OCENA TREŚCI OPRACOWAŃ EKOFIZJOGRAFICZ- NYCH W … · w skali kraju walory przyrodnicze –...

Ocena treści opracowań ekofizjograficznych...

43

Człowiek i Środowisko 39 (1) 2015, s. 43-59

Piotr Fogel, Jacek Kuskowski

OCENA TREŚCI OPRACOWAŃ EKOFIZJOGRAFICZ-NYCH W ZAKRESIE ROZPOZNANIA I DIAGNOZY STANU, POWSTAJĄCYCH NA POTRZEBY KSZTAŁTOWANIA POLITYKI PRZESTRZENNEJ GMIN W POLSCE

Słowa kluczowe: opracowanie ekofizjograficzne, ekofizjografia, studium uwarunko-wań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, polityka przestrzenna, ochrona środowiska w planowaniu przestrzennym

1. Wstęp

Opracowanie ekofizjograficzne (dalej też ekofizjografia) jest doku-mentem, który w założeniu odgrywać ma kluczową rolę w podejmowaniu decyzji o społeczno-ekonomicznym przeznaczeniu terenu, ustalanym w procesie planowania przestrzennego. Jego główna funkcja – informacyjna – polega na kompleksowym, pełnym opisie stanu środowiska, który ak-centować powinien zarówno jego poszczególne składniki, jak i powiązania pomiędzy jego komponentami. W praktyce oznaczać powinno to taki opis stanu środowiska, z którego wynikały będą jednoznaczne wskazania dla ustalania funkcji terenu, w tym wykluczenia z zabudowy. Ważną informacją dla planowania przestrzennego jest także delimitacja obszarów cennych przyrodniczo. System planowania przestrzennego zakłada, że opracowanie ekofizjograficzne musi poprzedzać powstające, w oparciu o wypływające z niego wnioski, dokumenty planistyczne.


44

Metodyka tworzenia opracowań ekofizjograficznych jest w polskiej literaturze naukowej szeroko opisywana i komentowana. Silny nurt nauko-wy związany z wyeksponowaniem roli środowiska, który racjonalizować miał upolitycznione planowanie przestrzenne, był rozwijany już w latach osiemdziesiątych XX w., a dezyderaty zawarte w pracach powstające w tym czasie [W. Różycka, S. Kozłowski, Z. Stala], mimo upływu lat, pozostają nadal aktualne.

Współcześnie problematyka analiz i badań wpływających na zakres opracowań ekofizjograficznych jest udoskonalana głównie przez osoby związane z naukami przyrodniczymi: M. Kistowski [2001, 2002], B. Szul-czewska [2002], K. Dubel [2000], K. Giordano [2006], Z. Cichocki [2006], Głowacka I., Jakubowski W., Matuszkiewicz A., Zakrzewski R. [1997], P. Fogel [2012]. Równolegle rozwija się także silny nurt badań dotyczą-cych prawnych – proceduralnych aspektów związanych z ekofizjografią i jej rolą w procesie administracyjnym, jakim jest planowanie przestrzenne [A. Fogel [2011], I. Derucka [2010].

Pomimo rozwoju metodyki tworzenia opracowań ekofizjograficznych oraz dostępności do coraz pełniejszej informacji o środowisku, a także możliwości wykorzystania nowych narzędzi analitycznych do przetwa-rzania danych, dokumenty te są przedmiotem krytyki ze względu na ich niską jakość. Opracowania spełniające wymogi formalne jednocześnie nie spełniają merytorycznej roli, jaką powinny posiadać, dlatego coraz większy nacisk kładzie się na akcentowanie związków pomiędzy opracowaniami ekofizjograficznymi, dokumentami planistycznymi i powstającymi na bazie ekofizjografii ocenami oddziaływania na środowisko [Twardowska 2008]. W ślad za opinią o niskiej jakości opracowań ekofizjograficznych, powstających na potrzeby planowania przestrzennego, autorzy podjęli ba-dania mające na celu zweryfikowanie jakości tworzonych dokumentów oraz oceny zakresu wykorzystywania ich w praktyce planowania przestrzenne-go. Projekt badawczy realizowany w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa zakładał dwuletni cykl badań i dlatego w tym artykule prezentowane są wyłącznie wyniki analiz dotyczących oceny jakości po-wstających dokumentów. Ocena wpływu opracowań ekofizjograficznych na praktykę planowania przestrzennego będzie przedmiotem kolejnego artykułu.

