Ochrona i kształtowanie krajobrazów leśnych

Znaczenie lasów

• Las - ekosystem, w którym dominującą role odgrywa warstwa drzew.• Lasy w naszej strefie klimatyczno-geograficznej są naturalną i

najmniej zniekształconą formacją przyrodniczą.

• Lasy są dobrem ogólnospołecznym, kształtującym jakość życia człowieka. Las jest niezwykle skomplikowanym, odnawialnym zasobem przyrody, wyróżniającym się licznymi specyficznymi

cechami. Dotyczy to korzystnego oddziaływania lasu na gospodarkę wodną i rolną, na warunki zdrowotne środowiska, ochrony przed

szkodliwymi zjawiskami pogodowymi, wpływu na warunki wypoczynku i regeneracji zdrowia i wiele innych oddziaływań.

Dane ogólne o zasobach leśnych w Polsce - historia

• W przeszłości lasy występowały niemal na całym obszarze naszego kraju.W następstwie procesów społeczno-gospodarczych, przede wszystkim na skutek ekspansji rolnictwa i popytu na surowce drzewne, lasy Polski uległy znacznym przeobrażeniom.

• Lesistość Polski, wynosząca jeszcze pod koniec XVIII wieku około 40%(w ówczesnych granicach), zmalała do 20,8% w 1945 r.

• Odwrócenie procesu wylesiania nastąpiło w latach 1945 –1970, kiedy w wyniku zalesień lesistość Polski wzrosła do 27,0%.

Powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9,07 mln ha (wg GUS – stan na 31.12.2008 r.), co odpowiada lesistości 29%.

Wg standardu międzynarodowego lesistość Polski wynosiła29,7% i była niższa od średniej europejskiej (33,8% bez Federacji

Rosyjskiej).

Lesistość wybranych krajów europejskichśrednia lesistość w Europie wynosi 33,7% (bez Rosji)

Lesistość Polski wg województw (31.12.2008)

Struktura własności lasów

• W strukturze własnościowej lasów w Polsce dominują lasy publiczne – 82%, w tym lasy pozostające w zarządzie Pañstwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – 78%

• Struktura własności lasów w całym okresie powojennym pozostaje w zasadzie bez zmian.

• Zauważalny jest wzrost udziału powierzchni leśnej parków narodowych: z 1,0% w 1985 r. do 2,0% w 2005 r. (wg GUS – stan w dniu 31.12.2005 r).

Struktura własności lasów w Polsce (GUS)

Zróżnicowanie warunków siedliskowych

• Zróżnicowanie warunków występowania lasów w Polsce

obrazuje regionalizacja przyrodniczo-leśna, uwzględniająca

utwory geologiczne, warunki klimatyczne, typy krajobrazu

naturalnego i lasotwórczą rolę gatunków drzewiastych.

• Wydziela się tzw. siedliskowe typy lasu

• Lasy w Polsce występują w zasadzie na terenach o najsłabszych

glebach, co znajduje odzwierciedlenie w układzie typów

siedliskowych lasu.

W strukturze siedliskowej lasów przeważają siedliska borowe

występują na 54,5% powierzchni lasów

Siedliska lasowe

zajmują 45,5%, z czego olsy i łęgi – 3,8%

Typy siedliskowe lasu - podział ze względu na żyzność i wilgotność

• bory bory lasy lasy lasy• mieszane mieszane właściwe łęgowe• -------------------------------------------------------------------------------------• suche Bs

• świeże Bśw BMśw LMśw Lśw

• wilgotne Bw BMw LMw Lw Lłw - przykorytowy• Lłw - nadrzeczny• Lłw - dolinkowy• • bagienne Bb BMb LMb Ol Lłb - typowy• Lłb - źródliskowy

Udział procentowy siedliskowych typów lasu

Zróżnicowanie warunków siedliskowych i składu gatunkowego lasów

• Gatunki iglaste dominują na 75,6% powierzchni lasów.

• Sosna (łącznie z modrzewiem zajmuje 67,4% powierzchni) znalazła w Polsce najkorzystniejsze warunki klimatyczne oraz siedliskowe w swoim eurazjatyckim zasięgu, dzięki czemu zdołała wytworzyć wiele cennych ekotypów (np.sosna taborska lub augustowska).

• Do dużego udziału gatunków iglastych przyczyniło się również ich preferowanie, począwszy od XIX w., przez przemysł przerobu drewna.

