Ochrona wód - kp.org.pl · Rzeki Jeziora Morze spływ przesiąk odpływ. Ochrona wód Kodeks...

C

Ochrona wód

W rozumieniu hydrologicznym rozróżniasię wody opadowe, wody powierzchniowei wody podziemne. Do powierzchniowychzalicza się wody wszelkiego rodzaju zbior-ników od oczek wodnych, poprzez sadzaw-ki i jeziora, aż do akwenów morskich orazwody cieków od strumyków do dużychrzek. Wody podziemne dzieli się na wodygruntowe płytkie oraz wgłębne – artezyj-skie. Studnie wiercone sięgają do poziomuwód artezyjskich, natomiast studnie kopanezasilane są płytkimi wodami gruntowymi.Wymienione rodzaje wód pozostają ze sobąw ścisłym związku i mamy do czynienia zestałym krążeniem wody w otaczającym nasśrodowisku. Społeczeństwo ma prawo dopowszechnego dostępu do czystej wodytraktowanej jako: woda do picia, woda dokąpieli i rekreacji, woda jako element czy-stego środowiska naturalnego. Większośćwód śródlądowych w Polsce, z wyjątkiemobszarów Przymorza i terenów górskich, niespełnia tych wymogów. Pitne wody wodo-ciągowe pozostają pod stałą kontrolą i mu-szą spełniać normy jakościowe, jakkolwiekniekiedy woda może być niesmaczna. Nato-miast pitne wody studzienne są praktyczniepoza kontrolą i z reguły wykazują odstęp-stwa od norm jakościowych. Stan czystościwód ocenia się na podstawie szeregu wskaź-ników fizycznych i chemicznych oznacza-nych laboratoryjnie. Jednym z podstawo-wych kryteriów oceny przydatności wodydo picia jest zawartość w niej azotanów.Zawartość azotanów w wodzie pitnej niemoże przekraczać 10 mg azotu azotano-wego (N-NO3) w 1 litrze wody. Jak wyka-

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

C 1. Wstęp

29

Ochrona wód


C

30

zały badania, ponad 50% studni kopanych w gospodarstwach wiejskich dostarcza wody,w której zawartość azotanów przekracza ustalony limit.

Źródła zanieczyszczenia wód dzielimy na poza rolnicze i rolnicze. Źródła rolnicze dzieląsię z kolei na punktowe i obszarowe. Do źródeł punktowych zalicza się zagrodę wiejską,a niekiedy całą wieś w tak zwanej zabudowie zwartej. Rolniczymi źródłami punktowymimogą być również wiejskie wysypiska śmieci, nieszczelne instalacje sanitarne, składowiskastałych i płynnych odchodów zwierzęcych. Z uwagi na mnogość tych źródeł w Polsce (około2 miliony zagród wiejskich, ponad 40 tysięcy wsi) źródła punktowe określa się często jako„punktowe - rozproszone”. Obszarowe źródła zanieczyszczeń to użytki rolne, a szczególniegrunty orne i sady. Główne rodzaje i źródła zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa orazich skutki dla środowiska przedstawiono w formie syntetycznej tabeli.

Rodzaj zanieczyszczeń Skutki dla środowiska Źródła zanieczyszczeń

Składniki pokarmowe ro-ślin, głównie azotanyi fosforany

Pogorszenie jakości wody pit-nej, nadmierny rozwój plank-tonu w wodach powierzchnio-wych, zakwity wód

Nawozy mineralne i naturalnestosowane w nadmiernych daw-kach lub w niewłaściwy sposób

Substancje toksyczne -środki ochrony roślin, me-tale ciężkie

Skażenie wód, zagrożenie dlażycia biologicznego w wo-dach, wyłączenie wód z rekre-acji

Chemiczna ochrona roślin, sto-sowanie osadów ściekowychi kompostów przemysłowych

Drobne nieorganicznei organiczne cząstki glebytworzące zawiesinę

Zagrożenie dla życia biolo-gicznego, wyłączenie z rekre-acji, trudny przesył wody

Erozja wodna i wietrzna, stoso-wanie nawozów naturalnychi organicznych w niewłaściwysposób

Konwencja Helsińska, którą Polska podpisała, zobowiązuje kraje leżące w zlewni morzaBałtyckiego do ograniczenia o połowę ilości związków azotu i fosforu, przemieszczającychsię z wodami rzek do morza. Jest to szczególnie zobowiązujące dla naszego rolnictwa, gdyż50-60% ogólnej ilości azotu i 30-40% ogólnej ilości fosforu odprowadzanych z terenu Polskido Bałtyku pochodzi z rolniczych zanieczyszczeń punktowych i obszarowych. Azot w for-mie związków amonowych i azotanowych jest wprowadzany lub dostaje się do gleby z na-wozami, opadem atmosferycznym i w wyniku wiązania przez bakterie symbiotyczne i wolnożyjące. Azot związków amonowych ulega procesowi nitryfikacji i przekształca się w azotazotanowy. Nadmiar niepobranego przez rośliny azotu azotanowego ulega częściowo proce-sowi wymywania do płytkich wód gruntowych, a następnie wód wgłębnych, jedynie czę-ściowo jest denitryfikowany i ulatnia się do atmosfery w formie związków gazowych. Wodypowierzchniowe są zanieczyszczane azotanami w wyniku spływów powierzchniowych

Ochrona wód


C

31

Związki fosforu – fosforany są wprowadzane do gleby w formie nawozów i w przeci-wieństwie do azotanów nie ulegają praktycznie stratom ani w wyniku wymywania, ani ulat-niania. Mogą się one jednak dostawać do wód powierzchniowych ze spływającymi cząstecz-kami gleby (erozja) i wraz z azotanami decydują w dużej mierze o rozwoju planktonu, a więco tak zwanych zakwitach wód. Dlatego zanieczyszczenie wód fosforanami jest nie mniejgroźne od zanieczyszczenia azotanami.