Autorzy postawili sobie za cel zaprezentowanie oceny funkcjonujących w obiegu prawnym opracowań ekofizjograficznych pod kątem dostarcza-nia informacji i przesłanek do decydowania o sposobie gospodarowania przestrzenią.


45

2. Materiały i metody

Opracowania ekofizjograficzne przygotowuje się obowiązkowo dla dokumentów planistycznych powstających na lokalnym i regionalnym poziomie gospodarowania przestrzenią, a więc dla studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (dalej też studium), miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz planu zagospo-darowania przestrzennego województwa. Zgodnie z przyjętymi założeniami z badania wyłączono ekofizjografie tworzone dla:• planów zagospodarowania przestrzennego województwa ze względu

na duży stopień ogólności i stosunkowo niski wpływ na rzeczywiste kształtowanie struktur przestrzennych w gminach,

• miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ze względu na przeważnie niewielki zasięg przestrzenny tych dokumentów.

Ocenie poddano tylko te ekofizjografie, które przygotowane zostały na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-strzennego gminy, gdyż ma ono realny wpływ na kształtowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej stosunkowo dużych, zwartych obszarów całej gminy. Ponadto studium jest jedynym dokumentem planistycznym, który obowiązkowo musi posiadać każdy samorząd lokalny. Nie jest ono aktem prawa miejscowego, a jedynie zapisem polityki przestrzennej realizowanej przez samorząd lokalny. Pełni ono jednak koordynacyjną rolę w stosunku do powstających na jego podstawie planów miejscowych, które muszą być spójne z polityką przestrzenną. Dokument ten w sposób dość miękki, mało precyzyjny formułuje ustalenia, kreśli ramy dotyczące między innymi: • przeznaczenia terenu oraz parametrów jego zagospodarowania, • zasad ochrony przyrody i środowiska,• zasad ochrony zabytków i dóbr kultury współczesnej,• komunikacji,• infrastruktury technicznej,• kierunków i zasad kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produk-

cyjnej.

Realizacja polityki przestrzennej zawartej w studium następuje poprzez jej transpozycję do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Zarówno zakres analiz przeprowadzanych w związku z opracowaniem studium, jak i rola tego dokumentu w praktyce planowania przestrzennego zdecydowały o tym, że zespół autorski wybrał opracowanie ekofizjogra-ficzne przygotowywane na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków


46

zagospodarowania przestrzennego za mające najistotniejsze znaczenie dla gospodarowania przestrzenią i wokół tych ekofizjografii koncentrują się badania opisane w tym artykule.

Mimo długiej tradycji prowadzenia badań fizjograficznych na po-trzeby planowania przestrzennego w naszym kraju, prawny obowiązek przygotowania ekofizjografii na potrzeby studium spoczywa na gminach od 2005 roku. Zatem należy domniemywać, że dla wszystkich studiów sporządzonych po 2005 r. muszą istnieć opracowania ekofizjograficzne. Ich brak bowiem powodowałby istotne naruszenie trybu opracowania studium i skutkowałby nieważnością całej uchwały. Zgodnie z danymi pochodzącymi z formularza statystycznego GUS PP-1 (Planowanie

Ryc. 1. Gminy, które wykonały opracowanie ekofizjograficzne na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

