Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

36
mistrza zera od do poradnik dla początkujących gitarzystów Przemysław Iżycki wersja 2.0

Transcript of Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

Page 1: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

1

mistrzazeraod

do

poradnik dla początkujących gitarzystów

Przemysław Iżycki

wersja 2.0

Page 2: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

2

opracowanie graficzne i skład publikacji:

Agencja Reklamowa CALAMUS MEDIAwww.calamusmedia.pl

Page 3: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

mistrzazeraod

do

poradnik dla początkujących gitarzystów

Przemysław Iżycki

Page 4: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

4

Page 5: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

Witam, pragnę Wam przedstawić poradnik, który napisałem dla osób mających trudności ze znalezieniem informacji w in-ternecie. Ja sam na początku miałem trudności z szukaniem informacji, które często są sprzeczne, niepełne. Dlatego po-stanowiłem zrobić coś pożytecznego i napisać poradnik, który byłby zbiorem informacji dla początkujących gitarzystów. Takie coś można otworzyć, nic nie wiedząc o teorii, i zamknąć, będąc w teorii obeznanym. Przynajmniej takie jest założe-nie, na dzień dzisiejszy oddana jest zaledwie część pierwsza poradnika.

Gorąco proszę o podzielenie się wszelkimi uwagami, spostrzeżeniami czy komentarzami na temat poradnika. Możecie to zrobić na forum, dzięki któremu dotarliście do tej pracy, czy też na mój email – [email protected]

Pamiętajcie – każda pochwała motywuje do dalszej pracy! :)

Autor

Page 6: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0
Page 7: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

7

wstęp

dźwięki i nazwy

Gdybym w tej chwili zapytał pierwszego lepszego gitarzystę, czym jest dźwięk, pewnie by powiedział coś w rodzaju: „no... to, co wydaje gitara”. Pewnie to i racja, ale jest coś poza tym. Dźwięk to fala generowana przez przedmiot, który drga. Jeśli złapiemy gumkę recepturkę i ją szarpniemy, będzie wibrować, po jakimś czasie drgania zanikną.

Dźwięki mają określoną wysokość. Cóż to? Wysokość dźwięku to częstotliwość drgań. Im szybciej wibruje przedmiot, tym dźwięk jest wyższy.

W znanym nam systemie muzycznym wyróżniamy 12 dźwięków. To wcale nie dużo, nie?

A A B C C D D E F F G G

Z tym, że jest to zapis zachodni, którego będziemy się trzymać w tym kursie. Zapis polski wygląda tak:

A B H C C D D E F F G G

Jak widać, zmieniły się tylko nazwy dwóch dźwięków. Ale to tylko nazwa, wysokość jest taka sama. Więc zostawiamy to na boku, pamiętając tylko w przypadku gdy druga osoba używa innego systemu.

W polskim nazewnictwie dźwięki czytamy tak, jak litery alfabetu. Znak (krzyżyk) przy danym dźwięku oznacza, zo-stał on „podwyższony” o pół tonu. Wówczas do litery dźwięku dodajemy końcówkę „is”. Czyli F = fis. Możemy się spotkać także z sytuacją, w której dźwięk jest obniżony o pół tonu. Wówczas przy tym dźwięku występuje znak – be-mol. W takiej sytuacji do litery dźwięku dodajemy końcówkę „es”. Czyli G czytamy „ges”. Jednak w przypadku dźwię-

Page 8: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

8

ków obniżonych mamy dwa wyjątki, gdzie dodajemy końcówkę „s”. Tak jest w przypadku dźwięków A i E. Zatem nie mówimy aes i ees, lecz as i es.

Tak więc w polskim nazewnictwie poszczególne dźwięki wymawia się następująco:

A A B C C D D E F F G G

a ais b c cis d dis e f fis g gis

A B H C D D E E F G G A

a b h c des d es e f ges g as

Spójrzmy na nasz wykres – co jest przed g? fis! Czyli fis = ges! Bez obaw, nie ma się o co martwić. Pamiętaj, że dźwięk to dźwięk i po zmianie nazwy nie zmieni tajemniczo brzmienia :)

Jednak, jak już wcześniej zaznaczyliśmy, w poradniku będziemy trzymać się nazewnictwa zachodniego. Czyli np. F

będzie się nazywał F-krzyżyk, a G – G-bemol. Co prawda zdecydowanie łatwiej powiedzieć „fis” niż „f-krzyżyk”, ale mimo wszystko określanie dźwięków krzyżykami i bemolami jest logiczne. Dlaczego logiczne? Ano dlatego, że wkrót-ce – jak już dojdziemy do tego, że będziemy posługiwać się zapisem nutowym – przekonamy się, że na pięciolinii przy nutach nie występują żadne -isy czy -esy. Natomiast krzyżyki i bemole – jak najbardziej!

rozmieszczenie tonów na gryfie w notacji zachodniej [tzw. „amełykańskiej” ;)]

Nauka rozkładu dźwięków będzie podstawą zrozumienia teorii!!

Page 9: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

9

wstęp do interwałów

Zanim zagłębimy się w pojęcie interwałów, kilka słów wstępu, które ułatwią wam zrozumienie. Otóż gitara to trochę dziwny instrument pod tym względem, że grając na niej, nie musisz mieć kompletnie żadnego pojęcia o regułach muzyki, a i one nie są dobrze widoczne. Dlatego zobrazuję, jak dźwięki układają się na innej grupie instrumentów – na klawiszach.

Dźwięki c,d,e,f,g,a,b to dźwięki gamy C-dur. Natomiast czarne klawisze to półtony pomiędzy stopniami gamy – czar-ny klawisz pomiędzy c i d to c /d . Podany zapis pokazuje, że na klawiszach zapis dźwięków jest o wiele logiczniej-szy – dobrze widoczne są stopnie gamy, zaś dźwięki do gamy niepasujące są wyodrębnione. Za to na gitarze wszystkie dźwięki są „równe”, to znaczy np. c jest na VIII progu struny E, c jest na IX progu, a d na X progu tej samej struny.

