do badań wykorzystano odmianę Bielik F1 o liczbie FAO 230-240. Zachwaszczenie oceniano

metodą ramkowo-wagową w fazie 8-10 liści kukurydzy oraz przed jej zbiorem. Oznaczono liczbę,

skład gatunkowy oraz świeżą i suchą masę chwastów.

Największą liczbę chwastów, zarówno w fazie 8-10 liści kukurydzy jaki i przed jej zbiorem

zanotowano na obiektach kontrolnych bez nawożenia organicznego. Pielęgnacja chemiczna

z zastosowaniem herbicydów istotnie ograniczyła liczebność chwastów, a najbardziej skutecznym

herbicydem był preparat Boreal 58 WG stosowany po siewie kukurydzy, ale też dobrą skutecznością

charakteryzowały się również herbicydy zastosowane po wschodach roślin. Analogicznie, na tych

samych obiektach doświadczalnych zanotowano największą swieżą masę i suchą masę zebranych

chwastów. W fazie 8-10 liści kukurydzy na obiektach odnotowano 22 gatunki chwastów z dominacją

Chenopodium album (L.), Echinochloa crus-galli (L.), Elymus repens (L.), Cirsium arvense (L.),

Convolvulus arvensis (L.), które stanowiły średnio 73,5% wszystkich gatunków chwastów. Przed

zbiorem roślin kukurydzy zanotowano 17 gatunków chwastów, a najliczniej występującymi były:

Echinochloa crus-galli (L.), Chenopodium album (L.), Elymus repens (L.) oraz Convolvulus arvensis

(L.), stanowiąc 67,7% całej stwierdzonej populacji chwastów.


37

WPŁYW ZABIEGÓW PRATOTECHNICZNYCH NA ILOŚĆ ZIÓŁ W RUNI ŁĄKOWEJ

Beata Grygierzec, Wojciech Szewczyk, Barbara Janus

Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie,

al. A. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: zabiegi pratotechniczne, ruń łąkowa, zioła

W ostatnich latach zwraca się coraz większą uwagę na potrzebę występowania w runi łąk i pastwisk

różnych gatunków ziół. Dlatego w wielu krajach wzbogaca się florystycznie łąki i pastwiska, stosując podsiew mieszankami trawiasto-bobowatymi z niewielkimi dodatkami różnych gatunków ziół. Do

takich pożądanych domieszek ziołowych w runi trawiastej niewątpliwie należą: krwawnik pospolity,

babka lancetowata, kminek zwyczajny, biedrzeniec mniejszy, przywrotnik pospolity, krwiściąg lekarski. Rośliny uznawane za zioła łąkowe zawierają olejki eteryczne, kwasy organiczne, glikozydy,

garbniki, alkaloidy, witaminy lub biokatalizatory, regulujące i przyspieszające przemianę materii

w organizmie zwierzęcym. Ponadto w popiele ziół znajduje się dużo potasu, fosforu, wapnia, żelaza, manganu i innych pierwiastków. Zioła mają zdolność pobierania nawet z głębszych warstw gleby

znacznych ilości mikroelementów, takich jak: bor, miedź, cynk i itp. Ich obecność w paszy pozwala na

prawidłowy rozwój zwierząt, gdyż brak lub niedobór pewnych składników mineralnych powoduje

często ich niedorozwój lub poważne schorzenia, co w sposób pośredni może również odbić się ujemnie na zdrowiu ludzi.

Badania realizowano w Prusach koło Krakowa na terenie Stacji Doświadczalnej Instytutu Produkcji

Roślinnej Uniwersytetu Rolniczego, w latach 2014-2016. Doświadczenie prowadzono w układzie losowanych bloków w trzech powtórzeniach.

Celem badań było określenie wpływu zabiegów pratotechnicznych (podsiewu, nawożenia NPK,

wapnowania, 2-krotnego koszenia) na ilości ziół występujących w runi trwałych łąk.

Obiekty doświadczalne zlokalizowano w wielogatunkowym zbiorowisku roślinnym, które nie było użytkowane około 10 lat, i które w przeważającej części zostało zagospodarowane metodą podsiewu.

Przed przystąpieniem do renowacji runi glebę połowy obiektów zwapnowano. Do podsiewu użyto

następujących mieszanek: MI – kupkówka pospolita i koniczyna biała, MII – tymotka łąkowa i koniczyna biała oraz MIII – koniczyna biała. W doświadczeniu na obiektach MI i MII stosowano

nawożenie N100P45K80, natomiast na obiektach MIII – N60P45K80. Ruń w sezonie wegetacyjnym

użytkowano 2-krotnie kośnie, w fazie pełni kłoszenia kupkówki pospolitej i wyczyńca łąkowego. Obiekty kontrolne stanowiły: A – ruń pierwotna (nieużytkowana), B – ruń wyłącznie koszona na glebie

bez wapnowania i C – ruń koszona na glebie uprzednio zwapnowanej).

W runi pierwotnej stwierdzono niewielką ilość (1-3%) następujących roślin zaliczanych do ziół:

Hypericum perforatum, Matricaria chamomilla, Symphytum officinale, Tanacetum vulgare. Ruń obiektów kontrolnych (B) bez wapnowania, koszona - cechowała się największym udziałem

ziół (18%). Spośród tych roślin wyróżniono: Achillea millefolium, Carum carvi, Hypericum

perforatum, Leontodon hispidus, Matricaria chamomilla, Plantago lanceolata, Rumex acetosa, Taraxacum officinale.

Z kolei ruń obiektów kontrolnych (C) wapnowana i koszona - odznaczała się nieco niższą ilością

ziół (15%). Wśród tych roślin oznaczono: Achillea millefolium, Carum carvi, Hypericum perforatum, Leontodon hispidus, Plantago lanceolata, Taraxacum officinale.

W runi obiektów podsiewanych (MI, MII), koszonych i nawożonych NPK, stwierdzono mniejszy

o około 7-10% udział ziół, w odniesieniu do runi obiektów kontrolnych – B i C (wyłącznie koszonych).

W runi obiektów podsiewanych MI i MII występowały: Achillea millefolium, Betonica officinalis, Plantago lanceolata, Rumex acetosa, Taraxacum officinale i Urtica dioica.

Roślinność obiektów MIII podsiewanych koniczyną białą zawierała 12% ziół i były to: Achillea

millefolium, Carum carvi, Plantago lanceolata, Rumex acetosa, Taraxacum officinale.


38

WPŁYW BIOSTYMULATORÓW NA SKŁAD CHEMICZNY NASION RZEPAKU

OZIMEGO (BRASSICA NAPUS L.)

Marek Gugała1, Anna Sikorska

2, Krystyna Zarzecka

1, Krzysztof Kapela

3, Iwona Myskowska

4

1Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Katedra Agrotechnologii, ul Prusa 14, 08-110 Siedlce

2Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Ciechanowie, Zakład Rolnictwa, ul. Narutowicza 9, 06-400 Ciechanów,

e-mail: [email protected] 3Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Zakład Agrometeorologii i Inżynierii Rolniczej, ul Prusa 14,

08-110 Siedlce 4 Katedra Nauk Technicznych, Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, ul. Sidorska 95/97,

21-500 Biała Podlaska

Słowa kluczowe: biostymulatory, rzepak ozimy, jakość nasion, Asahi SL

Obecnie w rolnictwie coraz większą uwagę zwraca się nie tylko na wielkość zebranego plonu, ale

również na jego jakość. Uzyskanie wysokich i dobrej jakości plonów w produkcji roślinnej to przede

wszystkim umiejętność zapobiegania lub ograniczenia występowania stresów biotycznych

i abiotycznych oraz regeneracja uszkodzeń przez nie powodowanych. Celem podjętych badań było

określenie wpływu rodzajów stosowanych biostymulatorów na skład chemiczny nasion trzech odmian

rzepaku ozimego. Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach w 2013-2016 w Rolniczej Stacji

Doświadczalnej - Zawady należącej do Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.

Eksperyment założono w układzie split-split-plot w trzech powtórzeniach. Powierzchnia jednego

poletka do zbioru wynosiła 18 m-2

. Badanymi czynnikami były: I - trzy odmiany rzepaku ozimego:

Monolit (odmiana populacyjna), PR 44D06 (odmiana mieszańcowa zrestorowana o półkarłowym typie

wzrostu), PT 205 (odmiana mieszańcowa zrestorowana o tradycyjnym typie wzrostu), II - dwa

sposoby siewu: rozstawa 22,5 cm (siew rzędowy - gęstość siewu 60 nasion na 1 m-2

), rozstawa 45,0 cm

(siew punktowy - gęstość siewu 40 nasion na 1 m-2

), III - cztery rodzaje stosowanych biostymulatorów:

obiekt kontrolny - bez stosowania biostymulatorów, biostymulator Tytanit®, biostymulator Asahi

®SL,

biostymulator Silvit®. Próby nasion rzepaku ozimego podano analizie chemicznej na zawartość:

tłuszczu surowego (%) - metodą Soxhleta, białka ogólnego (%) - metodą Kjeldahl'a, włókna surowego

(%) - metodą wendeńską.

Otrzymane wyniki badań opracowano statystycznie za pomocą analizy wariancji. Analiza wariancji

wykazała, że rodzaje stosowanych biostymulatorów nie wpływały na zawartość białka ogólnego

w nasionach rzepaku ozimego, zależały natomiast od warunków meteorologicznych panujących

w latach badań oraz od badanych odmian. Biostymulatory wpływały na zwiększenie tłuszczu surowego

w nasionach średnio od 0,74 do 0,95% w porównaniu do obiektu kontrolnego. Największą wartość

omawianej cechy - średnio 51,19% zanotowano na obiekcie (3) na którym zastosowano biostymulator

Asahi SL, mniejszą na pozostałych (2 i 4), które wynosiły odpowiednio 50,98% i 51,06%

Biostymulatory zwiększały zawartość włókna surowego w porównaniu do obiektu kontrolnego.

Największą wartość omawianej cechy stwierdzono na obiekcie 3, opryskiwanym biostymulatorem

Asahi SL - średnio 9,01%.


39

OCENA PLONOWANIA PSZENICY ORKISZ UPRAWIANEJ W WARUNKACH

ZRÓŻNICOWANEJ OCHRONY ŁANU I GĘSTOŚCI SIEWU

Małgorzata Haliniarz, Dorota Gawęda, Justyna Łukasz, Irena Klusek

Katedra Herbologii i Technik Uprawy Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie


Słowa kluczowe: pszenica orkisz, odmiana, plon, elementy struktury plonu

Pszenica orkisz jest jednym z najstarszych zbóż wysiewanych przez człowieka. W ostatnich latach

notuje się renesans uprawy tej rośliny. Wynika to zarówno z jej unikatowych właściwości

żywieniowych, smakowych, jak i agrotechnicznych.

Celem pracy była ocena plonowania i elementów struktury plonu dwóch odmian pszenicy orkisz

w zależności od zróżnicowanej ochrony łanu i gęstości siewu.

Badania polowe przeprowadzono w latach 2013-2015. Doświadczenie zlokalizowano na glebie

płowej wytworzonej z lessu, zaliczanej do kompleksu pszennego dobrego i II klasy bonitacyjnej.

Eksperyment przeprowadzono w trzech powtórzeniach. W badaniach uwzględniono 3 czynniki

badawcze: I - ozime odmiany pszenicy orkisz (Rokosz, Schwabenspelz), II – ilość wysiewu (130 kg/ha

ziarniaków odmiany Rokosz i 200 kg/ha kłosków odmiany Schwabenspelz, 200 kg/ha ziarniaków

odmiany Rokosz i 350 kg/ha kłosków odmiany Schwabenspelz) i III - ochrona łanu (a – obiekt

kontrolny (bez ochrony), b – bronowanie wczesną wiosną po ruszeniu wegetacji, c – stosowanie

herbicydów Sekator 125 OD (amidosulfuron, jodosulfuron metylosodowy) a fazie BBCH – 22-24

w dawce 150 ml/ha i Attribut 70 WG (propoksykarbazon sodu) w fazie BBCH – 22-24 w dawce 60

g/ha, d – stosowanie herbicydów Sekator 125 OD (amidosulfuron, jodosulfuron metylosodowy) a fazie

BBCH – 22-24 w dawce 150 ml/ha i Attribut 70 WG (propoksykarbazon sodu) w fazie BBCH – 22-24

w dawce 60 g/ha; antywylegacza Cerone 480 SL (etefon) w fazie BBCH – 30-31 w dawce 750 ml/ha,

fungicydu Wirtuoz 520 EC (prochloraz, tebukonazol, proquinazid) w fazach BBCH – 24-25 i 32-33

w dawce 1,0 l/ha oraz insektycydu Decis 2,5 EC (deltametryna) w fazie BBCH - 37-39 w dawce 250

ml/ha).

Odmiana Schwabenspelz, w porównaniu do odmiany Rokosz, wytworzyła wyższe o 22,1% rośliny,

dłuższe o 26,7% kłosy oraz dorodniejsze o 19,3% ziarno (MTZ - 44,95 g). Odmiana Rokosz natomiast

odznaczała się większą o 21% obsadą kłosów na m2, większą o 24,2% masą ziaren w kłosie oraz

istotnie większym od odmiany Schwabenspelz plonem (4,27 t/ha). Nie stwierdzono istotnych różnic

w zachwaszczeniu pomiędzy ocenianymi odmianami orkiszu.

Gęstość siewu nie wpływała istotnie na żadną z badanych cech. W obu odmianach większą liczbę

i masę chwastów zaobserwowano w rzadszym łanie orkiszu, w którym liczba chwastów 4 tygodnie po

zabiegu herbicydowym była większa o 4,3%, zaś ich masa o 50,1%. Przed zbiorem rośliny uprawnej

liczba i masa chwastów była średnio o 18,4% większa w warunkach mniejszej ilości wysiewu.

Sposób ochrony łanu wpływał znacząco na większość badanych cech. W obiekcie z mechaniczną

ochroną łanu, w porównaniu do obiektu z pełną ochroną chemiczną, zanotowano istotnie wyższe

rośliny orkiszu (o 7,5%). Ochrona łanu istotnie różnicowała masę 1000 ziaren oraz plon pszenicy

orkisz. W porównaniu do kontroli, obiekt z pełną ochroną chemiczną wydał dorodniejsze o 15,6%

ziarno oraz większy o 28% plon. Sposób ochrony łanu istotnie modyfikował także zachwaszczenie

łanu pszenicy orkisz. 4 tygodnie po zabiegu herbicydowym w obiekcie kontrolnym stwierdzono 2-

krotnie większą liczbę oraz prawie 5-krotnie większą powietrznie suchą masę chwastów w porównaniu

z obiektami, w których stosowano herbicyd. Podobnie kształtowało się zachwaszczenie łanu

w poszczególnych wariantach ochrony przed zbiorem pszenicy orkisz.


40

MONITORING OWADÓW POŻYTECZNYCH W UPRAWIE ZIEMNIAKA

EKOLOGICZNEGO PO ZASTOSOWANIU PREPARATÓW ZWALCZAJĄCYCH STONKĘ

ZIEMNIACZANĄ

Magdalena Jakubowska*¹, Jolanta Kowalska¹, Paweł Sienkiewicz²

¹Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy

Ul. Władysława Węgorka 20, 60-318, Poznań; e-mail: [email protected]*

²Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Ul. Wojska Polskiego 28, 60-637, Poznań, Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska

Słowa kluczowe: monitoring, biegaczowate – Carabidae, ziemniak, Leptinotarsa decemlineata Say, spinosad

Chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) stanowią ważne ogniwo w obiegu

materii i energii w niemal każdym środowisku lądowym. Z uwagi na swoje wymagania ekologiczne

stanowią też ważną grupę owadów stosowanych w bioindykacji i ocenie wpływu działalności

człowieka na przyrodę. W niniejszej ekspertyzie zastosowano biegaczowate jako owady wskaźnikowe,

które w szybki sposób mogą reagować na stosowanie dodatkowych zabiegów ochrony roślin

w ekologicznych uprawach ziemniaka. W tym przypadku zastosowano środki do zwalczania stonki

ziemniaczanej.

Za podstawową metodę oceny wpływu stosowanych zabiegów na chrząszcze z rodziny

biegaczowatych (Carabidae) przyjęto odłowy żywych osobników podczas 2 godzinnych pobytów na

powierzchni poddanej zabiegom oraz na powierzchni kontrolnej. Materiał badawczy oznaczano

głównie przyżyciowo i wypuszczano z powrotem na polu. Jedynie gatunki trudne do identyfikacji

oznaczane były w laboratorium. Odłowów chrząszczy dokonano podczas trzech wizyt: przed

zastosowaniem środków ochrony roślin (27.05.2016) w trakcie stosowania zabiegów (25.06.2016) oraz

po zakończeniu doświadczenia przed zbiorem plonów (29.08.2016). Porównywano liczbę gatunków,

liczbę zaobserwowanych chrząszczy (osobników) oraz wskaźnik różnorodności H’. Zwracano też

uwagę na martwe osobniki jednak było ich zbyt mało by mogły stanowić podstawę wnioskowania

(zaobserwowano 1 taki osobnik).

Wykaz odłowionych chrząszczy na powierzchniach kontrolnych (K) oraz traktowanych środkami

zwalczającymi stonkę ziemniaczaną (P) przedstawiono w tabeli. Ogółem wykazano 181 osobników

biegaczowatych zaliczonych do 16 gatunków.

W porównaniu powierzchni P oraz K nie zaobserwowano istotnych różnic w składzie gatunkowym

oraz liczebności biegaczowatych. Wskaźnik różnorodności H’ sugeruje, że stosowane opryski mogą

nieznacznie negatywnie oddziaływać na zgrupowania Carabidae upraw ziemniaka. Potwierdzenie tego

faktu wymagałoby jednak prowadzenia dalszych badań w większej skali.

W roku badawczym ponadto odnotowano na obiekcie ekologicznym wyjątkowe niskie zasiedlenie

ziemniaka mszycami. Naturalną konsekwencją odnotowanej, małej ilości mszyc było znikome

występowanie ich wrogów naturalnych, tj. biedronek. Nieliczne sztuki biedronek obserwowano 13

lipca – 6 szt.; 25 lipca – 5 szt. oraz 2 sierpnia – 12 szt.


41

BIONAWÓZ FOSFOROWY Z POPIOŁU I OCHRONA ROŚLIN JAKO CZYNNIKI

KSZTAŁTUJĄCE BIORÓŻNORODNOŚĆ CHWASTÓW W PSZENICY JAREJ

Magdalena Jastrzębska1, Marta K. Kostrzewska

1, Wiesław P. Jastrzębski

2,

Kinga Treder1, Przemysław Makowski

1

1Katedra Agroekosystemów, 2Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie,

Plac Łódzki 3, 10-718 Olsztyn, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: agrofitocenoza, różnorodność gatunkowa, różnorodność taksonomiczna, herbicyd, recykling fosforu

Chwasty są elementem bioróżnorodności agroekosystemów, jak też czynnikiem ją podtrzymującym

poprzez relacje troficzne i paratroficzne. Struktura i obfitość zbiorowisk segetalnych podlegają

wpływom czynników agrotechnicznych, wśród których jako silnie modyfikujące wymienia się ochronę

roślin przed chwastami i nawożenie. W świetle niektórych obserwacji, zasobność gleb w fosfor może

być dla chwastów ważniejsza niż poziom azotu czy potasu. Cennym źródłem fosforu, alternatywnym

dla tradycyjnych nawozów mineralnych, mogą okazać się surowce wtórne pod warunkiem, że ich

stosowanie nie wywoła niepożądanych zmian w środowisku, w tym w strukturze ekologicznej

agrofitocenoz. Kierując się powyższymi przesłankami podjęto badania nad określeniem i porównaniem

bioróżnorodności chwastów kształtującej się pod wpływem bionawozu wytworzonego na bazie popiołu

ze spalania osadów ściekowych oraz nawozów komercyjnych (superfosfat, fosforyt) na tle

standardowej ochrony roślin (herbicyd + fungicyd + zoocyd) oraz w warunkach jej braku. Bionawóz

miał postać zawiesiny i zawierał w swojej formulacji bakterie solubilizujące fosfor (Bacillus

megaterium). Wyprodukowano go w Instytucie Nowych Syntez Chemicznych w Puławach na

podstawie koncepcji opracowanej w Zakładzie Zaawansowanych Technologii Materiałowych

Politechniki Wrocławskiej.

Fitocenozy chwastów analizowano pod kątem bogactwa gatunkowego, różnorodności

i równomierności gatunkowej oraz różnorodności taksonomicznej. Różnorodność gatunkową

wyrażono wskaźnikiem Shannona-Wienera oraz za pomocą profili Rényi'ego, równomierność

gatunkową – wskaźnikiem Pielou, a różnorodność taksonomiczną obliczono według formuły

Warwicka i Clarke'a. Jako podstawę do ustalenia proporcji obfitości poszczególnych gatunków brano

ich biomasę z jednostki powierzchni.

Niezależnie od zastosowanego nawozu fosforowego ochrona roślin ograniczała bogactwo

gatunkowe chwastów w pszenicy jarej oraz ich biomasę. W łanie chronionym przed agrofagami,

zastosowanie bionawozu z popiołu, podobnie jak superfosfatu i fosforytu, sprzyjało wzrostowi

różnorodności i równomierności gatunkowej chwastów oraz różnorodności taksonomicznej.

W warunkach pełnej ochrony, nawożenie bionawozem skutkowało większą bioróżnorodnością

chwastów na wszystkich poziomach alfa (α ≥ 0) w porównaniu do ugrupowań kształtujących się

w łanie zasilanym tradycyjnymi nawozami, a także przy braku nawożenia fosforem.

Badania są finansowane ze środków grantu PBS 2/A1/11/2013 pt.: Odnawialne źródła fosforu – bazą surowcową

nowej generacji nawozów, przyznanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju


42

RÓŻNORODNOŚĆ UPRAW I CHWASTÓW – PROJEKT PRODIVA

Sylwia Kaczmarek1, Roman Krawczyk

1, Livija Zarina

2, Bo Melander

3, Mette Sønderskov

3, Anneli

Lundkvist4, Theo Vervijst

4, Jukka Salonen

5, Merel Hofmeijer

6, Bärbel Gerowitt

6

1Zakład Herbologii i Techniki Ochrony Roślin, Instytut Ochrony Roślin – PIB, Poznań

e-mail: [email protected] 2Resources and Economics, Institute of Agricultural, Latvia 3Department of Agroecology, Aarhus University, Denmark

4Department of Crop Production Ecology, Swedish University of Agricultural Sciences, Sweden 5Natural Resources Institute Finland, Finland 6Crop Health, University of Rostock, Germany

Słowa kluczowe: bioróżnorodność upraw, PRODIVA, rolnictwo ekologiczne, zachwaszczenie

Projekt PRODIVA skierowany jest na wspieranie bioróżnorodności jako ważnego elementu

kierowania zachwaszczeniem w rolnictwie ekologicznym. PRODIVA - Crop diversification and

weeds (http://coreorganicplus.org/research-projects/prodiva) finansowany jest przez Narodowe

Centrum Badań i Rozwoju i realizowany w ramach konkursu ,,Core Organic Plus”. Projekt dąży do

uzyskania rezultatów i wytycznych dotyczących dywersyfikacji upraw, jako ważnego elementu

kierowania zachwaszczeniem w rolnictwie ekologicznym.

Problemy chwastów pozostają główną przeszkodą dla poprawy wydajności upraw w rolnictwie

ekologicznym. Badania prowadzone w Finlandii, Szwecji, na Łotwie, w Polsce i Niemczech mają na

celu wyjaśnienie perspektyw wykorzystania zróżnicowania upraw w kierowaniu zachwaszczeniem.

Pomimo konieczności zwalczania chwastów w celu uzyskania wysokich plonów, ekologiczne systemy

uprawy przyczyniają się do utrzymania i wspierania różnorodnych grup chwastów na polach

uprawnych.

Głównym celem projektu PRODIVA jest prowadzenie działań umożliwiających określenie

potencjału następstwa upraw, zarówno upraw głównych, jak i roślin ochronnych, jako ważnego

narzędzia wykorzystywanego w regulacji zachwaszczenia.

Przewiduje się, że PRODIVA może przyczynić się do podniesienia świadomości rolników na temat

korzyści płynących z zastosowania dywersyfikacji upraw jako narzędzi wykorzystywanych do

równoważenia problemów z chwastami i tym samym zwiększenia ich różnorodności biologicznej.

Działania prowadzone w zakresie projektu obejmują:

- określenie oraz charakterystyka cech roślin determinujących interakcje zachodzące między rośliną

uprawną a chwastami, które będą przydatne w ograniczaniu szkodliwości chwastów,

- identyfikację działań wpływających na zdolność konkurencyjną upraw mieszanych w odniesieniu do

chwastów,

- tworzenie informacji dotyczących atrybutów odmian roślin uprawnych warunkujących ograniczenie

występowania chwastów,

- stosowanie mieszanin odmian w celu optymalnego sterowania wzrostem chwastów,

- analizę wyników badań w celu oceny podobieństw i różnic pomiędzy uczestniczącymi regionami dla

określenia źródeł zmienności.

Cel projektu ma zostać osiągnięty poprzez:

- wzmocnienie podstaw naukowych dla zastosowania różnorodności upraw,

- ocena zachwaszczenia w praktyce w połączeniu ze stosowanymi metodami agrotechnicznymi,

- rozpowszechnianie ważnych wyników i rekomendacje dla rolników oraz doradztwa rolniczego.


43

RÓŻNORODNOŚĆ FLORY SEGETALNEJ W UPRAWIE ZIEMNIAKA

NA PODKARPACIU

1Barbara Krochmal-Marczak,

2Barbara Sawicka,

1Bernadetta Bienia,

2Anna Kiełtyka-Dadasiewicz

1Zakład Produkcji i Bezpieczeństwa Żywności, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia

w Krośnie, ul. Dmochowskiego 12, 38-400 Krosno, e-mail: [email protected] 2Katedra Technologii Produkcji Roślinnej i Towaroznawstwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,

20-950 Lublin, ul. Akademicka 15

Słowa kluczowe: ziemniak, zachwaszczenie, chwasty jednoliścienne, chwasty dwuliścienne

Ziemniak jest szczególnie podatny na zachwaszczenie, gdyż charakteryzuje się długim,

początkowym wzrostem, a jego uprawa w szerokiej rozstawie rzędów, sprzyja rozwojowi chwastów.

Występujące gatunki chwastów, jak i ich szkodliwość są dobrze znane, ale walka z nimi jest jednym

z droższych elementów agrotechniki, co nie jest bez znaczenia w produkcji towarowej. Dlatego też

celem pracy było określenie różnorodności flory segetalnej i nasilenia gatunków chwastów

występujących w łanach ziemniaka uprawianego w systemie konwencjonalnym i ekologicznym na

terenie województwa podkarpackiego. Badania przeprowadzono w latach 2014-2016 – w uprawach

ziemniaka, w 30 gospodarstwach, 10 miejscowościach, rozmieszczonych na terenie pięciu powiatów

województwa podkarpackiego. Ocenę zachwaszczenia wykonano za pomocą metody

agrofitosocjologicznej i ilościowo-wagowej. Oceniono liczbę i skład botaniczny gatunków chwastów

(ogółem) oraz liczbę i powietrznie ich suchą masę na 1m2. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie

metodą analizy wariancji. Średnie porównano przy pomocy najmniejszych istotnych różnic testem

Tukeya. Wykazano, że świeża, jak i powietrznie sucha masa chwastów, zarówno

w gospodarstwach ekologicznych, jak i konwencjonalnych zależała od terminu oznaczeń, jak i również

od miejsca wykonywania badań. W gospodarstwach ekologicznych masa chwastów była ponad 3-

krotnie wyższa przed zbiorem, niż przed zwarciem rzędów, a największą ich masę zanotowano na

glebach lepszych, bardziej zasobnych w składniki pokarmowe. W konwencjonalnym systemie uprawy

masa chwastów była niższa, w porównaniu z systemem ekologicznym gospodarstw, oraz mniej

zróżnicowana między miejscowościami. Zarówno w systemie ekologicznym jak i konwencjonalnym,

przed zwarciem rzędów, dominowały chwasty dwuliścienne. W gospodarstwach ekologicznych,

najliczniej występowały: Equisetum arvense, Galinsoga parviflora i Echinochloa crus-galli, zaś

w gospodarstwach konwencjonalnych: Equisetum arvense, Echinochloa crus-galli i Persicaria

maculosa. Dominującym gatunkiem chwastów na terenie prowadzonych badań okazał się Equisetum

arvense, co świadczy o dużym zakwaszeniu gleb.


44

ZMIENNOŚĆ FORM BATATA (IPOMOEA BATATAS L. [LAM]) UPRAWIANEGO

W WARUNKACH KLIMATYCZNO-GLEBOWYCH POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ

POLSKI


2Barbara Sawicka,

3Honorata Danilčenko,

3Elvyra Jarienė



20-950 Lublin, ul. Akademicka 15 3Lithuanian University of Agriculture, LT – 53361, Akademija, Kauno, Lithuania

Słowa kluczowe: batat, odmiana, jakość bulw, struktura plonowania, współczynnik zmienności

Batat (Ipomoea batatas L. [Lam]) znany jest pod wieloma nazwami, takimi jak: patat, wilec

ziemniaczany, jam, słodki ziemniak (ang. sweet potato). Jest to gatunek roślin zielnych z klasy

dwuliściennych, rodziny powojowatych (Convolvulaceae), rodzaju wilców (Ipomoea). Należy do

najbardziej rozpowszechnionych na kuli ziemskiej tropikalnych i subtropikalnych roślin bulwiastych.

Wytwarza jadalne bulwy korzeniowe, osiągające w klimacie międzyzwrotnikowym masę do 3 kg,

a w umiarkowanym - do 1,5 kg. Charakteryzuje się soczystymi, delikatnymi, o słodkawym smaku

bulwami o wysokiej wartości odżywczej, stąd też odgrywa duże znaczenie w wyżywieniu

ludności świata. W ostatnich latach w świecie wzrosło zainteresowanie tym gatunkiem jako surowca

do przetwórstwa spożywczego oraz farmaceutycznego. Gatunek ten jest znany nie tylko w krajach

subtropikalnych, ale może też być uprawiany w klimacie umiarkowanym, zwłaszcza przy długim

okresie wegetacji. Jednakże znaczna zmienność form batata (Ipomoea batatas L. [Lam]) uprawianego

w warunkach klimatyczno-glebowych południowo-wschodniej Polski sprawia, że podczas zbioru

uzyskuje się różną jakość plonu bulw. Stąd też celem pracy była ocena wpływu uprawianej odmiany na

jakość zebranych bulw oraz strukturę plonowania. Wyniki badań oparto na doświadczeniu polowym,

przeprowadzonym w latach 2014-2016, w południowo – wschodniej Polsce (49.8333°N; 21.8500°E)

na glebie wytworzonej z osadów fliszowych, o składzie mechanicznym pyłu ilastego i lekko kwaśnym

odczynie. Założono je metodą bloków zrandomizowanych, w 3 powtórzeniach. Obiektem badań były 3

odmiany batata, różniące się między sobą cechami morfologiczno-fizjologicznymi (Beauguard,

Carmen Rubin, White Triumph). Nawożenie było na stałym poziomie (80 kg N, 35 kg P, 100 kg K i 25

t.ha

-1 obornika). Zabiegi uprawowe prowadzono zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej. Po

zbiorze określono plon ogólny i handlowy bulw. Dokonano podziału bulw na frakcje o masie: >0,20,

0,21-0,40, 0,41-0,60, 0,61-0,80, 0,81-1,00 i >1,00 kg. Przyjęto, jako frakcję handlową, bulwy o masie

>0,21 kg. Statystyczne opracowanie wyników badań wykonano za pomocą analizy wariancji

i statystyki opisowej. Największy plon ogólny i handlowy bulw uzyskała odmiana Carmen Rubin,

najniższy zaś – White Triumph. Odmiana Goldstar okazała się homologiczna, pod względem tej cechy,

w stosunku do odmiany Carmen Rubin.


45

PRZYRODNICZE PODSTAWY REJONIZACJI ROŚLIN BOBOWATYCH

NA PODKARPACIU


2Barbara Sawicka,

2Dominika Skiba



20-950 Lublin, ul. Akademicka 15

Słowa kluczowe: rejonizacja, odmiana, rośliny bobowate

W ostatnich latach coraz częściej zwraca się uwagę na odnowę upraw roślin bobowatych.

Wprowadzenie od roku 2015 wymogu tzw. zazielenia, tj. ugorowania 5% obszaru gospodarstwa lub uprawy

roślin z listy zamkniętej, spowodowało bardzo duży wzrost zainteresowania zwłaszcza uprawą roślin

bobowatych jednorocznych (strączkowych). Zwolennicy upraw bobowatych wskazują, że produkcję tę

należy rozwijać ze względu na pozytywne oddziaływanie roślin na środowisko oraz możliwość ich

wykorzystania jako dodatkowego źródła białka w produkcji pasz. Jednakże rejonizacja uprawy tych

gatunków w dużej mierze zależy od warunków przyrodniczych występujących na danym terenie. Przyjmuje

się, że towarowa uprawa roślin bobowatych możliwa jest na terenach o określonych parametrach

meteorologicznych, których minimalne granice określa się następująco: średnia roczna temperatura

powietrza − 8℃, średnia temperatura w okresie wegetacyjnym − 14℃, średnia temperatura powietrza

w najcieplejszym miesiącu − 17℃; suma aktywnych temperatur (SAT) − 2500℃. Minimalna temperatura

wzrostu większości roślin bobowatych wynosi 8℃, optymalna − 25ᵒC. Potrzebują one dużo ciepła w okresie

kwitnienia i zawiązywania strąków. W zbyt niskiej temperaturze powietrza kwiaty opadają. Z kolei w latach

zimnych nasiona nie dojrzewają. Okresy deszczowe i chłodne sprzyjają chorobom i opóźniają zbiór, z kolei

silne upały w okresie kwitnienia zmniejszają liczbę strąków. Dlatego też celem pracy było przedstawienie

potencjalnych możliwości uprawy roślin bobowatych na terenie województwa podkarpackiego. Aby

uzyskać takie informacje przeprowadzono badania ankietowe ze 150 rolnikami. Wykonano je od czerwca

do września 2016 roku, na terenie 5 powiatów województwa podkarpackiego (dębicki, bieszczadzki,

krośnieński, jasielski oraz leski). Kwestionariusz ankiety miał charakter anonimowy. Ponadto dokonano

analizy warunków klimatycznych i glebowych tego rejonu. Na podstawie przeprowadzonych badań

oceniono, że rejonizacja upraw roślin bobowatych na Podkarpaciu jest słabo zaznaczona, głównie ze

względu na bardzo duże rozdrobnienie agrarne gospodarstw, brak rynków zbytu dla produktów rolnych,

słabo rozwinięty przemysł przetwórczy oraz brak umów kontraktacyjnych na sprzedaż uprawianych roślin,

bądź ich niewystarczającą liczbę. W powiatach gdzie przeprowadzono badania a także w rejonach uprawy

roślin bobowatych istnieją korzystne warunki przyrodnicze do ich uprawy. Zalicza się do nich dość długi

okres wegetacji, korzystne warunki glebowe, odpowiednią sumę opadów w okresie wegetacji, a także liczby

godzin usłonecznienia. Najlepszym rejonem, do uprawy roślin bobowatych jest środkowy pas województwa

podkarpackiego. Jak wynika z przeprowadzonych badań, przeszkodą w tym zakresie są warunki

ekonomiczno-organizacyjne do których należy: słabo rozwinięty rynek zbytu produktów rolnych, brak

umów kontraktacyjnych dla rolników, a także niski poziom wiedzy rolników na temat wsparcia dla

rolnictwa. Ostatnio do kwalifikacji zgłaszanych jest coraz więcej odmian z tzw. katalogu unijnego (CCA),

czyli bez sprawdzenia wartości gospodarczej w warunkach glebowo-klimatycznych Polski. Wybór ten nie

zawsze jest trafny, co znacznie zwiększa ryzyko uprawy odmiany z tego katalogu. Z badań

przeprowadzonych w pięciu powiatach województwa podkarpackiego, wynika, że warunki panujące

w środkowym pasie województwa podkarpackiego stanowią dobre podstawy do uprawy koniczyny,

lucerny, czy bobiku, zaś sprzyjające warunki do uprawy fasoli są w okolicach Rzeszowa, Jarosławia

i Przemyśla. Uzyskane wyniki badań ankietowych wskazują, że dla lucerny bardzo dobre warunki uprawy

znajdują się w rejonach: Rzeszowa, Leska i Pogórza Karpackiego.


46

PROGNOZOWANIE PLONÓW PSZENICY OZIMEJ

Z WYKORZYSTANIEM METODY SUKCESYWNEJ

Anna Marciniuk-Kluska1, Antoni Bombik

2, Katarzyna Rymuza

2

1Katedra Ekonomii, 2Katedra Metod Ilościowych i Gospodarki Przestrzennej

Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

ul. Prusa 14, 08-110 Siedlce, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: pszenica ozima, prognozowanie plonów, metoda sukcesywna, równanie prognostyczne, jakość modelu

i prognozy

Prognozowanie plonów, w tym prognozowanie plonów zbóż jest zagadnieniem bardzo ważnym

i ciągle aktualnym. Szacowania plonów i zbiorów zbóż dokonują zarówno różnego rodzaju instytucje

(m.in. Główny Urząd Statystyczny), jak i rolnicy. Jest to zagadnienie dość skomplikowane ponieważ

na wielkość plonów wpływa duża liczba czynników oraz wzajemnych uwarunkowań (interakcji), jakie

między nimi zachodzą. Decyduje to o złożoności problematyki prognozowania plonów i trudności

opracowania jednolitej metody w tym zakresie. Na kształtowanie się plonów, poza celową

działalnością człowieka, niezwykle istotny wpływ mają warunki atmosferyczne. Trudno jest

przewidzieć, jak będą kształtować się te warunki za miesiąc, rok, czy kilka lat.

Celem pracy jest konstrukcja i ocena prognoz plonów pszenicy ozimej (z możliwie jak

najmniejszym błędem oraz dużym wyprzedzeniem czasowym) z wykorzystaniem metody

sukcesywnej, opartej o model regresyjny oraz zbiorów zmiennych, uwzględniających zarówno

agrotechnikę, ocenę stanu plantacji, jak i warunki meteorologiczne.

Dane, które umożliwiły zrealizować postawiony cel pracy, pochodziły z doświadczeń polowych

z pszenicą ozimą, przeprowadzonych w latach 1999-2009 w Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian

w Seroczynie, położonej w powiecie siedleckim, w województwie mazowieckim. Stacja ta jest

jednostką doświadczalną Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej.

Dane dotyczyły zarówno agrotechniki (przeciętnego poziomu A1 i wysokiego A2, zgodnie z metodyką

COBORU), warunków hydrotermicznych (średnie temperatury powietrza i sumy opadów

w poszczególnych miesiącach wegetacji pszenicy ozimej), jak i oceny stanu roślin (mi.in.: wschody,

stan roślin przed i po zimie, porażenie roślin przez choroby, wyleganie, wysokość roślin). Do

prognozowania plonów pszenicy ozimej wykorzystano model prognozy sukcesywnej, oparty na

regresji wielokrotnej. Istota tego modelu polega na tym, że prognoza opracowana w pierwszym

terminie jest uściślana w miarę napływu informacji o przebiegu warunków meteorologicznych

w okresie wegetacji, a do kolejnego równania wprowadza się wskaźnikowy plon wyliczony

w poprzednim etapie prognozowania. Oceny dopasowania modeli i trafność prognoz dokonano na

podstawie: współczynnika determinacji, względnego błędu prognozy oraz udziału błędów prognoz nie

przekraczających 10%.

Z przeprowadzonej analizy statystycznej wynika, że współczynniki determinacji (informacja o tym,

jaka część zmienności została wyjaśniona przez model) wzrastały w kolejnych miesiącach budowy

prognoz (od 0,300 do 0,800). Względny błąd prognozy (odchylenie rzeczywistej realizacji zmiennej

prognozowanej od postawionych prognoz w stosunku do tej pierwszej wartości) był akceptowalny,

w zasadzie we wszystkich kolejnych miesiącach stawiania prognoz nie przekraczał 10%, a udział tych

błędów już na koniec czerwca i lipca wynosił 100%. Można zatem przyjąć, że prognozy zbudowane na

koniec tych miesięcy są prognozami ostatecznymi.


47

BIOTYPY MARUNY BEZWONNEJ (MATRICARIA MARITIMA L. SSP. INODORA (L.)

I MAKU POLNEGO (PAPAVER RHOEAS L.) ODPORNE NA TRIBENURON METYLOWY

Kinga Matysiak, Roman Kierzek, Sylwia Kaczmarek

Zakład Herbologii i Techniki Ochrony Roślin, Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy

Ul. Władysława Węgorka 20, 60-318 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: odporność, biotypy, krzywa regresji, współczynnik odporności, sulfonylomocznik

Na działanie selekcji prowadzącej do powstania odporności w największym stopniu podatne są

gatunki charakteryzujące się bardzo dużą plennością, a do nich należą m.in. maruna bezwonna i mak

polny. Maruna bezwonna (Matricaria maritima L. ssp. inodora (L.) Dostal, Matricaria perforata

Merat)) i mak polny (Papaver rhoeas L.) najczęściej zachwaszczają zboża ozime i rzepak ozimy. Oba

gatunki są bardzo konkurencyjne i kiełkują w tym samych okresie co rośliny uprawne. Występowanie

maruny bezwonnej w ilości 5 szt./m² powoduje obniżenie plonu pszenicy ozimej nawet o 30%,

a ekonomiczny próg szkodliwości dla maku polnego wynosi 4–6 roślin na 1 m2. Programy ochrony

zbóż i rzepaku przed chwastami zawsze uwzględniają herbicydy zwalczające te gatunki, a kilkuletnie

stosowanie herbicydów o tym samym mechanizmie działania ma istotny wpływ na pojawienie się

odporności. Do tej pory na liście HRAC zanotowano 4 biotypy maruny bezwonnej odpornej na

herbicydy (Francja, Niemcy, Wielka Brytania). Natomiast pierwszy biotyp maku polnego odpornego

na 2,4-D i tribenuron metylowy wykryto w roku 1993 w Hiszpanii. Obecnie odporne biotypy maku

polnego na inhibitory syntazy acetomleczanowej (ALS) w uprawach pszenicy ozimej stwierdzono w 7

krajach Europejskich (Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania).

Do badań prowadzonych w Instytucie Ochrony Roślin–PIB wykorzystano biotypy maruny

bezwonnej i maku polnego zebrane z pól pszenicy ozimej, na których zanotowano bardzo słabą

skuteczność działania herbicydów. Zebrano 5 prób maruny bezwonnej i 5 prób maku polnego, jedną

próbę stanowiło 50–60 roślin. W pierwszym etapie badań wazonowych w zalecanych dawkach

zastosowano 5 herbicydów dla maruny bezwonnej (tribenuron metylowy – Granstar 75 WG,

chlorosulfon – Glean 75 WG, izoproturon + diflufenikan – Legato Plus 600 SC, metazachlor +

chinomerak – Butisan Star 416 SC, izoproturon – Protugan 500 SC) i dwa dla maku polnego

(tribenuron metylowy – Granstar 75 WG i izoproturon + diflufenikan – Legato Plus 600 SC). Na tej

podstawie wyselekcjonowano biotypy, które nie były zwalczane lub były zwalczane bardzo słabo.