przestrzennegoŹródło: opracowanie własne na podstawie danych PP-1 GUS MIR


47

przestrzenne w gminie) po 2005 r. co najmniej 11331 gmin wykonało studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, co stanowi 45,7% wszystkich samorządów lokalnych. W odniesieniu do pozostałej grupy samorządów informacje są niejednoznaczne; albo realizują one politykę przestrzenną przyjętą przed 2005 r., albo nie wywiązały się z obowiązku statystycznego. Należy zatem sądzić, że obecnie w obrocie prawnym jest co najmniej 1133 opracowań ekofi-zjograficznych (ryc. 1), co stanowi w pełni reprezentatywny – z punktu widzenia badawczego – materiał. Wobec możliwości pozyskania tak obszernego materiału do badań przyjęto, że analiza wykorzystania opracowań ekofizjograficznych w praktyce formułowania polityki przestrzennej gmin zostanie ograniczona jedynie do miast wojewódz-kich oraz tych samorządów, które posiadają wybitne lub wysokie w skali kraju walory przyrodnicze – według kryteriów przyjętych na potrzeby artykułu. Grupa miast wojewódzkich obejmowała 18 samo-rządów, gdyż w badaniu, poza 14 głównymi miastami, uwzględniono dwa dipole: Toruń – Bydgoszcz oraz Zielona Góra – Gorzów Wielko-polski. Przyjęto na potrzeby badania, że wybitne walory przyrodnicze posiadają te gminy, na terenie których znajdują się parki narodowe. Jest ich łącznie 125. Warunkiem zaliczenia do wysokich w skali kraju walorów przyrodniczych było położenie na terenie gminy parku kra-jobrazowego. Warunek ten spełniło 766 gmin. Samorządy lokalne, na terenie których znajdują się zarówno parki narodowe, jak i krajobra-zowe zaliczono do jednej, wyższej klasy.

Przyjęto, że źródłem pozyskania opracowań ekofizjograficznych do analiz będzie Internet. Wobec powyższego dokonano przeglądu stron in-ternetowych samorządów lokalnych (stron głównych lub BIP), zaś w przy-padku niepowodzenia poszukiwania rozszerzono o inne strony internetowe. Odstąpiono od poszukiwania opracowań ekofizjograficznych w publicznie dostępnym wykazie danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie, prowadzonym przez Ministerstwo Środowi-ska, gdyż zawierają one głównie karty informacyjne o tych dokumentach; sporadycznie zaś dołączona jest do nich kompletna ekofizjografia.

1 Dane – stan na 31 grudnia 2012 r.


48

3. Wyniki badań

Dostępność danych – opracowań ekofizjograficznych do badań

Wyniki badania dotyczącego prezentacji w Internecie opracowań ekofizjograsicznych okazały się być zaskakujące2. Gminy sporadycz-nie na swoich stronach zamieszczają opracowania ekofizjograficz-ne. Spośród samorządów, które zaliczono do grupy posiadających

2 Przeglądu stron internetowych dokonano przy współudziale Katarzyny Kurosad, Marii Wojas, Wiktora Kordowskiego oraz Witolda Kuleczko.

Ryc. 2. Gminy prezentujące w internecie opracowanie ekofizjograficzne, przygotowane na potrzeby studium uwarunkowań

i kierunków zagospodarowania przestrzennego – stan na sierpień 2014 r.Źródło: opracowanie własne


49

wybitne w skali kraju walory przyrodnicze, zaledwie dwa (Karpacz, Kostrzyn nad Odrą) udostępniły ten dokument w Internecie. Stanowi to jedynie 1,7% gmin zaliczonych do tej kategorii. W przypadku gmin posiadających wysokie walory przyrodnicze wynik jest nieco lepszy. Znaleziono jedynie 47 opracowań ekofizjograficznych, co stanowi 6,14% w tej grupie gmin.

Wobec tak niskiej, możliwej do pozyskania próby badawczej zdecy-dowano o rozszerzeniu badania na wszystkie polskie samorządy lokalne. Wyniki przeglądu stron internetowych gmin pod kątem prezentacji opracowań ekofizjograficznych ilustruje ryc. 2 i prezentuje Tabela 1.

Tabela 1. Prezentacja opracowań ekofizjograficznych na stronach inter-netowych gmin – stan na sierpień 2014 r.