Czyli gitarzysta nie ma żadnej „pomocy”, musi sam wiedzieć, które dźwięki pasują! Dobrze tutaj także widać stopnie gamy. Gama to uporządkowany zbiór dźwięków, więc zaczyna się od dźwięku (tutaj c) i przechodzi do tego samego dźwięku w wyższej oktawie. Każdy kolejny dźwięk należący do gamy to jej stopień, zaś gama ma siedem stopni.

interwały

Page 10: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

10

dźwięki gamy C-dur stopień

C I

D II

E III

F IV

G V

A VI

B VII

Jak widać, każdy następny dźwięk jest kolejnym stopniem gamy, zaś gama zawiera wszystkie litery alfabetu muzycz-nego (a-g).

interwały

Pojęcie interwału w tym poradniku zostanie poruszone nie raz, pora przyjrzeć mu się bliżej. Interwał to odległość po-między dwoma dźwiękami. Dźwięków mamy 12, więc tyle też poznamy interwałów (warto jednak pamiętać, że mogą istnieć wyższe, na przykład odległość pomiędzy dźwiękiem e na zerowym progu struny e a dźwiękiem f na jej XIII progu to nona mała.)

dźwięk gamy stopień

pierwszy pryma

drugi sekunda

trzeci tercja

czwarty kwarta

piąty kwinta

szósty seksta

siódmy septyma

nazwa interwału ilość półtonów

pryma czysta —

sekunda mała 1 półton

sekunda wielka 2 półtony

tercja mała 3 półtony

tercja wielka 4 półtony

kwarta czysta 5 półtonów

Page 11: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

11

nazwa interwału ilość półtonów

kwarta zwiększona 6 półtonów

kwinta czysta 7 półtonów

seksta mała 8 półtonów

seksta wielka 9 półtonów

septyma mała 10 półtonów

septyma wielka 11 półtonów

oktawa czysta 12 półtonów

Tabelki do zapamiętania :)

Ci, którzy uczyli się łaciny, wiedzą o co chodzi :) Otóż właśnie z tego języka wywodzą się te mądrze brzmiące nazwy. Pamiętaj – Quidquid latine dictum sit, altum videtur. ;)

Po co w ogóle potrzebujemy interwałów? W zasadzie, jeśli tylko chcesz grać na gitarze, nie są Ci potrzebne. Ale jeśli czytasz ten kurs, to znaczy, że chcesz czegoś więcej. Interwały pomogą nam między innymi w komunikacji z innymi muzykami – nie powiesz przecież saksofoniście, żeby zagrał dźwięki, które Ty masz na tym i tamtym progu. Za to jeśli powiesz, żeby zagrał kwintę czystą od e, zrozumie bez problemu.

Lecz to nie wszystko. Tabela interwałów pomocna jest jeszcze w innym celu – budowaniu skal i akordów. Jeśli wiesz, że wzór na pentatonikę molową to 3 2 2 3 2 (odległość w półtonach), to możesz to zapisać w jeszcze jeden sposób:

pryma czysta

tercja mała

kwarta czysta

kwinta czysta

septyma mała

Sprawdźmy teraz gamę durową. (2212221)

pryma czysta

sekunda wielka

tercja wielka

kwarta czysta

kwinta czysta

seksta wielka

septyma wielka

Być może już zauważyłeś kilka ciekawych rzeczy. Przede wszystkim:

Tak więc odległości czyste to takie, na których „budujemy skalę” – prawdopodobnie będą występować w każdej skali. Nie dodają żadnego „smaku”, brzmią rzeczywiście czysto. Interwały małe to takie szkraby, które będą brzmieć smutno, a wiel-kie wesoło. Jednakże sprawa jest odrobinę trudniejsza, ale nie martw się – postaram się wszystko dobrze wytłumaczyć.

Skale durowe zawierają (przede wszystkim) interwały wielkie i czyste.

Skale molowe zawierają (przede wszystkim) interwały małe i czyste.!

Page 12: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

12

Pierwsza sprawa – ile mamy liter w muzyce? a,b,c,d,e,f,g. Siedem liter. W gamie mamy także siedem stopni. Otóż, jak być może wiesz, każdy stopień gamy ma swój określony interwał (np. stopień 7. to septyma, która może być wielka jak w gamie durowej lub mała jak w molowej).

Otóż wychodzi nam w tym momencie ważna sprawa – licząc interwał, najpierw odliczamy odległość w literach, do-piero potem w półtonach. O co chodzi? Weźmy na przykład interwał c d . Otóż wydawałoby się, że jest to tercja mała (bo 3 półtony). Nie popełniajcie tego błędu! Najpierw należy policzyć odległość w literach. Litera d jest po c, czyli drugi stopień gamy (c jest pierwszym, a e będzie trzecim, itd.). Czyli sekunda (patrz rozpisaną gamę durową na poprzed-niej stronie). Dopiero teraz możemy przejść do określenia: mała czy wielka. Liczymy odległość od c do d# w półtonach (czyli w progach). 3 progi. O jeden za dużo na wielką! Oznacza to, że c d to sekunda zwiększona.

Trochę się namieszało, więc podajmy kilka przykładów.

A F

Policzmy litery. a b c d e f. Sześć - szósty stopień. Szósty stopień to seksta. Seksta mała to to 8 półtonów. Czy jest tyle? Jest osiem, zatem podany interwał jest rzeczywiście sekstą małą.

D C

Liczymy litery. d e f g a b c. Siedem. Czyli septyma. Odległość w progach to 11. Czyli septyma wielka :)

Mam nadzieję, że powyższa komplikacja nie zniechęci was do dalszego zgłębiania zasad - interwały to stanowczo naj-trudniejsza z lekcji, lecz po zrozumieniu tematu wszystko jest prostsze!

Jeśli interwał ma o 1 półton więcej niż interwał wielki lub czysty, nazywamy go zwiększonym.

Jeśli interwał ma o 1 półton mniej niż interwał mały, nazywamy go zmniejszonym.

!

Page 13: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

13

Od początku – czym jest akord? To co najmniej trzy dźwięki (stąd nazwa trójdźwięk), grane zazwyczaj razem. Jednak 3 to minimum, istnieją 6-dźwięki, a nawet więcej.