W drugim doświadczeniu, dla wyznaczenia krzywej regresji i obliczenia współczynnika odporności

zastosowano zarówno w marunie bezwonnej jak i maku polnym tribenuron metylowy (Granstar 75

WG) w kilku dawkach (2,34; 4,69; 9,38; 18,75; 37,5; 75 i 150 g/ha). Jako standard zastosowano

biotypy wrażliwe obu gatunków. Ocenę działania zastosowanych herbicydów wykonano po 2 i 4

tygodniach od zabiegu, oceniając zieloną masę części nadziemnych. Procent ubytku zielonej masy

roślin określono w stosunku do kontroli. Wyniki oceniono statystycznie wykonując analizę wariancji,

dla każdego biotypu określono krzywą regresji, przy poziomie ufności 0,05. Ponadto określono

współczynnik odporności (ED50) – stosunek dawki powodującej 50% redukcję zielonej masy roślin

biotypu odpornego i dawki wywołującej podobny efekt u roślin biotypu wrażliwego. Uzyskane

z doświadczeń szklarniowych z pierwszego etapu badań wyniki wykazały, że z pięciu badanych prób

każdego gatunku dwa biotypy maruny bezwonnej i dwa biotypy maku polnego były bardzo słabo

zwalczane przez tribenuron metylowy. Z tymi biotypami wykonano dalsze badania w celu wykreślenia

krzywej zwalczania i obliczenia współczynnika odporności. W konsekwencji udowodniono, że dwa

z pięciu badanych biotypów, zarówno maruny bezwonnej jak i maku polnego, okazały się odporne na

tribenuron metylowy. Jest to pierwszy zanotowany przypadek wystąpienia odporności tych dwóch

gatunków chwastów na herbicydy w Polsce.


48

PLONOWANIE I WARTOŚĆ SIEWNA NASION ŁUBINU BIAŁEGO

W ZALEŻNOŚCI OD ODMIANY I SPOSOBU UPRAWY ROLI

Katarzyna Panasiewicz, Wiesław Koziara, Jerzy Szukała, Jagoda Strzelińska, Leszek Majchrzak

Katedra Agronomii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Ul. Dojazd 11, 60-632 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: łubin biały, plon, siew bezpośredni, uprawa uproszczona

Hipoteza robocza zakłada, iż czynniki agrotechniczne mogą modyfikować plon, wartość siewną

oraz wigor nasion łubinu białego.

Celem pracy była ocena plonowania oraz jakości siewnej nasion odmiany tradycyjnej

i samokończącej łubinu białego w zależności od sposobu uprawy roli.

Doświadczenia polowe przeprowadzono na polach doświadczalnych zlokalizowanych

w Przebędowie (52° 35′ 14″ N, 17° 1′ 11″ E), na glebie zakwalifikowanej do klas bonitacyjnych IVa

i IVb, a według przydatności rolniczej do kompleksu 4 (żytni bardzo dobry) i 5 (żytni dobry). Badania

laboratoryjne wykonano w Laboratorium Nasiennym Katedry Agronomii, Uniwersytet Przyrodniczy

w Poznaniu w latach 2014-2015. Czynniki doświadczania stanowiły: I rzędu – odmiana (tradycyjna -

Butan i samokończąca – Boros); II rzędu – sposób uprawy roli (konwencjonalny, uproszczony, siew

bezpośredni). Konwencjonalny sposób uprawy roli uwzględniał pełen zakres uprawek po zbiorze

przedplonów, talerzowanie, orkę przedzimową i uprawki przedsiewne. Uproszczenie uprawy roli

polegało na zastąpieniu orki broną talerzową. W siewie bezpośrednim zaniechano wszelkich uprawek

gleby, ograniczając się do jednokrotnego stosowania jesienią, herbicydu Roundup 360 SL (glifosat)

w dawce 2,0 l∙ha-1

.

Pozostałe zabiegi agrotechniczne zostały wykonane zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej dla

tego gatunku.

Na uzyskanych w warunkach polowych nasionach łubinu wykonano ocenę wartości siewnej

i wigoru nasion w Laboratorium Nasiennym Katedry Agronomii. Ocenę jakości siewnej wykonano

zgodnie z metodami przyjętymi w Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz według

zaleceń ISTA [2013].

Wyniki badań poddano ocenie statystycznej z zastosowaniem analizy wariancji, przy użyciu

komputerowego programu STATPAKU, a najmniejszą istotną różnicę oszacowano na poziomie

istotności α = 0,05 testem t-Studenta.

Na podstawie uzyskanych wyników badań odnotowano, iż odmiana tradycyjna Butan przewyższała

plonem odmianę samokończacą Boros. System uprawy roli nie różnicował plonu nasion i plonu białka

łubinu białego. Składniki organiczne i popiół nie były zróżnicowane pod wpływem badanych

czynników. Wyższą wartością siewną wyrażoną za pomocą energii kiełkowania oraz zdolności

kiełkowania charakteryzowała się odmiana Boros.

Projekt współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach inicjatywy CORNET

(CORNET/2/15/2013). ProLegu: Innowacyjne produkty białkowe z nasion roślin strączkowych,

uprawianych w warunkach rolnictwa zrównoważonego do żywienia drobiu.


49

WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA AZOTU

ZALEŻNIE OD GŁĘBOKOŚCI UPRAWY ROLI I WARUNKÓW GLEBOWYCH

Alicja Pecio

Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB

ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: NUE, pszenica ozima, system uprawy roli, warunki glebowe

Azot jest ważnym pierwiastkiem w życiu wielu organizmów, ale nadmierne jego ilości mogą być

szkodliwie dla ekosystemów i potencjalnie dla zdrowia człowieka. Właściwa gospodarka źródłami

azotu ma zatem istotne znaczenie, szczególnie w rolnictwie, gdzie wypełnia zarówno cele produkcyjne,

przyczyniając się do wzrostu plonu roślin uprawnych, jak i środowiskowe - poprzez ograniczanie strat azotu. Dobra informacja o przemianach i wykorzystaniu azotu, która umożliwia podejmowanie

właściwych decyzji i działań, jest potrzebna zarówno rolnikom, jak i decydentom. Istotną rolę

odgrywają tu różnego rodzaju wskaźniki. Podstawowym wskaźnikiem stosowanym w rolnictwie jest Efektywność Wykorzystania Azotu (ang. Nitrogen Use Efficiency, NUE). Jest to główny wskaźnik

stosowany w ocenie systemów produkcji roślinnej, który uwzględnia zarówno wielkość produkcji, jak

i bezpieczeństwo środowiskowe.

Zabiegi uprawy roli mają duży wpływ na właściwości gleby i przebieg procesów glebowych, a także na dostępność składników pokarmowych i plon roślin. Generalnie, w porównaniu do uprawy

orkowej, gleba nieuprawiana staje się bardziej zbita, co utrudnia rozwój korzeni, ale poprawia się

transport wody w warunkach suszy. Zmiany struktury gleby i zawartości materii organicznej w czasie w wyniku uprawy uproszczonej mogą powodować wieloletnie trendy w plonach roślin. Wzrost

zawartości materii organicznej w warstwie powierzchniowej gleby jest potencjalnie korzystny, chociaż

uprawa uproszczona powoduje na ogół ograniczenie jej mineralizacji, podczas gdy wzrost zagęszczenia gleby może prowadzić do ograniczenia plonów. W większości przypadków jednak

wpływ systemu uprawy i zagęszczenia gleby na zawartość składników pokarmowych w roślinie jest

stosunkowo słaby. A zatem, wpływ na efektywność wykorzystania składników pokarmowych

związana jest głównie z wpływem na plon roślin. W wyniku badań prowadzonych na dużych polach specjalistycznej Stacji Doświadczalnej IUNG-

PIB w Baborówku (woj. wielkopolskie) w latach 2006-2013 stwierdzono, że głębokość ingerencji

narzędzi uprawowych nie powodowała istotnych zmian wartości podstawowych wskaźników plonu pszenicy ozimej oraz zgodnie z wynikami badań innych autorów nie różnicowała istotnie wskaźników

wykorzystania azotu z gleby i nawozów. Aczkolwiek spłycona uprawa uproszczona i siew bezpośredni

powodowały niewielką ich redukcję w stosunku do uprawy w systemie konwencjonalnym. Istotne ograniczenie wartości tych wskaźników we wszystkich systemach uprawy stwierdzono

w miarę pogarszania warunków glebowych, czyli niezależnie od głębokości ingerencji narzędzi

uprawowych w głąb profilu glebowego azot był najlepiej wykorzystywany w lepszych warunkach

glebowych. Wskaźniki efektywności wykorzystania azotu zmniejszały się w miarę pogarszania warunków od gleb o składzie mechanicznym gliny lekkiej, poprzez piasek gliniasty mocny i piasek

gliniasty lekki do piasku słabo gliniastego, gdzie były najmniejsze. Spośród wskaźników plonowych,

warunki glebowe najbardziej różnicowały plon ziarna i plon słomy oraz pobranie azotu w słomie. We wszystkich systemach uprawy stwierdzono także istotny wpływ gleby na wskaźniki wykorzystania

azotu z gleby i zastosowanych nawozów, tj. efektywność wykorzystania azotu NupE i efektywność

pobierania azotu NupE oraz na jeden ze wskaźników wykorzystania azotu z nawozów, tj.

produktywność cząstkową zastosowanego azotu PFPN. W warunkach uprawy konwencjonalnej skład granulometryczny gleby wykazywał także istotny wpływ na efektywność rolniczą nawożenia azotem

ANE, a w ramach systemu uprawy uproszczonej - na efektywność wykorzystania azotu z nawozów REN

i współczynnik wykorzystania azotu z nawozów NAR.


50

BIAŁKO W MIESZANKACH GROCHU SIEWNEGO Z OWSEM UPRAWIANYCH NA

ZIELONĄ MASĘ

Anna Płaza, Artur Makarewicz, Anna Cybulska, Barbara Gąsiorowska, Emilia Rzążewska, Rafał Górski

Katedra Agrotechnologii



Słowa kluczowe: mieszanka, groch siewny, owies, plon, białko

Mieszanki bobowato-zbożowe uprawiane na zieloną masę są cennym źródłem paszy bogatej

w białko dla zwierząt przeżuwających. O wielkości plonu i zawartości białka ogólnego decyduje skład

gatunkowy mieszanki, udział komponentów w mieszance oraz termin zbioru. Spośród roślin

strączkowych wysokim plonem biomasy wyróżnia się groch siewny. Jednak jest to gatunek o wiotkich

łodygach dlatego należy go uprawiać z roślinami zbożowymi, które pełnia rolę rośliny podporowej.

Spośród zbóż do uprawy na gleby lekkie zalecany jest owies.

Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu udziału komponentów w mieszance

i terminu zbioru na zawartość i plon białka ogólnego mieszanek grochu siewnego z owsem

uprawianych na zieloną masę.

Eksperyment polowy przeprowadzono w latach 2009-2011 w RSD w Zawadach należącej do

Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Doświadczenie założono w układzie split-

blok, w trzech powtórzeniach. Badano dwa czynniki. I. Udział komponentów w mieszance: groch

siewny – siew czysty 100%, owies – siew czysty 100%, groch siewny 75% + owies 25%, groch siewny

50% + owies 50%, groch siewny 25% + owies 75%. II. Termin zbioru: faza kwitnienia grochu

siewnego, faza płaskiego zielonego strąka grochu siewnego. Nasiona grochu siewnego i owsa

wysiewno w 1. dekadzie kwietnia, zgodnie z pierwszym czynnikiem doświadczenia. Zbiór roślin

przeprowadzono zgodnie z drugim czynnikiem doświadczenia, tj. 3. dekada czerwca (faza kwitnienia

grochu siewnego) i 1. dekada lipca (faza płaskiego zielonego strąka grochu siewnego). W pobranym

materiale roślinnym oznaczono zawartość suchej masy – metodą suszarkowo-wagową oraz zawartość

białka ogólnego metodą Kjeldahla. Otrzymane wyniki badań opracowano statystycznie.

Warunki pogodowe w 2010 roku zapewniły największy plon suchej masy i białka ogólnego

z mieszanek grochu siewnego z owsem. Mieszanki grochu siewnego z owsem zebrane w fazie

płaskiego zielonego strąka grochu siewnego odznaczały się największym plonem suchej masy i białka

ogólnego. Najwyższą zawartością białka ogólnego charakteryzowała się zielonka z grochu siewnego.

Mieszanki grochu siewnego z owsem zebrane zarówno w fazie kwitnienia, jak i w fazie płaskiego

zielonego strąka grochu siewnego zawierały mniej białka ogólnego niż groch siewny uprawiany

w siewie czystym. Mieszanka grochu siewnego z owsem o 50% udziale obu komponentów, zebrana

w fazie płaskiego zielonego strąka grochu siewnego zapewniła największy plon białka ogólnego.


51

ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W MIESZANKACH GROCHU

SIEWNEGO Z ŻYTEM JARYM UPRAWIANYCH NA ZIELONĄ MASĘ

Anna Płaza, Artur Makarewicz, Anna Cybulska, Barbara Gąsiorowska, Emilia Rzążewska, Rafał Górski

Katedra Agrotechnologii



Słowa kluczowe: mieszanka, groch siewny, żyto jare, zawartość składników pokarmowych

Przy uprawie na zieloną masę mieszanek bobowato-zbożowych zwraca się szczególna uwagę nie

tylko na wielkość plonu, ale i na zawartość składników pokarmowych, które decydują o jakości

zebranej paszy. Ważny jest tu dobór gatunków, właściwy udział komponentów oraz uchwycenie

optymalnego terminu zbioru. Z roślin bobowatych do uprawy na gleby lekkie zaleca się groch siewny,

który wyróżnia się wysokim plonem biomasy. Natomiast spośród zbóż żyto jare, które niedawno

zostało wprowadzone do uprawy. Skłania to do podjęcia badań nad jego przydatnością jako

komponentu mieszanek z grochem siewnym.

Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu udziału komponentów w mieszance

i terminu zbioru na zawartość składników pokarmowych w mieszankach grochu siewnego z żytem

jarym uprawianych na zieloną masę.

Eksperyment polowy przeprowadzono w klatach 2010-2012 w Rolniczej Stacji Doświadczalnej

w Zawadach należącej do Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlach. Doświadczenie

założono w układzie split-blok, w trzech powtórzeniach. Badano wda czynniki. I. Udział komponentów

w mieszance: groch siewny – siew czysty 100%, żyto jare – siew czysty 100%, groch siewny 75% +

żyto jare 25%, groch siewny 50% + żyto jare 50%, groch siewny 25% + żyto jare 75%. II. Termin

zbioru: faza kwitnienia grochu siewnego, faza płaskiego zielone strąka grochu siewnego. Nasiona

grochu siewnego i żyta jarego wysiewano w 1. dekadzie kwietnia, zgodnie z pierwszym czynnikiem

doświadczenia. Zbiór roślin przeprowadzono zgodnie z drugim czynnikiem doświadczenia, tj. 3.

dekada czerwca (faza kwitnienia grochu siewnego) i 1. dekada lipca (faza płaskiego zielonego strąka

grochu siewnego). W pobranym materiale roślinnym oznaczono zawartość: białka ogólnego, tłuszczu

surowego, włókna surowego, popiołu surowego. Na podstawie oznaczeń zawartości składników

pokarmowych obliczono zawartość związków bezazotowych wyciągowych. Otrzymane wyniki badań

opracowano statystycznie.

Niezależnie od terminu zbioru, groch siewny uprawiany w siewie czystym wyróżniał się najwyższą

zawartością białka ogólnego i popiołu surowego, groch siewny i mieszanka grochu siewnego z żytem

jarym o udziale komponentów 75 + 25% najwyższą zawartością tłuszczu surowego, żyto jare

uprawiane w siewie czystym najwyższą zawartością włókna surowego, a mieszanki grochu siewnego

z żytem jarym najwyższą zawartością związków bezazotowych wyciągowych. Najwyższą zawartością

białka ogólnego, popiołu surowego i związków bezazotowych wyciągowych charakteryzowały się

mieszanki grochu siewnego z żytem jarym zebrane w fazie kwitnienia grochu siewnego, a najwyższą

zawartością tłuszczu surowego i włókna surowego mieszanki grochu siewnego z żytem jarym zebrane

w fazie płaskiego zielonego strąka grochu siewnego.


52

ANALIZA ROŚLIN PORASTAJĄCYCH SKŁADOWANE BELE SIANA NA TERENIE

BIESZCZADZKIEGO PARKU NARODOWEGO

Hubert Pochyła1, Adam Radkowski

2, Marian Szewczyk

3, Iwona Radkowska

4, Robert Zelek

5

1Bieszczadzki Park Narodowy, Ustrzyki Górne 19, 38-714 Lutowiska

2Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Instytut Produkcji Roślinnej/Zakład Łąkarstwa, Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków,

e-mail: [email protected] 3Instytut Gospodarki Rolnej i Leśnej PWSZ im. Jana Grodka w Sanoku, ul. Mickiewicza 21, 38-500 Sanok

4Instytut Zootechniki PIB, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej, ul. Krakowska 1, 32–083 Balice 5Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 31-501 Kraków, ul. Kopernika 27

Słowa kluczowe: skład botaniczny, bioróżnorodność, bele siana

Celem pracy było określenie składu gatunkowego roślin naczyniowych, które pojawiały się na

belach siana składowanego w sterty, na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Wykonując

obserwacje w terenie odnotowano gatunki roślin występujące po stronie zacienionej i nasłonecznionej.

W wyniku przeprowadzonych badań 60 pryzm siana w różnym wieku i w różnym stopniu rozkładu,

stwierdzono 107 gatunków roślin na belach, w tym 102 gatunki rodzime. W grupach ekologicznych

i użytkowych stwierdzono następujące liczby gatunków: rodzime – 102 gatunki, antropofity – 5

gatunków, górskie – 3 gatunki, kserotermiczne – 1 gatunek, wapieniolubne – 1gatunek, chronione,

zagrożone, wschodnie – brak (nie stwierdzono), inwazyjne – 1gatunek, lecznicze – 41 gatunków,

miododajne – 40 gatunków, jadalne – 19 gatunków, gatunki energetyczne – 4 gatunki, gatunki trujące –

10 gatunków, rośliny ozdobne (używane w ogrodnictwie) – 25 gatunków, rośliny o innych

zastosowaniach – 12 gatunków. Na stertach zdecydowanie dominowały rośliny łąkowe – 68 gatunków.

Gatunków polnych było 20, a gatunków leśnych 18. Sporadycznie na stertach występowała mięta

długolistna (Mentha longifolia L.) niewykazująca oznak przesuszenia, która w warunkach naturalnych

z reguły zasiedla mocno podmokłe miejsca. W większości badanych powierzchni gatunki rosnące na

stertach ulegały przebarwieniom na żółto, co może być spowodowane niedostatkiem wody w podłożu,

dużymi wahaniami wilgotności lub niedoborem jakiegoś mikroelementu, np. magnezu, który stanowi

centralne ogniwo cząsteczki chlorofilu. Jedynie pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) rosła bujnie

i nie była przebarwiona. Na belach występowały również grzyby i śluzowce, co z pewnością

przyspiesza procesy biodegradacji całej pryzmy. Ekspansja roślin zaczynała się na łączeniach bel po

stronie zacienionej, gdzie następował spływ wody z miejsc wyżej położonych i odnotowana była

większa wilgotność. W wyniku szczegółowej analizy stwierdzono, że podczas procesu mineralizacji

następował spadek wartości pH i przewodności elektrycznej [mV], co świadczy o postępującej

mineralizacji ściółki. Zwiększa się eutrofizacja (rozkład słodkiej ściółki), co sprawia, że na belach

pojawiają się pionierskie gatunki roślin, takie jak: pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) czy przytulia

czepna (Galium aparine L.). Najprawdopodobniej nasiona roślin dostały się z sianem do bel,

a następnie, przy sprzyjającej temperaturze i w optymalnych warunkach wilgotnościowych, zdołały

wykiełkować bezpośrednio na podłożu organicznym. W początkowej fazie ekspansji roślin, nie

stwierdzono żadnych gatunków w szczytowych partiach stert. W niższych partiach najpierw pojawiały

się przytulia czepna, potem pokrzywa. Po zacienionej północno-zachodniej stronie bel roślinność była

wyraźnie bujniejsza, bardziej urozmaicona, a także występowała w większej ilości, niż po stronie

nasłonecznionej południowo-wschodniej. Im starsza była sterta, tym mniejszy występował udział

gatunków – sukcesja posuwała się w kierunku płatów dość jednorodnych, w których dominowały

trawy, przytulie i pokrzywy.


53

OCENA WPŁYWU PLONOTWÓRCZEGO SIARKI W UPRAWIE

ŁUBINU WĄSKOLISTNEGO Z PSZENŻYTEM

Anna Podleśna, Janusz Podleśny, Bartosz Narolski

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa-Państwowy Instytut Badawczy,

ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: mieszanka strączkowo-zbożowa, nawożenie siarką, deficyt wody, plon nasion, struktura plonu

W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie rolników uprawą mieszanek strączkowo-zbożowych

szczególnie z przeznaczeniem na ziarno i nasiona paszowe. Zaletą tego typu zasiewów jest wyższe

plonowanie niż zbóż i roślin strączkowych w zasiewach czystych oraz ich mniejsza zawodność.

Ponadto, przy odpowiednim doborze gatunków mieszanki mogą być uprawiane na glebach dobrych, jak i słabych. Rola roślin strączkowych wzrasta w przypadku gleb słabszych, które stanowią w Polsce

znaczny areał. Do roślin strączkowych o mniejszych wymaganiach glebowych należy łubin

wąskolistny, który ma w Polsce duże znaczenie gospodarcze. Z grupy roślin zbożowych do uprawy w nieco gorszych stanowiskach nadaje się pszenżyto. Jednak w warunkach gleb słabszych może

wystąpić niedobór składników pokarmowych, w tym także siarki – składnika deficytowego w glebach

uprawnych naszego kraju. Jego obecność jest kluczowa dla procesu wiązania N2 przez rośliny

strączkowe jaki i prawidłowych przemian azotu w roślinach oraz syntezy białek w nasionach. Znane są również doniesienia o korzystnym oddziaływaniu tego składnika na rośliny rosnące w warunkach

stresowych. Plonowanie mieszanek łubinowo - zbożowych jest często zagrożone także przez deficyt

wody, zwłaszcza występujący w fazie generatywnej. Celem podjętych badań była ocena plonotwórczego działania siarki mineralnej na mieszankę łubinu

z pszenżytem uprawianą w warunkach deficytu wody w okresie kwitnienia.

Doświadczenie prowadzono w hali wegetacyjnej IUNG-PIB w latach 2008-2010. Jednostką doświadczalną był wazon Mitscherlicha, zawierający 5 kg gleby wymieszanej z 2 kg piasku.

W wazonach, podzielonych na obiekty, uprawiano po 6 roślin łubinu odm. Regent (odmiana

samokończąca) lub po 10 roślin pszenżyta odm. Dublet, uprawianych w siewie czystym oraz

mieszankę tych roślin wysiewanych w proporcji 3 + 6, odpowiednio dla łubinu i pszenżyta. Rośliny nawożono składnikami pokarmowymi w dawce (g/wazon): N-0,8 g, P-0,25; K-0,75; S-0,2 i Mg-0,15.

Pierwszym czynnikiem doświadczenia była wilgotność podłoża (wilgotność optymalna: 70% ppw

i deficyt wody w okresie kwitnienia: 30 % ppw gleby) a czynnikiem drugim – zaopatrzenie roślin w siarkę (-S: brak nawożenia siarką i +S: nawożenie dawką 0,2 g S/wazon). Siarkę podawano w formie

siarczanu potasu, a w obiektach pozbawionych siarki zastosowano chlorek potasu. Pożywka zawierała

również zestaw mikroelementów. Rośliny zebrano w fazie dojrzałości pełnej po czym oceniono wielkość uzyskanego plonu nasion i ziarna oraz określono jego strukturę (liczba strąków/ kłosów na

roślinie, liczba nasion/ziarniaków) a także obliczono MTN.

Łubin wąskolistny oraz pszenżyto jare rosnące w siewie czystym i w warunkach stałego dostępu

wody zareagowały zwyżką plonu na zastosowane nawożenie siarką. Wykształciły one więcej strąków/ kłosów w wazonie co skutkowało zwiększeniem liczby nasion. Również obie rośliny rosnące

w mieszance wykazały przyrost plonu nasion. Wynikał on głównie ze wzrostu liczby strąków i nasion

w stosunku do roślin nie nawożonych siarką a także ze wzrostu masy 1000 ziarniaków pszenżyta w porównaniu do roślin rosnących na obiektach -S. Niedobór wody wprowadzony w fazie kwitnienia

spowodował, w porównaniu do roślin normalnie zaopatrzonych w wodę, spadek plonu łubinu

i pszenżyta uprawianych zarówno w siewie czystym jak i w mieszance. W wyniku tego stresu rośliny

wykształciły mniej strąków i kłosów co w efekcie oznaczało znacznie mniejszą liczbę i masę uzyskanych nasion. Jednak rośliny nawożone siarką zwiększyły, w porównaniu do obiektów -S, plon

nasion i ziarna, łagodząc skutki niedoboru wody w tej fazie wegetacji


54

WARTOŚĆ PRZEDPLONOWA ŁUBINU WĄSKOLISTNEGO I ŻÓŁTEGO

DLA PSZENICY OZIMEJ

Janusz Podleśny1, Anna Podleśna

1, Michał Nędzi

2

1Zakład Uprawy Roślin Pastewnych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa-Państwowy Instytut Badawczy

ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, e-mail: [email protected] 2Rolniczy Zakład Doświadczalny IUNG-PIB

Grabów n/Wisłą, 26-704 Przyłęk

Słowa kluczowe: pszenica ozima, łubin wąskolistny, łubin żółty, jęczmień jary, wartość przedplonowa, plon, struktura plonu

Oprócz bardzo dobrej paszy białkowej łubiny wąskolistny i żółty mogą pozostawiać także dobre

stanowisko dla rośliny następczej. Jest to efektem współżycia roślin strączkowych z bakteriami

symbiotycznymi, dzięki czemu związany azot atmosferyczny jest dostępny w glebie także dla roślin

uprawianych po nich w zmianowaniu. Ten sposób uprawy wpisuje się bardzo dobrze w zasady

rolnictwa integrowanego i ekologicznego, w których ze względu na zakaz stosowania azotu

mineralnego, azot związany symbiotycznie ma szczególne znaczenie. Jednakże obecnie istnieje

potrzeba tego typu badań, która wynika z dużego postępu w hodowli łubinów. Łubiny uprawiane

obecnie mają, w porównaniu do starszych odmian, zmieniony pokrój oraz wytwarzają mniejszą masę

zarówno części nadziemnej jak i korzeni. Można zatem przypuszczać, że ich wartość przedplonowa

może być inna niż odmian uprawianych wcześniej.

Celem badań była ocena wartości przedplonowej łubinu wąskolistnego i żółtego oraz jęczmienia

jarego dla uprawy pszenicy ozimej.

Badania prowadzono w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym w Grabowie należącym do IUNG-

PIB w Puławach. Pszenicę ozimą odmiany Bamberka wysiewano po łubinie wąskolistnym odmiany

Regent i żółtym odmiany Dukat oraz jęczmieniu jarym odmiany Johan. Obsada pszenicy ozimej

wynosiła 5 mln roślin/ha, a powierzchnia poletek do zbioru – 21 m2. Przed zbiorem wykonano pomiary

biometryczne roślin, a po zbiorze dokonanym w fazie dojrzałości pełnej określono plon i cechy jego

struktury oraz skład chemiczny ziarna.

Stwierdzono korzystny wpływ przedplonu, który stanowiły łubiny na plonowanie i cechy struktury

plonu pszenicy ozimej tj. liczbę kłosów, liczbę ziaren z rośliny i masę 10000 ziaren. Wielkość tego

wpływu była większa w odniesieniu do łubinu żółtego niż wąskolistnego. Wpływ przedplonu na

poziom plonowania pszenicy ozimej w dużym stopniu zależał od przebiegu warunków pogodowych

w latach badań. W latach niesprzyjających uprawie pszenicy (mała ilość lub opady nierównomierne

rozłożone w okresie wegetacji) różnica między plonem pszenicy ozimej uprawianej po przedplonach

dobrych (łubin) i słabszych (jęczmień) była większa niż w latach z korzystnym przebiegiem pogody.

Należy przypuszczać, iż w warunkach dużego niedoboru wody w glebie wynikającego

z niedostatecznych lub nierównomiernie rozłożonych opadów będzie wzrastać znaczenie płodozmianu

w uprawie roślin. Zawartość białka w ziarnie pszenicy nie zmieniała się istotnie w zależności od

przedplonu. Wprawdzie obserwowano trend wzrostowy w ilości białka w ziarnie pszenicy uprawianej

po obydwu gatunkach łubinu w porównaniu do jęczmienia, ale różnice te nie zostały udowodnione

statystycznie.


55

UGRUPOWANIA CHWASTÓW W UPRAWIE MIĘTY PIEPRZOWEJ I W ROŚLINACH

NASTĘPCZYCH W ZALEŻNOŚCI OD WARUNKÓW GLEBOWYCH

Joanna Puła1, Agnieszka Synowiec

1, Beata Barabasz-Krasny

2, Katarzyna Możdzeń

3, Angelika Kliszcz

1

1Katedra Agrotechniki i Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Al. Mickiewicza 21,

e-mail: [email protected] 2Zakład Botaniki, Instytut Biologii, Uniwersytet Pedagogiczny, ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków

3Zakład Fizjologii Roślin, Instytut Biologii, Uniwersytet Pedagogiczny, ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków

Słowa kluczowe: mięta pieprzowa, rośliny następcze, chwasty, warunki glebowe

Wymagania klimatyczno-glebowe roślin zielarskich są dość wysokie, dlatego też ich uprawy

zlokalizowane są tylko w niektórych regionach naszego kraju. Przykładem może być powiat

pińczowski w województwie świętokrzyskim, który znany jest z długoletniej tradycji uprawy roślin

zielarskich – szczególnie mięty pieprzowej. W podziale fizjograficznym teren ten przynależy do południowo-

zachodniej części Makroregionu Niecki Nidziańskiej, która jest częścią Mezoregionu Płaskowyżu Jędrzejowskiego.

Charakterystyczne dla tego regionu jest występowanie wapieni, iłów i gipsów, które zostały delikatnie sfałdowane

oraz wypiętrzone. Południowo-zachodnia część Niecki odznacza się żyznymi glebami brunatnymi. Pod

względem przydatności rolniczej grunty orne na terenie tego powiatu należą do kompleksów zbożowo-

pastewnych i pszennych.

Celem podjętych badań była ocena zachwaszczenia w uprawie mięty pieprzowej (Mentha x piperita L.)

oraz roślinach następczych, głównie zbożowych (pszenica ozima i jara, jęczmień jary, pszenżyto).

Badania zostały przeprowadzone w lipcu 2012 i 2015 roku. W badaniach wykorzystano spisy (zdjęcia

fitosocjologiczne) z powierzchni 100 m2, wykonane zgodnie z metodą Braun-Blanqueta. Na podstawie

analiz florystycznych pogrupowano taksony w odpowiednie zbiorowiska oraz określono: stałość

fitosocjologiczną, stopnie zagrożenia oraz strukturę zachwaszczenia, w oparciu o klasy botaniczne,

grupy trwałości biologicznej, grupy geograficzno-historyczne. Dla wyodrębnionych zbiorowisk

(w zależności od warunków glebowych) obliczono wskaźniki bioróżnorodności. Badania

przeprowadzono na trzech typach gleb: rędzina, glina piaszczysta oraz piasek gliniasty.

W uprawie mięty pieprzowej odnotowano obecność 46 gatunków chwastów – głównie dominowały

chwasty dwuliścienne, krótkotrwałe. Z grup geograficzno-historycznych najwięcej stwierdzono

antropofitów. Największe zróżnicowanie gatunkowe odnotowano w zbiorowiskach występujących na

glebach typu rędziny. W roślinach następczych uprawianych po mięcie (zboża) stwierdzono obecność

27 gatunków chwastów. Dużą frekwencją odznaczała się tu miotła zbożowa (Apera spica-venti (L.) P.

Beauv.). Z grup geograficzno-historycznych największy udział posiadały antropofity, spośród których

dominowały archeofity. Pod względem gatunkowym najbogatsze zbiorowiska chwastów odnotowano

w uprawie pszenicy.


56

MORFOLOGIA I PŁODNOŚĆ STULICHY PSIEJ (Descurainia sophia L.)

W ZRÓŻNICOWANYCH STANOWISKACH

Elżbieta Pytlarz, Danuta Parylak

Katedra Kształtowania Agroekosystemów i Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Pl. Grunwaldzki 24 A, 50-363 Wrocław, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: stulicha psia, Descurainia sophia, rozwój, płodność, stanowisko

Stulicha psia do niedawna postrzegana była głównie jako roślina stanowisk ruderalnych. Dziś jest

gatunkiem coraz powszechniej występującym na polach uprawnych, szczególnie w zasiewach rzepaku,

pszenicy i kukurydzy. W związku z rosnącą ekspansją tego gatunku istotne jest poznanie jego biologii,

oraz uwarunkowań ekologicznych. Przypuszcza się, że aklimatyzacja stulichy psiej w Polsce,

postępujące jej rozprzestrzenianie się oraz trudności w jej zwalczaniu są efektem m.in. niezwykle dużej

płodności chwastu.

Doświadczenie przeprowadzono w latach 2013-2016 w czterech powtórzeniach na polach

produkcyjnych prywatnego gospodarstwa rolnego w gminie Stawiszyn (woj. wielkopolskie) oraz

w stanowisku ruderalnym. Badaniami objęto stulichę psią występującą w rzepaku ozimym, pszenicy

ozimej, kukurydzy, jęczmieniu ozimym oraz cebuli ozimej uprawianych na glebie kompleksu

pszennego dobrego, klasy IIIa. Pomiary wykonywano ponadto na znajdującym się w sąsiedztwie

stanowisku ruderalnym.

Dla każdej próby (15 chwastów z powtórzenia) oznaczono świeżą masę, a osobno dla każdej rośliny

określono: wysokość, liczbę rozgałęzień oraz liczbę łuszczyn. Z każdej próby pobrano losowo 100

łuszczyn, w których policzono łącznie nasiona. Otrzymaną wartość przeliczono na jedną łuszczynę.

Liczbę nasion z chwastu oznaczono jako iloczyn średniej liczby łuszczyn na roślinie i liczby nasion

w przeciętnej łuszczynie. Dla próby z każdego poletka określono także masę tysiąca nasion.

Zróżnicowanie warunków siedliskowych oraz agrotechniki roślin uprawnych wpływało wyraźnie

na cechy biometryczne i płodność stulichy psiej. Najmniejszą świeżą masę chwast wytworzył w łanie

jęczmienia ozimego - została ona istotnie ograniczona w stosunku do stanowiska ruderalnego.

W pozostałych uprawach chwast wytwarzał wyraźnie większą masę niż w miejscu ruderalnym.

Zdecydowanie najmniejszą płodność chwastu stwierdzono w stanowisku ruderalnym, a największą

liczbę nasion wytworzyła stulicha w uprawie cebuli ozimej (26 razy więcej niż chwast w miejscu

ruderalnym). Także w łanach pozostałych roślin rolniczych płodność chwastu była istotnie

i wielokrotnie większa niż w miejscu ruderalnym: 21 razy w kukurydzy, 17 razy w rzepaku ozimym,

15 razy w pszenicy ozimej oraz 12-krotnie w jęczmieniu ozimym.

Konsekwentnie w stanowisku ruderalnym stwierdzono również najdrobniejsze diaspory stulichy,

natomiast najdorodniejsze w cebuli ozimej. Masa tysiąca nasion była istotnie większa również

w pozostałych roślinach rolniczych w stosunku do diaspor chwastów w miejscu ruderalnym - o 33%

w kukurydzy, 19% w rzepaku ozimym, 15% w jęczmieniu ozimym i 12% w przypadku pszenicy

ozimej.

Wyniki badań wskazują zatem, że korzystniejsze warunki do rozwoju stulicha psia znajduje na

polach niż w miejscach ruderalnych, co może być przyczyną narastania występowania tego gatunku

w zasiewach roślin uprawnych. Spośród roślin rolniczych najmniej sprzyjające warunki do rozwoju

chwastu odnotowano w łanie jęczmienia ozimego. Stulicha osiągała tu najmniejszą masę, była

najniższa i najmniej rozgałęziona, wytwarzała najmniejszą liczbę łuszczyn z najmniejszą liczbą nasion,

a w konsekwencji charakteryzowała ją najmniejsza płodność. Najkorzystniejszym stanowiskiem dla

rozwoju chwastu była natomiast uprawa cebuli, a w obrębie roślin rolniczych - łan kukurydzy.


57

ZRÓŻNICOWANIE SKŁADU BOTANICZNEGO PASTWISK WYPASANYCH PRZEZ

KONIE HUCULSKIE NA PRZYKŁADZIE STADNINY KONI W RZESZOTARACH

Adam Radkowski1, Iwona Radkowska

2


e-mail: [email protected] 2Instytut Zootechniki PIB, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej, 32–083 Balice, ul. Krakowska 1

Słowa kluczowe: pastwiska, skład botaniczny runi, bioróżnorodność

Zastosowanie wysokich dawek nawozów mineralnych na użytkach zielonych wpływa na uproszczenie

składu botanicznego runi. Z kolei na powierzchniach wypasanych liczba gatunków roślin będzie zależna od

intensywności wypasu. Spasanie pastwisk jest bardzo ważne, ponieważ oprócz korzyści gospodarczych,

które uzyskują rolnicy, występują również korzyści przyrodnicze, do których możemy zaliczyć

przeciwdziałanie degradacji cennych przyrodniczo siedlisk oraz utrzymanie ich różnorodności biologicznej.

W trakcie wypasu roślinność inwazyjna ulega ograniczeniu lub jest zniszczona. Badania przeprowadzono na

terenie Stadniny Koni Huculskich w Rzeszotarach w gminie Świątniki Górne w powiecie krakowskim.

W gospodarstwie dominują gleby płowe, niewielką część zajmują gleby brunatne. Klasa bonitacyjna gleb to

IV a i IV b. W gospodarstwie pastwiska stanowią powierzchnie 13 ha, które są podzielone na kwatery.

Skład botaniczny runi określono metodą Braun-Blanqueta. Roślinność badanych kwater charakteryzowała

się zróżnicowanym udziałem traw i innych grup roślin. Liczba gatunków w sporządzonych zdjęciach

fitosocjologicznych kształtowała się od 19 do 34. Na powierzchniach o uregulowanych stosunkach wodno-

powietrznych dominowały gatunki charakterystyczne dla runi pastwiskowej. Były to: życica trwała - Lolium

perenne L., kostrzewa łąkowa - Festuca pratensis Huds., rajgras wyniosły - Arrhenatherum elatius,

kupkówka pospolita - Dactylis glomerata L., wiechlina łąkowa - Poa pratensis L., kostrzewa czerwona -

Festuca rubra L., tymotka łąkowa - Phleum pratense L., życica wielokwiatowa - Lolium multiflorum,

koniczyna biała - Trifolium repens L., koniczyna czerwona - Trifolium pratense, czosnek łąkowy - Allium

canadense, wyka ptasia - Vicia cracca L., wyka drobnokwiatowa - Vicia hirsuta L., koniczyna pogięta -

Trifolium medium L., krwawnik pospolity - Achillea millefolium L., babka lancetowata - Plantago

lanceolata L., babka zwyczajna - Plantago major L., mniszek lekarski - Taraxacum officinale, chaber

łąkowy - Centaurea jacea L., barszcz zwyczajny - Heracleum sphonylium L., głowienka pospolita -

Prunella vulgaris L., pępawa dwuletnia - Crepis biennis L., jaskier ostry - Ranunculus acris L., przywrotnik

ostroklapowy - Alchemilla mollis, szczaw zwyczajny - Rumex acetosa L. Z kolei na powierzchniach

wilgotnych odnotowano większa liczbę gatunków. Były to: sit rozpierzchły - Juncus effusus L., turzyca

zaostrzona - Carex acuta L., turzyca lisia - Carex vulpina, ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum L.,

mięta długolistna - Mentha longifolia L., pięciornik gęsi - Potentilla anserina L., wyka płotowa - Vicia

sepium L., groszek żółty - Lathyrus pratensis L., koniczyna pogięta - Trifolium medium L., kłosówka

wełnista - Holcus lanatus L., rogownica kutnerowata - Cerastium tomentosum L., chwastnica jednostronna -

Echinochloa crus-galli, skrzyp olbrzymi - Equisetum arvense, skrzyp błotny - Equisetum palustre L.,

szczaw kędzierzawy - Rumex crispus L., jaskier rozłogowy - Ranunculus repens L., jaskier ostry -

Ranunculus acris L., mietlica olbrzymia - Agrostis gigantea Roth, podbiał pospolity - Tussilago farfara L.,

wiechlina zwyczajna - Poa trivialis L., ostrożeń polny - Cirsium arvense L., tymotka łąkowa - Phleum

pratense L., krwawnik pospolity - Achillea millefolium L., firletka poszarpana - Lychnis flos-cuculi L.,

koniczyna pogięta - Trifolium medium L., mniszek lekarski - Taraxacum officinale, śmiałek darniowy -

Deschampsia caespitosa, babka zwyczajna - Plantago major L., babka lancetowata - Plantago lanceolata L.,

sitowie leśne - Scirpus sylvaticus L., wierzbówka kiprzyca - Chamaenerion angustifolium, pięciornik kurze

ziele - Potentilla erecta, rzepik pospolity - Agrimonia eupatoria, głowienka pospolita - Prunella vulgaris L.


58

ZNACZENIE UŻYTKÓW EKOLOGICZNYCH W UTRZYMANIU BIORÓŻNORODNOŚCI

POWIATU BRZOZOWSKIEGO

Barbara Sawicka1, Ali Hulail Noaema

1, Barbara Krochmal-Marczak

2, Anna Kiełtyka-Dadasiewicz

1

1Katedra Technologii Produkcji Roślinnej i Towaroznawstwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin, e-mail: [email protected] 2Zakład Produkcji i Bezpieczeństwa Żywności, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie

ul. Dmochowskiego 12, 38-400 Krosno

Słowa kluczowe: użytki ekologiczne, bioróżnorodność

Bioróżnorodność jest najcenniejszym darem, który przyroda oddaje nam bezwarunkowo poprzez sam

fakt jej istnienia. Przyroda jest dopasowana do pewnego rytmu, opartego o naturalny cykl życia i śmierci.