Ogólna liczba gmin

Gminy prezen-tujące

kompletne opraco-wanie

ekofizjo-graficzne

% gmin prezen-tujących

kompletne opraco-wanie

ekofizjo-graficzne

Gminy prezentu-jące część opracowa-nia ekofi-zjograficz-

nego

% gmin prezentu-jące część opracowa-nia ekofi-zjograficz-

nego

dolnośląskie 169 2 1,2 6 3,6

kujawsko-pomorskie 144 4 2,8 4 2,8

lubelskie 213 2 0,9 3 1,4

lubuskie 83 1 1,2 2 2,4

łódzkie 177 5 2,8 3 1,7

małopolskie 182 1 0,5 7 3,8

mazowieckie 314 6 1,9 5 1,6

opolskie 71 2 2,8 2 2,8

podkarpackie 160 1 0,6 6 3,8

podlaskie 118 2 1,7 2 1,7

pomorskie 123 1 0,8 1 0,8

śląskie 167 10 6,0 8 4,8

świętokrzyskie 102 3 2,9 5 4,9

warmińsko-mazurskie 116 4 3,4 0 0,0

wielkopolskie 226 3 1,3 6 2,7

zachodniopomorskie 114 2 1,8 3 2,6

RAZEM 2479 49 2,0 63 2,5

Źródło: opracowanie własne


50

Ze względu na brak prawnego obowiązku oraz zasad upublicznienia opracowań ekofizjograficznych na stronach internetowych gmin zaob-serwowano dużą dowolność w prezentacji tych materiałów. Dotyczy ona głównie kompletności dokumentów (Tabela 1) oraz intuicyjności ich za-mieszczenia na stronie. W zakresie kompletności dokumentów wyróżnić można prezentacje:• całych opracowań;• wyłącznie części tekstowej;• wyłącznie części kartograficznej;• części tekstowej oraz niekompletnych załączników kartograficznych.

Miejsce prezentacji opracowania ekofizjograficznego uzależnione jest od stopnia rozbudowania strony internetowej. W żadnym z analizowanych przypadków, co jest zrozumiałe, ekofizjografia nie pojawia się wprost na stronie powitalnej. Najczęściej występuje ona w zakładce związanej z:• planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym;• stanem środowiska;• dokumentami strategicznymi.

Analiza treści opracowań ekofizjograficznych

Zakres tworzonych opracowań ekofizjograficznych został okre-ślony na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych [Dz.U. z 2002 r. nr 155, poz. 1298]. Ustalono w nim, że ekofizjografia musi obowiązkowo zawierać część kartograficzną oraz komentujący ją tekst, obejmujący sześć etapów:1) rozpoznanie i charakterystykę stanu oraz funkcjonowania środowiska,

udokumentowane i zinterpretowane przestrzennie;2) diagnozę stanu i funkcjonowania środowiska;3) wstępną prognozę dalszych zmian zachodzących w środowisku, pole-

gającą na określeniu kierunków i możliwej intensywności przekształceń i degradacji środowiska, które może powodować dotychczasowe użyt-kowanie i zagospodarowanie;

4) określenie przyrodniczych predyspozycji do kształtowania struktury funkcjonalnoprzestrzennej, polegające w szczególności na wskazaniu obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze;

5) ocenę przydatności środowiska, polegającą na określeniu możliwości rozwoju i ograniczeń dla różnych rodzajów użytkowania i form zago-spodarowania obszaru;


51

6) określenie uwarunkowań ekofizjograficznych, formułowanych w postaci wniosków z analiz, prognoz i ocen.

Dokument ten w szczególności powinien zawierać rozbudowane dwa pierwsze etapy, które w sposób drobiazgowy, korzystając z dostęp-nych danych wzbogaconych o inwentaryzację terenową, charakteryzują w układzie komponentowym i kompleksowym stan środowiska i opisują sposób jego funkcjonowania. Jednocześnie należy podkreślić, że ekofi-zjografia nie jest tożsama z inwentaryzacją lub monografią przyrodniczą, gdyż ta stanowi wyłącznie opis stanu poszczególnych komponentów środowiska. Istotą opracowania ekofizjograficznego jest wyciąganie wniosków dotyczących przyszłego zagospodarowania w oparciu o opis stanu środowiska.