Z jakich dźwięków składa się akord?

Możemy oczekiwać, że akord będzie w sobie zawierać prymę czystą – jego podstawowy dźwięk, dający mu brzmienie i nazwę. Przykładowo C-dur albo c-moll 7/9 prawie na pewno będą zawierać c (są jednak wyjątki).

Kolejnym składnikiem jest tercja – mała lub wielka. Domyślasz się, jaka będzie różnica pomiędzy akordem z tercją małą a wielką? Pierwszy będzie molowy, drugi durowy.

Tercja mała to odległość 3 półtonów, a duża to odległość czterech progów.

Trzecim składnikiem jest kwinta czysta – dźwięk o odległości 7 półtonów od prymy (g dla dźwięku c). Jakie jest zada-nie kwinty? Bardzo proste: pogrubia ona dźwięk akordu, odróżniając go od pojedynczego dźwięku. Takie wzmocnienie jest niezmiernie przydatne, jeśli chcemy do piosenki śpiewać.

budowa tercjowa = co trzeci dźwięk

To były podstawowe składniki akordów. Teraz przejdźmy do tworzenia czegoś więcej niż 3-dźwiękowego.

Budując akord z dodanym dźwiękiem, liczba w nazwie powie nam, jaki dźwięk należy dodać. Jeśli będziemy dla przy-kładu stworzyć a-moll 7, będziemy mieli dźwięki: a – pryma, c tercja mała, bo moll, e – kwinta. Dojdzie też 4 dźwięk – tajemnicza siódemka. Skąd wiemy, jaki to dźwięk? A pamiętasz, jaki interwał to siódmy stopień gamy? Wróć do tematu gam i przypomnij sobie pojęcie stopni gam.

Jeśli wiesz, że 7. stopień to septyma, pozostaje nam jeszcze określić, czy będzie to septyma duża (11 półtonów) czy mała (10).

akordy

Page 14: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

14

Jak widać, w przypadku septymy małej nie dopisujemy żadnego znaku, więc możemy odliczyć 10 półtonów od a. a b c c d d e f f g. Czyli dźwięk g. Uff, udało się nam zbudować akord a-moll 7, wiemy że składa się z dźwięków a c e g. Teraz tylko trzeba znaleźć je na gryfie.

Co jednak, jeśli chcielibyśmy stworzyć akord a-moll 7+ ? Musimy podnieść septymę o 1 półton, czyli będziemy mieli septymę wielką i dźwięk g . Jak widać, plusy i minusy przy akordach działają zupełnie jak krzyżyki i bemole!

Do następujących interwałów nie dopisujemy +/-:

sekunda wielka, kwarta czysta, kwinta czysta, seksta wielka, septyma MAŁA, nona wielka, undecyma czysta, tercdecyma wielka

!

Page 15: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

15

Zacznijmy od pentatoniki molowej. Dlaczego?

�� jest to jedna z łatwiejszych do opanowania skal,�� jest używana w naprawdę wielu utworach,�� uniwersalna. Można zagrać nią solówkę w niemal dowolnym gatunku,�� po opanowaniu wystarczy dodać 2 dźwięki, aby uzyskać gamę.

Czym jest pentatonika? Z Greckiego penta = pięć, tonika = dźwięk. Czyli skala pięciodźwiękowa.

Nauczymy się skali w pięciu pozycjach na gryfie, po dwa dźwięki na każdą strunę. Jest to sposób najlepszy dla począt-kujących gitarzystów, pozwalający nie zaprzątać sobie głowy zbyt dużą dawką informacji. Warto jednak pamiętać, gdzie leży dźwięk toniczny, czyli pryma. Pomoże to w improwizacji, gdyż z reguły będziemy zaczynać i kończyć solówkę na tym dźwięku.

Poznamy dziś pentatonikę w tonacji a-moll. Jest to jedna z najpopularniejszych tonacji, dlatego od razu będziemy mieć mnóstwo podkładów do ćwiczeń. Pentatonika składa się z dźwięków:

a c d e g

Pierwsza pozycja pentatoniki a-moll

Diagram przedstawia gryf ze struną e1 na górze i basową E na dole. Czyli mamy dźwięki na V i VIII progu strun e1, h2, e6 oraz na V i VIII progu strun g3, d4, a5. Na czerwono zaznaczono prymę – dźwięk a. Warto zapamiętać kształt pozy-

pentatonika mollowa

Page 16: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

16

cji, nie progi – dzięki temu będziemy w stanie przenieść skalę w inną tonację. Wystarczy przesunąć schemat, zaczyna-jąc od innego progu! Ale to materiał na inną lekcję.

Postaraj się zagrać wszystkie dźwięki, zaczynając od góry, potem w drugą stronę. Za każdym razem staraj się zacząć i skończyć na prymie – dzięki temu lepiej poczujesz, jak dana skala brzmi.

e1 ---------------------------------5--5--------------------------------H2 ---------------------------5--8--------8--5--------------------------G3 --------------------5--7---------------------7--5--------------------D4 --------------5--7---------------------------------7--5--------------A5 --------5--7---------------------------------------------7--5--------E6 --5--8---------------------------------------------------------8--5--

Spędź trochę czasu, ucząc się dokładnie pozycji tak, żebyś bez problemu grał ją w górę i w dół. Następnie możesz przejść do swojej pierwszej... improwizacji!

Pentatonika molowa – 4 pozostałe superpozycje

W poprzedniej lekcji poznaliśmy pierwszą pozycję pentatoniki molowej – z czasem jednak warto by ją rozszerzyć po-przez poznanie skali na całym gryfie. W tym celu poznamy pozostałe 4 pozycje.

Cyfry arabskie to numery palców, których używamy do grania konkretnych dźwięków.

Opanowanie tylu schematów pewnie zajmie Ci sporo czasu – nie zniechęcaj się, lepiej nauczyć się czegoś dobrze a wol-no ;) Jeszcze raz przypominam – nie zapamiętuj konkretnych progów, a raczej graficzną postać skali – to naprawę po-może w przyszłości.