Wody mogą być również zanieczyszczane pozostałościami chemicznych środków ochro-ny roślin oraz innymi substancjami toksycznymi. Środki ochrony roślin mogą się dostawaćdo wód zarówno w obrębie zagrody wiejskiej jak i z pól, na których są stosowane. W obrę-bie zagrody zagrożenie wynika z niewłaściwego ich przechowywania i przygotowywania dostosowania (napełnianie i mycie opryskiwaczy), a w obrębie pól z wymywania do wód grun-towych lub znoszenia w czasie oprysku do wód powierzchniowych (patrz rysunek). Źródłeminnych substancji toksycznych, na przykład metali ciężkich, są stosowane niekiedy w rolnic-twie osady ściekowe i komposty przemysłowe.

(erozji), odpływu z wodami drenarskimi lub przemieszczania z wodami wgłębnymi. Źró-dłem zanieczyszczenia azotanami wód gruntowych w obrębie zagrody wiejskiej są źle prze-chowywane nawozy naturalne, a niekiedy nieszczelne zbiorniki do gromadzenia nieczystości(możliwe straty azotu patrz rysunek).

Obieg i straty azotu przemieszczanego do wód

Den

itry

fika

cja

Ula

tnia

nie

amon

iaku

Wią

zani

ebi

olog

iczn

eio

pad

zat

mos

fery

Naw

ozy

min

eral

nein

atur

alne

W arstwa orna gleby

Podglebie

Woda gruntowa

W odypowierzchniowe

Rzeki

Jeziora

M orze

spływ

przesiąk

odpływ

Ochrona wód


C

32

Zagrożenia dla środowiska ze strony chemicznych środków ochrony roślin

Przechowywaniei przygotowywanieśrodków ochrony

roślin w gospodar-stwie

Stosowanieśrodków ochrony

roślin w polu

Wodypowierzchniowe

RzekiJezioraMorze

Atmosfera

Odpływ Spływ, przesiąk

UlatnianieUlatnianie

Opa

dsu

chy

imok

ry

Obok ochrony jakości obowiązuje ochrona ilości wody, a więc oszczędne zużycie wody

przez rolnictwo. Bezpośrednie zużycie wody w rolnictwie polskim, na cele domowe, pojenie

zwierząt i nawadnianie roślin, jest stosunkowo niewielkie i nie przekracza 10% ogólnej ilo-

ści wody zużywanej przez wszystkie gałęzie gospodarki. Wiąże się to ze stosunkowo nie-

wielkim obszarem użytków rolnych wyposażonych w urządzenia nawadniające (poniżej 1%

użytków rolnych) oraz nieprawidłową eksploatacją systemów melioracyjnych. Należy stale

pamiętać o tym, że Polska należy do krajów o bardzo małych zasobach wody i jej oszczęd-

ność obowiązuje wszystkich użytkowników.

2. Ochrona wód przed zanieczysz-czeniami punktowymi

1. Nawozy naturalne są bardzo cennymźródłem składników pokarmowych ro-ślin (załącznik 3) i należy dążyć domaksymalnego ograniczenia strat tychskładników w procesie ich gromadzeniai przechowywania. Z luźno ułożonychpryzm obornika lub nie przykrytych po-krywami zbiorników gnojowicy i gno-jówki powstają bardzo duże straty azotuw postaci gazowego amoniaku.

2. Miejsca gromadzenia odchodów orazodpadów gospodarskich stanowią naj-większe, potencjalne źródło zanieczysz-czenia wód gruntowych w obrębie za-grody wiejskiej. Dlatego o skutecznościochrony wód przed zanieczyszczeniamipunktowymi przesądza usytuowanie i wy-konanie podłóg pomieszczeń inwentar-skich oraz zbiorników na stałe i płynneodchody i odpady gospodarskie.

3. Do odchodów i odpadów ciekłych zali-cza się nawozy naturalne, to znaczygnojowicę i gnojówkę oraz ścieki byto-we nie odprowadzone do kanalizacjizbiorczej. Do odchodów i odpadów sta-łych zalicza się nawozy naturalne –obornik, nawozy organiczne – kompostyi odpady bytowe – śmieci.

4. Ciała padłych zwierząt pozostawione wobrębie gospodarstwa mogą powodowaćzanieczyszczenie wód. Z wyjątkiem po-jedynczych sztuk drobiu i małych zwie-rząt domowych, nie mogą być zakopy-

33


C

Ochrona wód


C

34

wane, a tym bardziej zagrzebywane w pry-zmach obornika czy kompostu. Padłezwierzęta należy natychmiast dostarczyćdo miejsc utylizacji, najlepiej transpor-tem specjalistycznym.