Ocenę merytorycznej zawartości opracowań ekofizjograficznych sprowadzono w pierwszej kolejności do analizy załączników graficznych, a następnie do badania części tekstowej wraz ze schematami, ilustracjami, bibliografią, źródłami informacji i danych. Nie weryfikowano informacji zawartych w części opisowej tych dokumentów, w szczególności w zakre-sie rozpoznania i charakterystyki stanu środowiska (budowy geologicznej, surowców mineralnych, rzeźby terenu, hydrologii, krajobrazu, fauny i flory) oraz diagnozy i funkcjonowania środowiska (Tabela 2). Uznano za wystarczającą w tym zakresie analizę treści map, które powinny współgrać z częścią opisową. Badając część graficzną, zwracano uwagę na: liczbę załączników, stopień szczegółowości i różnorodność prezentowanych in-formacji w odniesieniu do wszystkich komponentów środowiska. Istotną częścią tego badania było sprawdzenie, czy i w jaki sposób na mapach określa się uwarunkowania ekofizjograficzne oraz ocenia przydatność środowiska dla różnych rodzajów zagospodarowania.

Tabela 2. Treści informacyjne zawarte na załącznikach graficznych do opracowań ekofizjograficznych

Komponenty środowiska

Zakres informacji tematycznych prezentowanych na mapach

etap rozpoznania etap diagnozy

Budowa geologiczna

utwory powierzchniowezłoża surowców mineralnych (obszar górniczy)przepuszczalność gruntów

warunki geotechniczne gruntutereny górniczegrunty łatwo przepuszczalne

Rzeźba terenu hipsometriaformy rzeźby terenuformy antropogeniczne rzeźby

tereny narażone na osuwanie się mas ziemnych


52

Gleby typy genetyczne glebklasy bonitacyjne glebkompleksy przydatności rolniczej gleb

tereny o najwyższej przydatności dla produkcji rolniczej

Wody powierzchniowe

sieć wód powierzchniowychzasięg terenów zmeliorowanych/zdrenowanych

tereny zagrożenia powodziowegozasięg terenów zmeliorowanych

Wody podziemne granica GZWPujęcia wodygłębokość zwierciadła wód podziemnych (hydroizobaty)

strefy ochronne ujęć wodyleje depresyjnetereny podmokłetereny zagrożone zanieczyszczeniem wód gruntowych

Klimat warunki mikroklimatycznegłówne kierunki napowietrzaniaklimat akustyczny

obszary o niekorzystnych warunkach mikroklimatycznych

Rośliny, zwierzęta i grzyby

rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych (podział na lasy, łąki, pastwiska, grunty orne, sady)typy siedliskowe lasówrozmieszczenie chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybówsiedliska przyrodnicze

powiązania przyrodnicze (wewnętrzne i zewnętrzne)obszary węzłowe i korytarze ekologicznebariery ekologiczne

Krajobraz elementy krajobrazu (punkty widokowe, dominanty)waloryzacja krajobrazowa

waloryzacja krajobrazu

Zabytki obiekty i obszary zabytkowe obiekty i obszary objęte ochroną konserwatora zabytków

Użytkowanie ziemi

tereny zabudowane i wskazane do zabudowysieć komunikacyjna i infrastrukturalna

kierunki rozwoju zabudowy (ustalenia planów miejscowych i studium)kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej na podstawie obowiązujących dokumentów planistycznych



53

Poza wskazanymi w tabeli 2 komponentami środowiska należy wska-zać jeszcze na konieczność umieszczenia informacji, których źródłem jest stan prawny, wynikający z ustaw, rozporządzeń, uchwał lub decyzji różnych instytucji. Informacje te mają istotne znaczenie dla określenia uwarunkowań ekofizjograficznych i każdorazowo powinny być uwidocznione na mapach, będących załącznikami do opracowania ekofizjograficznego. Przykładem takich informacji są np. formy ochrony przyrody i obszarowe ograniczenia, wynikające z konieczności właściwej ich ochrony.

Spośród wszystkich dostępnych w Internecie opracowań ekofizjogra-ficznych badanie przeprowadzono na 52, gdyż 47 nie udostępniło załącz-ników graficznych, prezentując wyłącznie część tekstową.

Stopień szczegółowości załączników do opracowań ekofizjograficz-nych zbadano poprzez analizę skali głównej mapy. Pominięto schematy i mapy tematyczne, które były ilustracją do części tekstowej. Z analizy tej wynika, że najczęściej wybierana jest skala dokładności 1:10000, która pozwala z dużą precyzją formułować uwarunkowania ekofizjograficzne, wykorzystując w optymalny sposób dostępne dane przestrzenne. Innym ważnym wnioskiem wynikającym z tej analizy jest fakt, że opracowania ekofizjograficzne przygotowywane są również w oryginalnych, rzadko spotykanych w kartografii skalach. Przeskalowanie map jest wyłącznie powiązane z kompozycją mapy. Wyniki analizy prezentuje ryc. 3.