Nieustanne zmiany wprowadzane przez człowieka do środowiska powodują zubożenie bioróżnorodności

o wiele szybciej niż ma to miejsce podczas naturalnej selekcji gatunków. Przyroda w całej swej zdolności

przystosowawczej nie jest w stanie nadążyć za postępującą degradacją środowiska naturalnego

i przywłaszczanie sobie przez człowieka wielu przyrodniczo cennych terenów. Powiat brzozowski, ze

względu na swoje uwarunkowania przyrodniczo-krajobrazowe jest bardzo cennym obszarem, na którym

należy prowadzić działania w zakresie ochrony bioróżnorodności. Stąd też badaniom poddano pięć użytków

ekologicznych. Zakres pracy obejmował ocenę zróżnicowania biologicznej flory badanych użytków

ekologicznych oraz ukazanie ich znaczenia dla bioróżnorodności przyrodniczej regionu. Obliczono

wskaźniki Margalef’a i Simpson’a, a także w oparciu o metodę agrofitosocjologiczną i Braun-Blanquet’a

oszacowano stan roślinności na terenach użytków ekologicznych powiatu brzozowskiego. Na terenie

badanych użytków ekologicznych najczęściej można spotkać gatunki należące do rodzin: Fabaceae,

Asteraceae, Apiaceae, Ranunculaceae, Lamiaceae, Poaceae, Equisetaceae, Geraniaceae. Występowanie

określonego taksonu na danym terenie uzależnione jest od całości antropogenicznych oraz naturalnych

warunków glebowych, klimatycznych oraz biologicznych właściwości gatunku. Wśród badanych użytków

cztery zakwalifikowano do klasy trzeciej, a jeden do klasy drugiej indeksu bioróżnorodności. Oceniono, że

zróżnicowanie przyrodnicze powiatu brzozowskiego jest w dobrej kondycji. Użytki ekologiczne, jako

pewnego rodzaju ostoje dzikiej fauny i flory są bardzo cenne dzięki występowaniu taksonów chronionych

oraz takich, które posiadają właściwości lecznicze. Roślinność na terenie badanych użytków ekologicznych

przechodzi pełen cykl rozwojowy i tylko nieliczne gatunki, pomimo bujnego rozwoju, nie osiągają

całkowitego cyklu rozwojowego. Użytki ekologiczne na terenie powiatu brzozowskiego i krośnieńskiego

okazały się zdominowane są przez gatunki rodzime, a gatunki obce stanowią tylko niewielki udział (ok. 5-

7%). Na terenach objętych ochroną występują gatunki dominujące, które zajmują spory obszar badań

i tworzą płaty, bądź kępy oraz pojedyncze osobniki, niekiedy niezauważalne, lecz tworzące

bioróżnorodność danego obszaru. Cennym walorem przyrodniczym badanego obszaru jest występowanie

gatunków chronionych, takich jak: centuria pospolita (Centaurium erythraea Rafn) i śnieżyczka przebiśnieg

(Galanthus nivalis L.). Badane użytki ekologiczne są cenne ze względu na występowanie roślin

leczniczych, takich jak: kopytnik pospolity (Asarum europaeum L.), krwawnik pospolity (Achillea

millefolium L.), jaskier ostry (Ranunculus acris L.), centuria pospolita (Centaurium erythraea Rafn),

barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium L.), czy malina właściwa (Rubus idaeus L.). Z kolei gatunki

wilgociolubne, jak: pałka szerokolistna (Typha latifolia L.), pałka wąskolistna (Typha angustifolia L.),

ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.), sitowie leśne (Scirpus sylvaticus L.), niecierpek

gruczołowaty (Impatiens glandulifera Royle) i niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora DC.),

występujące na badanych użytkach, pozwolą zatrzymywać nadmiar wody. Wskaźnik dominacji Simpson’a

kształtuje się na takim samym poziomie dla każdego użytku ekologicznego i wynosi 0,9.

Prawdopodobieństwo wylosowania dwóch różnych gatunków z próby jest duże. Użytki ekologiczne stały

się ostoją dla dzikiej fauny i flory badanych terenów, przez co wywierają wpływ na stan różnorodności

biologicznej regionu. Charakteryzują się one wyrównanym stanem różnorodności biologicznej i dużą

liczebnością gatunkową (45 gatunków). Użytki ekologiczne nie stanowią, bowiem hermetycznie

wydzielonych siedlisk dzikiej przyrody. Przenikanie gatunków z sąsiadujących terenów kształtuje w dużym

stopniu bioróżnorodność badanego obszaru. Uwarunkowania przyrodniczo-krajobrazowe regionu

pozytywnie wpływają na stan różnorodności biologicznej, pomimo to wymagane jest prowadzenie dalszych

działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej regionu.


59

KORZYSTANIE Z PROGRAMÓW ROLNOŚRODOWISKOWYCH PRZEZ

ROLNIKÓW REGIONU BIESZCZADÓW

Barbara Sawicka1, Dominika Skiba

1, Talal Saeed Hameed

1, Bernadetta Bienia

2




Słowa kluczowe: program rolnośrodowiskowy, pakiety, bioróżnorodność

Krajowy Program Rolnośrodowiskowy (KPR) jest elementem Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich,

którego głównym założeniem jest wspieranie rozwoju obszarów wiejskich zgodnie z modelem rolnictwa

europejskiego. Nadrzędnym celem tego programu jest zachęcenie rolników do ochrony przyrody

i środowiska na terenie własnego gospodarstwa. Równocześnie rolnik otrzymuje środki pieniężne z tytułu

realizacji programu, jako rekompensatę za poniesione straty w wyniku zaniechań pewnych działalności

rolniczych, jak również koszty związane z wdrożeniem programu na terenie gospodarstwa. Krajowy

Program Rolnośrodowiskowy jest jednym z działań Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich opracowanego na

lata: 2004-2006, następnie 2007-2013 oraz 2014-2020 i stwarza możliwość pomocy finansowej dla

rolników w zamian za wymierne działania na rzecz ochrony środowiska prowadzone w gospodarstwie,

mając na uwadze fakt, że w przypadku polskiego sektora rolniczego, zatrudnionych jest 26% ludności

zawodowo czynnej. Wsparcie, w latach 2014-2020, w ramach tego działania obejmuje poddziałania:

„Płatności w ramach zobowiązań rolnośrodowisko-klimatycznych” oraz „Wsparcie ochrony

i zrównoważonego użytkowania oraz rozwoju zasobów genetycznych w rolnictwie”. Rolnicy, którzy

dobrowolnie zobowiązują się do udziału w programie rolnośrodowiskowym, otrzymują pomoc finansową,

rekompensującą utracony dochód i poniesione koszty, co stanowi dla nich dodatkową zachętę. Stąd też

celem pracy była ocena wykorzystania programów rolnośrodowiskowych w warunkach regionu

Bieszczadów. Badania zostały przeprowadzone na terenie Bieszczadów, na obszarze dwóch powiatów:

leskiego i bieszczadzkiego. Pierwszy rozciąga się na powierzchni 834,49 km2 a w jego skład wchodzą

gminy: Baligród, Cisna, Lesko, Solina Olszanica. Natomiast teren powiatu bieszczadzkiego zajmuje

1138,17 km2 powierzchni a tworzą go gminy: Ustrzyki Dolne, Czarna i Lutowiska. Ponadto dodatkowym

celem było przedstawienie opinii beneficjentów tego programu na tematy związane z ochroną przyrody

i uczestnictwa w Krajowym Programie Rolnośrodowiskowym. Zakres badań dotyczył: struktury programu

rolnośrodowiskowego; zasięgu wdrażania programu; warunków przystąpienia do programu; rodzaju i liczby

pakietów działań rolno-środowiskowych; przygotowania rolników do wdrożenia programu; sposobu

realizacji programu w gospodarstwie; systemu kontroli w gospodarstwie; realizacji Zwykłej Dobrej Praktyki

Rolniczej w programach rolnośrodowiskowych; charakterystyki gospodarstw regionu Bieszczadów

i realizacji programów rolnośrodowiskowych w badanych gospodarstwach oraz w opinii rolników na temat

tych programów i ochrony przyrody. W badaniu ankietowym, przeprowadzonym na terenie Bieszczad,

wzięło udział 100 osób. Większość respondentów była w wieku 36-50 lat (52,5% ogółu badanych).

Wdrażanie programów wiązało się z przyjęciem przez rolników odpowiedzialności za ich realizację oraz

przestrzeganie, odpowiednich dla każdego wariantu, wymagań. Rolnicy muszą przede wszystkim ściśle

przestrzegać terminów wypasu zwierząt, czy pokosu trawy, co stało się pewnym utrudnieniem

w gospodarowaniu. To samo dotyczy zakazu stosowania środków ochrony roślin czy nawozów sztucznych.

Fundusze, jakie uzyskali rolnicy w ramach uczestnictwa w programach rolnośrodowiskowych, przeznaczali

na dalszy rozwój gospodarstwa, rozwój działalności agroturystycznej, czy zakup zwierząt gospodarskich.

Wpłynęło to na poprawę ich standardu życia a tym samym stało się motywacją do dalszego udziału

w programach rolnośrodowiskowych. Wdrażanie programów rolnośrodowiskowych odgrywa szczególną

rolę na terenie Bieszczadów, obszarze, który charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem gospodarstw,

nadwyżką siły roboczej oraz ujemnym saldem migracji. Wykorzystanie środków UE, może mieć

pozytywny wpływ na przemiany w rolnictwie Bieszczadów oraz rozwój obszarów wiejskich. Spośród

wszystkich realizowanych pakietów przez ankietowanych ‘Rolnictwo ekologiczne’ cieszyło się

największym zainteresowaniem, co jest ściśle powiązane ze specyfiką tego obszaru, a najmniejsze

zainteresowanie było pakietem ‘Zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich’. Rolnicy uczestniczyli

także w sieci ‘NATURA 2000’ oraz w działaniach realizowanych w ramach PROW i SPO.


60

GROMADZENIE I ZACHOWANIE W POLSCE ZASOBÓW GENETYCZNYCH LINUM

USITATISSIMUM L. SZANSĄ NA POWRÓT DO UPRAWY LNU ZWYCZAJNEGO

Grażyna Silska

Zakład Hodowli i Agrotechniki Roślin Włóknistych i Energetycznych, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich

Ul. Wojska Polskiego 71 b, 60-630 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: len zwyczajny, Linum usitatissimum L., gromadzenie, przechowywanie, bioróżnorodność

Len zwyczajny (Linum usitatissimum L.) to gatunek uprawny, który obecnie rzadko można spotkać na

polskich polach, pomimo tego, że w Polsce wyhodowano kilkanaście odmian lnu włóknistego oraz kilka

odmian lnu oleistego.

Początek gromadzenia lnu w Polsce miał miejsce w latach dwudziestych 20. wieku i polegał na wyborze

najlepszych pojedynków, z miejsc naturalnego występowania wysokich form odmian miejscowych,

zwanych długowłóknistymi. Pierwsza odmiana lnu włóknistego w Polsce powstała w 1925 roku, w drodze

selekcji, w Siedliszczu w powiecie wołożyńskim (dziś na Litwie). Pierwszy hodowca doktor Dębicki, nowej

odmianie nadał nazwę związaną z rejonem jej pochodzenia - Wołożyński. W latach trzydziestych ubiegłego

wieku zapoczątkowano gromadzenie odmian lnu, otrzymanych od innych hodowców, ponieważ w tym

czasie rozpoczęto hodowlę metodą krzyżówkową. W latach 1982-2007 gromadzenie i utrzymanie zasobów

genetycznych lnu w stanie żywym w Polsce było związane z realizacją zadania pt. „Gromadzenie, ocena

kolekcji odmian i ekotypów lnu”, przez Instytut Włókien Naturalnych w Poznaniu. Z kolei, w latach 2008 –

2013 wynikało z realizacji programu wieloletniego określonego w zał. nr 1 do uchwały nr 117/2008 Rady

Ministrów z dnia 27 maja 2008 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą: „Ulepszanie

Roślin dla Zrównoważonych AgroEkoSystemów, Wysokiej Jakości Żywności i Produkcji Roślinnej na Cele

Nieżywnościowe. Koordynatorem ochrony różnorodności biologicznej w Polsce jest Instytut Hodowli

i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, gdzie mieszczą się komory chłodnicze Krajowego Centrum

Roślinnych Zasobów Genowych (KCRZG). Od 1 stycznia 2014 roku do 13 lipca 2015 roku Instytut

Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu realizował gromadzenie, ocenę oraz udostępnianie

obiektów lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum L.) bez wsparcia finansowego. W czasie od 14 lipca 2015

roku do 2020 roku wszystkie prace na rzecz ochrony bioróżnorodności, w zakresie lnu, konopi oraz

chronionych i rzadkich gatunków roślin leczniczych wynikają z wykonania usługi badawczej, gdzie

IWNiRZ jest podwykonawcą a Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin wykonawcą programu

wieloletniego pt.: „Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów

genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego

kraju”.

Do końca 2016 roku w przechowalni długoterminowej KCRZG zabezpieczono 829 obiektów rodzaju

Linum. Są to odmiany miejscowe, rody i odmianyhodowlane lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum L.)

a także gatunki rosnące w stanie naturalnym.

Gromadzenie i zachowanie w Polsce zasobów genetycznych lnu umożliwia powrót do uprawy, tego

bardzo cennego, pod wieloma względami gatunku. Dotyczy to szczególnie lnu oleistego Linum

usitatissimum convar. mediterraneum (Vavilov ex Ell.) Kulpa et Danert. Ostatnie badania naukowe

podkreślają dużą wartość nasion lnu z żywieniowego i medycznego punktu widzenia, zarówno

w profilaktyce, jak i leczeniu szczególnie chorób cywilizacyjnych. Zawierają one liczne związki

bioaktywne w ilościach dużo większych niż w innych źródłach pokarmowych. Najważniejszy z nich to

niedoborowy w diecie człowieka, kwas tłuszczowy α-linolenowy, którego ilość w nasionach lnu,

w tradycyjnych odmianach przechowywanych w Polskiej Kolekcji Lnu, jest co najmniej 25 razy większa

niż w mięsie łososia, zawierającego wśród ryb najwięcej tego związku. Inne cenne związki to lignany,

fotosterole, tokoferole, selen, błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny, wartościowe aminokwasy. Badania

naukowe określające zawartość tych związków pozwolą na wybór szczególnie wartościowych obiektów

z kolekcji lnu, przydatnych do produkcji żywności funkcjonalnej lub produkcji leków.


61

UDOSTĘPNIANIE ZASOBÓW GENETYCZNYCH RODZAJU LINUM

ORAZ RODZAJU CANNABIS

Grażyna Silska, Grażyna Mańkowska


Ul. Wojska Polskiego 71 b, 60-630 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: udostępnianie, zasoby genetyczne, len, flax, Linum, Linum usitatissimum L. konopie, Cannbis sativa L

Udostępnianie zasobów genetycznych roślin użytkowych jest jednym z ważnych działań służących

ochronie różnorodności biologicznej. Zasoby genetyczne roślin użytkowych są przechowywane

w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych,

w kontrolowanych warunkach. Niewielkie próbki nasion, zabezpieczone w Polskim Banku Genów, są

udostępniane użytkownikom, zgodnie z ich zapotrzebowaniem.

Po raz pierwszy zasady dostępu do zasobów genetycznych roślin określa, przyjęta w 1992r.,

Konwencja o Różnorodności Biologicznej w Artykule 15, zatytułowanym „Dostęp do zasobów

genetycznych”. Zasady dystrybucji określono także w Międzynarodowym Traktacie o zasobach

genetycznych roślin dla wyżywienia i rolnictwa, sporządzonym w Rzymie dnia 3 listopada 2001 roku,

w części IV, zatytułowanej „Wielostronny system dostępu i podziału korzyści”. Część IV

Międzynarodowego Traktatu składa się z kilku artykułów, określających szczegółowo sposób

udostępniania obiektów kolekcji oraz listę roślin użytkowych objętych systemem wielostronnym. Len

zwyczajny (Linum usitatissimum L.) oraz konopie siewne (Cannabis sativa L.) nie są wymienione

w załączniku nr 1, czyli wśród gatunków objętych tym systemem.

Udostępnianie próbek nasion z kolekcji rodzaju Cannabis jest ograniczone polską ustawą (ustawa

z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii – Dz. U. nr 179, poz.1485 i jej zmiana z dnia

24 kwietnia 2015 roku, poz. 875), według której dystrybuować można tylko konopie włókniste, czyli

konopie zawierające poniżej 0,2% THC (Δ9-tetrahydrokannabinolu).

Praca przedstawia udostępnianie obiektów z kolekcji lnu od roku 2005 do 2016 oraz obiektów

konopi w od roku 2009 do 2016. Wiodącą rolę w gromadzeniu i ocenie zasobów genetycznych rodzaju

Linum oraz Cannabis w Polsce miał istniejący od 1930 roku Instytut Włókien Naturalnych (IWN)

w Poznaniu, który od początku 2009 roku funkcjonuje jako Instytut Włókien Naturalnych i Roślin

Zielarskich (IWNiRZ). W latach 2005 do 2016 z IWNiRZ udostępniono 1055 próbek rodzaju Linum.

W latach 2009 - 2016 przekazano do badań naukowych, hodowli nowych odmian konopi oraz

w ramach wymiany z zagranicznymi bankami nasion 71 obiektów konopi z Banku Nasion IWNIRZ.

Próbki nasion lnu służyły także do badań naukowych i hodowli a także do realizacji projektów

związanych z ochroną zasobów genetycznych lub z odtwórstwem historycznym, były wykorzystane

w Muzeach i uczelniach wyższych w celach edukacyjnych oraz do prowadzenia działalności

prywatnej. Dzięki zgromadzonym między innymi przez IWNiRZ obiektom lnu i konopi oraz w wyniku

bezpłatnego przekazywania prób zainteresowanym użytkownikom powstało wiele prac naukowych

i publikacji, które poszerzają wiedzę o rodzaju Linum oraz Cannabis.


62

UŻYTKI EKOLOGICZNE W BIESZCZADACH W KSZTAŁTOWANIU

BIORÓŻNORODNOŚCI

Dominika Skiba 1, Barbara Sawicka

1, Talal Saeed Hameed

1, Bernadetta Bienia

2




Słowa kluczowe: użytki ekologiczne, bioróżnorodność, region Bieszczady

Ochrona niegościnnych i trudnych do zagospodarowania siedlisk ma ogromne znaczenie dla przetrwania

wielu, rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, zwłaszcza reliktowych lub endemicznych.

Obszarami szczególnie narażonymi na zanik różnorodności biologicznej są obiekty o niewielkiej

powierzchni, takie jak mokradła (torfowiska, bagna, śródpolne oczka wodne i niewielkie zbiorniki wodne,

starorzecza) oraz piaszczyska. Działalność człowieka doprowadziła do silnego przekształcenia środowiska,

co spowodowało, że są one pod silną presją czynników naturalnych i antropogenicznych. Do zaniku tych

obiektów przyczyniła się działalność człowieka (likwidacja pod zabudowę, melioracje, zaśmiecanie) jak

również sukcesja roślinności drzewiastej i krzewiastej. Taka sytuacja powoduje, że tereny będące

siedliskami wielu zagrożonych gatunków flory i fauny są często bezpowrotnie tracone. Najcenniejsze

elementy środowiska naturalnego województwa podkarpackiego objęto różnorodnymi formami ochrony

prawnej (45,4% powierzchni województwa), wpisującymi się w system krajowej sieci ekologicznej. Jedną

z form ochrony bioróżnorodności jest tworzenie użytków ekologicznych. Celem pracy jest przedstawienie

aktualnego stanu użytków ekologicznych na terenie gminy Lutowiska w Bieszczadach, określenie ich

wpływu na bioróżnorodność tego regionu oraz zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk

półnaturalnych; zachowanie starych gatunków i form roślin uprawnych; podniesienie świadomości

ekologicznej wśród społeczności wiejskiej. Ochroną prawną w postaci „użytków ekologicznych", objęto

teren byłych wsi: Krywe, Hulskie i Tworylne. Zakres pracy obejmował: opis użytków ekologicznych na

badanym terenie; klasyfikacja gatunków na użytkach ekologicznych; określenie wpływu czynników

antropogenicznych na bioróżnorodność tego regionu; przyrodnicze i ekologiczne uwarunkowania Regionu.

Ponadto celem badań było nakreślenie możliwości oddziaływania na stan przyrody w regionie Bieszczad

oraz przedstawienie propozycji poszerzenia listy siedlisk cennych przyrodniczo. Korzystano

z następujących materiałów i metod: zdjęcia fitosocjologiczne gatunków flory, występującej na terytorium

danego użytku ekologicznego; dane opisowe Urzędu Gminy; mapy Regionu Bieszczad, współpraca

z Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Krośnie. Szata roślinna w Bieszczadach ma charakter

przejściowy pomiędzy Karpatami Wschodnimi a Zachodnimi. Element wschodni reprezentuje kilka

gatunków m. in.: cebulica dwulistna, żywokost sercowaty, a element zachodni 8 gatunków np. ciemiężyca

zielona (Veratrum lobelianum) i przytulia okrągłolistna (Galium rotundifolium). Stwierdzono występowanie

74 gatunków górskich (2 subalpejskie, 22 ogólnogórskie, 44 reglowe oraz 6 podgórskich). Dużą rolę

odgrywają rośliny kserotermiczne reprezentowane przez 58 gatunków m. in.: dąbrówka kosmata (Ajuga

genevensis), dzwonek brzoskwiniolistny (Campanula persicifolia), drakiew żółta (Scabiosa ochroleuca).

Gatunkami panującymi w drzewostanach były: buk (Fagus) (54,6%), sosna (Pinus) (19,5%), jodła (Abies) (12,4%), olcha szara (Alnus incana) (5,7%), świerk (Picea) (2,2%), modrzew (Larix) (1,7%), olcha czarna

(Alnus glutinosa) (1,3%) i pozostałe poniżej 1% powierzchni. Na terenie Bieszczad występuje duża liczba

rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, w tym: ponad 70 gatunków chronionych. Wśród 59 gatunków

objętych ochroną całkowitą występują tu m.in.: tojad dziubaty (Aconitum variegatum), tojad mołdawski

(Aconitum moldavicum), pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), zimowit jesienny (Colchicum

autumnale), parzydło leśne (Aruncus sylvestris), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), prawie 18

gatunków storczyków (Orchidaceae), podrzeń żebrowiec (Blechnum spicant). Stwierdzono również

obecność ponad 160 gatunków mchów w tym 4 z „czerwonej listy”, 51 gatunków wątrobowców

(Marchantiophyta), 52 gatunki śluzowców (Myxomycota) i ponad 450 gatunków grzybów

wielkoowocnikowych, wśród których 20 podlega ochronie całkowitej, a ponad 110 umieszczono na

„czerwonej liście”. Propozycją działań minimalizujących negatywne trendy zmian było: zachowanie

różnorodności siedlisk, renaturyzacja terenów podmokłych, zwiększenie powierzchni lasów

z uwzględnieniem ochrony różnorodności ekosystemów nieleśnych, zachowanie lokalnych odmian roślin

i ras zwierząt.


63

WSIEWKA, JAKO ELEMENT REGULACJI ZACHWASZCZENIA W EKOLOGICZNEJ

UPRAWIE KUKURYDZY

Mariola Staniak, Jolanta Bojarszczuk, Jerzy Księżak

Zakład Uprawy Roślin Pastewnych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy


Słowa kluczowe: kukurydza, wsiewka, zachwaszczenie, gospodarstwo ekologiczne

W żywieniu bydła mlecznego bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniej ilości pasz

energetycznych. Wynika stąd potrzeba uprawy, także w gospodarstwach ekologicznych, kukurydzy

bądź sorga, które powinny być wykorzystane do produkcji kiszonek. Z uwagi na późny siew, wolny

początkowy wzrost roślin i uprawę w szerokich rzędach duży problem w uprawie tych roślin stanowi

zachwaszczenie. Celem badań była ocena przydatności różnych wsiewek do ograniczania

zachwaszczenia w ekologicznej uprawie kukurydzy.

Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2014-2016 w gospodarstwie ekologicznym

należącym do CDR Radom w Chwałowicach, metodą losowanych bloków, w 4 powtórzeniach.

W uprawie kukurydzy zastosowano 4 wsiewki: gryka, facelia, gorczyca biała i koniczyna biała. Na

obiekcie kontrolnym, na którym kukurydza uprawiana była bez wsiewki, zastosowano pielęgnację

mechaniczną. Doświadczenie przeprowadzono na glebie kompleksu żytniego dobrego, kl. IVa, na

poletkach o wielkości 30 m2. Zbiór roślin wykonano w fazie dojrzałości mleczno-woskowej.

Wyniki badań wykazały, że na poziom plonowania kukurydzy w dużym stopniu wpływały warunki

pogodowe i siedliskowe. W 2014 r. zanotowano bardzo dużą ilość opadów w maju, lipcu i sierpniu.

Gwałtowne opady w maju oraz dodatkowo niskie temperatury powietrza niekorzystnie wpłynęły na

wzrost i rozwój kukurydzy, ale przyczyniły się intensywnego wzrostu wsiewek, które ograniczyły

plonowanie kukurydzy. Wsiewki wpłynęły natomiast korzystnie na stan zachwaszczenia łanu, istotnie

ograniczając masę i liczebność chwastów. Najbardziej konkurencyjne w stosunku do chwastów były

facelia i koniczyna biała, nieco mniej gorczyca biała i gryka. Największe zachwaszczenie zanotowano

w kukurydzy uprawianej bez wsiewki. Zupełnie inne warunki pogodowe panowały w 2015 roku.

Bardzo małe opady deszczu w czerwcu, lipcu i w sierpniu, którym towarzyszyły wysokie temperatury

powietrza, spowodowały, że kukurydza z wsiewkami, znacznie szybciej reagowała na niedobór wody

w glebie niż na obiekcie bez wsiewki, co wpłynęło na znaczne ograniczenie wzrostu i rozwoju rośliny

uprawnej. Również w tym roku wszystkie wsiewki przyczyniły się do istotnej obniżki plonu

kukurydzy, przy czym najmniej korzystne było wsiewanie gorczycy białej. Poza tym, w roku tym

kolby zawiązała tylko kukurydza pielęgnowana mechanicznie. Susza przyczyniła się także do

zmniejszenia konkurencyjności wsiewek względem chwastów, zwłaszcza koniczyny białej i gryki,

natomiast nieco bardziej konkurencyjne były facelia i gorczyca biała, które nieco ograniczyły masę

i liczebność gatunków flory segetalnej w porównaniu z obiektem kontrolnym. W 2016 roku również

zanotowano duże niedobory wody w trakcie sezonu wegetacyjnego. W takich warunkach najmniejszą

masę i liczebność chwastów zanotowano w łanie kukurydzy bez wsiewki, natomiast największą –

w łanie z koniczyną białą i gorczycą. Facelia i gryka charakteryzowały się średnią konkurencyjnością.

Wsiewki niekorzystnie wpłynęły również na plonowanie kukurydzy.

Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że zarówno w bardzo mokrym, jak

i w suchych latach badane wsiewki nie spełniły swojej roli, ponieważ znacząco ograniczały poziom

plonów kukurydzy uprawianej na glebie lekkiej. Wskazane byłoby ocena przydatności wsiewek na

lepszych glebach i w bardziej optymalnych warunkach pogodowych, zwłaszcza wilgotnościowych.


64

OCENA WYSTĘPOWANIA MSZYC I ICH WROGÓW NATURALNYCH Z RODZINY

COCCINELLIDAE W RÓŻNYCH SYSTEMACH UPRAWY ŁUBINU WĄSKOLISTNEGO

Przemysław Strażyński

Zakład Entomologii, Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy

Ul. W. Węgorka 20, 60-318 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: mszyce, Aphididae, biedronkowate, Coccinellidae, systemy uprawy roli, łubin wąskolistny

Tradycyjna uprawa płużna od lat jest podstawową metodą uprawy przedsiewnej, zapewniającą

optymalne warunki wzrostu i rozwoju roślin, jednak coraz powszechniej stosuje się uproszczenia

w zakresie spulchniania powierzchni gleby. Zabiegi te mają w założeniu ograniczać koszty pracy

i czasu, ale niejednokrotnie powodują konieczność zwiększenia ochrony chemicznej. Natomiast

podstawową ideą integrowanej ochrony roślin jest wykorzystanie wszelkich dostępnych metod

ograniczania liczebności entomofagów na uprawach, z naciskiem na metody niechemiczne.

Istotny wpływ na plonowanie i zdrowotność łubinu wąskolistnego ma zasiedlenie plantacji przez

szkodliwe gatunki owadów, w tym mszyce. W dotychczas opublikowanych pracach stwierdzano, że

uproszczenia w uprawie roli sprzyjają silniejszemu opanowaniu roślin przez szkodliwą entomofaunę.

Dlatego w przypadku takich systemów gospodarowania podkreśla się słuszność ochrony

bioróżnorodności i stwarzanie warunków dla występowania organizmów pożytecznych. Organizmy

pożyteczne są kluczowym elementem oporu środowiska, a biedronkowate to jedne z najbardziej

efektywnych afidofagów – zdecydowana większość z nich to pożyteczne owady drapieżne. Zatem

wykorzystanie chrząszczy biedronkowatych jest naturalnym sposobem ograniczania presji ze strony

mszyc.

Niewiele jest prac dotyczących wpływu przedsiewnej uprawy roli na wybrana grupę owadów,

w tym tych pożytecznych. Jest to zagadnienie złożone i trudne, ponieważ uprawa roli wpływa na stan

agrocenozy w różny sposób, w tym np. na populację chwastów. Do tej pory wykazywano m.in.

niekorzystny wpływ uproszczeń uprawy na populacje pożytecznych bezkręgowców naziemnych z grup

Carabidae i Staphylinidae. Brak natomiast danych dotyczących relacji miedzy systemem uprawy

a liczebnością mszyc i biedronkowatych, także na plantacjach roślin bobowatych.

Doświadczenie prowadzono w trzech kolejnych sezonach wegetacyjnych na plantacjach łubinu

wąskolistnego odm. Dalbor w Przebędowie k/Poznania (Oddział IHAR), uprawianych w systemie

tradycyjnym, uproszczonym i bezpośredniego siewu. Zastosowano metodę cotygodniowych

bezpośrednich lustracji roślin pod kątem zasiedlenia przez mszyce oraz odłowy czerpakiem chrząszczy

biedronkowatych. Celem badania była ocena występowania mszyc oraz drapieżnych biedronkowatych

na plantacjach łubinu wąskolistnego uprawianego w różnych systemach. W wyniku prowadzonych

doświadczeń w każdym sezonie wegetacyjnym stwierdzano zróżnicowane nasilenie liczebności

populacji mszyc na poszczególnych uprawach oraz korelację pomiędzy liczebnością mszyc

i chrząszczy biedronkowatych.


65

RÓŻNORODNOŚĆ FLORYSTYCZNA ZBIOROWISK ŁĄKOWYCH W DOLINIE

ŚRODKOWEGO WIEPRZA (PHL060005)

Marianna Warda1, Ewa Stamirowska-Krzaczek

2, Mariusz Kulik

1, Małgorzata Bzowska-Bakalarz

3,

Andrzej Bieganowski4

1Katedra Łąkarstwa i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,

ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin, e-mail: [email protected] 2Instytut Nauk Rolniczych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie

3Katedra Maszynoznawstwa Rolniczego, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie 4Zakład Biogeochemii Środowiska Przyrodniczego, Instytut Agrofizyki, Polskiej Akademii Nauk, Lublin

Słowa kluczowe: różnorodność florystyczna, zbiorowiska trawiaste, siedlisko przyrodnicze, Dolina Środkowego Wieprza

Użytki zielone są cennymi enklawami dolin rzecznych i stanowią ostoję bioróżnorodności. Dolina

Środkowego Wieprza (PHL060005) stanowi mozaikę środowisk lądowych i wodnych, która stwarza

korzystne warunki do występowania różnorodnych zespołów roślinnych. Wielogatunkowa ruń

trwałych użytków zielonych jest tu ważnym komponentem, kształtującym krajobraz zarówno dna

dolin, jak i ich zboczy.

Celem badań była charakterystyka różnorodności florystycznej łąkowych zbiorowisk roślinnych

w Dolinie Środkowego Wieprza (PHL060005). Badania fitosocjologiczne przeprowadzono w latach

2005-2007, metodą Braun-Blanqueta, a obecnie prowadzi się monitoring poprzednio badanych

zbiorowisk szuwarowych oraz zbiorowisk łąk wilgotnych i świeżych, w celu oceny zmian ich szaty

roślinnej, w warunkach użytkowania lub jego braku.

Najczęściej stosowaną miarą różnorodności florystycznej jest liczba gatunków roślin

współtworzących fitocenozę oraz wskaźnik Shannona-Wienera (H’). Zróżnicowanie gatunkowe

badanych zbiorowisk trawiastych było następstwem oddziaływania warunków siedliskowych i wpływu

czynników antropogenicznych. Na badanym obszarze stwierdzono występowanie zespołów

i zbiorowisk roślinnych, należących głównie do klas Phragmitetea R.Tx. et PRSG 1942 i Molinio-

Arrhenatheretea R.Tx.1937. Zbiorowiska z klasy Molinio-Arrhenatheretea R.Tx.1937 (H’=2,6-3,4)

odznaczały się wyższą różnorodnością, niż fitocenozy szuwarowe z klasy Phragmitetea R.Tx. et PRSG

1942 (H’=1,7-2,6). W obrębie rzędu Molinietalia caeruleae W.KOCH 1926, najwyższą różnorodnością

wyróżniały się zespoły - Valeriano-Filipenduletum SEGAL 1966oraz Alopecuretum pratensis (REGLEL

1925) STEFFEN 1931, zaś z rzędu Arrhenatheretalia PAWŁ. 1928 – typowy wariant Arrhenatheretum

elatioris BR.-BL. ex SCHERR. 1925 oraz zbiorowisko Poa pratensis-Festuca rubra FIJAŁK. 1962 pro

ass. Jednakże, ciągłe zmiany warunków siedliskowych w dolinie Wieprza w przeszłości (intensywne

osuszanie łąk dolinowych), a obecnie - zmiana intensywności użytkowania niektórych łąk lub jego

zaniechanie prowadzi do uproszczenia składu gatunkowego zbiorowisk roślinnych oraz zmniejszania

ich różnorodności florystycznej. Ekstensywne użytkowanie łąk lub jego brak stanowią zagrożenie,

szczególnie dla zbiorowisk łąk świeżych zespołu Arrhenatheretum elatioris BR.-BL. ex SCHERR.

1925, wcześniej odznaczających się wysoką produkcyjnością. Zmiany w składzie gatunkowym tego

zespołu, będące konsekwencją zaniechań w użytkowaniu prowadzą najczęściej do wykształcania się

zbiorowisk - Poa pratensis-Festuca rubra FIJAŁK. 1962 pro ass. lub Holcus lanatus.

Publikacja przygotowana w ramach, projektu pt.: "Opracowanie innowacyjnej metody monitorowania stanu agrocenozy

z wykorzystaniem teledetekcyjnego systemu wiatrakowca, w aspekcie rolnictwa precyzyjnego", jest dofinansowany przez

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu "Środowisko naturalne, Rolnictwo i Leśnictwo" BIOSTRATEG.

Umowa nr BIOSTRATEG2/298782/11/NCBR/2016


66

OSOBLIWOŚCI FORMOWANIA ZESPOŁU APHANO-MATRICARIETUM R.Tx. 1937

NA POLACH UKRAIŃSKIEGO ROZTOCZA

Andrzej Woźniak1, Mirosława Soroka

2

1Katedra Herbologii i Technik Uprawy Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin,

2Katedra Botaniki, Narodowy Uniwersytet Leśno-Techniczny Ukrainy, ul. Gen. Czuprynki 103, 79057 Lwów,


Słowa kluczowe: zespoły chwastów, ocena fitosocjologiczna, klasy stałości, współczynnik podobieństwa Jaccarda

W latach 1995-2015 na polach ukraińskiego Roztocza oceniono skład gatunków i strukturę

fitocenoz zespołu Aphano-Matricarietum R.Tx. 1937 w zasiewach żyta, pszenicy, jęczmienia, łubinu

wąskolistnego oraz mieszanek zbożowych. W badaniach oceniono metodą Braun-Blanqueta określano

ilościowość chwastów, stopnie stałości fitosocjologicznej oraz wyróżniano jednostki

syntaksonomiczne. Na polach objętych badaniami wykonano 54 opisy fitosocjologiczne, z których do

oceny syntaksonomicznej wybrano najbardziej charakterystyczne dla każdego gatunku rośliny

uprawnej. Dla obliczenia podobieństwa między agrocenozami posłużono się współczynnikiem

Jaccarda. Badania prowadzono na glebach wytworzonych z piasku gliniastego, gliny spiaszczonej oraz

lessów o kwaśnym odczynie i zróżnicowanej zasobności w przyswajalne formy fosforu, potasu

i magnezu. Badania prowadzono na polach o ekstensywnym systemie gospodarowania i małych

powierzchniach (0,5-1,5 ha), na których stosowano wyłącznie mechaniczną pielęgnację zasiewów

i niskie dawki nawozów mineralnych.

Oceniane zbiorowiska chwastów miały postać typową dla zespołu Aphano-Matricarietum R.Tx.

1937, należącego do klasy Stellarietea mediae R.Tx., Lohm. et Prsg. 1950, ale obecne były również

warianty tego zespołu z dominującym udziałem Rumex acetosella, Chamomilla recutita, Matricaria

perforata i Elymus repens. W klasie tej występują głównie krótkotrwałe gatunki chwastów segetalnych

i ruderalnych. Gatunkami charakterystycznymi dla tej klasy są: Chaenorhinum minus, Crepis tectorum,

Fallopia convolvulus, Galeopsis speciosa, G. tetrahit, Lapsana communis, Sinapis arvensis, Stellaria

media, Thlaspi arvense, Vicia hirsuta i Viola arvensis.

Stwierdzono, że zespół Aphano-Matricarietum jest w pełni uformowany w zasiewach żyta z licznie

występującymi gatunkami: Chamomilla recutita, Anagallis arvensis, Vicia hirsutа, Matricaria

perforata, Papaver rhoeas, Vicia hirsutа i Anchusa arvensis. Ponadto, w zasiewach żyta wydzielony

jest również wariant z Rumex acetosella. W zasiewach pszenicy zespół Aphano-Matricarietum

utworzony został przez niepełny skład gatunków charakterystycznych, gdyż bez udziału Aphanes

arvensis. Natomiast najliczniejszymi gatunkami chwastów w pszenicy były: Chamomilla recutita,

Stellaria media i Oxalis europaea. W mieszankach owsa i łubinu wąskolistnego oraz jęczmienia zespół

Aphano-Matricarietum uformował się także bez udziału Aphanes arvensis, natomiast z licznie

występującą Chamomilla recutita. W mieszance tej często występowały także Raphanus raphanistrum,

Scleranthus annuus, Matricaria perforata oraz Elymus repens. W tym zespole gatunki chwastów miały

bardzo niski stopień pokrycia.

Na podstawie współczynnika podobieństwa Jaccarda i diagraficznej metody Czekanowskiego

wyróżniono dwie typologiczne grupy fitocenoz zespołu Aphano-Matricarietum. Do pierwszej

zaliczono fitocenozy utworzone w życie na ubogich i kwaśnych glebach, natomiast do drugiej

fitocenozy uformowane w zasiewach pszenicy, jęczmienia oraz mieszankach owsa i łubinu na glebach

zasobnych w składniki pokarmowe.


67


68

II BLOK TEMATYCZNY

CZYNNIKI AGROTECHNICZNE

A RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA

AGROEKOSYSTEMÓW

Prowadzący:

prof. dr hab. Barbara Gąsiorowska

prof. dr hab. Andrzej Woźniak


69


70

RÓŻNORODNOŚĆ FLORY I ZBIOROWISK ŁĄKOWYCH, ZAGROŻENIA I OCHRONA

Czesława Trąba

Katedra Agroekologii, Uniwersytet Rzeszowski, Ul. M. Cwiklińskiej 1a, 35-601 Rzeszów, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: różnorodność, flora, zbiorowiska łąkowe, zagrożenie, ochrona

Większość łąk to zbiorowiska półnaturalne o pochodzeniu antropogenicznym. Powstały na

siedliskach poleśnych i w miejscu odwodnionych torfowisk. Zawdzięczają swoje istnienie

w krajobrazie rolniczym i w miarę stabilny skład florystyczny dzięki systematycznemu koszeniu lub spasaniu runi. Zajmują w Polsce łącznie ponad 4 mln ha, co stanowi około 22% powierzchni użytków

rolnych (13% powierzchni kraju).

Łąki i pastwiska są nie tylko źródłem wartościowych pasz dla zwierząt gospodarskich, ale pełnią również w środowisku przyrodniczym liczne funkcje. Flora polskich łąk liczy ponad czterysta

gatunków roślin naczyniowych i kilkadziesiąt gatunków mszaków, w tym liczne gatunki chronione

i w różnym stopniu zagrożone wyginięciem. Na łąkach występują liczne gatunki lecznicze

i miododajne. W najnowszej systematyce Matuszkiewicza zamieszczono 482 zespoły i zbiorowiska roślinne, w tym 113 o wyraźnie trawiastej fizjonomii. Największe znaczenie gospodarcze mają

zbiorowiska łąk i pastwisk z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Występują one na glebach mineralnych,

organiczno-mineralnych i organicznych, bardzo zróżnicowanych pod względem uwilgotnienia, żyzności i odczynu oraz w różnych warunkach klimatycznych i orograficznych. W Polsce do tej klasy

należy ponad ¼ zbiorowisk trawiastych naszego kraju.

Łąki stanowią refugium licznych gatunków awifauny związanej z krajobrazem rolniczym. Z tymi

ekosystemami związana jest egzystencja licznych gatunków entomofauny, zwłaszcza zapylającej (450 gatunków pszczół dziko żyjących). W glebach i darni występuje wiele mikroorganizmów

i bezkręgowców. Masa tych organizmów na powierzchni 1 ha waha się od 20 do 25 ton (plon siana z 1

ha – do 10 ton). Antropogeniczne pochodzenie łąk i pastwisk powoduje, że należą one do najbardziej zagrożonych

typów roślinności. Zagrożenia powodowane są przez czynniki naturalne (obniżanie się poziomu wody,

powodzie, erozja, sukcesja pierwotna i wtórna) oraz antropogeniczne (zmiany stosunków wodnych w biotopie, nadmierne nawożenie łąk i pastwisk lub zaniechanie nawożenia, eutrofizacja przy szlakach

i obiektach turystycznych, eutrofizacja przez spływy ze zlewni, zanieczyszczanie wód

powierzchniowych, gleb i powietrza). Współcześnie największym zagrożeniem dla bioróżnorodności

łąk jest brak użytkowania rolniczego. Niektóre zbiorowiska roślinne Polski z dominacją lub znacznym udziałem traw znalazły się

w wykazie biotopów podlegających ochronie, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia

14 VIII 2001 roku. Wykaz ten koresponduje w listą biotopów i zbiorowisk roślinnych załączoną do Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, która jest niezbędna przy tworzeniu sieci obszarów

chronionych NATURA 2000. Na liście biotopów chronionych w Polsce znajduje się łącznie 95

rodzajów siedlisk, w tym 20 biotopów zbiorowisk trawiastych (np. łąki bliźniczkowe, trzęślicowe, selernicowe, ekstensywnie użytkowane rajgrasowe, mieczykowo-mietlicowe, górskie konietlicowe).