Płyta gnojowa ze zbiornikiem na gnojówkę

sić około 3,5 m2 na 1 dużą jednostkę prze-liczeniową. Powierzchnię tę zmniejszasię proporcjonalnie do czasu przebywa-nia zwierząt na pastwisku.

Płyty i zbiorniki do przechowywa-nia nawozów naturalnych

5. Wszystkie produkowane w gospodarstwiepłynne i stałe nawozy naturalne oraz odpa-dy powinny być przechowywane w spe-cjalnych, szczelnych zbiornikach lub napłytach usytuowanych w odpowiedniejodległości od zabudowań i granic zagrodywiejskiej, zgodnie z wymaganiami prawabudowlanego, a przede wszystkim od stud-ni, stanowiącej źródło zaopatrzenia w wodędla ludzi i zwierząt.

6. Obornik może być gromadzony, fer-mentowany i przechowywany w po-mieszczeniach inwentarskich lub na pły-tach gnojowych ze ścianami bocznymi.Podłogi pomieszczeń inwentarskich i pły-ty gnojowe powinny być zabezpieczoneprzed przenikaniem wycieków do grun-tu i zaopatrzone w instalacje odprowa-dzające wycieki do szczelnych zbiorni-ków na gnojówkę i wodę gnojową.

7. Pojemność płyty gnojowej powinna za-pewniać możliwość gromadzenia i prze-chowywania obornika przez okres conajmniej 6 miesięcy. Pojemność płytyzależy od wysokości pryzmy obornika.W praktyce powierzchnia płyty gnojo-wej, przy wysokości pryzmy obornika2 m i wyłącznie alkierzowym systemieutrzymywania zwierząt, powinna wyno-

Wysokośćpryzmy

obornika (m)

Masa obornika(t/1 m2 powierzchni płyty)

1,0 0,90

1,5 1,35

2,0 1,80

8. Dla ułatwienia dowozu i wywozu obor-nika oraz utrzymania czystości dojazddo pomieszczeń inwentarskich i terenotaczający płytę gnojową powinien byćutwardzony. Optymalne jest nakrycie pły-ty gnojowej dachem, co uniemożliwiazalewanie obornika przez wodę opado-wą i jednocześnie chroni obornik przednadmiernym przesychaniem.

1%1 %

Ochrona wód


C

35

Zbiornik naziemny do magazynowania i mie-szania gnojowicy

9. Nie należy przechowywać obornika w pry-zmach polowych, gdyż prowadzi to dozanieczyszczenia wód gruntowych związ-kami azotu i fosforu oraz przenawożeniapowierzchni pod pryzmą.

12. Należy dążyć do zmniejszenia ilości gno-jowicy produkowanej w gospodarstwiepoprzez ograniczenie do koniecznego mi-nimum ilości wody zużywanej do my-cia pomieszczeń inwentarskich i ograni-czenia wycieków z poideł.

1. fundament z cokołem2. elementy prefabrykowane3. pierścienie zbiornika4. przewód doprowadzający5. zawór trójdrożny

6. przewód doprowadzający7. dysza mieszająca8. zawór klinowy9. przewód odprowadzający

Sposób składowania obornika

10. Pojemność zbiorników na gnojowi-cę i gnojówkę musi wystarczać na prze-chowywanie tych nawozów przez okresco najmniej 6 miesięcy. W praktyce, na1 dużą jednostkę przeliczeniową zwie-rząt (załącznik 2) w oborze rusztowej,należy przewidzieć pojemność zbiorni-ka na gnojowicę około 10 m3, a na 1 dużąjednostkę przeliczeniową w oborze płyt-kiej pojemność zbiornika na gnojówkęprzynajmniej 2,5 m3.

11. Zbiorniki na płynne odchody zwierzęceoraz bezodpływowe zbiorniki do groma-

dzenia nieczystości ciekłych powinnymieć nieprzepuszczalne dno i ściany orazszczelną pokrywę z otworem wejścio-wym i otworem wentylacyjnym. Zbior-niki na gnojowicę mogą być wyposażo-ne w pokrywę pływającą.

dobry

niewłaściwy

zbiornikgłówny

zbiornikwstępny

Ochrona wód


C

36

Owijarka bel sianokiszonki

13. Do zbiornika na gnojowicę nie należyodprowadzać substancji pochodzącychz domowych urządzeń sanitarnych.

Klasagnojowicy

Ilość wodylitrów/sztukę

% suchejmasy

Gęsta do 10 ponad 6

Rozrzedzona 10–30 3.0–6.0

Rzadka ponad 30 do 3

16. Soki kiszonkowe zawierają znaczne ilościskładników mineralnych, w tym związ-ków azotu. W soku odpływającym z 25 tonzakiszanej masy zielonej (średni plonz 1 ha) znajduje się do 14 kg azotu.Odpływ soku do wód powierzchnio-wych powoduje ich zanieczyszczenie i po-zbawia wodę tlenu. Soki zbierane w stu-dzienkach należy rozlewać na pola lubłąki, z których pochodziła masa roślin-na do zakiszania.