Ryc. 3. Udział skal map w analizowanych opracowaniachŹródło: opracowanie własne

4% 2%

33%

4%

16%

23%

2%4%

2%

10%

Skale opracowań ekofizjograficznych

1:5000

1:7500

1:10000

1:15000

1:20000

1:25000

1:35000

1:50000

1:150000

b.d.


54

Badanie treści prezentowanych na załącznikach graficznych wyka-zało, że istnieje bardzo silna korelacja pomiędzy dostępnością danych a zawartością i bogactwem opisów poszczególnych komponentów środowiska. Źródła danych kartograficznych, które można wykorzy-stać są liczne, rozproszone i w różnych skalach. Możliwość włączenia informacji geograficznej zawartej w trudnych do integracji danych spra-wia, że opracowania ekofizjograficzne są niejednorodne pod względem prezentowanych treści oraz wykorzystanych danych wejściowych. Treść wynikowa załączników graficznych do opracowań ekofizjograficznych prezentowana jest na mapach topograficznych i to one stanowią główne źródło informacji geograficznej o obszarze opracowania (w nowszych opracowaniach mapa topograficzna bywa zastępowana lub jest uzupeł-niana przez informacje zawarte w Bazie Danych Obiektów Topograficz-nych). Równie często, z racji prawnej roli w procesie planistycznym, wykorzystywane są informacje pochodzące z mapy ewidencji gruntów; dotyczą one użytkowania terenu i klasy gruntów.

Informacje opisujące rozpoznanie i stan środowiska w układzie kom-ponentowym są wzbogacane danymi pochodzącymi z planów urządzenia lasu oraz map glebowo-rolniczych, a także kartograficznymi opracowa-niami tematycznymi, np. mapami: sozologiczną, hydrograficzną, geolo-giczną, litogenetyczną, hydrogeologiczną, geośrodowiskową. Informacje te dla większości terytorium kraju są dostępne zarówno w postaci map, jak i danych GIS, udostępnionych w Internecie w postaci plików wms. Powszechnie prezentuje się zagadnienia infrastrukturalne (komunikacja i sieci przesyłowe) i prawne, dotyczące głównie form ochrony przyrody oraz terenów osuwiskowych i ryzyka powodziowego.

Najczęstszym sposobem wypełnienia obowiązku prezentacji na ma-pach środowiska biotycznego jest ograniczenie się do wskazania różnych sposobów użytkowania terenu z podziałem na łąki, lasy i tereny upraw rolnych. W niewielkim stopniu prezentuje się dane dotyczące przyrody ożywionej, występowania siedlisk prawnie chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Najsłabszą stroną opracowań ekofizjograficznych jest bez wątpienia opis krajobrazu i jego waloryzacja. Krajobraz najczęściej utożsamiany jest z morfologią terenu (tabela 3).


55

Tabela 3. Informacje prezentowane na mapach – załącznikach graficznych do opracowań ekofizjograficznych – etap rozpoznania



etap rozpoznaniaudział % opracowań

zawierających informacje

Budowa geologiczna

utwory powierzchniowezłoża surowców mineralnych (obszar górniczy)przepuszczalność gruntów

62%

Rzeźba terenu hipsometriaformy rzeźby terenuformy antropogeniczne rzeźby

56%

Gleby typy genetyczne glebklasy bonitacyjne glebkompleksy przydatności rolniczej gleb

40%

Wody powierzchniowe

sieć wód powierzchniowychzasięg terenów zmeliorowanych/zdrenowanych

20%

Wody podziemne granica GZWPujęcia wodygłębokość zwierciadła wód podziemnych (hydroizobaty)

74%

Klimat warunki mikroklimatycznegłówne kierunki napowietrzaniaklimat akustyczny

14%


rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych (podział na lasy, łąki, pastwiska, grunty orne, sady)typy siedliskowe lasówrozmieszczenie chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybówsiedliska przyrodnicze