Zachowanie seminaturalnej roślinności trawiastej możliwe jest poprzez utrzymanie dotychczasowych

form użytkowania. Należy stosować ochronę czynną, uwzględniającą naturalne tendencje dynamiczne

roślinności. Ochronę można realizować poprzez: Wzbogacenie istniejącej sieci rezerwatów florystycznych o obiekty chroniące gatunki łąkowe, wdrażanie programu rolnośrodowiskowego,

tworzenie ostoi gatunków łąkowych na poboczach dróg, nasypów kolejowych, obrzeżach jezior,

sztucznych zbiorników wodnych. Prowadzić tam gospodarkę łąkową bez herbicydów i nie wypalać suchych traw, rozprzestrzenianie rzadkich gatunków w ogrodach botanicznych i kolekcjach roślin,

propagowanie hodowli rodzimych, rzadkich gatunków łąkowych o walorach dekoracyjnych,

rozprzestrzenianie plantacji przemysłowych rodzimych, łąkowych roślin leczniczych, rzadkich

w siedliskach naturalnych, tworzenie banku nasion gatunków zagrożonych.


71

ZRÓŻNICOWANIE FLORYSTYCZNE MIEDZ ŚRÓDPOLNYCH

Anna Kryszak, Jan Kryszak, Paulina Owsianowska, Agnieszka Klarzyńska

Katedra Łąkarstwa i Krajobrazu Przyrodniczego - Zakład Bioróżnorodności Ekosystemów

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Dojazd 11, 60-632 Poznań, e-mail: [email protected],

Słowa kluczowe: miedze śródpolne, warunki siedliskowe, struktura zbiorowisk roślinnych, synantropizacja

Intensywne gospodarowanie na ternach rolniczych spowodowane ciągłym wzrostem

zapotrzebowania na żywność stało się zagrożeniem dla zachowania bioróżnorodności. Działania te

związane między innymi z komasacją gruntów prowadziły do likwidacji marginesów ekologicznych,

przykładowo: miedz śródpolnych.

Celem pracy jest poznanie i ocena różnorodności florystycznej miedz śródpolnych w zależności od

warunków siedliskowych i sąsiedztwa upraw polowych.

Skład gatunkowy fitocenoz miedz śródpolnych sąsiadujących z uprawami: zbożowymi (pszenica,

pszenżyto, mieszanka zbóż, jęczmień, żyto), kukurydzą oraz okopowymi i ogrodowymi (ziemniaki,

buraki cukrowe, cebula) oceniono na podstawie analizy ok. 70 zdjęć fitosocjologicznych, wykonanych

metodą Braun-Blanquet’a. W wyróżnionych zbiorowiskach roślinnych oceniono: strukturę

fitosocjologiczną, strukturę form życiowych - wg Raunkiera, spektrum geograficzno-historyczne,

strukturę dynamiczną gatunków oraz strukturę stopnia stałości. Ponadto określono także warunki

siedliskowe miedz metodą fitoindykacyjną, tj. uwilgotnienie, odczyn oraz zawartość azotu w glebie.

Stwierdzono, że na wykształcenie się zbiorowisk roślinnych miedz śródpolnych, które są obszarami

ekotonowymi, wpływa sąsiedztwo upraw polowych. Najwięcej gatunków roślin zanotowano na

miedzach zlokalizowanych w sąsiedztwie upraw okopowych i ogrodowych (90 taksonów),

reprezentujących klasy: Stellarietea mediae (80,5%), Molinio-Arrhenatheretea (15,3%) oraz

Artemisietea vulgaris (4,2%). W składzie florystycznym analizowanych miedz śródpolnych dominują

rośliny niskopączkowe - hemikryptofity (41%) oraz gatunki krótkotrwałe - terofity (37,1%),

w spektrum geograficzno-historycznym – gatunki synantropijne rodzimego pochodzenia czyli apofity

oraz gatunki obcego pochodzenia – archeofity, a w strukturze dynamicznej gatunków – gatunki

o dużych zdolnościach do opanowywania nowych stanowisk (o dużej ekspansywności). Natomiast

w strukturze stopnia stałości znacznie przeważają gatunki o niskich stopniach stałości (I i II), przy

małym udziale gatunków stałych i częstych. Zróżnicowanie florystyczne wyróżnionych zbiorowisk

jest zależne od warunków siedliskowych, szczególnie uwilgotnienia oraz zawartości azotu w glebie.


72

WPŁYW WARUNKÓW PLUWIOTERMICZNYCH NA EFEKTYWNOŚĆ ZABIEGÓW

HERBICYDOWYCH W UPRAWACH ŁUBINU

Roman Krawczyk1, Radosław Kazuś

2, Roman Kierzek

1, Stanisław Stawiński

2, Jakub Nowakowski

3

1Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Poznań

2Hodowla Roślin Smolice Sp. z o. o. Grupa IHAR, oddział Przebędowo 3ADAMA Polska Sp. z o.o., Warszawa


Słowa kluczowe: łubin, herbicyd, zachwaszczenie, warunki pluwiotermiczne

Powierzchnia zasiewu roślin bobowatych grubonasiennych w 2015 roku wynosiła 407 tys. ha co stanowi niespełna czterokrotny wzrost powierzchni w ostatnim dziesięcioleciu (GUS 2016). Jednakże

areał uprawy tej grupy roślin nadal jest niewystarczający, uwzględniając ilość produkcji pasz

wysokobiałkowych i potrzebę zwiększenia różnorodności upraw w rolnictwie (Gacek i Behnke 2017). Największy udział w strukturze zasiewów roślin bobowatych grubonasiennych zajmuje łubin.

W 2015 roku jego powierzchnia uprawy na nasiona wynosiła 208 tys. ha oraz 21 tys. ha na zielonkę

(Kotecki i in. 2017). Jednym z ważniejszych problemów w uprawie łubinu jest zwalczanie chwastów,

gdyż w porównaniu do pozostałych roślin bobowatych grubonasiennych o znaczeniu gospodarczym to w łubinie dostępna jest najmniejsza liczba środków chwastobójczych.

Mając powyższe na uwadze, w latach 2009-2017 w Instytucie Ochrony Roślin- Państwowym

Instytucie Badawczym założono badania polowe w łubinie wąskolistnym i w łubinie żółtym w dwóch lokalizacjach: PSD Winna Góra należącej do Instytutu Ochrony Roślin i na polach Hodowli Roślin

Smolice w oddziale w Przebędowie. Celem prowadzonych doświadczeń polowych było uzyskania

selektywnego zwalczania chwastów dwuliściennych w łubinie wąskolistnym i łubinie żółtym.

Zwalczanie chwastów dwuliściennych oparte jest na herbicydach stosowanych w zabiegach przedwschodowych. Skuteczność tych zabiegów jest zależna od wilgotności gleby. Przejściowość klimatu Polski sprawia, że w poszczególnych latach sumy opadów atmosferycznych w okresie

wegetacji wykazują duże wahania, a zmiany tego najbardziej labilnego elementu klimatu mają charakter nieregularnych fluktuacji (Czarnecka i Nidzgorska-Lencewicz 2012). Również

w analizowanym okresie badań własnych odnotowano warunki od skrajnie suchych do wilgotnych.

W latach z małą ilością opadów skuteczność zabiegów doglebowych była niezadawalająca. Natomiast w 2017 roku intensywne opady deszczu wystąpiły w początkowym okresie wzrostu łubinu. Na

obiektach, w których zastosowano przedwschodowo herbicyd zawierający substancję czynną (s.cz.)

prosulfokarb (dawka 3200 g/ha) wystąpiły na roślinach łubinu wąskolistnego przemijające symptomy

fitotoksycznego działania. Tych objawów nie odnotowano na roślinach łubinu żółtego. Natomiast stosując przed wschodami łubinu herbicydy zawierające s.cz. takie jak: metobromuron (1500 g/ha),

metrybuzyna (180 g/ha), linuron (540 g/ha) oraz pendimetalina (1183 g/ha) nie stwierdzono

fitotoksycznego działania zarówno na roślinach łubinu wąskolistnego jak i łubinu żółtego.

LITERATURA

Czarnecka M., Nidzgorska-Lencewicz J. 2012. Wieloletnia zmienność sezonowych opadów w Polsce. Woda-Środowisko-

Obszary Wiejskie. t. 12 z. 2 (38): s. 45–60.

Gacek S.E., Behnke M. 2017. Modyfikacje badań odmianowych roślin bobowatych grubonasiennych, ze szczególnym

uwzględnieniem łubinów. Abstrakty z Konferencji Naukowej nt.: „Znaczenie łubinu dla bioróżnorodności”,

Wrocław–Pawłowice, 24–25 kwietnia 2017, s. 17-21.

GUS. 2016. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Urząd Statystyczny. 911 ss.

Kotecki A., Helios W., Kozak M., Malarz W. 2017. Znaczenie gospodarcze łubinów. Abstrakty z Konferencji Naukowej

nt.: „Znaczenie łubinu dla bioróżnorodności”, Wrocław–Pawłowice, 24–25 kwietnia 2017, s. 9-10.


73

DYNAMIKA WZROSTU I PLONOWANIE ROŚLIN UPRAWIANYCH W MIĘDZYPLONIE

ŚCIERNISKOWYM W ZALEŻNOŚCI OD TECHNOLOGII UPRAWY ROLI I SIEWU

Edward Wilczewski

Katedra Agrotechnologii, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy

Ul. Kaliskiego 7, 85-796 Bydgoszcz, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: międzyplon ścierniskowy, uprawa uproszczona, siew rzutowy, gorczyca, facelia, proso

W aktualnych warunkach produkcji rolnej, charakteryzującej się dominacją zbóż wiechlinowych

w strukturze zasiewów, międzyplony ścierniskowe są istotnym elementem pozwalającym na utrzymanie

bioróżnorodności agrocenoz. Z uwagi na intensyfikację i specjalizację produkcji, ich uprawa jest

ograniczona trudnościami, wynikającymi ze spiętrzenia prac w okresie żniw i opóźnionym zbiorem zbóż, zwłaszcza uprawianych w technologii intensywnej. Uzasadnione wydaje się poszukiwanie

uproszczonych technologii uprawy, umożliwiających zwiększenie areału międzyplonów ścierniskowych.

Celem prezentowanych badań wykonanych w latach 2010-2012 w Stacji Badawczej w Mochełku k. Bydgoszczy było określenie wpływu uprawy uproszczonej i zerowej z zastosowaniem siewu rzutowego

na wzrostu, rozwój i plonowanie roślin w międzyplonie ścierniskowym. Badania polowe

przeprowadzono na glebie płowej, kompleksu żytniego bardzo dobrego. W poszczególnych latach

w lipcu i sierpniu wysiewano w międzyplonie ścierniskowym gorczycę białą ‘Bamberka’, facelię błękitną ‘Anabela’, proso zwyczajne ‘Jagna’ (czynnik I). Oceniano 5 sposobów przygotowania roli i siewu

(czynnik II): A - tradycyjny - orka, doprawienie gleby agregatem uprawowym, siew nasion siewnikiem

rzędowym, B - uproszczony - talerzowanie ścierniska, siew rzutowy nasion, bronowanie, C - uproszczony - talerzowanie ścierniska, siew rzutowy nasion ze zwiększoną o 20% ilością wysiewu,

bronowanie, D - siew rzutowy nasion przed zbiorem pszenicy ozimej, E - siew rzutowy nasion przed

zbiorem pszenicy ozimej ze zwiększoną o 20% ilością wysiewu. Oceniano dynamikę gromadzenia plonu zielonej i suchej masy. Pierwszy pomiar plonu wykonano 4 tygodnie po zakończeniu wschodów roślin

wysiewanych po zbiorze pszenicy ozimej i następne po upływie kolejnych 2 i 4 tygodni.

Warunki pogodowe w trzyletnim okresie badań były niekorzystne dla uprawy międzyplonów

ścierniskowych. Wynikało to z nadmiernie wysokich sum opadów atmosferycznych występujących w lipcu i pierwszej dekadzie sierpnia, które spowodowały opóźnienie zbioru pszenicy ozimej i tym

samym opóźnienie siewu nasion, który w obiektach A, B i C wykonywano w terminie 16-20 sierpnia.

Z powodu opóźnionych żniw słabo rozwijały się też rośliny w obiektach D i E, w których nasiona wysiewano rzutowo w dojrzewającą pszenicę (20 lipca). W konsekwencji obsada gorczycy i facelii

była o 42-55% niższa od zakładanej a proso w trzecim roku badań zostało całkowicie zagłuszone przez

łan pszenicy. Średni w doświadczeniu plon suchej masy w pierwszym, drugim i trzecim terminie pomiaru

wynosił odpowiednio 0,36 t∙ha-1

, 0,81 t∙ha-1

i 1,06 t∙ha-1

. Najwyższe plony końcowe uzyskano stosując

płużną uprawę roli i siew rzędowy, uprawiając w międzyplonie facelię błękitną i gorczycę białą

(odpowiednio 1,93 t∙ha-1

i 1,56 t∙ha-1

). Dla prosa zwyczajnego sposób przygotowania roli i siewu na ogół nie miał istotnego znaczenia dla wytwarzanego plonu. Jednak słaba dynamika wzrostu i rozwoju

tej rośliny uniemożliwiały uzyskanie satysfakcjonującego plonu przy uprawie w międzyplonie

ścierniskowym (średnio 0,18 t∙ha-1

), zwłaszcza w warunkach opóźnionego siewu i niekorzystnych warunków termicznych w okresie wegetacji roślin. Wśród międzyplonów wysiewanych rzutowo w łan

pszenicy ozimej w pierwszym terminie pomiaru najlepiej plonowała gorczyca biała (średnio 0,52 t∙ha-

1). W drugim terminie pomiaru gorczyca i facelia plonowały na jednakowym poziomie (1,20-1,30 t∙ha

-

1) natomiast w trzecim terminie najwyższe plony suchej masy dawała facelia (1,63-1,86 t∙ha

-1). Proso

zwyczajne we wszystkich wariantach uprawy i siewu plonowało istotnie słabiej od pozostałych roślin.

Uproszczenia w uprawie roli i stosowanie siewu rzutowego, pomimo korzystnego wpływu na

wilgotność gleby w warstwie 0-20 cm, wpływało negatywnie na plon zielonej i suchej masy wszystkich badanych roślin, uprawianych w międzyplonie ścierniskowym.


74

PROŚRODOWISKOWE ASPEKTY MIESZANEK ZBOŻOWYCH UPRAWIANYCH

W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM I KONWENCJONALNYM

Kazimierz Klima, Andrzej Lepiarczyk

Katedra Agrotechniki i Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: jęczmień jary, pszenżyto jare, owies, mieszanki zbożowe, erozja wodna, LAI

Wstęp: Jednym z celów rolnictwa ekologicznego jest dbałość o stan środowiska naturalnego.

W praktyce oznacza to dążenie do poprawy jakości powietrza, gleby i wody. Do tej pory tylko

w nielicznych publikacjach przedstawiano wyniki badan nad oddziaływaniem rolnictwa

ekologicznego na środowisko. Stało się to asumptem do wykonania badan nad glebochronną

skutecznością zbóż jarych uprawianych zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego.

Celem badań było określenie wpływu uprawy jęczmienia jarego, pszenżyta jarego i owsa oraz

mieszanek z udziałem tych roślin w systemie ekologicznym i konwencjonalnym na indeks powierzchni

liści LAI oraz masę zmywów powierzchniowych.

Metoda: Przedmiotem badań było dwuczynnikowe doświadczenie polowe realizowane w latach

2013-2016 w Górskiej Stacji Doświadczalnej Katedry Agrotechniki i Ekologii Rolniczej Uniwersytetu

Rolniczego w Krakowie, zlokalizowanej w Czyrnej k. Krynicy (545 m n.p.m.). Czynnikiem pierwszym

były 2 systemy rolnicze: ekologiczny i konwencjonalny. Czynnikiem drugim były siewy czyste 3 zbóż

jarych: jęczmień jary, pszenżyto jare, owies oraz trzy mieszanki zbożowe z udziałem tych roślin.

Pomiary spływu powierzchniowego wykonano za pomocą łapaczy workowych Słupika. Powierzchnię

blaszek liściowych mierzono automatycznym planimetrem LI-COR model 3100 Area Meter. Znając

obsadę pędów na 1 m2 wyliczono indeks powierzchni liści łanu LAI.

Wyniki: Zastosowane nawozy mineralne i pestycydy w systemie konwencjonalnym spowodowały,

że średni plon ziarna zbóż uprawianych w tym systemie był o 18% większy niż w systemie

ekologicznym. Masa zmywów powierzchniowych stwierdzona na stanowiskach z ekologiczną uprawą

zbóż była o 6% większa niż w przypadku zbóż uprawianych zgodnie z zasadami rolnictwa

konwencjonalnego. Średnie roczne ładunki składników nawozowych wynoszonych ze spływem

powierzchniowym ze stanowisk obsianych zbożami uprawianymi zgodnie z zasadami systemu

ekologicznego były 1,8-kroptnie mniejsze niż w przypadku uprawy zbóż w systemie

konwencjonalnym. Indeks powierzchni liści łanu LAI zbóż jarych uprawianych w systemie

ekologicznym był o 12% mniejszy niż w systemie konwencjonalnym. Wartość indeksu LAI

mieszanek był większy niż siewów czystych. Glebochronność mieszanek zbożowych była większa niż

siewów czystych zbóż.


75

EFEKTY UPRAWY MIESZANEK MIĘDZYGATUNKOWYCH W MIĘDZYPLONIE

ŚCIERNISKOWYM PO RZEPAKU OZIMYM W ZMIANOWANIU:

BURAK CUKROWY – PSZENICA OZIMA – RZEPAK OZIMY

Arkadiusz Artyszak

Katedra Agronomii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego


Słowa kluczowe: burak cukrowy, międzyplon ścierniskowy, gorczyca, mieszanki TerraLife

W latach 2013–2016 w Sahryniu (powiat hrubieszowski) prowadzono doświadczenie, w którym

w stanowisku po rzepaku ozimym uprawiano w międzyplonach ścierniskowych gorczycę białą

(odmiana Maryna) oraz pięć mieszanek TerraLife: BetaMaxx, MaisPro TR, N-Fixx, Sola Rigol i Rigol TR. Kontrolę stanowiły samosiewy rzepaku. Jesienią przed przyoraniem określano plon świeżej

i suchej masy części nadziemnej i podziemnej. Największy plon suchej masy części nadziemnej

uzyskano w przypadku mieszanki N-Fixx, a podziemnej MaisPro TR (tabela 1). Wiosną następnego roku wysiewano burak cukrowy. Plon korzeni buraka cukrowego w większości

wariantów doświadczalnych po międzyplonach ścierniskowych nie różnił się istotnie w porównaniu

z kontrolą, był istotnie większy tylko po mieszance BetaMaxx (tabela 2). Zawartość cukru

w korzeniach była zróżnicowana w zależności od międzyplonu. Plon technologiczny cukru z kombinacji po międzyplonach ścierniskowych był zbliżony do wariantu kontrolnego.

Tabela 1. Plonowanie gorczycy białej i mieszanek w międzyplonie ścierniskowym (średnie z lat 2013–2015)

Międzyplon

Plon suchej masy

części nadziemnej,

t ha-1

Plon suchej masy

części podziemnej,

t ha-1

Łączny plon

suchej masy,

t ha-1

Kontrola (samosiewy

rzepaku) 3,53 ab* 0,75 a 4,28 a

Gorczyca biała 3,45 ab 0,90 ab 4,35 a

BetaMaxx 3,70 ab 1,05 ab 4,75 a

MaisPro TR 4,71 bc 1,73 c 6,44 b

N-Fixx 5,17 c 1,00 ab 6,17 b

Sola Rigol 3,25 a 0,99 ab 4,24 a

Rigol TR 3,96 abc 1,21 b 5,17 ab

*te same litery w kolumnach oznaczają brak istotnych różnic przy α = 0,05

Tabela 2. Plonowanie buraka cukrowego po gorczycy białej i mieszankach uprawianych

w międzyplonie ścierniskowym (średnie z lat 2014–2016)

Międzyplon Plon korzeni,

t ha-1

Zawartość cukru w

korzeniach,

%

Plon

technologiczny

cukru, t ha-1

Kontrola (samosiewy rzepaku)

66,6 ab* 19,3 c 11,2 ab

Gorczyca biała 69,2 ab 18,9 ab 11,5 ab

BetaMaxx 71,5 b 19,0 abc 11,8 b

MaisPro TR 67,8 ab 18,7 a 11,0 ab

N-Fixx 62,7 a 19,2 bc 10,5 a

Sola Rigol 64,2 ab 19,1 abc 10,8 ab

Rigol TR 67,2 ab 19,3 c 11,3 ab

*te same litery w kolumnach oznaczają brak istotnych różnic przy α = 0,05


76

PLONOWANIE WYBRANYCH ODMIAN PSZENICY OZIMEJ W PŁODOZMIANACH

Z RÓŻNYM UDZIAŁEM ZBÓŻ W STRUKTURZE ZASIEWÓW

Janusz Smagacz

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy


Słowa kluczowe: pszenica ozima, odmiany, plon ziarna, efektywność ekonomiczna

Zwiększenie udziału zbóż w zasiewach i wynikająca stąd konieczność uprawy ich po sobie

powoduje, że poszczególnym gatunkom trudno jest zapewnić odpowiednie stanowiska. Konsekwencją

tego jest obniżka ich plonowania oraz spadek wydajności całych zmianowań. Wyniki licznych badań

nad zabiegami kompensującymi niekorzystne stanowisko dla zbóż (chemiczna ochrona roślin przed

chwastami, chorobami i szkodnikami, wyższy poziom nawożenia mineralnego, uprawa roli na różną

głębokość, międzyplony) uprawianych w zmianowaniach z dużym ich udziałem wskazują, że zabiegi

te tylko częściowo mogą łagodzić ujemne konsekwencje produkcyjne, jednak nie niwelują ich

całkowicie. W związku z tym podjęto w IUNG-PIB badania dotyczące możliwości zmniejszenia

ujemnego odziaływania niekorzystnego stanowiska dla zbóż poprzez dobór odmian.

Celem przeprowadzonych w latach 2006-2015 badań na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego

była ocena produkcyjności kilkunastu odmian pszenicy ozimej wybranych z różnych grup wartości

technologicznej. Wysiewano je w czterech płodozmianach z różnym udziałem zbóż (50-100%)

w strukturze zasiewów. Założono, że istnieją różnice odmianowe w reakcji tego gatunku na

niekorzystny przedplon, co powinno przyczynić się do zwiększenia efektywności uprawy pszenicy

w stanowiskach po zbożach.

Uzyskane wyniki wskazują, że dobór odmian może być czynnikiem kompensującym uprawę

pszenicy po roślinach kłosowych. Stwierdzono mniejsze spadki w produkcyjności, większą stabilność

plonowania w latach, a otrzymane ziarno charakteryzowało się lepszymi wartościami ocenianych

parametrów jakościowych. Istotnie wyższe plony ziarna niektórych odmian pszenicy ozimej

uprawianych po przedplonach kłosowych wynikają prawdopodobnie z mniejszej ich wrażliwości na

występowanie chorób podstawy źdźbła. Badania potwierdziły tezę, że w uproszczonych

płodozmianach zbożowych można uzyskać stosunkowo duże plony ziarna, jednak w każdym

przypadku mniejsze, niż w poprawnym wielostronnym płodozmianie.


77

RÓŻNORODNOŚĆ CHWASTÓW W UPRAWIE JĘCZMIENIA JAREGO

W ZALEŻNOŚCI OD NAWOŻENIA

Irena Suwara, Agnieszka Ciesielska, Anna Tymińska, Dariusz Gozdowski

Wydział Rolnictwa i Biologii, Katedra Agronomii, SGGW w Warszawie


Słowa kluczowe: jęczmień jary, różnorodność chwastów, nawożenie

Nawożenie organiczne i stosowanie wielogatunkowych zmianowań z wykorzystaniem roślin

bobowatych, które wiążą azot atmosferyczny, pozwala na poprawę jakości gleby, a szczególnie na

zwiększenie zawartości materii organicznej i wpływa korzystnie na różnorodność biologiczną.

Celem prezentowanych badań była ocena wpływu systemu nawożenia stosowanego w dwóch

wieloletnich statycznych doświadczeniach polowych założonych w 1955 roku w RZD SGGW

„Chylice” w Jaktorowie na czarnej ziemi o składzie granulometrycznym gliny lekkiej na

zachwaszczenie jęczmienia jarego uprawianego w siewie czystym i z wsiewką koniczyny czerwonej,

w którym nie stosowano lub stosowano herbicydy.

Badania przeprowadzono w 2015 roku. W obydwu doświadczeniach porównywano następujące

obiekty nawozowe: nawożenie mineralne (NPK), nawożenie obornikiem (OB), nawożenie mineralno-

organiczne (½ NPK + ½ OB), kontrola bez nawożenia.

Zachwaszczenie łanu (skład gatunkowy, liczbę i suchą masę chwastów) oznaczano w dwóch

terminach: w fazie krzewienia i przed zbiorem jęczmienia jarego.

Otrzymane wyniki wskazują, że o zachwaszczeniu jęczmienia jarego decyduje zarówno wsiewka

koniczyny czerwonej, jak i system nawożenia. Agrofitocenozę jęczmienia jarego kształtowało 35

gatunków chwastów. Dominującymi gatunkami były Chenopodium album, Galinsoga parviflora oraz

Setaria viridis. Największą różnorodność gatunkową stwierdzono na obiekcie nienawożonym.

Jęczmień jary z wsiewką koniczyny charakteryzował się większym zachwaszczeniem na początku

wegetacji niż jęczmień bez wsiewki. Przed zbiorem stwierdzono, że wsiewka koniczyny czerwonej

i nawożenie obornikiem ogranicza liczbę i suchą masę chwastów a zwiększa różnorodność gatunkową

w porównaniu do jęczmienia uprawianego bez wsiewki. Ponadto w jęczmieniu jarym z wsiewką,

nawożonym wyłącznie mineralnie zanotowano największą liczbę i suchą masę chwastów

w porównaniu do pozostałych obiektów. Uprawa koniczyny czerwonej jako wsiewki ograniczała liczbę

chwastów w czasie wegetacji jęczmienia jarego niezależnie od stosowania herbicydów. Zabiegi

herbicydowe miały większe znaczenie w ograniczaniu liczby i suchej masy chwastów w jęczmieniu

jarym uprawianym bez koniczyny czerwonej.

Największą liczbę i suchą masę chwastów zanotowano w łanie jęczmienia jarego w siewie czystym

na obiekcie nienawożonym od 60 lat.


78

OCENA EFEKTÓW PRODUKCYJNYCH STOSOWANIA HYDROŻELU W UPRAWIE BOBIKU

Jerzy Księżak, Monika Antoniak, Jolanta Kaźmierczak

Zakład Uprawy Roślin Pastewnych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa-PIB Puławy


Słowa kluczowe: bobik, hydrożel, plon nasion, zawartość białka

Spośród roślin strączkowych bobik wyróżnia się dużym potencjałem plonowania. Jest on

jednocześnie bardzo wrażliwy na niedobory wody, w szczególności w okresie kiełkowania, gdyż ilość

pobranej w tym czasie wody stanowi od 170% do 250% masy nasion. Ważne znaczenie w przypadku

tego gatunku ma także dobre zaopatrzenie w wodę w fazach późniejszych, a w szczególności w okresie

od 20 dni przed kwitnieniem do 10 dni po kwitnieniu i wynosi od 120 do140 mm. Niedobór wody

w tym okresie powoduje zrzucanie zawiązków pąków kwiatowych i kwiatów, a w konsekwencji

zmniejszenie liczby strąków i ich nieregularne rozmieszczenie na części owocującej. Ponadto następuje

zmniejszenie liczby strąków na roślinie i obniżenie masy nasion, co prowadzi do spadku plonu.

W warunkach niedoboru wody może nastąpić również zmniejszenie wartości pokarmowej,

w nasionach łubinu może gromadzić się więcej alkaloidów.

Celem badań była ocena wpływu hydrożelu na wzrost, rozwój, plonowanie i jakość nasion bobiku.

Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2014-2016 r w RZD Grabów i Błonie -Topola

w układzie podbloków skrzyżowanych, w 4 powtórzeniach. W doświadczeniu oceniano

TerrahydrogelAqua (usieciowany polimer akrylowy, potasowy) w następujących dawkach: kontrola -

bez hydrożelu, 10, 20 i 30 (kg·ha-1

). Obsada bobiku (Grabów – Granit, Błonie - Albus) wynosiła 70

szt·m-2

. Wielkość poletka przy założeniu i do zbioru wynosiła 100,0 m2. Doświadczenie w Grabowie

przeprowadzono na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego, a w Błoniu pszennego bardzo dobrego,

kl. III a. Siew wykonywano na przełomie marca i kwietnia. W celu odchwaszczenia bobiku stosowano

Stomp 330 EC w dawce 3,5 l/ha. Zbiór bobiku wykonywano w fazie dojrzałości pełnej w pierwszej

dekadzie sierpnia.

Na poziom plonowania bobiku w obu rejonach prowadzenia doświadczeń znaczący wpływ miał

rejon uprawy, przebieg warunków atmosferycznych w okresie wegetacji oraz zastosowany hydrożel.

Średnio za trzy lata lepiej plonował bobik w środkowo-wschodniej części kraju (Grabów) niż

w środkowej (Błonie). W pierwszym roku w obu rejonach zanotowano znacznie większe plony niż

w dwu następnych. Spowodowane to było głównie korzystniejszym przebiegiem warunków

atmosferycznych w czerwcu i lipcu. Ponadto w roku 2015 lipcu i sierpniu panowały wysokie

temperatury powietrza co dodatkowo pogarszało warunki dla plonowania roślin. Zanotowano większe

plony nasion pod wpływem hydrożelu w stosunku do kontroli bez stosowania środka poprawiającego

stan uwilgotnienia gleby. Natomiast zwiększenie dawki z 10 kg/ha do 30 kg/ha wpływało korzystnie

na plon nasion w obu rejonach w roku wilgotnym (w Błoniu także w suchym 2016), a w pozostałe lata

nie miło istotnego wpływu na poziom plonowania. Zastosowanie hydrożelu miało stosunkowo mały

wpływ na ilość gromadzonego białka, tłuszczu, włókna, popiołu oraz fosforu i potasu. Zanotowano

jedynie większa ilość białka w roku 2015. Zmiany w architekturze roślin bobiku pod wpływem

zastosowanego hydrożelu były stosunkowo małe. Niewiele zmieniała się wielkość nasion i liczba

nasion w strąku oraz liczba strąków na roślinie po zastosowaniu zwiększonych dawek hydrożelu.

Ponadto stosunkowo mały był również wpływ hydrożelu na wysokość osadzenia pierwszego strąka,

wysokość roślin oraz długość części owocującej.


79

WPŁYW ZABIEGÓW PRZYGOTOWUJĄCYCH GLEBĘ I MATERIAŁ SIEWNY NA

WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU NASION SOI (Glycine max (L.) Merr.)

Maciej Kazek, Anna Wenda-Piesik

Katedra Podstaw Produkcji Roślinnej i Doświadczalnictwa,

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im Jana i Jędrzeja Śniadeckich,, ul. Kordeckiego 20E, 85-225 Bydgoszcz,


Słowa kluczowe: soja, plon nasion, inokulacja, agrohydrożel, konwencjonalna soja, odmiana

Światowa produkcja nasion soi w skali rocznej wynosi około 340 milionów ton (2016 r.) z czego

około 80% produkują Stany Zjednoczone, Brazylia i Argentyna. W Europie soja uprawiana jest w 22

krajach, w tym we wszystkich sąsiadujących z Polską. Jak się szacuje, aktualnie powierzchnia uprawy

konwencjonalnej soi (Glycinia max) w Polsce wynosi 5-6 tys. ha. Małe zainteresowanie polskich

rolników uprawą soi wynika przede wszystkim z niedostatecznej wiedzy na temat wymagań

agrotechnicznych tej rośliny. Jak wykazuje doświadczenie polskich gospodarstw, które obecnie

zajmują się uprawą soi, plon na poziomie 22-25 dt·ha-1

, przy obecnych kosztach produkcji i cenach

skupu, gwarantuje opłacalność tej uprawy. Uprawa soi przynosi wiele korzyści. Soja jest źródłem

wysokowartościowego białka roślinnego (33-45%) i oleju (18-22%) bogatego w pożądane

nienasycone kwasy tłuszczowe, te cechy powodują, że soja jest jedną z najcenniejszych roślin

uprawnych. Dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi Bradyrhizobium soja pozostawia bardzo

dobre stanowisko pod uprawę innych roślin w kolejnych sezonach wegetacyjnych. W sytuacji bardzo

ograniczonego zmianowania, co jest bardzo niekorzystnym zjawiskiem współczesnego rolnictwa

w naszym kraju, wprowadzenie soi do płodozmianu może przyczynić się do poprawy stanu gleby oraz

stanu fitosanitarnego pól.

Celem naukowym przeprowadzonego doświadczenia jest zbadanie wpływu zabiegów

poprawiających wzrost i rozwój soi. Badaniami objęto następujące czynniki: agrohydrożel, inokulację

i doboru odmiany na wielkość plonu i jakość nasion soi. Badania nad doskonaleniem agrotechniki soi

przeprowadzono w sezonie wegetacji (kwiecień – październik) 2015 i 2016 roku w oparciu

o doświadczenia ścisłe polowe i wazonowe. Polowe doświadczenia prowadzono w dwóch miejscach,

tj. w Stacji Doświadczalnej Wydziału Rolnictwa i Biotechnologii UTP w Bydgoszczy w Mochełku

oraz na polach doświadczalnych PW lechpol sp z o.o. w Grocholinie. Ponadto, doświadczenie

wazonowe wykonano w gospodarstwie rolnym w Chlebnie. W Mochełku zastosowano jeden czynnik –

odmianę (16 odmian konwencjonalnych) pochodzące z hodowli polskich i zagranicznych. Nasiona soi

zostały bezpośrednio przed siewem zaszczepione inokulum HiStick. W Grocholinie ścisłe

doświadczenie polowe było trzy czynnikowe: I. Agrohydrożel lub jego brak, II. Rodzaj inokulanta, III.

Odmiana soi (16 odmian). Agrohydrożel zastosowano pod dwa bloki doświadczalne. Przed siewem

nasiona soi w zależności od kombinacji zaszczepiono inokulantami: HiStick, Biofor, Biofixin S.

W trakcie wegetacji na poletkach doświadczalnych w Mochełku i Grocholinie wykonano następujące

obserwacje i pomiary: obsada po wschodach i do zbioru, wysokość osadzenia 1 strąka, wysokość

roślin, liczba brodawek korzeniowych na podstawie analizy korzeni, liczba strąków na roślinie, liczba

rozgałęzień na roślinie, liczba nasion w strąku, plon nasion, MTN, wilgotność nasion do zbioru,

zawartość białka i tłuszczu. Doświadczenie wazonowe prowadzone było w warunkach

kontrolowanych, w tunelu foliowym. W badaniach zastosowano dwa czynniki o charakterze stałym.

Pierwszym był agrohydrożel lub jego bark, a drugim rodzaj inokulanta (3 warianty + kontrola). Plon

nasion soi był zróżnicowany między miejscem badań i badanymi czynnikami, zawierał się w granicach

2-7 t·ha-1

. Najwyżej plonowały odmiany ˈPetrinaˈ, ˈAmarokˈ i ˈMerlinˈ. Zaobserwowano znaczący

wpływ badanych zabiegów na strukturę plonu i jakość nasion.


80

PRODUKCYJNOŚĆ I JAKOŚĆ BIOMASY WIERZBY JAKO SUROWCA

ENERGETYCZNEGO

Józef Tworkowski, Mariusz J. Stolarski, Stefan Szczukowski, Michał Krzyżaniak

Katedra Hodowli Roślin i Nasiennictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Słowa kluczowe: wierzba krzewiasta, plon biomasy, cechy morfologiczne, wartość energetyczna

Praca oparta jest na wynikach kontynuowanego doświadczenia, założonego w 2009 roku, na glebie

mułowo-murszowej wytworzonej z gytii wapiennej na podłożu ilastym, klasy bonitacyjnej IVb,

w którym wysadzono cztery gatunki wierzby krzewiastej w obsadzie 10 tys. roślin na 1 ha. W roku

2012 dokonano pierwszego, zaś w 2016r. drugiego zbioru 4-letnich pędów.

W drugiej rotacji zdecydowanie najwyższy plon biomasy drzewnej, wynoszący prawie 130 ton

suchej masy z 1 ha , czyli około 32, 5 t ha-1

rok-1

wydała Salix wiminalis UWM 006 (zarejestrowana

aktualnie jako odmiana Żubr). Salix alba UWM 075wydała 17,89 a Salix alba v. chermesina UP tylko

6,01, zaś Salix pentederana UP zaledwie 3,9 t s.m. ha-1 rok

-1.

W czasie 8-letniego użytkowania doświadczenia tylko u Salix wiminalis UWM 006 nie stwierdzono

żadnych ubytków roślin, natomiast u pozostałych gatunków wypadło od 7,5% u Salix alba UWM

0075aż do 77,5% u Salix pentederana UP. Pomimo najwyższej obsady roślin u Salix wiminalis UWM

006 wytworzyła ona najwięcej (8,4) pędów na roślinie , które obok Salix alba UWM 075 były

najwyższe (8,6m) i zdecydowanie najgrubsze (63mm).

Biomasa Salix wiminalis UWM 006 w okresie zbioru miała wilgotność 50,5% i istotnie najniższą

zawartość popiołu (1,07%). Ciepło spalania oznaczono na 19,7 MJkg-1

s.m, zawartość węgla 53,24%

s.m oraz najwyższą (6,31% s.m.) zawartość wodoru.

Salix wiminalis UWM 006 jest zdecydowanie preferowaną do stosowania w uprawie w zagęszczeniu

ok. 10 tys. sztuk na 1 ha w czteroletnim cyklu zbioru. Nie wykazały takiej przydatności w warunkach

badań Salix pentederana UP ani Salix alba v. chermesina UP.


81

WARTOŚĆ TECHNOLOGICZNA OGŁAWIANYCH I ODLIŚCIANYCH KORZENI

BURAKA CUKROWEGO W ZALEŻNOŚCI OD TERMINU ZBIORU I SPOSOBU

PRZECHOWYWANIA

Agnieszka Różańska, Zdzisław Wyszyński

Katedra Agronomii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego


Słowa kluczowe: burak cukrowy, odliścianie korzeni buraka, plon korzeni, wartość technologiczna korzeni, zbiór,

przechowywanie

Zbiór jest końcowym, ale jednocześnie bardzo istotnym i trudnym etapem uprawy buraka cukrowego decydującym o wielkości i jakości plonu korzeni. Źle wykonany powoduje, że korzenie są

ogłowione zbyt nisko lub za wysoko. W każdym z tych przypadków oznacza to straty. Korzeń

przegłowiony (obcięty zbyt nisko) pozostawia na polu cenną pod względem zawartości cukru część surowca (10–20% masy plonu przy obniżeniu strefy cięcia o 1–2 cm poniżej szyki buraka). Odliścianie

to technika zbioru polegająca na ograniczeniu strat masy poprzez pozostawienie główki buraka

nienaruszonej, oczyszczonej jedynie z liści. Dzięki takiemu zabiegowi zwiększa się plon korzeni oraz

cukru, ale większy jest również udział melasotworów, szczególnie azotu α-aminowego, utrudniających krystalizację cukru. Odliścianie jest techniką zbioru zapoczątkowaną w Stanach Zjednoczonych, ale

dość powszechną także w krajach europejskich takich jak Niemcy czy Francja. Pierwsze próby

podejmowane są również w Polsce. Na pryzmie uwodnione i zmacerowane pozostałości z ogławiania buraków są ogniskiem rozwoju procesów gnilnych, co nie ma miejsca w przypadku korzeni buraków

odliścianych.

Celem badań było porównanie wpływu sposobu zbioru buraków cukrowych poprzez ogławianie

i odliścianie na wielkość i jakość plonu korzeni oraz analiza zmian w masie i jakości korzeni buraków ogłowianych i odliścianych w trakcie przechowywania.

W latach 2015-2016 przeprowadzono badania na plantacji produkcyjnej buraka cukrowego

w miejscowości Bogucin (woj. lubelskie), na której założono ścisłe dwuczynnikowe doświadczenie polowe. Czynnikami doświadczenia były: sposób zbioru korzeni w którym porównywano ogławianie

tradycyjne z odliścianiem buraków przez pozbawianie ich jedynie liści bez ubytku szyjki buraka oraz

termin zbioru występujący na trzech poziomach. Oceniano następujące cechy: plon korzeni i liści buraków cukrowych, wartość technologiczną korzeni (zawartość cukru, azotu α-aminowego oraz

jonów Na+ i K

+) w trakcie każdego terminu zbioru i po przechowywaniu oraz ubytki w plonie korzeni

po przechowywaniu. Przechowywano tylko korzenie z ostatniego, trzeciego terminu zbioru

Plon korzeni buraków odliścianych średnio dla terminów zbioru w pierwszym roku badań był większy od plonu korzeni buraków ogławianych o 5.0%, natomiast w drugim roku o 8,0%, a za dwa

lata badań o 6,5%. Plon liści natomiast w przypadku buraków odliścianych był mniejszy o 13,0%

w porównaniu z burakami ogławianymi. W drugim roku różnica ta wynosiła 19,0%, a za dwa lata 16,0%. Zarówno w pierwszym jak i drugim roku badań średnia zawartość cukru w korzeniach buraków

odliścianych była niższa o odpowiednio 0,12 i 0,19% (wartości bezwzględne). Odmiennie prezentuje

się sytuacja w przypadku zawartości azotu α-aminowego oraz jonów Na+ i K

+. W jednym i drugim

roku badań odnotowano wyższą zawartość ww. pierwiastków w korzeniach buraków odliścianych

odpowiednio o 5,0, 4,0 i 12,0% w pierwszym o 12,0, 2,0 i 0,8% a w drugim roku badań

w porównaniu z korzeniami buraków ogłowionych,.

Wpływ przechowywania na spadek masy korzeni buraków ogławianych i odliścianych był różny w poszczególnych latach badań. W pierwszym roku odnotowano spadek masy korzeni buraków

ogławianych o 3,2%, natomiast korzeni buraków odliścianych o 1,6%. W drugim roku natomiast straty

te wynosiły dla korzeni buraków ogławianych i odliścianych odpowiednio 2,0 oraz 2,6%. Średnia zawartość cukru w przechowywanych korzeniach buraków odliścianych zarówno w pierwszym jak

i drugim roku badań była niższa o 0.19% (wartości bezwzględne) w porównaniu z korzeniami buraków

ogławianych. Wskazuje to na podobne straty cukru w korzeniach buraków odliścianych i ogławianych

w trakcie przechowywania.