17. Nie zaleca się sporządzania pryzm ki-szonkowych bezpośrednio na gruncie,gdyż soki kiszonkowe przenikają wtedydo wód gruntowych, a ponadto następu-je zanieczyszczenie gleby pod pryzmą.Zalecanym sposobem konserwacji paszjest sporządzanie sianokiszonek, z któ-rych nie ma praktycznie wycieków so-ków. Bele sianokiszonki mogą byćprzechowywane w dowolnym miejscu,nawet na otwartej przestrzeni.

Inne rozwiązania związane z ochro-ną wód

14. Wszystkie, produkowane w gospodarstwiepasze soczyste, powinny być przecho-wywane w specjalnych zbiornikach(silosach) lub na płytach usytuowanychw odpowiedniej odległości od zabudo-wań i granic zagrody wiejskiej. Odle-głość ta wynika z wymagań prawa bu-dowlanego i podana jest w pozwoleniuna budowę odpowiednich urządzeń.

15. Przy kiszeniu świeżej masy roślinnejwycieka przeciętnie około 0,2 m3 so-ku z 1 tony zakiszanej, zielonej masy.Soki kiszonkowe powinny być odpro-wadzane do studzienek zbiorczych, sta-nowiących integralną część składowąsilosów płaskich i wieżowych. Nieza-leżnie od studzienek zaleca się stosowa-nie na dno silosu płaskiego warstwy po-ciętej słomy, zatrzymującej soki kiszon-kowe. Jedna tona pociętej słomy możewchłonąć do 2,5 m3 soku.

Ochrona wód


C

37

Bele z sianokiszonkąSchemat oczyszczalni gruntowo-korzeniowej

18. Gospodarstwa posiadające indywidual-ne ujęcie wody powinny posiadać szczel-ny zbiornik do czasowego gromadzeniaciekłych nieczystości. Zbiornik powinienbyć wyposażony w szczelną pokrywęz zamykanym otworem do usuwania nie-czystości.

19. Gospodarstwa wyposażone w wodociągzużywają znacznie więcej wody, niż go-spodarstwa korzystające z ujęcia wła-snego (studni), co powoduje zwiększe-nie ilości ścieków. Gospodarstwa te po-winny być przyłączone do zbiorczejsieci kanalizacyjnej lub posiadać przy-domową oczyszczalnię ścieków.

20. Nie należy odprowadzać ścieków bez-pośrednio do wód powierzchniowych, anirozlewać ich na pola.

21. Bezodpływowe zbiorniki powinny byćopróżniane przy pomocy wozów aseni-zacyjnych, a zawartość dostarczana donajbliższej oczyszczalni ścieków.

22. W gospodarstwie rolnym istnieją wa-runki do selektywnej zbiórki i zagospo-darowania odpadów domowych:

wszelkie odpady organiczne (zielonamasa, resztki pożywienia) powinnybyć usuwane na pryzmy komposto-we lub na pryzmy obornika,

odpady papierowe można spalać w pie-cach, również w piecach c.o. i w pa-leniskach kuchennych (spalanie śmiecina otwartej przestrzeni jest nie wska-zane),

inne odpady - nieorganiczne, a szcze-gólnie tworzywa sztuczne (worki ponawozach mineralnych, folie po sia-nokiszonkach) i metale, należy gro-madzić w specjalnych pojemnikachi przekazywać do punktów zbiórkiodpadów lub na wiejskie wysypiskaśmieci,

puste opakowania po środkach ochro-ny roślin zobowiązany jest przyjąć pro-

wierzba wiciowa

zakotwieniefolii

folia gr. 0,8 mm

dren odpływowy

∅∅∅∅ 0,10 - 0,15 m

Ochrona wód


C

38

Myjnia maszyn i sprzętu

26. W gospodarstwach nie posiadającychmyjni lepiej jest myć rozsiewacze i roz-lewacze nawozów oraz opryskiwaczebezpośrednio w polu, zmieniając miej-sce postoju i wypryskując wodę z my-cia zbiornika w trakcie przejazdu robo-czego po polu.

27. Nawozy mineralne należy przechowy-wać w oryginalnych opakowaniach, w za-mkniętych magazynach lub przynajm-niej pod dachem. Wysokość stosu opa-kowań nawozów zawierających saletręamonową i nawozy saletrzane nie możeprzekraczać 4 worków.

28. Nawozy dostarczane luzem powinnybyć przechowywane w magazynach lubpod zadaszeniem:

dopuszcza się składowanie tych na-wozów w pryzmach uformowanychna nieprzepuszczalnym podłożu podprzykryciem z materiału wodosz-czelnego,pryzmy nie mogą być zakładanena spadkach terenu oraz w stre-

ducent lub dystrybutor środka. Opa-kowań tych nie wolno wykorzysty-wać do innych celów, a także spalać,wyrzucać na wysypisko odpadów,czy zakopywać.

23. Wywożenie i pozostawianie odpadóww miejscach przypadkowych, częstow lesie, podlega karze administracyjneji stanowi bardzo poważne i dotkliwedla innych osób, naruszenie norm współ-życia społecznego.

24. Za szczególnie szkodliwe substancje uznajesię różne związki organiczne (paliwo, sma-ry, chemiczne środki ochrony roślin)oraz nawozy mineralne. Substancje tedostają się do wody przy myciu ciągni-ków, rozsiewaczy nawozów i opryskiwa-czy. Zużyte oleje i smary z maszyn rolni-czych należy gromadzić w osobnymzbiorniku i przekazywać do stacji benzy-nowej lub innego punktu zbiorczego.