Słowem podsumowania należy się wyjaśnienie. Olbrzymia część dzisiejszych gitarzystów ogranicza się do tej skali, po-nieważ świetnie brzmi :) To prawda, ale z drugiej strony wszystko zagrane pentatoniką brzmi podobnie, chcąc uzyskać większą różnorodność należy się w końcu przesiąść na inne skale.

Page 17: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

17

z czym to się je?

Wiele osób zaczynając swoją muzyczną „karierę” pewnie się zastanawia – czym jest tonacja i dlaczego zawsze w niej gramy? Co to znaczy wypaść z tonacji?

Pojęcie tonacji może wydawać się dziwne dla początkującego muzyka – w życiu nie ma czegoś takiego. Dźwięki jadą-cego samochodu czy ćwierkającego ptaka mają różne częstotliwości i nie są ze sobą w żaden sposób połączone. Jed-nak gdybyśmy w muzyce grali przypadkowe dźwięki, naśladując na przykład pohukiwanie sowy, raczej by to dobrze nie brzmiało :) Dlatego stworzono tonację – zbiór dźwięków, wzajemnie do siebie pasujących, tworzących razem jakąś określoną całość.

Grając „w jakiejś tonacji” gramy jej dźwięki i gdybyśmy w tym momencie zagrali dźwięk nie należący do tonacji, za-brzmiałby on „dziwnie”. Możemy to sobie uzmysłowić w ten sposób: zamykamy oczy i wyobrażamy sobie różne od-cienie zielonego. Łagodny zielony. Ciemnozielony. Zielone drzewa, zielona trawa i zieloni ludzie przechadzający się lub jeżdżący zielonymi samochodami. Gdybyśmy nagle zobaczyli kolor krwistoczerwony, rzucałby się w oczy, zupełnie by do naszej „zielonej tonacji” nie pasował. Do tego stopnia kolor czerwony nie pasowałby do zielonego świata, że pewnie odwracalibyśmy wzrok, aby tylko na niego nie patrzeć. Tak też jest z obcymi dźwiękami :) Każdy fałsz to o jeden za dużo.

Prosto mówiąc, mamy dwa rodzaje tonacji: molowa (minor) i durowa (major). To nie jest żadna filozofia, molowa znaczy smutna, a durowa to wesoła. Łatwo zrozumieć różnicę, grając akord A-dur, a po chwili uderzając a-moll.

Bardzo ważnym zagadnieniem w tonacji jest centrum tonalne. Jest to dźwięk, który powoduje rozładowanie napię-cia w muzyce. Co to znaczy? Otóż jeśli gramy w jakiejś tonacji, zagranie jej prymy (np. dźwięk c dla tonacji C-dur) nie

tonacja

Tonacja to konkretna gama durowa lub molowa, na której materiale dźwięko-wym oparty jest utwór muzyczny.!

Page 18: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

18

wnosi napięcia, będzie brzmieć „swojsko”. Każdy inny dźwięk będzie wprowadzał napięcie, co znaczy że będzie wzra-stała tendencja do rozwiązania na akord toniczny. Te trudne słowa możemy pokazać w następujący sposób: w filmach często przeplatają się sceny spokojne i dynamiczne. W muzyce ten „spokój” osiąga się, grając akord toniczny, zaś każdy inny wprowadzi napięcie podobne do tego z filmów. Napięcie powinniśmy rozładować, to znaczy zakończyć utwór na akordzie tonicznym. Niestosowanie się do tej reguły może skutkować dziwnymi wrażeniami podczas słuchania utworu.

Warto zaznaczyć, iż skala nie równa się tonacja. Jeśli gramy w tonacji a-moll, to niekoniecznie musimy używać skali mollowej czy pentatoniki. Tonacja oznacza akord przewodni, pod który możemy improwizować, używając różnych skal.

System tonalny – system dźwiękowy porządkujący materiał dźwiękowy w ten sposób, że jedne dźwięki są zależne od innych na zasadzie swoistej hierarchii.!

Page 19: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

19

Grając pentatonikę molową od jakieś czasu, pewnie dobrze już znacie jej smutny, bluesowo-rockowy charakter. Czas przejść do czegoś znacznie weselszego, co nie znaczy, że nie użyjemy poznanej w tej lekcji skali do powyższych gatun-ków. Wszystko po prostu zależy od piosenki – czy jest smutna, czy wesoła.

Poznamy dziś pentatonikę C-dur.

c d e g a

Pierwsza pozycja pentatoniki C-dur

Nie wiem, czy już to widzicie... jest to zupełnie ten sam kształt, co pentatonika molowa! Zostawcie pytania na koniec, najpierw zagrajmy ją w górę i w dół.

e1 -----------------------------5--8----8--5------------------------------H2 -----------------------5--8----------------8--5------------------------G3 -----------------5--7-----------------------------7--5-----------------D4 -----------5--7-----------------------------------------7--5-----------A5 -----5--7-----------------------------------------------------7--5-----E6 --8-----------------------------------------------------------------8--

Zauważyłeś, jak drastycznie zmieniło się brzmienie pomimo tego, że gramy te same dźwięki?

Jeśli zaczniemy grać od dźwięku c ( VIII próg struny E) i na nim skończymy, zabrzmimy inaczej niż gdybyśmy zagra-li to tak, jak w pierwszym przypadku.

pentatonika durowa

Page 20: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

20

Od czego to zależy? Otóż musisz wiedzieć, że skale molowe i durowe się łączą. W jaki sposób? To temat na kolejną lekcję.

Pamiętaj, że ucząc się pentatoniki durowej nie uczysz się nowych kształtów pozycji, gdyż już je znasz! Musisz jedynie zacząć od innego dźwięku.

Page 21: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

21

Problem, jaki tu nam wyszedł, to fakt istnienia tonacji pokrewnych. O co w tym chodzi? Otóż każda tonacja molowa ma swoją pokrewną tonację durową. I na odwrót. Co to znaczy, że tonacja jest pokrewna? Składa się z tych samych dźwięków.