82

ODDZIAŁYWANIE NAWOŻENIA DOLISTNEGO NAWOZAMI

MAKRO- I MIKROELEMENTOWYMI NA PLONOWANIE KILKU ODMIAN

ZIEMNIAKA W WARUNKACH PODKARPACIA

Bernadetta Bienia1, Barbara Sawicka

2, Barbara Krochmal-Marczak

1

1 Zakład Produkcji i Bezpieczeństwa Żywności, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie

ul. Dmochowskiego 12, 38-400 Krosno, e-mail: [email protected] 2 Katedra Technologii Produkcji Roślinnej i Towaroznawstwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin

Słowa kluczowe: ziemniak, nawożenie dolistne, odmiany, plon ogólny i handlowy

Jednym z elementów stosowanych w nowoczesnej agrotechnice ziemniaka jest nawożenie dolistne,

mające coraz większe znaczenie, m.in. w sytuacji niekorzystnych warunków pogodowych w okresie

wegetacji roślin. Nawozy dolistne mogą wpływać na zwiększenie plonu i skład chemiczny bulw. Celem

badań było określenie wpływu nawozów dolistnych z zawartością makro- i mikroelementów, stosowanych

w formie chelatów, na produktywność kilku odmian ziemniaka. Badania oparto na 3-letnim doświadczeniu

polowym przeprowadzonym w Haczowie (woj. podkarpackie), na glebie brunatnej, o lekko kwaśnym

odczynie. Eksperyment założono metodą losowanych podbloków, gdzie czynnikami I rzędu były nawozy

dolistne: Fortis Zn Mn + Fortis Aminotop (A), Fortis B Mo + Ferti Agro (B), Fortis Zn Mn + Fortis B Mo

(C) i obiekt kontrolny (0) bez nawożenia dolistnego, zaś czynnikami drugiego rzędu były odmiany

ziemniaka z różnych klas wczesności (Viviana, Vineta, Jelly, Agnes). Doświadczenie przeprowadzono

zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej. Jesienią zastosowano nawożenie obornikiem w dawce 25 t.ha

-

1 oraz nawożenie fosforowo-potasowe w ilości: 80 kg N, 44 kg P i 124 kg K

.ha

-1. Materiał sadzeniakowy

w stopniu C/A wysadzano w trzeciej dekadzie kwietnia, w rozstawie 70 x 38 cm. Nawozy dolistne

stosowano zgodnie z zaleceniami producentów, począwszy od trzeciej dekady maja (faza BBCH 29) aż do

do początku tworzenia owoców (faza BBCH 71). Zbiór bulw wykonano w okresie dojrzałości technicznej,

w trzeciej dekadzie sierpnia (odmiany bardzo wczesne i wczesne) i w drugiej dekadzie września (odmiany

średnio wczesne i średnio późne). Podczas zbioru oznaczono plon ogólny i handlowy bulw. Uzyskane

wyniki badań poddano analizie wariancji (ANOVA) oraz przeprowadzono wielokrotne testy t-Tukey'a.

Testy porównań wielokrotnych t-Tukey'a umożliwiły szczegółowe analizy porównawcze średnich, poprzez

wyodrębnianie jednorodnych statystycznie grup średnich (grupy homogeniczne) oraz wyznaczanie tzw.

najmniejszych istotnych różnic średnich, które przy testach Tukey'a oznaczane są przez HSD (Tukey's

Honest Significant Difference). Przyjęto poziom istotności α=0,05. Aplikacja nawożenia dolistnego

różnicowała istotnie plon ogólny bulw. Najwyższy przyrost plonu, pod wpływem tego zabiegu, nastąpił po

zastosowaniu kombinacji nawozów Fortis Duotop Zn Mn + Fortis Aminotop. Kolejnymi aplikacjami, które

spowodowały istotne zwiększenie plonu były: Fortis Duotop Zn Mn + Fortis B Mo, zaś najniższy przyrost

plonu zaobserwowano w przypadku stosowania nawozów Fortis B Mo + Ferti Agro. Stosowanie nawożenia

dolistnego wywarło istotny, dodatni wpływ na udział bulw handlowych w plonie ogólnym. W największym

stopniu na wartość tej cechy wpłynęła kombinacja nawozów Fortis Duotop Zn Mn + Fortis Aminotop,

następnie Fortis Duotop Zn Mn + Fortis B Mo oraz Fortis B Mo + Ferti Agro. Cechy genetyczne badanych

odmian decydowały w największym stopniu o masie plonu bulw. Badane odmiany, pod względem

wielkości tej cechy, można uszeregować następująco: Vineta > Viviana > Jelly > Agnes. Najplenniejszą

okazała się odmiana Vineta, zaś najmniej plenną − Agnes. Spośród badanych odmian Vineta wytworzyła

największą masę bulw handlowych, zaś odmiana Agnes − najmniejszą. Odmiany Jelly i Viviana okazały się

homogeniczne, pod względem wartości tej cechy. Aplikacja dolistna nawozów, wszystkich kombinacji,

przyczyniła się do zwiększenia plonu ogólnego i handlowego bulw. Reakcja odmian na zastosowane

nawożenie była zróżnicowana. Odmiana Vineta była najplenniejsza, gdyż wytworzyła największą masę

i plon bulw handlowych, zaś odmiana Agnes uzyskała najmniejszy plon handlowy. Stosowanie nawozów

dolistnych w warunkach Podkarpacia daje szansę na uzyskiwanie wysokich plonów bulw.


83

PORÓWNANIE PLONOWANIA, CIEPŁA SPALANIA WARTOŚCI OPAŁOWEJ

ŚLAZOWCA PENSYLWAŃSKIEGO (SIDA HERMAPHRODITA ) Z MISKANTEM

OLBRZYMIM (MISCANTHUS X GIGANTEUS) UPRAWIANYCH NA TERENIE PODLASIA

Andrzej Borusiewicz, Janusz Lisowski, Henryk Porwisiak

Katedra Agronomii, Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży

ul. Studencka 19, 18-400 Łomża, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: ślazowiec pensylwański, miskantus, plon biomasy, wartość energetyczna.

Od roku 2006 prowadzone jest doświadczenie z uprawą ślazowca pensylwańskiego (Sida

hermaphrodita) oraz miskantusem olbrzymim (Miskantusa giganteus), na poletkach należących do

Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łomży (53°10'N 22°05'E). Doświadczenie było przeprowadzone na

glebie płowej właściwej wytworzonej z piasków zwałowych zaliczanej do kompleksu żytniego

dobrego, klasy bonitacyjnej IV a o odczynie kwaśnym (pH = 4,1). Celem badań było porównanie

plonowania, ciepła spalania i wartości opałowej dwóch roślin energetycznych ślazowca

pensylwańskiego (Sida hermaphrodita ) z miskantusem olbrzymim (Miscanthus x giganteus)

uprawianych na terenie Podlasia w pięciu kolejnych latach uprawy (2011-2015). W każdym roku

doświadczenia stosowano wiosną taką samą dawkę nawożenia mineralnego NPK (80-50-70 kg ∙ ha-1

)

pod każdą roślinę. Zbiór roślin przeprowadzano w końcu listopada lub na początku grudnia. Pomiary

na ciepło spalania i wartość energetyczną wykonano w Energa, Elektrownie w Ostrołęce SA

Laboratorium Badań Chemicznych, Pracowni Badań Paliw.

Plon suchej masy ślazowca pensylwańskiego był istotnie wyższy i bardziej stabilny od plonu

miskantusa. Przeciętny plon suchej masy tego gatunku wynosił 17,9 t ∙ ha -1, a miskantusa 11,74 t ∙ ha

-

1. Badane gatunki różniły się zawartością wody w roślinach w fazie zbioru. Najwyższy plon suchej

masy ślazowca pensylwańskiego uzyskano w roku 2014 – 18,9 t ∙ ha -1

, natomiast miskantusa w roku

2013 – 12,3 t ∙ ha -1

. Miskantus charakteryzował się niższym o 11% uwodnieniem tkanek. Obydwa

gatunki najniżej plonowały w 2015 r. Był to rok o niesprzyjających warunkach wilgotnościowych,

pogłębiającej się suszy wiosennej i ograniczonych opadach w okresie największych przyrostów masy

roślin. Ciepło spalania ślazowca pensylwańskiego wyniosło 17722 kJ ∙ kg-1

, natomiast ciepło spalania

miskantusa było większe o 1244 kJ ∙ kg-1

.


84

WPŁYW CZYNNIKÓW AGRO-ŚRODOWISKOWYCH NA RÓŻNORODNOŚĆ

ZACHWASZCZENIA PSZENIC POPULACYJNYCH I MIESZAŃCOWYCH

Jan Buczek, Wacław Jarecki, Renata Tobiasz-Salach, Dorota Bobrecka-Jamro

Katedra Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rzeszowski,

Ul. Zelwerowicza 4, 35-601 Rzeszów, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: pszenica ozima, intensywność technologii produkcji, stan zachwaszczenia, czynniki glebowo-klimatyczne

Obecnie zarówno w kraju, jak i za granicą poszukuje się odmian pszenicy odznaczających się

stabilnością plonowania oraz konkurencyjnością do chwastów, niezależnie od niekorzystnych

warunków środowiskowych czy nawet agrotechnicznych. Pomimo, że obecnie bardziej popularne są

pszenica zwyczajna i twarda czy starsze formy jak pszenica orkiszowa i samopsza, wzrasta

w niektórych krajach europejskich, zainteresowanie uprawą i wykorzystaniem pszenicy mieszańcowej.

Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 2013–2015 na terenie Zakładów

Doświadczalnych Oceny Odmian w Dukli i Lublińcu (południowo-wschodnia Polska) o zmiennych

warunkach klimatycznych i glebowych, które przyjęto jako pierwszy czynnik doświadczenia. Badania

zlokalizowano na glebach brunatnej wyługowanej (Dukla) i płowej lessowej (Lubliniec)

klasyfikowanych według WRB jako Haplic Cambisol i Haplic Luvisol. Eksperymenty przeprowadzono

w układzie split-plot, w 4 powtórzeniach. Powierzchnia pojedynczego poletka do zbioru wynosiła 16

m2.

Czynnikiem drugim doświadczeń była intensywność technologii produkcji: ekstensywna (E),

niskonakładowa (LI), średnionakładowa (MI), wysokonakładowa (HI). Zastosowane technologie

różniły się dawkami nawożenia NPK oraz chemiczną ochroną roślin.

Trzeci badany czynnik stanowiły cztery odmiany pszenicy ozimej, w tym dwie odmiany

populacyjne Batuta i Bogatka (hodowca Danko Hodowla Roślin sp. z o.o., Polska) oraz dwie odmiany

mieszańcowe Hybred i Hymack (hodowca Saaten-Union GmbH, Francja). W latach badań pszenicę

wysiewano w trzeciej dekadzie września, w ilości 400 nasion.m

-2 (odmiany populacyjne) i 220

nasion.m

-2 (odmiany hybrydowe).

Oceny zachwaszczenia dokonano przed zbiorem pszenicy metodą botaniczno-wagową na losowo

wybranych powierzchniach 2 × 0,5 m2 na każdym poletku. Oznaczono liczbę i skład gatunkowy

chwastów, oddzielnie dla gatunków krótkotrwałych i wieloletnich oraz powietrznie suchą masę. Oceny

skuteczności technologii produkcji w ograniczeniu zachwaszczenia w odmianach pszenicy dokonano

wyrażając w procentach liczbę zniszczonych chwastów dominujących w stosunku do technologii

ekstensywnej.

Uzyskane wyniki poddano trójczynnikowej analizie wariancji według modelu split-plot. Istotność

różnic pomiędzy wartościami oznaczono testem Tukeya, przy poziomie istotności p < 0,05.

Zmniejszenie ilościowych wskaźników zachwaszczenia w pszenicy, w porównaniu do technologii

ekstensywnej, powodowały nakładowe technologie produkcji. Dla technologii nisko-

i średnionakładowej uzyskano podobne ograniczenie zachwaszczenia. Wyższy potencjał

konkurencyjny do chwastów stwierdzono dla odmian mieszańcowych pszenicy Hybred i Hymack niż

populacyjnych Batuta i Bogatka. Najwyższe zmniejszenie zachwaszczenia gatunkami dominującymi

dla technologii nakładowych stwierdzono dla mieszańcowej odmiany Hymack (59,0–90,0%),

a najniższe dla populacyjnej Batuta (47,0–85,0%). W zasiewach pszenicy dominowały, lecz w różnych

proporcjach chwasty krótkotrwałe Chenopodium album, Apera spica-venti i Galium aparine oraz

wieloletnie Cirsium arvense i Convolvulus arvensis, a stopień zachwaszczenia odmian podlegał

zróżnicowaniu w wyniku zmiennych warunków glebowych i klimatycznych.


85

ZACHWASZCZENIE ŁANU WYBRANYCH ODMIAN OZIMEJ PSZENICY

MIESZAŃCOWEJ

Jan Buczek, Ewa Szpunar-Krok, Marta Jańczak-Pieniążek, Dorota Bobrecka-Jamro



Słowa kluczowe: pszenica mieszańcowa, stan i stopień zachwaszczenia łanu

Wpływ na zachwaszczenie łanów zbóż ma wiele czynników agrotechnicznych, w tym rodzaj oraz

liczba przeprowadzonych uprawek mechanicznych, nawożenie obornikiem, płodozmian, gatunek

uprawny, zagęszczenie roślin w łanie i wysokość roślin. Postęp biologiczny pozwala wprowadzać do

praktyki rolniczej nowe odmiany zbóż, które między innymi wykazują dużą zdolność konkurencyjną

w stosunku do chwastów.

Rezultaty badań nad odmianami pszenicy wykazały, że zdolności takie uwarunkowane są

kombinacją wielu cech, na które poza właściwościami genotypu (kąt nachylenia liści, wczesny wigor,

wysokość roślin, krzewistość) wpływają również warunki siedliskowe.

Ścisłe jednoczynnikowe doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2013–2015 na polu Stacji

Doświadczalnej Oceny Odmian w Przecławiu (50o11’ N, 21

o29’ E) koło Mielca.

Przedmiotem eksperymentu założonego metodą split-plot, w czterech powtórzeniach, były 3

mieszańcowe odmiany pszenicy ozimej Hystar, Hyfi i Hybery. Nasiona do siewu pochodziły z firmy

nasiennej Saaten-Union Polska Sp. z oo. Na obiektach doświadczenia stosowano standardową

technologię uprawy pszenicy. Oceny zachwaszczenia dokonano przed zbiorem pszenicy metodą

botaniczno-wagową, oznaczając liczbę i skład gatunkowy chwastów oraz ich powietrznie suchą masę.

Uzyskane wyniki poddano analizie wariancji, a istotność różnic pomiędzy wartościami oznaczono

testem Tukeya, przy poziomie istotności p < 0,05.

W zasiewach pszenicy ozimej wystąpiły 22 gatunki chwastów, z przewagą taksonów

krótkotrwałych jarych i zimujących. Najliczniej rosły Chenopodium album, Galium aparine i Apera

spica–venti, a z gatunków wieloletnich Cirsium arvense. Gatunki te w całości zbiorowiska stanowiły

średnio 63,7%. Również gatunkami licznie występującymi były: Matricaria maritima ssp. inodora,

Stellaria media i Convolvulus arvensis. Wyższy udział gatunków nitrofilnych Galium aparine

i Cirsium arvense w zachwaszczeniu badanych odmian pszenicy może być spowodowany ich niższą

tolerancją wobec powszechnie stosowanych herbicydów.

Zachwaszczeniu chwastami krótkotrwałymi bardziej ulegały odmiany Hystar i Hybery. Liczebność

chwastów wieloletnich była większa w przypadku odmiany Hystar w odniesieniu do Hyfi i Hybery.

Średnio mniejszą liczbę chwastów ogółem (64,0 szt.m

-2)

stwierdzono w odmianie mieszańcowej Hyfi,

a największą (78,3 szt.m

-2)

na obiektach z odmianą Hystar. Odmiana Hyfi w odniesieniu do

pozostałych odmian charakteryzowała się najmniejszą masą chwastów ogółem (46,0 g.m

-2), w tym

zarówno taksonów krótkotrwałych i wieloletnich.

Większa konkurencyjność wobec chwastów odmiany Hyfi w porównaniu do pozostałych odmian

wynika, co obserwowano w trakcie wegetacji, z większej dynamiki jej wzrostu i zdolności krzewienia

się. Te cechy odmian pszenicy jako podstawowe oraz wyższy stosunek powierzchni liściowej do

jednostki powierzchni gleby (indeks LAI) podawane są m.in. jako decydujące o ich konkurencji

w stosunku do chwastów. Ponadto różnice odmianowe pszenicy w zdolnościach hamowania wzrostu

i rozwoju niektórych gatunków chwastów mogą również wynikać z ich właściwości allelopatycznych.


86

WSKAŹNIKI WYMIANY GAZOWEJ SOI

1Grzegorz Dzienis,

1Jacek Olszewski,

2Agnieszka Pszczółkowska,

2Adam Okorski

1Ośrodek Dydaktyczno-Doświadczalny UWM w Olsztynie

2Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej UWM w Olsztynie, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: soja, fotosynteza, transpiracja, chlorofil

Soja jest rośliną tolerującą okresowe niedobory wody, to jednak jej nawadnianie a zwłaszcza

nawadnianie z niewielką zawartością ditlenku węgla może korzystnie wpłynąć na przebieg wzrostu

i rozwoju roślin. Ponadto wprowadzenie do roślin soi wody wraz z ditlenkiem węgla może przyczynić

się do zoptymalizowania zagospodarowania nadmiaru CO2 w atmosferze.

Biorąc pod uwagę powyższe przeprowadzono 2 serie badań z soją, traktowaną wodą z ditlenkiem

węgla. W trakcie wegetacji przeprowadzono pomiary wskaźników wymiany gazowej (fotosynteza,

transpiracja) oraz badano poziom chlorofilu a i b (indeks zieloności liścia). Wstępne wyniki badań

pokazują dodatni wpływ zastosowania ditlenku węgla na mierzone wskaźniki fizjologiczne.


87

WPŁYW UPROSZCZONYCH SYSTEMÓW UPRAWY ROLI NA KONCENTRACJĘ

I ZASOBY WĘGLA ORGANICZNEGO W GLEBIE ORAZ PLONOWANIE ROŚLIN

Paweł Frąckiewicz, Stanisław Lenart

Katedra Agronomii; Wydział Rolnictwa i Biologii;

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, ul. Nowoursynowska 159, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: siew bezpośredni, uprawa bezpłużna, materia organiczna gleby, plonowanie roślin

Jakość gleby definiuje się obecnie nie tylko jako jej zdolność do utrzymania produkcji biologicznej

w obrębie pola produkcyjnego, ale także jako zdolność do utrzymania optymalnych cech różnych

elementów środowiska, takich jak jakość wody, powietrza, naturalnej bioróżnorodności, zawartość

glebowej materii organicznej i składników pokarmowych oraz pozytywny wpływ na zdrowie roślin,

ludzi i zwierząt. Jednym z powodów występowania lub nasilania się degradacji gleby jest tradycyjna,

płużna uprawa roli oraz brak dopływu dostatecznej ilości i jakości materii organicznej do gleby, która

w pełni rekompensowałaby jej straty powodowane ciągłą mineralizacją. Zubożenie gleby pod

względem zawartości węgla organicznego może w sposób wielokierunkowy przyczyniać się do

pogorszenia jej jakości, a tym samym obniżenia plonowania roślin uprawnych. Konieczne staje się

zatem poszukiwanie uproszczonych systemów uprawy roli, które w mniejszym stopniu oddziaływują

destrukcyjnie na strukturę gleby, przez co lepiej chronią materię organiczną przed szybką

mineralizacją. Jednocześnie systemy te nie powinny wykazywać ujemnego wpływu na funkcję

produkcyjną gleby.

Celem badań była ocena wpływu systemów uprawy roli na koncentrację i zasoby węgla

organicznego w glebie oraz plonowanie roślin uprawnych. Badania prowadzono w latach 2014-2016,

a ich podstawę stanowiło długotrwałe doświadczenie w Chylicach, w którym porównywane są

następujące systemy uprawy roli: od 1975 roku – system płużny i siew bezpośredni (uprawa zerowa)

oraz od 2011 roku dwa dodatkowe systemy kombinowane: uprawa bezpłużna po siewie bezpośrednim

oraz uprawa bezpłużna po uprawie płużnej. Doświadczenie zlokalizowano na czarnej ziemi właściwej,

wytworzonej z gliny zwałowej lekkiej pylastej odgórnie spiaszczonej.

Na podstawie zebranych wyników badań wykazano, że uproszczona (bezorkowa) uprawa roli

chroni zasoby węgla organicznego w glebie. Może być sposobem zwiększenia zawartości materii

organicznej w glebie, jednak w dłuższej perspektywie czasowej mniej efektywnym od siewu

bezpośredniego. Jednocześnie udowodniono, że uproszczone systemy uprawy roli, niezależnie od

wariantu i czasu stosowania, nie wpływają negatywnie na produkcyjną funkcję czarnej ziemi

właściwej.


88

ZACHWASZCZENIE PSZENICY OZIMEJ W ZALEŻNOŚCI OD SYSTEMU UPRAWY

ROLI I PRZEDPLONU

Dorota Gawęda



Słowa kluczowe: pszenica ozima, przedplon, system uprawy, liczba i powietrznie sucha masa chwastów, skład gatunkowy,

stałość występowania chwastów

Eksperyment polowy przeprowadzono w Gospodarstwie Doświadczalnym w Uhrusku w latach

2014-2016, na rędzinie mieszanej o składzie granulometrycznym gliny piaszczystej, zaliczanej do

kompleksu żytniego bardzo dobrego. Doświadczenie z pszenicą ozimą (odmiana Astoria) założono

metodą bloków losowanych w 3 powtórzeniach. Uwzględniono dwa czynniki badawcze: 1. system

uprawy roli: uprawa płużna i uprawa bezpłużna oraz 2. następstwo pszenicy ozimej: przedplon soja

i przedplon rzepak ozimy. W systemie płużnym po przedplonie soi wykonano: wysiew nawozów NPK,

orkę przedsiewną, bronowanie, siew ziarna i bronowanie posiewne; wiosną: bronowanie, wysiew N tuż

po ruszeniu wegetacji, bronowanie, wysiew N w fazie strzelania w źdźbło. W systemie bezpłużnym po

zbiorze soi wykonano: bronowanie, wysiew nawozów NPK, uprawę agregatem ścierniskowym: gruber

+ wał rurowy w miejsce orki, siew ziarna i bronowanie posiewne; wiosną zastosowano analogiczne

zabiegi jak w systemie płużnym. Po zbiorze rzepaku ozimego wykonano dodatkowo podorywkę

w systemie płużnym, a w systemie bezpłużnym uprawę agregatem ścierniskowym: gruber + wał

rurowy zamiast podorywki. Dalsze zabiegi były analogiczne jak w stanowisku po soi. Zachwaszczenie

łanu pszenicy ozimej oznaczono metodą botaniczno-wagową w początkach fazy strzelania w źdźbło

(31 w skali BBCH). Ocena polegała na oznaczeniu składu botanicznego, liczby i powietrznie suchej

masy chwastów. Powierzchnię badawczą wyznaczono ramką o wymiarach 1 m x 0,5 m, w dwóch

wybranych losowo punktach każdego poletka. Wyniki uzyskane w latach 2014-2016 opracowano

statystycznie metodą analizy wariancji, a istotność różnic oszacowano za pomocą testu Tukeya na

poziomie α = 0.05. Stopnie stałości fitosocjologicznej przyjęto za Braun-Blanquetem [1964]

i wyliczono na podstawie 3-letniej analizy zachwaszczenia pszenicy. Na wszystkich obiektach

doświadczenia najliczniej występującymi gatunkami chwastów były: Viola arvensis, Veronica

arvensis, Anagallis arvensis i Cirsium arvense. Największą stałością występowania na wszystkich

obiektach (V stopień stałości fitosocjologicznej) charakteryzowały się Cirsium arvense i Viola

arvensis. W łanie pszenicy wysiewanej po rzepaku ozimym stwierdzono istotnie wyższą liczbę

i powietrznie sucha masę chwastów w porównaniu do występującej po przedplonie soi, odpowiednio

o 55,6 i 70,4%. W stanowisku po rzepaku ozimym zaobserwowano również bogatszy skład

florystyczny chwastów, wzrost liczebności gatunków dominujących oraz stałości występowania

większości chwastów. W warunkach bezpłużnej uprawy roli względem obiektu z tradycyjną uprawą

płużną stwierdzono wyższą o 39,4% liczbę chwastów i o 68,2% ich powietrznie sucha masę oraz

bogatszy skład florystyczny chwastów. Na poletkach z uprawą bezorkową zanotowano również wzrost

liczebności gatunków dominujących oraz stałości występowania: Capsella bursa-pastoris, Galium

aparine, Lamium purpureum i Sonchus asper.

Braun-Blanquet J., 1964. Pflanzensoziologie. Grundzüge der Vegetationskunde 3, Aufl. Springer-

Verlag, Wien-New York: ss. 865.


89

WPŁYW ZABIEGÓW PRATOTECHNICZNYCH NA ILOŚĆ WYBRANYCH GATUNKÓW

TRAW, ICH PARAMETRY BIOMETRYCZNE I PLONOWANIE RUNI

Beata Grygierzec, Barbara Janus, Kamila Musiał

Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie,

al. A. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: zabiegi pratotechniczne, trawy, cechy biometryczne, plonowanie

Wprowadzenie do nauk rolniczych nieinwazyjnych metod pomiaru roślin pozwala zwiększyć ilość

uzyskanych informacji o ich właściwościach i reakcjach na zróżnicowane warunki siedliska oraz

wykonywane zabiegi pratotechniczne. Pomiędzy plonem oraz cechami biometrycznymi występują

istotne zależności. Dotychczasowe badania dotyczące tych zagadnień skupiają się na uprawach jedno

lub dwugatunkowych. Zbiorowiska wielogatunkowe stanowią większą trudność w przeprowadzeniu

tego typu analiz.

Stąd też celem pracy było określenie wpływu zabiegów pratotechnicznych na wybrane trawy

(kupkówkę pospolitą, wyczyńca łąkowego, wiechlinę łąkową, tymotkę łąkową), ich parametry

biometryczne (masę, długość jednej rośliny, powierzchnię rośliny, ilość liści i powierzchnię liści na

jednej roślinie) oraz plonowanie wielogatunkowej runi.

Badania realizowano w Prusach koło Krakowa na terenie Stacji Doświadczalnej Instytutu Produkcji

Roślinnej Uniwersytetu Rolniczego, w latach 2014-2016. Doświadczenie prowadzono w układzie

losowanych bloków w trzech powtórzeniach.

Obiektami doświadczalnymi było wielogatunkowe zbiorowisko roślinne zespołu Arrhenatheretum

elatioris dactylitosum, uprzednio zagospodarowane metodą podsiewu. Dodatkowo przed założeniem

doświadczenia glebę połowy obiektów zwapnowano. Do podsiewu użyto następujących mieszanek: MI

– kupkówka pospolita i koniczyna biała, MII – tymotka łąkowa i koniczyna biała oraz MIII – koniczyna

biała. W doświadczeniu na obiektach MI i MII stosowano nawożenie N100P45K80, natomiast na

obiektach MIII – N60P45K80. Ruń w sezonie wegetacyjnym użytkowano 2-krotnie – kośnie, w fazie pełni

kłoszenia kupkówki pospolitej i wyczyńca łąkowego.

Zastosowane zabiegi pratotechniczne wpłynęły znacząco na ilość wybranych gatunków traw, ich

cechy biometryczne oraz plonowanie runi. Najbardziej licznym udziałem odznaczała się kupkówka

pospolita (29%), w obiektach gdzie stosowano mieszankę MI, wapnowanie i nawożenie N100P45K80.

Następnie w dużej ilości wystąpił wyczyniec łąkowy, pomimo tego, iż nie był komponentem żadnej

zastosowanej do podsiewu mieszanki. W dalszej kolejności, ale w podobnej ilości wystąpiły wiechlina

łąkowa oraz tymotka łąkowa, odpowiednio 16 i 14%.

W obiektach kontrolnych kupkówka pospolita cechowała się około 2-krotnie mniejszą masą

pojedynczej rośliny, niższą o ponad 27% powierzchnią całej rośliny i o 21% powierzchnią liści,

mniejszą o około 16% długością rośliny oraz mniejszą o 1-2 ilością liści, w porównaniu do roślin

z obiektów podsiewanych mieszanką MI, wapnowanych i nawożonych N100P45K80. Z kolei wyczyniec

łąkowy w obiektach kontrolnych charakteryzował się 1,2-krotnie mniejszą masą pojedynczej rośliny,

niższą o około 23% powierzchnią całej rośliny i o 16% powierzchnią liści, mniejszą o ponad 12%

długością pojedynczej rośliny, niż w obiektach podsiewanych mieszanką MII oraz nawożonych

N100P45K80.

W runi obiektów podsiewanych stwierdzono wyższe plony suchej masy (2,51-6,27 t ∙ ha-1

),

w odniesieniu do runi kontrolnej (bez podsiewu i bez nawożenia).


90

OCENA BIORÓŻNORODNOŚCI ZBIOROWISKA CHWASTÓW W ŁANIE PSZENICY

TWARDEJ (TRITICUM DURUM DESF.) UPRAWIANEJ PO RÓŻNYCH PRZEDPLONACH

NA GLEBIE LESSOWEJ ŚRODKOWEJ LUBELSZCZYZNY

Elżbieta Harasim, Marian Wesołowski, Cezary Andrzej Kwiatkowski



Słowa kluczowe: pszenica ozima, przedplon, bioróżnorodność

Odpowiedni dobór przedplonów dla pszenicy ozimej jest jednym z czynników warunkujących jej

wysokie plonowanie. Może również wpływać ograniczająco lub stymulująco na bioróżnorodność

roślin uprawnych i dzikich. Celem przeprowadzonych badań była ocena bioróżnorodności zbiorowiska

chwastów w łanie pszenicy twardej uprawianej po dwóch przedplonach: po pszenicy jarej i rzepaku

jarym.

Eksperyment polowy przeprowadzono w latach 2015-2016 w GD Czesławice, koło Nałęczowa,

należącym do Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Doświadczenie założono na glebie płowej

typowej (spiaszczonej), zaliczanej do klasy II bonitacyjnej i kompleksu pszennego dobrego. Gleba

odznaczała się odczynem obojętnym, wysoką zawartością potasu (24,8 mg K2O na 100 g gleby),

wysoką magnezu (8,2 mg Mg na 100 g gleby) i bardzo wysoką fosforu (57,5 mg P2O5 na 100 g gleby).

Doświadczenie założono metodą bloków losowanych (split-plot), w 3 powtórzeniach, o wielkości

poletka do zbioru 15 m2. Schemat uwzględniał następujące czynniki: I. Ochrona przeciwko wyleganiu,

a. retardant Antywylegacz Płynny 675 SL (2 l ha-1) b. brak retardanta; II. Przedplon: pszenica jara

i rzepak jary.

Uprawę roli przeprowadzono zgodnie z ogólnie przyjętymi zaleceniami agrotechnicznymi. Nawozy

fosforowe w formie superfosfatu potrójnego granulowanego (46% N) i potasowe w formie 60% soli

potasowej wysiano jesienią przed siewem pszenicy twardej w dawce: 100 kg K2O ha-1

i 80 kg P2O5 ha-

1. Nawożenie azotem w ilości 180 kg ha

-1 (saletra amonowa 34%) zastosowano wiosną w trzech

dawkach (50% w fazie krzewienia, 30% w fazie strzelania w źdźbło, 20% w fazie kłoszenia).

W doświadczeniu zastosowano następujące chemiczne środki ochrony roślin: Huzar Active 387 OD - 1

l ha-1

, Yamato 303 SE - 1,65 l ha-1

, Optan 183 SE -1,5 l ha-1 oraz Wirtuoz 520 EC - 1 l ha

-1.

Na podstawie uzyskanych wyników badań wykazano, iż przedplonem wpływającym na wzrost

zachwaszczenia w uprawie pszenicy twardej był rzepak jary, po którym odnotowano większy

procentowy udział chwastów oraz bogatszy skład gatunkowy niż w po pszenicy jarej. Na obiektach

chronionych retardantem, wykazano większą liczebność i masę chwastów w stanowisku po rzepaku

jarym, natomiast po pszenicy jarej odnotowano wzrost liczby chwastów ale o mniejszej powietrznie

suchej masie, w porównaniu do poletek bez retardanta.

Na podstawie wskaźnika stałości fitosocjologicznej chwastów w łanie pszenicy twardej można

stwierdzić, iż wpływ czynników doświadczenia na składniki agrocenozy był podobny na obiektach bez

reatardanta, jak i z jego aplikacją. Najsilniej zachwaszczały łan pszenicy po pszenicy jarej (IV stopień)

2 gatunki: Chenopodium album i Viola arvensis, zaś po rzepaku jarym: Chenopodium album

i Echinochloa crus-galli. Częstymi składnikami zachwaszczenia były taksony notowane w III stopniu

stałości. Zaliczono do nich gatunki notowane w co najmniej 40% obserwacji. Na poletkach po pszenicy

jarej były to: Veronica arvensis i Chenopodium album, Na obiektach po rzepaku jarym: Viola arvensis,

Avena fatua i Matricaria maritima. Najmniej uciążliwymi chwastami były gatunki luźno związane

z omawianą agrocenozą, czyli notowane w I lub II stopniu stałości fitosocjologicznej. Zachwaszczały

one co najwyżej jedynie 20% badanych obiektów.


91

RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA EKOSYSTEMÓW ROLNICZYCH

Marta Jańczak-Pieniążek, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro



Słowa kluczowe: różnorodność biologiczna, agroekosystemy,

Różnorodność biologiczna oznacza zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących

na Ziemi, w ekosystemach oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią. W przypadku

ekosystemów rolniczych różnorodność biologiczną tworzą zarówno rośliny uprawne jak i dziko

rosnące.

Zagrożeniem dla bioróżnorodności w agroekosystemach jest intensyfikacja rolnictwa z którą

związana jest niewielka liczba gatunków uprawianych roślin. Obecnie w strukturze zasiewów w Polsce

dominują zboża, głównie pszenica ozima i kukurydza oraz rzepak ozimy. Uprawa niewielkiej liczby

gatunków roślin prowadzi do zachwiania równowagi mikrobiologicznej w glebie, degradacji

i zanikania siedlisk cennych przyrodniczo, zanieczyszczenia wód oraz erozji gleb.

Dla zachowania właściwej równowagi oraz bioróżnorodności agroekosystemów istotne jest

występowanie różnych gatunków chwastów, które towarzyszą każdemu gatunkowi rośliny uprawnej,

co korzystnie wpływa na wiele procesów (zapylanie, naturalna ochrona roślin itp.). Obecność

chwastów przyczynia się również do ograniczenia działania erozji wodnej i wietrznej gleby oraz

zmniejszenia stopnia przemieszczania się składników pokarmowych do głębszych warstw gleby.

W tym celu niezbędne jest stosowanie prawidłowego i dobrze zaplanowanego płodozmianu, który

powinien charakteryzować się różnorodnością gatunków roślin, w tym z rodziny bobowatych, a także

udziałem wsiewek i innych międzyplonów oraz roślin jarych jak i ozimych w strukturze zasiewu.

Poprawie różnorodności biologicznej sprzyja także uprawa dawnych gatunków i odmian roślin, do

których zalicza się m. in.: stare formy pszenicy orkisz, samopszy i płaskurki oraz proso, żyto kszycę,

owies szorstki, lniankę siewną, soczewicę jadalną. Gatunki te charakteryzują się: mniejszymi

wymaganiami agrotechnicznymi, lepszym przystosowaniem do lokalnych warunków, większą

odpornością na choroby oraz małą zawodnością plonowania. Wiele z nich polecanych jest także do

uprawy w rolnictwie ekologicznym. Ten alternatywny dla rolnictwa konwencjonalnego sposób

gospodarowania zapewnia biologiczną samoregulację agroekosystemu ze względu na stosowanie

zmianowania, które wyklucza istnienie monokultur w uprawach. Podstawą rolnictwa ekologicznego

jest również stosowanie naturalnego nawożenia, co pozwala na poprawę aktywności biologicznej gleb

i związanego z tym zwiększenia zawartości materii organicznej, biomasy oraz aktywności

drobnoustrojów i enzymów glebowych.

W ekosystemach rolniczych cenne są również elementy krajobrazu nieużytkowane rolniczo, do

których zaliczyć można: miedze, zarośla, zakrzaczenia, zadrzewienia śródpolne, oczka wodne tworzące

tzw. wyspy środowiskowe. Elementy te stanowią ostoję dla wielu gatunków roślin i zwierząt oraz

korzystnie oddziałują na kształtowanie mikroklimatu, przepływ pierwiastków i różnorodność

biologiczną.

Obecne dużym zagrożeniem dla bioróżnorodności ekosystemów rolniczych jest ekspansja

gatunków inwazyjnych m.in. barszczu Sosnowskiego czy nawłoci kanadyjskiej, których skutkiem

może być zmiana składu gatunkowego zbiorowiska i całkowita eliminacja roślin rodzimych.

Działalność rolnicza mająca duży wpływ na zachowanie bioróżnorodności powinna być poparta

dobrymi praktykami rolniczymi uwzględniającymi podniesienie poziomu wiedzy o zrównoważonym

rolnictwie oraz o jego wpływie na środowisko.


92

REAKCJA SOI NA ZRÓŻNICOWANE NAWOŻENIE AZOTEM

Wacław Jarecki, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro



Słowa kluczowe: soja, nawożenie azotem, elementy struktury plonu, plon, skład chemiczny nasion

Ścisłe doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2012-2014 w Stacji Doświadczalnej Oceny

Odmian w Przecławiu. Rośliną testową była soja odmiany Aldana. Czynnikami doświadczenia były

dawki azotu: 0, 30, 60, 30+30 kg ha-1

. Pojedyncze dawki azotu (30 i 60 kg ha-1

) zastosowano

przedsiewnie, zaś dawkę dzieloną (30+30 kg ha-1

) przedsiewnie oraz pogłównie w fazie początku

pąkowania (55 BBCH). Zabiegi agrotechniczne przeprowadzono zgodnie z metodyką Centralnego

Ośrodka Badań Roślin Uprawnych - Słupia Wielka. Nasiona siewne zaprawiono zaprawą Vitavax 200

FS, a szczepionkę bakteryjną - Nitragina (Biofood s.c. Wałcz) zastosowano w dniu siewu. Nawozy

fosforowo – potasowe zastosowano w ilości 30 P kg/ha (superfosfat) i 100 K kg/ha (sól potasowa).

Powierzchnia poletka do zbioru wynosiła 16.5 m². Przedplonem soi była pszenica ozima. Norma

wysiewu wyniosła 80 nasion na m², rozstawa rzędów 21.4 cm, zaś głębokość siewu 3 cm. Siew

wykonano w pierwszej dekadzie maja. Do zwalczania chwastów bezpośrednio po siewie zastosowano

Afalon Dyspersyjny 450 SC (linuron) w dawce 1.5 dm3 ha

-1. Szkodników i chorób nie zwalczano.

Pomiar zieloności liści - (SPAD dokonano miernikiem 502 P Konica Minolta. Pomiary SPAD

wykonano na 30 liściach, w fazach pąkowania (65 BBCH), kwitnienia (69 BBCH) i rozwoju strąków

(75 BBCH).

Gleba pod doświadczeniem wykazywała odczyn obojętny. Zawartość próchnicy była średnia, zaś

Nmin niska. Zasobność gleby w Mg była wysoka, zaś w P i K średnia lub wysoka. Zawartość

mikroelementów była średnia lub wysoka. Warunki pogodowe podano według Stacji Doświadczalnej

Oceny Odmian w Przecławiu. W latach badań najniższe opady deszczu odnotowano w 2012 r. Były

one jednak równomiernie rozłożone, co korzystnie wpłynęło na plonowanie soi. Wysokie opady

odnotowano w maju i czerwcu 2013 r., oraz maju, lipcu i sierpniu 2014 r. W 2012 r. miesięczne

temperatury powietrza były wyższe od średniej wieloletniej. Najniższe miesięczne temperatury

w okresie wegetacji soi odnotowano w 2014 r.

Skład chemiczny nasion oznaczono w laboratorium Wydziału Biologiczno-Rolniczego

Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Nawożenie azotem istotnie zróżnicowało plon nasion soi. Jednorazowe zastosowanie dawki 30 i 60

kg ha-1

zwiększyło plon nasion odpowiednio o 0.63 i 0.67 t ha-1

w porównaniu do kontroli. Najwyższą

zwyżkę plonu, o 1.21 t ha-1

uzyskano po zastosowaniu azotu w dwóch dawkach (30+30 kg ha-1

).

Najmniejszą liczbą strąków i MTN charakteryzowały się rośliny z kontroli (bez nawożenia azotem).

Użycie azotu w dwóch dawkach wpłynęło na wzrost indeksu SPAD w fazach 69 i 75 BBCH.

Wykazano także, że indeks SPAD był zróżnicowany w latach badań. Wysokie dawki azotu zwiększyły

zawartość w nasionach białka ogólnego, zaś obniżyły tłuszczu surowego oraz wpłynęły na istotne

zmniejszenie zawartości w nasionach włókna i popiołu w porównaniu do kontroli. Najwyższą

zawartość białka ogólnego uzyskano w 2012 r., zaś tłuszczu surowego w 2014 r. Nawożenie azotem

nie wpłynęło na koncentrację makroelementów, natomiast zwiększyło zawartość żelaza (Fe)

a zmniejszyło miedzi (Cu) w odniesieniu do kontroli. Największą zawartość manganu (Mn)

w nasionach uzyskano na kontroli, zaś cynku (Zn) na obiektach z wyższymi dawkami azotu. Zawartość

makroelementów i mikroelementów w nasionach była istotnie zróżnicowana w latach badań.


93

REAKCJA RZEPAKU OZIMEGO NA OPÓŹNIONY TERMIN SIEWU NASION

Wacław Jarecki, Renata Tobiasz - Salach, Dorota Bobrecka-Jamro



Słowa kluczowe: rzepak ozimy, termin siewu, elementy struktury plonu, plon, skład chemiczny nasion

Termin siewu rzepaku ozimego jest ważnym elementem agrotechniki, uzależnionym od warunków

klimatycznych występujących w danym rejonie. W wyniku zmian klimatu w rejonie prowadzonych

badań, wskazuje się na możliwość opóźnienia siewu rzepaku do drugiej dekady września.

W sezonach 2013/2014-2015/2016 przeprowadzono ścisłe doświadczenie polowe z rzepakiem

ozimym. Zlokalizowane zostało w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian w Skołoszowie (φ =

49o53 ,́ λ = 22

o44´). Był to eksperyment dwuczynnikowy (split-plot), przeprowadzony w czterech

powtórzeniach. Pierwszym badanym czynnikiem: (A) był termin siewu nasion (optymalny,

opóźniony). Drugim czynnikiem: (B) była odmiana (Monolit, Arsenal F1). Siew rzepaku ozimego

przeprowadzono w terminie: optymalnym (30.08.2013 r., 29.08.2014 r., 31.08.2015 r.) lub opóźnionym

(13.09.2013 r., 15.09.2014 r., 14.09.2015 r.).

Odmiana Monolit jest jedną z najwyżej plonujących odmian populacyjnych w Polsce. Odmianę

mieszańcową Arsenal F1 charakteryzuje szybki rozwój w okresie jesiennym, co jest cechą przydatną

w warunkach opóźnionego siewu.

Doświadczenie przeprowadzono na glebie lessowej. Była to gleba ciężka, należąca do kompleksu

pszennego bardzo dobrego, klasy bonitacyjnej II. Odczyn gleby był lekko kwaśny lub obojętny.