25. Myjnie maszyn i sprzętu rolniczego po-winny być wykonane w sposób zabez-pieczający przed przenikaniem szkodli-wych substancji do wód gruntowych.Optymalnym rozwiązaniem jest skon-struowanie myjni na podłożu biologicz-nym o miąższości co najmniej 50 cm,składającym się w 50% z pociętej sło-my, 25% z torfu wysokiego i 25% gle-by, podścielonego 10 cm warstwą dre-nażu żwirowego. Powierzchnia podło-ża, na której ułożona jest stosowna kon-strukcja (rampa) chroniąca je przedzniszczeniem przez wjeżdżający sprzęt,powinna być obsiana trawą.

50% pocięta słoma50 cm 25% torf wysoki

25% gleba

Ochrona wód


C

39

Taca ze zbiornikiem nawozu płynnego

fach ochrony pośredniej i strefachwrażliwych wód,nie dopuszcza się składowania w pry-zmach saletry amonowej i nawozówzawierających azotan amonowy wilości, która odpowiada zawartościazotu całkowitego powyżej 28%.

29. Nawozy w postaci płynnej należy prze-chowywać w oryginalnych opakowa-niach, lub w szczelnych, przystosowa-nych do tego celu zbiornikach. Zbiorniknależy posadowić na szczelnej tacy o po-jemności odpowiadającej pojemnościzbiornika.

30. Załadunek i rozładunek nawozów sta-łych i przetaczanie nawozów płynnychnie mogą się odbywać w sposób powo-dujący zanieczyszczenie gleby.

3. Ochrona wód przed zanieczysz-czeniami obszarowymi

31. Nawozy naturalne i mineralne powinnybyć stosowane w taki sposób i w takichterminach, które ograniczają ryzykoprzemieszczania się zawartych w nichskładników (szczególnie azotu i fosfo-ru) do wód powierzchniowych i pod-ziemnych. Stosowanie nawozów niemoże również powodować zagrożeń dlazdrowia ludzi i zwierząt.

32. Nie należy stosować:

wszelkich nawozów na glebach zala-nych wodą oraz przykrytych śnie-giem lub zamarzniętych,

nawozów naturalnych w postaci płyn-nej i mineralnych azotowych na gle-bach bez okrywy roślinnej, położo-nych na stokach o nachyleniu więk-szym niż 10%,

nawozów naturalnych w postaci płyn-nej pogłównie na rośliny przezna-czone do bezpośredniego spożyciaprzez ludzi.

33. Nawozy należy stosować równomierniena całej powierzchni pola w sposób wy-kluczający nawożenie pól i upraw dotego nie przeznaczonych.

34. Nawozy mineralne w postaci stałej sto-suje się przy użyciu rozsiewaczy i siew-ników nawozowych lub ręcznie z tym,że w bezpośrednim sąsiedztwie strefochronnych źródeł i ujęć wody oraz

40


C

Ochrona wód


C

41

39. Roczna dawka nawozu naturalnego niemoże przekraczać jego ilości zawierają-cej 170 kg azotu całkowitego na 1 haużytków rolnych. Jeżeli ilość nawozównaturalnych, produkowanych w gospo-darstwie, przeliczonych na azot całko-wity, przekracza 170 kg azotu na 1 ha,wskazuje to na nadmierną obsadę in-wentarza. Rolnik powinien wówczasalbo zmniejszyć obsadę inwentarza, al-bo zawrzeć umowę z sąsiadami na od-biór nadwyżkowych ilości nawozównaturalnych.

40. Nawozy naturalne oraz organiczne w po-staci stałej i płynnej powinny być stoso-wane, na pola w okresie od 1 marca do30 listopada.

41. Gnojowicę i gnojówkę powinno się sto-sować na nie obsianą glebę, najlepiejw okresie wczesnej wiosny. Dopuszczasię stosowanie tych nawozów natural-nych pogłównie na rośliny, z wyjątkiemroślin przeznaczonych do bezpośrednie-go spożycia przez ludzi lub na krótkoprzed ich skarmianiem przez zwierzęta.Roczna dawka gnojowicy nie powinnaprzekraczać 45 m3 (170 kg N) na ha.

37. Nawozy naturalne należy stosować podrośliny o długim okresie wegetacji, naj-lepiej wykorzystujące zawarte w nichskładniki pokarmowe, a szczególnie azot.

38. Dawki nawozów naturalnych należyustalać według zawartości w nich takzwanego azotu działającego. Azot dzia-łający wykazuje takie samo działanienawozowe jak azot nawozów mineral-nych. Przy przeliczaniu azotu całkowi-tego nawozów naturalnych, podanegow załączniku, na azot działający należyposługiwać się wzorem:

zbiorników i cieków wodnych można jestosować tylko ręcznie.

35. Nawozy mineralne w formie płynnej sto-suje się przy użyciu specjalnych rozle-waczy lub opryskiwaczy wyposażonychw belki polowe z końcówkami lub wę-żami rozlewowymi.

36. Prace usługowe w zakresie stosowanianawozów mogą być wykonywane tylkoprzez absolwentów szkół rolniczych lubprzez osoby posiadające świadectwoukończenia szkolenia w tym zakresie.