Jeśli zagramy od dźwięku a na V progu struny E i będziemy się grać dźwięki pentatoniki a-moll na tej strunie do dźwię-ku a, wyjdzie to tak:

E6 --5--8--10--12--15--17-- a c d e g a

Natomiast jeśli zagramy od dźwięku C do C, będzie to wyglądać tak:

E6 --8--10--12--15--17--20-- c d e g a c

Pewnie w tym momencie skończyły się wam progi, ale jest to bez znaczenia :) Ważne jest to, że skale są zbudowane są z tych samych dźwięków.

a c d e g = c d e g a

Pewnie teraz zapala się Ci lampka – dlaczego te skale nie brzmią tak samo, skoro to identyczne dźwięki? Otóż w teorii masz rację, jednak gdy przyjrzymy się im dokładnie, zauważymy ciekawy fakt.

pentatonika molowa: a c d e g

Od dźwięku a do c są trzy progi, czyli trzy półtony. Od c do d 2. Od d do e też. Od e do 3 to odległość trzech półtonów. Zaś od g do a to znów 2 półtony. Możemy to zapisać tak:

3-2-2-3-2 (odległość w progach – półtonach)

tonacje pokrewne

Page 22: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

22

pentatonika durowa: c d e g a

Od c do d są 2 półtony. Od d to e też. Od e do g 3. Od g do a 2. Od dźwięku a do c 3 progi.

2-2-3-2-3 (odległość w progach – półtonach)

Czyli, jak widać, budowa tych dwóch skal jest zupełnie inna, gdyż składają się z zupełnie innych interwałów (czyli odle-głości pomiędzy dźwiękami). To, że składają się z identycznych dźwięków, jest dziełem przypadku – w końcu mamy tylko 12 różnych dźwięków, więc siłą rzeczy trudno, żeby każda skala składała się z kompletnie nowych dźwięków, prawda?

Bardzo ważne jest pamiętanie, że tym, co decyduje o tonacji, w jakiej gramy, są akordy. Jeśli gralibyśmy w dwie osoby i ja bym zagrał akord C-dur, a Ty byś spróbował zagrać pentatonikę a-moll, zabrzmiałbyś jak C-dur. Zadziwiające, nie-prawdaż? Ponieważ są to tonacje pokrewne, skale mają te same dźwięki. Co za tym idzie, skala molowa pod akord du-rowy zabrzmi jak pokrewna skala durowa.

Tak więc tonacja a-moll = C-dur!

Page 23: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

23

Z czasem dobrze jest poznawać nowe skale – pomoże nam to w grze solowej, urozmaicając nasze improwizacje. Za-awansowani gitarzyści grają, mieszając ze sobą różne skale, natomiast ci najlepsi w ogóle nie zwracają uwagi na skalę, realizując melodie, które mają w głowie.

Skala bluesowa jest sześciostopniową skalą molową (heksatonika; heksa=sześć) – zawiera w sobie takie same dźwięki, jak pentatonika molowa + kwintę zmniejszoną (odległość 6 progów). Czyli jeśli mamy pentatonikę a-moll:

pentatonika molowa: a c d e g

to dodamy do niej dźwięk oddalony od a o 6 progów. b h c c d d . Czyli d .

a c d d e g

Dźwięk d zaznaczyłem na szaro

Warto zapamiętać, że nasz dodany dźwięk nie należy do gamy a-moll. Jest to dźwięk obcy (tzw. blue note)! Z tego po-wodu nie powinniśmy się na nim zatrzymywać, za to możemy go używać do woli jako dźwięk przejściowy, na przykład podciągając strunę G o jeden półton.

Nie będę wstawiać wszystkich pozycji skali bluesowej, gdyż o wiele lepiej jest grać świadomie. Znajdź dźwięk d na każdej strunie, używając do tego tabelki z początku poradnika.

Tak jak i poprzednio, dobrym pomysłem byłoby zagranie skali od góry do dołu i zagranie jej pod podkład w a-moll.

skala bluesowa

Page 24: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

24

Page 25: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

25

Przedyskutowaliśmy już pojęcie tonacji. Jeśli gramy piosenkę w jakiejś tonacji, na przykład C-dur, najprawdopodobniej będziemy używać dźwięków gamy C-dur.

Tak więc gama jest podstawowym, uporządkowanym zbiorem dźwięków, na podstawie których budujemy utwór w da-nej tonacji. Jeśli nic Ci to nie mówi, wytłumaczę: wszystkie akordy z tonacji będą się składać tylko z dźwięków tej gamy. Tak samo warstwa melodyczna będzie tworzona z tych dźwięków ( oczywiście są wyjątki ).

Przypomnij sobie pentatonikę, składającą się z 5 dźwięków. Dlaczego tyle? Otóż pentatonika to okrojona gama, z której wyrzucono 2 dźwięki! Zrobiono to dlatego, bo te 2 dodatkowe dźwięki grane nieumiejętnie mogą nie zabrzmieć dobrze. Jednak dobry gitarzysta dodaje je, aby urozmaicić swoją grę.

Gama C-dur: c d e f g a b

Jak widać, dodaliśmy kwartę czystą (odległość 5 progów) oraz septymę wielką (11 półtonów). Czy domyślasz się już, w jaki sposób zbudować gamę a-moll? Otóż tak:

a b c d e f g

Dodane zostały te same dźwięki: b oraz f. Jednak zauważ, że interwały są inne niż w gamie durowej. B jest teraz sekun-dą wielką (2 progi od a), f jest sekstą małą.

Co to jest gama?

Gama to skala złożona z 7 dźwięków.!

Page 26: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

26

W temacie gam jest jeszcze jedno ważne zagadnienie: otóż gamy mają stopnie. Nie zagłębiając się na razie w teorię, po-każmy na przykładzie C- dur:

C D E F G A B

I II III IV V VI VII

A B C D E F G

Stopnie gamy zawsze zapisujemy cyfrą rzymską

Raczej nie jest to wielka rzecz, wiemy, że dwójka jest po jedynce, a potem trójka :) Tak czy inaczej możemy się spotkać z określeniem 8. lub wyższy stopień gamy – chodzi tu po prostu o dźwięki z wyższej oktawy – 8. stopniem (w C-dur) będzie c, a np. jedenastym dźwięk f.