Zasobność gleby w przyswajalny fosfor była wysoka lub bardzo wysoka, w potas średnia lub wysoka,

zaś w magnez wysoka lub bardzo wysoka.

W okresie jesiennej wegetacji warunki pogodowe były korzystne, co zapewniło prawidłowy rozwój

roślin przed zimą. Wysokie opady deszczu odnotowano w lipcu każdego roku w porównaniu od

średniej wieloletniej. Temperatury powietrza była zróżnicowane w latach badań, przy czym sprzyjały

wegetacji i dobremu przezimowaniu roślin. Średnie temperatury listopada i grudnia były wyższe od

danych wieloletnich, co korzystnie wpłynęło na jesienną wegetację roślin.

Przeprowadzone badania wykazały, że wysiew nasion w terminie opóźnionym wpłynął na skrócenie

okresu wegetacji roślin, ale nie zróżnicował plonu nasion. Stwierdzono, że optymalny termin siewu

zwiększył obsadę roślin przed zbiorem, zaś opóźniony termin siewu skutkował zwiększeniem liczby

nasion w łuszczynie. Odmiana Arsenal F1 wydała większy plon nasion o 0.87 t∙ha-1

w porównaniu do

odmiany Monolit.

Opóźniony termin siewu zwiększył zawartość w nasionach włókna i cynku (Zn) a zmniejszył

zawartość białka, fosforu (P) i potasu (K) w porównaniu do terminu optymalnego. Odmiana Arsenal F1

zawierała w nasionach istotnie więcej białka niż odmiana Monolit. Wielkość i jakość plonu nasion były

istotnie zróżnicowane w latach badań. Interakcji pomiędzy czynnikami doświadczenia nie

udowodniono statystycznie.

Podsumowując, należy stwierdzić, że w rejonie prowadzenia badań opóźniony termin siewu

rzepaku ozimego nie wywarł istotnego wpływu na wielkość plonu nasion. Wpłynął jednak na

zmniejszenie zawartości w nasionach białka, fosforu i potasu a wzrost włókna i cynku. Wykazano

dodatkowo istotną zmienność wielkości i jakości plonu nasion pomiędzy odmianami oraz w latach

badań.


94

WPŁYW TECHNOLOGII STRIP-TILL NA WYSTĘPOWANIE DŻDŻOWNIC W GLEBIE

Iwona Jaskulska, Dariusz Jaskulski, Marek Różniak

Katedra Podstaw Produkcji Roślinnej i Doświadczalnictwa, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy

Ul. Ks. Kordeckiego 20C, 85-225 Bydgoszcz, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: uprawa pasowa, dżdżownice, właściwości gleby, pszenica ozima, rzepak ozimy

Istotą technologii strip-till jest jednoczesna uprawa roli, przedsiewna aplikacja nawozów

mineralnych oraz siew nasion. Brak ingerencji w glebę w okresie od zbioru przedplonu do siewu

rośliny następczej, spulchnianie tylko 1/3 powierzchni gleby i ponad 75% resztek pożniwnych na

powierzchni pola stwarzają dobre warunki do rozwoju i aktywności mikroorganizmów, a także

mezofauny.

Założono, że uprawa roślin ozimych w technologii strip-till zwiększy obecność dżdżownic

w glebie, a ich liczebność będzie narastać wraz z wydłużaniem okresu stosowania tej technologii.

Celem badań było określenie wpływu technologii strip-till, zastosowanej w agrotechnice rzepaku

ozimego i pszenicy ozimej uprawianej w krótkotrwałej monokulturze, na występowanie dżdżownic

w glebie.

W latach 2013-2016 wykonano dwa jednoczynnikowe doświadczenia polowe. W pierwszym,

dwuletnim, rzepak ozimy uprawiano w technologii strip-till i tradycyjnie po wykonaniu płużnej

uprawy roli, nawożenia przedsiewnego oraz siewu rzędowego. W pierwszym roku przedplonem była

pszenica ozima, a w drugim jęczmień ozimy. Doświadczenie drugie, statyczne, polegało na

porównaniu technologii strip-till z płużną oraz cało powierzchniową bezpłużną uprawą roli

w agrotechnice pszenicy ozimej w trzyletniej monokulturze. W obu doświadczeniach w każdym roku

po zbiorze plonu określono liczbę dżdżownic w trzech miejscach na każdym poletku. Jednostkę

pomiarową stanowiła wierzchnia warstwa gleby o miąższości 15 cm i powierzchni 1 m2. Wyniki

opracowano statystycznie poddając je analizie wariancji, oceniając istotność oddziaływania czynnika

testem F, a następnie zróżnicowanie międzyobiektowe testem post hoc Tukeya przy poziomie

istotności p = 0,05.

W doświadczeniu pierwszym liczba dżdżownic po zbiorze rzepaku uprawianego w technologii

strip-till w stanowisku po pszenicy ozimej była o 23% większa niż w glebie uprawianej płużnie.

W drugim roku różnica ta była jeszcze większa i wyniosła ponad 50%. W doświadczeniu z pszenicą

ozimą uprawianej w monokulturze już po pierwszym roku liczebność dżdżownic w stosunku do

obiektu z płużną uprawą roli zwiększyła się o 31%, a w porównaniu z glebą uprawianą bezpłużnie

o 14%. Różnice te były istotne statystycznie. Trzyletnie stosowanie poszczególnych technologii

podstawowej uprawy roli, nawożenia przedsiewnego i siewu na tym samym obiekcie spowodowało

bardzo duże zróżnicowanie liczby dżdżownic w wierzchniej warstwie gleby. W glebie uprawianej

pasowo z jednoczesnym nawożeniem i siewem liczba dżdżownic po trzech latach była o blisko 1,5-

raza większa niż na obiekcie uprawianym bezpłużnie i około 3,5-razy większa niż w glebie uprawianej

płużnie.

Technologia pasowej uprawy roli z jednoczesną aplikacją przedsiewnej dawki nawozów

mineralnych i siewem spowodowała istotne zwiększenie liczby dżdżownic w wierzchniej warstwie

gleby w porównaniu z klasyczną uprawą płużną zarówno w stanowisku po rzepaku ozimym, jak

i pszenicy ozimej. Korzystne oddziaływanie technologii strip-till w porównaniu z uprawą płużną i cało

powierzchniową bezpłużną na liczebność dżdżownic w glebie spod monokultury pszenicy ozimej

nasilało się w kolejnych latach jej trwania.


95

PLONOWANIE PSZENŻYTA JAREGO W WARUNKACH ZMIENNEGO UDZIAŁU ZBÓŻ

W STRUKTURZE ZASIEWÓW I TECHNOLOGII PRODUKCJI

Bogusława Jaśkiewicz

Zakład Uprawy Roślin Zbożowych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy


Słowa kluczowe: udział zbóż w strukturze zasiewów, plonowanie, pszenżyto jare, technologie produkcji

Pszenżyto jare w roku 2015 w Polsce było uprawiane na powierzchni 214 tys. ha. Stanowi to około

3% powierzchni zasiewów pszenżyta ogółem. Analizując znaczenie gospodarcze pszenżyta jarego, na

podkreślenie zasługuje fakt, że ma ono mniejsze wymagania glebowe niż pszenica i jęczmień jary.

Związane jest to z większą tolerancją tego gatunku na niskie pH gleby, co sprzyja rozszerzaniu jego

uprawy. W uprawie pszenżyta jarego ważne jest określenie optymalnej intensywności technologii

produkcji dostosowanej do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych. W ostatnich latach wzrasta

udział zbóż w strukturze zasiewów. Jednym ze sposobów przeciwdziałania spadkowi wydajności zbóż

jest stosowanie technologii uprawy zapewniającej roślinom optymalne warunki do wzrostu i rozwoju.

Zakłada się, że odmiany pszenżyta jarego w warunkach zwiększającego się udziału zbóż

w strukturze zasiewów będą w odmienny sposób reagować na technologie produkcji.

Celem badań określenie wpływu intensywności produkcji na plonowanie odmian pszenżyta jarego

w warunkach 50 i 75% udziału zbóż w strukturze zasiewów oraz monokultury zbożowej (tabela).

Badania przeprowadzono w latach 2012 i 2016 w SD IUNG _ PIB w Osinach (51

o15

’ N, 22

o18

’E) na

glebie zaliczanej do kompleksu pszennego dobrego, klasy bonitacyjnej IIIa i IIIb.

Pierwszym czynnikiem doświadczenia była technologia produkcji – integrowana i intensywna.

Czynnikiem drugiego rzędu były odmiany pszenżyta jarego – Legalo i Nagano.

Na poziom plonowania miał wpływ rok prowadzenia badań, technologie produkcji i odmiany

pszenżyta. W roku 2012 przy 50% udziale zbóż w strukturze zasiewów plon ziarna pszenżyta

w warunkach intensywnej technologii produkcji był wyższy o 21,0% w stosunku do technologii

integrowanej i od 11,0% do 20,0% do obu technologii produkcji w roku 2016. W warunkach mniejszej

ilości opadów w czerwcu w roku 2016 w stosunku do wielolecia, pszenżyto jare plonowało podobnie

przy obu technologiach produkcji.

W warunkach monokultury zbożowej i intensywnej technologii produkcji w roku 2012 uzyskano

o 0,76 t.ha

-1 wyższe plony ziarna niż przy technologii integrowanej.

Najwyższy plon ziarna pszenżyta ozimego uzyskano przy 50% udziale zbóż w strukturze, natomiast

najniższy w warunkach monokultury zbożowej. Przy zastosowanych technologiach produkcji wyżej

plonowała odmiana Nagano.

Tabela. Plon ziarna odmian pszenżyta jarego w zależności od technologii produkcji przy 50%, 75%

i 100% udziale zbóż w strukturze zasiewów

Technologia produkcji

Udział zbóż w strukturze zasiewów (%)

50 75 100

Legalo Nagano Legalo Nagano Legalo Nagano

Integrowana 6,82 b 7,08 a 6,06 b 6,23 ab 5,83 b 5,95 ab

Intensywna 7,12 a 7,10 a 6,35 a 6,39 a 6,26 a 6,32 a

a, b - istotność α <0,05


96

ZMIANY W ZAWARTOŚCI CHLOROFILU W JĘCZMIENIU JARYM POD WPŁYWEM

DZIAŁANIA HERBICYDÓW I BIOSTYMULATORÓW

Renata Kieloch, Mariusz Kucharski

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy,

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli, ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: stres herbicydowy, uszkodzenia, biostymulator, pigment fotosyntetyczny, jęczmień jary

Zawartość chlorofilu jest jednym z podstawowych parametrów świadczących o stanie

fizjologicznym roślin. Jest ona kształtowana przez warunki siedliskowe oraz zabiegi agrotechniczne.

Stosowanie herbicydów jest istotnym elementem w produkcji roślinnej, ponieważ zapobiega stratom

w plonach wynikających z konkurencji ze strony chwastów. Z drugiej strony herbicydy mogą stanowić

czynnik stresowy dla rośliny uprawnej, powodując zakłócenia w przebiegu jej procesów życiowych,

a w konsekwencji uszkodzenia i straty w plonach. Z tego względu poszukuje się metod mających na

celu złagodzenie stresu wywołanego przez herbicydy. Jednym z rozwiązań mogą być biostymulatory,

które poprzez intensyfikację procesów metabolicznych w roślinie podnoszą jej odporność na warunki

stresowe i/lub zwiększają zdolność do regeneracji po wystąpieniu stresu.

Wykonano dwie serie badań w warunkach szklarniowych. Schemat doświadczenia obejmował

następujące obiekty: 1/ kontrolę, 2/ herbicyd 1 (jodosulfuron metylowy + amidosulfuron), 3/

biostymulator 1 (Terra Sorb), 4/ biostymulator 1 + po 3 dniach herbicyd 1, 5/ herbicyd 1 + po 3 dniach

biostymulator 1, 6/ herbicyd 2 (2,4-D + fluroksypyr), 7/ biostymulator 2 (Kelpak SL), 8/ biostymulator

2 + po 3 dniach herbicyd 2, 9/ herbicyd 2 + po 3 dniach biostymulator 2. Zawartość chlorofilu

oznaczono spektrofotometrycznie. Dodatkowo, wykonano wizualną ocenę fitotoksycznego działania

herbicydów na jęczmień jary, w czasie której określono stopień uszkodzeń.

Największą zawartość chlorofilu odnotowano na obiektach opryskanych samym biostymulatorem,

jednak istotny w porównaniu z kontrolą wzrost poziomu tego składnika odnotowano po aplikacji

biostymulatora Kelpak SL. Oba badane herbicydy spowodowały uszkodzenia roślin jęczmienia jarego,

co miało odzwierciedlenie w zawartości chlorofilu w liściach. W początkowym okresie po wykonaniu

zabiegu nastąpił znaczący spadek zawartości tego barwnika. Kolejne pomiary wykonane na tych

obiektach wykazały stabilizację zawartości chlorofilu na poziomie kontroli. Korzystnie na poziom

chlorofilu wpłynęła aplikacja biostymulatorów jako czynnika regenerującego po wystąpieniu stresu

wywołanego aplikacją herbicydów. Na obiektach, na których w pierwszej kolejności zastosowano

biostymulator, a następnie herbicyd zanotowano niższy poziom chlorofilu niż na kontroli i na obiekcie

z samym herbicydem. Spadek zawartości chlorofilu był jednak czasowy i w kolejnych pomiarach

zawartość tego barwnika kształtowała się na poziomie kontrolnym. Również stopień uszkodzeń roślin

zmniejszał się wraz z upływem czasu, aż do całkowitego ustąpienia objawów.


97

MODYFIKACJE PARAMETRÓW MORFOLOGICZNO-ANATOMICZNYCH BRODAWEK

KORZENIOWYCH GROCHU OZIMEGO JAKO SKUTEK SPOSOBU SIEWU

Agnieszka Klimek-Kopyra1, Iwona Kamińska2, Tomasz Głąb3, Tadeusz Zając

1, Anna Ślizowska

1,

Bogdan Kulig1

Instytut Produkcji Roślinnej1,Instytut Biologii Roślin i Biotechnologii2,Instytut Eksploatacji Maszyn, Ergonomii i Procesów

Produkcyjnych3, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie


Słowa kluczowe: groch ozimy, brodawki korzeniowe, siew mieszany

Obserwowane w ostatnich latach zmiany pogodowe w centralnej Europie są związane ze wzrostem

dobowych temperatur oraz zmianą rozkładu opadów w sezonach wegetacji. Stąd formy jare grochu

mają niższy potencjał produkcyjny w porównaniu do form ozimych (Trnka i in.2011). Dalsza

produkcja roślin strączkowych w Europie centralnej jest zmuszona do introdukcji form ozimych

grochu lub bobiku. Neugschwandtner i in. (2015) wykazali, że siew roślin ozimych skutkuje

wcześniejszym wejściem rośli w fazę siewki i dłuższym jej trwaniu. Dodatkowo przypuszcza się, iż

proces wiązania azotu przez bakterie brodawkowe może być wyższy i przebiegać we wcześniejszym

etapie rozwoju roślin.

Celem podjętych badań była ocena parametrów morfologiczno-anatomicznych brodawek

korzeniowych grochu ozimego w zależności od sposobu siewu.

Ozime doświadczenie polowe zostało wysiane jesienią 2015 roku na glebie brunatnej właściwej

o składzie granulometrycznym gliny średniej, zaliczanej do kompleksu pszennego dobrego. Z uwagi na

wysoką zawartość składników pokarmowych w glebie nie zastosowano nawożenia mineralnego.

W jednoczynnikowym doświadczeniu polowym porównano dwie odmiany grochu siewnego odmiany

‘EFB33’ i odmiany ‘Pandora’, w siewie czystym i w mieszance z żytem odmiany ‘Amber’.

Z przeprowadzonej analizy statystycznej wynika, że sposób siewu istotnie zredukował liczebność

oraz powierzchnię przekroju brodawek korzeniowych. Istotnie mniejszą liczebność oraz mniejszą

powierzchnię przekroju brodawek uzyskał groch ozimy odmiany ‘EFB33’ w siewie mieszanym

z żytem. Jednakże struktura anatomiczna brodawek w tej odmianie nie uległa zmianie. W brodawkach

zaobserwowano typowo rozbudowaną warstwę korka chroniącego ich wnętrze. Niezależnie od

stosowanego rodzaju siewu komórki korka były kuliste i dość duże, a liczba warstw korka sięgała

sześciu. Komórki parenchymatyczne brodawki zawierały funkcjonalne bakterie. W wariancie siewu

z żytem komórki wnętrza brodawki zawierały liczne drobne ziarnistości zlokalizowane w pobliżu

wakuoli. U odmiany ‘Pandora’ brodawki okazały się bardziej zaawansowane w rozwoju w porównaniu

do tych, występujących u odmiany ‘EFB33’. Warstwa komórek korka otaczających brodawki była

stosunkowo cienka, a same komórki perydermalne nie były typowymi komórkami

parenchymatycznymi. Komórki parenchymatyczne wykazywały zmiany degeneracyjne. Bakterie

przeszły już w formy inwolucyjne i nie były zdolne do podziałów swoich komórek. W wariantach

wysiewu grochu ‘Pandora’ z żytem ściana brodawek ulegała przerwaniu, a same brodawki nie były

funkcjonalne.


98

REAKCJA DWÓCH ODMIAN FASOLI NA DOLISTNĄ APLIKACJĘ BIOSTYMULATORA

OPARTEGO NA ALGACH MORSKICH

Anna Kocira

Instytut Nauk Rolniczych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, ul. Pocztowa 54, 22-100 Chełm,


Słowa kluczowe: białko, Ecklonia maxima, fasola zwykła, Kelpak SL, plon, popiół

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie biostymulatorami, które mają korzystny wpływ na

poprawę wielkości i jakości plonu roślin uprawnych przy jednoczesnym zachowaniu równowagi

środowiskowej. Do biostymulatorów zaliczamy biopreparaty zawierające wyciągi z alg morskich,

przykładowo z gatunku Ecklonia maxima, Ascophyllum nodosum, Kappaphycus alvarezii, Ulva

lactuca, czy Sargassum wightii. W doświadczeniu zastosowano biostymulator oparty na ekstrakcie

z alg morskich gatunku Ecklonia maxima (Kelpak SL) w celu zbadania jego wpływu na wielkość plonu

oraz zawartość białka i popiołu w nasionach fasoli zwykłej odmiany Aura i Toska. Doświadczenie

przeprowadzono w latach 2012 - 2014 na polach doświadczalnych Instytutu Nauk Rolniczych

w miejscowości Perespa. W okresie wegetacji zastosowano pojedyncze lub podwójne opryskiwanie

roślin 0,2% i 0,4% roztworem Kelpaku SL. Wyniki uzyskane z kombinacji, w których zastosowano

Kelpak SL porównywano z kontrolą, w której do opryskiwania użyto czystej wody. Po zbiorze roślin

dokonano oceny liczby strąków, liczby i masy nasion oraz masy tysiąca nasion. W nasionach fasoli

zbadano także zawartość białka i popiołu. Stwierdzono, że rośliny fasoli zwykłej odmiany Toska

jednokrotnie opryskiwane 0,2% roztworem Kelpaku SL uzyskały największą liczbę i masę nasion.

Z kolei odmiana Aura korzystniej reagowała na dwukrotną aplikację wyższego stężenia biostymulatora

istotnie zwiększając liczbę i masę nasion oraz liczbę strąków. Dolistna aplikacja biostymulatora

opartego na algach morskich zwiększyła zawartość białka w nasionach obu odmian fasoli zwykłej.

Największą zawartość popiołu w nasionach fasoli odmiany Toska uzyskano w kombinacji, w której

rośliny dwukrotnie traktowano wyższym stężeniem biostymulatora. Stwierdzono korzystny wpływ

biostymulatora Kelpak SL na badane parametry, jakkolwiek uzyskane wyniki zależały od odmiany

oraz liczby aplikacji i stężenia biostymulatora.


99

WPŁYW ŻYWYCH ŚCIÓŁEK ORAZ KONWENCJONALNYCH SPOSOBÓW REGULACJI

ZACHWASZCZENIA NA WYSTĘPOWANIE CHWASTÓW I PLONOWANIE ZIEMNIAKA

JADALNEGO

Marek Kołodziejczyk, Bogdan Kulig, Andrzej Oleksy

Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie


Słowa kluczowe: ziemniak jadalny, sposoby pielęgnacji, odmiany, plon, analiza zachwaszczenia

Regulacja zachwaszczenia na plantacjach ziemniaka prowadzona jest najczęściej w oparciu o zabiegi

mechaniczne oraz aplikację herbicydów. Konwencjonalna, mechaniczna uprawa międzyrzędowa znacząco

ogranicza liczbę i biomasę chwastów, może jednak powodować erozję gleby. Pomimo powszechnego od

ponad siedemdziesięciu lat stosowania herbicydów, które zapewniają dużą skuteczność odchwaszczania

pojawiają się nowe problemy takie jak występowanie chwastów na terenach gdzie dotychczas ich nie było,

czy też biotypów uodpornionych na herbicydy. Zapobiegając ujemnym skutkom powodowanym przez

chwasty, należy brać pod uwagę nie tylko straty plonu, ale także zachowanie bioróżnorodności środowiska.

Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju sprzyjają wprowadzaniu innych metod regulacji

zachwaszczenia. Jedną z nich jest uprawa roślin okrywowych w tym żywych ściółek.

Celem badań było określenie wpływu żywych ściółek oraz mechanicznej i mechaniczno-chemicznej

pielęgnacji na zachwaszczenie i plonowanie ziemniaka w zróżnicowanych warunkach glebowych.

Badania realizowano w 2009-2011 w warunkach gleby ciężkiej (kompleks pszenny bardzo dobry) oraz

lekkiej (kompleks żytni dobry). Czynnikami doświadczenia były: odmiany (wczesna Vineta i średnio

wczesna Tajfun) oraz sposoby odchwaszczania. Warianty regulacji zachwaszczenia obejmowały: obiekt

kontrolny, zabiegi mechaniczne (bronowanie i obsypywanie), zabiegi mechaniczno-chemiczne (bronowanie

i obsypywanie oraz aplikacja herbicydów Linurex 500 SC + Command 480 EC), zabiegi mechaniczne

i wysiew żywych ściółek z gorczycy białej, wyki siewnej, koniczyny perskiej oraz facelii. Nasiona żywych

ściółek wysiewano w międzyrzędzia ziemniaka w fazie BBCH 31-32.

Badania wykazały istotny wpływ warunków pogodowych, czynników doświadczenia i ich

współdziałania na kształtowanie się biomasy żywych ściółek oraz chwastów w uprawie ziemniaka. Sucha

masa chwastów na obiektach kontrolnych wynosiła odpowiednio 161 g m-2

w warunkach gleby ciężkiej

i 126 g m-2

na glebie lekkiej. Zabiegi mechaniczno-chemiczne redukowały 78% biomasy chwastów

w przypadku uprawy ziemniaka na glebie ciężkiej i 83% na glebie lekkiej, z kolei zabiegi mechaniczne

wykazywały skuteczność na poziomie odpowiednio 32 i 55%. Zastosowanie zabiegów mechanicznych oraz

wysiewu żywych ściółek przyczyniło się do zmniejszenia biomasy chwastów średnio o 54% na glebie

ciężkiej i o 68% na glebie lekkiej. Oceniane gatunki żywych ściółek wykazywały zbliżoną zdolność do

tłumienia rozwoju chwastów, mimo iż istotnie różniły się wielkością wytworzonej biomasy. Większą

biomasę chwastów oraz żywych ściółek stwierdzono w uprawie ziemniaka wczesnego (odm. Vineta).

W łanie ziemniaka na glebie ciężkiej stwierdzono występowanie 27 gatunków chwastów (5

jednoliściennych, 21 dwuliściennych oraz skrzyp) natomiast na glebie lekkiej 28 gatunków (4

jednoliścienne, 23 dwuliścienne i skrzyp). W grupie gatunków jednoliściennych dominowała Echinochloa

crus-galli, a spośród dwuliściennych najliczniej występowały: Galinsoga parviflora, Chenopodium album,

Polygonum nodosum, P. persicaria, Galium aparine, Stellaria media, Rorippa sylvestris. Efektywność

plonochronna zabiegów pielęgnacyjnych na glebie ciężkiej kształtowała się w zakresie od 9,1 do 17,1 t ha-1

,

natomiast w warunkach gleby lekkiej od 10,1 do 20,8 t ha-1

. Niezależnie od warunków glebowych

największe przyrosty plonu bulw w stosunku do obiektu kontrolnego stwierdzono po zastosowaniu

zabiegów mechaniczno-chemicznych, a najmniejsze na obiektach, na których wysiewano żywą ściółkę

z gorczycy białej oraz facelii.


100

WPŁYW WYCIĄGÓW ROŚLINNYCH NA WYSTĘPOWANIE ENTOMOFAUNY

POŻYTECZNEJ NA EKOLOGICZNEJ PLANTACJI ZIEMNIAKA

Jolanta Kowalska*, Paweł Sienkiewicz

* Instytut Ochrony Roślin – PIB, Zakład Ekologii i Ochrony Środowiska Rolniczego, Poznań

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, e-mail: [email protected] Słowa kluczowe: skrzyp, wrotycz, biegaczowate, uprawa ziemniaka, rolnictwo ekologiczne

W rolnictwie ekologicznym obowiązują restrykcyjne przepisy dotyczące metod i środków ochrony

roślin stosowanych do ochrony upraw. Jednym z problemów w uprawie jest niewielka liczba środków

ochrony roślin zakwalifikowanych do ochrony upraw ekologicznych w Polsce. Na ekologicznej

plantacji ziemniaka największym problemem jest występowanie zarazy i alternariozy ziemniaka.

Podejmowane są więc liczne badania zmierzające do wykorzystania substancji naturalnych

w rolnictwie ekologicznym, które mogą przyczynić się bezpośrednio (poprzez ograniczenie wzrostu

patogenów) lub pośrednio (poprzez stymulowanie naturalnych sił obronnych roślin) do ograniczenia

strat w plonie. W rolnictwie ekologicznym można wykorzystać substancje podstawowe, które nie są

wprowadzane do obrotu jako środek ochrony roślin, a więc nie wymagają udzielenia zezwolenia

Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jedną spośród substancji podstawowych jest wyciąg wodny

uzyskany z Equisetum arvense L. Wodny ekstrakt skrzypu jako wywar jest przeznaczony do ochrony

winorośli i jabłoni, warzyw przed takimi chorobami jak mączniak rzekomy i prawdziwy oraz

przeciwko chorobom spowodowanym przez patogeny nalistne takie jak Pythium i Alternaria spp.

Skrzyp jest od dawna stosowany w rolnictwie tradycyjnym, wykonywane są samodzielnie wodne

wyciągi z roślin dziko rosnących. Stosuje się je głownie w sposób prewencyjny przeciwko chorobom

grzybowym.

W omawianych badaniach prowadzonych w gospodarstwie ekologicznym zastosowano regularne

(6-krotne, co 7 dni) opryskiwanie plantacji doświadczalnej wyciągami przygotowanymi na bazie suszu

skrzypu polnego, wrotyczu pospolitego oraz, jako referencji, środka ochrony roślin opartego na miedzi

– dozwolonej w rolnictwie ekologicznym - w dawce do 3 kg/ha/sezon. Wyciągi o koncentracji suchej

masy zioła 2% przygotowano każdorazowo przez zabiegiem, stosowano objętość wody we wszystkich

zabiegach 300l/ha. Na plantacji doświadczalnej (każda o pow. 100m2) umieszczono po przekątnej

i w odstępnie 1 m pułapki Barbera częściowo wypełnione wodą i glikolem w proporcji 50:50, które

opróżnione bezpośrednio przed rozpoczęciem zabiegów ochronnych (połowa czerwca), po ich

zakończeniu (początek sierpnia) oraz bezpośrednio przed zbiorem plonu (koniec sierpnia).

Przeprowadzono analizę gatunkową i ilościową odłowionych owadów - chrząszczy biegaczowatych

(Carabidae). Wnioski przyczynią się do zweryfikowania realnej skuteczności prewencyjnej

wykonywanych zabiegów oraz ich wpływu na różnorodność i liczebność chrząszczy biegaczowatych –

jako jednych z bioindykatorów - w porównaniu do zabiegów opartych na miedzi. Stosowanie zabiegów

na bazie samodzielnie wykonywanych ekstraktów roślinnych jest dość popularną praktyką, szczególnie

w gospodarstwach tradycyjnych i uprawach amatorskich, i jest często poddawane krytyce.


101

BIORÓŻNORODNOŚĆ FLORY SEGETALNEJ W ŁANIE GRYKI TATARKI

Mateusz Krupa1, Robert Witkowicz

1, Szymon Suchecki

2

1Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie,

Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków, e-mail: [email protected] 2Małopolska Hodowla Roślin Sp. z o.o., Zakład Hodowlano-Produkcyjny Palikije,

24-204 Wojciechów

Słowa kluczowe: bioróżnorodność, zachwaszczenie, gryka tatarka

Chemiczne odchwaszczanie gryki tatarki (Fagopyrum tataricum Gaertn.) stanowi poważny problem

z powodu jej wrażliwości na substancje aktywne zawarte w herbicydach wykorzystywanych do jej

odchwaszczania, co w rezultacie powoduje uszkodzenia i wypadanie roślin. Dlatego od wielu lat

poszukuje się herbicydów, które nie powodują objawów fitotoksycznych na roślinach, a zarazem

skutecznie ograniczają zachwaszczenie łanu.

Celem prezentowanych badań była ocena wpływu różnych metod regulacji zachwaszczenia na

bioróżnorodność flory segetalnej w zasiewach gryki tatarki. Strukturę zbiorowisk chwastów

w badanych uprawach opisano za pomocą dwóch wskaźników ekologicznych: indeksu różnorodności

Shannona-Wienera H’ i indeksu dominacji Simpsona SI.

Czynnikiem który istotnie modyfikował indeks dominacji zbiorowiska było zastosowane

nawożenie cyjanamidem wapnia. Nawożenie cyjanamidem wapnia (253 kg ·ha-1

) wpłynęło na

zwiększenie bioróżnorodności gatunkowej chwastów (H’ = 1,45, SI = 0,34). Bliski statystycznej

istotności, co można określić mianem tendencji, był wpływ źródła zmienności jakim był dobór

herbicydu na liczbę chwastów jednoliściennych. Na obiekcie chronionym metazachlorem

i chlomazonem zaobserwowano najmniejszą liczbę chwastów jednoliściennych (2,75 szt·m-2

). Bliski

statystycznej istotności był wpływ genotypu na skład gatunkowy chwastów jednoliściennych.

Najmniejszą liczbę gatunków chwastów jednoliściennych zaobserwowano w łanie tatarki wysokiej

(0,54 szt·m-2

). Zaobserwowano również istotny wpływ interakcji genotyp x nawożenie cyjanamidem

wapnia na indeks dominacji. Nawożenie cyjanamidem wapnia (w dawce 253 kg · ha-1) tatarki wysokiej

przyczyniło wzrostu bioróżnorodności gatunkowej flory segetalnej (SI = 0,29). Natomiast nawożenie

cyjanamidem wapnia, w tej samej dawce, tatarki niskiej wpłynęło na spadek bioróżnorodności

gatunkowej flory segetalnej (SI = 0,47). Liczba gatunków chwastów dwuliściennych była

modyfikowana przez istotną statystycznie interakcję genotyp x herbicyd. Najmniejszą liczbę gatunków

chwastów dwuliściennych stwierdzono w łanie tatarki wysokiej chronionej linuronem (1,5 szt·m-2

).

Jednak zastosowanie metazachloru wraz z chlomazonem w łanie tatarki wysokiej wpłynęło na

zwiększenie liczby gatunków chwastów dwuliściennych (2,2 szt. ·m-2

). Można próbować wyjaśnić to

tym, że gatunki chwastów takie, jak: Cirsium arvense, Polygonum persicaria nie są wrażliwe na

chwastobójcze działanie chlomazonu i metazachloru.


102

ZRÓŻNICOWANIE WYBRANYCH CECH ODMIAN WIERZBY ENERGETYCZNEJ

W ZALEŻNOŚCI OD GĘSTOŚCI SADZENIA

Bogdan Kulig1, Edward S. Gacek

2, Andrzej Lepiarczyk

3, Roman Wojciechowski

2, Marek Kołodziejczyk

1,

Andrzej Oleksy1, Anna Ślizowska

1

1Instytut Produkcji Roślinnej UR im. H. Kołłątaja w Krakowie, al. A. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków,

e-mail: [email protected], 2COBORU, Słupia Wielka 3Katedra Agrotechniki i Ekologii Rolniczej UR im. H. Kołłątaja w Krakowie

Słowa kluczowe: odmiany wierzby, gęstość sadzenia, cechy morfologiczne, plon biomasy,

Wstęp

Spośród roślin energetycznych najlepsze rezultaty w warunkach polskiego klimatu daje uprawa

w krótkich rotacjach szybkorosnącej wierzby (Salix spp.) [Szczukowski i in. 2005]. Przy produkcji biomasy wierzbowej na cele energetyczne istotną rolę odgrywa obsada karp na jednostce powierzchni

w całym, najczęściej 25-letnim cyklu uprawy. Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że optymalna

obsada roślin powinna wynosić od 15 do 25 tys. zrzezów na ha w zależności od warunków siedliskowych, odmiany lub klonu wierzby [Bullard i in. 2002, Wilkinson 2007]. Przy gęstych

nasadzeniach wierzba wykazuje zdolność samoregulacji obsady pędów w efekcie czego część z nich

zamiera a pozostałe gromadzą więcej suchej masy [Verwijst 1991]. Obecnie w programach hodowlanych dąży się do uzyskania wysoce produktywnych form wierzby o niskiej zawartości wody

i możliwie największej kaloryczności biomasy. Celem pracy było porównanie plonowania i wybranych

cech 22 odmian wierzby energetycznej w zależności od gęstości sadzenia.

Metody i warunki badań Wiosną 2010 roku założono doświadczenie polowe w układzie split-block, w których badano 22

odmiany wierzby uprawianej na cele energetyczne ( 12 odmian polskich, oraz 10 odmian szwedzkich)

w dwóch gęstościach sadzenia (13,3 tys/ha oraz 32,5 tys ha) w dwóch powtórzeniach. Cięcie wyrównawcze przeprowadzono w okresie od 21.03.2011 do 30.03.2011 roku a zbiór wykonano

w okresach 15.01.2013 do 05.02.2013 roku, 30.01.2014 do 07.02.2014 roku (po zalaniu) , 19.01.2016

do 29.01.2016 roku. Oznaczono następujące cechy: długość pędu (cm), średnica pędu (mm),

zawartość suchej masy (%), plon świeżej i suchej masy (dt/ha), wilgotność zrębków w czasie zbioru (%).

Wyniki

Średni plon świeżej masy wierzby energetycznej dla trzech przeprowadzonych zbiorów kształtował się w zakresie od 351,2 dt/ha (zbiór po 1 roku użytkowania) do 957,7 dt/ha (plantacje dwuletnie),

natomiast plon suchej masy wynosił odpowiednio: 161,7 i 458,5 dt/ha. Gęstość sadzenia nie wpłynęła

istotnie na wielkość tych cechy. Średnia długość pędu wynosiła 435 mm, a jego średnica 18,5 mm. Cechy te były uzależnione od odmian, natomiast gęstość sadzenia nie miała istotnego wpływu na ich

wielkość. Odmiany najlepiej plonujące to Tordis, Inger, Tora, Klara, a najsłabiej: Karolinka, Gudrun,

Karin i Monotur.

(Podziękowania składam Panu Kierownikowi ZDOO Śrem Wójtostwo

mgr inż. Wiesławowi Małkowskiemu za inicjatywę opracowania wyników doświadczenia)

Literatura Bullard M.J., Mustill S.J., McMillan S.D., Nixon P.M.I., Carver P., Britt C.P. 2002. Yield improvements through modification of planting density and harvest frequency in short rotation coppice Salix spp.-1. Yield response in two morphologically diverse varieties. Biomass and Bioenergy 22:15–25. Szczukowski, S., Stolarski, M., Tworkowski, J., Przyborowski, J., Klasa, A. 2005. Productivity of willow coppice plants

grown in short rotations, Plant Soil Environ, 51(9): 423-430. Verwijst T. 1991. Shoot mortality and dynamics of live and dead biomass in a stand of Salix viminalis. Biomass and Bioenergy 1: 35-39. Wilkinson J.M., Evans E.J., Bilsborrow P.E., Wright C., Hewison W.O., Pillbeam D.J. 2007. Yield of willow cultivars at different planting densites in a commercial short rotation coppice in the north of England. Biomas and Bioenergy 31: 469-474.


103

OCENA POPRAWNOŚCI TECHNOLOGII PRODUKCJI KUKURYDZY NA

PLANTACJACH PRODUKCYJNYCH W REJONIE POLSKI CENTRALNEJ

Joanna Leśniewska, Beata Michalska-Klimczak, Zdzisław Wyszyński

Katedra Agronomii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Ul. Nowoursynowska 159 , 02-776 Warszawa, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: kukurydza, plon, plantacje produkcyjne, technologia produkcji, wskaźnik kompleksowości technologii

produkcji

W Polsce znaczenie gospodarcze kukurydzy jest duże i stale wzrasta. W roku 2014 powierzchnia

zasiewów w skali światowej wynosiła ponad 184 mln ha, a plon ziarna wynosił średnio 5,6 t∙ha-1.

W Polsce powierzchnia uprawy kukurydzy na ziarno wzrosła do 670 tys. ha, a plon ziarna do 6,2 t∙ha-1.

Głównym kierunkiem użytkowania kukurydzy jest jej uprawa na ziarno, ale na znacznej powierzchni

kukurydza uprawiana jest na zieloną masę, a także na CCM. Celem badań była ocena poprawności

technologii produkcji kukurydzy uprawianej na ziarno oraz kiszonkę na plantacjach produkcyjnych

w rejonie Polski Centralnej oraz rozpoznanie skali i rodzaju błędów popełnianych przez rolników

w uprawie tego gatunku w zależności od kierunku użytkowania.

W latach 2014-2016 przeprowadzono badania ankietowe obejmujące 241 plantacji produkcyjnych

kukurydzy na ziarno oraz 381 plantacji produkcyjnych kukurydzy na kiszonkę w rejonie Polski

Centralnej (woj. mazowieckie i łódzkie). W sezonie wegetacyjnym trzykrotnie przeprowadzano

wywiad z każdym rolnikiem, aby uzyskać wiarygodne dane o poziomach stosowanych czynników

agrotechnicznych zapisywano je w kartach technologicznych założonych dla każdej plantacji. Ocenę

poprawności poziomu stosowanych czynników agrotechnicznych w uprawie kukurydzy wykonano

oddzielnie dla każdej z wydzielonych grup na podstawie zaleceń uprawowych IUNG-PIB w Puławach

i dostępnej literatury przedmiotu. W celu określenia stopnia spełnienia wymogów technologicznych

w uprawie kukurydzy zastosowano wskaźnik kompleksowości technologii produkcji (Wkt).

Gospodarstwa uwzględnione w badaniach reprezentują średni poziom produkcji rolniczej,

charakterystyczny dla tego rejonu. Oceniane plantacje kukurydzy występowały na glebach klas od II

do VI. W większości kukurydzę na ziarno oraz kiszonkę uprawiano po przedplonach zbożowych.

Stanowiły one 50,6 i 57,6% odpowiednio dla badanych grup plantacji. Na wszystkich plantacjach

użyto kwalifikowanego materiału siewnego. Udział plantacji kukurydzy na ziarno z optymalnym

terminem siewu wynosił 59,6 %, natomiast plantacji kukurydzy na kiszonkę 73,7%. Dawki azotu

zgodne z zaleceniami IUNG-PIB w Puławach stwierdzono tylko na 35,7% plantacji kukurydzy na

ziarno oraz na 21,3% na plantacji kukurydzy na kiszonkę. Udział plantacji tych dwóch grup odnośnie

stosowanej dawki nawozów fosforowych i potasowych był mały. Ochrona plantacji dotyczyła głownie

zachwaszczenia. Czynnikami występującymi najczęściej na poziomie zgodnym z wymaganiami

kukurydzy w obu grupach plantacji były: pH i klasa gleby, wysiew kwalifikowanego materiału

siewnego oraz znajomość uprawianej odmiany, odpowiedni termin siewu i stosowanie herbicydów.

Występowanie ścieżek technologicznych, dawka azotu oraz fosforu i potasu, stosowanie fungicydów,

insektycydów i regulatorów wzrostu to czynniki agrotechniczne, dla których wskaźnik Wk był

mniejszy od 30,0%.


104

PLONOWANIE I STRUKTURA PLONU ODMIAN SOI

O ZRÓŻNICOWANYM OKRESIE WEGETACJI

Anna Lorenc-Kozik, Anna Ślizowska, Andrzej Oleksy, Bogdan Kulig,

Agnieszka Klimek-Kopyra, Marek Kołodziejczyk

Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie


Słowa kluczowe: soja, odmiany, struktura plonu

W ostatnich latach powierzchnia zasiewów roślin bobowatych grubonasiennych znacznie wzrosła,

w tym również soi. W roku 2016 w Krajowym Rejestrze COBORU znajdowało się 6 odmian z jedną

odmianą zagraniczną Abelina [2016]. Oprócz tych odmian są również dostępne nasiona soi odmian

reprodukowanych w kraju, pochodzące z Wspólnotowego Katalogu CCA. Duża dostępność odmian soi

o różnej długości okresu wegetacji dostosowanych do warunków przyrodniczych Polski stwarza

zachętę i perspektywy do uprawy tej cennej rośliny w naszym kraju.

Celem podjętych badań była ocena plonowania i struktury plonu pięciu odmian soi

o zróżnicowanym okresie wegetacji.

Badania przeprowadzono w roku 2016 w Stacji Doświadczalnej Instytutu Produkcji Roślinnej

w Prusach pod Krakowem na czarnoziemie zdegradowanym wytworzonym z lessu. Jednoczynnikowe

doświadczenie polowe założono metodą losowanych bloków. Badano pięć odmian soi: krajową

odmianę Augusta, odmianę Atlanta z Węgier, Lissabon i Merlin z Austrii oraz Lucija z Chorwacji.

Agrotechnika nie odbiegała od powszechnie przyjętych zasad stosowanych w uprawie roślin

strączkowych. Jesienią wysiewano nawozy fosforowe i potasowe w ilości 60 kg P2O5 ha-1

i 90 kg K2O

ha-1

. Wiosną przedsiewnie stosowano nawożenie azotem w ilości 30 kg N ha-1

. Nasiona po

zaszczepieniu i zaprawieniu wysiewano w ilości 80 szt m2 w rzędach co 25 cm. Soję zbierano

jednoetapowo kombajnem poletkowym w pierwszych dniach września. Przed zbiorem

przeprowadzono pomiary biometryczne roślin, a następnie uzyskane wyniki poddano analizie

statystycznej.