Azot działający = azot całkowityx równoważnik nawozowy

Równoważnik dla terminu sto-sowania nawozu

jesienny wiosenny

Obornik 0,30 0,30

Gnojowica 0,50 0,60

Gnojówka 0,50 0,80

Rodzajnawozu

Dawki i terminy stosowania nawo-zów naturalnych i mineralnych

Ochrona wód


C

42

42. Optymalnym terminem stosowania obor-nika jest wczesna wiosna. Obornik mo-że być wywożony również w okresiepóźnej jesieni pod warunkiem, że bę-dzie natychmiast przyorany. Należyunikać wywożenia obornika w okresiepóźnego lata lub wczesnej jesieni z uwagina możliwe straty azotu zarówno w for-mie gazowej (amoniak) jak i w formieprzesiąków do wód gruntowych (azotany).Pogłówne stosowanie nawozów natu-ralnych oraz organicznych w postacistałej dopuszczalne jest tylko na użyt-kach zielonych i wieloletnich uprawachpolowych. Roczna dawka obornika niepowinna przekraczać 40 ton (170 kg N)na hektar.

43. Nawozy naturalne oraz organiczne mu-szą być przykryte lub wymieszane z gle-bą za pomocą narzędzi uprawowych niepóźniej niż następnego dnia po ich za-stosowaniu. Gnojowicę i gnojówkę naj-lepiej jest wprowadzać bezpośrednio dogleby za pomocą węży rozlewowychpołączonych z zębami kultywatora. Sto-sowanie pogłówne tych nawozów odby-wa się przy użyciu węży rozlewowych.Tylko na użytkach zielonych i trwałychuprawach polowych dopuszcza się sto-sowanie płytek rozbryzgowych.

44. Nawozów naturalnych nie należy stoso-wać w odległości mniejszej niż 20 m odstref ochronnych źródeł i ujęć wody,brzegu zbiorników oraz cieków wod-nych, kąpielisk zlokalizowanych na wo-dach powierzchniowych oraz obszarówmorskiego pasa nadbrzeżnego. Nawozynaturalne w postaci płynnej mogą byćstosowane, gdy poziom wody podziem-nej jest poniżej 1,2 m.

45. Nawozy mineralne azotowe stosuje sięw okresach bezpośrednio poprzedzają-cych maksymalne zapotrzebowanie ro-ślin na składniki pokarmowe. Dawkęnawozów azotowych należy podzielićna kilka części, z których większośćstosuje się podczas wegetacji roślin(pogłównie).

46. Nawozy mineralne, szczególnie azoto-we, powinny być stosowane w dawkachodpowiadających potrzebom nawozo-wym roślin, zgodnie z zasadami do-radztwa nawozowego. Pod rośliny, podktóre zastosowane będą nawozy natu-ralne, dawka azotu mineralnego stano-wi różnicę pomiędzy potrzebami nawo-zowymi roślin i ilością azotu działają-cego w nawozach naturalnych.

47. Stosowanie, tak zwanych późnych da-wek azotu, wiąże się zawsze z ryzy-kiem nagromadzenia azotanów w gle-bie, a następnie ich wymywania do wódgruntowych. Nawożenie takie jest uza-sadnione tylko w uprawie roślin, któreze względów technologicznych powin-ny zawierać dużo białka (np. pszenicejakościowe).

Stosowanie ścieków i osadów ście-kowych

48. Do rolniczego wykorzystania nadają siętylko te ścieki i osady ściekowe, którespełniają wymagania sanitarne i zawar-tość metali ciężkich nie przekracza war-tości określonych w rozporządzeniuMinistra Środowiska. Odpowiedzialnośćza spełnianie tych wymagań ponosi jed-

Ochrona wód


C

43

stępowanie chcemy ograniczyć oraz upew-nieniu się, że nasilenie jego występowa-nia przekracza próg szkodliwości.

53. Każdy, kto stosuje chemiczne środki ochro-ny roślin, powinien:

mieć świadomość potencjalnego za-grożenia dla ludzi, zwierząt, poży-tecznych owadów i ogólnie środowi-ska,

znać prawidłowy sposób przechowy-wania, przemieszczania, mieszania środ-ków, przygotowywania określonegostężenia roztworów,

umieć przygotować opryskiwacz dowłaściwego i bezpiecznego dla ludzioraz środowiska wykonania zabieguochrony roślin.

54. Zanim zacznie stosować się wybrany śro-dek, należy dokładnie przeczytać i zrozu-mieć etykietę - instrukcję stosowania,która zawiera wszystkie informacje do-tyczące bezpiecznego stosowania che-micznego środka ochrony roślin. Nigdynie należy używać środka nie posiada-jącego oryginalnej etykiety - instrukcjistosowania.

55. Wody powierzchniowe są narażone napośrednie i bezpośrednie zanieczysz-czenie środkami ochrony roślin, co mo-że mieć poważne konsekwencje dla śro-dowiska.

56. Opryskiwanie środkami chemicznymistrefy przybrzeżnej wód stanowi zagro-żenie dla roślin wodnych, będącychważnym składnikiem ekosystemu wod-nego.