Jako ciekawostkę wspomnę o przydatnym fakcie – pokrewna gama molowa jest zawsze budowana na szóstym stop-niu gamy durowej, a mając gamę durową, tworzymy jej pokrewną durową na trzecim stopniu.

Znaczy to mniej więcej tyle: jeśli chcemy zbudować gamę molową, a znamy dźwięki jej pokrewnej durowej, zaczyna-my liczyć od szóstego dźwięku gamy.

c d e f g a(VI) b a b c d e f g

Jeśli mamy natomiast dźwięki skali molowej naturalnej, zaczynamy liczyć od trzeciego stopnia.

a b c(III) d e f g c d e f g a b

Page 27: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

27

Jeśli wiesz, z jakich interwałów składa się skala, jesteś w stanie rozpisać ją w dowolnej tonacji. Jak? Pokażę to na przy-kładzie gamy durowej.

C-dur C D E F G A B (C)

odległości w prograch 2 2 1 2 2 2 1G-dur G A B C D E F (G)

Rozpisujemy sobie dźwięki gamy C-dur. Następnie rozpisujemy interwały, czyli odległości pomiędzy konkretnymi dźwiękami. Jak widać, pomiędzy 1. a 2. stopniem gamy durowej są 2 półtony odległości. Tak więc, jeśli zaczniemy od dźwięku g i pójdziemy o dwa progi do przodu, dostaniemy drugi stopień – a. Pomiędzy 3. a 4. i 7. a 8. stopniem gamy jest 1 półton odległości, pomiędzy wszystkimi innymi stopniami są 2 półtony.

Mówiąc ogólnie, jeśli jesteś w stanie wymienić dźwięki jakiejkolwiek skali, możesz rozpisać sobie jej interwały. A od-tąd droga do rozpisania skali w innej tonacji jest bardzo prosta – wystarczy podstawić żądany dźwięk i dodać resztę, pamiętając o właściwych odległościach. Najprościej zrobić to na jednej strunie.

To samo tyczy się każdej skali. Zróbmy rozpiskę dla znanych nam już skal.

Durowa (jońska) – 2212221naturalna mollowa – 2122122Pentatonika mollowa – 32232Pentatonika durowa – 22323Skala bluesowa - 321132

Rozpisywanie skal

Page 28: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

28

Page 29: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

29

Czy zastanawiałeś się kiedyś, jakich akordów możesz używać w jakiejś tonacji? Znając zasady bez problemu odpowiesz sobie na to pytanie. Ważnym faktem jest to, że akordy mają budowę tercjową. Znaczy to tyle: akord budujemy, dodając do niego co drugi stopnień gamy. Przypomnij sobie gamę C-dur:

c d e f g a b

Z jakich dźwięków składa się akord C-dur? Mówiliśmy o tym w lekcji o budowie akordów: c e g.

Powinieneś to już widzieć: c jest pierwszym stopniem, e trzecim, g piątym. Czyli budując akord, po prostu musimy do-dać co drugi dźwięk!

Więc teraz spróbujmy zbudować akord na drugim stopniu, czyli od dźwięku d. Z oczywistych względów będzie zawierał dźwięk d. Musimy teraz iść o dwa stopnie dalej. Pomijamy e i oczom naszym ukazuje się dźwięk f. Dwa kolejne stopnie dalej mamy kwintę od d, czyli a. Zbudowaliśmy akord d, lecz jaki: durowy czy molowy? Spójrz na tercję, czyli f. Od d jest oddalona o 3 progi, więc jest to tercja mała, a więc akord jest molowy.

Podany wzór należy zastosować do każdego dźwięku, dokładając do niego dźwięki oddalone o 2 oraz 4 stopnie.

Spróbuj samemu ustalić, z jakich dźwięków będzie się składał każdy akord oraz jak go nazwiemy. Potem spójrz w dół, aby zobaczyć, czy miałeś rację.

C-dur d-moll e-moll F-dur G-dur a-moll b-moll 5-

X – dur X+2 – moll X+4 – moll X+5 – dur X+7 – dur X+9 – mollX+11 – moll

ze zmniejszoną kwintą

Powyższy wzór pozwoli bez problemu szybko rozpisać sobie akordy dowolnej gamy

Akordy w gamie

Page 30: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

30

W pokrewnej gamie molowej mamy oczywiście te same akordy, z pewnym wyjątkiem:

C-dur d-moll e-moll F-dur G-dur a-moll b-moll 5-

a-moll b-moll 5- C-dur d-moll e-moll/E-dur F-dur G-dur

Dlaczego E-dur? Sprawdź lekcję „Gama” molowa

Być może zastanawia Cię akord bdim (diminished – zmniejszony). W każdym innym akordzie mamy zawartą kwintę czystą – odległość 7 półtonów. Jednak w tym konkretnym akordzie nie jest to możliwe – 7 półtonów od b to f#, który to dźwięk nie należy do gamy. Tak więc zmniejszamy kwintę o jeden półton, by wszystkie dźwięki wchodziły w skład gamy, w której aktualnie gramy.

Molowy zmniejszony to akord specyficzny, o łatwo rozpoznawalnym brzmieniu. Rzadko jest używany w muzyce po-pularnej.

Lecz to jeszcze nie koniec, przecież często spotykamy akordy z różnymi oznaczeniami, np. 7, 7+, 6, 9. Czy i one należą do gamy? Nie jest trudno sprawdzić – wystarczy przeanalizować ich dźwięki. Jeśli ktoś by mnie spytał, czy akord C7 należy do gamy C-dur, odpowiedziałbym – nie. „7” oznacza septymę małą (tabela z tematu „budowa akordów), a septy-ma mała od c to a#. Za to możemy stworzyć akord C-dur z dodanym dźwiękiem b, będzie to wtedy C7+.