Z przeprowadzonych badań wynika, że badane odmiany soi różniły się istotnie pod względem

poziomu plonowania. Plony nie były niskie i kształtowały się w przedziale od 3,5 do 5 t ha-1. Spośród

badanych odmian najwyższy plon uzyskały odmiany austriackie Lissabon oraz Merlin – średnio 4,9 t

ha-1

, a najsłabiej plonowała chorwacka odmiana Lucija – 3,4 t ha-1. Pozostałe odmiany, w tym polska

odmiana Augusta i węgierska Atlanta uzyskały zbliżone plony – 3,6 t ha-1

. Odmiany soi nie różniły się

istotnie pod względem liczby nasion na roślinie, chociaż, odmiana Lissabon i Merlin wykształcały ich

więcej (43,8 szt.) niż odmiana Atlanta (23,2 szt.). Podobna sytuacja dotyczyła liczby strąków i liczby

nasion na roślinie.

Wysokość rośliny zależała od odmiany i wahała się od 79 do 110 cm. Cecha ta nie miała związku

z wysokością zawiązywania najniższych strąków. Najniższa odmiana Lissabon (79 cm) osadziła

najniższe strąki średnio 17 cm nad ziemią. Najwyższa Atlanta (110 cm) osadzała je nieco wyżej – 22

cm od powierzchni gleby, odmiana Merlin (80 cm) najniżej 11 cm nad powierzchnią gleby. Spośród

porównywanych odmian istotnie wyższą liczbę pędów bocznych na roślinie miała odmiana Lisabon

(3,1 szt.), miła ona również największą liczbę węzłów na pędzie głównym (13,2 szt.). Odmiana Atlanta

wcale nie wykształcała rozgałęzień bocznych i miała najmniej węzłów (7,2).


105

OCENA ZWIĘZŁOŚCI GLEBY W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU UPRAWY ROLI

W UPRAWIE ŁUBINU BIAŁEGO

Leszek Majchrzak, Katarzyna Panasiewicz, Wiesław Koziara, Jerzy Szukała

Katedra Agronomii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Ul. Dojazd 11, 60-632 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: łubin biały, zwięzłość, siew bezpośredni, uprawa uproszczona

Badania prowadzono w latach 2014-2015 na polach doświadczalnych zlokalizowanych

w Przebędowie (52° 35′ 69″ N, 17° 02′ 57″ E), na glebie zakwalifikowanej do klas bonitacyjnych

IVa i IVb, a według przydatności rolniczej do kompleksu 4 (żytni bardzo dobry) i 5 (żytni dobry),

których celem była ocena zwięzłości w 30 cm warstwie gleby. Czynnikiem doświadczania był –

sposób uprawy roli (konwencjonalny, uproszczony i siew bezpośredni). Konwencjonalny sposób

uprawy roli uwzględniał pełen zakres uprawek po zbiorze przedplonów, talerzowanie, orkę

przedzimową i uprawki przedsiewne. Uproszczenie uprawy roli polegało na zastąpieniu orki broną

talerzową. W siewie bezpośrednim zaniechano wszelkich uprawek gleby, ograniczając się do

jednokrotnego stosowania jesienią, herbicydu Roundup 360 SL (glifosat) w dawce 2,0 l∙ha-1. Pozostałe

zabiegi agrotechniczne zostały wykonane zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej dla tego

gatunku.

Przeprowadzone pomiary na początku okresu wegetacji łubinu nie wykazały istotności różnic

w zwięzłości gleby w warstwie 0-30 cm pomiędzy obiektami uprawowymi. W wierzchniej warstwie

0-10 cm gleby o 44,4% większą zwięzłość wykazano na obiekcie z uprawa uproszczoną, natomiast

w głębszych warstwach wyższą wartością analizowanej cechy charakteryzowała się gleba, na której

łubin uprawiano w technologii siewu bezpośredniego. W okresie zbioru łubinu białego największa

zwięzłością charakteryzowała się gleba, na której orkę zastąpiono uprawą talerzową, a istotność różnic

udowodniono w odniesieniu do obiektu z siewem bezpośrednim łubinu białego. W pozostałych

warstwach gleby 10-20 i 20-30 cm większą zwięzłość wykazano na obiektach z uprawa tradycyjna

gleby pod wysiew łubinu, choć istotności różnic nie udowodniono.

Projekt współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach inicjatywy CORNET

(CORNET/2/15/2013). ProLegu: Innowacyjne produkty białkowe z nasion roślin strączkowych,

uprawianych w warunkach rolnictwa zrównoważonego do żywienia drobiu.


106

RÓŻNORODNOŚĆ OBIEKTÓW KONOPI SIEWNYCH CANNABIS SATIVA L.

W POLSKIEJ KOLEKCJI

Grażyna Mańkowska, Grażyna Silska


Ul. Wojska Polskiego 71 b, 60-630 Poznań, e-mail:[email protected]

Słowa kluczowe: Cannabis sativa L., konopie siewne, cechy użytkowe, cechy morfologiczne

W ostatnich latach w Polsce wzrosło zainteresowanie różnorodnością biologiczną. Zachowanie

wielu różnych gatunków i ekosystemów oraz jak największego zróżnicowania w obrębie gatunków

stało się celem działania wielu organizacji i instytucji. Instytut Włókien Naturalnych i Roślin

Zielarskich w Poznaniu prowadzi kolekcje konopi siewnych w ramach ogólnopolskiego Programu

Wieloletniego 2014 – 2020 „Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona

roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz

bezpieczeństwa żywnościowego kraju” finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

a koordynowanego przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy

w Radzikowie.

Gromadzenie odmian konopi to nie tylko zachowanie różnorodności biologicznej, ale także

dostarczenie zróżnicowanego materiału wyjściowego do hodowli i zabezpieczenie wieloletniego

dorobku hodowców. W przypadku konopi jest to szczególnie ważny element, ponieważ do niedawna

uprawa konopi, z uwagi na zagrożenie narkomanią, była zakazana w wielu krajach. Zniszczono nie

tylko materiały hodowlane ale również populacje miejscowe.

Dla potrzeb hodowli konopi zorganizowano Bank Nasion. Jest to jedna z nielicznych kolekcji

konopi w świecie, jedyna w Polsce, interesująca nie tylko ze względu na liczbę posiadanych obiektów

ale ze względu na ich różnorodność. Konopie uważane są za roślinę łatwo przystosowującą się do

zmieniających się warunków wegetacji. W obrębie gatunku występuje wiele typów, form i odmian

o znacznych różnicach biologiczno-morfologicznych i o różnej wartości gospodarczej: konopie

przemysłowe (włókniste) Cannabis sativa subsp. sativa L. i narkotyczne Cannabis sativa subsp. indica

L..

W kolekcji gatunku Cannabis sativa L. utrzymywanej w IWNiRZ w Poznaniu zgromadzono 176

obiektów, reprezentujących odmiany z różnych rejonów świata oraz cenne polskie rody hodowlane.

Obiekty muszą być pod różnym kątem ocenione. O obowiązku ich waloryzacji mówi “Konwencja

o różnorodności biologicznej”, którą Polska ratyfikowała w 1995 roku.

W celu określenia cech użytkowych obiektów zgromadzonych w kolekcji IWNiRZ, założono

doświadczenie z 15 odmianami konopi w warunkach polowych w Zakładzie Doświadczalnym

Pętkowo (woj. wielkopolskie). W czasie wegetacji prowadzono obserwacje faz rozwojowych konopi

(wschody, kwitnienie, dojrzewanie). Po zbiorze roślin dokonano pomiarów cech morfologicznych

(długości ogólne, długości techniczne oraz grubości łodyg konopnych). Zgodnie z przyjętymi zasadami

ISTA oceniono masę tysiąca (MTN).

Stwierdzono, że badane obiekty różniły się długością okresu wegetacji (102-157 dni), długością

ogólną łodyg (160-320 cm), długością techniczną łodyg (65-295 cm), długością wiech (40-150 cm)

oraz grubością łodyg (5,0-16,2 mm). MTN wahała się w granicach od 10 do 18 gramów.

W badaniach jakościowych obiektów konopi wykonuje się również tzw. badania specjalne.

W okresie kwitnienia pobierane są próbki kwiatostanów w celu oznaczenia zawartości substancji

halucynogennej Δ9

THC – tetrahydrokannabinolu (THC) oraz kannabidiolu (CBD). Średnia zawartość

THC w wiechach konopnych wyniosła 0,003%, natomiast średnia zawartość CBD osiągnęła wartość

0,7%.


107

STAN POŻYTECZNEJ ENTOMOFAUNY GLEBOWEJ NA PRZYKŁADZIE CHRZĄSZCZY

BIEGACZOWATYCH (COL. CARABIDAE).

Katarzyna Nijak

Zakład Entomologii, Instytut Ochrony Roślin-Państwowy Instytut Badawczy

Ul. Węgorka 20, 60-318 Poznań, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: Biegaczowate, pułapki Barbera, burak cukrowy, bioróżnorodność

Bioróżnorodność to istotny czynnik wspomagający zachowanie stabilności ekosystemu.

Biosystemy, mogą być ważnym elementem wspomagającym zachowanie bioróżnorodności wielu grup

zwierząt, w tym owadów. W intensywnie użytkowanym środowisku rolniczym miedze i zakrzewienia

śródpolne mogą stworzyć ostoje dla dziko żyjących roślin i zwierząt. Integrowana ochrona lub

ograniczone użycie środków ochrony roślin i tolerowana obecność flory segetalnej przywabiającej

owady mogą wpłynąć na zwiększenie bioróżnorodności w okolicy pól uprawnych.

Polowe doświadczenia porównawcze stanowią ważny element rozwoju postępu w rolnictwie,

dlatego też Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu od wielu lat prowadzi monitoring entomofauny

pożytecznej. Badania wykonano w celu sprawdzenia ubocznego oddziaływania chemicznych środków

ochrony roślin, stosowanych w uprawach integrowanych ziemniaka na pożyteczną entomofaunę

naziemną. Badaniami objęto epigeiczne chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Coleoptera,

Carabidae). Są one jedną z ważniejszych grup owadów w agroekosystemie, gdyż jako nie

wyspecjalizowani drapieżcy spełniają ważną rolę jako naturalni wrogowie szkodników. Doświadczenie

założono na objętych 4-letnim cyklem płodozmianowym doświadczalnych polach produkcyjnych

w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym IOR-PIB w Winnej Górze k. Środy Wielkopolskiej. Badania

prowadzono na polach ziemniaków, pasach koniczyny czerwonej i miedzy. Doświadczenia polegały na

określeniu zgrupowań pożytecznej entomofauny naziemnej poprzez równoległe ustawienie pułapek

Barbera na powierzchni całego doświadczenia łanowego, również na pasach izolacyjnych z wysianą

koniczyną czerwoną. Poznanie różnic w składzie owadów na polach zabiegowych i kontrolnych oraz

na miedzy. Określono skład gatunkowy odłowionych chrząszczy oraz ich struktury dominacji

i wskaźniki różnorodności.

Liczba odłowionych biegaczowatych w badanych uprawach ziemniaków była zbliżona do

wykazywanych przez innych autorów zajmujących się chrząszczami biegaczowatymi w uprawach

ziemniaka w Polsce. Najliczniejszym, zarówno w uprawie ekologicznej jak i w integrowanej był

Harpalus rufipes, którego udział wynosił około 50% badanych zgrupowań.

Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin może wpływać na obniżenie liczebności

i aktywności Carabidae. Nie wykazano jednoznacznie negatywnego wpływu ochrony chemicznej na

utrzymanie różnorodności gatunkowej badanej grupy owadów.


108

PLON BIOMASY ORAZ CECHY MORFOLOGICZNE ODMIAN WIERZBY

W ZALEŻNOŚCI OD DŁUGOŚCI OKRESU UŻYTKOWANIA PLANTACJI

Andrzej Oleksy1, Edward S. Gacek

2, Marek Kołodziejczyk

1, Roman Wojciechowski

2, Wojciech Szewczyk

1

1Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, al. A. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków,

e-mail: [email protected] 2COBORU, Słupia Wielka

Słowa kluczowe: wierzba energetyczna, odmiany, plon biomasy, cechy morfologiczne

Wstęp

Rosnące zapotrzebowanie na energię oraz ograniczone zasoby paliw tradycyjnych a także korzyści

wynikającą z zastosowania odnawialnych jej źródeł, powodują zwiększone zainteresowanie

alternatywnymi nośnikami energii. Jednym z nich, dającym w warunkach polskiego klimatu najlepsze

rezultaty, jest biomasa energetyczna uzyskiwana z wierzby (Salix spp.) [Szczukowski i in. 2003, 2005].

Produkcja i wykorzystanie biomasy charakteryzuje się niskimi kosztami jej pozyskania, wysoką

wartością opałową, niską emisją zanieczyszczeń do atmosfery oraz zdolnością rekultywacji gruntów

przez niektóre gatunki roślin energetycznych. Spalanie biomasy roślinnej nie przyczynia się do

zwiększania puli dwutlenku węgla w atmosferze, a tym samym zwiększania efektu cieplarnianego.

Wieloletnie plantacje roślin energetycznych przyczyniają się do zmniejszenia erozji gleby, mogą być

wykorzystywane w recyklingu pozostałości organicznych oraz ograniczać popyt na drewno lasów

naturalnych [Labrecque i Teodorescu 2001]. Oprócz korzyści środowiskowych oraz wykorzystania na

cele energetyczne, włókno wierzbowe znajduje zastosowanie w przemyśle celulozowym

i papierniczym [Makkonen i in. 2000]. Zapotrzebowanie na biomasę do celów energetycznych

w Polsce jest bardzo duże. Szacuje się, że chcąc osiągnąć do 2020 roku 15% udziału energii ze źródeł

odnawialnych w całkowitym bilansie energetycznym powinno pozyskiwać się jej ok. 17,5 mln ton

suchej masy rocznie [Grzybek 2004]. Badania wskazują, że rośliny wieloletnie dające biomasę lignino-

celulozową, takie jak np. wierzba, pozwalają osiągnąć wyższe plony na cele energetyczne niż

z typowych upraw rolniczych [Borjesson 1996]. Aby pokryć zapotrzebowanie na biomasę

przeznaczoną na paliwa stałe, szacuje się konieczność założenia trwałych plantacji na powierzchni 660

tys. ha do 2020 roku [Kuś i Faber 2007, Matyka 2009]. Ilość energii jaką można uzyskać z hektara

plantacji roślin energetycznych zależy od szeregu czynników m.in.: gęstości nasadzeń, częstotliwości

zbioru i jakości sadzonek. Wierzba cechuje się wysokim przyrostem biomasy i wysoką wartością

opałową, która waha się w granicach 18,6÷19,6 MJ·kg-1

s.m. Stanowi równoważnik energetyczny

około 0,70 wartości opałowej węgla kamiennego [Płocki 2002] W celu zwiększenia ilości uzyskiwanej

biomasy i tym samym podniesienia opłacalności plantacji, poszukuje się odmian o wysokim potencjale

rozwojowym oraz odpornych na przemarzanie, suszę, szkodniki i choroby. Z szeregu badań wynika, że

na plon biomasy wpływa wiele czynników, które są ze sobą w istotny sposób powiązane. Jednakże

chcąc wskazać pewną ich rangę, należałoby w pierwszej kolejności wskazać na dobór odpowiedniej

odmiany, klonu do uprawy.

Celem badań było porównanie plonu biomasy oraz cech morfologicznych 22 krajowych

i zagranicznych odmian wierzby w trzecim i szóstym roku uprawy przy zróżnicowanym zagęszczeniu

zrzezów podczas sadzenia (13,3 i 32,5tys. szt.·ha-1).

Metody i warunki badań

Wieloletnie doświadczenie polowe w układzie split-block założono w ZDOO Śrem –Wójtostwo na

madzie rzecznej zaliczanej do klasy bonitacyjnej IVb wiosną 2010 roku. Badaniom poddano łącznie 22

odmiany wierzby na cele energetyczne, w tym 10 wiodących odmian hodowli szwedzkiej oraz 12

odmian polskich które pozytywnie przeszły badania OWT. Odmiany wierzby wysadzono w dwóch


109

zagęszczeniach; 13,3 tys. szt.·ha-1

oraz 32,5 tys. szt.·ha-1. Wielkość poletek doświadczalnych wynosiła

27 m2, rozstaw rzędów oraz rozmieszczenie zrzezów w rzędzie wynosiło odpowiednio dla gęstości 1,0

m x 0,75 m i 0,75 m x 0,41 m. Przedplonem był łubin uprawiany na nasiona po zbiorze którego

zastosowano herbicyd totalny (Gallup 360 SL) a następnie głęboką orkę. Przed wysadzeniem zrzezów

zastosowano nawożenie fosforem w dawce 20 kg·ha-1

P2O5 oraz potasem w dawce 30 kg·ha-1

K2O

a następnie bronowanie. Pielęgnacja w pierwszym roku po posadzeniu polegała głównie na walce

z chwastami oraz dosadzeniu roślin, które nie przyjęły się. W latach następnych wiosną po ruszeniu

wegetacji stosowano nawożenie w dawkach; 40 kg N·ha-1

, 20 kg P2O5·ha-1

i 60 kg K2O·ha-1

oraz

mechanicznie zwalczano chwasty. Cięcie wyrównawcze przeprowadzono wiosną w 2011 roku. Zbiór

w trzecim oraz szóstym roku po posadzeniu wykonywano w drugiej połowie stycznia. Oznaczono

następujące cechy: długość pędu (cm), średnica pędu (mm), zawartość suchej masy (%), plon świeżej

i suchej masy (dt·ha-1

), wilgotność zrębków w czasie zbioru (%).

Wyniki

Plon świeżej biomasy dwuletniego odrostu badanych odmian wierzby był istotnie zróżnicowany,

w doświadczeniu wyniósł średnio 94,6 t∙ha-1

po trzecim roku wegetacji oraz 67,1 t∙ha-1 po szóstym

roku wegetacji. Największy, 140,1 t·ha-1 plon świeżej biomasy dwuletniego odrostu po trzecim roku

uprawy wydała odmiana szwedzkiej hodowli Tordis. Niższy o około 12 t·ha-1

plon biomasy wydała

również szwedzka odmiana Inger oraz o niespełna 20 t·ha-1

wyhodowana w Polsce odmiana Kortur. Po

sześciu latach uprawy największym dwuletnim odrostem charakteryzowały się odmiany Tora (115,1

t·ha-1

) i Tordis (109,9 t·ha-1

). Plon biomasy najlepszych polskich odmian Kortur i Marcel był mniejszy

odpowiednio o 40,9 i 43,8 t·ha-1

w porównaniu do plonu biomasy odmiany Tora.

Plony suchej biomasy dwuletniego odrostu w trzecim roku wegetacji kształtowały się w zakresie od

22,8 do 66,1 t·ha-1

. Największą wydajnością w trzecim roku uprawy charakteryzowały się odmiany

Tordis (66,1 t·ha-1

), Inger (60,7 t·ha-1

) i Klara (58,0 t·ha-1

) oraz polska odmiana Kortur (56,3 t·ha-1).

W szóstym roku uprawy wierzby plony suchej biomasy dwuletniego odrostu były mniejsze niż

w trzecim roku uprawy i kształtowały się w zakresie od 14,3 t·ha-1

(Karolinka) do 54,7 t·ha-1

(Tora).

Wśród odmian polskiej hodowli wyróżniały się odmiany Kerim (36,6 t·ha-1

) i Kortur (36,4 t·ha-1

),

które jednak w porównaniu do odmian o największej wydajności suchej biomasy, plonowały o około

18 t·ha-1

niżej. Wilgotność biomasy przy zbiorze dwuletnich pędów wierzby po trzech latach uprawy

wynosiła średnio 52,4%, natomiast w szóstym roku uprawy była mniejsza i wynosiła 50,7%.

Literatura

Borjesson P. I. 1996. Energy analysis of biomass production and transportation, Biomass and Bioenergy, 11: 305-318. Grzybek A.: Prognoza wykorzystania odnawialnych źródeł energii w sek-torze rolnym na tle przemian. [W:] Rozwój energii odnawialnej na Pomo-rzu Zachodnim. Praca zbior. pod red. Piotra Lewandowskiego i Władysła-wa Nowaka. Koszalin, 8-9 grudnia 2004, 211-218, 2004. Kuś J., Faber A. 2007. Alternatywne kierunki produkcji rolniczej. Studia i Raporty IUNG-PIB, 7: 139-149. Labrecque M., Teodorescu T. I. 2001. Influence of plantation site and wastewater sludge fertilization on the performance and foliar nutrient status of two willow species grown under SRIC in southern Quebec (Canada). Forest Ecology and Management, 150(3): 223-239.

Makkonen H. P., Granzow S. G., Cheshire E.S. 2000. Kraft pulp from plantation grown biomass willow. In: Third biennial conference, short rotation woody crops. Operations Working Group, Syracuse, New York, p. 11. Matyka M. 2009. Rolnictwo polskie a produkcja roślin na cele energetyczne, Studia i Raporty IUNG–PIB, 14: 167-174. Płocki K. 2002. Wierzba na topie, Agroenergetyka,19-20. Podlaski S., Chołuj D., Wiśniewski G. 2009. Kryteria wyboru roślin energetycznych do upraw w określonych warunkach przyrodniczych, Wieś Jutra, 8-9: 15-17. Szczukowski S., Stolarski M., Tworkowski J., Przyborowski J., Klasa A. 2005. Productivity of willow coppice plants grown in short rotations. Plant Soil Environ. 51(9): 423-430.

Szczukowski S., Tworkowski J., Stolarski M. 2003. Characteristic of willow coppice biomass as a stock material for methanol production. Warszawa, ss. 143-150. Szczukowski S., Tworkowski J., Stolarski M., Przyborowski J. 2004. Plon biomasy wierzb krzewiastych pozyskiwanych z gruntów rolniczych w cyklach jednorocznych, Fragm. Agron., 2, 5-18.


110

ANALIZA WYKORZYSTANIA EFEKTYWNYCH MIKROORGANIZMÓW

W NAWOŻENIU WYBRANYCH MIESZANEK TRAWNIKOWYCH

Adam Radkowski1, Iwona Radkowska

2


e-mail: [email protected] 2Instytut Zootechniki PIB, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej, 32–083 Balice, ul. Krakowska 1

Słowa kluczowe: efektywne mikroorganizmy, mieszanki gazonowe, aspekt ogólny, zadarnienie

Stosowane w intensywnej produkcji rolniczej wysokie dawki nawozów mineralnych oraz środków

ochrony roślin negatywnie wpływają na stan środowiska naturalnego, stan gleby oraz przyczyniają się

do uproszczenia składu botanicznego zbiorowisk. W celu ograniczenia tych negatywnych skutków

podejmowane są działania mające na celu ograniczenie stosowania chemii i przywracanie

bioróżnorodności. Coraz większą popularność zyskują preparaty zawierające efektywne

mikroorganizmy.

W badaniach oceniono wpływ nawożenia preparatu mikrobiologicznego na cechy trawnikowe

trzech mieszanek gazonowych. Badania przeprowadzono na terenie Stacji Doświadczalnej

Uniwersytetu Rolniczego w Prusach pod Krakowem, na czarnoziemie zdegradowanym wytworzonym

z lessu. Właściwości chemiczne gleby: pHKCl – 6,8, N – ogólny 2,48 g·kg-1

oraz przyswajalne P –

65,42; K – 137,76 i Mg – 42,60 mg·kg-1. Doświadczenie założono metodą losowanych bloków

w trzech powtórzeniach. Na poletkach o powierzchni 10 m2 wysiano trzy mieszanki trawnikowe

w ilości 250 g·m-2

. W badaniach testowano mieszanki: Super trawnik, Trawnik wolnorosnący i Super

Wembleyka. Zastosowano preparat mikrobiologiczny ProBios, który zawiera żywe kultury bakterii

kwasu mlekowego, drożdże, promieniowce i fitotropy z dodatkiem wyciągów roślinnych z 20 ziół.

Preparat ten zastosowano w ilości 20 dcm3·ha

-1. Oceny badanych cech trawników dokonano w skali 9–

stopniowej (1 – cecha zła, 9 – cecha wysoce pożądana), opartej na systemie bonitacyjnym traw

gazonowych opracowanym przez Prończuka [1993]. Oceniano następujące cechy trawników: ogólny

aspekt estetyczny, zadarnienie, kolor i strukturę liścia, a także tolerancję na choroby w okresach ich

silnego nasilenia.

Aspekt ogólny, zależnie od rodzaju wysianej mieszanki wahał się w zakresie 6,7-8,5°. Zastosowane

nawożenie w postaci preparatu mikrobiologicznego istotnie wpłynęło na wartość estetyczną trawnika.

Na obiektach z nawożeniem preparatem mikrobiologicznym dla wszystkich mieszanek odnotowano

wyższe wartości. Najwyższe oceny za aspekt ogólny w początkowym okresie badań otrzymała

mieszanka Super trawnik, było to spowodowane prawdopodobnie jej składem gatunkowym. Zawierała

ona duży udział życicy trwałej, dzięki czemu w krótkim czasie uzyskano odpowiednie zazielenienie się

roślin i wyższe oceny. Kolejną analizowaną cechą było zadarnienie. Cecha ta przyjmowała wartości od

7,5° do 8,5°. Średnia ocen wyższa była dla mieszanek nawożonych preparatem mikrobiologicznym.

Również w tym przypadku najlepszą notę uzyskała mieszanka Super trawnik, na drugim miejscu

znalazła się mieszanka Super Wembleyka. Ogólnie oceny były wysokie i mało zróżnicowane.

Reasumując należy stwierdzić, że dla poprawy warunków wzrostu i rozwoju roślin, niezwykle ważne

są niektóre drobnoustroje, z których sporządza się odpowiednie preparaty mikrobiologiczne. Ich

zastosowanie sprzyja przywróceniu, zachwianej wskutek presji środowiskowych, równowagi

drobnoustrojów w istniejących ekosystemach. Efektywne mikroorganizmy wpłynęły na poprawę

przyswajalności trudnodostępnych związków, zwiększenie zawartości chlorofilu, zahamowanie

rozwoju fitopatogenów oraz poprawę jakości wyglądu murawy trawnikowej. Również odnotowano

większą liczbę gatunków roślin na obiektach nawożonych preparatem mikrobiologicznym. Preparaty te

w aspekcie ochrony środowiska mogą wspomagać zmniejszanie stosowania nawozów sztucznych.


111

ANALIZA LICZBY GATUNKÓW ROŚLIN OMIJANYCH I POZOSTAWIONYCH

W NIEDOJADACH NA PASTWISKACH W REJONIE BIESZCZAD WYSOKICH

Adam Radkowski1, Marian Szewczyk

2, Iwona Radkowska

3


e-mail: [email protected] 2Instytut Gospodarki Rolnej i Leśnej PWSZ im. Jana Grodka w Sanoku, ul. Mickiewicza 21, 38-500 Sanok

3Instytut Zootechniki PIB, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej, ul. Krakowska 1, 32–083 Balice

Słowa kluczowe: pastwiska, skład botaniczny runi, bioróżnorodność

Celem pracy był spis i analiza gatunków pomijanych, pozostawionych w postaci niedojadów

rosnących na pastwiskach w rejonie Bieszczad Wysokich, na których wypasano bydło i owce. Zebrany

materiał przeanalizowano w celu określenia jakie gatunki roślin są omijane przez przeżuwacze. Na

badanym obszarze, gdzie wypasano zwierzęta stwierdzono występowanie 117 gatunków roślin

naczyniowych, które zaliczono do roślin omijanych i pozostawionych w postaci niedojadów.

Przeważały gatunki zbiorowisk łąkowych. Z grupy gatunków leśnych odnotowano: Chaerophyllum

aromaticum, Equisetum sylvaticum, Gnaphalium sylvaticum, Scirpus sylvaticus, Urtica dioica. Są to

gatunki, które często spotyka się w zbiorowiskach łąkowych. Z gatunków zbiorowisk polnych

stwierdzono: Cirsium arvense, Elymus repens, Galeopsis tetrahit, Mentha arvensis, Ranunculus

repens, Rumex acetosella, Stachys palustris, Stellaria media, Vicia hirsuta, Viola tricolor. Wśród tych

gatunków występują rośliny o szerokiej amplitudzie siedliskowej, najczęściej mające stanowiska na

polach ale spotykane również na łąkach. Z grupy antropofitów występowały trzy gatunki: Lamium

album, Veronica filiformis, Vicia hirsuta. Veronica filiforrmis jest kenofitem i gatunkiem inwazyjnym

regionalnie w Polsce. Pozostałe należą do archeofitów. Z grupy gatunków ciepłolubnych

(kserotermicznych) występowały: Briza media, Campanula glomerata, Carlina acaulis, Clinopodium

vulgare, Galium verum, Plantago media. Ich obecność wynika z położenia stanowisk na zboczach

o wystawie południowej. Z gatunków chronionych zaobserwowano: Campanula serrata, Carlina

acaulis, Centaurium erythraea, Coeloglossum viride, Gymnadenia conopsea, Ononis arvensis. Z tej

grupy na uwagę zasługuje Campanula serrata, gatunek należący do roślin zagrożonych oraz do

gatunków o znaczeniu priorytetowym dla Wspólnoty Europejskiej. Z grupy gatunków rzadkich

stwierdzono storczyk Coeloglossum viride, mający do tej pory tylko 3 stanowiska na terenie

Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Z grup roślin istotnych rolniczo na użytkach zielonych, wśród

niedojadów stwierdzono: Bobowate: Lathyrus pratensis, Lotus corniculatus, Medicago lupulina,

Ononis arvensis, Trifolium hybridum, Trifolium medium, Trifolium pratense, Trifolium repens, Vicia

cracca, Vicia hirsuta, Vicia sepium. Trawy: Agrostis capillaris, Agrostis stolonifera, Alopecurus

pratensis, Anthoxan-thum odoratum, Arrhenatherum elatius, Briza media, Cynosurus cristatus,

Dactylis glomerata, Deschampsia caespitosa, Elymus repens, Festuca pratensis, Festuca rubra,

Holcus lanatus, Holcus mollis, Lolium perenne, Nardus stricta, Phleum commutatum, Phleum

pratense, Poa annua, Poa pratensis, Trisetum flavescens. Obecność tak wielu pożądanych gatunków

wśród niedojadów jest zjawiskiem bardzo korzystnym dla zachowania bioróżnorodności na

wypasanych terenach Bieszczad. Warunkiem jest zastosowanie racjonalnego wypasu i odpowiedniej

obsady pastwiska. Częste i długie stosowanie wypasu może wyeliminować wiele gatunków roślin nie

znoszących przygryzania oraz wydeptywania. Do takich roślin należą: Trisetum flavescens,

Arrhenatherum elatius, Dactylis glomerata, Trifolium pratense, Trifolium medium. Żyzne pastwiska na

niżu mogą wyżywić 4 krowy lub 20 owiec na hektar. Natomiast na półnaturalnych łąkach

i pastwiskach występujących w badanym rejonie, które mają mniejszą wydajność użytkową, obsada

powinna wynosić od 5 do 10 owiec lub 2 krowy (2 konie) w przeliczeniu na hektar.


112

WPŁYW ZMIENNOŚCI ZASOBÓW TERMICZNYCH NA MOŻLIWOŚĆ UPRAWY SOI

W ŚRODKOWOWSCHODNIEJ POLSCE

Elżbieta Radzka1, Katarzyna Rymuza

2, Tomasz Lenartowicz

3, Antoni Bombik

4

1Zakład Agrometeorologii i Inżynierii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach,

e-mail: [email protected] 2 Katedra Metod Ilościowych i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach,

e-mail: [email protected] 3 Pracownia WGO Roślin Okopowych i Kukurydzy, Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej,

e-mail: [email protected] 4Katedra Metod Ilościowych i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach,


Słowa kluczowe: soja, suma temperatur efektywnych, zmiany, środkowowschodnia Polska

Soja jest rośliną ciepłolubną. Przy niskich temperaturach jej wzrost jest spowolniony, nie tworzą się

nowe liście i strąki. Dla uprawy soi w Polsce nadają się odmiany, których suma temperatur

efektywnych w okresie wegetacji wynosi od 1500°C do 2300°C. Soja ma bardzo szerokie

zastosowanie zarówno w żywieniu człowieka, zwierząt jak też jako surowiec w wielu gałęziach

przemysłu. Postępujące zmiany klimatu dają nowe możliwości dla produkcji roślinnej w Polsce.

Uprawa soi może stanowić nie tylko produkcję wysokobiałkowej paszy ale również wpływać na

wzbogacenie płodozmianu, poprawę struktury gleby i zmniejszenie nawożenia azotem. W pracy

oceniono zmienność zasobów termicznych oraz jej wpływ na możliwość uprawy soi

w środkowowschodniej Polsce. Zasoby termiczne określono na podstawie sum efektywnych

temperatur, czyli nadwyżek średnich dobowych wartości temperatury powietrza powyżej 5oC (okres

wegetacyjny), powyżej 10oC (okres aktywnego wzrostu roślin i powyżej 15

oC (okres dojrzewania

roślin). W analizie wykorzystano dane meteorologiczne ze stacji synoptycznych IMGW

w środkowowschodniej Polsce z wielolecia 1971-2015. Kierunek oraz istotność tendencji zmian sum

efektywnych temperatur określono na podstawie równań trendu liniowego.


113

ANALIZA WZROSTU RUTWICY WSCHODNIEJ (Galega orientalis Lam.) PRZY POMOCY

NIELINIOWYCH FUNKCJI WZROSTU

Katarzyna Rymuza 1

, Antoni Bombik1, Elżbieta Radzka

2

1 Katedra Metod Ilościowych i Gospodarki Przestrzennej,2.Zakład Agrometeorologii i Inżynierii Rolniczej


ul. Prusa 14 , 08-110 Siedlce , e-mail:[email protected]

Słowa kluczowe: rutwica wschodnia, funkcje wzrostu, równanie szybkości wzrostu, tempo wzrostu

Wzrost jest podstawową właściwością organizmów definiowany najczęściej jako nieodwracalny

przyrost rozmiarów i masy roślin, powstały w wyniku produkcji materii organicznej. Odbywa się on

w pewnym czasie i kształtowany jest przez różnorodne procesy fizjologiczne, czynniki biotyczne

i abiotyczne.

Zależność wzrost-czas najczęściej ma postać krzywej s-kształtnej i można ja opisać funkcjami -

modelami matematycznymi. Model jest realnie istniejącym lub wyobrażonym obrazem, zastępującym

badany system naturalny i jest z założenia pewną idealizacją lub uproszczeniem rzeczywistości.

Do najczęściej stosowanych modeli opisujących krzywe wzrostu organizmów żywych należą:

krzywa Logistyczna, krzywa Gompertza i krzywa Richardsa.

Celem pracy jest zbadanie i porównanie nieliniowych modeli krzywych wzrostu pod względem ich

przydatności do badania przebiegu wzrostu rutwicy wschodniej (Galega orientalis Lam.).

Analizę wzrostu rutwicy wschodniej (Galega orientalis Lam.) oparto o czteroletnie wyniki (2011-

2013) uzyskane z wieloletniego doświadczenia założonego w 1997 na poletkach doświadczalnych

należących do Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach (52o10,292’N: 022

o17’E).

Pomiaru wzrostu rutwicy odmiany Gale dokonywano co 7 dni, od początku wegetacji do pełnej

dojrzałości strąków. Za początek wegetacji przyjęto początek tworzenia pąków liściowych na

szyjkach korzeniowych roślin zimujących. Do analizy wzrostu wykorzystano funkcje: Gompertza,

logistyczną i Richardsa. Estymacji równań wzrostu dokonano, dla każdego roku wegetacji oddzielnie,

na podstawie średniej wysokości roślin, uzyskanej z 70 losowo wybranych okazów.

Zastosowane funkcje dobrze opisywały dane empiryczne o czym świadczą wartości

współczynników determinacji, które oscylowały w granicach 98%. Najlepsza pod tym względem

okazała się funkcja Richardsa, która jest funkcją bardzo elastyczną.

Tempo wzrostu roślin opisane krzywymi: Gompertza, Logistyczną i Richardsa było zbliżone

i zależało głównie od sezonu wegetacyjnego. Wartości wyznaczone przy pomocy analizowanych

krzywych były zbliżone i wahały się od 3 do 4 centymetrów na dobę. Najmniejsze dobowe przyrosty

wzrostu zaobserwowano w pierwszym roku badań: 2,95cm (dla krzywej Gompertza i Richardsa) oraz

2,96 cm (dla krzywej logistycznej).


114

WPŁYW GĘSTOŚCI SIEWU ORAZ TERMINU ZBIORU ZIELONKI NA SKŁAD

CHEMICZNY PASZY Z NOSTRZYKA BIAŁEGO

Patrycja Sowa1, Wacław Jarecki

2, Małgorzata Dżugan

1, Piotr Kubit

2

1Katedra Chemii i Toksykologii Żywności, Uniwersytet Rzeszowski

ul. Ćwiklińskiej 1 A, 35-601 Rzeszów, e-mail: [email protected] 2Katedra Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rzeszowski


Słowa kluczowe: Melilotus albus, gęstość siewu, termin zbioru, pasza, skład chemiczny

Nostrzyk biały (Melilotus albus) to dwuletnia lub jednoroczna roślina należąca do rodziny

bobowatych (Fabaceae). Nazwa wywodzi się z greckich słów meli- miód oraz lotos- pasza. W języku

angielskim określana jest jako sweet clover, co oznacza słodką koniczynę. Niegdyś nostrzyk był

powszechnie uprawiany, a obecnie zaliczany jest do roślin zagrożonych erozją genetyczną. Nie ma

szczególnych wymagań glebowych, przy czym jest wrażliwy na niskie pH i nadmierną wilgotność. Ma

duże znaczenie w odtwarzaniu i podnoszeniu żyzności gleb. Jest rośliną miododajną. Z 1 ha dziko

rosnącego nostrzyka można pozyskać ok. 200 kg miodu, a z uprawianego od 400 do 600 kg. Ze

względu na wysoką zawartość białka może być wykorzystywany jako pasza dla zwierząt. Niestety,

z powodu wysokiej zawartości związków kumarynowych, mogących wykazywać działanie toksyczne,

zielonka z nostrzyka powinna być zbierana w odpowiedniej fazie wegetacji. Dane literaturowe

dotyczące składu chemicznego nostrzyka białego są nieliczne. Z tego powodu przeprowadzono

badania, których celem było oznaczenie zawartości: białka ogólnego, tłuszczu, włókna oraz popiołu

w zielonce.

Materiał badawczy stanowiła wysuszona zielonka jednorocznego nostrzyka białego odmiany Adela.

Doświadczenie mikropoletkowe przeprowadzono w 2016 r. na polach gospodarstwa indywidualnego

zlokalizowanego w pobliżu Rzeszowa. Pierwszym czynnikiem doświadczenia były trzy gęstości siewu

3, 6, 9 g/m2 (nasiona niebukowane). Drugim czynnikiem był termin zbioru pierwszego pokosu zielonki:

przed pąkowaniem, pąkowanie oraz kwitnienie. Doświadczenie przeprowadzono w czterech

powtórzeniach. Nasiona wysiano w drugiej dekadzie kwietnia a przed wysiewem zaszczepiono

Nitraginą (Biofood - Wałcz). Przedplonem była pszenica ozima. Nawożenie mineralne fosforowo-

potasowe (superfosfat potrójny i sól potasowa) zastosowano pod orkę przedzimową w dawkach: 40

kg∙ha-1

P2O5 i 70 kg∙ha-1

K2O. Nawożenia startowego azotem nie stosowano. Chwasty usuwano

ręcznie. Skład chemiczny wysuszonej i rozdrobnionej zielonki oznaczono na aparacie

SPEKTROMETR FT, NIR MPA firmy Bruker. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie za pomocą

analizy wariancji. Istotność różnic pomiędzy wartościami cech testowano na podstawie półprzedziałów

ufności Tukeya, przy poziomie istotności α = 0,05. Do obliczeń wykorzystano program statystyczny

ANALWAR–5FR.

Najwyższą zawartość białka ogólnego stwierdzono w zielonce zebranej przed pąkowaniem (średnio

22,72 % s.m.). Istotnie mniej omawianego składnika oznaczono w zielonce zebranej w fazie kwitnienia

(średnio 14,77 % s.m.). Podobną zależność zaobserwowano w przypadku zawartości tłuszczu

i popiołu. Najwięcej tłuszczu oznaczono w fazie przed pąkowaniem (średnio 2,78 % s.m.), a istotnie

mniej w fazie kwitnienia (średnio 1,81 % s.m.). Zawartości popiołu kształtowała się odpowiednio na

poziomie: 14,27 % s.m. (przed pąkowaniem) oraz 10,09 % s.m. (faza kwitnienia). Odwrotną zależność

stwierdzono, w przypadku zawartości włókna. Najwyższą zawartością omawianego składnika

charakteryzowała się zielonka zebrana w fazie kwitnienia (średnio 34,65 % s.m.), zaś najniższą w fazie

przed pąkowaniem (średnio 28,79 % s.m.). Zastosowane gęstości siewu nie wpłynęły istotnie na skład

chemiczny zielonki. Interakcji pomiędzy czynnikami doświadczenie nie udowodniono statystycznie.


115

WPŁYW POZIOMU AGROTECHNIKI I ODMIAN NA KSZTAŁTOWANIE

ZACHWASZCZENIA RZEPAKU OZIMEGO UPRAWIANEGO W KRÓTKOTRWAŁEJ

MONOKULTURZE

Arkadiusz Stępień, Mirosław Pietrusewicz, Michał Skłodowski, Krzysztof Orzech

Katedra Agroekosystemów, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

pl. Łódzki 310-718 Olsztyn, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: rzepak ozimy, uproszczenia agrotechniczne, zachwaszczenie, wskaźniki bioróżnorodności

Celem badań było określenie optymalnej technologii produkcji rzepaku ozimego w ograniczaniu

zachwaszczenie, a podstawą badań była ocena reakcji rzepaku ozimego na zwiększony jego udział

w zmianowaniu, a także niwelowanie niekorzystnego zbyt dużego jego udziału poprzez zastosowanie

odmian, poziomów nawożenia oraz ochrony

Płodozmian odgrywa istotną rolę w poprawnej agrotechnice rzepaku. Jednakże ze względów

gospodarczych rolnicy decydują się na uprawę rzepaku w zmianowaniach uproszczonych, a nawet

krótkotrwałych monokulturach (Hegewald i in. 2017). Nie zaleca się uprawy rzepaku w monokulturze,

gdyż powoduje to nagromadzenie czynników chorobotwórczych (Cwalina i in. 2016,), szkodników

oraz chwastów, a także może doprowadzić do obniżenia wielkości i jakości plonu (Hegewald i in.

2017).

Rzepak ozimy uprawiano w latach 2009–2013, w ścisłym doświadczeniu polowym w Zakładzie

Produkcyjno-Doświadczalnym Sp. z o.o. w Bałcynach (53º36' N, 19º51' E) w krótkotrwałej, 5-letniej

monokulturze. W doświadczeniu uwzględniono trzy poziomy agrotechniki: oszczędna, średnio

intensywna i intensywna, zróżnicowane pod względem nawożenia azotem i siarką, jak również

ochrony przed agrofagami. Stopień zachwaszczenia oceniano w fazie kwitnienia rzepaku (BBCH 60-

65) na powierzchni wyznaczonej losowo za pomocą ramki o wymiarach 0,5 x 0,5 m, a wyniki

przeliczono na powierzchnię 1 m2. Określono liczebność i skład florystyczny chwastów, a następnie

chwasty pozbawione systemu korzeniowego ważono po wysuszeniu na powietrzu. Uzyskane wyniki

posłużyły do wyliczenia wskaźników dominacji Simpsona oraz różnorodności i równomierności

gatunkowej Shannona-Wienera.