Stosowanie chemicznych środkówochrony roślin

nostka oferująca ścieki lub osady ście-kowe.

49. Ścieki można rolniczo wykorzystywaćoraz stosować na stawy przeznaczonedo hodowli i chowu ryb, po uprzednimuzyskaniu pozwolenia wodno-prawnego,wydanego przez właściwy organ do sprawochrony środowiska.

50. Ścieków i osadów ściekowych nie moż-na stosować na:

gleby wykazujące większe od dopusz-czalnych zawartości metali ciężkich(patrz rozdział o ochronie gleb),

gleby gruntów ornych położone nazboczach o nachyleniu większym od10% i użytków zielonych położonychna zboczach o nachyleniu większymod 20%,

grunty orne, na których woda grunto-wa zalega płycej niż 1,2 m,

użytki zielone, na których woda grun-towa zalega płycej niż 1 m.

51. Nie stosować ścieków i osadów ście-kowych na rośliny przeznaczone dobezpośredniego spożycia przez ludzi.

52. Decyzja o stosowaniu chemicznychśrodków ochrony roślin i wybór najbar-dziej właściwego powinny być podej-mowane bardzo rozważnie, po uprzed-nim rozpoznaniu agrofaga, którego wy-

Ochrona wód


C

44

Opryskiwacz

58. Chemiczne środki ochrony roślin mogąbyć stosowane przy pomocy aparatury(opryskiwaczy), która spełnia wszystkiewarunki bezpiecznego wykonania za-biegu, czyli sprawnej technicznie. Za-bieg ochrony roślin może być wykony-wany przez osoby przeszkolone.

59. Chemiczne środki ochrony roślin niepowinny być stosowane z mniejszą ob-jętością wody niż zalecana na etykie-cie - instrukcji stosowania. Stosowaniemniejszej objętości wody powodujezmniejszenie wielkości kropel, cozwiększa prawdopodobieństwo znosze-nia cieczy opryskowej.

60. W celu ograniczenia znoszenia przed roz-poczęciem zabiegu należy:

zapoznać się z prognozą pogody,a w szczególności z siłą i kierunkiemwiatru,

sprawdzić, czy sprzęt używany dooprysku jest sprawny technicznie(wyposażony w rozpylacze zapobie-gające znoszeniu),

ustawić belkę opryskiwacza na od-powiedniej wysokości,

utrzymywać szybkość przejazdu opry-skiwacza oraz ciśnienie, które za-pewni dawkę i objętość przewidzia-ną dla stosowanego preparatu.

61. Chemiczne środki ochrony roślin po-winny być stosowane tylko na określo-ną powierzchnię i roślinę uprawną, naktórej zabieg miał być wykonany, a ilośćnaniesionego środka zapewni wysokąskuteczność zabiegu.

62. Chemiczne środki ochrony roślin moż-na stosować sprzętem naziemnym, napolach oddalonych co najmniej 5 m oddróg publicznych i co najmniej 20 m odzabudowań, ogrodów działkowych, pa-siek, plantacji roślin zielarskich, rezer-watów i parków przyrody, linii brzego-wej wód powierzchniowych oraz od gra-nic strefy ochronnej ujęć wody pitnej.

63. Po zakończeniu pracy opryskiwacz na-leży umyć. Wodę z mycia zbiornika na-leży wypryskać na chronionym polu.

64. Niedopuszczalne jest mycie opryskiwa-cza i wylewanie wody do cieków wod-nych, gdyż stanowi to bezpośrednie za-grożenie dla jakości wody.

57. Podstawową zasadą w czasie przepro-wadzania oprysków w pobliżu ciekówwodnych jest przejeżdżanie opryskiwa-czem w kierunku przeciwnym do kie-runku płynącej wody, gdyż zmniejszato ryzyko jej zanieczyszczenia.

Ochrona wód


C

45

Zagrożenie wymywania azotanów w różnychporach roku

Agrotechniczne metody zapobiega-nia zanieczyszczeniu wód

lę w ograniczaniu wymywania azota-nów mają międzyplony określane jakorośliny okrywowe. Pełne działanie ochron-ne międzyplonów ujawnia się przy wio-sennym terminie ich przyorywania.

68. Stratom azotu mineralnego z gleby za-pobiega również przyorywanie rozdrob-nionej słomy zbóż, rzepaku i kukury-dzy. Każda tona przyoranej słomy mo-że w wyniku tak zwanego procesu im-mobilizacji, związać około 10 kg azotumineralnego. Słoma roślin strączkowychjest znacznie zasobniejsza w azot i nieprzyczynia się do immobilizacji jegomineralnych form w glebie.

69. Działanie ochronne słomy jest mniejszeod działania zielonego pola, ale około20% powierzchni gruntów, które po-winny pozostawać w okresie zimy podokrywą roślinną można zastąpić przy-oraniem słomy według zależności:

65. Prawidłowo ułożone zmianowanie ro-ślin ogranicza ilość azotu mineralnegowymywanego z gleby w okresie jesien-no-zimowym (załącznik 4).

66. Zwiększenie w zmianowaniu udziału takzwanych pól zielonych to znaczy roślinozimych, roślin wieloletnich i wszelkie-go rodzaju poplonów i międzyplonówpowoduje zmniejszenie ilości mineral-nych form azotu w glebie i jego prze-mieszczania do wód gruntowych. Naterenach równinnych około 60% po-wierzchni gruntów ornych, a na tere-nach zagrożonych erozją przynajmniej75% powierzchni gruntów ornych po-winno pozostawać przez cały rok podokrywą roślinną.