Udział powierzchniowy gatunków panujących w Lasach Państwowych, parkach narodowych, lasach prywatnych i gminnych

Zmiany udziału powierzchniowego gatunków panujących

W latach 1945–2008 w struktura gatunkowa polskich lasów uległa przemianom, wyrażającym się zwiększeniem udziału drzewostanów z przewagą gatunków liściastych z 13,0 do 23,2%

Zróżnicowanie warunków siedliskowych i składu gatunkowego lasów

Pomimo zwiększenia powierzchni drzewostanów liściastych, ich udział jest ciągle mniejszy niż potencjalny, wynikający z przestrzennego rozmieszczenia siedlisk leśnych.

Puszcza Białowieska - przykład stosunkowo mało zmienionej struktury gatunkowej lasu nizinnego.

grądy - 40% powierzchni puszczyświerk - 26%; sosna 24%; olsza czarna 17%; dąb szypułkowy;

12%, brzoza -11%

Struktura wiekowa

• W wiekowej strukturze lasu dominują drzewostanyIII i IV klas wieku, zajmujące odpowiednio 24,7% i 19,2% powierzchni.

• Drzewostany powyżej 100 lat w PGL Lasy Pañstwowe zajmują powierzchnię 14%; przypada na nie 17,3% miąższości zasobów drzewnych.

Wskaźnikami zmian struktury wiekowej drzewostanów są :• stały wzrost udziału drzewostanów w wieku powyżej 80 lat, z

ok.0,9 mln ha w 1945 r.do ok.1,6 mln ha w 2008 r., • wzrost przeciętnego wieku drzewostanów, który w roku 2008

wynosił w Lasach Pañstwowych 60 lat, a w lasach prywatnych w 1999 r.– 40 lat.

Zmiany powierzchni leśnej

• Podstawą prac zalesieniowych w Polsce jest Krajowy program zwiększania lesistości” (KPZL). Program ten został opracowany przez Instytut Badawczy Leśnictwa i zaakceptowany do realizacji przez rząd 23 czerwca 1995 r.

• Głównym celem KPZL jest zwiększenie lesistości kraju do 30% w 2020 r. i 33% w 2050 r.

Funkcje lasu

• funkcje ekologiczne (ochronne),wyrażające się m.in. korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, regulację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją; ostoja dzikich gatunków roślin i zwierząt.

• funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające głównie na zdolności do odnawialnej produkcji biomasy,w tym przede wszystkim drewna i produktów ubocznych;

• funkcje społeczne, które m.in. kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa i wzbogacają rynek pracy.

Udział lasów ochronnych

Lasy ochronne - funkcje pozaprodukcyje

Lasy ochronne - funkcje pozaprodukcyje

W lasach ochronnych,w zależności od ich dominujących funkcji,

stosuje się zmodyfikowane postępowanie, polegające na

ograniczaniu stosowania rębni zupełnych, podwyższaniu wieku

rębności,dostosowywaniu składu gatunkowego do pełnionych

funkcji, zagospodarowaniu rekreacyjnym itp.

Ochrona i zagospodarowanie lasów

Lasy polskie znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia przez czynniki abiotyczne,biotyczne i antropogeniczne, co powoduje, że zagrożenie lasów w Polsce należy do najwyższych w Europie.

Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego nadal stanowią istotne zagrożenie dla ekosystemów leśnych.W Lasach Pañstwowych zarejestrowano spadek koncentracji SO2 i NO2 w porównaniu z rokiem 2003.

Stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym zwiększają predyspozycje chorobowe lasów.

Ochrona i zagospodarowanie lasów - zagrożenia

Zasady ochrony i kształtowania ekosystemów leśnych• zwiększanie lesistości

• odpowiednia wielkość obszaru leśnego

• zapewnienie łączności z innymi ekosystemami leśnymi - korytarze ekologiczne

• obejmowanie ochroną prawną

• odpowiednie zagospodarowanie otoczenia lasów chronionych prawem

• przebudowa drzewostanów (w złej kondycji) w celu upodobnienia do naturalnych fitocenoz (dążyć do fitocenoz zgodnych z siedliskiem)

• uwzględnianie pierwszeństwa procesów naturalnych w hodowli

• powstrzymywanie się od ingerencji w stosunki wodne w lasach