W fazie kwitnienia rzepaku ozimego (BBCH 60-65) w strukturze florystycznej zbiorowisk

chwastów poszczególnych obiektów zaobserwowano podobny skład gatunków dominujących.

Niewielkie różnice występowały w ilości gatunków. Najbogatsze okazało się zbiorowisko chwastów na

obiekcie, w którym uprawiano rzepak ozimy odmiany Nelson w technologii średnio-intensywnej – 12

gatunków. Fitocenozy pozostałych wariantów były o 2-4 gatunki uboższe. Biorąc pod uwagę

liczebność chwastów we wszystkich odmianach i technologiach dominował jeden gatunek – Viola

arvensis. Stanowił on od 75% populacji chwastów w rzepaku odmiany Californium w technologii

oszczędnej do 89% w tej samej technologii odmiany Castille i Nelson oraz odmiany Castille

w technologii średnio-intensywnej. Kolejne dominujące gatunki nie przekraczały 10% obsady

chwastów.


116

PLONOWANIE I KONKURENCYJNOŚĆ KOMPONENTÓW MIESZANEK

ZBÓŻ JARYCH Z BOBIKIEM

Ewa Szpunar-Krok, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro, Renata Pawlak

Katedra Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rzeszowski) Ul. Zelwerowicza 4, 35-601 Rzeszów, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: zboża jare, bobik, mieszanki, plon, konkurencyjność

Celem badań była ocena wielkości plonu nasion oraz oddziaływań konkurencyjnych pomiędzy

roślinami zbóż jarych i odmian bobiku o różnym typie wzrostu uprawianych w mieszankach dwugatunkowych.

Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 2013-2015 w Krasnem koło Rzeszowa (50o03’N,

22o06’E). Badania wykonano na glebie kompleksu pszennego dobrego, klasy bonitacyjnej III a,

o odczynie lekko kwaśnym, średniej zasobności w Nogólny, fosfor i potas, a niskiej w magnez.

Doświadczenie założono w stanowisku po pszenicy ozimej, jako jednoczynnikowe w układzie

losowanych bloków, w 4 powtórzeniach. Powierzchnia poletek wynosiła 16 m2.

Przedmiotem badań były zboża jare i 2 odmiany bobiku różniące się typem wzrostu, które uprawiano w siewie czystym i w mieszankach dwugatunkowych (po 50% ilości wysiewu przyjętej dla

siewu jednogatunkowego). W eksperymencie uwzględniono: jęczmień jary (odmiana 'Stratus'–obsada

w siewie jednogatunkowym 350 szt.·m-2

), pszenica jara ('Tybalt'–450 szt.·m-2), pszenżyto jare

('Milewo'–450 szt.·m-2

), owies oplewiony (Stratus–550 szt.·m-2

), owies nieoplewiony ('Polar'–550

szt.·m-2

) oraz bobik (odmiana niesamokończąca 'Amulet'–60 szt. i samokończąca 'Granit'–80 szt.·m-2

).

Nawożenie mineralne wykonano przedsiewnie w dawkach: 35 kg P, 100 kg K i 40 kg N·ha-1. Siew

łączny nasion wykonano 15.04.2013 r., 2.04.2014 r. i 6.04.2015 r., a zbiór roślin przeprowadzono

13.08.2013 r., 30.08.2014 r. i 29.08.2015 r.

Reakcję roślin zbóż jarych i bobiku na uprawę w mieszankach dwugatunkowych badano za

pomocą współczynnika ekwiwalentu terenowego LER (land equivalent ratio), względnego współczynnika wypierania RCC (relative crowding coefficient), współczynnika konkurencyjności CR

(competetive ratio) i agresywności A.

Istotność różnic pomiędzy średnimi określono na podstawie testu Tukey’a, przy poziomie p=0,05. Dwugatunkowe mieszanki bobiku ze zbożami jarymi plonowały istotnie wyżej w porównaniu do

zasiewów jednogatunkowych bobiku, nie różniły się natomiast znacząco w odniesieniu do czystych

zasiewów zbóż. Wyjątek stanowiły mieszanki bobiku z owsem nieoplewionym Polar, które plonowały istotnie najniżej, a ich plony kształtowały się na poziomie zbliżonym do czystych zasiewów obu

komponentów. Najwyższy plon nasion wydały mieszanki bobiku z udziałem owsa oplewionego

Stratus, ale plon nasion bobiku w plonie ogólnym tego typu mieszanek był najmniejszy.

Uprawa bobiku i zbóż jarych w mieszankach jest bardziej efektywna niż w zasiewach jednogatunkowych, na co wskazuje wartość współczynnika LER wyższa od 1. Najwyższe wartości

ekwiwalentu terenowego LER odnotowano dla mieszanek bobiku z pszenżytem, co informuje

o pozytywnej reakcji pomiędzy tymi gatunkami. Większą skutecznością w korzystaniu z zasobów środowiska wykazały się zboża. Komponentem

najbardziej dominującym w mieszankach z obu odmianami bobiku okazał się owies oplewiony

'Stratus'. Odmiana niesamokończąca bobiku 'Amulet 'znajdowała najlepsze warunki do wzrostu

i plonowania w mieszankach z pszenicą i pszenżytem, natomiast w mieszankach z odmianą samokończącą 'Granit' najsłabsze oddziaływanie konkurencyjne wykazały rośliny pszenżyta

i jęczmienia. Odmiana samokończąca 'Granit' okazała się nieco bardziej konkurencyjna w stosunku do

zbóż w porównaniu do odmiany niesamokończącej 'Amulet'.


117

OCENA WPŁYWU SZCZEPIENIA BAKTERYJNEGO I NAWOŻENIA AZOTOWEGO

NA PLONOWANIE I STRUKTURĘ PLONU SOI

Anna Ślizowska, Bogdan Kulig

Zakład Szczegółowej Uprawy Roślin, Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie


Słowa kluczowe: Bradyrhizobium japonicum, plonowanie soi, nawozy azotowe

Zmiany klimatyczne obserwowane w Europie Centralnej w ostatnich dekadach stwarzają

możliwość uprawy soi w Polsce na coraz większą skalę. W 2011 roku powierzchnia uprawy tej rośliny

w naszym kraju wynosiła 300 ha. 5 lat później, w 2016 roku, powierzchnia ta była już stukrotnie

większa. Mimo to, plonowanie soi jest w dalszym ciągu nieprzewidywalne i waha się

w poszczególnych latach, co zniechęca rolników do uprawy ze względu na ryzyko strat.

Celem badań była ocena wpływu zastosowania szczepionki bakteryjnej oraz nawozów azotowych

o różnej szybkości działania na plonowanie i strukturę plonu soi. Doświadczenie zostało

przeprowadzone w 2016 roku w Stacji Doświadczalnej Zakładu Szczegółowej Uprawy Roślin

Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie na czarnoziemie zdegradowanym wytworzonym z lessu.

Obejmowało ono dwa czynniki: szczepienie bakteryjne oraz nawożenie azotowe. Nasiona odmiany

Merlin zostały przed wysiewem zaszczepione bakteriami Bradyrhizobium japonicum za pomocą

Nitraginy Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Nawożenie azotowe

obejmowało stosowanie saletry amonowej oraz nawozu Sulfaamo 23 N-Process o spowolnionym

działaniu. Oba nawozy zostały zastosowane w dwóch dawkach: 30 kg ha-1

po siewie i 30 kg ha-1

pogłównie w okresie kwitnienia.

Najwyższe plony uzyskano z obiektów, gdzie zastosowano szczepienie bakteryjne i nie nawożono

roślin azotem (4,73 t ha-1

). Obiekty z nasionami szczepionymi oraz nawożonymi plonowały

odpowiednio 4,62 i 4,55 t ha-1

w przypadku zastosowania saletry oraz nawozu Sulfaamo. Znacznie

niższe plony odnotowano w obiektach, gdzie nie zaaplikowano bakterii brodawkowych – 3,48 t ha-1 dla

obiektów z saletrą amonową oraz 3,42 t ha-1

dla Sulfaamo. Najniższy plon nasion wystąpił w obiekcie

kontrolnym i wyniósł 2,95 t ha-1

.

Pomiary biometryczne obejmowały pomiary m. in. wysokości roślin, wysokości zawiązywania

pierwszego strąka od powierzchni gleby, masy roślin, masy nasion, liczby pędów, liczby strąków oraz

liczby nasion. Obserwacje te wykazały, że rośliny nawożone nawozem Sulfaamo i szczepione

bakteriami wiązały najniższy strąk na najwyższej wysokości - 19,7 cm oraz wykształcały najcięższe

nasiona (MTN: 199 g). Nawożenie saletrą amonową powodowało wzrost elongacyjny roślin

nieszczepionych, jednak rośliny te bardzo nisko wykształcały najniższy strąk (średnio 11,3 cm od

powierzchni gleby) i miały najniższą masę tysiąca nasion (139 g).


118

OCENA PLONOWANIA I JAKOŚCI ZIARNA JĘCZMIENIA JAREGO UPRAWIANEGO

NA KOMPLEKSIE PSZENNYM DOBRYM

Renata Tobiasz-Salach, Wacław Jarecki, Jan Buczek, Dorota Bobrecka -Jamro

Katedra Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rzeszowski


Słowa kluczowe: jęczmień jary, odmiany, plon ziarna , elementy plonotwórcze, skład chemiczny ziarna

Jęczmień jary jest podstawowym gatunkiem zbóż pastewnych. Około 71% ziarna przeznacza się na

cale paszowe, resztę zużywa przemysł browarniczy do produkcji słodu i przemysł spożywczy do

produkcji kasz oraz płatków śniadaniowych. Oceniając kryteria jakościowe jęczmienia dużym

powodzeniem cieszy się jęczmień o cienkiej plewce i wyższej szklistości, szczególnie formy

nieoplewione. Białko jęczmienia posiada wysoką zawartość błonnika i aminokwasów egzogennych

niezbędnych w żywieniu człowieka. Uzyskanie wysokiego poziomu parametrów jakości ziarna

jęczmienia jarego zależy od wyboru odmiany, technologii produkcji oraz warunków pogodowych.

Celem badań była ocena możliwości plonotwórczych i cech jakościowych ziarna nowych odmian

jęczmienia jarego uprawianego na kompleksie pszennym dobrym.

Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 2011-2013 w Stacji Dydaktyczno-Badawczej

Uniwersytetu Rzeszowskiego w Krasnem k. Rzeszowa (500

03’ N, 220 06

’ E) na kompleksie pszennym

dobrym. Eksperyment założono w układzie split-plot w 4 powtórzeniach. Powierzchnia pojedynczego

poletka do zbioru wynosiła 16 m2. Czynnikami doświadczenia były odmiany jęczmienia jarego

oplewione (Suweren, Hajduczek, Iron) i nieoplewione (Rastik, Gawrosz), na które zastosowano

zróżnicowane nawożenie azotowe: (kontrola – brak nawożenia i 60, 90 i 120 kg N·ha-1

). W latach

badań jęczmień wysiano w I - II połowie kwietnia w ilości 350 szt. nasion na 1m2. Przed zbiorem

pobrano rośliny do analizy struktury plonu. Analizowano: obsadę kłosów przed zbiorem, plon ziarna,

liczbę i masę ziarna z kłosa oraz masę 1000 ziaren. Oznaczono skład chemiczny ziarna. Uzyskane

wyniki poddano dwuczynnikowej analizie wariancji według modelu split-plot. Istotność różnic

pomiędzy wartościami oznaczono testem Tukeya, przy poziomie istotności α=0.05.

Z analizowanych odmian oplewionych jęczmienia jarego, najbardziej korzystnymi cechami

plonotwórczymi cechowała się odmiana Suweren. Posiadała ona największą masę i liczbę ziaren

z kłosa. Odmiany Hajduczek i Iron uzyskały niższy plon ale zawierały więcej białka. Formy

nieoplewione jęczmienia uzyskały niższy plon ziarna, ale cechowały się wyższą zawartością białka

i tłuszczu w s. m. ziarnie, co jest korzystne z punktu widzenia paszowego. Wykazano także

zróżnicowanie cech plonotwórczych w latach badań, na co wpływ miały zmienne warunki

klimatyczne.


119

NASTĘPCZY WPŁYW MIĘDZYPLONU I RÓŻNEJ UPRAWY PRZEDSIEWNEJ

PSZENŻYTA OZIMEGO NA WYBRANE WSKAŹNIKI STRUKTURY GLEBY

Wiesław Wojciechowski

Katedra Kształtowania Agroekosytemów i Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

pl. Grunwaldzki 24A,50-363 Wrocław, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: pszenżyto ozime, międzyplony, uproszczenia w uprawie roli, wskaźniki struktury gleby

W rolnictwie zrównoważonym ważnym jest by poprawić lub przynajmniej utrzymać na aktualnym

poziomie żyzność gleby, a szczególnie jej strukturę. Nieliczne dotychczasowe doniesienia naukowe

wskazują, że duże znaczenie w tym zakresie mogą odegrać międzyplony Wacławowicz, Tendziagolska

2008; Wojciechowski 2009). Większość doniesień odnosi się jednak do bezpośredniego oddziaływania

międzyplonu na właściwości gleby, brakuje natomiast informacji jakie oddziaływanie mogą mieć one

w następnych latach po ich zastosowaniu. Problem tez wymaga dokładniejszego wyjaśnienia zwłaszcza

w sytuacji kiedy międzyplony uprawiane są zgodnie z zasadami programu rolnośrodowiskowego, co

wymusza pozostawienie ich aż do wiosny i szukanie optymalnego sposobu ich wymieszania z glebą.

Dwuczynnikowe doświadczenie polowe założone metodą „split-plot” w trzech powtórzeniach

zrealizowano w latach 2012-2015 w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym „Swojec” należącym do

Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Wielkość poletek wynosiła 15m2. Przedplonem

pszenżyta ozimego była pszenica jara pod którą stosowano międzyplony, z różnym ich wiosennym

wymieszaniem z glebą.

Czynnikiem pierwszego rzędu był następczy wpływ (w drugim roku po zastosowaniu) międzyplonu

ścierniskowego: bez międzyplonu ścierniskowego; międzyplon z gorczycy białej; międzyplon z mie-

szanki roślin strączkowych. Międzyplony pod przedplon pszenżyta (pszenica jara) uprawiane były

zgodnie z wymaganiami stawianymi w ramach Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego (KPR)

w pakiecie dotyczącym Ochrony Gleb i Wód.

Czynnikiem drugiego rzędu były różne sposoby uprawy przedsiewnej pszenżyta ozimego: uprawa

tradycyjna (orkowa) pszenżyta z uprawą tradycyjną przedplonu; uprawa tradycyjna pszenżyta

z użyciem talerzówki pod przedplon; uprawa tradycyjna pszenżyta z siewem bezpośrednim

przedplonu; uprawa uproszczona pszenżyta i przedplonu z użyciem talerzówki; siew bezpośredni

pszenżyta z siewem bezpośrednim przedplonu.

Wykazano bardzo korzystne oddziaływanie międzyplonów, a szczególnie mieszanki roślin

strączkowych na strukturę gleby. Jeszcze w drugim roku po jej zastosowaniu wyraźnie wyższy był

wskaźnik struktury, średnica agregatu oraz wyższe wskaźniki i współczynniki wodoodporności

agregatów glebowych. Uproszczenia w uprawie roli pod pszenżyto w postaci talerzówki lub siewu

bezpośredniego miały korzystniejszy wpływ na strukturę gleby niż uprawa tradycyjna.


120

ZRÓŻNICOWANIE FLORYSTYCZNE I WARTOŚĆ PASZOWA RUNI ZESPOŁU

ALOPECURETUM PRATENSIS STEFFEN 1931 W POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ POLSCE

Paweł Wolański, Krzysztof Rogut

Katedra Agroekologii, Uniwersytet Rzeszowski

Ul. Mieczysławy Ćwiklińskiej 1a, 35-601 Rzeszów, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: łąka wyczyńcowa, różnorodność florystyczna, liczba wartości użytkowej, plon, południowo-wschodnia

Polska

Zespół wyczyńca łąkowego Alopecuretum pratensis charakteryzuje się szeroką skalą ekologiczną

co do rodzaju gleby i jej uwilgotnienia. Wykazuje dużą odporność na zalewy, ale też na suszę. Występuje powszechnie na siedliskach łęgowych. Alopecurus pratensis - gatunek charakterystyczny

i dominujący w zespole należy do najwcześniejszych traw łąkowych w polskiej florze. Kwitnie na

początku maja, a po skoszeniu szybko odrasta. Terminy koszenia łąk wyczyńcowych są bardzo ważne,

celem pozyskania paszy o dużej wartości pokarmowej. W latach 2008-2015 w zespole wyczyńca łąkowego wykonano 87 zdjęć fitosocjologicznych w 39

miejscowościach południowo-wschodniej Polski (Pogórze Przemyskie, Pogórze Dynowskie

i Płaskowyż Kolbuszowski). Zdjęcia fitosocjologiczne poddano obróbce w programie Profit II. Na postawie otrzymanych wyników wyróżniono warianty zespołu. Dla poszczególnych gatunków

w wariantach obliczono stałość fitosocjologiczną (S) i współczynnik pokrycia (D). Metodą

fitoindykacyjną Ellenberga określono wskaźniki nasłonecznienia (L), temperatury (T), uwilgotnienia

gleby (F), odczynu (R) i zasobności w azot (N), a metodą Shannona-Wienera wskaźnik bioróżnorodności (H´). Wyniki poddano analizie statystycznej w programie Statistica i przedstawiono

na wykresach. Z badanych łąk przed zbiorem I pokosu pobrano próbki runi oraz próbki gleby do

analiz. W glebie oznaczono pH, zawartość próchnicy, P, K i Mg, a w runi N, P, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn i Na. Próbki runi pobrane z czterech miejsc o powierzchni 1 m

2 służyły do określenia plonu

suchej masy z 1 ha. Następnie poddano je analizom botaniczno-wagowym w celu określenia liczny

wartości użytkowej (Lwu) metodą Filipka. Wyniki analiz chemicznych gleb zespołu Alopecuretum pratensis wykazały, że zawartość próchnicy

była mało zróżnicowana. Przeważał odczyn kwaśny. Zawartość fosforu była na ogół niska, potasu

zróżnicowana a magnezu wysoka. Badania fitoindykacyjne dowiodły, że wymagania poszczególnych

wariantów były zróżnicowane co do czynników klimatycznych i edaficznych. Jednak niezależnie od wariantu, zespół wyczyńca łąkowego optymalne warunki znajdował na stanowiskach półcienistych,

umiarkowanie ciepłych, na glebach średnio wilgotnych o odczynie kwaśnym i dobrze zaopatrzonych

w azot. Zespół Alopecuretum pratensis był zróżnicowany na sześć wariantów: typowy, z Geranium

pratense, z Arrhenatherum elatius, z Poa pratensis, z Festuca pratensis i z Festuca rubra. Najczęściej

spotykano warianty typowy i z rajgrasem wyniosłym. Ogółem w zespole wyczyńca łąkowego stwierdzono 216 gatunków roślin naczyniowych, a najwięcej w wariancie z rajgrasem wyniosłym.

Najwyższym wskaźnikiem H ́ wyróżniał się wariant z kostrzewą czerwoną. Duży udział gatunków

o stałości V-III w wariantach z bodziszkiem łąkowym, kostrzewą łąkową i wiechliną łąkową świadczy

o dużej ich stabilności. Badane łąki wyczyńcowe (z wyjątkiem wariantu z Geranium pratense) wyróżniały się dużą

wartością użytkową. Decydował o tym udział wartościowych traw: Alopecurus pratensis,

Arrhenatherum elatius, Dactylis glomerata, Poa pratensis, Festuca pratensis i roślin motylkowych: Trifolium pratense, Trifolium repens, Lathyrus pratensis i Vicia cracca. Najwyższe plony otrzymano

z runi wariantu typowego i z rajgrasem wyniosłym. Generalnie zawartość azotu ogólnego i fosforu

w sianie wszystkich wariantów była niewystarczająca, wapnia zróżnicowana, a potasu i magnezu

optymalna. Spośród mikroelementów, w runi występował nadmiar żelaza i manganu, a niedobór cynku i miedzi. Największe niedobory dotyczyły sodu i wynosiły około 15% odpowiedniej dla przeżuwaczy

zawartości tego składnika.


121


122

III BLOK TEMATYCZNY

DZIAŁANIA SŁUŻĄCE OCHRONIE

BIORÓŻNORODNOŚCI

Prowadzący:

prof. dr hab. Dariusz Jaskulski

dr hab. prof. IUNG-PIB Mariola Staniak


123


124

CZY PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY SKUTECZNIE CHRONI RÓŻNORODNOŚĆ

GATUNKOWĄ W KRAJOBRAZIE ROLNICZYM LUBELSZCZYZNY ?

Jarosław Stalenga1, Adam Berbeć

1, Kamila Brzezińska

3, Bernadetta Ebertowska

4, Beata Feledyn-

Szewczyk1, Agnieszka Gutkowska

3, Izabela Hajdamowicz

5, Andreas Hirler

5, Maria Jujka-Radziewicz

4,

Grzegorz Kaliszewski3, Jarosław Krogulec

4, Beata Nasiłowska

3, Piotr Nasiłowski

3, Łukasz Nicewicz

5,

Paweł Radzikowski1, Mariola Staniak

2, Marzena Stańska

5 , Krzysztof Stasiak

4, Anna Szczepaniuk

3,

Marta Wielgosz3

1 Zakład Systemów i Ekonomiki Produkcji Roślinnej, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut

Badawczy w Puławach, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy, e-mail: [email protected] 2 Zakład Uprawy Roślin Pastewnych, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy

w Puławach, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy 3 Zakład Ochrony Przyrody i Krajobrazu Wiejskiego, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Falenty, Al. Hrabska 3, 05-090

Raszyn 4Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Lubelskie Biuro Regionalne OTOP, ul. Traugutta 5, 21-040 Świdnik 5Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Wydział Przyrodniczy, ul. Prusa 12, 08-110 Siedlce

Słowa kluczowe: program rolnośrodowiskowy, różnorodność gatunkowa, rolnictwo ekologiczne, monitoring przyrodniczy,

obszary Natura 2000

Skuteczna ochrona różnorodności biologicznej w krajobrazie rolniczym Europy stała się

w ostatnich latach poważnym wyzwaniem. Jest to spowodowane przede wszystkim małą

efektywnością dotychczasowych działań ochronnych i w konsekwencji systematycznie pogarszającym

się stanem różnorodności biologicznej. W celu oceny skuteczności programu rolnośrodowiskowego

(PRŚ) oraz rolnictwa ekologicznego w ochronie różnorodności gatunkowej prowadzono w latach

2012‒2016 w województwie lubelskim badania w ramach projektu „Ochrona różnorodności

gatunkowej cennych przyrodniczo siedlisk na użytkach rolnych na obszarach Natura 2000 w woj.

lubelskim” (KIK/25). Projekt realizowano w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy.

Badania prowadzono na gruntach ornych, jak i na trwałych użytkach zielonych, głównie na działkach

zlokalizowanych na obszarach Natura 2000. Badania zlokalizowano na powierzchniach objętych

pakietami przyrodniczymi 4 i 5 programu rolnośrodowiskowego na lata 2007-2013, pakietem 3 Łąki

ekstensywne oraz na łąkach nie objętych PRŚ. W przypadku gruntów ornych badania prowadzono na

działkach z rolnictwem ekologicznym oraz na powierzchniach kontrolnych nie wdrażających tego

systemu. Stworzono kilka sieci monitoringu przyrodniczego, najważniejszą z nich był tzw.

zintegrowany monitoring różnorodności biologicznej, który obejmował 77 powierzchni (28 na

gruntach ornych, 49 na trwałych użytkach zielonych) w postaci kół o promieniu 100 m i powierzchni

3,14 ha. Sieć ta stanowiła podstawę monitoringu pająków i owadów prostoskrzydłych. Na większości

kół w latach 2015-2016 prowadzono również monitoring ptaków, a w 2016 r. na wybranych

powierzchniach także inwentaryzację motyli. Ponadto na trwałych użytkach zielonych wykonano

inwentaryzację różnorodności florystycznej, kartowanie roślinności oraz elementów krajobrazu

i rozpoznanie glebowe. Wstępne wyniki badań wykazały niewielkie różnice w stanie różnorodności

gatunkowej między powierzchniami kontrolnymi, a działkami objętymi wdrażaniem pakietów

przyrodniczych PRŚ. Rolnictwo ekologiczne na gruntach ornych sprzyjało większej różnorodności

roślin segetalnych oraz owadów prostoskrzydłych, natomiast nie stwierdzono istotnych różnic między

systemem konwencjonalnym a ekologicznym w przypadku różnorodności pająków i ptaków.

Odnotowano szczególnie dużą różnorodność gatunkową, zwłaszcza pająków, na zmiennowilgotnch

łąkach trzęślicowych typu Molinion.


125

MOŻLIWOŚCI PRODUKCJI I WYKORZYSTANIA BIOMASY ROŚLIN WIELOLETNICH

W ASPEKCIE BIOGOSPODARKI

Mariusz J. Stolarski, Michał Krzyżaniak, Stefan Szczukowski, Józef Tworkowski

Katedra Hodowli Roślin i Nasiennictwa, Centrum Biogospodarki i Energii Odnawialnych

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Słowa kluczowe: wieloletnie rośliny nieżywnościowe (przemysłowe), biomasa, substancje bioaktywne, bioprodukty,

biogospodarka

Koncepcja biogospodarki obejmuje produkcję i pozyskanie odnawialnych zasobów biologicznych

oraz przekształcanie tych zasobów i strumieni odpadów w produkty o wartości dodanej, takie jak

żywność, pasza, bioprodukty (produkty w całości lub części pochodzące z materiałów pochodzenia

biologicznego) i biopaliw wykorzystywanych do wytwarzania bioenergii. Takie podejście stwarza

podstawy dla bardziej innowacyjnego, zasobooszczędnego i konkurencyjnego społeczeństwa,

w którym zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego nie wchodzi w konflikt z zasadami

zrównoważonego wykorzystania zasobów odnawialnych dla celów przemysłowych, przy

jednoczesnym zapewnieniu ochrony środowiska. Dlatego też można stwierdzić, że biogospodarka

kreuje nowe łańcuchy wartości oparte na zasobach biologicznych. Ponadto zwiększa ona

uniezależnienie od paliw kopalnych i jest motorem rozwoju przedsiębiorczości i powstawania nowych

miejsc pracy.

Jednym ze źródeł biomasy w Polsce mogą być nieżywnościowe wieloletnie rośliny przemysłowe, które

mogą być uprawiane na gruntach marginalnych, mało przydatnych do uprawy tradycyjnych roślin

spożywczych i paszowych. Zagospodarowanie tych gruntów nie stanowi poważnej konkurencji dla

rolnictwa, a wręcz przeciwnie może być działalnością alternatywną, na obszarach o niekorzystnych

warunkach gospodarowania. Wśród nieżywnościowych wieloletnich roślin przemysłowych można

wydzielić trzy grupy, z których można pozyskać różne rodzaje biomasy: (I) rośliny dające biomasę

w postaci drewna, np. topola, wierzba, robinia akacjowa; (II) rośliny dające biomasę w postaci słomy

(trawy), np. miskanty, spartina preriowa; (III) byliny wieloletnie, np. ślazowiec pensylwański,

słonecznik wierzbolistny, rożnik przerośnięty. Biomasa pozyskiwana z tych gatunków była do tej pory

najczęściej badana niemal wyłącznie jako surowiec energetyczny. Natomiast w koncepcji wdrażania

idei biogospodarki, każdy rodzaj biomasy powinien być wykorzystywany w sposób kaskadowy

i zrównoważony. To oznacza, że żadna biomasa nie powinna być wykorzystana tylko na cele

energetyczne bez rozważenia opcji jej wykorzystania na produkty o wyższej wartości dodanej.

Należy podkreślić, że wartościowe substancje znajdujące się w biomasie tych roślin mogą znaleźć

zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu, np. farmaceutycznym, kosmetycznym, chemicznym,

żywnościowym, paszowym. Dlatego należy pozyskać je w pierwszej kolejności, a dopiero pozostałości

poprodukcyjne (biomasa poekstrakcyjna) z ww. gałęzi przemysłu powinny być wykorzystywane do

wytwarzania bionawozów, podłoży czy biopaliw. Dzięki kaskadowemu wykorzystaniu biomasy

i pozyskaniu z niej wartościowych ekstraktów, do dalszego przerobu, można uzyskać wyższe wartości

dodane oraz potencjalnie zwiększyć opłacalność uprawy wybranych wieloletnich gatunków roślin.


126

WYKORZYSTANIE FORM PIERWOTNYCH ZBÓŻ SZANSĄ NA ZWIĘKSZENIE

BIORÓŻNORODNOŚCI AGROEKOSYSTEMÓW

Małgorzata Szczepanek

Katedra Agrotechnologii, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Al. S. Kaliskiego 7, 85-796 Bydgoszcz, e-mail: [email protected]

Słowa kluczowe: plon ziarna, pszenica, składniki mineralne

Postępująca erozja genów, będąca efektem wieloletnich prac hodowlanych, których głównym celem

było zwiększenie wydajności, spowodowała ograniczenie genetycznego zróżnicowania współcześnie

uprawianych roślin. Postęp w rolnictwie doprowadził do tego, że w ciągu ostatnich 100 lat utracono ok.

75% zasobów genowych roślin uprawnych (Berbeć 2014). Zachowanie i ochrona bioróżnorodności

daje możliwość niezbędnej adaptacji gatunków do stresów biotycznych i abiotycznych, co jest

szczególnie ważne w obliczu postępujących zmian klimatycznych (Arzani i Ashraf 2017). Znaczenie

bioróżnorodności dla ochrony środowiska naturalnego skłania do poszukiwania nowych źródeł

zmienności genetycznej, warunkującej szerszy asortyment pożądanych cech, także wśród gatunków

spokrewnionych z roślinami uprawnymi (Wiwart i wsp. 2013). Bioróżnorodność agroekosystemów

można zwiększyć poprzez zróżnicowanie genetyczne współczesnych gatunków i odmian roślin

uprawnych, a także dawnych genotypów (Feledyn-Szewczyk i wsp. 2016). Arzani i Ashraf (2017)

twierdzą, że ryzyko genetycznej erozji roślin uprawnych i związane z tym konsekwencje dla rolnictwa

wymagają rewitalizacji niewykorzystanego potencjału pierwotnych gatunków. Szansą na podtrzymanie

i przywrócenie bioróżnorodności środowiska może być uprawa pierwotnych gatunków i form pszenic

(Bavec i Bavec 2007, Tyburski 2003). W latach 2015-2016 przeprowadzono w Stacji Badawczej

Wydziału Rolnictwa i Biotechnologii UTP w Bydgoszczy badania wstępne, obejmujące ocenę

potencjału plonowania, podstawowych cech biometrycznych roślin i jakościowych ziarna pszenicy

okrągłoziarnowej i perskiej. Wyniki badań wskazują, że w zależności od warunków pogodowych

sezonu wegetacyjnego, w uprawie konwencjonalnej można uzyskać do 3,2 t·ha-1

ziarna pszenicy

okrągłoziarnowej i do 2,3 t·ha-1

pszenicy perskiej. Wstępna analiza laboratoryjna wykazała, że ziarno

pszenic pierwotnych zawierało więcej białka i mniej włókna, a także miało większą zawartość makro-

i mikroelementów (fosforu, magnezu, wapnia, żelaza i cynku) w porównaniu do ziarna pszenicy

zwyczajnej.

1. Arzani A., Ashraf M. 2017. Cultivated ancient wheat (Triticum spp.): a potential source of health-

beneficial food products. Comp. Rev. Food Sci. Food Saf. 16, 477-488.

2. Wiwart M., Suchowilska E., Kandler M., Sulyok M., Groenwald P., Krska R. 2013: Can Polish

wheat (Triticum polonicum L.) be an interesting gene resources for breeding wheat cultivars with

increased resistance to Fusarium head blight? Genet Resour Crop Evol 60, 2359-2373.

3. Bavec F., Bavec M., 2007. Organic production and use of alternative crops. CRC/Taylor & Francis,

Boca Raton.

4. Feledyn-Szewczyk B., Kazimierczak R., Rembiałkowska E., Staniak M. 2016. Bioróżnorodność

obszarów wiejskich. Dobre praktyki rolnicze. Fundacja Ziemia i Ludzie. W-wa, 1-114.

5. Tyburski J. 2003. Organic farming in Poland: Past, present and future perspectives. W: Organic

agriculture: Sustainability, markets, and policies, OECD Ed. CABI Pub. 301-309.


127

WPŁYW NAWOŻENIA SIARKĄ NA EFEKTYWNOŚĆ WYKORZYSTANIA AZOTU PRZEZ

PSZENICĘ OZIMĄ

Joanna Groszyka, Dariusz Gozdowski

b, Michał Stępień

b, Elżbieta Bodecka

a, Jan Rozbicki

a,

Stanisław Samborskia

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, aKatedra Agronomii, bKatedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki,

02-776 Warszawa ul. Nowoursynowska 159


Słowa kluczowe: pszenica ozima, nawożenie siarką, efektywność wykorzystania azotu

Nawożenie siarką (S) może zwiększyć efektywność wykorzystania azotu (N) przez pszenicę ozimą.

Jedną z metod oceny ww. efektywności jest określenie wielkości plonu i pobrania N przez rośliny, na

poletkach nie nawożonych N i S. Ocena taka, ze względu na zmienność glebową w obrębie doświadczeń,

i na ogół niewielką liczbę poletek bez nawożenia N i S, może być obarczona dużym błędem. Poza

wynikami badań z typowych doświadczeń ścisłych, brak jest rezultatów z doświadczeń łanowych

zlokalizowanych w obrębie dużych pól uprawnych. Celem badań było określenie wpływu nawożenia S na

efektywność wykorzystania N przez pszenicę ozimą w trzech doświadczeniach wykonanych na glebie lekkiej

i ciężkiej. Efektywność wykorzystania N została oceniona poprzez określenie: pobrania N przez rośliny, stosunku

ilościowego azotu do siarki (N:S) w różnych częściach roślin, ilości kg wyprodukowanego ziarna z 1kg N

zastosowanego w formie nawozu, w % ilości N pobranego przez rośliny z plonem ziarna i słomy, w odniesieniu

do ilości N zastosowanego w nawozach. Doświadczenia z pszenicą ozimą wykonano w sezonach:

2012/2013; 2013/2014 i 2014/2015, w woj. mazowieckim w miejscowościach Imielin (przewaga gleb

ciężkich) i Obory (głównie gleby lekkie). W doświadczeniach tych badano wpływ dwóch czynników:

pierwszym były kombinacje wielkości dawek nawożenia i terminów stosowania azotu, a drugim

kombinacje wielkości dawek nawożenia i terminów stosowania siarki. Nawożenie N i S zastosowano

w stadiach rozwojowych roślin: BBCH 20-24; 30-31 oraz 39-59. Na poletkach nawożonych N zastosowano

saletrę amonową (34% N), natomiast na poletkach nawożonych N i S, saletrę amonową i saletrosan (26% N,

13% S). Ocenę efektywności wykorzystania N wykonano trzykrotnie w trakcie wegetacji roślin,

każdorazowo, około 3 tygodnie po zastosowaniu nawożenia N i S oraz w trakcie zbioru. W sezonie 2014/15

doświadczenia łanowe założono w tych samych miejscowościach, co ww., na dwóch polach uprawnych

o powierzchni 21,5ha i 18,5ha, gdzie rozmieszczono odpowiednio 22 i 16 poletek. Na każde poletko

składały się 3, ze sobą sąsiadujące pasy: bez nawożenia, nawożone tylko N oraz nawożone N i S. Taki układ

doświadczeń pozwolił na ocenę produkcyjności 1kg N i % ilości N pobranego przez rośliny z nawozu,

z plonem ziarna i słomy, każdorazowo w odniesieniu do plonu ziarna i pobrania N na sąsiadujących

poletkach nie nawożonych N i S. Poletka zlokalizowano tak, aby jak najlepiej uchwycić zróżnicowanie

warunków glebowych. Nawożenie N zastosowano w stadiach rozwojowych roślin: BBCH 20-21; 31 i 37-

39, zaś nawożenie S, w ilości 20 kg∙ha-1

, tylko w 2. terminie nawożenia azotem. W doświadczeniach

wykonanych w sezonach 2012/2013 oraz 2013/14, nawożenie S istotnie zwiększyło pobranie N przez

pszenicę ozimą uprawianą na glebie lekkiej, zarówno w trakcie wegetacji roślin, jak i podczas zbioru.

Takiej reakcji roślin pszenicy nie stwierdzono na glebie ciężkiej. Zastosowanie nawożenia S, w pszenicy

uprawianej na glebie lekkiej i ciężkiej istotnie zawęziło stosunek N:S, zarówno w całych roślinach, liściach

najmłodszych, starszych, słomie oraz ziarnie pszenicy ozimej. Zakłada się, że im węższy stosunek N:S, tym

rośliny efektywniej wykorzystują azot. W sezonie 2014/2015 nawożenie S w stadium BBCH 31, istotnie

zwiększyło ilość N pobranego przez rośliny z plonem ziarna i słomy, z 56,6% do 77,7%, i ilość kilogramów

wyprodukowanego ziarna, z 1kg zastosowanego nawozu N, z 16,6 do 22,0, na polu z przewagą gleb

lekkich. Na drugim polu (głównie gleby ciężkie) nie stwierdzono istotnej reakcji roślin na nawożenie S.

Wysokie wartości współczynnika zmienności, dla obu ww. miar efektywności wykorzystania N przez

rośliny, świadczą o bardzo różnej reakcji roślin na nawożenie N i S, zależenie od lokalizacji poletek

w obrębie dużych pól uprawnych.

Projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka

BIOPRODUKTY, innowacyjne technologie wytwarzania prozdrowotnych produktów piekarskich i makaronu o obniżonej kaloryczności


128

OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) JAKO NARZĘDZIE OKREŚLANIA WPŁYWU PRODUKCJI

ROLNICZEJ NA ŚRODOWISKO

Michał Krzyżaniak, Mariusz J. Stolarski

Katedra Hodowli Roślin i Nasiennictwa, Centrum Biogospodarki i Energii Odnawialnych

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Słowa kluczowe: produkcja roślinna, rośliny jednoroczne i wieloletnie, wpływ na środowisko, kategorie wpływu, metodyka

Każdy rodzaj produkcji czy wykonywanej usługi wpływa na środowisko. Jednakże aby całkowicie

określić oddziaływanie produktu (wyrobu) należałoby uwzględnić nie tylko sam etap jego

wytwarzania, lecz również np. materiały, energię i usługi związane z wydobyciem, przetwarzaniem czy

transportem surowców niezbędnych do jego produkcji. Należy również ocenić wpływ użytkowania

wyrobu oraz jego dalszego unieszkodliwiania lub ponownego wykorzystania na środowisko.

Narzędziem służącym tego typu analizom może być ocena cyklu życia (z ang. LCA – life cycle

assessment).

LCA jest zorganizowaną, kompleksową oraz międzynarodowo znormalizowana metodą. Zlicza ona

wszystkie znaczące emisje i zużyte środki produkcji, wpływy na środowisko i zdrowie ludzkie

powiązane z wytwarzaniem danego dobra lub usługi (produktu). Potocznie LCA nazywana jest analizą

„od kołyski po grób”.

Geneza LCA ma początki w badaniach podjętych nad efektywnością energetyczną w latach 60 XX

wieku, jednak dopiero w latach 90 zyskała na popularności i opracowano szeroko akceptowaną

metodologię, unormowaną przez ISO 14040-14044. Metoda pochodzi z sektora przemysłowego, gdzie

na podstawie strumieni zużycia energii, zużycia surowców oraz pomiarów emisji z procesów

stosowanych w badanej technologii określano wpływ na środowisko. Obecnie prowadzi się wiele

badań nad wykorzystaniem tej metody w wielu sektorach gospodarki, również w rolnictwie.

W minionych 15 latach LCA była wykorzystywana do określenia wpływu na środowisko sektora

rolniczego w zakresie produkcji mięsnej, wełny, hodowli krów mlecznych i produkcji mleka

i wyrobów, produkcji owoców i warzyw w uprawie szklarniowej i polowej, zbóż, roślin oleistych czy

roślin energetycznych. Ocena cyklu życia, w opublikowanych do tej pory badaniach, umożliwiła

porównanie wpływu na środowisko systemów i technologii produkcji różnych gatunków roślin na cele

spożywcze, paszowe czy przemysłowe np. pszenicy, rzepaku, soi, słonecznika, pomidorów, jabłek,

wierzby czy miskanta. Ponadto umożliwiała ona wskazanie ogniw łańcucha produkcji, które

niekorzystnie oddziałują na środowisko np. w systemie konwencjonalnym i ekologicznym.

Jedną z najważniejszych zalet LCA, w przypadku badań wpływu na środowisko produkcji roślinnej,

jest możliwość określenia wysokości emisji gazów cieplarnianych, eutrofizacji, zakwaszenia,

zubożenia zasobów kopalnych czy toksyczności, energochłonności produkcji oraz innych wskaźników

metodami t.j.: CML 2 baseline 2000, ReCiPe, IMPACT 2000+, IPCC 2007, Cumulative Energy

Demand.

Ocena cyklu życia jest metodą wskaźnikową, która może być realizowana na różnych poziomach

dokładności (screening, simplified, detailed LCA), co wpływa oczywiście na uzyskane wyniki.

Niektóre jej aspekty są skomplikowane i czasami niełatwe do zastosowania w rolnictwie. Przykładowo

emisje polowe gazów cieplarnianych, związków azotu czy fosforu są trudne do precyzyjnego

określenia z uwagi na zróżnicowane warunki klimatyczne czy siedliskowe nie tylko w makro skali (np.

kraj) ale czasami i pojedynczego gospodarstwa, co jest uwarunkowane wieloma czynnikami

abiotycznymi i biotycznymi.


129


130

SPONSORZY

URZĄD MIASTA RZESZOWA

www.rzeszow.pl

AGENCJA

RESTRUKTURYZACJI

I MODERNIZACJI ROLNICTWA

Podkarpacki Oddział Regionalny

w Rzeszowie

www.arimr.gov.pl

AGENCJA NIERUCHOMOŚCI

ROLNYCH

Oddział Terenowy w Rzeszowie

www.anr.gov.pl

www.gospodarstwopolska.pl

PODKARPACKI OŚRODEK

DORADZTWA ROLNICZEGO

W BOGUCHWALE

www.podrb.pl

PODKARPACKA IZBA

ROLNICZA

www.pir.xo.pl


131

SPONSORZY

PODKARPACKIE CENTRUM

HURTOWE AGROHURT S.A.

www.agrohurtsa.pl

SYNGENTA

www.syngenta.pl

KWS

www.kws.pl

CORNAGRA

www.cornagra.pl

BIOSTYMA

www.biostyma.pl

Oddział w Rzeszowie - Uniwersytet Rzeszowski€¦ · VII Konferencja Naukowa PTA...

Documents

Transcript of Oddział w Rzeszowie - Uniwersytet Rzeszowski€¦ · VII Konferencja Naukowa PTA...