67. W ogniwie zmianowania: rośliny ozi-me / jare – rośliny jare, bardzo dużą ro-

70. Resztki wieloletnich roślin motylko-wych i ich mieszanek z trawami należyprzyorywać w okresie późnej jesieni. Sta-nowisko to najlepiej jest przeznaczyćpod uprawę roślin jarych o dużych wy-maganiach nawozowych w stosunku doazotu jak ziemniak, burak, kukurydza.W takim ogniwie zmianowania nie sto-suje się już oczywiście nawozów natu-ralnych czy nawozów organicznych.

71. Na pastwiskach może dochodzić doznacznych strat azotu z punktowo pozo-stawianych odchodów zwierząt. Mniej-sze potencjalne zagrożenie nadmiarem

1.6 ha z przyoraną słomą =1 ha zielonego pola

maj - czerwiec listopad - grudzień

wiosna lato jesień zima

małe duże

Ochrona wód


C

46

Liczba kwater =(okres odrastania runi w dniach /

liczba dni wypasu na kwaterze) + 1

Pastwisko podzielone na kwatery

Wodopój przewoźny na pastwisku kwaterowym

azotu stwarzają racjonalnie użytkowanełąki. W praktyce zaleca się przemienny,pastwiskowo-kośny sposób gospodaro-wania na użytkach zielonych.

72. W okresie użytkowania pastwiskowegonależy stosować wypas rotacyjny, sys-temem kwaterowym lub dawkowanym.Liczba kwater zależy od okresu odra-stania runi oraz od liczby dni wypasu nakwaterze:

73. Nie należy wypasać zwierząt w okre-sach gdy gleba jest nadmiernie uwilgot-niona oraz po połowie października,gdyż składniki nawozowe z odchodówmogą się wówczas przemieszczać dowód gruntowych.

74. W okresie przebywania na pastwiskuzwierzęta muszą mieć stały dostęp dowody, najlepiej z poideł zainstalowa-nych przy beczkowozach. Poidła po-

winny być często przemieszczane, abyuniknąć punktowej koncentracji odcho-dów zwierząt i niszczenia darni w miej-scach pojenia. Jako wodopój nie mogąsłużyć naturalne zbiorniki i cieki wodne.

75. W wypasie owiec należy stosować ko-szarzenie luźne, przeznaczając 2–3 m2

powierzchni na 1 sztukę na dobę. Niepowinno się wypasać owiec na terenachźródliskowych i leżących przy ciekachwodnych oraz na stromych stokach.

76. Trwałe użytki zielone o zdegradowanejruni powinny być odnawiane. Podsta-wowym sposobem odnawiania użytkujest podsiew, ewentualnie z częścio-wym zniszczeniem starej darni oraz po-prawa lub zmiana sposobu użytkowaniai nawożenia.

77. Tylko wyjątkowo stosuje się przeoraniedarni i ponowny obsiew użytku zielo-nego. Przy takim postępowaniu uwal-niają się bardzo duże ilości azotu, którymoże powodować zanieczyszczenie wód

Ochrona wód


C

47

gruntowych, zwłaszcza przy płytkimich zaleganiu. Po przeoraniu darni zale-ca się przez okres jednego roku upra-wiać rośliny pastewne o dużych potrze-bach nawozowych w stosunku do azotu,na przykład żyto na zielono i potem ku-kurydzę w plonie wtórym tak jednak abyponownie zasiać trawę w optymalnymterminie.

78. Zamianę użytku zielonego na grunt or-ny należy traktować jako ostateczność.Włączając użytek zielony w systemzmianowania polowego należy w pełniuwzględnić nieuniknioną mineralizacjębardzo dużych ilości azotu ze wszystki-mi ujemnymi skutkami środowiskowy-mi.

79. Użytków zielonych, położonych w po-bliżu zabudowań inwentarskich, niemożna traktować jako stałych wybie-gów dla zwierząt. Duża koncentracjazwierząt wiąże się z nieuniknionymistratami azotu w formie gazowej(amoniak) i w formie azotanów zanie-czyszczających wody gruntowe, a darńulega całkowitemu zniszczeniu. Wybie-gi, tam gdzie są konieczne, powinnybyć należycie wybudowane i traktowa-ne jako przedłużenie budynków inwen-tarskich.

80. Trwałe użytki zielone, położone w bez-pośrednim sąsiedztwie wód powierzch-niowych, obok funkcji produkcyjnychmuszą spełniać funkcje ochronne w sto-sunku do tych wód, stanowiąc strefybuforowe pomiędzy gruntami ornymi i wo-dami. Szczególnej troski wymagająużytki zielone na glebach murszowych i gle-bach organicznych, które łatwo mogą ule-gać degradacji.

Ochrona wód - kp.org.pl · Rzeki Jeziora Morze spływ przesiąk odpływ. Ochrona wód Kodeks...

Documents

Transcript of Ochrona wód - kp.org.pl · Rzeki Jeziora Morze spływ przesiąk odpływ. Ochrona wód Kodeks...