40%

Krajobraz elementy krajobrazu (punkty widokowe, dominanty)waloryzacja krajobrazowa

16%

Zabytki obiekty i obszary zabytkowe 54%

Użytkowanie ziemi

tereny zabudowane i wskazane do zabudowysieć komunikacyjna i infrastrukturalna

90%



56

Treść załączników graficznych, jak pokazuje badanie, w zdecydowanej większości prezentuje wyłącznie informacje obrazujące etap rozpoznania stanu środowiska. O wiele mniej jest informacji, które można zaliczyć do etapu diagnozy środowiska (Tabela 4). Utożsamiane mogą być z nimi te informacje, które z mocy prawa wprowadzają ograniczenia w sposobie zagospodarowania. Należą do nich głównie:• formy ochrony przyrody• formy ochrony zabytków, • obszary zagrożenia powodziowego, • tereny narażone na osuwanie się mas ziemnych.

Poza wyżej wymienionymi informacjami należy wskazać, że połowa z analizowanych dokumentów zawiera informacje obrazujące diagnozę stanu środowiska, związaną z interpretacją danych geologicznych na potrzeby delimitacji warunków geotechnicznych do celów budownictwa.

Tabela 4. Informacje prezentowane na mapach – załącznikach graficznych do opracowań ekofizjograficznych – etap diagnozy



etap diagnozyudział % opraco-

wań zawierających informacje

Budowa geologiczna

warunki geotechniczne gruntutereny górniczegrunty łatwo przepuszczalne

52%

Rzeźba terenu tereny narażone na osuwanie się mas ziemnych

28%

Gleby tereny o najwyższej przydatności dla produkcji rolniczej

16%

Wody powierzchniowe

tereny zagrożenia powodziowegozasięg terenów zmeliorowanych

44%

Wody podziemne strefy ochronne ujęć wodyleje depresyjnetereny podmokłetereny zagrożone zanieczyszczeniem wód gruntowych

14%

Klimat obszary o niekorzystnych warunkach mikroklimatycznych

48%


57


powiązania przyrodnicze (wewnętrzne i zewnętrzne)obszary węzłowe i korytarze ekologicznebariery ekologiczne

10%

Krajobraz waloryzacja krajobrazu 4%

Zabytki obiekty i obszary objęte ochroną konserwatora zabytków

40%

Użytkowanie ziemi kierunki rozwoju zabudowy (ustalenia planów miejscowych i studium)kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej na podstawie obowiązujących dokumentów planistycznych

10%


Podsumowując należy stwierdzić, że pomimo dostępności różnorod-nej informacji geograficznej oraz szerokiej możliwości jej przetwarzania, przebadane opracowania ekofizjograficzne, w ich częściach związanych z rozpoznaniem oraz diagnozą stanu środowiska, nie zawierają zbyt roz-budowanej części analitycznej. Jednocześnie należy podkreślić, że istnieje także spora grupa dokumentów prezentujących wysoką wartość meryto-ryczną. Spośród nich wyróżniają się ekofizjografie miast wojewódzkich oraz gmin: Stryszewo, Mielno, Bielsk Podlaski oraz Rybnik.

4. Wnioski

Ustalono, że wobec braku prawnego obowiązku publikacji opracowań ekofizjograficznych samorządy lokalne unikają umieszczania tych doku-mentów na swoich stronach internetowych. Zaledwie 2,1% wszystkich gmin prezentuje ten dokument w Internecie, z czego część w niepełnej postaci, np. tylko tekst lub wyłącznie załączniki graficzne.

Opracowania ekofizjograficzne cechuje duża różnorodność stoso-wanych rozwiązań metodycznych i pełna dowolność przy ich tworzeniu. Większość z analizowanych dokumentów pozornie spełnia wymagania formalne. Bogactwo prezentowanych treści, w szczególności starszych opracowań, jest niewielkie.