Sposób na szybkie domyślenie się, czy akord septymowy należy do gamy, jest łatwy – septyma mała leży 2 progi wcze-śniej niż pryma, a septyma duża 1 próg wcześniej. Więc na przykład G7 należy do C-dur, bo 2 progi przed dźwiękiem g leży f, który należy do gamy. Za to dwa progi przed f leży d#, który do gamy nie należy, więc i F7 nie należy do gamy. Za to do gamy należy F7+, ponieważ 1 próg przed dźwiękiem f leży e – który należy do gamy C-dur.

Poniższe akordy septymowe należą do gamy C-dur:

C7+, d7, e7, F7+, G7, a7, b zmniejszony 7

Nie pisałem oznaczeń dur/moll, gdyż świadczy o nich litera – duża/mała

Co jeśli chcemy utworzyć akord X9? Zgodnie z zasadą budowy tercjowej musimy użyć co drugiego stopnia, czyli I (pry-ma), III (tercja), V (kwinta), VII (septyma), IX (nona). Tercja określi tryb – durowy/molowy.

Jako przykład stwórzmy F9. Dla ułatwienia rozpiszmy sobie gamę od dźwięku f:

f g a b c d e

I–f; III–a; V-c; VII-e; IX-g

Jak widać, „skacząc” co drugi stopnień gamy, szybko udało nam się wypisać wszystkie dźwięki

Page 31: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

31

Jak myślisz – czy pisząc te lekcje, żmudnie liczę te wszystkie interwały na kartce? Oczywiście, że nie! Jest na to o wie-le łatwiejszy sposób – znajomość gryfu. Jeśli do tej pory nauczyłeś się dźwięków na gryfie wystarczająco dobrze, aby bez problemu określić dźwięk na konkretnym progu w ciągu kilku sekund, będziesz w stanie dużo szybciej rozpisywać sobie interwały i skale.

Najważniejszym czynnikiem na gryfie jest to, że struny są nastrojone do różnych dźwięków, od najniższego (E6) do naj-wyższego ( na strunie e1). Kolejną ważną rzeczą jest to, że każda struna (z wyjątkiem B) jest nastrojona o 5 półtonów wyżej niż poprzednia. Znaczy to, że na piątym progu struny E6 znajduje się taki sam dźwięk, jaki wydaje pusta struna A5. Tak samo i na tej strunie na piątym progu znajduje się dźwięk d, identyczny z tym na pustej strunie D4. Tak samo dla następnych strun. Fakt ten jest często wykorzystywany przy strojeniu gitary na słuch, kiedy to możemy porównać 2 takie same dźwięki.

Przejdźmy do rzeczy przydatnych w czasie grania. Pamiętajmy ciągle, że struna B2 jest nastrojona inaczej, różni się od G3 o 6 półtonów.

Oktawa (ten sam dźwięk wyższy o jeden rząd) zawsze jest dwie struny niżej i dwa progi dalej. Czyli:

D4: --------------7(a)----------------10(c)--A5: -----------------------------------------E6: --5(a)----------------8(c)---------------

Zależności pomiędzy dźwiękami na gryfie i triada harmoniczna

Page 32: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

32

Teraz weźmy strunę E6 i dla przykładu gamę C-dur. Mamy dźwięk c na 8. progu struny. Z poprzedniej lekcji wiemy, że septyma wielka jest położona zawsze 1 próg wcześniej – czyli b (oczywiście wszystkie dźwięki są położone w róż-nych miejscach na gryfie, to tylko przykłady).

Ciekawostką jest, że kwarta czysta jest zawsze na tym samym progu strunę poniżej. Jest to przydatne, ponieważ jeśli nagle w nocy obudziłbyś się z dręczącym pytaniem: co jest kwartą od g?, to wiedziałbyś, że g jest na 3. progu struny E6, a strunę niżej jest dźwięk c :)

Kwinta czysta jest położona strunę niżej i dwa progi dalej. Czyli dla c 2 progi dalej na strunie A5: dźwięk g.

Dlaczego zacząłem od kwarty czystej i kwinty? Otóż są to IV i V stopnie gamy – jedyne oprócz prymy akordy durowe w gamie.

Akordy zbudowane na I, IV i V stopniu gamy bywają nazywane triadą harmoniczną – czyli trzema najczęściej uży-wanymi akordami w gamie. Poważnie, na triadzie harmonicznej są zbudowane setki lub tysiące przebojów! Sprawdź sam, zaglądając do pierwszego lepszego śpiewnika.

Warto zapamiętać – akord I stopnia nazywamy toniką, IV stopnia subdominantą, a V dominantą.

Skoro triada to najczęściej używane akordy, dzięki nim powinniśmy być w stanie łatwo określić tonację utworu. Weźmy przykład. No niech pomyślę. „Sweet Home Alabama” zespołu Lynyrd Skynyrd. Akordy to D, C, G. Trzy durowe, więc na 100% triada. Wiemy, że C i D są oddalone od siebie jednym stopniem gamy (bo są to kolejne litery alfabetu :)), więc na pewno nie będą akordem tonacji. Czyli został G. Szybko sprawdzamy na gryfie: G na 3. progu struny E6, c strunę poniżej, d dwa progi od c. Tonacja G-dur. Proste? :)

Oczywiście tonacje molowe również mają swoją triadę, lecz sprawa w tym przypadku wygląda odrobinę inaczej. Roz-pisz sobie jakąś gamę molową. Ja dla odmiany pokażę teraz na przykładzie e-moll.

e f# g a b c d

Jak widać, I, IV i V stopień to e, a, b. Takie też byłyby akordy. Lecz, jak pamiętacie, V stopnień w gamie molowej ma-gicznie przemienia się w akord durowy. Czyli triada harmoniczna w e-moll to akordy e, a, B.

Jaka jest przyczyna zmiany trybu dominanty? Otóż wyobraź sobie, że piosenki zbudowane na trzech akordach molo-wych wydawały się ludziom... trudno to określić. Mało poruszające? Ogólnie rzecz biorąc wynika to z faktu, że gama molowa i durowa dzielą te same dźwięki, a więc i akordy. Tak więc grając moll, łatwo zabrzmieć wesoło właśnie z po-wodu tych samych dźwięków. Zmieniając jeden akord, zrywamy pokrewieństwo skal, co ma duży wpływ na brzmienie.

Sam przekonaj się o tej różnicy, grając akordy e, a, b, a następnie e, a, B. Kiedy zaczynamy grać akord durowy, dra-stycznie zwiększa się napięcie (o tym jeszcze porozmawiamy), które powinniśmy rozwiązać, uderzając akord toniczny.

W ramach sprawdzianu wypisz akordy triady harmonicznej tonacji: a, A, e, E, g, G, c, C*.

* odpowiedzi pod koniec następnego rozdziału

Page 33: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

33

Zamiana akordu w tonacji molowej prowadzi do pewnego rodzaju zamieszania... Otóż w tonacji durowej mieliśmy 7 ja-sno określonych akordów, które mogliśmy ograć pentatoniką lub gamą durową. Tymczasem jeśli tworzymy piosenkę w tonacji molowej i zamieniamy dominantę na akord durowy, zmieniają nam się dźwięki w gamie!

a b c d e f g

skala a-moll naturalna

Dominantą w tej tonacji jest e. Jeśli zamienimy akord e na E, zmieni się w nim tercja mała na wielką, czyli zamiast g jest g#. Prowadzi to do zmiany skali!

a b c d e f g#

skala a-moll harmoniczna

Jak widać, jedyną zmianą jest septyma, którą podnosimy o jeden półton.

Zamieszanie, zamieszanie... co powinniśmy teraz zrobić? Mamy dwie skale, którymi możemy ograć utwór. Której po-winniśmy użyć? Przecież jeśli zagramy dźwięk g#, w teorii wypadniemy w tonacji. Zaś jeśli zagramy g pod akord E, również nie zabrzmi on dobrze. Co więc robić?

Po pierwsze możemy grać skalę harmoniczną pod dominantę durową, podczas gdy przez resztę utworu gramy skalę naturalną.

Prosto mówiąc, gdy w podkładzie leci akord E, zamiast dźwięku g gramy g#, przez resztę utworu w ogóle nie przejmu-jąc się skalą harmoniczną.

„Gama” molowa

Page 34: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

34

Możemy jednak zrobić inaczej: używać skali harmonicznej przez cały czas. Szczególnie jeśli chcemy grać jak człowiek znany jako Yngwie Malmsteen :) W tym celu jednak zmienią nam się akordy:

a bdim Caug d E F g#dim

akordy skali molowej harmonicznej

Caug? C zwiększony, C+. Oznacza zwiększenie kwinty. Czyli c, e, g#.

Dlaczego z G stało się G#dim? Otóż akord G zawiera dźwięk g, którego w naszej tonacji już nie ma... dwa stopnie od g# jest b, a kolejne dwa stopnie dalej d. b od g# to tercja mała, d od g# to kwinta zmniejszona.

Skala molowa harmoniczna ma specyficzne brzmienie, często jest używana do tworzenia piosenek w gatunkach neo-klasycznego heavy metalu czy rocka. Może być również używana do tworzenia muzyki wschodniej lub arabskiej :)

Skala harmoniczna ma jeszcze jedną cechę szczególną – jest nią odległość pomiędzy VI a VII stopniem – całe 3 półtony! Niektórym się taka duża odległość nie spodobała. Trzeba przyznać, że taki interwał nie brzmi zbyt melodycznie... Jaki więc jest sposób na zachowanie akordu V i jednocześnie zachowanie septymy wielkiej? Podnieść szósty stopień skali!

a b c d e f# g#

skala a-moll melodyczna

Być może powoli zaczyna to wyglądać nieciekawie, lecz powoli zbliżamy się do końca.

Zauważ, że molową skalę melodyczną stworzyliśmy z molowej skali naturalnej. A teraz zauważ coś jeszcze:

a b c# d e f# g#

gama A-dur

Skala a-moll melodyczna i A-dur różnią się tylko jednym dźwiękiem! Co z tego wynika? Otóż jeśli gramy solówkę w skali a-moll melodycznej, a podkład będzie w a-moll, zabrzmimy specyficznie – można powiedzieć, że wesoło. Z tego powodu tę skalę specjalnie upodobali sobie gitarzyści jazzowi.

A teraz chwila na ciekawostkę. Wieki temu, kiedy muzyka klasyczna dominowała świat muzyki, utwory molowe kon-struowano, używając skali melodycznej, gdy poruszano się w górę skali (od dźwięku niższego do wyższego), zaś wra-cając używano skali naturalnej. Ty też możesz użyć tego sposoby, tworząc utwór na zasadach muzyki klasycznej.

Może to wyglądać na przykład tak:

e1 ----------------------------------------------------------------H2 ----------------------------------------------------------------G3 ----------------------------------------------------------------D4 -----------------4(f#)--6(g#)--7--7--5(g)-----------------------A5 -----------5--7----------------------------8(f)--7--5-----------E6 --5--7--8----------------------------------------------8--7--5--

Page 35: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

35

Ufff... dotarliśmy do końca tego niesamowitego bałaganu, jaki powstał w wyniku niewinnej próby oddzielenia gamy molowej od durowej :) Mam nadzieję, że teraz widzisz, że nie istnieje coś takiego, jak „gama molowa”, zaś aby napisać piosenkę w tonacji molowej, trzeba mieć świadomość istnienia kilku skal – i oczywiście umiejętnie się nimi posługiwać.

Na koniec wrzucam małą tabelkę ze wzorami na skale molowe, abyście byli w stanie przenieść je w inne tonacje.

naturalna mollowa – 2122122harmoniczna mollowa – 2122131melodyczna mollowa – 2122221

Bardzo ważne jest, aby nie przyswajać teorii „na sucho”, tylko sprawdzać wszystko z gitarą w ręku. Ograj wszystkie 3 skale molowe, samemu zastanawiając się nad ich brzmieniem.

Odpowiedzi z poprzedniego rozdziału:a – a,d,EA - A,D,Ee - e,a,BE - E,A,Bg - g,c,DG - G,C,Dc - c,f,GC - C,F,G

Page 36: Od Zera Do Mistrza Ver 2.0

36