58

Wyniki analiz załączników graficznych pokazują niską różnorodność prezentowanych informacji. Pomimo dostępności zbiorów danych prze-strzennych, tylko niewielka ich część jest wykorzystywana przy tworzeniu opracowań ekofizjograficznych. Do najczęściej prezentowanych należą in-formacje o użytkowaniu terenu, formach ochrony przyrody, terenach zagro-żenia powodziowego. Informacje te prezentowane są w postaci pierwotnej i nie są wynikiem analiz przestrzennych. Sporadycznie prezentowane są dane dotyczące środowiska biotycznego. Najsłabiej rozpoznanym i opisa-nym komponentem środowiska w opracowaniach ekofizjograficznych jest krajobraz, jego rozpoznanie i stan.

Wyniki analizy dostępnych dokumentów, wykonanej w celu, jaki sta-wia się przed opracowaniami ekofizjograficznymi, wskazują, że większość z nich – poza formalnym charakterem – nie będzie odgrywała istotnej roli w podejmowaniu decyzji o sposobie zagospodarowania.

BIBLIOGRAFIA

Cichocki Z., 2006, Problematyka opracowań ekofizjograficznych do projektów miej-scowych planów zagospodarowania przestrzennego. IOŚ, Warszawa.Derucka I., 2010, Rola opracowań ekofizjograficznych w praktyce planistycznej, Administracja nr 1/2010Dubel K., 2000, Uwarunkowania przyrodnicze w planowaniu przestrzennym. Wy-dawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok.Giordano K., 2006, Planowanie zrównoważonego rozwoju gminy w praktyce. Wy-dawnictwo KUL, Lublin. Głowacka I., Jakubowski W., Matuszkiewicz A., Zakrzewski R., 1997, Wybrane me-tody analizy i oceny środowiska przyrodniczego na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy [w] Teisseyre-Sierpińska M. (red), Problematyka przyrodnicza w studium uwarunkowań i kierunków zagospoda-rowania przestrzennego gminy. Wybrane zagadnienia. IGPIK, Warszawa, s. 37-56.Fogel A., 2009, Prawna ochrona przyrody w lokalnym planowaniu przestrzennym. IGPIM, Warszawa.Fogel P., 2012, Wskaźniki oceny polityki i gospodarki przestrzennej w gminach. Biuletyn KPZK No 250/2012, Warszawa.Kistowski M., 2001, Wybrane problemy metodologiczne i terminologiczne opracowań ekofizjograficznych. Część I. Problemy Ocen Środowiskowych, nr 3 (14), s. 32-39.


59

Kistowski M., 2002a, Wybrane problemy metodologiczne i terminologiczne opracowań ekofizjograficznych. Część II. Problemy Ocen Środowiskowych, nr 1 (16), s. 52-59.Szulczewska B., 2002, Czy opracowania ekofizjograficzne są potrzebne? Człowiek i Środowisko T. 26, nr 3-4, IGPIK, Warszawa, s. 29-39.

Adres Autorów:dr Piotr Fogelmgr Jacek KuskowskiInstytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa03-728 Warszawa, ul. Targowa 45

Assessment of the Content of Ecophysiographic Studies Prepared for the Needs of Spatial Policy Formation in Poland's Communes in Terms of Recognition and Diagnosis of the State

Abstract

The article is concerned with the application of the principle of sustainable development in local planning. The authors studied the way local self-gover-nments fulfil the duty of informing the society about the conditions that the natural environment imposes on the authorities who define and implement spatial policy. The information about the environment's predispositions to-wards various ways of development is included in ecophysiographic studies. Such a study should mandatorily precede any definitions of spatial policy included in the study of conditions and directions of spatial management in every commune. The authors thoroughly analysed the graphic enclosures to all physiographic studies prepared for the needs of preparing a study of conditions and directions made accessible by local self-governments in the Internet. On this basis they assessed the variability of the presented information and the abundance of the contents of these documents. The result of the analysis shows that most of the documents have a low substantive value, which allows many communes to formulate spatial policies that obviously violate one of the main planning principles or sustainable development.


60

OCENA TREŚCI OPRACOWAŃ EKOFIZJOGRAFICZ- NYCH W … · w skali kraju walory przyrodnicze –...

Documents

Transcript of OCENA TREŚCI OPRACOWAŃ EKOFIZJOGRAFICZ- NYCH W … · w skali kraju walory przyrodnicze –...